OBV Magazine 10

EDITIE JUNI 2022 / P209977 VERSCHIJNT 4 KEER PER JAAR AFGIFTEKANTOOR GENT XMAGAZINEJan10 Martens over de creatie van FUTUR PROCHE voor Avignon EEN NIEUW SEIZOEN VOL VERLANGEN FAUST, DAT ZIJN WIJ

OBV MAGAZINE 10 20 VAN GITZWARTE ROMANTIEK TOT RAUWE PASSIE Volgend seizoen staat in het teken van verlangen 22 COLUMN TINNEKE BEECKMAN 24 SEIZOEN 22/23 IN EEN OOGOPSLAG 28 IN DE LOGE / UGO WOATZI ‘Ik beschouw mezelf als een visueel activist’ 30 ALEJO PÉREZ DIRIGEERT MAHAGONNY ‘Het is één grote uitnodiging om mee te dansen en te zingen’ 34 VOOR EN ACHTER DE SCHERMEN Lisi Estaras en Fernando Amado werken samen aan A BIGGER THING 38 FAUST, DAT ZIJN WIJ Philippe Herreweghe dirigeert Schumanns Faust 39 HET FaustSLEUTELMOMENTenhetongrijpbaregeluk 42 PORTRET JULIAN ROSEFELDT Menselijk, al te menselijk 46 HET RITUEEL VAN FEMKE GYSELINCK ‘Ik hou erg van werken met het ongetrainde lichaam’ 48 KALENDER EEN SEIZOEN VOL VERLANGEN28 — 29 30 — 33 KeersmaeckerDeCharlie© FranssensDiego©FranssensDiego©46 — 47 INHOUD 4 — 9 2 MEDEWERKERS / MEDEMAKERS 3 UPDATE 4 WANNEER DANSEN HOGERE WISKUNDE WORDT Jan Martens repeteert FUTUR PROCHE voor Avignon 10 JAN VANDENHOUWE OVER DE NIEUWE KOERS VAN HET BALLET ‘We spreken verschillende artistieke talen, die steeds geworteld zijn in de klassieke techniek’ 15 OPENLUCHTCONCERT 16 GEZONGEN EN GEDANSTE LIEFDES Tekstje, tekstje OPERA BALLET VLAANDEREN OBV MAGAZINE 8 40 — 43 BlockDeStig© BlockDeStig© Op de cover: Niharika Senapati repeteert voor Jan Martens’ FUTUR PROCHE. De Australische danseres met Indiase ouders en grootouders is sinds dit seizoen een van onze vaste dansers. Ze heeft een interdisciplinaire achtergrond en is gefascineerd door de betekenis van lichamen en belichamen. RezvaniRahi©

‘Diego Franssens werd vernoemd naar de voetballer, maar één van de twee goals die hij ooit zélf maakte kwam in eigen doel terecht. Als fotograaf is hij al jaren aan de slag voor Vlaamse nieuwsmedia zoals De Tijd, Knack en Humo, wielerblad Bahamontes en diverse cultuurhuizen. Wanneer Diego Franssens mensen portretteert, is dat met open vizier en met volle concentratie voor wie voor de lens staat of zit, hangt of springt, denkt of praat, lacht of huilt.’

30 juni om 20:00u en 1 juli om 12:30u / €15

Met de lancering van het seizoen 22-23 werd ook de website van Opera Ballet Vlaanderen volledig vernieuwd. Met haar frisse look sluit ze helemaal aan bij het open huis dat we willen zijn. Bovendien biedt operaballet.be ook meer dan ooit tevoren materiaal om onze opera’s en balletten én de mensen van ons huis beter te leren ken nen, uiteraard in woord, maar nog veel meer in beeld. Kaartjes ko pen via de website verloopt zo intuïtief mogelijk, mét bovendien de mogelijkheid om tijdens het bestellen een idee te krijgen van wat je vanop je plaats zal kunnen zien. De website werd gemaakt in sa menwerking met het Rotterdamse bureau Fabrique.

‘Inzicht in de mens, de wereld en het leven is veelal in de kunsten te vinden. Dat denk ik niet alleen, dat blijkt uit de vele filosofische werken, die bol staan van referenties naar muziek, opera, litera tuur. Bij elke muziek- of dansvoorstelling verlaat ik de zaal met meer inspiratie, meer zin om zelf te schrijven. “Zonder muziek zou het leven een vergissing zijn”, meende Friedrich Nietzsche. Wat hij zegt impliceert dat denken niet alleen een rationele activiteit is, maar voelen en verlangen inhoudt. Denken gebeurt nooit los van een stemming, een ritme. Het vertrekt van een verbondenheid met de wereld en met anderen.’

OPERA GENT

‘Ik ben sinds mijn kinderjaren actief met dans en muziek bezig ge weest. Naarmate ik opgroeide raakte ik meer en meer geïnteres seerd in hoe toeschouwers dans beleven en wat overblijft van een voorstelling in de dansgeschiedenis. Voor dit artikel over Mozart / Concert Arias, een productie uit 1992 die hernomen wordt, dook ik de archieven in. Het schrijven van de tekst was een oefening in het verbinden van de tekstuele en fotografische sporen die de dans achterliet met mijn eigen belichaming en verbeelding.’

JONG TALENT IN DOEM EN VERLOSSING

4 OPERA BALLET VLAANDEREN OBV MAGAZINE 10 OBV MAGAZINE 10 UPDATE UPDATE / UPDATE / UPDATE / UPDATE 5 KuhnZenoLuis©RR© FranssensDiego©RR©

WERELDPREMIÈREVANFORMAAT

TINNEKE BEECKMAN / Filosoof en auteur, columnist voor De Standaard. Voor dit magazine schreef ze een column rond ons jaarthema verlangen voor het seizoen 22-23.

LISE UYTTERHOEVEN / Dansonderzoeker en schrijver, directeur van London Contemporary Dance School, The Place. Schreef voor dit magazine een artikel over Mozart / Concert Arias

‘In Duitsland moet je Faust I lezen op school. Ik was een luie stu dent en lette niet echt op. Het genot te lezen heb ik pas laat ontdekt. Toen het stuk een paar jaar later opnieuw onder mijn ogen kwam, maakte dat een grote indruk. Ik was vooral gefascineerd door het tweede deel. Er is bijna geen narratief, maar wel zijn er vreemde tableaus waar mythologische figuren die verhalen als schaduwen met zich mee dragen elkaar ontmoeten. Pas met Faust II wordt het werk echt visionair en monumentaal. Het is mooi dat Schumanns arrangementen de complexiteit ervan erkennen en vertalen in de muziek. Ik ben blij aan de voorstelling mee te werken, met Julian en zijn geweldige artistieke team.’

International Opera Academy is de opleiding in Gent die jong ope ratalent wil klaarstomen voor de internationale scènes. Elk school jaar sluiten ze af met een concert in de salons van de Gentse ope ra. Dit jaar wordt dat extra bijzonder. Onder de noemer Doem en verlossing leveren de studenten een semi-scenische voorstel ling af. Daarin focust de jonge theatermaker Fanny Collet, ook re gie-assistent bij Opera Ballet Vlaanderen, op de hoofdfiguren uit de illustere tragedie Faust van Johann Wolfgang von Goethe. Het jonge talent uit alle uithoeken van de wereld brengt bezwerende en duivelse hoogstandjes uit het uitgebreide vocale repertoire van Gounod, Schubert, Schumann, Loewe en anderen die zich door Goethes meesterwerk lieten inspireren. Zowel aria’s als liederen sieren de affiche.

Destadskoor.nieuwe

TOBIAS STAAB / Werkt als dramaturg mee aan de voorstelling Faust en schreef een portret van regisseur Julian Rosefeldt.

DIEGO FRANSSENS / Voor dit magazine fotografeerde hij Ugo Woatzi, Lisi Estaras, Fernando Amado en Femke Gyselinck.

MEDEWERKERS / MEDEMAKERS

opera veroverde ook de harten van het Antwerpse en Gentse publiek, want alle voorstellingen waren tot de laatste stoel uitverkocht. De bekeerlinge was daarmee de meest succesvolle wereldcreatie uit de geschiedenis van Opera Ballet Vlaanderen.

Dat succesverhaal kan zich nu ook internationaal verderzetten. De opera krijgt volgend seizoen niet alleen zijn Franse première in Rouen, maar is vanaf 18 juni ook zes maanden lang gratis te be kijken op hét platform voor online operavoorstelligen www.opera vision.eu. De opname wordt mogelijk gemaakt met steun van het programma Creative Europe van de Europese Commissie en in een co-productie met Evil Penguin. Zo krijgt ook wie er niet bij kon zijn nog een herkansing om deze bijzondere wereldcreatie te

OPERABALLET.BEVOLLEDIGINHETNIEUW©AnnemieAugustijnsRoeVanFilip©

ontdekken.EEN

Je kon er niet omheen de afgelopen weken: de opera die componist Wim Henderickx maakte van de succesroman De bekeerlinge van Stefan Hertmans was talk of the town en werd zonder twijfel een van de hoogtepunten van dit culturele voorjaar. Henderickx lever de een heuse hedendaagse grand opéra af over het aangrijpende verhaal van Vigdis Adelaïs met een indrukwekkende partituur voor orkest (aangevuld met etnische instrumenten), solisten, koor én

PROCHE OBV MAGAZINE 10 JAN MARTENS

De uitdaging waar onze dansers voor staan met FUTUR PROCHE is groot: naast een fenomenale lichamelijke inspanning wordt ook een intellectuele tour de force van ze verwacht. Met elke repetitie komen ze dichter bij de première op de Cour d’honneur in Avignon deze zomer. ‘De schoonheid zit niet altijd waar ze te verwachten is. We moeten ons oor te luisteren blijven leggen bij dingen die niet vanzelf op ons bord komen’, aldus choreograaf en associate artist van OBV Jan Martens. — door Ilse Degryse / foto’s Stig De Block

JAN MARTENS REPETEERT MET DE DANSERS VAN OPERA BALLET VLAANDEREN VOOR FUTUR PROCHE

WANNEER DANSEN HOGERE WISKUNDEREPORTAGEWORDTFUTUR

JAN MARTENS DE MOSTERD HAALDE VOOR ZIJN FUTUR PROCHE — door Tom Swaak

‘HET IS VEEL, MAAR DAT IS HELEMAAL NORMAAL. DIT IS HET MOMENT WAAROP HET VEEL MOÉT ZIJN, MAAR WE KOMEN ER, VERTROUW ME MAAR.’

‘Ik ben een grote fan van Anne Teresa De Keersmaeker’, vertelt Jan Martens wanneer we hem spreken voor de repetitie. ‘Zij heeft mij als eerste laten inzien dat de abstractie die eigen is aan wiskunde ook een grote emotionele zeggingskracht kan hebben. Daarnaast vind ik het erg inspirerend hoe zij radicaal blijft en eeuwig blijft zoeken en vernieuwen. Het is een enorme eer dat ze me vragen voor de Cour d’honneur in Avignon. De binnenplaats van het Palais des Papes is een supermooie locatie. Wanneer ik daar in het verleden voorstel lingen zag ‘s avonds laat, dacht ik altijd al: ja, hiervoor wil ik ooit cre eren. De uitnodiging is me wel veel vroeger dan verwacht te beurt gevallen. Ik had nooit gedacht dat het zo snel zou gebeuren, het is ook een grote stap. Maar Opera Ballet Vlaanderen is me helemaal gevolgd in de uitdaging en het is erg fijn dat we dit kunnen doen.’

Voor het zover is, moet er wel nog hard gewerkt worden. De vijf tien dansers van Opera Ballet Vlaanderen, die samen met twee tieners de voorstelling tot leven zullen wekken, staan vol spanning klaar voor alweer een fysiek én mentaal inspannende repetitiedag. ‘Nemen jullie even jullie partituren erbij’, vraagt Jan Martens en hij nodigt hen uit om te verzamelen rond de piano in de studio. ‘Onze dramaturg Tom Swaak gaat wat theoretische duiding geven bij de

Toen Henryk Górecki zo’n 40 jaar geleden een compositie-op dracht van de Poolse staatsradio aanvatte, had hij net zijn post als professor aan het conservatorium van Katowice neergelegd uit protest tegen de inmenging van het communistische regime. Hij kon het niet verkroppen dat hij in zijn religieuze vrijheid beknot werd toen de populaire Poolse paus Johannes Paulus II zijn thuis stad niet mocht bezoeken. Na enkele jaren uitsluitend sacrale, vo cale muziek te hebben gecomponeerd, schreef Górecki zijn kla vecimbelconcert: een onheilspellend instrumentaal stuk met een strakke puls in een sterk reductionistische stijl die de luisteraars van nu wellicht doet denken aan het Amerikaanse minimalisme.

muziek. Misschien klinkt het nu nog wat abstract allemaal en brengt het jullie in de war – dan kunnen jullie het gewoon laten voor wat het is – maar ik heb alvast veel gehad aan zijn analyse.’

Martens’ onderzoek naar Chojnacka voerde hem ook naar Goska Isphording, die live speelt in FUTUR PROCHE. Die (even eens Poolse) klavecinist is een van de weinige studenten van Chojnacka en heeft in zekere zin de fakkel van haar overgenomen. Ook Isphording heeft een almaar groeiende waslijst aan premiè res en opdrachten op haar conto, een ontzagwekkend repertoire waaruit blijkt dat componisten van vandaag nog altijd zoeken naar andere manieren om het klavecimbel in te zetten als instrument van Martensvernieuwing.enIsphording

8

Voor Martens was het duidelijk: met dit repetitieve stuk kloeg Górecki het onderdrukkende bewind aan. De impact die het werk bij zijn première in 1980 had, was niet alleen aan de subversieve compositie toe te schrijven, maar minstens zozeer aan het bezwe rende spel van klavecinist Elisabeth Chojnacka. De ogenschijn lijk frêle soliste speelde vanaf de eerste noot met een onstuitbare kracht. Geïntrigeerd door haar vertolking ging Martens grasdui nen in het repertoire en het leven van de vrouw met de duivels snelle vingers. Hij ontdekte een fascinerende artiest die tot voor kort nagenoeg uitsluitend in specialistenkringen bekend was, en dankzij wie het eeuwenoude instrument in de 20e eeuw is uitge groeid tot een brandpunt van de muzikale avant-garde. Het re sulteerde in zijn solovoorstelling ELISABETH GETS HER WAY (2021). In zeven scènes dompelde hij de toeschouwer onder in de werelden van Elisabeth Chojnacka. Recensies loofden niet alleen Martens’ choreografische vernuft, maar ook de manier waarop hij overtuigend bruggen weet te slaan tussen de ogenschijnlijk obscure muziek en het algemene danspubliek.

