Puur Natuur Lente 2022

1

Lente 2022

el langs ijsvog en ree

Wat is ook alweer

‘ De kunst is iedereen in beweging te krijgen’

boeren op Schier

LAAT ZICH NIET BEHEERSEN

2

“Als je ver inzoomt, is het alsof je in een plant of dier terechtkomt.

Er verschijnen patronen en kleuren van ongekende schoonheid.

Neem deze plant. Zoals wij hem zien, is er weinig spannends aan.

Maar dankzij dit beeld ­kunnen we wel z’n unieke eigenschap zien. Die zit ‘m niet in de groene cellen. Die hebben bijna alle planten, ze zorgen voor het omzetten van zonlicht in suikers. Nee, het bijzondere van veenmos, want zo heet deze plant, zijn de doorzichtige cellen. Die stellen de plant in staat water op te nemen.

Veel water. Tot wel veertig keer zijn gewicht aan droge stof. Een betere spons is er gewoon niet.

Dankzij die eigenschap creëert veenmos complete l­ andschappen.

Hoe dat werkt, vertel ik je op pagina 55.”

Sietske Westerhof, Boswachter Friesland facebook.com/Fochteloërveen

BEELD: GETTY IMAGES

Superspons

3

Karakter ‘Water valt pas op wanneer je niet meer in Nederland woont.’ (animator Michael Dudok de Wit, De Correspondent, 2016)

/ ‘Doar broest de zee, doar hoelt de wind/doar soest

't aan diek en wad/moar rustig waarkt en wuilt het volk/het volk van Loug en

/ ‘De monding van de Nijl heeft de vorm van een omgekeerde Griekse letter Delta.’ (Herodotus, Historiën, 450-420 v.Chr.) / ‘VanzelfStad. (Gronings volkslied, tweede couplet)

sprekend is de Nederlandse cultuur een onderdeel van de algemene Europese.

Maar voor zover ze een eigen karakter heeft, is dat bepaald door de overvloedige aanwezigheid van water. (…) Zuiverheid, eenvoud en waarachtigheid zijn waarden die de Nederlanders zich eigen hebben gemaakt in de moeizame strijd tegen het water.’ (socioloog Meerten B. ter Borg, dagblad Trouw, 2001)

/ ‘We delen de lucht

met bossen en het water met de zeeën; als een lichaam zijn zij en wij één.’ (Gautama Boeddha, ca. 450-370 v.Chr.)

/ ‘Waar steeds d’aloude Eendracht woont/En welvaart

‘s landsmans werk bekroont/waar klinkt des Leeuwen forsche stem/Ik worstel moedig en ontzwem!’ (Zeeuws volkslied, deel eerste couplet)

/ De zee kun je horen/met

je handen voor je oren/in een kokkel/in een mosterdpotje/of aan zee. (Judith Herzberg, uit Beemdgras, 1968)

/ ‘Net als het water in de rivier/Stromen we samen naar

daar vanaf hier/Vanaf de gletsjer tot aan de zee/Stroomt er van alles met je mee/ Stroomt er van alles met je mee/En da’s oké.’ (singer-songwriter Stephanie Struijk, uit De Rivier)

/ ‘De Noordzee doet zijn gore golven dreunen/En laat ze op 't strand in

lange lijnen breken/Zijn voorjaarswater marmren groene streken/En schuim en zwart waaronder schelpen kreunen.’ (Albert Verwey, uit De Noordzee, 1903)

/ ‘Zoals onze

­voorouders gezamenlijk binnenwateren inpolderden en Deltawerken b ­ ouwden, zo slaan wij nu de handen ineen om te bouwen aan een groene toekomst.

Wij willen ons maximaal inspannen om ons land en onze planeet leefbaar en bewoonbaar te houden.’ (Coalitieakkoord 2021 – 2025 VVD, D66, CDA en ChristenUnie)

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van de leden van Natuur­monumenten.

Vragen over uw lidmaatschap?

Vind het antwoord op nm.nl/contact of bel met (033) 47 97 111.

Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (033) 47 97 111 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, ­Robert Ketelaar, Wilco Meijers, P ­ etra Strijdhorst, Caroline Togni (Maters & Hermsen), Annemieke ­Zemmelink en de b ­ oswachters Peter Dam, Ronald Messemaker, Sietse ­Westerhof en Jan Willem Zwart.

Art direction & vormgeving ­ Anke Revenberg, Marjolijn Schoonderbeek, Kaisa Pohjola (Maters & Hermsen), Foto op cover Buiten Beeld - Jelger Herder Prepress Studio Boon Productiebegeleiding EMP grafimedia Druk, papier, biofolie Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh drukt Puur Natuur op FSC Recycled Mix Credit papier.

Indien n ­ odig wordt Puur Natuur ­­verpakt in biofolie. Werp deze w ­ ikkel bij het restafval.

Verzending PostNL vervoert Puur ­Natuur en c­ ompenseert de ­volledige CO2 -­uitstoot hiervan.

4

doeners In alle delen van het land zetten vrijwilligers zich in om de natuur te beschermen.

Voor én achter de schermen, zoals deze doeners in de Nieuwkoopse Plassen (ZH).

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid

“Toen ik het werk bij de “Ik coördineer een grote groep ­ niversiteit achter me liet, wilde u beheervrijwilligers waarmee ik naar buiten. Ik besloot excursie­ ik iedere donderdag de p ­ lassen op vaar om vooral boompjes leider te worden, lekker in de open lucht op het water. En te verwijderen. Zo houden we van het één komt het ander. het landschap open. We lachen, Inmiddels rooster ik ook we praten, we drinken koffie alle excursies in achter mijn en o ja, we werken hard, naar computer. Zit ik toch deels weer ieders kunnen. Het is een binnen. Met liefde!” hechte groep.”

WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekers­centra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekening­nummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

BEELD: RENE DEN ENGELSMAN

“Door een burn-out kwam ik bij Natuurmonumenten om de heilzame werking te ervaren van het werken in de natuur.

En wat is dat geslaagd! Het schitterende landschap, de gedeelde liefde voor de natuur met de andere vrijwilligers, in regen en zonneschijn is het honderd procent genieten!”

“Ik fotografeer voor de club, ik geef excursies, maar het mooiste vind ik om met mijn collega-vrijwilligers de otters te monitoren. We zoeken naar sporen, zoals wildwissels en uitwerpselen. We beheren ook de wildcamera’s in het gebied die regelmatig otters (en vele andere dieren) vastleggen.”

“Enkele jaren geleden begon ik als excursieleider in Nieuwkoop. Om de week mag ik varen op de fluisterboot met 25 gasten aan boord. Je ziet mensen echt genieten van het landschap en de vogels die voorbij­vliegen. Dat geeft mij voldoening.”

“Als jongen wilde ik boswachter worden. Dat is er helaas nooit van gekomen, maar nu, na mijn pensionering, heb ik als vrijwilliger wel de taak van boswachter. Ik kijk in het veld naar de uitvoering van de afspraken die gemaakt zijn met boeren en riet­ snijders.”

LUISTEREN NAAR PUUR NATUUR Door deze qr-code te scannen kunt u de ingesproken versie van Puur Natuur beluisteren.

facebook.com/ natuurmonumenten 372.000 fans twitter.com/ natuurmonument 56.000 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 184.000 volgers Puur natuur kun je ook online lezen via nm.nl/puurnatuur

­Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-­keurmerk van het Centraal Bureau ­Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

5

nummer

lente 2022

24

WANDELEN MET PIM VAN DER FELTZ

6

Ontembare delta

29

32

Op zoek naar de vogels van De Wieden

14 Vragen aan Frans 16 In de steigers: visvijvers bij Bergeijk 19 Puur Natuursport: suppen door de Vechtplassen 30 Het nut van de mug

20

BOEREN OP SCHIER: HET ROER GAAT OM

46 De wereld van OERRR 48 Puur kort: 74.000 leden erbij 49 Naar buiten: eindelijk lente!

53 Fotograferen met tegenlicht

37 Puur Graafland

54 Webwinkel

38 Kokerjuffers,

55 Oud landschap:

een duik waard 41 Actief in mijn regio 42 Aart Beijst geeft aan de Bloemkampen 44 Natuur leeft op langs Leuvenumse Beek

hoogveen

BEELD: BUITEN BEELD - PAUL OOSTVEEN

6

LAAT ZICH NIET BEHEERSEN

7

Enorme krachten zorgden ervoor dat er in ons land grote rivieren in zee uitmonden. Hoe is dat zo gekomen? Wat hebben we ermee gedaan? In grote stappen gaan we door de geschiedenis van Nederland deltaland.

TEKST:

Frans Bosscher

8 Stuwwallen

KAARTEN: VOS, P., M. VAN DER MEULEN, H. WEERTS EN J. BAZELMANS 2018: ATLAS VAN NEDERLAND IN HET HOLOCEEN. LANDSCHAP EN BEWONING VANAF DE LAATSTE IJSTIJD TOT NU, AMSTERDAM (PROMETHEUS) BEELD: GETTY IMAGES

9000 v. Chr. it verhaal begint bijna 12.000 jaar geleden. De zeespiegel ligt meer dan honderd meter lager. Wat we nu Nederland noemen ligt in een uitgestrekte vlakte in Noordwest-Europa. Groot-­Brittannië is onderdeel van deze vlakte. De heuvels van Doggerland – nu de Doggersbank – zijn de verbindende schakel. De Rijn vormt samen met de Maas, Schelde, Somme, Seine en Theems een uitgebreid riviersysteem.

Ze stromen door een landschap dat in de ijstijden ervoor door gletsjers vorm had gekregen. In onze contreien duwden ze pakketten zand, leem en grind op, waardoor ophogingen ontstonden, zoals de Hondsrug, Gaasterland, de heuvelruggen in Salland en Utrecht, de Veluwe, en de stuwwallen in Twente en bij Nijmegen.

De rivieren monden veel noordelijker, midden in de huidige Noordzee, uit. Nederland is nog lang geen deltaland. Maar dat verandert snel, althans in geologische termen. Door een snelle temperatuurstijging – ongeveer 9.500 jaar geleden werden waarden bereikt die overeenkomen met de huidige – stroomt de laagte tussen Groot-Brittannië en de rest van Noordwest-Europa vol. De oorspronkelijke monding van de Rijn wordt overspoeld, zijrivieren veranderen in zelfstandige ­rivieren die uitmonden in de nieuwe zee.

De nieuwe monding van de Rijn ligt niet alleen een stuk oostelijker, hij ligt ook veel hoger in het landschap. Het water stroomt daardoor niet meer zo snel af, waardoor de rivier in de monding veel meer slib afzet. Dat geldt ook voor de Maas en de Schelde. Een ander effect van de trage afvoer is dat de rivieren uitgroeien tot brede watervlaktes.

Geleidelijk aan vormt zich dan een uitgebreide delta in een kustvlakte met wadden en kwelders. De permafrost in het binnenland ontdooit, met het stijgende zeewater gaat ook het grondwaterpeil omhoog. Dus ook in het land achter de kust is het een en al water.

Zandgebieden van voor de laatste ijstijd, 16 meter onder NAP Zandgebieden van voor de laatste ijstijd, tussen 16 en 0 meter onder NAP Zandgebieden van voor de laatste ijstijd, boven NAP

Riviervlakten en beekdalen

Gebieden met afzettingen ouder dan 2,5 miljoen jaar

Lössgebied

Gigantisch veenmoeras Als zo’n 7.000 jaar geleden het tempo van de zeespiegelstijging afneemt, verandert de kustvlakte van vorm. Zand door de zee aangevoerd hoopt zich op tot strandwallen en later tot duinen. De open waddenzee wordt een gesloten kustgebied. Water van het vasteland kan nog maar met moeite afstromen naar zee. Er ontstaan moerassen, eerst in het lage westen, later in het noordoosten.

Plantenresten komen onder water te staan en worden niet meer afgebroken. Met als gevolg dat er veen ontstaat.

In duizenden jaren groeien veenpakketten enorm aan en rond 1.500 voor Christus was half Nederland met

Rivierduinen Stuwwallen

veen bedekt, soms vele meters dik. Achter een vrijwel gesloten rij van strandwallen verandert West-Nederland in een gigantisch veenmoeras. Op sommige plaatsen is het veendek meters hoger dan de beken en rivieren die erdoorheen stromen.

Grote verbouwing begint Zo’n 6.000 jaar geleden verschijnen de eerste boeren op het toneel in Zuid-­ Limburg, duizend jaar later ook in andere delen van het land. Je kunt het zien als het begin van de grote verbouwing van de delta, die tot vandaag duurt. De boeren kappen oerbossen om akkertjes en weilandjes aan te leggen, boerderijen te bouwen, zich te warmen en eten te koken.

Ze houden vee en verbouwen emmer en

9

Trekvissen verdwijnen, generalisten zoals de blankvoorn doorstaan alle veranderingen eenkoorn, de eerste graangewassen. Door de ontbossing ontstaan heidevelden. In de laatste eeuwen voor het begin van de jaartelling beginnen ze in het westelijk deel van het land het veen bewoonbaar te maken.

Ze ­graven sloten om water af te voeren. Het droge veen blijkt een goede brandstof en bron van zout te zijn. Door het afgraven zakt het veen in. Tegelijkertijd dringt de zee via deze sloten weer ver landinwaarts door.

Kort na de jaartelling voegen de Romeinen deze hoek van Europa aan hun rijk toe. Ze kappen hout voor hun steden en forten.

Ook zetten ze de ontginning van het veen versneld door. Ze graven kanalen, leggen dammen en dijken aan. Na het vertrek van de Romeinen krijgt de zee langzaam maar zeker weer een grote greep op het land.

Door de Romeinse ontginningen is de bodem flink gedaald. De zee komt via afwateringskanalen en -sloten ver landinwaarts en getijden­geulen worden breder. Het krachtige zeewater slaat grote stukken veen weg.

