The Optimist magazine - Gratis onlinemagazine Jubileum 25 jaar (mei/juni 2020)

JUBILEUMEDITIE

THEOPTIMIST.NL – ZOMER 2020

1995 − 2020

E VOORH EN

Beste belegger, waar wacht jij op?

Slim omgaan met schommelingen op de beurs

Bijzonder gemakkelijk beleggen

Wereldwijd beleefden de beurzen een uitzonderlijk

Klaar om in te stappen? Al bij een inleg vanaf €50

slechte periode waarin grote plussen en minnen

ervaar je bij Semmie de voordelen van 100% online

elkaar afwisselden. Al deze schommelingen zouden

vermogensbeheer. Voor een fee van 0,7% per jaar

beleggers die wachten op het juiste instapmoment

begin je met beleggen en bij een minimale inleg

kunnen afschrikken.

van €25.000 profiteer je zelfs van een extra lage fee van 0,5%.

Bij Semmie weten we dat schommelingen erbij horen en zien we juist kansen. Wil jij beleggen voor de lange

Semmie belegt alleen in duurzame aandelen-

termijn? Bijvoorbeeld voor een bijdrage aan de studie

en obligatiefondsen. Met onze app volg je 24/7

van je (klein)kind, een verbouwing of een extra potje

de prestaties van jouw portefeuille. Je kan storten

voor later? Wacht niet op het juiste instapmoment, de

en opnemen wanneer je wilt of eenvoudig een

koersen stijgen en dalen nu eenmaal.

betaalverzoek versturen. In ons magazine houden we je up-to-date over beleggen en de ontwikkeling op

Hoe profiteer ik?

de financiële markten. Heb je een vraag? Dan staat

Kies ervoor om op vaste momenten een bedrag in te

Team Semmie 7 dagen per week voor je klaar.

leggen, bijvoorbeeld maandelijks €100. Als de koersen laag zijn koop je meer beleggingen voor je geld. En

Start nu met Semmie

als de koersen stijgen koop je er juist iets minder. Zo

Binnen 5 minuten open je online een rekening.

betaal je een mooie gemiddelde aankoopprijs, ben je

Geheel gratis en je zit nergens aan vast. Ga meteen

niet afhankelijk van dat juiste instapmoment en spreid

naar semmie.nl of download onze app.

je de risico’s die je loopt.

Risicoloos beleggen bestaat niet. Je kunt (een deel) van je inleg verliezen.

Behaalde rendementen in het verleden bieden geen garantie voor de toekomst.

Start nu met Semmie Ontvang â‚Ź15 starttegoed!

1. Download de Semmie app 2. Maak een account aan 3. Scan de QR-code met de Semmie app

c0fa3a

Het getoonde rendement in deze advertentie is fictief.

Lees de actievoorwaarden op www.semmie.nl/voorwaarden.

EERLIJKHEID ALS KRACHT

We willen altijd de waarheid horen, toch? Beter gezegd, we eisen het vaak zelfs. Maar hoe eerlijk zijn we zelf als puntje bij paaltje komt?

Bekijk je leven door de lens van eerlijkheid en maak je relaties hechter.

In Nooit meer liegen? neemt Judi Ketteler je mee op haar persoonlijke zoektocht waarin ze het plezier en de pijn van eerlijk zijn in een wereld vol leugens ontsluiert. www.levboeken.nl

JUBILEUM 2020

Er is er één jarig

Jubileumeditie 25 jaar The Optimist Het lag voor de hand om ter ere van ons jubileum terug te kijken op de afgelopen 25 jaar. Simpelweg de beste verhalen van 192 edities Ode en The Optimist scannen en herplaatsen. Of alle oudgedienden vragen om nog eens een verhaal uit de oude doos op te rakelen.

We besloten het anders te doen.

Want wie heeft er op dit moment, terwijl de wereld nagloeit van de ernstigste crisis sinds 1945, behoefte aan louter terugblikken? Liever kijken we naar waar we vandaag staan en hoe nu verder. Zonder het verleden te vergeten overigens. We vroegen aan 25 schrijvers en denkers in ons ecosysteem, van jong tot oud, om te beschrijven hoe zij anno 2020 tegen de wereld aankijken.

Dat de worsteling met corona domineert, is niet verrassend. De manier waarop er vanuit verschillende invalshoeken hoopvol wordt gekeken naar een planeet in lockdown is dat wel, en dat past bij ons. Want het typerende van The Optimist is dat we blijven denken in oplossingen, ook voor het probleem dat ‘crisis’ heet.

Wat ooit begon als kroniek van de onderstroom is geëvolueerd tot inspiratie voor de hoofdstroom. Een woord van dank is op zijn plaats aan alle schrijvers, redacteuren, columnisten, vormgevers, fotografen, geïnterviewden, partners, adverteerders, drukkers en distributeurs die het mogelijk hebben gemaakt om The Optimist het levenslicht te laten zien, 25 jaar lang. En een bijzonder woord van dank aan alle lezers die we hebben mogen inspireren en voor wie wij vaak het lijfblad mochten zijn – en zullen blijven.

Het team van The Optimist P.S. Het liefst nodigen wij heel Nederland en Vlaanderen uit op ons digitale feestje. Dus verspreid deze online-editie gerust in uw kring van dierbaren, familie, vrienden, buurtgenoten, collega’s, relaties, klanten, leveranciers. Dat is tevens het mooiste verjaardagscadeau dat u ons kunt geven. Wilt u zich aanmelden voor de volgende gratis online-editie? Dat kan hier.

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 5

CADEAUTJE

Volgens de deskundigen moeten we ons niet uit de crisis bezuinigen, maar is het hoog tijd om te investeren. En wel in de juiste dingen. Voor ons betekent dit onder andere dat we deze 100 pagina’s tellende jubileumeditie gratis online gaan verspreiden. Abonnees en lezers die het juli-augustus nummer van The Optimist ontvangen of aanschaffen, krijgen deze jubileumeditie ook in printversie cadeau, als collector’s item. Twee halen, één betalen en wie jarig is trakteert. Hollandser kan bijna niet.

Colofon

Inhoud

De Nederlandstalige The Optimist wordt gemaakt door:

5 Introductie:

Uitgever: Roland Pluut Hoofdredactie: Brian de Mello Redactie: Laura Boeters, Arie Dekker Vormgeving: Irma Theunisse

Met medewerking van:

Arko van Brakel, Jo Caris, Govert Derix, Mariska van Doorn , Allard Droste, Ron van Es, Cathelijne Esser, Merijn Everaarts, Filip van Hecke, Nanette Kant, Jentien Keijzer, Sjoerd Kluiving, Sabina Knezevic, Daphne Laan, Hans Leeflang, Derk Loorbach, Petra Maartense, Annette Nobuntu Mul, Cees Mul, Madeleen Mulder, Jelleke de Nooy van Tol, Robin Patijn, Theo Poiesz, Jeroen Smit, Harry Starren, Leonie Stekelenburg, Gijs de Swarte, Sander Veenendaal en Leen Zevenbergen.

En natuurlijk met dank aan alle optimisten van de afgelopen 25 jaar.

Praktische informatie

De jaarprijs voor een abonnement is € 84,00. Kijk voor de verschillende abonnementsvormen en de voorwaarden op onze website, www.theoptimist.nl/word-abonnee

Voor meer informatie: bel 070 - 205 9231 of mail naar abonnementen@theoptimist.nl.

U kunt zich ook aanmelden per post: Antwoordnummer 20101, 2680 WE ‘s-Gravenzande.

KVK-nummer: 59366303

Advertenties

Tom van Tol: advertenties@theoptimist.nl T: 070 - 205 9232 (kantooruren)

Bestellingen

Het nieuwste nummer is, naast bij 1.200 verkooppunten in het land, ook online verkrijgbaar. Ook oude nummers zijn na te bestellen (€ 9,95 per exemplaar, excl. € 3,50 verzendkosten binnen Nederland) via www.theoptimist.nl/shop. © 2020 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs

6 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

25-jarig jubileum

De redactie van The Optimist viert feest op anderhalve meter.

26

8 Van verre vriend

naar goede buur Uitgever Roland Pluut over de relativiteit van afstand.