In Studio 4 gaat dramaturg Tom Swaak achter de piano staan en legt uit hoe in de hedendaagse klavecimbelmuziek een gespleten persoonlijkheid te ontwaren valt. Hij illustreert de afwisseling van melodische fragmenten met strakke minimalistische ritmes en ak koorden. Hij laat horen hoe de componisten voortdurend spelen met de verwachtingen van de luisteraar, patronen opbouwen en doorbreken, accenten verleggen en om de haverklap wisselen van maatsoort, tempo of stemming. De dansers luisteren geboeid, met een balpen in de aanslag. Ze maken aantekeningen in de partituren die ze voor zich hebben liggen. Je hoort hun hersens bijna kraken, hier en daar wordt een wenkbrauw gefronst. Martens: ‘De muziek is bij momenten bijzonder repetitief, zo repetitief zelfs dat je als je gewoon een fragment opzet niet weet of je in minuut drie of minuut dertien zit. In de partituur kunnen de dansers zien wanneer dezelfde noten herhaald worden, wat je bij een eerste beluistering niet altijd hoort. Ik wil ze daar inzicht in geven omdat ik hen zo kan tonen dat ik op exact dezelfde noten exact dezelfde beweging wil.’

Ontwerp voor de scenografie door Joris van Oosterwijk.

Net als zijn twee vorige, succesvolle voorstellingen – any attempt will end in crushed bodies and shattered bones en ELISABETH GETS

rammelen met hun hedendaagse pro gramma voor FUTUR PROCHE aan de canon van de dansmuziek. Het metalige geluid en de alles-of-niets-dynamiek maken dat het klavecimbel klinkt als een instrument uit de toekomst, soms bijna computerachtig. Waar een componist zoals Graciane Finzi, voort bouwend op de linkerhand uit een prelude van Chopin, bijvoor beeld de expressieve mogelijkheden van het klavecimbel verkent, geeft een componist als Janco Verduin zich over aan een twintig tal minuten durende, opzwepende en minimalistische verkenning van ritmes en akkoorden waarvoor een uitvoerder handen tekort komt. Zo ligt de gespleten persoonlijkheid van het klavecimbel, melodisch enerzijds en percussief anderzijds, aan de basis van elk stuk in FUTUR PROCHE

FUTUR PROCHE volgt op twee eerdere voorstellingen van Jan Martens die hij met veel bijval creëerde. In de groepschoreo grafie any attempt will end in crushed bodies and shattered bones (2021) was de muzikale glansrol, naast songs van Kate Tempest, Max Roach en Abbey Lincoln, weggelegd voor Henryk Górecki’s Concerto voor klavecimbel en strijkers. Die muziek van de Poolse componist en het verdoken protest dat erin schuilgaat, zijn de kiemen waaruit FUTUR PROCHE is ontstaan.

Op die manier is de keuze voor het klavecimbel in FUTUR PROCHE ook inhoudelijk erg betekenisvol en symbolisch geladen, zegt Martens. ‘Ik vind het belangrijk om wat ik de marge noem ook altijd bij mijn voorstellingen te betrekken. Hedendaagse muziek is van daag eerder de marge in de muziek en daar bestaat een rijk reper toire voor het klavecimbel. Je vindt er een diversiteit aan mogelijk heden om met het instrument om te gaan. Dat kan een metafoor zijn voor hoe we als menselijk ras de toekomst tegemoet kunnen treden. FUTUR PROCHE gaat over de grote uitdagingen die ons te wachten staan, zoals klimaatverandering, epidemieën en oorlog, en hoe we daar niet echt actie voor ondernemen. Met name ook de politiek reageert halfslachtig, terwijl wat op ons afkomt toch echt niet te negeren valt. Pas als we buiten onze vaste kaders gaan den ken en daar zoeken naar oplossingen, kunnen we ons handhaven. De parallel met het klavecimbel is duidelijk: vanuit de marge kunnen we onszelf heruitvinden.’

DE HERONTDEKKING VAN HET KLAVECIMBEL – OF WAAR

HER WAY – bouwt Jan Martens ook zijn nieuwe creatie FUTUR PROCHE op rond hedendaagse klavecimbelmuziek (zie kaderstuk) Een verrassende keuze misschien, want het instrument heeft een wat stoffig imago voor het publiek van vandaag. Martens: ‘Wat ik zo mooi vind aan het klavecimbel is dat het zich tegen alle verwach tingen in steeds opnieuw weet uit te vinden. Als publiek hebben we vaak een beeld van het klavecimbel als een instrument dat een beetje uitgerangeerd is sinds het vanaf de 18e eeuw stilaan werd vervangen door de piano. We associëren het met bepoederde prui ken en operarecitatieven, met oude barokmuziek. Door mijn twee vorige voorstellingen is het klavecimbel me meer en meer gaan fascineren en ik ben steeds dieper in de partituren gedoken. Het doel van FUTUR PROCHE is opnieuw te tonen dat het veel meer kan dan je denkt en echt bloedmooi en ongelofelijk avontuurlijk kan zijn. Het is erg fijn dat het via de Cour d’honneur een groot pu bliek kan bereiken. En vooral: de schoonheid zit niet altijd waar ze te verwachten is. Ze is niet alleen te vinden bij Bach en Shakespeare, maar ook bij minder bekende namen. We moeten ons oor te luiste ren blijven leggen bij dingen die niet vanzelf op ons bord komen. Dat maakt ons rijker en daar kunnen we van leren. Het opent onze blik en dan gaan we anders denken.’

We zijn midden mei. In Studio 4 van Theater ‘t Eilandje in Antwerpen wordt voor de derde week op rij gerepeteerd voor FUTUR PROCHE Die wereldcreatie van de Vlaamse choreograaf Jan Martens – ook kersvers associate artist van Opera Ballet Vlaanderen – gaat op 19 juli 2022 in première op de Cour d’honneur van het Festival van Avignon. Op diezelfde majestueuze binnenplaats van het Palais des Papes in de Provençaalse pausenstad beleefde precies der tig jaar geleden ook Mozart / Concert Arias van Anne Teresa De Keersmaeker zijn wereldpremière en ook zij is vanaf volgend sei zoen associate artist van OBV. Het is een bijzonder en historisch moment voor Jan Martens én voor ons huis, zeker nu we ook Mozart / Concert Arias dit jaar en het volgende seizoen hernemen. Het is bo vendien uitzonderlijk dat een dansvoorstelling de Cour d’honneur van het belangrijke muziektheaterfestival mag innemen.

Op de witte vellen papier hangen de combinaties: nu eens 3x7 of 6x4, dan weer 9x(4x8), 33x6 of 66+12… enzovoort. Dansen is hier hogere wiskunde, vereist mentaal studiewerk en gebeurt met het hoofd en de benen. ‘Op bepaalde momenten zijn de ritmes ook ge woon ontelbaar doordat ze zo complex zijn’, vertelt Martens. ‘Dan moeten de dansers die auditief memoriseren, door opnieuw en op nieuw naar de muziek te luisteren. Ik kies niet voor de gemakkelij ke weg. Soms moeten we lang zoeken voor we resultaat hebben in de studio. Maar we zijn gestaag aan het werken opdat de dansers de muziek op de duur door en door kennen en als het ware in hun li chaam en hun bewegingen hebben verankerd.’

REPORTAGE FUTUR PROCHE 10 FranssensDiego© 11

Choreografen Johan Inger en Jan Martens brengen elk een voorstelling over de tijd, begeleid door intieme pianoen klavecimbelmuziek in deze double bill.

‘IK HEB ZIN OM HET HELE HUIS TE LEREN KENNEN’

JAN MARTENS ‘Mijn parcours met Opera Ballet Vlaanderen heeft meteen een vliegende start genomen. Het plan was te beginnen met workshops en een avondvullende produc tie in september 2022 en toen kwam ineens de uitnodiging voor Avignon, waardoor we alles wat hebben moeten versnellen. Ik heb me altijd erg prettig gevoeld in het freelancecircuit, maar de afgelopen jaren, tijdens de lockdowns, groeide mijn interesse in het bestuderen van de partituur en in het brengen van live-muziek en dat is iets wat Opera Ballet Vlaanderen heel erg waar kan maken. De uitnodiging om associate artist te wor den kwam dus op een uitgelezen moment. We hebben ook al plannen om na FUTUR PROCHE in 2025 een nog grotere productie te maken met orkest. Tussendoor hoop ik in kleinere onderzoeksprojecten, die daarom niet meteen een publiek bereiken, met de dansers en de koor- en orkestleden te werken en een duurzame band op te bouwen. Ik heb sowieso zin om het hele huis te leren kennen, ook het decor- en kostuumatelier bij voorbeeld. Die luxe heb ik nooit gekend, dus dat is superfijn. Parallel aan mijn opdracht hier blijf ik aan als een van de artistiek leiders van het choreografisch platform GRIP, dat ook co-producent zal zijn bij de creatie in 2025. Dat project zullen OBV en GRIP samen dragen, we kunnen daar allebei onze expertise in binnenbrengen. Ik hoop daarnaast ook zelf te kunnen blijven dansen. Niet alleen omdat ik het zweten en bewegen hard nodig heb, maar ook omdat het me toelaat voeling te houden met wat de dansers nodig heb ben. In FUTUR PROCHE staan naast professionele dansers ook jonge tieners op het po dium. Dat is het visioen dat ik heb voor de toekomst: dat er nog meer ruimte zou zijn voor diversiteit binnen het gezelschap.’

De klavecimbelmuziek is vandaag op de repetitie nog op band te horen, maar in Avignon en tijdens de voorstellingen die zullen vol gen in de Opera van Gent en DE SINGEL in Antwerpen en nadien op

COUR D’HONNEUR IN AVIGNON vanaf 19 juli

En dan klinkt voor het eerst de muziek in de studio en wordt de the orie omgezet in wervelende bewegingen en ingenieus groepswerk. Het gaat niet van de eerste keer goed – wat hadden we ook ver wacht – maar Martens stelt de dansers voortdurend gerust. ‘Het is veel, maar dat is helemaal normaal. Dit is het moment waarop het veel moét zijn, maar we komen er, vertrouw me maar. Ik bezorg jul lie tegen maandag ook een helder excell-document, beloofd.’ Een ietwat bezorgd gelach stijgt op in de repetitiezaal. ‘Zou je aan elke sectie toch een paar beschrijvende woorden kunnen toevoegen, Jan,’ suggereert de Australische dansrepetitor Tara Jade Samaya, ‘zodat het toch iets meer houvast biedt dan enkel een opeenvolging van getallen.’ Dat zal hij doen, verzekert de choreograaf.

DE SINGEL ANTWERPEN vanaf 23 september OPERA GENT vanaf 18 november

FUTUR PROCHE is opgebouwd rond een zevental hedendaag se klavecimbelcomposities. De repetitie vandaag focust op een twintig minuten durend stuk van de componist Janco Verduin, dat de grenzen opzoekt (en overschrijdt) van wat een klavecinist met tien vingers kan spelen en tegelijk uiterst dansbaar materiaal op levert, zoals meteen zal blijken. Martens neemt de dansers mee naar de zijwand in de studio. Daar hangen grote witte vellen papier met daarop complexe, schematische samenvattingen van de mu ziek. Martens: ‘Ongeacht het metrum zien dansers muziek door gaans als een veelvoud van acht tijden. Deze klavecimbelcompo sities hebben echter hele complexe ritmes en de dansers moeten in FUTUR PROCHE echt precies op de muziek dansen. Dat houdt in dat ze in verschillende en almaar wisselende maatsoorten moe ten tellen en die ingewikkelde sequenties moeten ze memoriseren.’

Naast Anne Teresa De Keersmaeker en Jermaine Spivey staat Jan Martens vanaf volgend seizoen als associate artist aan de zijde van artistiek directeur Jan Vandenhouwe om met het Ballet een nieuwe koers te varen. Hoe wil hij die nieuwe rol invullen?

tournee door België en de rest van Europa, wordt ze live gebracht door de Poolse klavecinist Goska Isphording. Martens: ‘Goska komt met haar klavecimbel centraal op het toneel te zitten. Zeker omdat het instrument ook inhoudelijk zoveel belang heeft, zet ten we haar pontificaal on stage. Ze zit op een achttien meter lange bank, ontworpen door scenograaf Joris van Oosterwijk, die in het midden van het podium wordt opgesteld. Zo’n scenografie is alles behalve vanzelfsprekend. Bij dans verwacht je zo’n element eerder achterin of aan de zijkant, zodat het niet in de weg staat. Ik wilde dat de bank heel aanwezig zou zijn, als iets dat je niet kunt negeren – net zoals je de milieuproblematiek bijvoorbeeld ook niet kunt ontken nen. Tegelijk levert de bank associaties op van rust, van toekijken, van niet actief meedoen en passief de tijd doden. Het is ook een plek waar mensen elkaar ontmoeten en waar de revolte kan ontstaan.’

FUTUR PROCHE

TEMPUS FUGIT / FUTUR PROCHE

‘Het doel van FUTUR PROCHE is opnieuw te tonen dat het klavecimbel veel meer kan dan je denkt en echt bloedmooi en ongelofelijk avontuurlijk kan zijn’

De repetitie loopt ten einde. De dansers hebben geteld, zich misteld en keer op keer dezelfde frase gedanst. Ze hebben zich in de haren gekrabd en er kwam al eens stoom uit hun oren. Ze puffen van de fy sieke arbeid. De uitdaging waar ze voor staan is groot: naast een fe nomenale lichamelijke inspanning wordt ook een intellectuele tour de force van ze verwacht. Maar met elke repetitie komen ze dich ter bij de ongetwijfeld onvergetelijke en betoverende première van FUTUR PROCHE die hen en hun publiek wacht op de Cour d’hon neur in Avignon. Afspraak daar – of volgend seizoen in Antwerpen of Gent.

Meerdere talen, met een Vlaams accent

INTERVIEW DE DRIE PIJLERS VAN HET12BALLET GISELLE C(H)ŒURS 2022 RoeVanFilip©RoeVanFilip©

JAN VANDENHOUWE OVER DE NIEUWE KOERS VAN HET BALLET

Artistiek directeur Jan Vandenhouwe vaart – na het vertrek van Sidi Larbi Cherkaoui naar Le Grand Théâtre de Genève – een nieuwe koers met het Ballet van Opera Ballet Vlaanderen. Bijgestaan door de kunde en creativiteit van drie associate artists zet hij meer dan ooit de veelzijdigheid en het technisch kunnen van onze dansers in the picture, in grootschalige balletvoorstellingen met livemuziek en hybride producties waarin opera en dans versmelten. Een derde belangrijke pijler de komende seizoenen wordt het bewaren van het levende Vlaamse danserfgoed. — door Ilse Degryse en Katherina Lindekens

TEN DUETS COSÌ FAN TUTTE RoeVanFilip© AugustijnsAnnemie©

De rijke danstraditie in ons land doet internationale collega’s duizelen. Het is in die vruchtbare bodem dat de klassiekers van morgen hun bedding vinden. Dat indrukwekkende Vlaamse im materieel erfgoed willen we laten voortleven. Samen met Anne Teresa De Keersmaeker hebben choreografen zoals Alain Platel, Wim Vandekeybus, Sidi Larbi Cherkaoui en Meg Stuart Vlaamse dans vanaf de jaren tachtig internationaal op de kaart gezet. Enkele van hun iconische voorstellingen zullen deel uit gaan maken van ons repertoire. Zo hernemen we komend sei zoen Satyagraha, de overweldigende opera van Philip Glass in een regie en choreografie van Sidi Larbi Cherkaoui. Het spreekt voor zich dat het werk van onze voormalige artistiek leider dans zal doorleven in het repertoire van OBV. Satyagraha belichaamt ook bij uitstek die dialoog tussen opera en ballet die ons huis als gegoten zit.