Zuidwest-Nederland gaat eruitzien als een eilandenrijk. Aan de oostkant van Texel ontstaat een zeegat dat uitgroeit tot een binnenzee: de Zuiderzee. De rivieren blijven nieuwe wegen naar de zee creëren, de IJssel ontstaat. De delta in de laaggelegen noordwestelijke hoek van Europa begint steeds meer te lijken op de delta waarin wij leven.

Grondige aanpak Vanaf de elfde eeuw komt die vormgeving echt op gang. Het eerst in Zeeuws-Vlaan­ deren. Monniken van Vlaamse kloosters gaan dijken aanleggen rondom kwelders – die daar schorren heten. In de eeuwen erna groeit dit uit tot een grootschalige activiteit.

De grote rivieren krijgen dijken. Kleinere, zoals de Kromme Rijn, de Oude Rijn en de Linge, worden afgedamd. Voor de scheepvaart en handel komen er meer kanalen, beken worden rechtgetrokken en met elkaar verbonden. Langs de beken, bij drempels en vernauwingen, verschijnen watermolens

om granen te malen, olie te persen, hout te zagen en papier te maken.

Ook worden dijken aangelegd rondom stukken laaggelegen land. Om het water af te voeren komen er molens, aanvankelijk door mensen of paarden aangedreven, maar in de 14e eeuw verschijnen de eerste windmolens.

Het beheer van die polders vergt samenwerking tussen de boeren die er wonen en werken, maar ook tussen de polders. Dat leidt in 1255 tot de oprichting van het eerste waterschap van ons land: het Hoogheemraadschap van Rijnland.

1500 v. Chr.

Veengebied

Hoge duinen Strandwallen en lage duinen Strandvlakten en duinvalleien Wadden en slikken

Zandgebieden van voor de laatste ijstijd, boven NAP

Kwelders en riviervlakten

Buitenwater en binnenwater

Bedijkte kwelders en riviervlakten

Riviervlakten en beekdalen

Droogmakerij

Rivierduinen

Veengebied

Lössgebied

Stedelijk gebied

Stuwwallen

BEELD: GETTY IMAGES KAART: VOS, P. M. VAN DER MEULEN, H. WEERTS EN J. BAZELMANS 2018: ATLAS VAN NEDERLAND IN HET HOLOCEEN. LANDSCHAP EN BEWONING VANAF DE LAATSTE IJSTIJD TOT NU, AMSTERDAM (PROMETHEUS).

10

Droogmakerij

11

2000 na Chr.

Hoge duinen Strandwallen en lage duinen Strandvlakten en duinvalleien

Buitenwater en binnenwater

Wadden en slikken

Zandgebieden van voor de laatste ijstijd,

Kwelders en riviervlakten

boven NAP

Bedijkte kwelders en riviervlakten

Riviervlakten en beekdalen

Droogmakerij

Rivierduinen

Veengebied

Lössgebied

Stedelijk gebied

Stuwwallen

Daarmee zijn de waterschappen de oudste bestuursorganen van ons land.

De veenontginningen worden net als de land­aanwinningen systematisch aangepakt.

Hout is door grootschalige ontbossing, onder meer ten behoeve van de ijzerwinning, schaars geworden. De vraag naar veen als alternatieve brandstof groeit sterk. De wijze waarop het veen is afgegraven, is nog altijd te zien in het landschap: in lange, smalle stroken wordt het veen afgegraven. Ervoor in de plaats komt het veenweidelandschap.

De greep van onze voorouders op het landschap wordt steeds steviger. Natuurlijke landschappen, in duizenden jaren ontstaan, verdwijnen. En daarmee ook grote dieren als eland, edelhert, beer en zeearend. Er is niet alleen verlies. Grutto’s, kievieten, ­tureluurs

en kemphanen, watersnippen, wulpen, ­wintertalingen, kluten, visdiefjes, gras­ piepers en gele kwikstaarten gaan de door de mens gemaakte landschappen bevolken.

In schrale, vochtige graslanden bloeit een veelheid aan planten, van kievitsbloemen tot grote pimpernel.

Onrust blijft Niet dat het rustig is in het deltagebied.

Tientallen stormvloeden, van de SintThomasvloed in 1163 tot de Watersnoodramp in 1953 teisteren delen van de kust, rivieren breken honderden keren door de dijken heen. Maar na elke aanval van de ‘waterwolf’ gaan de schoppen weer in de grond om dijken en kades te herstellen. Met de internationale handel wordt veel geld

verdiend, wat onder meer ten guste komt van het waterbeheer. Er komen betere stuwen, sluizen, molens en gemalen.

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog blijkt dat water ook effectief is om Spaanse troepen te verdrijven of weg te houden door juist water in te laten in de polders. Het is het begin van de waterlinies, een concept dat tot in de vorige eeuw de ruggengraat van onze militaire defensie is. Het principe is even simpel als doeltreffend: zet polders tot kniehoogte onder water. Dat is te diep voor zwaarbepakte soldaten om erdoorheen te lopen, te ondiep om er met schepen overheen te varen. Op zwakke plekken komen forten en andere versterkingen.

Zo krijgen onze voorouders de delta, met al z’n dynamische waterstromen en -peilen, steeds beter onder controle. In de vorige eeuw kwam dat tot een hoogtepunt met de aanleg van de Afsluitdijk (1927-1932) en ­­ de Deltawerken (1954-1997). Het zijn indrukwekkende staaltjes waterbouwkunde, die ons land internationaal de reputatie bezorgen als hét land waar ze weten om te gaan met de grillen van zeeën en rivieren.

Het Waterbouwkundig Laboratorium, dat veertig jaar waterbouwkundige vraagstukken oplost met proefmodellen in de Noordoostpolder, geldt als het kennis­ centrum voor de wereld. Ook in de vorige eeuw is het waterbeheer voor de landbouw vervolmaakt. Een drainage­stelsel van sloten en afwateringskanalen zorgt ervoor dat er ’s winters weinig wateroverlast is, terwijl er ’s zomers voorraden zijn waaruit geput kan

12

worden om de gewassen te beregenen. Het maakt het mogelijk dat de productie van de agrarische sector enorm toeneemt.

Na de afsluiting van de Zuiderzee en de zeegaten in Zuidwest-Nederland leeft het idee dat de zaak geklaard is. De ‘waterwolf’ is definitief verslagen. De dynamiek die zo kenmerkend is voor een delta, is tot een minimum teruggebracht. Het land zit in een stevig korset van versterkingen. De miljoenen bewoners van polders die meters onder zeeniveau liggen, kunnen rustig slapen.

Natuur brengt groot offer Die beheersing van het watersysteem heeft wel een prijs. Het grootste offer brengt de natuur. Duinen groeien dicht, grassen overwoekeren heidevelden, venen drogen uit. Dat heeft z’n weerslag op de biodiversiteit. Planten verdwijnen uit het landschap, insectenpopulaties zijn in elkaar geklapt, de aantallen vogels, zoogdieren, vissen, amfibieën en reptielen hollen achteruit en eiken bezwijken in groten getale. Ook wordt intussen duidelijk dat de ingesnoerde delta niet opgewassen is tegen nieuwe, vaak zelf gecreëerde, problemen, zoals een stijgende zeespiegel, extreme neerslag en langdurige droogte.

Natuurlijk, er zijn lichtpunten. De otter, de bever en de wolf zijn terug. Dat geldt ook voor vogels als de zeearend, de kraanvogel, de slechtvalk en de rode wouw. Hier en daar verandert de delta weer van vorm: zandmotors langs de kust creëren weer wat dynamiek, de grote rivieren krijgen meer

ruimte, de Haringvlietsluis staat af en toe op een kier, in de Afsluitdijk is een vis­ migratierivier aan aangelegd, beken kunnen weer meanderen (zie ook pagina 44), sommige polders mogen vollopen bij hevige regens, de waterhuishouding in natuur­ gebieden wordt hersteld.

Weer ruimte voor dynamiek De lichtpunten laten zien dat de natuur snel kan opveren als de omstandigheden herstellen. De schaal waarop het herstel nu plaatsvindt, is evenwel te klein. Wageningse wetenschappers schetsen een toekomstbeeld, waarin alle opgaven tegelijkertijd worden aangepakt. Natuurlijke processen zijn het uitgangspunt in hun verhaal. De dynamiek in de delta keert terug. Rivieren bepalen zelf weer hun loop richting zee. Ze

eindigen in brede mondingen, waar zoet en zout water mengen. Moerassige gebieden fungeren als opvangbekkens van regen­ water, waaruit in de tijden van droogte geput kan worden. Een breed duingebied biedt bescherming tegen de stijgende zee­spiegel.

Wat daarbij helpt, is dat het natuurlijk karakter van onze kust, zeker in vergelijking met kusten elders in de wereld, redelijk behouden is gebleven.

Door de problemen waar we voor staan tegelijk en in samenhang aan te pakken, ontstaat een land “met groene steden, een circulaire landbouw, en is er meer ruimte voor bos, water en moeras”, schrijven ze in een toelichting op hun kaart. Een paar eeuwen lang hebben we de delta kunnen vastleggen. Met dit toekomstbeeld voor de komende eeuw gaan de veters van het korset weer los.

13

Naar een groen Nederland Een nieuw verhaal voor Nederland. Dat is het toekomstbeeld dat wetenschappers van de Wageningen Universiteit maakten, met een hoofdrol voor natuur en natuurlijke processen. Over honderd jaar heeft Nederland veel meer ruimte voor water, de rivieren verbreden. Ook de duinenrij langs de Noordzeekust is veel breder. Op een groot deel van de huidige landbouw­gronden groeien (voedsel)bossen, liggen groene buffers, moerassen en nieuwe steden.

Zo’n duurzame inrichting van het land komt tot stand als je de vragen van nu – van het enorme tekort aan betaalbare woningen tot de klimaat- en biodiversiteitscrises – in samenhang oplost.

3

2

5

4

6 ➊ Noordzee: wind op zee en zonnevelden ➋ Bredere duinen ➌ Markermeer / IJsselmeer: lint van eilanden ➍ Meer ruimte voor rivieren ➎ Grote steden: meer groene linten ➏ Lint van natuur langs zuidkant van de Maas

BEELD: NATUURMONUMENTEN - NELLEKE POLDERMAN, GETTY IMAGES KAART: WAGENINGEN UNIVERSITY & RESEARCH

1

Vragen aan Frans

Frans van ­Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuur­gebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.

1 Bijen ­transporteren water, maar hoe?

Ja, dat wil zeggen honingbijen doen dat. Ze doen dat om de temperatuur van de kast op peil te houden. Die ligt rond de 35 graden. Maar als de zon er lange tijd op schijnt, wil de temperatuur nog wel eens oplopen. De bijen in de kast bewegen hun vleugels om voor verkoeling te zorgen. Als die natuurlijke ventilator het niet

aankan, gaan ze op zoek naar water. Dat halen ze het liefst uit modderige plassen of natte ­bladeren. Dat water slaan ze op in een deel van hun ­slokdarm, dat ze normaal gesproken gebruiken om nectar b ­ ewaren.

Eenmaal terug in de kast laten ze water over hun tong uitvloeien, zodat het snel verdampt en dus snel verkoelt.

2

3

Krijgen jonge vogels wel water?

BEELD: GETTY IMAGES

Hoe komt die bamboe op de grond?

Misschien heb je het ook meegemaakt. Heb je met de beste bedoelingen een insectenhotel ­opgehangen, liggen de stukjes b ­ amboe ineens op de grond. Dat is nog tot daaraan toe. Maar dan stop je ze terug en ­liggen ze er de volgende dag weer. Wie doet dat? Vogels.

Vooral mezen, kauwen en ook ­spechten komen eropaf. Het is ze te doen om de eitjes die de insecten in de bamboe hebben gestopt. Zeker in het voorjaar als de vogels

jongen moeten voeren, is zo’n insecten­hotel wel heel prettig. Maar goed, zo schieten de insecten er niet veel mee op. Wat te doen?

Je kunt wat kippengaas tegen het hotel aan zetten, zodat de vogels er niet meer bij kunnen. Meer weten over hoe je een insectenhotel kunt maken? Kijk op nm.nl/insectenhotel

We zien oudervogels in het voorjaar af en aan ­vliegen met voedsel, maar hoe komen jonge vogels aan water?

Er loopt per slot van ­rekening geen waterleiding naar al die nesten. In de mensen­wereld zou dat inderdaad tot problemen leiden. In de vogelwereld zit het anders.

Jonge vogels krijgen met eten dat hun ouders ze toe­ stoppen genoeg vocht. Sterker, totdat ze zelf gaan drinken, weten ze zich ook geen raad met een bakje of bekje water. Zou je het ze geven, is er een risico dat het water in hun longen loopt en kunnen ze stikken.

15

?

WAT IS DIT? Zijn dit misschien jonge slakjes, wilde Yvonne Hendriks weten. Nee, het zijn gallen van een beukengalmug. Dat is een mug die veel voorkomt op beuken in lanen en bosranden. Die legt in het voorjaar eitjes op knoppen van de beuk. Nadat ze uit de eitjes zijn gekropen, beginnen de larven te zuigen aan de nerf van jonge bladeren. De beuk reageert daarop door gallen te maken. Daarin ontwikkelt de larf zich verder. In het najaar of voorjaar erop verpopt de larf zich tot een mugje van 4 tot 5 millimeter, kruipt uit de gal en gaat eitjes leggen. Zo is de cirkel weer rond.

Wat is er aan de hand met...

... de merel

Vogelbescherming en Sovon Vogelonderzoek hebben 2022 uitgeroepen tot het Jaar van de Merel, misschien wel de bekendste vogel van ons land.

Waarom extra aandacht voor de merel?

De afgelopen vijf jaar is bijna een derde van het aantal merels verdwenen; het gaat om honderdduizenden vogels. Waarschijnlijk heeft de voor merels dodelijke virusziekte usutu hierin een grote rol gespeeld. Ook de droogte heeft merels parten gespeeld. Mogelijk zijn er ook andere oorzaken.

Waar komt dat vermoeden van andere ­oorzaken vandaan?