10 Tijd om te luisteren Cathelijne Esser stoft onze luistervaardigheid af.

14 Werken aan

de toekomst

Arko van Brakel vertelt waarom we nu betere keuzes kunnen maken.

18 Als de bijen

volharden, kunnen wij dat ook Mariska van Doorn ontdekt mogelijkheden tot verandering.

22 Laat uw verleden los Redacteur Arie Dekker accepteert, gaat door en scheert zich kaal.

24 Optimisme en

de onderstroom

Sander Veenendaal ziet olifantenpaadjes van wijsheid door de tijd.

5

26 Een nieuwe zomer Daphne Laan pleit voor ‘goed aardmanschap’.

28 ‘Doing the right

thing is profitable’

Gijs de Swarte over betekenisvolle communicatie van bedrijven.

32 Coronasofie

Govert Derix dient ons met plezier een dosis wijsheidsvaccin toe.

34 Opdrachten

Harry Starren verlangt naar Rust, Reinheid en Regelmaat.

36 Grenzen opzoeken

Vormgeefster Irma Theunisse vlucht met liefde naar België.

40 Coronacrisis:

wat wil er gebeuren?

Jentien Keijzer schept haar eigen autoriteit en fundament.

32

JUBILEUM 2020

Zomer 2020

44

58 Toen, nu en later

88

Redacteur Laura Boeters beschrijft het deurgebonk en een Maori-rivier.

60 Zonder angst uit

de coronacrisis

Leen Zevenbergen ziet in radicale afhankelijkheid een oplossing.

KLUIVING

66 Goede hoop

Annette Nobuntu Mul blijft het van harte koesteren.

70 De lachende optimist Hoofdredacteur Brian de Mello over de kracht van humor.

74 Zorg goed voor 44 Van ‘ik, hier, nu’

Jeroen Smit bespeurt een nieuwe rol voor overheid en politiek.

46 Tachtig en dik

Jo Caris en Theo Poiesz analyseren het risico van een morele recessie.

54 Beeldverhaal:

Farawayistan in Bali Sabina Knezevic en Robin Patijn onderbraken hun wereldreis.

54

LEEFLANG

LOORBACH

DE NOOY VAN TOL

Mama Gaia

Merijn Everaarts van Dopper maakt zijn droom wederom waar.

76 Leven zonder

INHOUD

naar ‘zij, straks, daar’?

MULDER

antwoorden

Nanette Kant vindt de vraag op zich al genoeg.

80 De nieuwe wereld

Petra Maartense is overtuigd van uw gedachtekracht.

84 Anders Verder

Ron van Es schreef met 23 anderen een handleiding voor straks.

84

88 De Transitie Motor

Sjoerd Kluiving, Madeleen Mulder, Hans Leeflang, Derk Loorbach en Jelleke de Nooy van Tol roepen u op om uw motor te starten.

94 Corona als

leermeester

Leonie Stekelenburg zoekt graag de liminale ruimte op.

98 Groeien door te delen Allard Droste pakt u bij de hand en schuift er een oranje bandje om.

Wilt u reageren op een artikel?

Dat kan via redactie@ theoptimist.nl

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 7

Van

verre vriend naar

goede buur

H KROONJAAR

Dit jaar is voor iedereen een coronajaar, maar voor ons ook een kroonjaar.

Al 25 jaar publiceert het team bij The Optimist (voorheen Ode) over het ontdekken van een nieuwe, andere toekomst. Een toekomst waarvan we – als we goed opletten – de eerste contouren al zien vorm krijgen, lang voordat deze onderstromen in onze maatschappij overduidelijk zichtbaar worden.

Het zijn ook vaak de kleine initiatieven, en dan vooral heel veel kleine initiatieven samen, die iets in beweging zetten. Of iets groots, zoals een heel klein virus. Een virus dat met zwarte randen toch bewerkstelligt wat een paar maanden geleden onmogelijk leek. Wie had gedacht dat de wereld, ook al is het maar tijdelijk, kan zonder vliegen, zonder dagelijkse files met auto’s. Het lukte geen lobby en geen politiek. Maar het virus veroorzaakte een volledige ontwrichting. Met blauwe en schone lucht tot gevolg. En met de gewaarwording voor een grote groep mensen dat we wellicht niet altijd hoeven te vliegen of achteraan aan te sluiten op de snelweg.

AFSTANDLOOS

Een grote gewaarwording is de relativiteit van afstand. De afstand tot de buren, doordat we eigenlijk bijna nooit thuis zijn, en te druk met werk of andere bezigheden. Of de afstand tot die collegae en verre vrienden, die nu letterlijk via Zoom, Bluejeans, of andere online ‘meetingrooms’ de huiskamer (of het huiskantoor) binnenkomen. Zon-

8 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

der afstand wordt de verre vriend een goede buur.

Zonder voortdurend op pad te zijn komt de buurt tot leven, leren we elkaar weer kennen.

Ook zien we een enorme gewaarwording van onze zwakheden als maatschappij. Hoe bijna vergeten grenzen opnieuw een barrière zijn. Hoe fragiel en ook belangrijk de internationale samenwerking is. Samenwerking ook in de wetenschap, waar publicaties nu sneller gedeeld worden in een gezamenlijke inspanning het virus te bedwingen.

Tegelijk zien we waar nog zoveel dient te gebeuren. De ‘onwetenschap’ van de medische wetenschap. De verkokering in de keuzen voor behandeling. Het uitsluiten van natuurlijke behandelwijzen, zelfs wanneer die effectief blijken te zijn.

We zijn optimisten, daarom kijken we naar de toekomst, de doelen die we daarin stellen, en hoe we die samen gaan bereiken. En we zien dat tal van mensen hun eigen keuzen al maken. Zij kiezen voor het redden van de bij, een groenere en gezondere omgeving, minder fossiele uitstoot, meer sociale cohesie, meer samendoen en delen. Delen is de kern van iedere samenleving.

JUBILEUM 2020

TIJD OM TE RIJPEN

KROONJAAR

In de afgelopen 25 jaar is er veel veranderd in diezelfde samenleving. Wat een kwart eeuw geleden nog als activistisch overkwam en met een links aura werd omgeven, is geëvolueerd tot een stem die mensen met een optimistische toon aanspreekt over de kansen en veranderingen in onze maatschappij. Veel mensen zijn op zoek naar voorbeelden, ideeën en innovaties waar ze hoop uit kunnen putten en die ze ertoe aanzet zelf aan de slag te gaan, met verse inspiratie. Daarbij kan de aansporing uit alle hoeken en gaten komen, op persoonlijk niveau of maatschappij-breed.

Dit alles mondt uit in wat door sommigen het ‘nieuwe normaal’ wordt genoemd. Maar tegelijkertijd komen we erachter dat het ‘oude normaal’ in een aantal gevallen beter het ‘absurde abnormaal’ zou kunnen heten. Kennelijk heeft inzicht tijd nodig om te rijpen, om voort te schrijden.

Ik beschouw het als een zegen en een voorrecht om met The Optimist die tijd te mogen krijgen en nemen.

Zodat we op een positieve manier verslag kunnen uitbrengen van de reis die we gezamenlijk ondernemen.

Meer dan genoeg hobbels en uitdagingen op ons pad, en de coronacrisis is daarvan niet de minste, maar we houden hoop. Omdat we weten dat met hoop en een vleugje liefde als bagage we onderweg de moed erin houden om door te gaan en de verhalen te vertellen die verteld moeten worden.

Dat is de reden dat ik uitgever ben geworden van The Optimist.

Als lezer van het eerste uur zie ik het belang van het in stand houden van de storytelling power vanuit dit medium. We brengen niet alleen verhalen bij mensen, maar lezers gaan die verhalen ook omarmen. Verhalen worden vrienden.

Soms lijken het verre vrienden, die als goede buren gaan huizen in de hoofden van u, ons publiek. Om er af een toe een kopje inspiratie van te lenen.