INTERVIEW ASSOCIATE ARTISTS BALLET OBV MAGAZINE 10 JAN VANDENHOUWE

Opera Ballet Vlaanderen begint het balletseizoen 2022-2023 meteen met een knaller van formaat. Op 19 juli 2022 sluiten de dansers van Opera Ballet Vlaanderen het 76e Festival d’Avignon af met FUTUR PROCHE, een wereldcreatie van Jan Martens. Wat bete kent die uitnodiging voor jou?

Met Anne Teresa De Keersmaeker haal je een hele grote naam in huis.Anne

Ja, klopt, en bovendien heb ik als dramaturg aan verschillende van haar voorstellingen meegewerkt. We hebben ook een per soonlijke connectie en ik zie ze graag komen (lacht). Anne Tere sa bouwt echt aan een oeuvre en is actief bezig met haar nala tenschap. Het is de bedoeling om de komende jaren nog meer van haar bestaande werk in ons repertoire op te nemen en zo bij een nieuw (en jong) publiek te introduceren. Onze dansers ra ken op die manier ook tot in de puntjes met haar bewegingstaal vertrouwd. Want het blijft niet bij hernemingen: ik ben met Anne Teresa ook in gesprek om over een aantal jaar een nieuwe ope

immaterieel erfgoed willen we laten voortleven’

slaagt hij erin om in zijn voorstellingen de muzikale structuur van de composities bloot te leggen. Live muziek brengen is voor een huis als Opera Ballet Vlaanderen uiteraard een must. Martens houdt als artiest de vinger aan de pols van onze tijd en stelt met FUTUR PROCHE belangrijke inhoudelijke vragen: wat stellen we met kunst tegenover de zeer negatieve toekomstprespectieven die boven ons bestaan hangen?

Wat houdt die samenwerking precies in?

Naast Anne Teresa De Keersmaeker wil je ook werk van andere Vlaamse dansiconen opnemen in ons repertoire.

Absoluut, toen ik aan onze dansers vertelde dat ze met hem zullen werken, reageerden ze dolenthousiast. Jermaine Spivey is een klinkende naam in de balletwereld vandaag, die als peda goog het technische niveau van onze dansers verder zal ontwik kelen. Hij danste onder meer voor de legendarische Crystal Pite bij haar gezelschap Kidd Pivot en werkte als haar choreografisch assistent. Met hem leggen we een lijn naar het internationale balletcircuit en halen we de wereldtop binnen. Spivey’s voorstel lingen zijn steeds geworteld in de ballettechniek, en tegelijk echt kunst voor vandaag. Ook actuele politieke vraagstukken en the ma’s als diversiteit en black history gaat hij niet uit de weg. Zijn eerste creatie voor ons huis wordt Extant, een dialoog tussen dans en muziek, doordrongen van de Afro-Amerikaanse cultuur.

We gaan in zee met drie associate artists: Jan Martens, Anne Teresa De Keersmaeker en Jermaine Spivey. Dat zijn drie cho reografen uit verschillende generaties en met een andere ach tergrond die uiteenlopende artistieke talen spreken. De ko mende jaren zullen we intens met hen samenwerken. Zij zullen nieuw of bestaand werk presenteren en een nauwe band met onze dansers opbouwen. Jan Martens is voor mij een van de spannendste van de jonge generatie Vlaamse choreografen. Hij heeft in zijn laatste voorstellingen, zoals any attempt will end in crashed bodies and shuttered bones, de stap naar grootscha ligheid gezet. Hij is klaar om met een grote balletcompagnie te werken. Bovendien heeft hij een duidelijk gevoel voor muziek en

Teresa De Keersmaeker is wereldwijd de bekendste Vlaamse choreograaf. Het rijke repertoire dat ze als choreograaf en regisseur afgelopen decennia creëerde, bevat uitmuntend materiaal voor ons balletgezelschap. Dit seizoen hebben we al haar iconische voorstelling Così fan tutte gebracht met de dan sers van Rosas en straks spelen we met de dansers van ons Ballet en de musici van ons Orkest haar Mozart / Concert Arias, wat we komend najaar ook hernemen. Na het Ballet de l’Opéra de Paris is OBV nog maar de tweede compagnie die de eer heeft haar grootschalig werk te tonen. We hebben dus al een band met haar en die gaan we de komende seizoenen verder uitdiepen in voor stellingen met live-begeleiding door onze orkestmusici. Haar artistieke DNA past bijzonder goed bij Opera Ballet Vlaanderen. Ook zij heeft, zoals Jan Martens, een diepgaande muzikale ken nis en is erg goed vertrouwd met het operagenre.

De derde associate artist is de Amerikaanse choreograaf Jermaine Spivey. Hij is minder bekend bij het grote publiek hier, maar doet de harten van menig dansliefhebber wereldwijd sneller kloppen.

ra te maken, een zogenaamde hybride voorstelling waarin dans en opera elkaar op vanzelfsprekende wijze vinden, zoals in haar Così fan tutte. Zulke hybride voorstellingen geven ons de kans om de grote troef van OBV – koor, orkest, ballet en kinderkoor onder één dak – ten volle uit te spelen en te bewijzen dat we echt één huis zijn geworden sinds de fusie van Opera Vlaanderen en Ballet Vlaanderen in 2014. In die hybride producties kunnen de verschillende kunstvormen elkaar versterken en ze geven ons een uniek profiel in Europa.

Met de nieuwe koers van het Ballet knoop je ook aan bij de bewe ging die Jeanne Brabants vijftig jaar geleden heeft ingezet met het door haar opgerichte Ballet van Vlaanderen.

Tot Jeanne Brabants ten tonele verscheen, werd ballet ook hier ingezet als divertissement, als entertainment tussen grote operascènes in. Brabants ijverde voor de ontvoogding van ballet en dans als autonoom genre en effende daarmee het pad voor een inmiddels rijk Vlaams danserfgoed. Dankzij haar inspan ningen hebben we vandaag een uitmuntend balletgezelschap, dat verschillende artistieke talen spreekt, gaande van klassiek met pointewerk tot actuele dansstijlen. Want vergis je niet: Bra bants heeft stilistische veelzijdigheid altijd hoog in het vaandel gedragen en was gepokt en gemazeld in de hedendaagse dans van haar tijd. Tegelijk hamerde ze op artistieke uitmuntendheid, geworteld in de klassieke techniek. Die visie willen we honoreren met Opera Ballet Vlaanderen. Ik wil de komende jaren graag een gezonde afwisseling van nieuwe creaties en balletklassiekers die begeleid worden door ons Symfonisch Orkest.

Het is, kortom, een natuurlijke match.

1514

Het maakt ons bijzonder – en tegelijk doen we er niets nieuws mee. (lacht) Dat klopt, het is een terugkeer naar de oorsprong. Toen Claudio Monteverdi in 1607 met L’Orfeo de allereerste opera componeerde, waren zang en dans sterk met elkaar verbonden. Drie eeuwen later schreven Les Ballets russes geschiedenis door de verwevenheid van ballet met muzikale creaties van Stra vinsky en Satie in decors van Picasso. Hybriditeit en de vermen ging van kunstvormen zijn eigen aan opera en ballet.

JAN VANDENHOUWE Het maakt me gelukkig dat onze compagnie zo’n bijzondere eer te beurt valt. Het is dertig jaar geleden dat een Vlaams balletgezelschap op het Festival van Avignon op de Cour d’honneur mocht staan. Dat bewijst dat onze dansers in ternationaal worden opgemerkt. De afgelopen jaren creëerden en toonden ze werk van de meest uiteenlopende choreografen. Steevast zijn die lyrisch over de technische virtuositeit en stilis tische flexibiliteit van onze klassiek getrainde balletdansers. Zo schakelden ze vorig seizoen bijvoorbeeld moeiteloos van de hoekige bewegingstaal van Alain Platel, in zijn veelgeroemde C(H)ŒURS, naar de bezwerende up-tempo stijl van de Israëli sche choreograaf Sharon Eyal en ook klassiekers zoals Le Sacre du printemps van Pina Bausch werden door het publiek erg ge smaakt. Ik heb de grootste bewondering voor hun veelzijdigheid, en ben opgetogen dat die ook buiten onze landsgrenzen wordt gezien. Daarnaast is de première in Avignon een mooi startschot voor ons traject met Jan Martens, die de komende jaren een van de associate artists van ons Ballet wordt.

Laten we even terugkeren naar dat levende Vlaamse erfgoed.

‘De rijke danstraditie in ons land doet internationale collega’s duizelen. Het is in die vruchtbare bodem dat de klassiekers van morgen hun bedding vinden. Dat indrukwekkende Vlaamse

16 INTERVIEW JAN VANDENHOUWE

De Amerikaanse choreograaf Jermaine Spivey creëert komend seizoen voor OBV de voorstelling Extant. Dit werk vormt een triple bill samen met Ten Duets on a Theme of Rescue van Crystal Pite en het beroemde One Flat Ting, reproduced van William Forsythe. Dat is geen toeval: Spivey werkte met beide topchoreografen nauw samen, danste in hun stukken en werd door hen beïnvloed – hij wordt zelfs Pites muze genoemd. Extant wordt een dialoog tussen dans en muziek onderzocht vanuit de Afro-Amerikaanse cultuur. ‘De vragen die ik blijf stellen,’ zegt Spivey, ‘zijn die naar gemeenschap, individualiteit, erbij horen en diversiteit. Hoe ziet individualiteit eruit, hoe klinkt ze, voelt ze in een ge meenschappelijke ruimte? Hoe toon je de bereidheid om erbij te horen zonder de delen van jou die je het gevoel geven dat je jezelf bent volledig op te offeren? In het belang van diversiteit is een zeker ongemakkelijk gevoel essentieel. Maar hoeveel is te veel?’ Jermaine Spivey studeerde aan de Baltimore School for the Arts en The Juilliard School (NYC). Hij danste tussen 2002 en 2017 voor verschillende gezelschappen in Europa, zoals het Ballet Gulbenkian, het Cullberg Ballet, de Hofesh Shechter Company en The Forsythe Company. Sinds 2008 is Spivey lid van Crystal Pites Kidd Pivot. Hij heeft ook haar werk geassisteerd en geënsceneerd voor gezelschappen zoals het Cedar Lake Ballet, Carte Blanche, het Nederlands Dans Theater en Le Ballet de l’Opéra national de Paris. Als choreograaf creëerde Spivey voor SALT Contemporary Dance, Rambert 2, LA Dance Project, Christina Aguilera Live at The Hollywood Bowl met Gustavo Dudamel en de LA Phil en meest recent Hubbard Street Dance Chicago. Spivey heeft ook twee avondvullende werken gemaakt en uitgevoerd met zijn partner en medewerker Spenser Theberge: Rather This Then en Position 3. Achter de schermen zal Spivey de komende jaren als pedagoog werken aan het technische niveau van onze dansers.

ANNE TERESA DE KEERSMAEKER

VanDEOPENLUCHTCONCERTIDEALESEIZOENSOPENER!dezuchtnaargrenzeloosgenotin

Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny over de verschroeiende passie van Tristan und Isolde naar het onontwarbare web van liefdesintri ges in Mozarts Le nozze di Figaro... Het seizoen 22-23 van Opera Ballet Vlaanderen staat helemaal in het teken van verlangen. Soli, Koor en Orkest van het huis maken een wer velende tour d’horizon van onze opera- en dansprogrammering in een ontspannen open luchtconcert. De ideale seizoensopwarmer op het Sint-Jansplein in Antwerpen. ‘s Avonds nemen de collega’s van het Antwerp Symphony Orchestra het plein van ons over voor een concert met swingende jazz-riffs, zuiderse ritmes en nu en dan een golf van wondermooie SINT-JANSPLEINlyriek.

RoeVanFilip© SpiveyJermaine© RoosensJonas©

JERMAINE SPIVEY

ANTWERPEN zo 4 september om 11:30u

Sinds haar debuut als choreograaf in 1980 is Anne Teresa De Keersmaeker een baken in de internationale danswereld. De Keersmaeker studeerde aan het Mudra in Brussel en aan de Tisch School of Arts in New York en maakte eerst naam met Fase, Four Movements to the Music of Steve Reich (1982) en Rosas danst Rosas (1983) – twee ijkpunten in de geschiedenis van de postmoderne dans, waarin abstractie en obsessieve herhaling op de voorgrond staan. Tijdens de creatie van Rosas danst Rosas ontstond het gelijk namige dansgezelschap rond De Keersmaeker dat alive and kicking is en dat met generaties jonge dansers het hele artistieke traject van de choreograaf sinds 1980 nieuw leven inblaast. Ook de oprichting van de school P.A.R.T.S. in Brussel door De Keersmaeker (1995) blijft tot op vandaag bijdragen tot het koesteren van Vlaams en internationaal danserfgoed enerzijds en de creatie van nieuw werk anderzijds. De werkfilo sofie van De Keersmaeker laat zich misschien het best samenvatten in een uitspraak van haarzelf uit 1992, het jaar van de creatie van Mozart / Concert Arias: ‘Ik werk met de structuur, het ritme, de ruimte en de architec tuur van een stuk; de spanning en de relatie tussen dat alles en de muziek, de kleuren.’ Of het nu gaat over de repetitieve muziek van Steve Reich, haar lievelings componisten Bach en Mozart, een strijkkwartet van Bartók, jazz of pop: steeds weer vertrekt ze vanuit de analyse van muzikale structuren en van een intens live-contact tussen musici en dansers. Steeds weer treedt de dans in een verrassend, spanningsvol contra punt met de live-muziek. De Keersmaekers oeuvre omspant intussen de hele bandbreedte van dans, van een intense solovoorstelling, zoals het recente The Goldberg Variations (2020), tot genereuze, grootschalige ensemblestukken zoals Mozart / Concert Arias (1992), Drumming (1998), Rain (2001) en The Six Brandenburg Concertos (2018).

MOZART / CONCERT ARIAS.1918

LIEFDESENGEZONGENGEDANSTE

In juli 1992 ging Mozart / Concert Arias van Anne Teresa De Keersmaeker in première op de prestigieuze Cour d’honneur van het festival van Avignon. De voorstelling maakte een verpletterende indruk en verwierf sindsdien terecht een plaats in de canon van levend Vlaams erfgoed. Lise Uytterhoeven, die directeur is van London Contemporary Dance school, The Place, legt uit waarom je de herneming van dit iconische stuk, dit keer gedanst door de dansers van Opera Ballet Vlaanderen, niet mag missen. — door Lise Uytterhoeven / foto’s Filip Van Roe

Kostuumpas voor Mozart / Concert Arias.

APPLAUStwijfel.

DE LIEFDESENERGIE IS VOELBAAR IN DE DANS AANWEZIG. ER IS EEN ONOPHOUDELIJK SPEL TUSSEN MAN EN VROUW VAN ELKAAR AANTREKKEN, VERLEIDEN, UITDAGEN, LIEFKOZEN, AFWIJZEN, AFSTOTEN

SelleslagsHerman©

2120 OBV MAGAZINE 10 MOZART / CONCERT ARIAS.

Mozart weet als geen ander hoe je over de liefde zingt, De Keersmaeker weet dan weer hoe je de liefde kan dansen. In 1992 maakte ze een choreografie op de concertaria’s van Mozart, die ons Ballet dit seizoen zelf mag opvoeren.