Het valt op dat de achteruitgang in steden en in bossen in Oost- en Zuid-Nederland g ­ roter is. Het zou kunnen dat het voedsel­aanbod voor merels niet goed (meer) is. Speelt het kleinere oppervlak aan groene tuinen in de stad een rol?

En zorgt de stikstofbelasting in de bossen ervoor

dat de eierschalen te dun ­worden, zoals bij mezen ook het geval is?

Moeten we ons zorgen maken?

De merel heeft zich geweldig weten aan te passen aan onze leefomgeving. Het is van origine een schuwe bosvogel. En kijk hoe hij zich in onze tuinen en parken gedraagt.

Als een vogel die helemaal thuis is in onze omgeving in de problemen komt, wil je toch weten wat er hand is. En of het ligt aan de gevolgen van ons gedrag op z’n leefomgeving.

Kunnen we helpen bij dat onderzoek?

Nou en of! Vogelbescherming en Sovon willen graag dat je de merels in je tuin volgt. Hoeveel zijn het er, wat eten ze, hebben ze nesten, redden de jongen het? Als daaruit blijkt dat er te weinig groen in steden en dorpen is, is dat ook een sterk signaal voor onze bestuurders om daarmee aan de slag te gaan. Meer informatie over het onderzoek vind je op jaarvandemerel.nl

Ook een vraag?

Stuur die naar natuurvraag@ natuurmonumenten.nl.

Je krijgt altijd antwoord (ook al duurt het soms even). De leukste vragen krijgen een plek in deze rubriek.

16

IN DE STEIGERS

BEELD: BUITEN BEELD - CHRIS VAN RIJSWIJK, GETTY IMAGES

Visvijvers voor vreemde vogels Rond 1950 zwommen er nog volop karpers in de visvijvers bij Bergeijk (NB). Tegenwoordig is het een belangrijk leefgebied voor moerasvogels zoals de roerdomp, woudaap en de kwak. Waarom restaureert Natuurmonumenten een stel visvijvers? Niet voor het vrijdagse visje, waarvoor vroeger de karpers werden gekweekt. Wel omdat het een belangrijk leefgebied is voor verschillende vogels, amfibieën en planten. Zonder ingrijpen zouden De Liskes en De Pastoorsweijer dichtgroeien en leeglopen. Dat zou het einde b ­ etekenen van een uniek leefgebied voor diverse dieren. Bovendien zijn de vijvers heel geschikt als waterbuffers.

In ­tijden van droogte zakt het water hier maar langzaam weg, waardoor het grondwater in de omgeving beter op niveau blijft.

Om de ruim vijfenzeventig jaar oude vijvers weer waterdicht te maken, herstellen we de kades en

halen we bomen en struiken weg.

We repareren alle ‘monniken’ (in- en uitlaatstuwen), waarmee je het waterpeil kunt regelen, en verwijderen veel riet. Zo zijn de waterplassen in 2023 weer helemaal klaar voor de toekomst.

Ontbrekende schakel aangekocht

In 2021 kocht Natuurmonumenten De Brouwersweijer. Naast De Liskes en De Pastoorsweijer is dit een onderdeel van het Parel­snoer van Weijers: een complex van visvijvers- en vloeivelden langs de Beekloop. Het gebied staat bekend om z’n bijzondere libellen, water- en moerasvogels.

ERFGOED Natuurmonumenten beschermt natuurgebieden,

waardevolle landschappen én cultureel erfgoed. Samen vertellen ze het verhaal van Nederland, van kastelen tot visvijvers.

17

18

Als de natuur roept

BEELD: GETTY IMAGES

De natuur is, mede door alle coronamaatregelen, populairder dan ooit. Maar 3,5 miljoen landgenoten met blaas- of darmproblemen durven vaak niet te gaan wandelen of fietsen, omdat er in natuurgebieden vrijwel geen toiletten te vinden zijn. Samen met de Maag Lever Darm Stichting gaan we hier wat aan doen: in 30 van drukbezochte natuurgebieden komen natuurtoiletten. Daar geldt binnenkort: geen nood bij hoge nood, zodat iedereen met een gerust hart de natuur in kan. De locaties zijn makkelijk en snel te vinden via de gratis HogeNood-app. Zo wordt de natuur ook toegankelijk voor deze grote groep natuurliefhebbers. De Nationale Postcode Loterij maakt het project ‘When Nature Calls’ mogelijk met een extra bijdrage van 500.000 euro. We danken dan ook alle deelnemers aan de Postcode Loterij voor deze steun.

19

natuur sport Suppen

Natuursporter Margriet Koeman (52) geeft suplessen op de Loosdrechtse Plassen. ‘Onderweg zie je dieren zoals reeën en ijsvogels. Het is zó mooi.’

‘Bijna iedereen kan suppen’

“Klanten hebben al heel vaak gezegd dat twee uur suppen op de Loosdrechtse Plassen hetzelfde voelt als twee weken vakantie. Daar ben ik het nog steeds mee eens. En dat terwijl ik hier alweer een jaar of zeven op een board door de natuur peddel. Ik begon als klant. ­Suppen met je hond leek me wel leuk.

Uiteindelijk ben ik blijven hangen.

Eerst als instructrice en nu als eigenaresse van de sup-school ikSUP. Het voelt nog steeds niet als werk, ook niet als het druk is in de zomer. Het fijne aan suppen in de natuur is dat het je hoofd ­helemaal leeg maakt. Deze sport

is heel ­toegankelijk, bijna iedereen kan het. Maar het is ook echt een sport waar je flink moe van wordt. De Vechtplassen zijn al eens uitgeroepen tot één van de mooiste sup-­gebieden van Nederland. Het is hier zó mooi.

Onderweg zie ik regelmatig ijsvogels vliegen en reeën grazen. Ik probeer waar mogelijk wat terug te doen voor Natuurmonumenten. Toen ik, voor mij geheel onverwachts, eerste werd in een wedstrijd waarbij we de route van de Elfstedentocht op een sup aflegden, heb ik het prijzengeld dan ook meteen gedoneerd.”

NATUURSUPPORTER Sport jij weleens in de natuur? Dan ben je een natuursporter! Een echte natuursporter is ook natuursupporter.

Dat ben je als je iets terugdoet voor de natuur waar je energie opdoet of rust vindt. Samen maken we Nederland steeds een beetje mooier.

BEELD: ILJA ZONNEVELD, GETTY IMAGES

20

21

‘ We willen een mooi eiland’ De stikstofuitstoot van de agrarische sector moet omlaag.

Dat vraagt ingrijpende veranderingen. De zeven boeren op Schiermonnikoog hebben niet afgewacht, zij gaan voortaan ‘biodivers boeren’, voor en met de natuur. TEKST: Frans Bosscher

T

evreden kijkt veehouder Ludie van der Bijl uit over de Banckspolder. Zo in het vroege voorjaar komen de weidevogels weer binnendruppelen. Grutto’s, kievieten, tureluurs, scholeksters komen allemaal weer ‘thuis’.

De komende weken zoeken ze een plek in de weilanden, maken er een nest en brengen er hun jongen groot.

De Banckspolder op Schiermonnikoog is een van de beste weidevogelgebieden van ons land. De zeven boeren op het eiland zetten zich al jaren in om het de vogels zo goed mogelijk naar de zin te maken. Maar de veehouders willen meer. Meer geschikte graslanden waar de vogels kunnen broeden, om zo een flinke bijdrage te leveren aan het behoud van deze groep vogels die kenmerkend is voor onze polders.

Minder koeien Het verbeteren van de omstandigheden voor de weidevogels is dan ook een belangrijk onderdeel van de omslag die de eilanderboeren gaan maken. Na jarenlange, soms moeizame voorbereidingen konden een half jaar geleden de handtekeningen worden gezet onder een toekomstplan voor de veehouderij op het Waddeneiland. Een toekomst waarin verbetering van de biodiversiteit een centrale rol speelt.

Consequentie van het plan is dat de veestapel op Schiermonnikoog flink inkrimpt,van 650 naar 430 koeien. Ludie gaat van 69 naar

45 koeien. “Mijn stal staat op 15 meter van het Natura 2000-gebied (natuurgebied van Europees belang, red.). Vanwege de stikstofuitstoot van mijn bedrijf was het maar de vraag of ik er kon blijven. Ook de andere zes boeren zitten met die uitstoot. Omdat niemand van ons wilde stoppen, hebben we de koppen bij elkaar gestoken en zijn we gaan kijken op welke manier we alle zeven door konden.”

Minder koeien was de uitweg. Om het inkomstenverlies op te vangen gaan de boeren meer aan natuurbeheer doen én gaan ze hun melk zelf verwerken tot kaas. Voorlopig gebeurt dat op de vaste wal, maar in de loop van dit jaar wordt op het erf van Ludie een

22

Duurzame zuivel van Friesland Campina

De zeven boeren op Schiermonnik­ oog produceren jaarlijks 3 miljoen liter melk. 1 miljoen liter wordt nu verwerkt tot kaas. De rest van de melk leveren ze aan Friesland Campina. Een duurzame landbouw staat hoog in het vaandel van het zuivelconcern. De keuze voor ‘biodivers boeren’ van de eilanderboeren is één van de manieren waarop daaraan invulling wordt gegeven. Veel andere aangesloten melkveehouders van Friesland ­Campina kiezen voor het concept On the Way to Planet Proof. Voor hun inspanningen voor klimaat, biodiversiteit en dieren­ welzijn krijgen deze boeren maakt.

2 cent per liter extra. De criteria worden jaarlijks aangescherpt, zodat ze geleidelijk steeds meer natuurvriendelijk gaan werken.

kaasfabriek gebouwd. Ze verkopen de kaas, die de naam ‘Van Schier’ draagt, in een eigen winkel in het dorp. Aan het opzetten van de onlineverkoop (vanschier.nl) wordt gewerkt.

Insectenrijkdom Als het al zo goed gaat met de weidevogels, wat kun je dan nog meer doen? Ludie: “Het kan nog natter. We hebben al veel gedaan om water vast te houden door slootkanten glooiend te maken, maar daar is nog winst te halen. Water zorgt voor veel insecten. Die hebben de jonge vogels nodig. Om de insectenrijkdom te vergroten gaan we ook zorgen voor kruidenrijke grasland. De bloeiende planten trekken insecten aan.”

Waar de vogels naar verwachting ook van profiteren, is de bodemverbetering die op de agenda van de boeren staat. “Dat doen we in samenwerking met de gemeente en Natuurmonumenten”, zegt Ludie. “Zij maaien bijvoorbeeld bermen. Van dat maaisel gaan we compost maken. Dat rijden we uit over het land om het bodemleven te stimuleren.”

Het effect is meer wormen en insecten die de compost omzetten naar grond. Dankzij de verbeterde bodemstructuur wordt water bovendien beter vastgehouden. “Zo zullen we de kringloop op het eiland steeds verder sluiten.”

De boeren gaan ook onderzoeken hoe ze meer variatie in hun gewassen kunnen brengen. Nu hebben ze alleen gras en maïs.

Door maïsteelt te combineren met andere eiwithoudende gewassen, zoals bonen, erwten, zonnebloem, sorghum, granen, veldbonen lupine of erwten krijg je een landschap dat niet alleen aantrekkelijker oogt, maar waar ook vogels, hazen, konijnen en insecten op afkomen.

Boswachter Jan Willem Zwart is blij met de keuzes die de boeren hebben gemaakt. Voor de zesduizend hectare natuur op het eiland is vermindering van de stikstof urgent. “Ik zeg altijd maar zo: als je een mooi groen gazon wilt, moet je stikstof strooien. Dat is wat er hier gebeurt. Die voortdurende bemesting is funest voor bijzondere duinplanten, zoals parnassia, muggenorchis, slanke gentiaan, rozenkransje en vlozegge. Aardbeidvlinder en duinparelmoervlinder hebben het moeilijk. Vogels als blauwe kiekendief en tapuit zijn zelfs al verdwenen. Duintoppen, valleien, slenken: ze groeien allemaal dicht.

We hebben het lang proberen tegen te gaan door te plaggen, snoeien en afgraven. Maar het houdt een keer op. Het is dweilen met de kraan open. Om het duinlandschap open te houden, is een flinke vermindering van stikstofneerslag nodig. Als we niks doen, staat er

23

over tien jaar ondoordringbaar struikgewas op het eiland.”

De inkrimping van de eilander veestapel komt dan ook als geroepen. En dat de veehouders natuur nu centraal stellen op hun bedrijven – ze noemen zich voortaan ‘biodiverse boeren’ – maakt het ook gemakkelijker om samen te werken, aldus Jan Willem.

“Dat doen we bij de verwerking van maaisel en snoeiafval. In de duinen grazen nu ook Drentse heideschapen van de boeren. Ze gaan ook een groter deel van de kwelders in het natuurgebied maaien. Die worden dan aantrekkelijker voor weidevogels om te gaan broeden. Tegelijkertijd hopen we dat de ganzen daar ook naartoe te gaan, nu vreten die tot de zomer al het gras in de polder weg.”

Meer weten over de samenwerking tussen boeren en boswachters op Schiermonnikoog?

Luister dan naar onze podcast Puur Natuur.

Je vindt de podcast op shows.acast.com/ puurnatuur

Nesten weidevogels Schiermonnik­oog – 2021 Graspieper (16) Grutto (25) Kievit (195) Scholekster (449) Tureluur (71) Veldleeuwerik (2) Wilde eend (54)

KAART: KAARTEN EN ATLASSEN

Wakker liggen Zo weten boeren en boswachters elkaar steeds beter te vinden. Na acht jaar vergaderen, onderzoeken, geld zoeken, meningsverschillen bijleggen, wakker liggen, vertragingen en andere hindernissen ligt er een inspirerend plan. Ludie: “We gaan met elkaar aan de slag. Dat doen we vanuit hetzelfde belang: we willen een mooi eiland.”

24

25

Pim van der Feltz begon eind vorig jaar als nieuwe directeur van Natuurmonumenten. Tijd om nader met hem kennis te maken.