Precies 25 jaar geleden, in Rotterdam, bij de eerste uitgave van dit magazine stond deze dame op de voorpagina. Er was veel commentaar op. Moeilijk voor te stellen wellicht, anno 2020. We mogen allemaal speculeren over hoe we over 25 jaar op ‘nu’ terugkijken. Wij hebben er het volste vertrouwen in dat zulks nog steeds met optimisme zal zijn. Maar ja, we zijn dan ook allemaal geboren optimisten. •

‘Delen is de kern van iedere samenleving.’

Roland Pluut, uitgever

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 9

Tijd om te luisteren

E LUISTEREN

Wat we zoeken is dichterbij dan we denken. Creatieve oplossingen voor problemen, antwoorden op vragen, inspiratie, inzichten. Het is er allemaal al.

Thuis of op de werkvloer zoeken we wat af, maar wat al voor onze voeten ligt te wachten zien we over het hoofd. Juist omdát het voor onze voeten ligt.

Hoe verbreedt u uw blik, hoe staat u open? Door dieper te luisteren.

Een van de ontroerendste romans over de menselijke zoektocht naar waarheid die ik ken, is Siddhartha van Hermann Hesse. Brahmanenzoon Siddhartha is vastbesloten het veilige ouderlijk paleis te verlaten en van de wereld te proeven. Hij wil het leven ten volle ervaren en waarheid vinden. Zo gebeurt het. Siddhartha leeft als een asceet, vindt wereldlijke liefde, rijkdom en bezit, ontdoet zich er weer van en leeft weer als een asceet. Maar pas wanneer hij stopt met zoeken vindt hij wat hij zoekt.

Dan ervaart hij hoe het is in harmonie te zijn met alles in het leven, en met de levensstroom.

Dit verhaal raakt me omdat het laat zien hoe de mens al zoekend telkens het belangrijkste over het hoofd ziet. Behalve die herkenning, alle menselijke zoektochten lijken immers op elkaar, ontroert ook het perspectief dat Hesse geeft; problemen komen op ons pad, maar oplossingen liggen altijd binnen handbereik. Als we er maar niet steeds overheen zouden kijken. In de natuur bijvoorbeeld groeit de dovenetel in de nabijheid van de brandnetel. Toevallig is de dovenetel een handige remedie tegen de prikkende bultjes die de brandnetel veroorzaakt als u te weinig afstand houdt. Het enige wat ons dus te doen staat, figuurlijk gesproken, is weten hoe de dovenetel eruit ziet en de plant dan te zien staan.

10 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

Kort nadat Siddhartha zijn grote inzicht heeft gekregen, staat opeens zijn jeugdvriend Govinda voor zijn neus. Ze hebben elkaar een half leven uit het oog verloren. Net als Siddhartha heeft ook Govinda gezocht naar waarheid. Niet gevonden.

Hij verzucht: ‘Ik zal wel nooit met zoeken ophouden, het schijnt mijn bestemming te zijn.’ Werkelijke tevredenheid ligt buiten zijn bereik, denkt hij. Maar Siddharta suggereert dat hij mogelijk te hard gezocht heeft en geeft hem een hint: ‘Als iemand zoekt,

JUBILEUM 2020

komt het weleens voor dat zijn oog alleen het ding ziet dat hij zoekt, dat hij niets kan vinden, in zich kan toelaten, omdat hij nog altijd aan het gezochte denkt, omdat hij een doel heeft, omdat hij van het doel bezeten is. Zoeken betekent een doel hebben.

Maar vinden wil zeggen: vrij zijn, openstaan, geen doel hebben.’

Het is een advies dat we ons telkens opnieuw ter harte kunnen nemen, en vooral nu. Crises leiden tot blikvernauwing. Bij ongemak willen we de ontstane situatie zo snel mogelijk ongedaan maken, er oplossingen voor vinden of tenminste voor verzachting zorgen. Juist die bewegingen maken dat we op een doel afstevenen zonder te zien of dat wel het juiste doel is in de gegeven situatie. Zouden we open kunnen blijven staan, dan zien we welke actie werkelijk dienend is. Vaker komt de oplossing uit een heel andere hoek dan u verwacht.

Om in een open modus te blijven en intelligent te kunnen handelen, zijn zachte krachten nodig: vertragen, verstillen, observeren en luisteren. Vier impactvolle begrippen die deze tijd ons ironisch genoeg afdwingt te onderzoeken. Kijk, in de nabijheid van de brandnetel groeit de dovenetel.

Het kunnen misschien weinig handelingsgerichte activiteiten lijken, vertragen, verstillen, observe-

ren en luisteren. Maar elke handeling die voortkomt uit waarnemend luisteren is er een die logisch en doeltreffend zal zijn voor dat moment. Het is een handeling geboren uit rust en vertrouwen, in plaats van uit angst.

SLEUTEL TOT INFORMATIE

Van nature zijn we ervoor bedraad veel dieper te luisteren dan we doen. Wie in de eenentwintigste eeuw leeft, het tijdperk van mobiele telefoon en internet, heeft de pech overmatig geprikkeld te worden tot reageren. Onze reactieimpuls wordt voortdurend gevoed en reacties van anderen uitlokken is een olympische sport geworden op social media. Hoe meer likes en comments, hoe beter. De tegenovergestelde beweging van luisteren.

Ooit, toen we nog leefden als jagerverzamelaars, in de geschiedenis van de mens nog relatief kort geleden, waren we aanzienlijk luistervaardiger. We gebruikten onze zintuigen, intuïtie en instinct optimaal, omdat we ze nodig hadden om te overleven. Die gave is in slaap gesukkeld met de komst van comfort. Veel gewoontes en omstandigheden in ons moderne leven doen er geen appèl meer op. We kunnen haar wel weer wakkerkussen als we er aandacht aan geven.

LUISTEREN

FOTO: PAULIEN DE GAAIJ

‘Oplossingen liggen altijd binnen handbereik.’

»

LUISTEREN

LUISTERLAGEN

Dieper luisteren is mogelijk op verschillende informatielagen. In gesprek met een ander kunnen we luisteren naar de bovenstroom van verbale communicatie. Naar wat we tegen elkaar zeggen.

Probeer eens hoe het voelt om twee minuten naar een gezinslid, partner, werknemer of collega te luisteren zonder verbaal te reageren. U zegt twee minuten helemaal niets. Zet er gerust een timer bij aan. De meesten van ons zijn het nauwelijks meer gewend twee volle minuten te zwijgen in gezelschap en helemaal met onze aandacht bij de ander te zijn. Het kan dus behoorlijk ongemakkelijk en beperkend voelen. Alsof u voortdurend op uw handen moet zitten.

Wissel daarna van rol, laat de ander naar u luisteren zonder verbaal te reageren.

Spoiler: dit is een uitdaging voor de meeste luisteraars. En het legt glashelder onze impulsen bloot.

Want doorgaans gebeurt er dit wanneer we naar een ander luisteren: we vellen razendsnel oordelen over wat er verteld wordt om zelf grip te krijgen op wat we horen. We staan klaar met advies en oplossingen, willen troosten, de ander iets leren, geruststellen, sympathie uiten, vertellen wat we zelf hebben meegemaakt, of welke associaties en herinneringen er in ons opkomen.

We willen zo graag iets dóen, bijdragen. Begrijpelijk, alleen is het gevolg dat we permanent in de startblokken staan om te reageren en daardoor nauwelijks meer luisteren. Deze traditionele manier van luisteren kan helpend zijn als u weet dat de ander behoefte heeft aan troost, geruststelling en advies. Maar meestal is een luisterend oor bieden meer welkom.

Dat is waaraan we allemaal zo’n behoefte hebben, in tijden als deze des te meer.

Het levert bovendien meteen iets op zonder dat u er als luisteraar iets voor hoeft te doen.

Iemand die kan uitpraten tot de woordenstroom op is, kan makkelijker zelf tot inzichten en oplossingen komt. Ze liggen al te wachten in het kwantumveld (of noem het universum, bron, zero

point field), en hoeven enkel ‘gedownload’ te worden. Daar is ruimte voor nodig. Die ruimte kunt u als luisteraar geven. In het Engels taalgebied is er een mooi begrip voor uitgevonden, ‘holding space’.