MOZART / CONCERT ARIAS.

Onbeantwoorde liefde wordt een futiel proces dat steeds herhaald wordt. Dat maakte het de publieken en recensenten in het verleden soms moeilijk. Maar De Keersmaeker gaat, net zoals Mozart in zijn muziek, op zoek naar de schoonheid. Er zijn verwijzingen naar een huwelijksfeest, naar liefdesspelletjes, naar het zich verhullen en

Het samenspel met muziek is een belangrijk streven van De Keersmaeker: van Steve Reich in Fase en Drumming tot The Six Brandenburg Concertos van J.S. Bach, en van György Ligeti in Stella tot Bartók / Aantekeningen. Muziek en dans zijn voor haar twee uitingen van dezelfde exuberantie, het emotioneel overlopen van de mens. De muziek van Mozart heeft iets zalvends, ze beli chaamt zowel liefde als weemoed voor de mensheid. Met een duur van twee uur en een kwartier is Mozart / Concert Arias een lange voorstelling die doet denken aan het episodische van Pina Bausch. De krachtige aria’s worden gedurfd naast elkaar geplaatst en de overgangen ertussen worden niet kunstmatig gevuld.

te maken met Mozarts muziek en voor de selectie ervan werkte De Keersmaeker nauw samen met Philippe Herreweghe, artistiek di recteur en dirigent van het Orchestre des Champs-Elysees, dat de voorstelling in 1992 live begeleidde. De wereldpremière op de Cour d’honneur van het Palais des Papes bij het Festival d’Avig non in juli van dat jaar, in openlucht, maakte een verpletterende in druk. De Keersmaeker volgde in de indrukwekkende voetsporen van wereldberoemde choreografen die eerder al op dat prestigieu ze toneel hun werk hadden kunnen tonen: Maurice Béjart, Merce Cunningham, Pina Bausch en William Forsythe. De Keersmaekers voorstelling werd tegelijk op applaus en boegeroep onthaald. Daar zaten de fysieke soberheid en de eindeloze herhalingen en subtie le variaties op een thema – het handelsmerk van de choreograaf – uiteraard voor iets tussen. Nochtans sloot de voorstelling, ge speeld tegen de immens hoge, monumentale paleismuren, dank zij de muziekkeuze en de scenografie perfect aan bij de sfeer en de architectuur van het Palais des Papes.

EN BOEGEROEP

Inblootgeven.

Mozart / Concert Arias staan muziek en dans op gelijke voet, maar hun verhouding blijft tijdens de voorstelling verschuiven, ver anderen en verglijden en ze weigert een vastgelegde vorm aan te nemen. In 1993 zei De Keersmaeker hierover: ‘Een bepalende vraag is voor mij steeds: Welke bewegingen maken voor welke mu ziek? Zodra men niet langer een oppervlakkig of decoratief ver band zoekt tussen muziek en dans en zodra de muziek ophoudt een eenvoudige en praktische steun te zijn die min of meer on verschillig staat tegenover de bewegingen die ze begeleidt, wordt men onvermijdelijk geconfronteerd met de vraag naar de beteke nis ervan. Sinds enkele jaren heb ik meer en meer aandacht voor deze “semantische” dimensie, want het ideaal dat ik in elke produc tie voor ogen heb, is de creatie van een noodzakelijkheid in de dia loog tussen dans en muziek. Zo wil ik vermijden dat een van beide overbodig zou worden.’ Omdat Mozart / Concert Arias zo recht streeks met deze vragen bezig is, is het een uiterst gepast voor stel van Opera Ballet Vlaanderen om deze iconische productie als Vlaams danserfgoed in leven te houden.

Mozart / Concert Arias, gedanst door Rosas in de oorspronkelijke productie.

EEN PIJNLIJKE LICHTHEID

Mozart / Concert Arias was de eerste voorstelling van Rosas als huisgezelschap bij De Munt (1992-2007) na het vertrek van cho reograaf Mark Morris. Al in 1988 had Gerard Mortier, de toenmalige directeur van De Munt, aan De Keersmaeker voorgesteld om een voorstelling te bouwen rond de aria’s van Mozart. Om nader kennis

Scenograaf Herman Sorgeloos ontwierp een ruim twintig meter brede, ellipsvormige, hellende parketvloer, die een 18e-eeuwse balzaal oproept. Het houtmotief is geïnspireerd door de vloer van een salon in het Weense Paleis Schönbrunn en heeft een trompel’oeileffect dat doet denken aan de grafische kunst van M.C. Escher. Witte tuinstoelen aan de buitenrand en een pianoforte vervolledi gen het decor. De steeds wisselende epoque-kostuums van Rudy Sabounghi dragen een onafgewerkt element in zich, er hangt altijd wel ergens een knop los of er ontbreekt iets. De mannen dragen witte kragen en fluwelen jassen met een authentieke snit. Ze dan sen over het parket op blote voeten. De vrouwengarderobe is veel meer opengebroken, verdraaid: zij dragen 18e-eeuwse baljurken maar met hoog uitgesneden rokken en blote benen. Soms dragen ze korte zwarte jasjes of doorzichtige nachthemden.

De ondertitel Un moto di gioia’ betekent ‘een flits van vreugde’. Het is de onschuldige titel van een vervangingsariëtta voor de herne ming van Le nozze di Figaro in 1789, toen de rol van Susanna niet meer door Mozarts geliefde Storace werd vertolkt, maar door Adriana Gabrieli, bijgenaamd La Ferrarese. Als getuigenis van Storaces pijnlijke afwezigheid werd de aria vervangen door een moment van vrolijkheid, doordrongen van de bitterzoete lessen die de dramaturg Mozart ons verstrekt. Hoe de omstandigheden ons, door middel van ‘un moto di gioia’, aan het verstand moeten brengen dat er beslist geen onverdeelde vreugde bestaat, noch een volmaakte liefde of liefde waaraan niets ontbreekt.

De voorstelling Mozart / Concert Arias zelf bouwt voort op die pijn lijke lichtheid: ze is sprankelend, soms ontroerend, speelvol en iro nisch. De liefdesenergie is voelbaar in de dans aanwezig. Er is een onophoudelijk spel tussen man en vrouw van elkaar aantrekken, verleiden, uitdagen, liefkozen, afwijzen, afstoten. Warme liefdes vreugde en genot staan tegenover koude scheidingspijn en ver driet. De bewegingen zijn soms exuberant en soms ingetogen. Hier en daar zien we snippers van historische barokdansen zoals menuet, rondo, gigue of revérence, en af en toe is er rechtstreeks een citatie van het klassieke ballet. Dat wordt vermengd met gro vere bewegingen zoals vallen, glijden en draaien. De dansers be lichamen ook herkenbaar het dierlijke. De mens met al zijn verlan gens en driften wordt afgebeeld. Kinderlijke machtsspelletjes zijn er ook, egoïstisch gedrag en onophoudelijk snikken. Als levenslo ze poppen liggen de dansers in de armen van een ander.

AFSTAND EN NABIJHEID

Tijdens de creatie leerden de dansers de teksten van de aria’s in doofstommentaal als ingang in het choreografieproces. De Keersmaeker was aangetrokken tot die gebaren omdat ze een absolute noodzaak in zich dragen om te communiceren in een niet-artistiek kader. Haar interesse in gebaren kwam voort uit een fascinatie voor de uitdrukkingskracht van handen, van de motoriek van het lichaam in het dagelijks leven. Daarna werkten de dansers aan het uitvergroten van die gebaren tot ze onherkenbaar werden.

Bepaalde bewegingen zijn rechtstreeks gebaseerd op die van de Hollywood-musicalster Cyd Charisse, de danspartner van Fred Astaire. Ook de musicals van Gene Kelly waren een inspiratie. De combinatie van zang, dans en orkest in Mozart / Concert Arias heeft soms iets van weg van musicals, een concept dat De Keersmaeker tot op zekere hoogte omhelsde. De bewegingen zijn versimpeld, het stilistische maniërisme is eruit gehaald, het is herleid tot de

Deessentie.Keersmaeker

Later in het seizoen 1992-’93 was de voorstelling ook in eigen land te zien in De Munt en in de Antwerpse Singel, alsook op de Wereldtentoonstelling in Sevilla. Jaren later volgden nog interna tionale hernemingen, onder andere in New York op vraag van het Lincoln Center voor het Mostly Mozart Festival in 2004 en op het Impulstanz Festival in Wenen om het Mozartjaar 2006 te vieren. De dansers deelden het podium met topdirigenten, -zangers en -muzikanten. De aria’s werden door de jaren heen gezongen door talenten zoals Charlotte Margiono, Janet Williams, Isolde Siebert en Annette Dasch, die op de scène tussen de dansers geïnte greerd werden en soms aan de dansscènes deelnamen. Mozart / Concert Arias was het eerste stuk van Rosas met zo’n grote man nelijke cast. Omdat de mannen hun ogen neergeslagen hielden, was het soms moeilijk om een band te vinden met hen. De sympa thie van het publiek blijft in dit stuk naar de vrouwen uitgaan, die ook in de meerderheid zijn en nog versterkt worden door de drie sopranen op het toneel.

Aria na aria, de ene nog tragischer en passioneler dan de andere. Aaneengeregen zoals op een pop- of rockalbum. Enkele diverti menti en pianostukken ertussen. Allemaal verbluffend mooi. Dat is het vertrekpunt van Mozart / Concert Arias: un moto di gioia (1992) van Anne Teresa De Keersmaeker, een muzikale hommage aan de componist. ‘Met Mozart moet je bescheiden blijven. Die muziek is al zo sterk en soeverein dat je je de vraag moet stellen of ze de dans wel nodig heeft’, zei De Keersmaeker daarover.

OPERA GENT vanaf 21 juni OPERA ANTWERPEN vanaf 9 oktober

Elke aria is op zich gecomponeerd, maar toch komt er een samen hangende thematiek naar boven: ze gaan allemaal over afscheid nemen van elkaar, elkaar verlaten, over de eenheid die kan be staan tussen man en vrouw ondanks de scheiding, de fysieke af wezigheid. In een aria is gewoonlijk de kern van de dramatische ontwikkeling van een hele opera terug te vinden, maar sommige aria’s in dit stuk zijn autonome composities. Centraal staat bijvoor beeld Ch’io mi scordi di te? (‘Dat ik je zou vergeten’), dat volgens De Keersmaeker de kiem en de spil van de hele voorstelling is. Deze aria was een soort afscheidsgeschenk dat Mozart schreef voor de Engelse sopraan Nancy Storace, zijn geliefde, bij haar vertrek te rug naar Engeland in 1787. Het is een duet tussen zang en piano, gespeeld door Mozart zelf, die zichzelf op die manier verplicht in de opvoering inwerkte. Hij liet de piano in zijn plaats spreken. De vrouw slaat de raad van haar minnaar om een nieuwe liefde te vol gen in de wind. Het recitatief toont ons een vrouw geplaagd door

gebruikte een nieuwe techniek om abstracte be wegingen te ontwikkelen in koppels, zonder een inhoudelijk ge bonden vertrekpunt. Eén partner houdt een lichaamsdeel stil en de andere benadert dat met zijn of haar lichaam. Dan houdt de eerste partner een ander lichaamsdeel stil en wordt het proces herhaald. Zo ontstaat een ketting van delicate bewegingen, zonder vol con tact. Dan doet de tweede partner de reeks alleen, gestuwd door de herinnering aan de partner. Zo komen de dansers tot ongebruike lijke bewegingen en benadrukken ze bepaalde lichaamsdelen op een manier waar ze anders nooit toe zouden komen. Ze geven zich over aan de wil van een ander, een passende metafoor bij dit onder zoek naar de toegevingen in de liefde. Het wordt een spel met af stand en nabijheid tussen man en vrouw, flirten en afscheid nemen.

foto’s Ugo Woatzi

Met dit seizoen tonen we hoeveel verschillende gedaanten het verlangen kan aannemen, van gitzwarte romantiek tot rauwe passie die ook heel andere terreinen opzoekt dan de liefde. Ook het contrapunt van verlangen komt aan bod: het besef dat al het aardse streven vergankelijk is.

SEIZOENVandenhouwe 22 / 23

Jan

Filosoof Tinneke Beeckman schreef op onze uitnodiging een column rond ons jaarthema verlangen.

Daarbij zijn onbeperkte verlangens ook problematisch volgens de filosoof. Als je verslaafd bent, verlies je je vrijheid. Verlangen is niet slecht, maar een excessief verlangen – naar drank, geld, sensualiteit of eer – is dat wel. Hiermee omgaan is lastig. Je moet de limieten aanvaarden van je lichaam, je geest, je hele manier om in de wereld te zijn. Zo duikt God dan toch weer op: als een herinnering aan het besef dat de mens beperkt is. Dat de mens geen god is. Dat je je als tijdelijk, kwetsbaar wezen aan de omgeving moet aanpassen. Spinoza schrijft bikkelhard dat de mens niet noodzakelijk bestaat. Je kan dus niet onbeperkt op je neigingen, impulsen of verlangens ingaan, zonder weerbots. Alleen komt de straf voor overdaad, overmoed en zinsbegoocheling niet van God – het leven zelf wordt onmogelijk.

Het is lang zoeken naar een filosofische blik die het verlangen niet veroordeelt. Spinoza (1632-1677) heeft zo’n visie wel ontwikkeld. Hij noemt verlangen de essentie van de mens zelf – ‘cupiditas est ipsa hominis essentia’. Je bént verlangen; je verlangt ernaar te bestaan; je wil dat je vermogen, je kracht om te handelen toeneemt. Met alles wat je bent, zowel qua lichaam als qua geest, zoek je dat zelfbehoud. Niets aan dit streven, en dus niets aan de mens, verstoort de orde van de natuur of van God. Daarom moet je genieten van al het moois dat het leven te bieden heeft. Spinoza vermeldt onder meer mooie kleren, sport en spel, de natuur, muziek, de schouwburg en lekker eten en drinken. Ook seksualiteit roept geen vijandigheid op.

Dat maakt de begeerte niet eenduidig of makkelijk. Je kan vele tegenstrijdige dingen te gelijk verlangen, waardoor je niet meer weet welke kant je op moet. Of je kan je vergissen; je denkt dat je iets wil, maar eigenlijk boots je het verlangen van anderen na. Of je vergist je over je eigen motieven. Ook bij Spinoza blijft de mens dus een zoekend, struikelend wezen. Voor het smachtende verlangen naar iets wat je als een gemis ervaart, gebruikt hij de term ‘desiderium’, en hij noemt het iets droevigs. Je voelt droefheid als je verwijderd bent van een macht waartoe je je in staat achtte. Als je spijt hebt, bijvoorbeeld. Of als je verdriet ervaart omdat je niet met iemand verbonden kon blijven.