Redactielid van Puur Natuur en ecoloog Robert Ketelaar neemt hem mee naar landgoed Voorstonden bij Brummen. : Frans Bosscher : Erik Buis TEKST

et is duidelijk dat het voorjaar nog niet is begonnen deze ochtend. Een zwarte specht roept, maar verder is de natuur nog in rust.

Het is fris. Wind is er niet. Het water in de vijver ligt er als een biljartlaken bij. Het ­versterkt de verstilde sfeer op landgoed Voorstonden.

Ecoloog Robert Ketelaar koos deze locatie uit om nader kennis te maken met Pim van der Feltz, die eind vorig jaar begon als nieuwe directeur van Natuurmonumenten. Het is niet zonder reden dat Robert voor Voorstonden heeft gekozen. “Hier komen veel bedreigingen van de natuur bij elkaar. In het westen ligt de Veluwe, een groot gebied waar regenwater de grond inzakt. Dat moet hier weer tevoorschijn komen. Maar door de verdroging gebeurt dat niet meer. Daar komen de neerslag van stikstof en de inwaaiende bestrijdingsmiddelen bij, waardoor de natuur op Voorstonden erg onder druk staat.”

Pim: “Waaraan zie je die negatieve effecten?”

Robert: “Verdroging zie je aan de bladerpakketten die zich ophopen, ze worden niet verteerd. Kleine, kwetsbare bosplanten kunnen er niet doorheen komen. De gevolgen van stikstof zie je aan de toename van planten die op voedselrijke plekken groeien – brandnetels en bramen, sommige varens. Ze drukken andere planten weg. Insecten die afhankelijk zijn van die planten – tot soms tientallen per plantensoort – verdwijnen vervolgens. Zo valt het ­systeem als een rij dominostenen om.”

Het draait om verandering

De natuur komt dadelijk weer aan bod. Eerst wil Robert stilstaan bij de verrassende overstap van Pim: van Google naar Natuurmonumenten. “Wat bracht je ertoe om je ­vinger op te steken voor deze functie?”

Pim: “Natuurmonumenten is inderdaad iets heel anders, maar er zijn ook overeenkomsten. In de kern draait het bij beide organisaties om verandering. Het kabinet stelt nu veel geld beschikbaar om de natuur te herstellen. Dat biedt veel kansen voor natuurorganisaties, de kunst is nu om

BEELD

iedereen in beweging te krijgen. Daaraan wil ik graag een bijdrage leveren.

Ik vind het een enorme eer, want het is een bijzondere baan bij een heel bijzondere organisatie met veel historie en een grote achterban. Met Natuurmonumenten gaat het goed, met de natuur niet. Ik voel het als opdracht om de waardering voor natuur verder te versterken. Dat is de basis om de natuur zelf weer krachtiger, beter en robuuster te maken.”

Robert: “Wat betekent natuur voor jou?”

Pim: “Het begint met buiten zijn. Dat geeft mij rust en evenwicht. Groen, rust en stilte zijn niet alleen voor het menselijk welzijn belangrijk, maar voor alles wat wij doen.

Mijn vrouw, die landschaps- en tuinarchitect is, en ik denken al langer na over hoe we als samenleving omgaan met onze leefomgeving. Gelukkig wordt het besef dat zoals we er nu mee omgaan niet houdbaar is, steeds breder.”

Werk aan de winkel

Robert: “Je brengt elke week een bezoek aan boswachters in de natuurgebieden. Wat valt je op?”

Pim: “Wat ik zie, en trouwens ook bij de vele vrijwilligers, is de oprechte wil om dingen beter te maken. Wat me verrast, is dat het werk veel breder is dan ik had gedacht. De vele relaties die Natuurmonumenten heeft door het beheer van bijna 110.000 hectare natuur: het ‘alledaagse’ maar bijzonder complexe natuurbeheer, alle partner­schappen, contacten met overheden, pachtrelaties, cultureel erfgoed.”

Robert: “Je komt op een bijzonder moment. De afgelopen honderd jaar hebben we veel gedaan aan het veiligstellen van natuur, maar altijd kampten we met negatieve effecten uit de omgeving. Om dat aan te pakken is er nu veel geld. Hoe moeten we daarmee omgaan volgens jou?

Pim: “Om te beginnen is het een compliment aan iedereen die in de natuur werkt, dat er nu heel ambitieuze ­doelen in het regeerakkoord staan om de wereld echt beter te maken. In tegenstelling tot voorheen is het nu ook

26

Robert:

Pim:

e­ venwichtiger. Het is niet alleen maar: we willen zoveel economische groei. De waarborgen voor onze omgeving zijn er. Dat is hartstikke mooi. Dan krijg je vervolgens: je hebt de doelen dan wel, maar hoe ga je het dan waar­ maken? Er is dus nog veel werk aan de winkel.”

Meedoen aan verandering

Robert: “Als je al die ambities optelt: natuurinclusieve landbouw, bosuitbreiding, klimaatadaptatie, stikstof­ reductie, energielandschappen, dan gaat het om een enorme verbouwing van misschien wel de helft van Nederland. Dat vergt veel, ook van bewoners. Welke rol kunnen onze leden, donateurs, vrijwilligers daarin spelen?”

Pim: “We leven in een zeer dichtbevolkt land. Ik zie bij al mijn bezoeken dat voor elke vierkante meter er wel vier ideeën zijn over wat je ermee zou moeten doen. In mijn eerste week ontmoette ik boeren op Texel. Dan zie je die verschillende ambities met hetzelfde stukje land aan tafel zitten en dat iedereen z’n eigen perspectief op de zaak heeft. Dat betekent dat er veel discussies gaan plaatsvinden, overal in Nederland. Wij zijn de organisatie die in het hele land aanwezig is. Hoe geweldig zou het

zijn als onze enorme achterban – 690.000 leden en nog eens bijna 200.000 mensen die ons ook financieel steunen – zich actief in die discussies gaat mengen? Stel dat er in elke gemeente twee gebiedsprocessen zijn en dat daar actief mensen aan meedoen die het belang van de natuur in die discussies brengen!”

Robert: “Het moeilijke van gebiedsprocessen is dat de dilemma’s soms heel lastig zijn. Je kunt het er met elkaar over eens zijn dat de grond van een boer natuur moet worden. Maar wie gaat dat tegen die boer, die daar al zestig jaar zit, zeggen? Omdat er vervolgens niks gebeurt, neemt de druk om natuur te herstellen alleen maar toe.”

Pim: “Allereerst: ik begrijp dat perspectief ook – en eigenlijk is het beeld van boeren versus de natuur raar, want beiden zijn verknocht aan het landschap en alles wat daarbij hoort. Idealiter wil je dat de mening van mensen zodanig verandert dat ze een andere keuze maken dan gisteren. Dat is echt veranderen. Dan houden keuzes ook het beste stand. Op het moment dat je het moet afdwingen, krijg je polarisatie en niet een oplossing die door mensen omarmd wordt. Het gaat altijd over afwegingen. Hoe houd je bij die afwegingen begrip en

27

respect voor elkaar? Daar kunnen onze leden, die lokale omstandigheden goed kennen, een belangrijke rol in spelen. Je kunt misschien niet íedereen meenemen.

Maar wel zoveel mogelijk.”

Nieuwe inkomsten

Als de mannen bij de Oekense Beek arriveren, houden ze stil. Hier wordt het concreet.

Robert: “Dit is nooit een beek geweest, hoor. Het is een diepe sloot die voor veel problemen zorgt: verdroging plus aanvoer van voedselrijk water. Het waterschap en boerenorganisatie LTO snappen dat de sloot gedempt moet worden om de natuur te kunnen herstellen. Dat gaat binnen drie jaar gebeuren. Maar dat heeft ­gevolgen voor de boeren in de omgeving. Individuele boeren ­moeten misschien verhuizen of ze moeten omschakelen naar natuurbeheer of andere teelten.”

Pim: “Je moet wel kunnen zeggen: zoals het nu gaat is het niet duurzaam houdbaar, ook niet voor individuele bedrijven. Het staat vast dat we het anders moeten doen. En daarna moet je iedereen meenemen. Agrarisch natuurbeheer is heel belangrijk voor het herstel van de biodiversiteit. Als je boeren goed beloont voor natuurbeheer dan zorg je voor andere bronnen van inkomsten, want dat is vanzelfsprekend heel belangrijk voor hen.

En dan willen ze het waarschijnlijk wel gaan doen. Het willen gaat sneller dan het moeten.

Mijn uitgangspunt is: we gaan nu niet duurzaam om met onze leefomgeving, het gaat gewoon niet goed, ook voor de mens niet. Wat we de afgelopen zomer in Limburg hebben gezien, maakt dat heel duidelijk. De heftigheid van die overstromingen hebben te maken met klimaatverandering, maar ook met onze ingrepen in het landschap de laatste dertig, veertig jaar. Het goede nieuws is daarmee ook: we kunnen er wat aan doen.”

Vast niet altijd. Een oplossing is dat je bij de veranderingen in het landelijk gebied ook voor deze activiteiten ruimte maakt, zodat ze niet in natuurgebieden hoeven plaats te vinden. Voor de toekomst is dat een uitweg waar ik enthousiast over ben. Maar je hebt ook het hier en nu.”

Robert: “Als we hier over vijf jaar weer wandelen…”

Pim: “… dan is de beek gedempt, heb je me net verteld.

En ik ben heel benieuwd hoe dat voor het gebied uitpakt.

Als we dan over de gedempte beek kijken, hoop ik de verandering te zien. Een verandering waar de meeste mensen blij mee zijn. Ik hoop dat we ook elders in het land zien dat er meer ruimte en waardering voor natuur is. Ik wil dan graag kunnen zeggen dat het aantreden van het kabinet Rutte IV in 2022 een kantelpunt was.”

2022 kantelpunt

Dilemma’s zijn er ook, zo heeft Pim ervaren, bij de ­wensen om te recreëren in natuurgebieden.

Pim: “Mensen kunnen de waarde van natuur niet zien als ze er niet in mogen. Als mensen de natuur niet kennen, kunnen ze haar ook niet beschermen. Tegelijkertijd heb je drukte in de natuur tijdens corona, de vraag waar mtb-routes wel of niet mogen. Midden op het Dwingelderveld ligt een bijzonder stukje heischraal grasland.

Dat zijn we aan het herstellen. Daar staat wel een hekje omheen, anders gaan mensen er voetballen. Dus het meest bijzondere kunnen mensen niet zien. Het maken van dit soort keuzes is een worsteling. Het is goed dat we daarop aangesproken worden. Kunnen we het oplossen?

Pim, hoe zit dat?

Heb jij een vraag die je graag aan Pim van der Feltz wilt stellen? Bijvoorbeeld over het beleid of de standpunten van de vereniging? Stuur ’m naar puurnatuur@natuurmonumenten.nl.

Wellicht nodigen we je uit om met Pim in gesprek te gaan. Daarvan doen we verslag in de nieuwe rubriek Pim, hoe zit dat?

28

Met hoge ambities heeft het regeerakkoord van het kabinet Rutte IV alles in zich om ervoor te zorgen dat de balans tussen natuur en economie nu écht wordt hersteld. Maar succes is niet gegarandeerd. Natuurmonumenten zet zich ervoor in dat de ambitieuze doelen worden uitgewerkt in een plan met een goede uitvoering. We zetten de belangrijkste punten voor je op een rij.

Het kabinet wil de stikstofuitstoot in de komende acht jaar halveren. Dat is nodig om de natuur ademruimte te geven. Nederland heeft verreweg de h ­ oogste stikstofuitstoot van heel Europa en onze natuur lijdt daaronder: kwetsbare s­ oorten verdwijnen in rap tempo. Wat van belang is bij het terugdringen van de uitstoot, is dat alle sectoren hun steentje bijdragen. Dus niet alleen boeren, maar ook de industrie en de luchtvaart.

Ons land en landschap staan aan de vooravond van een historische v­ erbouwing, zegt Rutte. Natuurmonumenten vindt het belangrijk dat de doelen voor alle afzonderlijke natuurgebieden, juridisch waterdicht worden vastgelegd. Dan geef je ruimte en duidelijkheid aan boeren en bedrijven om daar via creatieve oplossingen naartoe te werken. Dat het natuurinclusiever moet is duidelijk, maar de manier waarop kan verschillen. Kijk maar naar de landbouw: de ene boer kiest ervoor om hetzelfde aantal dieren te houden op een groter stuk land. Een andere boer dringt zijn stikstofuitstoot terug met een modernere stal. Weer een ander wil zijn bedrijf wellicht verbreden door andere activiteiten te starten, zoals een winkel of recreatieactiviteiten.

BEELD: GETTY IMAGES

Grote problemen vragen allemaal om ruimte: woningbouw, landbouw, natuur.

Voor veel natuurgebieden geldt dat de overdaad aan stikstof de grootste hindernis is voor natuurherstel. Maar dat is niet de enige bedreiging. Daarom moeten we rondom natuurgebieden ook werken aan herstel van voldoende en schoon water, en het vergroten en verbinden van de natuurgebieden zelf. In al die gebiedsprocessen kunnen mensen actief meedoen om de stem van de natuur te laten horen. Door daarbij volop samen te werken met boeren die op hun land aandacht hebben voor het herstel van planten en dieren, kunnen we onze missie waarmaken: een mooi landschap en gezonde natuur in een welvarend land.

29

NATUURMAKERS Van schoonmaakacties tot het kopen van grond. Burgers nemen zelf het initiatief om de natuur in hun woon­ omgeving te beschermen.

Op de bres voor Dommelbimd

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: DOMMELBIMD

Inwoners van Boxtel kochten zelf Dommelbimd, een natuurgebiedje van 7,5 hectare aan de rand van het dorp, in het beekdal van de Dommel. Zo blijft deze natuur behouden voor de toekomst.