Situaties waarin we niet werkelijk luisteren naar elkaar en in actiemodus blijven, zijn geen uitzondering. We doen elkaar dit dagelijks aan omdat we zelf zo graag gehoord willen worden.

Hoe doorbreekt u zo’n patroon? Door u te realiseren dat u zelf beter gehoord wordt als u de moeite neemt eerst te luisteren. Ga maar na, pas wanneer de ander zich helemaal gehoord voelt, ontstaat bij die ander ruimte om u echt te horen.

Gaat dit ‘stil luisteren’ u twee minuten makkelijk af, probeer het dan eens vier minuten. Luister naar de ander, maar observeer wat er in uw eigen binnenwereld gebeurt.

Geeft u in gedachten adviezen, commentaar, of troost? Komen er herinneringen boven en drijft u daarop weg, bij de ander vandaan? Ook al spreekt u deze gedachten niet uit, ze beïnvloeden het gesprek wel.

U bent niet meer volledig aanwezig, u bent geen ruimte meer, en de ander merkt dat bewust of onbewust op. De luisterkwaliteit neemt af, en het effect van echt gehoord worden verdwijnt op sokken via de achterdeur.

‘U wordt zelf beter gehoord als u de moeite neemt eerst te luisteren.’

12 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

De eenvoud van aandacht.

Wat je zoekt is dichterbij dan je denkt.

Cathelijne Esser FOTO: PAULIEN DE GAAIJ

Uitgeverij Scriptum

Misschien is het de eerste twee minuten nog makkelijk uw aandacht bij het gesprek te houden, maar dwaalt u daarna toch af.

Een laag dieper kunnen we luisteren naar de energetische onderstroom. We communiceren behalve met taal en lichaamstaal ook via energie. Alles bestaat uit energie en bevat energe tisch opgeslagen informatie. Het lichaam wisselt voortdurend informatie uit met mensen, ruimtes, voorwerpen en natuur. Dagelijkse voorbeelden zijn er genoeg die dat illustreren. Iemand komt in uw gedachten voorbij en net op dat moment stuurt hij of zij een bericht. Of u weet hoe uw partner zich voelt, al bent u kilometers van elkaar verwijderd.

Twee mensen komen op hetzelfde idee. U gaat een ruimte binnen en u voelt u ongemakkelijk of krijgt opeens hoofdpijn, zonder dat er een aanwijsbare, rationele reden voor is. U kent de geschiedenis van de ruimte niet en toch weet u: ik reageer hier op iets. Of u voelt u juist meteen op uw gemak op een plek.

Vanuit evolutionair oogpunt is het voor het lichaam handig energetisch beschikbare informatie te kunnen lezen, het helpt ons te overleven. Of, als overleven niet meer onze dagtaak is, om intelligente antwoorden, oplossingen en inspiratie voor dagelijkse vraagstukken te vinden.

Hoe bewuster we luisteren naar die subtiele informatie, hoe verfijnder het lichaam afgestemd

222 pagina’s € 17,50 Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist.

raakt , hoe meer informatie we kunnen ontvangen, hoe handiger we er gebruik van kunnen maken.

Net als mensen, ruimtes, voorwerpen en natuur, zijn ook gedachten, emoties en gevoelens dragers van energetische informatie. Om er bewuster naar te leren luisteren kunt u het volgende doen. Zet de timer op een minuut en merk op wat er in uw binnenwereld gebeurt. Welke gedachten komen voorbij, welke emoties neemt u eventueel waar en welke fysieke sensaties? Dit is uw vertrekpunt.

Zet de timer nu op vier minuten en luister weer naar wat de ander vertelt. Deze keer let u op welke fysieke sensaties, emoties en gevoelens de gesproken woorden en de aanwezigheid van de ander in u oproepen. Merk op dat u nu andere dingen waarneemt dan in uw vertrekminuut.

Elke situatie leent zich trouwens goed voor dit experiment. Aanwezigheid van een ander is niet eens nodig. Luister bijvoorbeeld naar een spreker op tv, of tijdens een Zoom-bijeenkomst. Zelfs in gedachten aan iemand denken zorgt ervoor dat er energetisch informatie-uitwisseling plaatsvindt.

Wat we zoeken is dichterbij dan we denken. De dovenetel groeit in nabijheid van de brandnetel.

We hoeven alleen onze luistervaardigheid wat af te stoffen om toegang te krijgen tot alle informatie, inspiratie, oplossingen en inzichten die we nodig hebben. Voor onszelf, onze communities en voor de wereld. • Cathelijne Esser, auteur en journalist. www.cathelijne.com

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 13

LUISTEREN

ENERGETISCHE ONDERSTROOM

ISBN: 9789463191326

Werken aan de toekomst

I

REFLECTIE

Wat is het toch een voorrecht om in Nederland te wonen. In tijden van nood leer je je vrienden kennen. Daar kunnen we nu aan toevoegen dat je in tijden van nood je land en overheid leert kennen.

Ik besef heus dat ook onze overheid niet alles perfect heeft gedaan in deze crisis. En het is duidelijk dat er, ondanks imposante en voortvarende steunmaatregelen, helaas mensen buiten de boot vallen. Maar vergelijk ons land eens met andere landen in de wereld. En probeert u zich tegelijkertijd eens in te leven in de positie van premier Rutte, die beslissingen moet nemen op basis van duivelse dilemma’s. Wat moet je als leider doen als je zeker weet dat prioriteit geven aan de belasting van de zorg tot maatschappelijke en economische schade leidt, met gevolgen die we nog niet kunnen inschatten, terwijl prioriteit geven aan de economie tot onaanvaardbare belasting van de zorg leidt, met gegarandeerd meer sterfgevallen en een ander soort maatschappelijke onrust. Onze intelligente lockdown, hoe onbevredigend deze misschien ook is, nu we een paar maanden onderweg zijn, is in Rutte’s positie, in dit land, met deze eigenwijze cultuur, misschien wel het verstandigste besluit dat hij had kunnen nemen.

Het schijnt dat iedere generatie een grote crisis moet meemaken. En misschien leven we nu wel in de grote crisis van deze generatie. In dat geval is mijn voorzichtige conclusie dat we dan helemaal

nog niet mogen mopperen. Want een oorlog is aanzienlijk erger. En er zijn ook echt virussen en ziektes mogelijk die nóg verwoestender kunnen toeslaan. Daarvoor hebben we als mensheid alle ingrediënten inmiddels wel gecreëerd door aan de diversiteit in ecosystemen te tornen, de aarde te overbelasten en tegelijkertijd vrijelijk rondom de planeet reizen. Het interessante is dat niemand weet of deze crisis ‘the big one’ is. Er zijn nauwelijks aanknopingspunten uit het verleden als referentiekader. Misschien hebben de critici die corona een hoax vinden wel gelijk en is het allemaal minder erg dan we denken.

Maar het kan ook zijn dat dit virus, dat naar ik begreep acht keer besmettelijker en vier keer dodelijker is dan griep, ons nog lang in een maatschappelijke, sociale en economische wurggreep houdt. In het ergste geval kan dat wel twee jaar tot kettingreacties aan maatschappelijke en sociale effecten leiden. Wie zal het zeggen? De toekomst is onzeker. En dat is hij altijd al geweest.

Maar nu is deze onzekerheid zichtbaarder en voelbaarder dan ooit, omdat er een nieuwe variabele bij is gekomen: een compleet nieuw virus, dat onze prachtige, goed georganiseerde, maakbare levens volledig op zijn kop zet.

‘We hebben alleen in de hand wat we doen.’

14 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

DROMEN EN DOELEN

die ze niet verder brengen. Laat ik bij mijn eigen expertise blijven om dit te duiden: ondernemerschap. Ondernemers die boos zijn, anderen de schuld geven en zich slachtoffer voelen, hebben meer moeite met deze crisis dan ondernemers die in oplossingen denken, die zich focussen op de dingen die ze zelf in de hand hebben. De vraag is daarom: waar steekt u uw tijd en energie in?

Hoe benut u uw intelligentie en vakmanschap?