Verlangen maakt het leven intens, maar het heeft een gevaarlijke dimensie. Genot, drank en geld kunnen je in vervoering brengen, maar je ook naar de afgrond leiden, zoals de voortvluchtige vrienden in Kurt Weills opera Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny weten. Liefde doet je verlangen, maar je kan ook willen sterven, zoals Isolde. Of je begeert alles overheersende kennis, rijkdom en macht zoals Faust. Zo roep je onheil over jezelf en de wereld uit.

JE BÉNT VERLANGEN

Dat maakt die vertalingen van het onheilspellende verlangen binnen de christelijke morele orde – waarin zonde, corruptie, goed en kwaad, lijden en dood centraal staan – toch weer heel actueel. Intussen leeft een diep besef: dat een mens de aarde nodig heeft, niet om gekeerd. Met of zonder goddelijke blik, straf of plan: het buitensporige, het hoogmoedi ge, het mateloze, het absolute lijken eigen aan de mens, en ze kunnen diens lot nog altijd bedreigen.

Spinoza schrijft bikkelhard dat de mens niet noodzakelijk bestaat.

Je kan dus niet onbeperkt op je neigingen, impulsen of verlangens ingaan, zonder weerbots

Elke cultuur kent dan ook morele geboden en verboden die mensen ertoe aanmanen hun verlangens in toom te houden. Die regels worden met Gods wet geassocieerd. Mozes’ tien geboden, bijvoorbeeld, geven grenzen aan, en gelijkaardige principes zijn in andere religies en culturen te vinden. God moet worden geëerd, naasten met respect bejegend. Verder moet je je begeerte naar sensualiteit, bezit of prestige temperen. De christelijke kerkvader Augustinus maakt van de mens zelf de bron van het kwade: sinds de erfzonde zit de neiging tot ondeugd in lichaam en geest verscholen. Onvermijdelijk ontmoet je duivelse krachten, vermomd als verlokking. Die zijn niet alleen in de buitenwereld te vinden; je gene reert je eigen demonen. In Goethes tragedie lijken Faust, de zondaar, en Mephistopheles de ontdubbeling van éénzelfde personage, dat met zichzelf in strijd is. In wezen is Fausts dilemma herkenbaar: hij ruilt zijn ziel voor macht, kennis, materiële welvaart.

2524 OBV MAGAZINE 10 TINNEKE BEECKMAN

De moderne mens voelt nog maar weinig voor het strenge religieuze gebod; hij ervaart geen angst als hij de wet overtreedt. Sterker nog, taboes sneuvelen en de bijbehorende morele oordelen worden in vraag gesteld. Toch blijft de negatieve kijk op verlangen door werken. Heel wat denkers – zoals Hobbes, Hegel, Freud of Sartre – hebben negatieve va riaties op het verlangen geformuleerd. Het zou een tekort genereren; de mens zou een hopeloos begerend, ronddolend wezen zijn. Geluk lijkt niet in de schepping inbegrepen. De mens wordt gedreven door een verlangen naar ontroostbaarheid, zoals Patricia de Martelaere het verwoordde.

weet op haar beurt hoe je de liefde kan dansen. 9/10 — MOZART3/12/22 CONCERT ARIAS De Hongaarse componist György Kurtág steekt het absurdistische meesterwerk Fin de partie van Samuel Beckett in een operajasje. 19/11 — 20/11/22 FIN DE PARTIE In ruil voor zijn ziel sluit Faust een pact met de duivel. We willen allemaal meer en beter, maar botsen onvermijdelijk op grenzen. Faust, dat zijn wij FAUST28/10/22allemaal.—14/5/23 Opera en pop worden vermengd in een kleurrijke familievoorstelling over omgaan met verlies: van je jeugd, je favoriete knuffel, je baan of een dierbare. 3/11 — RIZOOM!10/11/22 BALLET SelleslagsHerman©RezvaniRahi© IovinoFrédéric©JoossenJoost© RR©ENB© 2531 4 6 1 Satyagraha / 2 The Indian Queen / 3 Mozart / Concert Arias. / 4 Rizoom! 5 Creature / 6 Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

elk een voorstelling over de tijd, begeleid door intieme piano- en klavecimbelmuziek. 23/9 — TEMPUS26/11/22 FUGIT / FUTUR PROCHE Brahms’ muzikale dodenmis zoekt op een uni versele manier naar troost en verzoening met deEIN25/9vergankelijkheid.—27/9/22DEUTSCHES REQUIEM Mozart weet als geen

de liefde zingt,

27 IN EEN OOGOPSLAG EEN NIEUW SEIZOEN VOL VERLANGEN OBV MAGAZINE 10 SEIZOEN 22 23 Tijdens het openluchtconcert krijg je een voor proefje van wat komend seizoen op het program ma staat, met ‘verlangen’ als leidraad. OPENLUCHTCONCERT4/9/22SEIZOEN 22 / 23 IN EEN OOGOPSLAG Ivo van Hove regisseert de jazzy opera van Kurt Weill over een valstrikstad waarin genot als enige wet geldt. Wat lijkt op een paradijs, verandert snel in een hel. 9/9 — AUFSTIEG18/11/22 UND FALL DER STADT MAHAGONNY Argentijnse tango’s vullen de operazaal van Gent, die voor de gelegenheid wordt omgebouwd tot magistrale ballroom. 15/9 — 17/9/22 A BIGGER THING

Choreografen Johan Inger en Jan Martens brengen ander hoe je over Anne Teresa De Keersmaeker

een allesverterend liefdesverlangen op magistrale wijze, de Franse cineast

regisseert. 22/3 — TRISTAN23/4/23 UND ISOLDE Een pakkende multimediale opera over uitbuiting en emancipatie, geïnspireerd door de gelijknamige roman van Nawal El Saadawi. 21/4 — WOMAN28/4/23 AT POINT ZERO Ontdek het onzedaarvernemen,basisWilopprogrammavolledigeookoperaballet.be.jeopregelmatigenieuwsvanonsschrijfjedaninvoornieuwsbrief. KönigJulia© OclooGorges© ShoveltonClaire©

2928 IN EEN OOGOPSLAG EEN NIEUW SEIZOEN VOL VERLANGEN OBV MAGAZINE 10 SEIZOEN 22 23 Een afropera over een koloniale onafhankelijk heidsstrijd waarin klassiekers uit de westerse muziek vermengd worden met AfrikaanseTHE27/4tradities.—6/5/23GOLDEN STOOL Muziektheater als queeste voor kinderrechten, naar Thea Beckmans jeugdklassieker Kruistocht in spijkerbroek 27/4 — KRUISTOCHT4/5/23 Untold is een voorstelling die met muziek en beweging de Chinese roots van het verhaal van Assepoester uitlicht. 29/4 — RodeUNTOLD30/4/23draaddoor de programmering is de dialoog tussen de Duits-Oostenrijkse en Slavische muziektradities. 29/10/22 — 30/6/23 De studenten van de International Opera Academy vertolken Benjamin Brittens kameropera over seksueel geweld en machtsmisbruik. 5/5 — THE8/6/23RAPE OF LUCRETIA De laatste symfonie van Gustav Mahler weerklinkt als een muzikaal afscheid van de componist. 18/5 — MAHLER21/5/23 9 Een tragikomische opera zoals alleen Mozart die kan schrijven, met onverwachte wendingen en speelse misverstanden. 30/5 — 6/7/23 LE NOZZE DI FIGARO Drie generaties topchoreografen die sterk ver bonden zijn met elkaar. Associate artist Jermaine Spivey is toe aan zijn eerste creatie voor ons Ballet. 3/6 — PITE30/6/23/SPIVEY / FORSYTHE De laureaten van de Koningin Elisabethwedstrijd geven het best van zichzelf, begeleid door het Symfonisch Orkest van Opera Ballet Vlaanderen. 13/6 — LAUREATENCONCERT18/6/23 KAMERCONCERTEN Een symfonisch concert dat gedrenkt is in schoon heid, met muziek van Strauss, Mozart en Elgar. 11/12 — 15/12/22 SEA PICTURES Een herontdekking van Verdi’s vroege meester werk, vol politieke intriges en passionele liefde. 16/12/22 — ERNANI22/1/23 Sterchoreograaf Akram Kahn komt terug met een indrukwekkend ballet over verlatenheid en isolatie, en het verlangen naar verbondenheid. 21/1 — CREATURE17/2/23 Regisseur Lisaboa Houbrechts maakt muziektheater over de kindertijd van meerdere generaties, met Bachs Johannespassie als leidraad. 1/2 — VAKE3/2/23POES

17e eeuw

18/3 — THE25/3/23INDIAN QUEEN Richard

la lettre uit

composities

Sidi Larbi Cherkaoui regisseert de opera van Philip Glass over de jonge Mahatma Gandhi en zijn eeuwig verlangen naar waarheid. avant de is een van de laatste en beklijvendste van Henry Purcell. Wagner verklankt Philippe Grandrieux

15/2 — SATYAGRAHA7/3/23 De bloedstollende musical

‘In mijn werk creëer ik utopischeeenwereld’

WILFRIED EETEZONNE Was het een verrassing voor je toen je een telefoontje kreeg van Opera Ballet Vlaanderen?

Er is nog niet veel veranderd. Queer jongeren hebben het nog altijd zeer moeilijk op school bijvoorbeeld. Ik woon nu in Brussel waar je veel veilige en noodzakelijke ontmoe tingsplekken hebt voor de LGBTQAI+-gemeenschap, maar in de publieke ruimte kan het nog gevaarlijk zijn voor ons. Ik beschouw mezelf dan ook als een visueel activist. Het maakt een belangrijk deel uit van mijn werk.

UGO WOATZI Het was inderdaad een beetje raar maar ook aangenaam. Ik kende Opera Ballet Vlaanderen niet zo goed dus ik wist niet wat te verwachten. De wereld van opera en ballet staat ver af van mijn wereld, maar na de eerste gesprekken zaten we meteen op het goede spoor. Uiteindelijk hebben we samen vijftig beelden gekozen uit mijn reeks Chameleon. Het is boeiend om die beelden nu in een ander kader te zien. Ze krijgen een nieuwe laag. Veel hangt ook af van de kijker natuurlijk, die ziet wat die wil zien.

Je speelt met verbergen, met gezien en niet gezien worden, met identiteit. Hoe is de reeks Chameleon tot stand gekomen?

Hoe is de situatie in je dorp vandaag?

3130

IN DE LOGE Ugo beeldendWoatzikunstenaar

Ook de natuur speelt een rol in je beelden.

Kleuren, natuur, bloemen maar ook stoffen… Toen ik opgroeide in dat dorpje was de na tuur de enige plek waar ik me veilig en vrij voelde. De natuur is voor mij een safe space die ook zeer fluïde is en altijd in beweging. De liefde voor bloemen en textiel komt van mijn grootmoeder. In haar huis en tuin bracht ik veel tijd door. We zorgden samen voor de bloemen en ze was ook altijd aan het naaien. Dat heeft me zeker beïnvloed.

Wat brengt de toekomst voor je?

Als dit artikel verschijnt, heb ik een tentoonstelling gehad tijdens het Antwerp Art Week end. Ik probeer nu prints te maken op verschillende materialen zoals bijvoorbeeld tex tiel en experimenteer met acrylverf en inkt op mijn foto’s. Het vertrekpunt is nog altijd Chameleon, maar ik wil verder gaan dan louter fotografie. Ik beschouw me eerder als een visueel kunstenaar dan louter als een fotograaf. Daarnaast werk ik met scholen rond het idee van de klasfoto. Dat is een zeer rigide, strikt beeld met allerlei regels en voorschrif ten die al jaren hetzelfde zijn. Tijdens ons project mogen jongeren hun klasfoto bijwer ken naar hoe zij gezien willen worden. Ze mogen hun identiteit volop tonen in een veilige omgeving. Hun droomportret als het ware. Het is belangrijk dat je als kind weet dat er verschillende mogelijkheden zijn om je te ontplooien en er meer is dan die ene opgeleg de identiteit. Dat probeer ik met dit project te bereiken.

Elk seizoen besteedt Opera Ballet Vlaanderen veel zorg aan de seizoensbrochure. We werken vaak samen met een visueel kunstenaar of fotograaf om er een echt hebbeding van te maken waar je een heel seizoen in kan bladeren. Dit jaar was dat Ugo Woatzi, een Franse fotograaf die zijn tenten in Brussel heeft opgeslagen en met zijn kleurrijke en intie me beeldtaal een behoorlijke steen bijdraagt aan een inclusievere wereld.

FranssensDiego©

De reeks was mijn masterproef aan het LUCA in Brussel. Ik ben opgegroeid in een klein Zuid-Frans dorpje, in een erg traditionele en patriarchale omgeving. Ik kon er onmogelijk mezelf zijn en mijn geaardheid ontplooien. In mijn jeugd was ik bang en ik verborg me constant. Het was een eenzame periode. Je had toen nog geen sociale media en er was ook geen organisatie om me te helpen. Dus ik speelde een rol. Ik werd een kameleon die zich aanpaste aan zijn omgeving om te overleven. De mensen op de foto’s hebben een gelijkaardig verhaal. Mijn beelden hebben een zekere theatraliteit. Het is mijn manier om te ontsnappen aan de realiteit door een utopische wereld te creëren.

Het operaseizoen 22-23 trappen we af met Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny van Kurt Weill en Bertolt Brecht in een regie van Ivo van Hove. Onze eigenste muziekdirecteur Alejo Pérez neemt plaats op de bok – en heeft daar nu al zin in. ‘Mahagonny is één grote uitnodiging om mee te dansen en te zingen. De muziek lokt onverbiddelijk lichamelijke reacties uit.’

OBV MAGAZINE 10 AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY 33

MAHAGONNY IS OOK VOOR MIJ ONTDEKKING’EEN

— door Ilse Degryse / foto Charlie De Keersmaecker

‘

Dat is het, maar het is vooral ook heel veel fun. Mahagonny is één grote uitnodiging om mee te dansen en te zingen. De muziek lokt onverbiddelijk lichamelijke reacties uit. Het is niet alleen een invi

Mahagonny wordt ook een nummeropera genoemd, waarin de ver schillende aria’s en ensembles zijn uitgewerkt als min of meer zelf standige ‘songs’. Enkele daarvan, zoals de Alabama Song, hebben een tweede leven gekregen in de popmuziek en werden gecoverd door artiesten zoals David Bowie en The Doors.

Geldt dat ook voor een opera van Kurt Weill?

Klinkt eclectisch allemaal...

Nee, en ik moet toegeven dat het de verdienste is van onze ar tistiek directeur Jan Vandenhouwe dat ik me nu aan dit avontuur waag. Hij is een grote fan van Weill en Brecht en hij heeft me over tuigd. Het is een heuse ontdekking voor me. Ik kende de muziek natuurlijk wel maar om een of andere reden sprak ze me niet zo Waaromaan. niet?

Ik ben nooit zenuwachtig voor voorstellingen, want het gaat im mers niet over mij maar over de muziek. Neen, ik had geen stress. Ik heb ervan genoten van de eerste tot de laatste seconde. En volgend jaar keer ik terug om er Werther van Jules Massenet te dirigeren.

Naast Mahagonny dirigeer je volgend seizoen een tweede grote opera in ons huis: Tristan und Isolde van Richard Wagner.