Vlakbij het centrum van Boxtel (NB) werd in 2013 een stuk grond in de openbare verkoop gedaan, toen nog met een agrarische bestemming. Drie dorpsbewoners besloten het zelf aan te kopen door de verkoop van certificaten, subsidies en een crowdfundingsactie. Nu is er in het dal van de Dommel een mooi natuurgebiedje met een wandelpad: Dommelbimd (bimd is Brabants voor beemd, de laagstgelegen grond langs een beek). Initiatiefnemer Sylvia van Gulik geeft tips voor een succesvol burgerinitiatief.

TIP 1 Doorzettingsvermogen “Een project zoals dit is niet in twee weken te realiseren, je hebt een lange adem nodig.

Wij hebben Brabants Landschap weten te

overtuigen om het gebied voor te financieren. Daarna kregen wij anderhalf jaar de tijd om genoeg geld te vinden.”

TIP 2 Een divers netwerk “Je kunt zoiets niet met z’n drieën doen.

Door mijn werk bij Waterschap De Dommel heb ik contacten in de natuurwereld, net als de andere initiatiefnemer, Toine Cooijmans, die bij Natuurmonumenten werkt. De derde initiatiefnemer, een huisarts, had weer contacten bij de Rotary Club. In ons netwerk konden we hulp krijgen bij het oprichten van een stichting en een website.”

TIP 3 Houd het dicht bij huis “Iedereen in Boxtel kent de grond waar het over gaat. Dat scheelt, want zo was het niet

moeilijk uit te leggen om welk perceel in het buitengebied het ging.”

TIP 4 Houd vast aan je eigen idee “Mensen adviseerden ons om een stukje van het gebied beschikbaar te stellen als bouwgrond. Of om het schuurtje om te bouwen tot theehuis voor inkomsten. Wij hebben vastgehouden aan ons eigen idee: de natuur behouden. Dat hadden we onze achterban ook beloofd.”

TIP 5 Werk onbezoldigd “We hebben alles vrijwillig gedaan. Het geld dat mensen schonken, ging honderd procent naar de natuur. We konden mensen verzekeren dat er niks aan de strijkstok bleef hangen.”

Meer weten? Kijk op dommelbimd.nl

30

ZZZZZZZZZ...

Zoemend vliegt ze door het slaapkamerraam naar binnen. Recht op haar doel af. Ze steekt haar snuit in het nietsvermoedende slachtoffer. Een slaperige hand maait over haar heen. Maar het is gelukt. De portie bloed die ze bemachtigt, is precies genoeg voor een nieuwe generatie steekmuggen. TEKST: Astrid Schoenmaker BEELD: Inge van Noortwijk

Injectienaald

Na de paring gaat het vrouwtje op zoek naar vers bloed.

Daar zitten de eiwitten in die ze nodig heeft voor haar eitjes.

Haar naaldvormige kaken passen precies op elkaar en vormen zo een soort injectienaald.

Mannetjes hebben geen bloed nodig en voeden zich alleen met nectar. Zo dragen ze bij aan de bestuiving van planten.

Vier vervellingen

Een steekmug legt haar eitjes het liefst in stilstaand water. Na een paar dagen komt er uit het ei een piepkleine larve. Meestal zie je de larven aan de oppervlakte zweven. Daar zit het meeste voedsel. Via een buisje halen ze zuurstof uit de lucht. Na vier vervellingen, verpopt de larve zich en komt er een volwassen steekmug tevoorschijn.

31

Het nut van de mug

Muggenlarven filteren algen uit het water. Die functie wordt steeds belangrijker, want door de klimaatverandering hebben we steeds vaker te maken met algen, soms ook giftige. Op hun beurt zijn de larven voedsel voor vissen, kikkers, libellen en waterkevers.

Volwassen muggen worden veel gegeten door zwaluwen en vleermuizen.

De lastpak

In Nederland leven zo’n veertig soorten steekmuggen. De bekendste is de gewone huissteekmug. Die leeft – zoals de naam al zegt – het liefst in en rondom onze huizen en kan ons daar flink storen. Die hinder kun je verminderen door regelmatig de dakgoot schoon te maken en bakjes water in de tuin leeg te gooien.

Superantennes

De antennes van een steekmug zijn zo fijngevoelig, dat ze ons op een afstand van wel zeventig meter kan ruiken.

Zonder dat we het weten laten we een compleet geurspoor achter. Zoals het koolzuur in onze adem en stofjes die we via onze huid uitstoten. Dat geur­profiel is voor iedereen anders. De ene persoon ruikt voor de steekmug net iets lekkerder dan de ander.

Vrouwtje versus mannetje Vrouwtjes steken en zoemen, mannetjes doen dat niet. Dat zoemen is niet om ons te pesten. Muggen leven ’s nachts. Door het gezoem maken de vrouwtjes duidelijk waar ze zijn. Om dat gezoem te kunnen horen, hebben mannetjes haartjes op hun antennes die van sensoren zijn voorzien. De antennes van de mannetjes zijn dan ook wat p ­ luiziger dan die van de vrouwtjes. Elke steekmuggensoort maakt z’n eigen geluid. Daarmee wordt voorkomen dat mannetjes paren met vrouwtjes van een andere soort.

32

33

Vogels spotten

in De Wieden

Vogelen is hot. Sinds corona zijn nóg meer mensen vogels gaan spotten. Logisch, je bent lekker buiten en waant je in een andere wereld. Boswachter Ronald Messemaker is sinds zijn zevende vogelaar. Een vogelman pur sang, dag in dag uit.

Hij neemt me mee naar zijn ultieme vogelparadijs: moerasgebied De Wieden in Overijssel. : Wilco Meijers : Nature in stock TEKST

W

e staan bij de start van het Kiersche Wijdepad, op een houten bruggetje met uitzicht over helder water, frisgroene hooilandjes en moerasbos. Wat een plaatje! Het ruikt naar lente, de natuur staat op barsten.

Maar Ronald moppert over zijn verrekijker die mankementen vertoont. Peperduur ding, van het beste merk volgens vogelaars. Het tekent Ronald, een boswachter met versle­ ten ­verrekijker. Vogelen zat er bij Ronald al

BEELD

vroeg in. Als kind spotte hij talloze toren­ valken en buizerds langs de snelweg, zittend op de achterbank van de auto.

Roofvogels en uilen hadden altijd zijn voorliefde. Van lieverlee kwam daar het ‘kleine spul’ bij, plus alle overige dieren.

Z’n jongenskamer groeide uit tot klein museum met botjes, schedels, veren, opge­ zette vogels en zelfs levende. ’s Winters kwamen verzwakte waterhoentjes of kok­ meeuwen op zijn kamer weer op krachten.

Niet gek dat Ronald later het boswachters­ vak inrolde.

Psssch, psssch Op stap met zo’n vogelaar schiet natuurlijk niet op. In het eerste bosje begint Ronald letterlijk te piepen. “Psssch, psssch”, sist hij zachtjes. Het werkt. De staartmezen die hij al in de smiezen had, komen massaal tevoorschijn. “Het is een soort alarmroep.

Ze willen weten wat dat is”, verklaart Ronald. Hij luistert of ook de zwartkop, tuinfluiter of spotvogel al te horen zijn, maar daarvoor is het nog te vroeg. “In april en mei komen hier allerlei zangvogels broe­ den. Als je hier dan ’s morgens loopt, hoor

je overal de mooiste vogelconcerten.”

Verderop turen we over een plas naar eendenkooi de Kiersche Wijde, verscholen achter vogelrijke bosschages. Tot begin jaren negentig werden hier nog vogels voor consumptie gevangen. “Nu gebeurt dat alleen nog om vogels te ringen voor wetenschappelijk onderzoek”, vertelt Ronald. “Dat levert regelmatig verrassingen op, zoals wilde eenden uit Rusland.

De meeste wilde eenden in Nederland verblijven hier het hele jaar, maar er zitten dus ook trekvogels tussen.” Dat geldt waarschijnlijk ook voor de nonnetjes die we op de plas waarnemen, al blijft er wel eens een paartje langer hangen.

“Ze zijn verzot op de zoetwatermossels in de plas, net als hun grotere neefjes, de middelste en grote zaagbek.”

Zwaaiende hals We zien ook de vogel waar Ronald echt iets mee heeft: de aalscholver. “De broedkolonie in De Wieden volg ik al jaren. Als je hun balts ziet, waarbij het mannetje met zijn hals zwaait, en hoe zorgzaam ze zijn voor hun jongen, dan ga je vanzelf van ze houden.

Onterecht worden ze wel als rovers van zeldzame vissen neergezet. Klopt niks van.

Onderzoeker Ronnie Veldkamp heeft hier twintig jaar braakballen van aalscholvers onderzocht. Daaruit bleek dat aal, snoek of snoekbaars nauwelijks op hun menu staan, maar wel pos. Een algemene vissoort die voor vissers oninteressant is.”

BEELD: NATUURMONUMENTEN - RONALD MESSEMAKER, CAROLINE WESTDIJK, MONIQUE VAN KOOTWIJK, GETTY IMAGES

34

Zo wandelen we verder langs plas en moeras, afgewisseld met hooilandjes waartussen singels van elzen en struiken staan. Ideale jachtgronden voor de boomvalk en een andere favoriet van Ronald, de grauwe klauwier. “Ze jagen op grote insecten zoals libellen, zweefvliegen en hommels. Die vind je hier volop. De klauwieren zijn echte rovers, met ook muizen op de spijskaart.

Toch behoren ze tot de zangvogels. Dat blijkt wel uit hun repertoire. Ze kunnen andere zangvogels zoals kleine karekieten, riet­ zangers en merels geweldig imiteren.”

Visitekaartje Op een bruggetje koekeloert Ronald onder de vlonders. Direct vindt hij de resten van halfverteerde rivierkreeften. “Vraatresten van de otter. Vaak gebruiken ze dezelfde vertrouwde paadjes, om door hun territorium

te trekken. Daar kun je hun voedselresten, uitwerpselen en spraints vinden. Gek genoeg poepen andere roofdieren zoals boommarters, bunzingen en vossen vaak ook op zo’n plek. Even je aanwezigheid markeren.

Spraints zijn kleine vloeibare uitwerpselen die otters op gangbare plekken deponeren als visitekaartje voor soortgenoten. Andere otters ruiken wie de eigenaar is.”

Bij een vogelkijkscherm houden we voor de laatste keer halt. Ronald somt water­ vogels op die er dobberen en vertelt dat dit een prima plek is om de ijsvogel te zien.

En in de bosjes rondom maak je kans op de gekraagde roodstaart, grauwe vliegen­vanger, wielewaal, kleine bonte specht en havik.

Zo vliegen de vogelsoorten in De Wieden je om de oren. Helemaal nu de zomergasten in aantocht zijn. Het is voor hen een paradijsje, dit kleinschalige landschap waar je als vogel volop voedsel vindt en heel goed een nest kunt bouwen.

35

Kiersche Wijdepad

ROUTE Nie

Wanneperveen

dij uwe

5 km

k

De route staat ook op onze website en in onze route-app: Natuur Routes.

Verder wandelen? Op de parkeerplaats kun je aan dewandere kant ook het Veeneg den weidepad Mid belopen in 2 varianten (rood, 4,1 km, blauw, 2,4 km). Hier mag de hond mee, mits aangelijnd. Op het Kiersche Wijdepad mogen geen honden mee.

dijk Loze

eg enw

8

d Mid

iweg Koo

De Wieden 9

7

weg Veld

eg dw n a Z

6

START P 1

Kiersche Wijde

5

2 4

Verharde weg Wandelpad

P

Wandelroute Parkeerplaats

0

erd

N375

ee Re

200 © c ar tographic s .nl

400 m

KAART: CARTOGRAPHICS.NL

Water

eg nw

Zo m

3

Bos Bebouwing

ijk

ijk Lozed

L e g enda

36

7

8

Routepunten onderweg 1 Al bij de eerste sloot aan de parkeerplaats kun je zien dat het in De Wieden wemelt van de libellen. Er leven meer dan dertig soorten, waaronder de sierlijke witsnuitlibel, vroege glazenmaker en de gevlekte glanslibel. Boven de bomen vliegen in het voorjaar duizen­ den smaragdlibellen.

2 In vochtige moerasbosjes zoals deze leven talrijke ­insecten,

het hoofdvoedsel van de meeste zangvogels. Spotvogel, tuinfluiter, tjiftjaf, zwartkop, merel en koolmees, er zingt hier van alles door elkaar.

3 De Wieden biedt goede kan­ sen op het zien van een ree. Er leven er wel zo’n vijfhonderd.

Het zijn prima zwemmers.

Bij steile oevers zijn zoge­ heten faunauittreedplaatsen gemaakt zodat ze de kant op kunnen. De meesten reeën zijn roodbruin, maar er komen hier ook zwarte reeën voor.

4 Aan de overkant van deze plas ligt eendenkooi de ­Kiersche Wijde waarnaar de route is vernoemd. Vroeger werden hier eenden voor consumptie gevangen, nu alleen nog voor wetenschappelijk onderzoek.

Deze kooi is niet toegankelijk, maar de Grote Otterskooi in De ­Wieden wel tijdens excursies.

5 Onder dit bruggetje loopt geregeld een otter door.

De dieren gebruiken vaak dezelfde paadjes en plekken waar ze het water in- of uitgaan.

6 Hier wandel je door een elzenbroekbos, waarbij de zwart elzen en wilgen vaak met hun voeten in het water staan. Door de rijke ondergroei van zegge en kamperfoelie waan je je even in de jungle.

7 In deze sloot groeit veel ­krabbenscheer, een drijvende waterplant die grote i­ nsecten en spinnen trekt, zoals de groene glazenmaker en de grote gerande oeverspin.

Een imposante ‘killer’ die insecten, kikkervisjes en salamanders vangt. In de hooilandjes vind je moeras­ sprinkhanen.

8 Door de gaten heb je zicht op een vroegere zandwinplas die zelden bevriest. Het hele jaar door zie je hier allerlei eenden­ soorten, aalscholvers en reigers.