Hoe zet u uw energie en creativiteit in? Laat u zich afleiden van de dingen die u wel in de hand hebt door u druk te maken over anderen? Of accepteert u dat de situatie is veranderd en denkt u in oplossingen? Ik zie ondernemers in dezelfde branche, die even hard geraakt worden, totaal verschillend reageren. Er zijn er veel die denken het niet te gaan redden, een grote minderheid overweegt zelfs een faillissement. Maar er zijn er evenveel die radicaal omschakelen naar nieuwe verdienmodellen, die ineens een webwinkel hebben, bezorgdiensten starten, nieuwe producten en diensten lanceren, in contact blijven met hun klanten. En die gaan het wel redden. Linksom of rechtsom. Natuurlijk wordt de ene sector harder geraakt dan de andere. Maar de ene ondernemer komt er sterker uit en de andere niet. Hoe ontstaat dat verschil in aanpak? En wat kunnen we hiervan leren?

REFLECTIE

De wereld is dus niet maakbaar. Dat geldt niet alleen voor een virus dat op ons afkomt. We hebben ook het klimaat maar beperkt in de hand.

We hebben geen invloed op natuurrampen, stormen en aardbevingen, maar kunnen ook nauwelijks beïnvloeden wie er in het Witte Huis gekozen wordt, of wat beleidsmakers in de EU doen. We hebben onze concurrenten niet in de hand, maar ook onze collega’s niet. De enige aspecten die we werkelijk in de hand hebben zijn de besluiten die we nemen, de woorden die we kiezen, de manier waarop we ze uitspreken, tegen wie we ze uitspreken… En als u tot die zeldzame groep mensen behoort die toevallig weet wat hun doel in het leven is, of als u echt scherp hebt wat uw talent is, kunt u wat makkelijker de juiste besluiten nemen. En dan nog heeft u het resultaat van uw acties niet in de hand. We hebben alleen in de hand wat we doen. Dit lijkt een fatalistische levenshouding te zijn. Maar niets is minder waar.

Want met deze instrumenten kunnen we ongemeen succesvol zijn.

Ik verbaas me dan ook over mensen die zich mateloos druk maken over complottheorieën, die China of Bill Gates beschuldigen, of boos zijn op de overheid. Dan steken ze heel veel energie in dingen die ze niet in de hand hebben en

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 15

REFLECTIE

Als we doorvragen heeft dit te maken met misschien wel de belangrijkste ondernemersvaardigheid die er bestaat: het vermogen om de eigen toekomst te creëren. Wat er ook gebeurt. Ondernemers die al minder plezier hadden in hun werk, die eigenlijk al moeite hadden om met marktveranderingen om te gaan, lopen nu keihard met hun hoofd tegen de muur. Maar de ondernemers die heel scherp hebben wat voor bedrijf ze graag willen hebben, wat voor leven ze willen leiden, die hun dromen en doelen scherp hebben, die weten hoe ze van betekenis kunnen zijn, die weten hoe ze verschil willen maken, hoe ze belangrijk kunnen zijn voor hun klanten, dat zijn de ondernemers die het redden. Hebben die dan geen financiële uitdagingen? Ja natuurlijk. Balen ze dan niet van de crisis? Uiteraard! Maken ze zich geen zorgen? Wel degelijk! Maar er is een groot verschil: ze hebben een droom die groter is dan de problemen. Daardoor laten ze zich niet afleiden door een crisis, wat die crisis ook is. De doelen die zij voor ogen hebben zijn zo groot en richtinggevend dat de beren op de weg in het niet vallen. Het tegenovergestelde is ook waar: als u te klein droomt, of gewoon niet scherp voor ogen hebt waar u heen wilt in het leven, lijkt de beer op de weg al snel zo groot, dat hij het zicht op de droom belemmert. En dan zakt de moed u al snel in de schoenen.

Ik heb zelf het voorrecht gehad om niet alleen een paar successen mee te mogen maken maar ook een bizarre reeks van tegenslagen, waardoor ik al op jonge leeftijd veel wijsheid heb kunnen opdoen. Toen begin deze eeuw bijvoorbeeld de ‘dotcom’-crisis genadeloos toesloeg, raakte ik niet alleen bijna al mijn geld kwijt, ik kreeg ook ruzie met mijn compagnons en kwam in een burn-out terecht. Ik was amper opgekrabbeld en een nieuw bedrijf begonnen, toen mijn nieuwe compagnon en strijdmakker Loek van de Pavert overleed. Dan zakt de bodem even onder je weg. Er was op dat moment maar één oplossing: mezelf opnieuw uitvinden. Terug naar de basis, wat voor persoon wil ik zijn? Wat is mijn talent? Waarvoor sta ik nou eigenlijk écht in de fik?

Hoe ziet mijn ondernemerschap eruit? Hoe zou ik graag onthouden willen worden? En wat moet ik daarvoor doen? Begrijp me niet verkeerd, deze tegenslagen waren echt geen pretje.

En dat is een eufemisme. Maar ze hebben me wel gebracht waar ik nu sta.

We besloten de tegenslag om te zetten in een kans. Statistisch gezien was het bijna onmogelijk om nog een keer zoveel pech tegelijkertijd te krijgen. Reden genoeg om vanaf die tijd op de traditionele pechdag, iedere vrijdag de 13e, een feestje voor ons netwerk te organiseren: de Nieuwe

‘Deze tijd van gedwongen reflectie helpt mensen betere keuzes te maken.’

VAN TEGENSLAG TOT KANS

Ik leerde ooit van een ondernemer uit India, dat een crisis vooral iets mentaals is. Als er ineens iets ernstigs gebeurt waardoor de zekerheden en verworvenheden uit het verleden wegvallen, voelt het als een crisis omdat we dit verleden willen behouden. Zodra we echter accepteren dat het verleden niet meer terugkomt, zijn we van deze ballast bevrijd en kunnen we aan de toekomst gaan werken.

En vanaf dat moment is het geen crisis meer. De problemen zijn natuurlijk niet meteen opgelost.

Maar omdat onze geest niet meer belast wordt met het behouden van wat er ooit was, kunnen we alle energie richten op de toekomst.

16 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

Helden borrel. Dit hebben we tien jaar volgehouden. Het onbetwiste criterium voor een uitnodiging was ‘leuke mensen’, dus in onze definitie vielen op macht beluste ouderwetse bazen af en waren ondernemende, creatieve, verbindende innovators en professionals van harte welkom. Op een goed moment kwamen er enkele honderden mensen op onze borrels. En dan gebeurde er van alles. Mensen deden zaken met elkaar, werden verliefd, vonden een baan of een investeerder. Soms hadden we een programma, maar meestal niet. We betaalden alleen de drankjes en de hapjes. Vaak ging er iemand op de zeepkist staan en sprak iedereen toe.

Het was leuk, inspirerend, informeel en daardoor verfrissend. Het besluit om deze borrels te organiseren was de opmaat naar één van de leukste en meest succesvolle zakelijke episodes in mijn leven.

KEUZES

Arko van Brakel, serie-ondernemer, leiderschapscoach en auteur van Ondernemen met impact.

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 17

REFLECTIE

Terug naar het heden. Deze Great Lockdown is een hele grote internationale oefening in reflectie. Een totale reset van de samenleving. Ik hoop dat deze gaat leiden tot duurzamer gedrag, en daarmee tot duurzamere businessmodellen. Maar hoop is geen strategie en als de mensheid in de afgelopen eeuwen iets heeft bewezen, is het wel dat minderen niet echt in ons DNA zit. Toch durf ik met enige zekerheid te voorspellen dat er een vóór en ná de crisis zal zijn. Simpelweg omdat we de zes weken die het duurt om onszelf nieuw gedrag aan te leren ruimschoots overschrijden.

Ik vermoed dat thuiswerken en thuis leren voor

altijd een groter aandeel gaat behouden in ons werkethos. Ook denk ik dat we daardoor blijvend minder behoefte zullen hebben om opeengepakt in een besmet vliegtuig te zitten. De noodzaak tot vliegen en reizen wordt kleiner. Ook vermoed ik dat we in elk geval tijdelijk bewuster met onze gezondheid om zullen gaan. Al was het alleen al omdat deze crisis pijnlijk duidelijk maakt dat gebrek aan weerbaarheid door welvaartsziektes gevaarlijker en onbetaalbaarder is dan we dachten. Maar ook is er niemand die nog twijfelt over het maatschappelijk belang van de zorg, die ook in tijden van crisis onze kwetsbare ouderen en andere mensen met nietwelvaartsziektes moet kunnen beschermen. Ook gezondheid hebben we immers niet volledig zelf in de hand.