Plots?Bijde

ALEJO PÉREZ Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny is het resul taat van een van die uitzonderlijke samenwerkingen tussen een componist en een auteur-librettist die de muziekgeschiedenis rijk is. Naast Mozart en Da Ponte, Verdi en Boito, Strauss en Von Hofmannsthal vormden ook componist Kurt Weill en auteur en filosoof Bertolt Brecht zo’n legendarische tandem. Ze zochten met name naar een vorm om hun politieke en maatschappijkri tische ideeën, in tijden van opkomend nazisme, op de operabühne te brengen. Het was hun er niet zozeer om te doen een verhaal te vertellen waarin de toeschouwer psychologisch wordt meegesleept, maar wel om het publiek zover te krijgen dat het kritisch zou gaan nadenken en een eigen standpunt zou in nemen tegenover het opgevoerde spektakel. Hun zogenaamde episch theater is daarom doorspekt met onderbrekingen en in een erg directe taal geschreven.’

Was je zenuwachtig?

‘Weill kiest voor een erg eigentijdse taal vol muzikale quotes, ook uit de klassieke muziek’

Dat is een van mijn absolute favorieten en zowat de tegenhan ger van Mahagonny Tristan und Isolde is een langgerekte psy chologische ontwikkeling, een aangehouden schets van de gemoedstoestand van Tristan en vooral Isolde. De muziek vloeit als een rivier en Wagner bereikte met zijn Tristan und Isolde het hoogtepunt van zijn zo beroemde unendliche Melodie. Telkens als het ernaar uitziet dat we op een ontknoping afstevenen, komt er een nieuwe impuls die ons verder drijft, en dat uiteindelijk vijf uur lang. Het is een meesterwerk. Het vraagt een urenlange, haast extatische contemplatie van zowel dirigent, solisten als publiek – wat vandaag niet vanzelfsprekend is. Maar eens je die zenmodus hebt bereikt en uiteindelijk het derde bedrijf met de legendarische Liebestod over je laat komen, is dat niet enkel een esthetische maar vooral een existentiële ervaring. Kijk, ik krijg opnieuw kippenvel terwijl ik erover vertel.

Wat zegt deze opera over de verwarrende tijden waarin we leven?

Je maakte dit seizoen een bijzondere primeur mee in je carrière. Je hebt voor het eerst gedirigeerd in de wereldbefaamde Wiener Staatsoper. Hoe was het om daar een aantal voorstellingen van Carmen te mogen leiden?

tatie voor het brein. Weill trekt ook niet al die muzikale quotes uit de kast om zijn kunnen te etaleren en om te pronken. Het is niet zijn bedoeling een postmoderne collage te maken, de knipogen hebben ook een functie en een inhoud in het verhaal.

OPERA GENT vanaf 29 september

Als een droom die in vervulling ging… Het is een absoluut feno menaal gevoel om in die legendarische orkestbak de baton te mogen voeren en plots met zo’n buitenaards mooi geluidsinstru ment te mogen werken.

Mahagonny in de regie van Ivo van Hove: de personages handelen haast alleen nog in functie van de camera.

Buenos Aires. Als muziekstudent was ik erg nieuwsgierig en in de jaren die volgden, ging ik Tristan und Isolde bestuderen – wat ik vandaag nog altijd doe. De harmonische taal van Wagner is een mijlpaal in de muziekgeschiedenis. Er wordt gezegd dat mu ziek nooit meer hetzelfde is geweest na Tristan und Isolde en dat klopt. Wagner heeft hiermee het pad geëffend voor de atonale muziek die hierop gevolgd is. Dus om naar je vraag terug te ke ren: Tristan und Isolde begeleidt me al sinds mijn tienertijd en ik heb het al verschillende keren mogen dirigeren.

Klopt, en dat satirische element zit niet alleen in de tekst maar ook in de muziek. Weill kiest voor een erg eigentijdse muzikale taal die het publiek van de late jaren twintig, wanneer de opera gecomponeerd werd, meteen zou aanspreken. Ze zit vol mu zikale quotes, ook uit de klassieke muziek. Mahagonny vertelt het verhaal van een zekere Jim Mahoney die terechtkomt in een stad die door drie criminelen gesticht is in de woestijn en waarin alles draait rond lust en vertier. Dat loopt natuurlijk faliekant af en de opera besluit met het proces en de veroordeling van Jim door de maatschappij wegens geldgebrek. Weill knipoogt hier bij naar de barokmuziek en de Passieverhalen zoals van Johann Sebastian Bach. Hij verwijst ook naar Wagner en er zijn quotes uit Der Freischütz van Carl Maria von Weber. De invloed van jazz en ragtime, de muziek die kwam overwaaien uit de Verenigde Staten, is onder meer te merken in de orkestratie. Er spelen in strumenten mee die niet klassiek tot het operagenre behoren, zoals saxofoon, banjo, citer, bandoneon en Hawaiiaanse gitaar. Wat ik vooral boeiend vind, is hoe hij refereert aan het opkomen de medium van zijn tijd: de radio. De opera gaat niet op natuurlijke wijze over van de ene scène in de volgende. Er worden vaak grote sprongen gemaakt in het verhaal, die onder meer door in gelaste radioboodschappen overbrugd worden. Je zou het een cinematografische manier van vertellen kunnen noemen.

Wiener Staatsoper hanteren ze een repertoiresysteem, zoals in veel Duitse en Oostenrijkse operahuizen. Dat betekent dat titels jarenlang op de rol staan, met eventueel gewijzigde solisten. Daar wordt niet zoals bij ons een paar weken voor de herneming gerepeteerd met het hele koor en orkest. Neen, de solisten hebben hoogstens een aantal repetities, begeleid door piano, om hun posities in te studeren. Als dirigent ontmoet je de muzikanten pas de avond zelf, wanneer je vlak voor de voorstel ling de bak binnenstapt. En toch doen ze geen enkele toege ving aan de kwaliteit van de muziek. De Wiener Philharmoniker behoort zonder twijfel tot de top-vijf van de beste orkesten ter wereld. Als dirigent word je uiteraard wel uitgedaagd om je aan wijzingen zowel emotioneel als technisch op de meest precieze wijze te geven want de muzikanten reageren uiterst accuraat.

Ik moet een jaar of twaalf, dertien geweest zijn toen ik het voor het eerst hoorde in het Teatro Colon in mijn geboortestad

Door de populaire aanpak van Weill had ik het foute vooroordeel dat zijn partituur niet tegelijk ook diepgaand was. Bovendien heb ik satire en ironie in muziek pas leren waarderen naarmate ik ou der werd. Humor heb ik altijd gesmaakt, maar als jongeman was ik eerder van het idealistische, romantische type. Op mijn leeftijd begrijp ik nuance en bijgevolg satire beter.

AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY

Herinner je je het moment nog dat je Tristan und Isolde ontdekte?

OPERA ANTWERPEN vanaf 9 september

RR©

Weill en Brecht zetten ook het wapen van de satire in.

De jazzy opera van Kurt Weill vertelt het verhaal van een valstrikstad waarin genot als enige wet geldt. Wat lijkt op een paradijs, verandert snel in een hel.

Alejo Pérez

Het is een massieve aanklacht tegen het kapitalisme en tegelijk spot Mahagonny ook met de totale bandeloosheid. Vrijheid zon der beperkingen is geen oplossing. Het is duidelijk dat we als maatschappij nog niet veel verder zijn geraakt sinds de tijd van Weill en Brecht.

Wat een bewijs is van de intrinsieke kwaliteit van Weills muziek. Als je er als klassieke componist in slaagt om met je liederen de operamuren open te breken en tot de populaire cultuur te gaan behoren, ben je een hele grote.

3534 INTERVIEW ALEJO PÉREZ

Afscheid nemen van mijn dierbaren maakt me erg ongelukkig.

11 Wat was je grootste teleurstelling? Het verlies van mijn hond Lisa.

De liefde van Denise, mijn eerste liefje op school. We hebben nog altijd contact, als vrienden nu.

1 Wat is voor jou het perfecte geluk?

12 Noem één ding dat de kwaliteit van je leven zou verbeteren? Langere dagen om alles te doen wat ik leuk vind. Ik hou van fietsen in de zon en van dansen.

3 Welke levende persoon bewonder je het meeste? Angela Merkel. Madonna.

2 Welke levende persoon bewonder je en waarom? Daddy Yankee. Laatst was ik bij een optreden van hem in Brussel.

VoorSCHERMENDE

Mijn zicht. Ik kijk graag naar fluokleuren. Ik kleed me ook graag in fluokleren, vooral als ik fiets.

Fernando Amado / danser

10 Wie mag aanschuiven aan je droomdiner?

Ik zou Denise uitnodigen, mijn neven, ooms, collega’s en mijn Hasseltse familie.

20 Welke stopwoordjes gebruik je te vaak?

1 Wat is je vroegste herinnering?

16 Met welke historische figuur identificeer je je het meest? Juana Azurduy. (guerrillaleider uit BoliviA)

17 Wie zijn je helden in het echte leven? Alleenstaande moeders met een carrière.

15 Hoe kom je tot rust? Ik ontspan liggend op het tapijt, luisterend naar muziek (en meefluitend).

VOORspektakel./

2 Aan welke eigenschap van jezelf erger je je het meest? Dat ik soms erg chaotisch en slordig ben.

Lisi Estaras

7 Wat maakt je ongelukkig?

Op dit moment zou ik graag in mijn expressie-workshop in Oostende zijn. We doen leuke dingen.

7 Welke eigenschap bewonder je het meeste in een vrouw? Dat ze rechtuit is.

5 Wat is je favoriete zintuig?

15 Wie zijn je favoriete schrijvers?

Bij onze voorstellingen schitteren de artiesten op het podium, en ook backstage is een grote equipe in de weer. Graag stellen we onze collega’s aan jullie voor. Lisi Estaras regisseert volgend seizoen A Bigger Thing bij Opera Ballet Vlaanderen. Fernando Amado is een van de dansers in dit kleurrijke

10 Als je één ding aan jezelf kon veranderen, wat zou dat zijn? Kunnen zingen en autorijden, koken, geduldig zijn, minder twijfelen… Het is een lange lijst.

6 Welke eigenschap bewonder je het meeste in een man?

‘More or less.’ ‘Full on.’ ‘Whatever.’ ‘Life is short even it’s lengthy hours…’ ‘I’m not angry I’m just disappointed.’ Meerdere krachttermen…

6 Wat zie je als je naar de toekomst kijkt?

A BIGGER THING

Dat hij me niet betuttelt of anderen betuttelt in mijn aanwezigheid. Dat hij zijn kwetsbaarheid toont.

In het nu zijn zonder me af te vragen hoe ik gelukkig kan worden.

17 Wat houdt je wakker ‘s nachts? De dood baart me zorgen. Maar ‘s nachts niet, ik ben een goede slaper.

13 Wat is je favoriete bezigheid? Tijd verliezen.

19 Wat is je motto?

ACHTER

OPERA GENT vanaf 15 september

VRAAGSTAART LISI ESTARAS & FERNANDO AMADO FranssensDiego© FranssensDiego©

37 OBV MAGAZINE 10 A BIGGER THING

Fernando Amado

8 Wat of wie is de liefde van je leven? Mijn dochter.

8 Als je iets wat uitgestorven is, zou kunnen terugbrengen, wat kies je dan?

‘If you want to be understood look for a good translator.’ Marlene Dumas.

13 Wat is de belangrijkste les die het leven je heeft geleerd? Een geweldige levensles was van taal en land te veranderen.

4 Wat was je meest beschamende moment?

3 Wanneer was je het gelukkigst?

14 Waar zou je nu het liefste zijn?

A Bigger Thing wordt Opera Gent omgebouwd tot een magistrale ballroom. De hele parterre wordt een dansvloer zoals we die kennen van de bals in de Weense opera. De Argentijnse choreograaf Lisi Estaras zal er samen met een groep van vijftig dansers, onder wie Fernando Amado, de benen strekken op de tonen van de Argentijnse tangovernieuwer Eduardo Rovira. De vraag wat het betekent om samen te dansen, staat centraal.

16 Wat zou je superkracht zijn als vleesgeworden stripheld? Ik zou graag de superkrachten hebben van Spiderman, om recht te doen gelden.

Ik ben bij mijn opa José, met wie we in Argentinië door het bos wandelen. Door hem leerde ik de tango kennen. Ik bleef vaak bij mijn grootouders slapen. ‘s Ochtends luisterden we dan naar tangoprogramma’s op de kleine radio die ze hadden.

Lisi Estaras / regisseur – choreograaf

Elke dag ben ik blij, elke dag is een feest!

Tijdens een van onze kerstdiners was ik verkouden en niesde ik heel hard op mijn neef.

5 Wat vind je de meest overschatte deugd? Personality.

Clarice Lispector. David Foster Wallace. Susan Sontag. Edouard Leve… Ludwig Wittgenstein en veel andere filosofen.

De toekomst is voor mij een mysterie. Ik zou graag een groot gezin willen hebben samen met mijn broer.

12 Waar zou je het liefste wonen? In Argentinië.

14 Wat is je meest uitgesproken eigenschap? Mijn stem. Mezelf niet serieus nemen. Mijn koppigheid.

18 Wat spijt je het meeste? Dat mijn moeder hier niet kan zijn.

Ik zou het niet erg vinden om een orka te zijn.

9 Wat is je foutste ‘guilty pleasure’?

4 Wat is je grootste uitspatting? Taxi’s nemen in kleine steden.

9 Welk talent zou je graag hebben?

Ik voel geen schuld of schaamte voor wat ik doe als ik alleen ben of als anderen me zien.

Dat ik de praktische kant van het leven die makkelijk lijkt voor iedereen aan zou kunnen.

11 Als je zou sterven en terug kon komen als een persoon of ding, als wie of wat dan?

RosefeldtJulian©

Het was Philippe Herreweghe die, jaren geleden inmiddels, aan artistiek directeur Jan Vandenhouwe suggereerde om Robert Schumanns Scenen aus Goethes Faust op het to neel te brengen. Volgens de dirigent is deze zelden uitgevoerde compositie niets minder dan een meesterwerk. Schumann grasduinde in de beroemde tragedie van Johann Wolfgang von Goethe en selecteerde daaruit zeven scènes. Het resultaat: een intrigerend drama in frag menten. Herreweghes meest geliefde scène is de zesde (‘Faust’s Tod’), die raakt aan de kern van de moderne mens.

Dit is het moment. Een ogenblik van volkomen geluk, dat Faust zo lang onmogelijk leek. Schumann laat het eindeloos duren in de zesde van zijn Faust-Szenen: vijf maten lang hangt een gloedvol orkestakkoord roerloos in de lucht. De luisteraar weet wat er op het spel staat. En inderdaad: na deze hooggestemde woorden zinkt Faust levenloos neer en dragen de lemuren hem ten grave.

Vanuit het raam van zijn paleis kijkt Faust uit over het water. Goedkeurend luistert hij naar de graafwerken van een ontzagwekkend arbeiderslegioen. Een triomfantelijk trompetrefrein en een koortsachtig ritme markeren de bedrijvigheid. Onder leiding van werfop zichter Mefistofeles doen de troepen Fausts ultieme droom in vervulling gaan: ze winnen land op de zee en creëren zo een nieuw paradijs op aarde.