9 Atalanta, dagpauwoog, oranje­ tipje, koninginnenpage en zelfs de zilveren maan; in De ­Wieden leven talrijke vlinders.

Ze komen af op de nectar van de vele bloemen op de vochtige hooilandjes zoals deze.

Beluister ook de aflevering van onze podcast Puur Natuur, die we maakten met bos­ wachter Ronald Messemaker.

Op het Kiersche Wijdepad vertelt hij honderduit over vogels, otters en andere dieren. Je vindt de podcast op shows.acast.com/puur natuur

BEELD: NATUURMONUMENTEN - ANDRIES-DE-LA-LANDE-CREMER, RUBEN SMIT, BEN WALET, GETTY IMAGES

6

37

Graafland Ander klimaat, andere tuin Lopend achter m’n zaaimachientje deponeer ik het goudsbloemzaad in mooie rechte lijnen in de akker. Hoewel het al wekenlang niet heeft geregend, is de grond hier nog lekker vochtig. Dit gedeelte van de Weleda-tuin ligt een meter lager dan de rest van de tuin. Die ligt op de oorspronkelijke hoogte van het polderweiland dat het hier ooit was, zo’n vijf meter beneden zeeniveau.

Doordat tegenwoordig de winters zo extreem nat zijn, staat hier de laatste jaren zo’n beetje de hele winter water op het land. In de delen van de bedden die blank staan, zijn vrijwel alle planten na de winter uitgevallen. Het sint-janskruid en de rode zonnehoed bijvoorbeeld komen elk voorjaar weer meer aangetast tevoorschijn. Daarom haal ik hier de vaste planten uit de bedden. Behalve de soorten die het van zichzelf juist goed doen op natte grond, zoals de moeraspaardenstaart en de smeerwortel. Verder zaai ik op dit stuk grond alleen nog eenjarige planten, zoals dus de goudsbloem.

Aan de andere kant van het Weleda-gebouw, tegen de oude landscheidingsdijk aan, heb ik een stuk tuin dat juist wat hoger is gelegen. De afwatering is hier van zichzelf al goed. De grond is mooi rul en diepzwart. Ik ontdekte er laatst nog heel oude sporen van een moestuin.

Maar zo nat als de winters zijn, zo droog zijn de zomers. Dit stuk grond is daardoor juist snel erg droog. In de jaren 2018, 2019

en 2020 was dit gebiedje een kleine woestijn. De bodem droogde volledig uit, het gras verdween, de vruchtbare grond verstofte. De rozetten van het sint-janskruid lagen, als dode zeesterren, uitgemergeld op het droge. Goudsbloem en valeriaan stonden te verdorren.

Alles ging dood, behalve de papaver (slaapbol) en de ezelsdistel. Deze beide soorten gedijen juist goed op droge grond en bij extreme hitte. De oorsprong van de papavers ligt in het Midden-Oosten. De ezelsdistel komt oorspronkelijk uit mediterrane streken. Voortaan telen we deze planten dan ook maar op deze plek.

Ondanks de toenemende droogte probeer ik in mijn tuin steeds minder water te geven. Eerste zaak is dat planten op de juiste plek staan. Droogteminners op drogere, vocht­minners op ­nattere plekken. Maar soms kom ik er gewoon niet omheen om water te geven. Áls ik dat doe, geef ik veel. Dan simuleer ik een regenbui van betekenis. Alleen dan weet ik zeker dat het water de diepte van de worteltoppen zal ­bereiken en dat ik voorlopig niet nog meer water hoef te geven.

Jan Graafland, tuinman Weleda

Win! Pakket Aroma Showers Afhankelijk van je stemming verkwikken, ontspannen of verwennen onze nieuwe Aroma Showers je tijdens het douchen.

Maak nu kans op een heerlijk pakket Aroma Showers en stuur je naam en adres voor 2 april naar weleda@natuurmonumenten.nl.

Het pakket bestaat uit 4 verschillende Aroma Showers: Love, Harmony, Energy en Relax.

38

DE VORSER

Een duik in de wereld van de kokerjuffer Sinds de jaren negentig verdiept David Tempelman zich in de wonderbaarlijke wereld van kokerjuffers. Een paar keer per maand trekt hij er met schepnet en waadpak op uit.

TEKST: Frans Bosscher BEELD: René Koster

39

E

en deel van de Beerze, die door natuurgebied Kampina bij ­Boxtel (NB) stroomt. Daar wil David Tempelman vandaag op zoek naar kokerjuffers. “De Beerze is een mooie laaglandbeek. Zulke beken zijn er niet zo veel in Europa, in tegenstelling tot berg­ beken. Ik ben vaker op zoek geweest naar kokerjuffers in de Beerze, maar we gaan nu naar een stuk waar ik nog niet eerder ben geweest.”

Na een wandelingetje over de dijk langs de beek, zegt hij: “Ik ga een poging wagen. Hier kan ik er wel in.” Ingepakt in een waadpak loopt hij voorzichtig de oever van de beek af. Hij stapt behoedzaam het water in. De eerste stap gaat goed, maar als hij z’n tweede voet ernaast wil zetten, gaat het mis. Hij schiet zo het water van de beek in en blijft in z’n met lucht gevulde waadpak drijven als een dobber. “Dit is me nog nooit gebeurd”, klinkt het droog.

Sterk spul Als David weer op de wal is gehesen, pakt hij de draad van z’n verhaal weer op alsof er niks gebeurd is. We zijn hier om te zien hoe zijn onderzoek naar kokerjuffers eruitziet.

Daar wil hij graag over vertellen. “Koker­ juffers zijn waterinsecten en zijn eigenlijk de larven van schietmotten, die op nacht­ vlinders lijken. Als kokerjuffers uit een eitje komen, bouwen ze een kokertje om zich heen van takjes, zandkorrels of blaadjes. Die plakt hij aan elkaar met een soort spinrag.

Heel sterk spul. Ik vind het ongelooflijk mooi. Soms plakt de kokerjuffer er ook nog een levende schelp op, het arme beest. Ze zijn dus heel handig in het bouwen van kokertjes.”

Een kokerjuffer verblijft ongeveer een half jaar in het water. In die tijd ‘vervelt’ hij vier keer, omdat hij veel eet en niet meer in z’n vel en ook niet in z’n koker past. Na elke vervelling maakt hij zijn kokertje een stukje groter. Doordat die kokertjes zijn gemaakt van materiaal die de kokerjuffer in z’n directe omgeving vindt, gaat hij op in z’n omgeving. Zo maakt hij het roofdieren lastig om hem te vinden.

Na vier keer vervellen verpopt een koker­ juffer en leeft hij verder als schietmot.

Enkele weken tot een half jaar leeft hij dan langs de waterkant. Tenminste als vleer­ muizen of andere roofideren hem niet opeten. Overleeft ze die periode, dan legt

ze in het najaar eitjes en zit haar leven erop.

“De volwassen dieren lijken erg op elkaar”, zegt David. “Er zijn een paar uitzonderingen, zoals de Hagenella. Een heel mooie, en ook een vrij zeldzame, die ook hier langs de Beerze voorkomt.”

Monstermateriaal Al bijna dertig jaar houden kokerjuffers David bezig. Enkele keren per maand

40

‘ Ze zitten heel ingewikkeld in elkaar’

Lemige oever Een paar dagen later meldt David dat er drie soorten Limnephilidae in de monsters zaten: Anabolia nervosa, Limnephilus marmoratus en de zeldzame Ironoquia dubia. Die laatste is aangepast aan het leven in tijdelijk opdrogende beken. De hele zomer lang zit de kokerjuffer ingegraven in de lemige oever,

terwijl de beek onder hem rustig een meter lager staat. Als het in het najaar gaat regenen komt het dier dan weer tevoorschijn. Ook de vrij zeldzame Sericostoma personatum zat in het schepnet.

Met drie andere onderzoekers hebben David en Maria die wereld ontsluierd in een standaardwerk dat later dit jaar verschijnt. Alle 230 schietmotten en hun kokerjuffers die in de Benelux voorkomen – voor Nederland alleen gaat het om 180 – hebben ze zeer gedetailleerd beschreven. “Op het eerste oog lijken schietmotten erg op elkaar. Maar als je goed gaat kijken, blijken ze heel ingewikkeld in elkaar te zitten. Dat kun je bijna niet geloven. Elke kokerjuffersoort heeft bijvoorbeeld kenmerkende uitsteeksels aan het achterlijf.

Daaraan kun je de soort herkennen.”

De nieuwsgierigheid naar het leven van kokerjuffers en schietmotten is nog niet gestild nu het boek klaar is. “Ik kan me een leven zonder kokerjuffers niet voorstellen.” Aan de leefgebieden van de diertjes is nog veel te verbeteren. Gegevens over het voorkomen van kokerjuffers zijn voor waterschappen en natuurorganisaties dan ook belangrijke informatie, zegt David. “Het is niet zo dat ze een op een iets doen met mijn data. Welke kokerjuffersoorten er voorkomen zegt hen wel iets over de kwaliteit van de beek.”

Hoe natuurlijker de beek, hoe meer verschillende kokerjuffers. David: “Uiteraard moet het water schoon zijn. Variatie in stroom­snelheid is ook belangrijk. Idealiter heb je veel bochten, zodat je stukken met snel en stukken met langzaam stromend water hebt. Veel hout in de beek is goed. Daar kunnen kokerjuffers zich aan vasthechten. Ze zitten er goed verstopt en het is een uitvalsbasis voor het verzamelen van voedsel. Dit stuk van de Beerze voldoet daar prachtig aan. Het is mooi dat er op veel plekken gewerkt wordt aan natuurherstel van onze beken. Daar hebben deze mooie beekbewoners echt baat bij.”

We gingen samen met David op zoek naar kokerjuffers in de Beerze. In onze podcast Puur Natuur kun je horen wat we zagen. Je vindt hem op shows.acast.com/puur natuur

BEELD: DAVID TEMPELMAN, KEES WATERLANDER

trekt hij er het met z’n partner Maria Sanabria op uit om kokerjuffers te vangen langs een beek of sloot in de omgeving van hun woonplaats Vught. Met een schepnet gaan ze over de bodem of over een stuk hout. De vangst gaat in een bak water. Dan is de vraag: zit er een bijzondere kokerjuffer bij? Die gaat mee naar huis voor nader onderzoek. Soms is een microscoop nodig om te bepalen om welke soort het gaat. “Zo’n klus kan wel een paar uur duren. Je moet oppassen dat je niet te veel mee naar huis neemt. Voor je het weet staat het huis vol met monstermateriaal.”

Vandaag zitten er tientallen exemplaren van de familie Limnephilidae in het schepnet.

David: “Liefhebber van stilstaand water, betekent dat. Die naam klopt dus niet, want ik haal ze uit een stromende beek. Welke soorten het zijn, kan ik zo niet zien. Dat moet ik thuis bekijken.” De andere beestjes in de bak – larven van kriebelmuggen, bootsmannetjes, steenvliegen, larven van de weidebeekjuffer, schrijvertjes, een waterschorpioen (een wantsensoort) – gaan terug het water in.

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: NATUURMONUMENTEN - KEES JOUSTRA

41

‘ Samen maakten we een alternatief plan’ In de Oostelijke ­Vechtplassen lag de afgelopen jaren het plan om een vaarverbinding aan te leggen voor recreatievaart. Mede dankzij de inzet van de ledencommissie van Natuurmonumenten heeft de gemeente het plan afgewezen.

ACTIEF IN MIJN REGIO

“Sinds 2018 komen we met een groep bewoners geregeld bij elkaar”, vertelt Tjebbe de Boer van de ledencommissie Utrecht en Vechtplassen. “Het zijn allemaal leden van Natuurmonumenten. Dan praten we over alles wat er speelt rond de Oostelijke Vechtplassen:

Loosdrecht, Ankeveen, Kortenhoef.

Natuurmonumenten heeft hier veel moerasnatuur, maar tegelijkertijd is Loosdrecht een drukke, recreatieve plek. Dat botst weleens. Met de klankbordgroep adviseren we de beheereenheid hierover.

Op een zeker moment ontstond bij de gemeenten en recreatieondernemers het idee om een vaarverbinding aan te leggen van de Loosdrechtse Plassen naar Wijde Blik, een mooie, stille plas. Dan konden mensen met een motorboot vanuit Loosdrecht meer r­ ondvaren.

Natuurmonumenten was tegen.

Maar omdat de vereniging wel had ingestemd met een milieueffect­

onderzoek dachten veel mensen dat Natuurmonumenten vóór was. Wij konden als klankbordgroep helpen door aan de boswachters te vertellen wat wij om ons heen hoorden.

Ook hebben we twee avonden georganiseerd om te discussiëren over het plan. Er kwamen honderd leden op af, het enthousiasme spatte ervan af. We hebben die avonden ook een alternatief besproken: natuurgerichte recreatie – genieten van de natuur met behoud van rust en stilte.

Gesteund door de bewoners heeft Natuurmonumenten haar zienswijze aan de gemeente gestuurd en in het najaar besloot de gemeente van de vaarverbinding af te zien.”

Tjebbe de Boer

‘Boswachters geadviseerd’

DE VERENIGING, DAT BEN JIJ­ Natuurmonumenten is een vereniging van mensen die van de natuur houden. Regionale

ledencommissies zetten zich actief in voor natuur, landschap en cultuurhistorie, voor en namens de leden. Is dat ook wat voor jou?

Ga dan naar de bijeenkomst van de ledencommissie in jouw regio. Een overzicht vind je op nm.nl/ledencommissies

42

Voormalig huisarts Aart Beijst uit ­Castricum werd zich door de coronacrisis extra bewust van de grote betekenis van natuur voor de lichamelijke én mentale gezondheid.

Met meerdere giften investeert hij in de toekomst.