Maar vooral denk ik dat deze tijd van gedwongen reflectie veel mensen helpt betere keuzes te maken. Als u eigenlijk al een beetje klaar was met uw onderneming, job of project, is het nu misschien een idee om de crisis te benutten voor een reset.

Anderzijds, heeft u nieuwe plannen voor uw onderneming, dan is de gedwongen stilstand een mooi moment om uw businessmodel aan te passen, uw zaak te verbouwen of uw website te verbeteren. U kunt deze periode ook benutten voor een opleiding, al dan niet online, om uzelf opnieuw uit te vinden. Eigenlijk maakt het niet zoveel uit wat uw uitgangspositie is. Als u wilt dat uw leven ná corona anders en beter moet, is het zaak alleen nog maar energie te steken in dingen die u verder brengen in het leven en die bijdragen aan de persoon die u graag zou willen zijn. Iedere gedachte die daarvan afleidt en alle energie die we besteden aan dingen die we niet in de hand hebben, zijn verloren tijd. Natuurlijk is dat spannend en zijn de zorgen heus niet meteen verdwenen. Maar succes is feitelijk niets meer dan één keer vaker opstaan dan vallen. De vraag is dus wat u gaat doen als u weer bent opgekrabbeld. Welk verschil gaat u maken?

Voor wie wilt u van betekenis zijn? ‘Never waste a good crisis’ zei Winston Churchill ooit. En laten wij nou in een van de beste landen ter wereld wonen om deze crisis te benutten. •

Als de bijen volharden,

I

kunnen wij dat ook

INKEER

Crises confronteren ons aanhoudend. Het coronavirus legt onze economie lam, beperkt en dwingt tot inkeer. Deze uitdagende tijd nodigt bij uitstek uit ons af te vragen: wat is voor mij van wezenlijk belang en wat voor mens wil ik zijn? Dat die vragen steeds meer spelen blijkt uit talloze signalen vanuit de maatschappij. En dat stemt optimistisch.

In onze wijk staan ‘zoembomen’. Het zijn van die mooie witte bloeiers die het overal opkomende jonge groen verrijken. Drie van deze zoemers staan weggepakt op een rommelig veldje tussen vier huizenblokken. Mijn dochters hebben ze ontdekt en ik moet mee, om te kijken. Misschien is het de lichtval, maar je zou er zo aan voorbij lopen. Ze zijn gewoon, loom in de schaduw aan het einde van een warme lentedag. Als ik onder het witte bloesemdak sta en naar boven kijk haal ik m’n hart op. Het ruikt heerlijk en als een grondtoon onder de andere omgevingsgeluiden klinkt een onophoudend gezoem. Ik moet zoeken naar de bijen en andere insecten. Ik zie ze nauwelijks, maar ze zijn er. Dat stemt dankbaar, balsem voor een soms bange ziel.

Want in deze tijd, die zich kenmerkt door onzekerheid, onveiligheid en confronteert met de onmaakbaarheid van ons bestaan, kan ik niet ontkennen dat angst vaker dan af en toe de kop opsteekt. We weten niet of het coronavirus nog een tweede golf zal veroorzaken, worden met de dood geconfronteerd en hebben totdat een virusremmer ontwikkeld is weinig in de hand. De genomen maatregelen beperken onze vrijheid en beroven ons van de mogelijkheid buitenshuis afleiding te zoeken. Daarnaast maakt een economische crisis zijn opwachting. De hele situatie brengt ons back

18 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

to basics. We zien ons meer dan ooit gesteld voor de vraag of we door willen én kunnen gaan op de oude voet.

CORONA EN KLIMAAT

Hoewel er nog onduidelijkheid is over de herkomst van COVID-19, er bestaat geen twijfel over het toenemen van pandemieën als we ons gedrag niet veranderen. Recent bewijs daarvoor is internationaal onderzoek waaruit blijkt dat corona meer slachtoffers eist in gebieden waar de lucht vervuild is door verkeer, industrie en intensieve veehouderij. Een virusuitbraak als de huidige is al in 2007 voorspeld, de omstandigheden die we creëren zijn geformuleerd als ‘een tijdbom’. We huizen samen met 7,7 miljard mensen en onze soort groeit nog steeds in aantal. We handelen en reizen naar hartenlust en proberen de natuur, als middel om vooruitgang te boeken, naar onze hand te zetten. Daarbij neemt wereldwijd onze veestapel toe en sluiten woongebieden en natuurlijke gebieden steeds nauwer aan. Daardoor kunnen wilde dieren die virussen bij zich dragen makkelijker in contact komen met mensen en vee.

Ook het eten van bushmeat kan leiden tot besmetting. Alleen al het contact met urine, uitwerpselen of speeksel kan zorgen voor infectie. Maatregelen

JUBILEUM 2020

die in onderzoek genoemd worden om pandemieën in de toekomst te vermijden, komen voor een groot deel overeen met bestaande maatregelen tegen klimaatverandering. Reden te meer om klimaatbeleid nog meer kracht bij te zetten en niet te laten verslappen door de coronacrisis. Dat is lastig. De kosten zijn aanzienlijk, terwijl onze reserves afnemen en los daarvan is de bedreiging die klimaatverandering vormt moeilijk te bevatten. Dit wordt veroorzaakt doordat de gevolgen geleidelijk hun intrede doen. Ze zijn echter minder makkelijk terug te draaien dan het ‘symptoom’ corona dat waarschijnlijk met een vaccin in te dammen is.

OPTIMISME

Ook positief stemt het feit dat we hebben gekozen voor volksgezondheid en onze neiging de economische groei, die altijd de drijvende kracht lijkt te zijn, in de wachtstand te zetten. Ik word opgetogen als ik zie hoe we en masse in staat zijn ons gedrag te veranderen, gaan voor langetermijneffecten in plaats van voor kortetermijn-genoegens, onze naasten helpen en ons leven op het spel zetten om anderen te redden.

Wat ook goed doet is dat steeds meer mensen in boeken en via de sociale media hun stem laten horen. Zij bevragen in verhalen en boodschappen het neoliberale kapitalistische systeem dat ten grondslag ligt aan de symptomen van deze tijd.

‘We worden met de gevolgen van ons handelen om de oren geslagen.’

DE BETEKENISECONOMIE

Een van deze voorlopers is Kaj Morel, lector New Marketing Avans Hogeschool, ondernemer en organisatieadviseur. Hij richtte samen met anderen de Stichting Betekeniseconomie op en stelt dat het huidige economische stelsel z’n langste tijd gehad heeft. Het heeft geleid tot welvaart, maar veroorzaakt nu naast milieuschade en afnemende biodiversiteit een groeiende kloof tussen arm en rijk. Volgens Morel moet de ethiek, het geweten terug in de economie. Met zijn boek Tijd voor de betekeniseconomie roept hij op tot het

INKEER

Inmiddels worden we met de gevolgen van ons handelen om de oren geslagen. Voorbeelden te over die aantonen dat het zo niet langer kan. Met het coronavirus slaat de collectieve onbehaaglijkheid − die al voelbaar was − om in collectieve angst die zelfs en terecht ons intermenselijk contact beïnvloedt. Maar wat ook steeds sterker wordt is de collectieve verontwaardiging. Dát stemt tot optimisme. Nationaal en internationaal komen we in beweging en werken we samen om onze leefomgeving te sparen.

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 19

INKEER

maximaliseren van maatschappelijke waarden in plaats van winst. Economische groei kan volgens hem niet langer het leidende principe zijn, concurrentie is niet per se nodig. De aarde stelt ons grenzen, we moeten versoberen. Morel bestrijdt terecht de door economen in het leven geroepen uitgangspunten dat goederen schaars zijn en dat mensen uitsluitend gericht zijn op eigenbelang en het vermeerderen van hun bezit. Er ís volgens hem genoeg, waar het om gaat is dat we herverdelen.