Faust, dat zijn wij

Robert Schumann vatte de essentie van het oer-Duitse drama van Johann Wolfgang von Goethe in zeven iconische scènes die genadeloos onder de huid kruipen. Dirigent Philippe Herreweghe noemt Schumanns Szenen aus Goethes Faust een meesterwerk en neemt zelf de baton op om leiding te geven aan de muzikanten van Antwerp Symphony Orchestra naast een bijzondere gemeenschap van zangers: zowel solisten als Collegium Vocale Gent en het Koor en Kinderkoor van Opera Ballet Vlaanderen. Vanaf pagina 39 lees je meer over Herreweghes favoriete scène uit Schumanns magnum opus.

OBV MAGAZINE 10 FAUST GoethesuitcitatenDe1 Faustvertalingdeuitkomenartikelditin(Athenaeum,PosthumaArdvan2016).Gennep,Van&Polak 41 OPERAFAUSTANTWERPEN vanaf 22 juni OPERA GENT vanaf 28 oktober HendryckxMichiel©

Althans, dat is wat Faust denkt. In werkelijkheid is hij oud en blind, waardoor hij niet beseft dat Mefistofeles een grotesk gezelschap van lemuren of levende doden aanvoert. Hun zang is een danse macabre; wat ze graven is zijn graf. In even visionaire als misleide verzen bezingt Faust zijn levenswerk:

SLEUTELMOMENT‘BLIJF,OGENBLIK,JEBENTZOMOOI!’FAUSTENHETONGRIJPBAREGELUKdoorKatherinaLindekens

Volgens Herreweghe vraagt Schumanns Szenen aus Goethes Faust om een visuele enscenering. Die laatste is in goede handen bij regisseur en beeldend kunstenaar Julian Rosefeldt en choreograaf Femke Gyselinck. Samen plaatsen zij Schumanns Faust re soluut in het hier en nu. Een portret van Julian Rosefeldt staat vanaf pagina 42, Femke Gyselinck vertelt meer over de rituelen die haar bij het choreograferen begeleiden vanaf bladzijde 46.

Hier ‘t volk te zien, de vrije mens op vrije grond, dat is mijn liefste wens! Dan zou ik wel de woorden wagen: blijf, ogenblik, je bent zo mooi! Dan viel het spoor van al mijn levensdagen nooit de vergetelheid ten prooi. –Met dat geluk voor ogen koester ik nu reeds dat zaligmakend ogenblik.1

Faust is een ontgoochelde geleerde, vruchteloos op zoek naar de diepste waarheid. In ruil voor zijn ziel neemt Mefistofeles hem op sleeptouw. Finaal wacht de verlossing, maar de route daarheen is een existentiële rollercoaster van streven, vallen en steeds weer over eind krabbelen. Faust, dat zijn wij.

Als we Goethe mogen geloven, dankt zijn hoofdfiguur die verlossing misschien wel aan het streven zelf. ‘Wer immer strebend sich bemüht, den können wir erlösen,’ zingen de enge len. Er schuilt dus ook schoonheid in de volgehouden poging, in het verlangen naar vervol making. Ook dat idee is 21e-eeuwers niet vreemd: wie wil vandaag geen betere versie van zichzelf worden – of dat nu in het echte of in het virtuele leven is, al dan niet met behulp van geld, therapie, meditatie of plastische chirurgie? Precies de ambiguïteit van het streven is wat Goethes tekst zo boeiend maakt. Streven, vallen en steeds weer overeind krabbelen: Faust, dat zijn wij.

genoeg is de dood voor Faust niet écht het einde. Op het toppunt van zijn visioen is hij de duivel te slim af. Door de voorwaardelijke wijs te gebruiken – ‘dan zou ik wel de woorden wagen: “blijf, ogenblik, je bent zo mooi!” – zet Faust de deur naar de hemel op een kier. In navolging van Goethe verleent Schumann hem gratie in een hallucinante slotscène. Zwevend door een berglandschap ontmoet Faust een reeks excentrieke persona ges, van heremieten, engelen en berouwvolle zondaressen tot de Heilige Maagd in hoogsteigen persoon. Ook Gretchen houdt zich – als de getransfigureerde Una Poenitentium – in deze intrigerende hemel op. In een veelvormige aaneenschakeling van solo’s, ensembles en steeds magistralere koren wordt Fausts ziel stap voor stap verlost.

In tegenstelling tot veel andere componisten die met Faust aan de slag gingen, creëerde Schumann geen nieuw libretto en probeerde hij de dramatische handeling niet in te dikken tot een samenhangend geheel. In plaats daarvan koos hij – zoals de titel van zijn composi tie verraadt – enkele specifieke scènes uit, die hij woordelijk van Goethe overnam. Daarbij zoomde hij in op de meest emotionele of contemplatieve momenten van het drama. De hiaten mag de luisteraar zelf invullen. Zo komt het, bijvoorbeeld, dat we slechts een glimp opvangen van de ontmoeting tussen Faust en Gretchen, om in de volgende scènes me teen in haar gewetensnood te duiken. De drie scènes van deel 2 bevatten dan weer elk een lange, filosofische monoloog van Faust.

Goethes Faust wordt algemeen beschouwd als een allegorie van de moderniteit. Op het eerste gezicht levert dat een behoorlijk duister beeld op. Het bedenkelijke parcours van de protagonist laat zien tot welke uitwassen het onstilbare streven kan leiden. Van #MeToo tot kolonialisme, klimaatverandering en de burn-outpandemie: dit verhaal voorspelt het allemaal. Het kost ook weinig moeite om in de oude Faust een hedendaagse despoot naar keuze te zien – uitkijkend over zijn ingebeelde imperium, verblind door grootheidswaan, gedreven door het rusteloze verlangen naar méér.

Toch voelt Goethes lezer of Schumanns luisteraar allicht vooral empathie, misschien zelfs herkenning. Om de faustiaanse conditie met een andere popsong te parafraseren: aan het dictaat Harder, Better, Faster, Stronger blijft het voor velen moeilijk te ontkomen. Ook Philippe Herreweghe ziet in Faust een herkenbaar personage: ‘Alles willen; merken dat dat niet gaat; en dan in een soort leegte eindigen’, zo vat hij de tragiek van het hoofdpersona ge

HARDER, BETTER, FASTER, STRONGER

WIE DEZE PARTITUUR WIL LABELEN, IS ERAAN VOOR DE MOEITE: NET ALS FAUST WACHT DE LUISTERAAR EEN ACHTBAANRIT DOOR EEN VEELKLEURIG LANDSCHAP

Met zijn Szenen aus Goethes Faust bracht componist Robert Schumann een heel andere muzikale ode aan Goethes meesterwerk. Zijn magnum opus is een van de best bewaarde geheimen uit het romantische muziektheater. Schumann werkte er bijna tien jaar lang aan. In 1844 maakte hij de eerste schetsen voor het slotdeel, in 1853 voltooide hij de ouverture. Datzelfde jaar nog werd hij met mentale gezondheidsproblemen opgenomen in een instel ling die hij niet meer zou verlaten. De postume mythe dat zijn late werk sporen van ontoe rekeningsvatbaarheid zou vertonen, kan hier niet verder van de waarheid liggen. De FaustSzenen tonen een componist op het toppunt van zijn kunnen.

HET BEDENKELIJKE PARCOURS VAN DE PROTAGONIST LAAT ZIEN TOT WELKE UITWASSEN HET ONSTILBARE STREVEN KAN LEIDEN. VAN #METOO TOT KOLONIALISME, KLIMAATVERANDERING EN DE BURN-OUTPANDEMIE: DIT VERHAAL VOORSPELT HET ALLEMAAL

GOETHES FAUST

Die reis strekt zich uit over twee monumentale volumes. Faust I, dat in verschillende ver sies verscheen tussen 1790 en 1808, draait grotendeels rond het personage van Gretchen (voluit Margarete). Dit jonge, vrome meisje stort zich met Faust in een affaire die haar en haar naasten gestaag ten gronde richt. Haar moeder wordt vergiftigd, haar broer laat het leven in een gevecht met Faust, en wanneer Gretchen zwanger blijkt, ziet ze geen andere uitweg dan haar kind te doden. Uiteindelijk wordt ze ook zelf ter dood veroordeeld.

Eén volmaakt moment ter bekroning van een mensenleven: dat is de inzet van Goethes tra gedie. Faust is een ontgoochelde geleerde, vruchteloos op zoek naar absolute waarheid. Niet alleen zijn onderzoek stelt hem teleur; zijn hele leven voelt zin- en zoutloos aan. Op een dag verschijnt de duivel in zijn studeerkamer, in de gedaante van een zwarte poedel. Mefistofeles is zijn naam. Hij doet de professor het aantrekkelijke voorstel ‘om in de wereld wijd, / weg uit de eenzaamheid / waar je zinnen verschrompelen, / je om te dompelen’. Met andere woorden: Mefistofeles zal Faust weer leren leven en genieten. Volgens die laatste heeft de hele onderneming echter weinig kans op slagen. Meer zelfs, Faust daagt de duivel uit: ‘Als jij mij ooit zó kunt beliegen / dat ik mezelf gelukkig prijs / en door ‘t genot mij laat be driegen, / is dát het einde van mijn reis!’

OBV MAGAZINE 10 FAUSTFAUST SLEUTELMOMENT 4342

Margarete belichaamt het eerste in een noodlottige keten van verlangens. Wat zich in Faust I op individueel niveau afspeelt tussen Faust en zijn geliefde, neemt in Faust II (pos tuum verschenen in 1832) steeds grootschaligere proporties aan. Nadat Faust door de luchtgeest Ariël en diens elfen in slaap is gezongen, ontwaakt hij met hernieuwde energie en dadendrang. De vijf bedrijven van Faust II voltrekken zich in een rapsodische, onwaar schijnlijke, steeds wildere trip, waarbij Faust eerst het keizerlijke hof onveilig maakt, ver volgens naar het antieke Griekenland trekt voor een idylle met Helena van Troje, om zich daarna te ontpoppen tot oorlogsbevelhebber en uiteindelijk de strijd met de elementen aan te gaan. Faust wil steeds meer, mikt steeds hoger, maar niets lijkt hem wezenlijk te be vredigen. Intussen grijnst Mefisto en wacht tot Faust zijn eindbestemming bereikt.

Nog fascinerender is de vorm van Schumanns compositie. Hoewel hij al in 1840 speelde met het idee van een Faust-opera, besloot hij later dat dit onderwerp zich beter leende tot een oratorium. Achteraf bekeken ligt het resultaat misschien wel op het kruispunt van bei de genres. Voelen het liefdesduet tussen Faust en Gretchen en de omineuze kathedraal scène als onversneden opera, dan lijken andere passages wel uit een oratorium wegge lopen. Zo nemen de solisten allemaal meerdere personages voor hun rekening en spelen het koor en kinderkoor een dragende rol. In de loop van de drie delen transformeren de Faust-Szenen steeds voelbaarder van opera tot oratorium. Onderweg flirt Schumann ook nog met invloeden uit het orkestlied en uit de polyfone kerkmuziek. Wie deze partituur wil labelen, is er dus aan voor de moeite: net als Faust wacht de luisteraar een achtbaanrit door een veelkleurig landschap.

Interessantsamen.

Goethes Faust is een icoon. Geen enkele andere tekst had zo veel invloed op de Duitse taal en cultuur. Hoewel weinig mensen het toneelstuk volledig hebben gelezen – daarvoor vin den velen vooral Faust II te bizar – is het werk diep verankerd in het collectieve geheugen. Zelfs vandaag knipoogt de Duitse metalband Rammstein nog naar Goethe in de recente single Zeit: ‘So perfekt ist der Moment / Doch weiter läuft die Zeit / Augenblick, verweile doch / Ich bin noch nicht bereit.’

SCHUMANNS FAUST

Schumann formuleerde een uniek antwoord op Goethes notoir onensceneerbare trage die. De componist vatte de essentie van Faust in drie delen, samen goed voor zeven scènes. Het eerste deel zoomt in op de Gretchen-tragedie, het tweede begint met Ariëls zang en eindigt met Fausts dood. In het derde deel ontvouwt het eindtafereel van Goethes Faust zich in nogmaals zeven nummers, waarin we getuige zijn van een even bevreemdende als betoverende hemelvaart.

MENSELIJK, AL TE MENSELIJK

Faust neemt regisseur Julian Rosefeldt eindelijk de eerste opera van zijn carrière onder handen. De tijd is er rijp voor en groter kan het project nauwelijks zijn, met de Duitse mythe bij uitstek als onderwerp. Een portret van de kunstenaar.

— door Tobias Staab

OBV MAGAZINE 10 FAUST 44 BuresVeronika©

ROSEFELDTJULIANPORTRETMet

populistische retoriek van Amerikaanse politici, totdat alleen hol le frasen overblijven. Op een gegeven moment overlappen zelfs de verschillende iconografieën, wanneer een helikopter van het Amerikaanse leger in een clichématig westernstadje landt en een horde tot de tanden bewapende GI’s zonder enig doel door het woestijnzand stormt. In Deep Gold (2014) maakt Rosefeldt de con nectie met Luis Buñuels surrealistische klassieker L’Âge d’Or om de vrijheid van liefde en kunst te vieren als een hedendaags femi nistisch manifest. Maar zelfs de rijkelijk gedetailleerde, gechoreo grafeerde party, die het Berlijn van de jaren twintig doet herleven in hallucinante beelden, blijkt snel niet meer dan een droom op een filmset. Rosefeldt is een kind van het postmodernisme en tegelijk een groot verteller, hoewel zijn verhalen zich vooral in het hoofd van de toeschouwer afspelen.

De tijd lijkt voor filmkunstenaar Julian Rosefeldt dan ook rijp om eindelijk de eerste opera van zijn carrière onder handen te nemen. Groter kan het project nauwelijks zijn, met de Duitse mythe bij uit stek: Faust. De eeuwig zoekende man die zijn ziel verkoopt aan de duivel in ruil voor – slechts een moment van – absolute kennis. Dit historische werk van Johann Wolfgang von Goethe, die tot het ein de van zijn leven aan het tweede deel van de tragedie werkte, werd door Schumann op bijna postmoderne wijze in fragmenten opge deeld. Onder de titel Szenen aus Goethes Faust maakte de roman tische componist een eigenzinnige selectie die veel van zijn tijd genoten als excentriek en onevenwichtig omschreven. Het werk doet zichzelf minder gelden als een opera in de klassieke zin van het woord en verandert na enkele scènes, waarin op zijn minst een verhaal wordt gesuggereerd, zichtbaar in een oratorium dat nau welijks te regisseren lijkt. Voor deze onderneming combineert Julian Rosefeldt zijn filmische beeldtaal met de live-uitvoering op het operapodium. De solisten plaatsen zichzelf in een directe re latie met de eeuwige mythe die het portaal vult als een gigantische projectie. Zonder te willen vooruitlopen, kunnen we alvast dit zeg gen: Rosefeldt volgt zijn protagonist terwijl hij naar de sterren reikt. En met Faust zal hij weer op aarde landen. Met Schumann bevindt Rosefeldt zich opnieuw in het Duitse woud. Waar hij eens te meer geconfronteerd wordt met wat menselijk, al te menselijk is.