GULLE GEVER

“E

r zou meer balans moeten komen tussen natuur en de bevolkingscentra, de natuur moet meer ruimte krijgen. Dat zou een verbetering zijn voor het welzijn van alle mensen. Sinds de lockdown ben ik zelf meer gaan wandelen in de natuur. De wandelingen in en over de

duinen, op mul zand, verbeterden mijn conditie en gezondheid. Ook merkte ik dat ik mentaal sterker werd. Ik was nog niet zo lang geleden gestopt met werken en was bezig met het opnieuw inrichten van mijn leven. Het contact met de natuur en het wandelen hebben daarbij goed geholpen.

Ik had wat geld over en ik zat te denken waaraan ik dat zou besteden. Als je wat aan de natuur geeft, is dat een verder reikende investering dan noodhulp geven waar ook ter wereld. Ik ben in Afrika geweest, ik weet hoe het daar gaat. Ik vind het belangrijk dat ook op de lange termijn de effecten van mijn bijdragen merkbaar zijn.

Natuurmonumenten kon mede door mijn giften de laatste percelen opkopen in Bloemkampen, een landelijk gebied aan de rand van het IJsselmeer bij Harderwijk (Gld). Hier wordt nieuwe natuur gemaakt en bestaande natuur hersteld. Zo kan er robuuste natuur ontstaan. Vroeger zijn er bloemen geteeld in het gebied, waardoor er schadelijke stoffen in de grond zitten.

Natuurmonumenten plagt de grond af om de natuurlijke groei te bevorderen. Als je er doorheen loopt, zie je de natuurlijke groei van planten en bomen zich er geleidelijk aan herstellen.”

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: ERIK BUIS

‘ Meer natuur is meer gezondheid’

ADVERTENTIE

43

SAMEN

STERK

VOOR

BIO DIVERSITEIT

25%

KORTING

=

OP ALLES VAN WELEDA*

Door Weleda te kopen, steun je automatisch Natuurmonumenten. Per verkocht product geven we Natuurmonumenten een bedrag dat hen in staat stelt één vierkante meter natuurlijke klimaatbuffer te ontwikkelen waardoor de biodiversiteit behouden blijft en we Nederland veiliger én mooier maken.

Bovendien krijg je van 14 maart t/m 3 april 2022 25% korting op alle Weleda producten*.

Weleda. Puur natuur, net als jij. * Uitsluitend geldig bij deelnemende verkooppunten en korting geldt niet voor Weleda Geneesmiddelen en cadeaus. Voor verkooppunten kijk op weleda.nl/voorbiodiversiteit .

Adv Natuurmonumenten Puur Natuur.indd 1

21-12-2021 10:24

MEDE GELIJK MO44 GEMAAKT Overal in het land herstellen onze boswachters de natuur. Het geld voor deze kostbare projecten komt van overheden, bedrijven en van jullie, onze leden.

Van watersnelweg naar kabbelende beek Jarenlang voerde de Leuvenumse Beek water zo snel mogelijk af naar het Veluwemeer. Je kunt het je bijna niet voorstellen als je er nu bent. : Frans Bosscher TEKST

BEELD: NATUURMONUEMNTEN - RENE BOS, PETER DAM, GETTY IMAGES

M

idden in het bos staan we ineens voor een watervlakte. Dat is de eerste verrassing. Maar dan horen we het water ook nog stromen. Het kabbelt langs en onder dode bomen en takkenhopen. Op de ene plek stroomt het snel, even verder langzaam. Er zijn kolkjes zichtbaar en watervalletjes. In het water zijn daardoor kleine zand- en grindbanken ontstaan.

Met een grote glimlach staat Peter Dam ernaar te kijken. “Waar denk je aan als je dit ziet?”, vraagt hij. Er komen allerlei beelden bij me op, maar die komen niet uit natuur­gebieden in ons land. “Hier lag nog niet zo lang geleden de Ezelsbrug”, zegt Peter. “Die lag over een diepe bak water. Nu is het een brede watervlakte die er heel oer uitziet.”

Metamofose Het illustreert de metamorfose die de ­Leuvenumse Beek de afgelopen jaren heeft ondergaan. Zoals zoveel beken in ons land was ook deze in het verleden rechtgetrokken – genormaliseerd, noemden technici dat – om

water snel af te voeren, in dit geval naar het Veluwemeer. Door het stromende water sleet de beek steeds dieper de bodem in, totdat het een afvoerbak was die geen relatie meer had met zijn natuurlijke omgeving. Vissen verdwenen, omdat er geen geschikte plekken meer waren waar ze eitjes af konden zetten.

En als er veel regenwater afgevoerd werd, spoelden ze zelf zo het Veluwemeer in. Ook insecten waren er nauwelijks nog te vinden, want op de oevers groeiden alleen nog maar hoogopgaande bomen, vooral beuken. Daardoor viel er op de beekbodem geen licht.

Watervlaktes Dat moet toch anders kunnen, dachten boswachters en ecologen van Natuur­monumenten. Met Peter als projectleider zijn ze naar het waterschap gestapt om samen het natuurlijke karakter van de beek in de L­ euvenumse Bossen te herstellen. Er stroomde nog veel water door de beek, maar na jaren van onderzoek en overleg, begonnen acht jaar geleden de werkzaamheden.

Sprengen en rechte stukken zijn gedempt, oude meanders weer aangesloten. Op diverse plekken is zand in de beek gelegd. Door de zeventig pakketten stammen en takken die ook in beek werden gelegd, hoopte het zand zich op. Geleidelijk aan werd de beek on­dieper, hij ging weer overstromen. Zo ging de stroomsnelheid naar beneden. Bij hevige regenval ontstaan er op enkele plaatsen langs de beek grote watervlaktes; samen kunnen ze zo maar dertig tot veertig hectare

45

beslaan. Dat water zakt langzaam weg in de bodem, waardoor het grondwaterpeil onder het v ­ erdroogde bos weer stijgt.

Over een lengte van vijf kilometer kan de Leuvenumse Beek z’n gang weer gaan. Een vloeiweide langs de beek met de naam De Koekoek overstroomt weer zoals in oude dagen. In het verleden van belang voor het slib dat er na een overstroming achterbleef, nu moet het water ervoor zorgen dat de meststoffen afspoelen, die door agrarisch gebruik in de bodem zijn gebracht. Iets verderop is van het Achterste Gat de bovenlaag van de bodem afgegraven. Bij hoogwater stroomt het vol. Voor vissen een vluchtplaats bij droogte en een geschikte locatie om te paaien.

Weidebeekjuffer “Zo zijn er meer leefgebieden ontstaan voor meer planten en dieren”, zegt Peter. “Het natuurlijke systeem is sterker. Het kan een stootje hebben. Echte beekvissen zoals rivierdonderpad en bermpje profiteren hiervan, maar ook snoeken, palingen en windes zwemmen weer in de beek. Op de oevers,

waar de beukenbladeren zijn weggespoeld, bloeit blauw glidkruid en breidt bleeksporig bosviooltje zich uit. In de beek zie je steeds vaker duizendknoopfonteinkruid en de grote waterranonkel. Net als haften, steenvliegen en kokerjuffers die het goed doen. Heel illustratief is de weidebeekjuffer. Die kwam nog maar op een maar plekken voor, nu kom je hem bijna langs het hele herstelde traject tegen.” Ook de beekprik leeft op. En die is veeleisend. Stromend water, grindbedden en luwe plekken met bladeren zijn essentieel, anders komen de eitjes van deze bijzondere en zeldzame vis niet uit.

Met veel voldoening kijkt Peter naar de resultaten. “We merken dat er bij andere waterschappen met belangstelling naar ­gekeken wordt. Hier komen verschillende dingen samen: herstel van de biodiversiteit, verbetering van de waterkwaliteit, aanpassing aan weersextremen en een mooier landschap.

Het is een heel goed voorbeeld hoe je in goede samenwerking met het waterschap prachtige successen kunt behalen, in korte tijd en met relatief weinig kosten.”

We gingen met Peter Dam op pad naar de Leuvenumse Beek. In onze podcast Puur Natuur vertelt hij wat er is gedaan om de beek z’n natuurlijke karakter terug te geven. Je vindt de podcast op shows.acast.com/puur natuur

46

‘Ik ga die slak echt niet vasthouden’

BEELD: MARRIT SCHUDDEBEURS

Maura (5) en Merel (3) zoeken waterbeestjes in de Wieden.

‘Jullie komen vast waterdiertjes zoeken!”, zegt Willy, die werkt in het bezoekerscentrum De Wieden, tegen Maura en Merel. De meisjes knikken enthousiast. Willy legt uit hoe dat gaat: “Langs de wandeling vind je vlonders waar je kunt gaan zitten. In de bak doe je een laagje water en dan ga je vissen. Met je schepnet maak je achtjes in het water, zo vang je het meest. Je gooit je net leeg in de bak en dan kijk je op de zoekkaart wat je gevangen hebt.”

“Ik hoop op een kreeft”, zegt Maura.

“Nou, de kans is groter dat je een watermijt vindt”, grinnikt Willy. “Hij is rood, klein en wordt wel een Ferrari genoemd. Omdat ie ook zo snel is!”

Roeren Met de schepnetten gaan Merel en Maura op pad. Fanatiek roeren de zusjes in het water. Na twee keer het net legen, zwemt er al van alles rond in de bak.

Maura: “Een schrijvertje, een poelslak en wat is dat nou?” Goed kijkt ze op de zoekkaart en dan weet ze het: “Een bloedzuiger!”

Met een loep bekijkt Merel de piepkleine beestjes van dichtbij: “Ik ga die slak echt niet vasthouden. Veel te glibberig!”

Rotzooi Maura zucht: “Sjonge, wat een rotzooi in de sloot. Dieren zullen wel van al die plantjes houden, maar ik niet.

Nu moet ik heel goed zoeken tussen de rommel.”

Na een hele tijd vissen nemen de meisjes hun vangst mee terug naar Willy.

“Wat hebben jullie veel gevonden!” roept ze uit. “Eens even kijken…

Ik zie een larve van een waterjuffer.

En wat is dit?”

“Een jongens watermijt!”, roept Maura uit. “Hij is zo groot, dat moet wel.”

Lachend gooit ze beestjes terug in de sloot. “Succes met terugzwemmen!”, roept ze hen na.

47

IS JOUW (KLEIN)KIND AL OERRR?­ Voor € 2,- per maand krijg je: Een welkomstcadeau Elk seizoen post vol inspiratie en acties Kalender met de leukste buitentips Korting op activiteiten in de natuur Meld je aan via OERRR.nl

• • • •

48

kort

Natuurvriendelijke oevers in Harderbos

In het Harderbos (Fl.) worden de steile oevers van de Hoge Dwarsvaart omgevormd tot natuurvriendelijke oevers. De huidige, steile oevers zijn een barrière voor veel zoog­dieren, vissen en amfibieën. Door de oevers over een lengte van 2,2 kilometer glooiend te maken,

ontstaan geschikte plekken voor oeveren waterplanten. Otters en reeën ­kunnen gemakkelijker het water in en uit. Vissen gebruiken ondiepe oevers voor het afzetten van hun eitjes. De werkzaamheden duren tot het eind van dit jaar.

74.000 leden erbij!

Bl eiende vereniging

MO

N UME

De lange geschiedenis van Natuur­monumenten samengevat in ­vijftig historische momenten, personen en gebeurtenissen. Aflevering 1: oprichting en eerste aankoop.

N

N

Eerste aankoop

De dreigende demping van het Naardermeer leidde op 22 april 1905 tot de oprichting van de Vereeniging tot Behoud van N ­ atuurmonumenten in Nederland. Plaats van handeling was het Amsterdamse Artis, waar 35 heren bij elkaar kwamen. Jac. P. Thijsse tekende als eerste de presentielijst. In 1906 kocht de jonge vereniging het veenmoeras. Het Naardermeer, haar eerste natuurgebied, is het oudste beschermde natuurreservaat in Nederland.

Het is dan ook goed nieuws dat we in 2021 bijna 74.000 nieuwe leden en ruim 27.500 nieuwe OERRR-kinderen mochten ver­ welkomen. Alles bij elkaar steunden vorig jaar ruim 880.000 mensen de vereniging financieel.

Mooi om te zien is dat jullie de nieuwe lidmaatschapsvormen weten te vinden.

Vorig jaar groeide het aantal Samen-lidmaatschappen (voor jou en je partner) met ruim 9.000 en het aantal Gezinlidmaatschappen (voor het hele gezin) met bijna 7.000.

Die groeiende steun is fantastisch, want elke stem, financiële bijdrage en actie draagt bij aan ons doel om Nederland natuurlijker te maken, met meer ruimte voor natuur en cultuurhistorie.

Wil je weten welk lidmaatschap het beste bij jou past? Kijk dan op nm.nl/overstappen

BEELD: NATUURMONUMENTEN - STEFAN CLAESSENS, GETTY IMAGES

NATUU

TE

AN

R

C A NO N V

Natuurmonumenten zet zich al sinds 1905 in voor de Nederlandse natuur. Dat kunnen we alleen maar dankzij alle leden, donateurs, vrijwilligers en partners.

49

buiten

Met onze boswachters maakten we een selectie van de vele activiteiten die we dit voorjaar hebben, ook voor kinderen van OERRR. Het volledige overzicht vind je op nm.nl/agenda

Geniet van de weidevogels apr t/m jun

aanmelden: lcfriesland@ natuurmonumenten.nl

Onze boswachters nemen je mee naar de Friese weidevogelparadijzen van Skrok, Skrins, Lionserpolder en het Hegewiersterfjild.

Drenthe

Ontdek Schiermonnikoog

Bekijk waterveenmossen van héél dichtbij met behulp van een microscoop en maak kennis met een heus vleesetend plantje. Dat kan in het Fochteloërveen, een kletsnat hoogveengebied.

div. data

Met de boswachter door de duinen, over het strand, op visite bij broedvogels of het wad op? Er zijn dit voorjaar volop mogelijkheden.

Ledenbijeenkomst 2 apr

Themabijeenkomst met excursie in het Hegewierster­ fjild, bij Kimswerd. Info en

Op verkenning in het veen met mooi weer in weekenden en vakanties

Overijssel Wonderlijke waterbeestjes Vanaf half mei

Vang zelf gevaarlijke rovers en vriendelijke vegetariërs in het water van De Wieden. Je kunt een schepnetpakket huren in het bezoekerscentrum.