En net als Rutger Bregman is hij ervan overtuigd dat ‘de meeste mensen deugen’. Met zijn collega’s van het Avans Expertisecentrum Sustainable Business werkt Morel aan de ontwikkeling van een nieuwe economische realiteit in onderwijs en praktijk die gericht is op the common good. Daarnaast begeleidt hij ondernemers die betekenis willen geven en met hun organisaties de levens van mensen willen verbeteren in materiële én sociale én ecologische zin. Dat ze daarmee een goede boterham kunnen verdienen is een bijkomend vanzelfsprekend gevolg van de brede waarde die ze creëren.

WE ZIJN FAMILIE

Ook Kees Klomp is voorvechter van de Purposeeconomy. Hij is oprichter van het Thrive Institute dat als denktank maatschappelijke impact van organisaties probeert te stimuleren en bedrijven ondersteunt die een verschil willen maken. Hij heeft meerdere boeken op zijn naam staan en publiceert dagelijks inspirerende en hoopgevende bijdragen op LinkedIn. Daaruit blijkt dat al veel mensen zich actief inzetten om inhoud te geven aan de betekeniseconomie.

Terwijl regeringen overal ter wereld nog werken vanuit winstoogmerk (uitzonderingen als Schotland, Nieuw Zeeland of IJsland daargelaten) ontstaat vanuit de maatschappij de beweging om ondernemend de natuur en het algemeen belang te dienen. Klomp stelt net als Morel dat we ons niet uit de problemen kunnen groeien. Hij propageert de Degrowth-movement die ervan uitgaat dat meer welvaart ons welzijn en de zorg voor onze leefomgeving tegenwerkt. In een hoopgevend interview met econoom Shinta Oosterwaal (mei 2020) vertelt hij dat we allen deel zijn van

het systeem, in plaats van afgescheiden individuen. We moeten stoppen met het gebruiken van de aarde om als mens betekenis te krijgen en beginnen met het ondersteunen van leven en betekenis geven. In zijn boek Pioniers van de nieuwe welvaart schrijft hij: ‘Het aardse ecosysteem is ons aller bezit, of eigenlijk niemands bezit, maar meer ieders belang. We zijn allemaal aandeelhouder in de aarde en zijn toekomst’. To support life moeten we gaan zien als onze belangrijkste taak. Klomp sluit het interview af met de woorden ‘We are all family’: Als we beginnen de aarde en alle levende wezens te zien als familieleden en de lucht, de rivieren en bodem met evenveel energie en vanzelfsprekende liefde benaderen, kunnen we fundamentele veranderingen teweegbrengen.

Dit vraagt om een bewustzijnsverandering die milieuactivist en schrijfster Joanna Macy als voorwaarde stelt om vorm te geven aan wat zij the Great Turning noemt: de ecologische revolutie die gaande is. In de gelijknamige film beschrijft zij de overgang van de industrial growth society naar de life-sustaining civilisation.

De ontwikkelingen die over de hele wereld gaande zijn bieden wat haar betreft de mogelijkheid om de waarachtigste kracht in onszelf aan te boren en het grootste cadeau te geven dat we te geven hebben: het bijdragen aan deze noodzakelijke overgang.

‘We kunnen met veel minder toe dan we dachten.’

20 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

VERBINDING

HEB IK INVLOED?

Als we beseffen dat het goed voor ons is om betekenis te geven, omdat het blij maakt en omdat we daarmee ook onze eigen toekomst veiligstellen, kunnen we ons afvragen of we wel voldoende macht hebben om verandering teweeg te brengen. Velen vragen zich af wat we als eenling kunnen uitrichten als de overheid verzuimt grootvervuilers een halt toe te roepen en we blijven investeren in de fossiele industrie. Uiteraard zijn dit misstanden die aangepakt moeten worden, maar is het niet zo dat elk bedrijf, elke instelling en elke politieke partij bestaat uit individuen die hun gewicht in

Eco of Ego? Oproep tot verinnerlijken Mariska van Doorn Uitgever: Boekengilde ISBN: 9789463234320 € 16,90 Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist.

de schaal leggen? Veranderingen beginnen mijns inziens bij ieder van ons.

We hebben mogelijkheden, ook individueel, vooral als we die acties en masse inzetten. Schrijver Jelmer Mommers besteedt in zijn boek Hoe gaan we dit uitleggen, onze toekomst op een steeds warmere aarde een heel hoofdstuk aan de instrumenten die binnen ons bereik liggen om als individu een bijdrage te leveren. Ontwerpster, schrijver en spreker Babette Porcelijn geeft in haar artikel Wat heeft corona met milieu te maken? een uitgebreid arsenaal van maatregelen dat ons de mogelijkheid geeft de uitputting van onze aarde te stoppen. Zij roept op vast te houden aan wat we recentelijk geleerd hebben: we kunnen met veel minder toe dan we dachten, want het belangrijkst zijn de relaties die we hebben met voor ons belangrijke mensen.

Dat nodigt uit onszelf de vraag te stellen: Hoe wil ik leven en hoe wil ik dat mijn kinderen leven?

Hoe wil ik leven? Wat maakt me werkelijk blij?

Uiteraard reageer ik vanuit een bevoorrechte positie, in een westers land. Maar in de film Down to Earth zie ik stamhoofden en inheemse volken die het met veel minder doen en tevreden levens leiden.

Die omringd door familie en dierbaren ons waarschuwen en voorhouden waar het om draait. We leven in een bijzondere tijd en hebben de mogelijkheid om bij te dragen aan wezenlijke verandering.

Als onderdeel van de natuur wil ik me aanpassen aan wat zich voordoet en helpen met het creëren wat nodig is. Ik sta onder de zoem-bomen en ben dankbaar dat mijn dochters ze ontdekt hebben, dat ik ze zie, ruik en dat ik hoor hoe de bijen volharden. Als zij dat kunnen, kunnen wij het ook! • Mariska van Doorn, psycholoog en auteur. www.mariskavandoorn.nl

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 21

INKEER

We raken makkelijker gemotiveerd om te werken aan versobering en consuminderen als we weten dat het ook fijn is om bij te dragen. Dat benadrukt filosoof, schrijver en spreker Charles Eisenstein. Hij legt het verband tussen het zorgdragen voor onze planeet, het geven van betekenis en het ervaren van geluk. Eisenstein gaat ervan uit dat ‘het maken van keuzes die voorbijgaan aan korte termijn eigenbelang voor een gevoel van zingeving’ zorgen. (MaatschapWij, 22 april 2020).

Daarbij is het bijdragen aan het collectieve belang geen ‘teken van spirituele verhevenheid’ maar van puur realisme. We zijn deel van het systeem en hebben de aarde en anderen nodig om een leefbaar leven te creëren voor allen. Dat is moeilijk omdat we volgens Eisenstein verslaafd zijn aan consumentisme en het gebruik van fossiele brandstoffen. Dit verklaart waarom we, terwijl we weten hoe slecht het is, zo’n moeite hebben om te veranderen. We leiden aan een gemis aan liefde en we proberen pijn en eenzaamheid te ontlopen. Gevoelens die voor een belangrijk deel zouden verdwijnen als we zouden weten dat we verbonden zijn met de aarde en alles wat leeft, dat we onderling afhankelijk zijn, inter-dependent.

Psychotherapeut Thomas d’Ansembourg onderschrijft dit. In zijn boek Stop met aardig zijn stelt hij eveneens dat we ons verdoven met ‘alcohol, drugs, medicijnen, seks of gokken’. Bezit, verleiding en consumptie bedwelmen ons en we zullen blijven graaien totdat we beseffen ‘dat we boven op onze schat zitten’. Er is namelijk volgens hem geen grotere schat dan ‘de ontmoeting met onszelf en de ander’ die ons verbindt.

I

Laat uw verleden los

CARPE DIEM

De afgelopen tijd lijkt mijn leven niet bepaald een feest. Mijn relatie van drie jaar is uitgegaan; ik begin nu wel echt kalend te worden en, zeker niet onbelangrijk, het einde van de coronatijd blijft ver weg. Toch zit het mij niet in de weg. Dit heeft allemaal te maken met een manier van leven die ik mezelf heb aangeleerd.