Zijn werken schrijven zich niet alleen in esthetische tradities en filmische iconografieën in, maar positioneren zich ook altijd poli tiek in relatie tot het heden waarin ze zijn gemaakt. Dat is bijvoor beeld het geval in zijn hommage aan de western American Night (2009). Daarin komen mythes uit het Wilde Westen samen met de

De uitzonderlijke esthetische signatuur van Julian Rosefeldt wordt al weerspiegeld in dit vroege werk, dat zich behalve door al zijn vi suele kracht en ironische refractie voortdurend onderscheidt door een bijzondere muzikale dimensie. Het hoogtepunt van American Night vindt bijvoorbeeld plaats in een saloon, wanneer de verza melde stereotypen uit het Wilde Westen uit het niets het Requiem van Mozart beginnen te zingen. De grandioze finale van Deep Gold maakt dan weer een onverklaarbare brug van Peaches’ ‘empower ment anthem’ Shake Yer Dix (‘Are the motherfuckers ready for the fatherfuckers?’) naar Isoldes Liebestod. En in het werk dat we aan het begin beschreven, My home is a dark and cloud-hung land, be zingt de basstem van René Pape op onvergetelijke wijze Robert Schumanns Waldeinsamkeit in een bosdecor uit een opera. In

ZONDER TE WILLEN VOORUITLOPEN, KUNNEN WE ALVAST DIT ZEGGEN: ROSEFELDT VOLGT ZIJN PROTAGONIST TERWIJL HIJ NAAR DE STERREN REIKT. EN MET FAUST ZAL HIJ WEER OP AARDE LANDEN

2015 creëerde Rosefeldt op vraag van het Duitse Ruhrtriennalefestival een filmisch werk op Die Schöpfung van Joseph Haydn, dat vervolgens op een groot scherm vertoond werd als onder deel van een live-optreden van Collegium Vocale Gent en B’Rock Orchestra, onder leiding van René Jacobs. Ook in zijn meest re cente werk Euphoria een installatie met verschillende schermen over de verleidingskracht van het kapitalisme die deze zomer wordt voltooid, ligt een bijzondere focus op muziek. Vijf legendari sche jazzdrummers vertolken de razende polsslag van een econo mie die non-stop blijft groeien.

Een man staat op een rots en kijkt uit over een dicht bebost pano rama. Hij keert zijn rug naar de toeschouwer, waardoor de blik nog verder het landschap wordt ingezogen. Uit de mist verrijzen drie boomtoppen. Daar is het: het Duitse woud. Dichters en denkers die droomden van een Duitse natiestaat liepen hier rond, net als hun nakomelingen die die natiestaat met geweld wilden uitbouwen tot een wereldrijk. Het Duitse woud als plaats van tegenstellingen. In deze video-installatie verschijnen op vier schermen verschillen de, soms tegenstrijdige perspectieven op dit Duitse cultuurgoed. Maar de monumentale beeldcomposities, die perfect lijken te pas sen in de iconografische traditie van Caspar David Friedrich, blij ken al snel fake: de ochtendmist komt uit een mistmachine zoals je die in theaters vindt. Enkele meters naar rechts veegt een rekwi siteur het stof van een rots, en terwijl een fanfare repeteert, wordt een decor van bomen opgetrokken op een podium in het bos.

uit tot een internationale hit in de kunstwereld. Het moment dat Manifesto voor velen onvergetelijk maakt, is tegelijk het centrale muzikale hoogtepunt. Op elk van de dertien schermen verandert Cate Blanchetts voordracht van de manifesten in een soort mono toon gezang, telkens op een andere toonhoogte. De verschillen de schermen zijn zo gesynchroniseerd dat de gesproken woor den plotseling overal veranderen in muziek. Uit het gemurmel stijgt een polyfone koorzang op, die de bezoekers omringt en de ruim te vult. Met dit moment zet Rosefeldt een techniek in die hij veer tien jaar eerder al had ontwikkeld in het kader van een van zijn eer ste grote videowerken, Asylum (2001/2002). Ook daar vonden op tal van schermen verschillende rituelen plaats. De focus lag toen op asielzoekers in Europa, of liever: de stereotypen die zich in de Europese geesten hadden gevormd. De rituelen die schijnbaar eindeloos worden herhaald, verwijzen naar de slechtbetaalde jobs die overblijven voor de vreemdelingen in de westerse samen leving. Ontworteld uit verschillende delen van de wereld en ge strand in Europa, brengen de rozenverkopers, krantenbezorgers en schoonmaaksters een koorzang die rechtstreeks weerklinkt in het lichaam van wie de installatie bezoekt.

Met het werk Manifesto uit 2015 behaalde Rosefeldt ongetwijfeld zijn grootste internationale succes. Daarin herschikt en contex tualiseert hij beroemde manifesten uit de kunstgeschiedenis. De Australische steractrice Cate Blanchett vertolkt de resulterende tekstcollages in dertien rollen op evenveel schermen en maakt de ‘kunstenaarsmanifesten’ telkens opnieuw op onverwachte wij ze voelbaar voor de zintuigen. Het werk werd al getoond in meer dan twintig musea en op festivals over de hele wereld, en groeide

We bevinden ons midden in de ambigue Wunderkammer-wereld van Julian Rosefeldt. Met filmische producties zoals het hier be schreven werk My home is a dark and cloud-hung land (2011) heeft de Berlijnse filmkunstenaar de voorbije 25 jaar internationale faam verworven. Zijn uitgebreide videowerken, meestal met verschillen de schermen, maken gebruik van visuele codes die de Europese kunstgeschiedenis en de beeldtaal van grote Hollywoodproducties tegelijk aanhalen en ontleden. Terwijl de magie van de beelden op het ene scherm nog werkt, wordt de overweldigende esthetiek op het scherm ernaast al snel als geënsceneerd ontmas kerd en in twijfel getrokken. De wereld van Julian Rosefeldt is een toneel, of nog veel meer dan dat: een filmset.

DE WERELD VAN JULIAN ROSEFELDT IS EEN TONEEL, OF NOG VEEL MEER DAN DAT: EEN FILMSET 47 OBV MAGAZINE 10 FAUSTPORTRET JULIAN ROSEFELDT Asylum 2001-2002 American Night, 2009 Deep Gold 2013-2014 Manifesto, 2015

Ik zie mijn rol bij dit creatieproces voor Faust echt als de choreografische ondersteuning voor de regie van Julian. Eenmaal de voorstelling af is, is het aan de zangers om dat leven dig te houden, met de hulp van de regie-assistent. Ik ben dan ook niet bij alle voorstellingen aanwezig. Ik geloof hard in het concept van muscle memory : het geheugen van het lichaam en de spieren. Als je een beweging veel doet, zal je die niet plots vergeten. Daar kunnen de zangers op vertrouwen.’

Tijdens de opwarming gaan we twee per twee in een cirkel staan en raakt de ene persoon het hele lichaam aan van de ander. Dat is geen zachtjes strelen, maar echt matter of fact, met de handpalm, een soort knijpen. Er ontstaat dan vaak een ongemakkelijkheid bij de zangers, ze beginnen wat mopjes te maken. Voor mij is het echt belangrijk dat ze niet bab belen want zoiets haalt iedereen uit zijn concentratie. Tijdens een dansrepetitie denk je met je lichaam en door dat tijdens de opwarming af te tasten, ontstaat het bewustzijn dat dat lichaam geen hiërarchie kent maar dat alle delen even belangrijk zijn. De achterkant en de voorkant zijn bijvoorbeeld gelijkwaardig. Het is een opfrissing: ah ja, die oksel, dat is ook mijn lichaam.

Werken voor de opera blijft wel een zoektocht. Mijn eigen voorstellingen zijn relatief klein schalig. Daarbij neem ik uitgebreid de tijd om een dansvocabularium te ontwikkelen, een taal die vaak verwijst naar popcultuur in combinatie met lyriek. Dat is nu niet aan de orde. Met het kinderkoor erbij staan 90 zangers op het podium. De vraag is vooral hoe je die 90 lichamen organiseert op de scène. We zoeken een lichamelijke expressiviteit waarin ze zich comfortabel voelen, want ze moeten in de eerste plaats goed kunnen zingen. De zan gers zijn geen geschoolde dansers, maar dat schrikt me niet af. Ik hou erg van werken met het ongetrainde lichaam en heb in veel voorstellingen al muzikanten laten dansen.

Zelfs als je een solo danst, doe je dat altijd in relatie tot andere lichamen. En ook daar word je aan herinnerd bij zo’n opwarming. Ik doe ook nooit oefeningen met de ogen dicht, ook al is er in dans een heel scala aan opwarmingen waarbij je helemaal in jezelf keert en je je diepste gevoelens en fysieke spieren kunt voelen. Maar voor mij is er altijd een verhouding tot de buitenwereld, of dat nu een andere persoon is of de muur van de studio.

Iedereen heeft eigen rituelen. Dat je ergens toekomt en iedereen persoonlijk begroet, is voor mij zo’n ritueel. Een repetitie begint niet met de opwarming, maar op het moment dat je het gebouw binnenwandelt en iedereen begroet, startend met de receptionist bij de in gang van het operagebouw. Het is een vorm van (h)erkenning die cruciaal is om in vertrou wen te kunnen werken. Ik wil ook graag vanaf dag één iedereen bij de voornaam kunnen aanspreken, wat niet makkelijk is met zoveel mensen en me wel wat stress bezorgde bij dit repetitieproces (lacht)

Creëren is een intens proces. Welke rituelen houden onze makers er daarbij op na? Femke Gyselinck verzorgt de choreografie van de opera Faust van Robert Schumann en staat daarbij aan de zijde van regisseur Julian Rosefeldt.

Daar komt bij dat Julian voor Faust een film gemaakt heeft die geprojecteerd wordt op een gigantisch scherm. Verschillende elementen geven dus tegelijk informatie aan de toe schouwer en het is zaak daar een evenwicht in te vinden. Ik heb nogal snel de neiging om de tekst te willen vertalen, flirtend met de uitbeelding ervan. Julian is daar minder in geïnte resseerd en hij is tenslotte de regisseur, dus daar zoeken we naar een balans. Het is alsof je een mengpaneel hebt met allemaal kanaaltjes met prioriteiten en per scène probeer je hoe je die mixt.

‘Ik ken artistiek directeur Jan Vandenhouwe uit de tijd dat ik nog voor Rosas werkte en hij daar de dramaturgie deed voor Brandenburgse Concerten van Anne Teresa De Keersmaeker. Hij zei toen dat hij jonge mensen in de opera wilde binnenbrengen en vroeg of dat iets voor mij zou zijn. Mijn eerste reactie was: totaal niet, dat is mijn wereld niet. Maar Jan bleef aandringen en verzekerde dat ik een goede tandem zou vormen met regisseur Julian Rosefeldt. Ik werd nieuwsgierig. Toen ik daarna hoorde dat Katherina Lindekens de dramaturgie zou doen, met wie ik eerder had samengewerkt, lagen de kaarten voor mij echt anders. En Jan had gelijk: het is een superinteressant project en een fijne ploeg.

‘Ik hou erg van werken met het ongetrainde lichaam’

FranssensDiego©

HET RITUEEL Femke choreograafGyselinck

4948

StevensDRUK Print

Ivo van Hove regisseert de jazzy opera van Kurt Weill over een valstrikstad waarin genot als enige wet geldt. Wat lijkt op een paradijs, verandert snel in een hel.

vr 23, za 24, wo 28, do 29, vr 30 sep, za 1 okt om 20:00u / zo 25 sep om 15:00u

OPERA BALLET VLAANDEREN MAGAZINE 10

de ambitieuze Faust een pact met de duivel. We willen allemaal wel meer en beter, maar botsen onvermijdelijk op grenzen. Faust, dat zijn wij allemaal – zo zal je zien in deze voorstelling met zang, video en dans.

FUTUR PROCHE

OPERA ANTWERPEN

Dankzij hen kunnen wij jullie met Opera Ballet Vlaanderen opnieuw een boeiend jaar aanbieden. Jij speelt toch ook?

OPERA GENT do 15, vr 16, za 17 sep om 20:00u

di 21, wo 22, vr 24, za 25, di 28 jun, vr 1, za 2 jul om 20:00u / zo 26 jun om

OPERA ANTWERPEN wo 22, vr 24, do 30 jun, za 2 jul om 20:00u / zo 26 jun om 15:00u

In FUTUR PROCHE bouwt associate artist Jan Martens met vijf tien dansers, twee tieners en klaveciniste Goska Isphording aan een voorstelling over de nakende toekomst. Deze wereldcreatie gaat in première op de Cour d’honneur in Avignon.

Opera

A BIGGER THING

Argentijnse tango’s vullen de operazaal van Gent, die voor de gelegenheid wordt omgebouwd tot magistrale ballroom.

InFAUST15:00uruilvoorzijnzielsluit

PALAIS DES PAPES AVIGNON di 19, wo 20, vr 22, za 23, zo 24 jul om 21:30u

Bedankt aan alle spelers van de Nationale Loterij.

RoeVanFilip©

vr 18, za 19, di 22, do 24, vr 25, za 26 nov om 20:00u / zo 20 nov om 15:00u

TEMPUS FUGIT / FUTUR PROCHE

Choreografen Johan Inger en Jan Martens brengen elk een voorstelling over de tijd, begeleid door meeslepende piano- en klavecimbelmuziek.

OPERA GENT

do 29 sep, di 4, do 6, za 8 okt om 20:00u / zo 2 okt om 15:00u

MOZART / CONCERT ARIAS.

DE SINGEL ANTWERPEN

Alle rechthebbenden die menen aan deze uitgave aanspraken te kunnen ontlenen, worden verzocht contact op te nemen met de uitgever.

OPERA GENT

UND FALL DER STADT MAHAGONNY

mediapartnersmethoofdpartnerdesteunvanAUFSTIEG

Mozart weet als geen ander hoe je over de liefde zingt, De Keersmaeker weet dan weer hoe je de liefde kan dansen. In 1992 maakte ze een choreografie op de concertaria’s van Mozart, die ons Ballet dit seizoen zelf mag opvoeren.

vr 9, di 13, do 15, za 17, di 20 sep om 20:00u / zo 11 sep om 15:00u

OPERA GENT

RR©OPERABALLET.BE

Gedrukt op 100% gerecycleerd papier.

KALENDERSAMENSTELLING&REDACTIETinnekeBeeckman,KoenBollen,IlseDegryse,PietDeVolder,WilfriedEetezonne,KatherinaLindekens,TomSwaak,TobiasStaab,LiseUytterhoeven,WimVanBreeEINDREDACTIEIlseDegryseGRAFISCHONTWERPLodewijkJoyeCOVER©StigDeBlockBACKCOVER©FilipVanRoeV.U.:

Ballet Vlaanderen, Jan Raes, Van Ertbornstraat 8, 2018 Antwerpen

OPERA GENT 21.06 – 02.07.2022

Wolfgang Amadeus Mozart Anne Teresa De Keersmaeker major figure in the world of

‘A

dance’ NEW YORK TIMES