Midzomernachtloop

Ontdek het seizoen elke zondagmiddag

Trek eropuit met de boswachter en ontdek welke planten en dieren bij dit seizoen horen in het Dwingelderveld.

Drijvend land In De Wieden groeit land in het water. Hoe dat werkt? Ontdek het op eigen houtje of met de boswachter. Met de eco­ waterbussen kun je ook door het authentieke landschap varen; fietsen en rolstoelen kunnen mee.

18 juni

Eén keer per jaar mag je ook ’s nachts de natuur in. Op midzomernacht, de langste dag van het jaar én het begin van de zomer, organiseren we vanuit onze bezoekerscentra wandelroutes voor jong en oud. Misschien hoor je wel uilen of zie je vleermuizen vliegen.

Loop je ook mee op zaterdag 18 juni?

Meer info: nm.nl/midzomernacht

BEELD: GETTY IMAGES

Friesland

50

Op kraamvisite

Het is feest in onze schaapskuddes.

Dartelende lammetjes kondigen de lente aan. Om dat te vieren zijn er overal in het land lammetjesdagen met veel leuke activiteiten.

En beschuit met muisjes.

Op OERRR.nl/lammetjesdagen zie je waar je op kraamvisite kunt.

Gelderland Afwisselende Veluwe div. data

Hoe werken bomen samen?

Wat zijn de gevolgen van stikstof? Hoe leefden onze voorouders op de Veluwe?

Onze boswachters nemen je mee door de rijke, af­­ wisselende natuur van de Veluwe.

Door het boerenland 4 mei

Ga met een huifkar door het karakteristieke boerenlandschap rondom het dorp Loenen, de bossen van de ­Reeënberg en naar de grootste waterval van ons land.

Flevoland Ontdek de waterwerken 19 mrt, 2 en 17 apr, 15 en 28 mei, 12 jun

Wandel mee langs unieke waterloopkundige modellen en luister naar de bijzondere verhalen over de waterwerken en het voormalig Waterloop­kundig Labora­ torium.

Utrecht

Noord-Holland

Dauwtrappen in het bos

Voorjaarsbloeiers ­op ­Beeckestijn

26 mei

Zin in een wandeling voor dag en dauw? Dat kan op Hemelvaartsdag in de Kaapse Bossen.

15,23 apr, 7,14,22 mei

In de lente is Beeckestijn op z'n mooist. Kom kijken naar kleurige bloemen en geurende kruiden in de tuinen van de buitenplaats.

Bossafari 20 mrt, 8 mei

Met de boswachter op safari over de buitenplaatsen van ’s-Graveland. Na afloop bakken we een broodje boven een knapperende vuurtje.

Dagenlang ­zwerven over de Veluwe Je kunt dit jaar weer meerdaagse wandeltochten over de Veluwe maken. In de 3-daagse kampeertocht wandelen we van Wolfheze naar Rheden (nm.nl/ eindelozeveluwe).

Wat ook kan: in een vierdaagse hoteltocht het noordelijk of zuidelijk deel van de Veluwe verkennen (snp.nl/ grenzelozeveluwe).

51

De familie Six 26 mrt, 23 apr, 18 jun

Ontdek de bewogen geschiedenis van de familie Six, bewoners van de buitenplaatsen Jagtlust en Gooilust in ‘s-Graveland.

Bouw je eigen hotel 2 apr, 6 mei, 11 jun

Lieveheersbeestjes en ­hommels hebben graag een mooi plekje als onderdak of broedplek. Je maakt een superde-luxe insectenhuisje voor in je eigen tuin, bij het bezoekerscentrum in ’s-Graveland.

Zeeland Over de slikken van de ­Oosterschelde 19 mrt, 16 apr, 29 mei

Wandel met een gids over de bodem van den Oosterschelde en ontdek de rijkdom aan vogels en bodemleven.

Noord-Brabant Vroege vogels 30 apr

Begin je dag in alle vroegte in de Dintelse Gorzen en maak mee hoe vroege voorjaars­ vogels de dag inluiden.

Eropuit met familie of vrienden?

Kijk dan eens naar Villa Oud ­Groevenbeek in Ermelo. Hier kun je lekker samenzijn, maar je kunt je ook even terug­ trekken in je eigen suite. Het oorspronkelijk interieur van het art-nouveaulandhuis is goed bewaard gebleven; het ademt nog steeds de grandeur van destijds.

Buiten op het sfeervolle landgoed met de statige beukenlaan staan de fraaie druivenkas en de ­watertoren. Je loopt zo de bossen in voor een heerlijke wandeling en wie weet spot je grazende reeën. buitenlevenvakanties.nl/woningen/villa-oud-groevenbeek

Zuid-Holland 9 apr

Ga met de boswachter op zoek naar de Schotse hooglanders op Tiengemeten en kom meer te weten over hun leven.

Voor deze gelegenheid open 2 apr

Een paar keer per jaar kun je wandelen en bijzondere vogels kijken in de Ackerdijkse ­Plassen.

Het geheim van de ­eendenkooi 10 apr, 12 jun

Neem een kijkje in de ­eeuwenoude eendenkooi Het Aalkeetbuiten aan de ­Aalkeetbuitenpolder. De ­kooiker vertelt je alles over de werking en de geschiedenis.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - GERRIT REKERS, GERKE VAN DE HOEF, GETTY IMAGES

Schotse hooglanders

52

7 mei, 18 jun

’s Nachts kamperen in de natuur?

Wie wil dat niet? T ­ ijdens deze exclusieve bushcraft leer je ­overleven in de natuur.

Dit doen we haast nooit!

Beleef een avond en ochtend in de Kampina (NB) met boswachter Frans Kapteijns en overnacht in een comfortabele cottage midden in de natuur.

Frans kent de natuur hier als zijn broekzak. ’s Avonds en in de ochtend neemt hij je mee naar speciale, verborgen plekken. Overnachten doe je in een knusse cottage in de bossen van Oisterwijk. Dit ­bijzondere natuurweekend vindt plaats op 13/14 mei, 16/17 sep en 7/8 okt.

Meer info en boeken kan bij het bezoekerscentrum Oisterwijk: bcoisterwijk@ natuurmonumenten.nl / 013 591 5000

Limburg Naar de oertijd div. data

Op de plek waar nu de Sint-Pietersberg ligt, bevond zich meer dan 70 miljoen jaren geleden een Krijtzee. Daar leefden haaien, mosasauriërs, zee-egels, oesters en koralen.

Ga mee met onze boswachter en beleef samen de verhalen van dit unieke gebied.

Ontwerp je eigen tuin 26 mrt, 2,9 apr

Ontwerp onder ­begeleiding van Fhreja, professioneel ­tuinarchitect, in 3 ­ochtenden je eigen tuin. De cursus vind plaats in de grote kas op ­Landgoed Mookerheide.

Op pad met de Paddenman

Theater­voorstelling op het Oude­mirdumerklif Voor leden

16 apr

De kikkers, padden en salamanders op de Brunssummerheide zijn weer uit hun winterslaap. Met onze Paddenman gaan we ze zoeken.

Terug naar Toen 15 mei

De Brunssummerheide was in het verleden het decor van veel verhalen. De gidsen Bert en Jo nemen je mee de geschiedenis in.

Overnachten in de Kampina

Van 13 augustus tot en met 11 ­september speelt het gezelschap Orkater een muziek­theatervoorstelling op het ­Oudemirdumerklif (Fr.). Daar aan de rand van het IJsselmeer gaat het over

de gevolgen van de aanleg van de Afsluitdijk. Wat is er gebeurd met de mensen, de vissen, de vogels, het landschap en de zee zelf? Hun verhalen staan centraal in Het verdriet van de Zuiderzee.

Speciaal voor leden zijn er op 14 augustus twee exclusieve voor­stellingen (om 16 en om 20 uur).

Tickets hiervoor kun je bestellen op lawei.nl/natuurmonumenten.

Voor alle andere voorstellingen kun je tickets kopen op verdrietvandezuiderzee.nl.

Een deel van de ticketprijs komt ten goede aan het werk van onze boswachters op het Oudemirdumerklif.

BEELD: GETTY IMAGES

Overleven in de natuur

53

FOTO

BEELD: NATUURMONUMENTEN - ARJAN KEERS, GILBERT DE BRUIJN, DIRK VERVOORT, N. BOT

van de maand

1

2

3

Water in al zijn verschijningsvormen vormt een bron van inspiratie voor natuurfotografie. Of het nu gaat om spiegelingen van wateroppervlak, ruige zeelandschappen of watervogels. Deze foto van Gilbert de Bruijn is daar een mooi voorbeeld van. Als het ‘s ochtends koud is, zijn insecten minder actief en makkelijker te fotograferen, bijvoorbeeld dit juffertje met dauwdruppels.

Foto 1 Met lange sluitertijden kun je melkachtige onscherpte creëren in bewegende wateroppervlakten als kusten, beken en water­ vallen. Dat kan natuurlijk alleen vanaf een statief.

Deze foto is gemaakt op Urk. ▯

Foto 2 Met korte sluitertijden kun je de beweging van water juist bevriezen.

Een mooi voorbeeld daarvan is een nat dier dat zich uitschudt. Deze knobbelzwaan is een prachtig ­voorbeeld. ▯

Foto 3 Een zonsopgang is per definitie een tegenlichtopname waardoor je grotere contrasten in je foto krijgt. Door de spiegeling in het water wordt het effect extra groot. ▯

Ga je er regelmatig op uit om natuurfoto’s te maken?

Doe dan mee aan onze fotowedstrijd: Foto van de Maand.

De winnaar krijgt een uitvergrote print van de inge­zonden foto. nm.nl/foto-van-de-maand

Met jouw aankoop steun je de natuur in Nederland

Webwinkel

Vlinders in je huis

natuurmonumentenshop.nl

Haal de natuur gezellig naar binnen met deze mokken van Myrte, met illustraties van de distelvlinder, de dagpauwoog en het icarusblauwtje

Actieprijs € 3,99 Normale prijs € 4,99 ART.NRS. 97929/97928/97927

Hotel voor solitaire bijen

Nestkast voor mezen

Met dit leuke insectenhotel bied je solitaire bijen onderdak in je tuin.

Met het ophangen van een insecten­ hotel verhoog je de biodiversiteit in jouw directe leefomgeving.

Met deze Natuurmonumentennestkast help je de kleine mezen in je tuin aan een plek om te broeden.

Hang hem op een rustige plaats op minimaal 2 meter hoogte.

Ledenprijs € 12,59 Normale prijs € 13,99

Ledenprijs € 8,99 Normale prijs € 9,99

ART.NR. 92121

ART.NR. 90751

JE TUIN IN GEUR EN KLEUR

Lekkers voor de vogels Deze energierolhouder is gemaakt uit 100% gerecycled materiaal uit drankverpakkingen. De energierol zit boordevol calorieën, dat kunnen de vogels in het broedseizoen goed gebruiken.

Actieprijs € 7,19 Normale prijs € 9,46

Dit doosje bevat 30 gram zaad waarmee je een prachtige bloemenweide creëert die een verscheidenheid aan bijen, insecten en vlinders aantrekt.

Het mengsel bevat zaad van eenjarige, tweejarige en vaste planten.

Ledenprijs € 4,49 Normale prijs € 4,99 ART.NR. 67169

ART.NR. 97817

Bestel online of telefonisch via: 0478 – 78 81 01

55

BEELD: NATUURMONUMENTEN - GEURT BESSELINK

Dik kussen

Sietske Westerhof, Boswachter Friesland facebook.com/Fochteloërveen

“Zoom je uit bij veenmos, dan zie je wat een invloed de plant op het landschap heeft. Veenmos groeit in natte gebieden. ­Terwijl de onderkant van de plant afsterft, groeit het aan de bovenkant door. Zo ontstaat – en dat kan eeuwen duren – een laag dood plantenmateriaal. Zo’n kussen van veenmossen kan meters dik worden. Ooit was half Nederland bedekt met dikke pakketten veen. Nu zijn er nog maar een paar gebieden waar de aangroei van veen plaatsvindt. Het Fochte­ loërveen is daar één van. In het landschap dat veenmos daar heeft gemaakt, vinden bijvoorbeeld kraanvogel, veenhooibeestje en zonnedauw – een vleesetend plantje – een geschikte leefomgeving. Dat willen we natuurlijk graag zo houden. Daarom is er dit jaar een groot herstelproject voor de natuur in het Fochteloërveen.”

Een gedeelde liefde voor de natuur Natuurbegraven Nederland en Natuurmonumenten 56

Natuurbegraafplaats Landgoed Christinalust Opening dit najaar

Natuurbegraafplaats Heidepol De Bonnenpolder

(in ontwikkeling)

Natuurbegraafplaats Landgoed Mookerheide

Natuurbegraafplaats Huis ter Heide

Natuurbegraafplaats Maashorst

Natuurbegraafplaats Schoorsveld

Vanuit een gezamenlijke liefde voor natuur werken we samen. We ontwikkelen, beheren en behouden natuur in Nederland, voor nu en de volgende generaties. Het is hier mogelijk om een laatste rustplaats vast te leggen, voor altijd, waarmee er een bijdrage geleverd wordt aan een groener Nederland. Bijvoorbeeld in Arnhem, op natuurbegraafplaats Heidepol, zijn landbouwgronden omgevormd tot bloemrijke graslanden waar vogels en insecten van smullen. En op natuurbegraafplaats landgoed Mookerheide draagt natuurbegraven bij aan het herstel van cultuurhistorisch erfgoed. Inmiddels zijn er vijf natuurgebieden waar eeuwige grafrust mogelijk is.

Wil je meer weten over deze samenwerking? Kijk voor informatie op www.natuurbegravennederland.nl of bezoek een van onze natuurbegraafplaatsen.

Natuurbegraven Nederland is partner van