Ik herinner het me nog goed. Vele jaren geleden kreeg ik met Sinterklaas een heuse Batmobiel cadeau. Niet eentje op ware grootte – onze kleine achtertuin had daar geen ruimte voor – maar een speelgoedversie van ERTL. Dagenlang kon ik ernaar kijken, want ermee spelen was niet aan de orde; stel dat er iets mee gebeurde! Op een dag sloeg het ‘noodlot’ toe: ik was klaar met het autootje. Niet omdat dit dierbare bezit opeens geheel onaantrekkelijk was, maar omdat ik, na nog eens goed te kijken, de eerste kras aantrof op de kleine hotrod. Dit is hoe mijn jonge brein voor lange tijd werkte: blij zijn met iets totdat de eerste (niet altijd letterlijke) kras op de lak verscheen. Langzaam groeide het besef dat dit niet een manier van leven was die mij gelukkig maakte. Een kras is immers snel gemaakt. Daarom begon ik aan een proces dat mijn leven zou veranderen. Ik leerde om te accepteren en door te gaan. Ik ging leren, zoals de Engelsen dat zo mooi zeggen, ‘not to cry over spilled milk’.

staat. Dit is een idee dat al langer bestaat (Carpe Diem lijkt het te belichamen), maar voor mijn 9-jarige brein was het een hele prestatie. Dat gaat niet zomaar. Na meer dan een decennium ben ik nog steeds bezig met dit idee te finetunen. Een voorbeeld: mijn vader en ik hebben, voor zover daar nog sprake van is, een erg stroeve relatie.

De redenen hiervoor heb ik, mijns inziens, weten vorm te geven. Mijn vader kan geen emotionele band smeden met mensen. Als je iets deed dat hem niet beviel negeerde hij je, soms voor jaren; tijdens onze familievakanties verdween hij opeens boos uit zicht, ook al wisten wij niet waar we waren of naartoe moesten en in het algemeen behandelde hij mijn familie op een manier waar geen liefde aan te pas komt. Toch ben ik niet boos. Ik voel geen wrok.

Ook hunker ik niet naar een wereld waar ik een liefhebbende vader zou hebben. Weer geldt het gegeven dat aanleiding was om deze column te schrijven. Mijn vader is wie hij is, daar gaat niks in veranderen; ik kan zijn ‘zijn’ niet opeens gezond toveren. Het heeft dus geen zin om hier erg veel mentale tijd aan te besteden. Ik accepteer dat mijn vader zo is, en niet gaat veranderen, en laat het los.

‘Het is belangrijk om te realiseren wat u wel hebt.’

NIET BOOS

Het is een doodsimpel proces, dat nog veel voeten in de aarde heeft. Ik kwam tot het besef dat acceptatie aan de basis van verwerking

22 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

KAAL

Voor mijn huidige problemen werkt dit ook erg goed. Laat ik het einde van mijn relatie als voorbeeld nemen. Ik heb drie jaar lang met hart en ziel van iemand gehouden en opeens, door twijfels, eindigde zij deze blije tijd. Nu zal waarschijnlijk bij de meeste mensen de reactie zijn om, met een gebroken hart, de liefde voor diegene vast te houden of in ieder geval te blijven hopen dat het weer goed komt (mijn ex zegt immers nog wel van me te houden). Ik doe dat natuurlijk ook, zo makkelijk is dat niet, maar vind wel rust in een idee:

deze relatie is geëindigd, daar is niks aan te doen.

Erover inzitten gaat mij nergens brengen. Dus laat ik het los. Niet voor al mijn problemen is zoveel uitleg nodig: ik ben kalend. Daar is (voor nu) niks aan te doen. Weet je wat? Ik scheer mezelf gewoon kaal, dat kan wel. De coronacrisis heerst? Wederom niks aan te doen, dus heb ik mezelf in het digitale spel Pokémon Go geworpen, waardoor ik toch nog buitenkom en kijk ik samen met vrienden films via Netflix Party, met de telefoon op ‘standje luidspreker’ naast mijn hoofd.

Ik kan intussen met enige zekerheid zeggen dat ik het accepteren en doorgaan aardig onder de knie heb. Geheel zal waarschijnlijk nooit lukken, want een mens is nooit uitgeleerd. Dit heeft jaren oefenen en mentaal bouwen gekost. Dat is hoe ik aan mentaal bewustzijn werken graag zie: alsof u bouwt aan een huis. Gebruikt u uw mentale zitkamer niet meer? Dan is het misschien hoog tijd om deze te vervangen door iets wat u wel gebruikt.

Daarom raad ik iedereen aan om aan hun nieuwe bouwproject te beginnen. Breek het onmogelijke af en laat iets moois daarvan de plaats innemen. • Arie Dekker, redacteur en maker van Onderstroom, de podcast van The Optimist.

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 23

CARPE DIEM

Dit klinkt voor sommigen misschien niet als een heel optimistische manier van leven. Het lijkt alsof ik zeg dat u zich overal bij moet neerleggen. Dat u als een willoze geest door het leven moet gaan.

Dat is zeker niet het geval. Deze acceptatie komt niet alleen. Naast het accepteren van dingen waar u geen hand in heeft, is het ook belangrijk om u te realiseren wat u wel hebt. Bij de Batmobiel: nu kon ik er tenminste eindelijk een beetje ruig mee spelen.

Bij mijn vader: door de zorg en liefde van mijn moeder en zussen zijn wij er samen doorheen gekomen, met een warmer nest tot gevolg. Als u uw leven overziet valt opeens op hoeveel u nog wel hebt, hoeveel zeker de moeite waard is. Kijk niet naar wat u niet heeft en nooit zult krijgen, kijk naar wat u wel hebt of wat binnen handbereik ligt.

Optimisme en de onderstroom

M WIJSHEID

Er lopen lijnen door de tijd. Lijnen die sprongen maken, dwars door generaties en zelfs door eeuwen heen. Lijnen die door sommigen verworven, ontdekt, bedacht en bewandeld zijn en die door anderen weer als pad om verder te komen worden herkend. Ze lijken soms net olifantenpaadjes die routes door de tijd afsnijden, om een shortcut te zijn voor iemand die daar baat bij heeft.

Meer dan 25 jaar geleden werd ik geïnspireerd door de martialartsfilms van Bruce Lee om aan karate te gaan doen. Ik ging naar de winkel en kocht het befaamde vechtsportblad Zendokan.

Mooie foto’s en artikelen over allerlei vechtsporten en -kunsten. Daarin las ik een artikel over ‘de onbekende meester’. Hij stond ‘in een lijn van verschillende tradities’.

De journalist, zelf ook een beoefenaar van vechtsport, deed mee aan de training die begon met 45 minuten op blote voeten stilstaan in de kou, met de armen gestrekt voor zich uit.

‘Wat dit met vechtkunst te maken had?’, vroeg hij zich af. Daarna begon het beweeglijke gedeelte van de training en werd er tot zijn verbazing genadeloos hard en goed gevochten. Ik ben de details van dit artikel vergeten, maar heb de sfeer altijd onthouden. Er sprak een soort mystiek uit, maar dan wel een hele nuchtere want deze leek praktisch toepasbaar. Hier kwam iets bijzonders samen.

Maar ook omdat ik al een aantal jaren met boeddhistische meditatietraining bezig was en ik merkte dat, ondanks dat karate en boeddhisme aan elkaar verwant zijn, het niet echt tot leven kwam in mijn eigen training.

In Amsterdam aangekomen belde ik een oude kennis die vroeger bij uitgaansparadijs de Roxy aan de deur stond. ‘Of hij een vechtschool kende waar echt gevochten werd én innerlijke wijsheid wordt gecultiveerd.’

‘Dan moet je bij Kallenbach wezen, hier is zijn nummer.’ ‘Met Kallenbach spreekt u.’ ‘Ik zou graag bij u trainen.’

‘Heb je ervaring?’ ‘Zwarte band en 9 jaar ervaring, wedstrijden.’ ‘Oké dus je kan wel wat. Kom maar langs.

Zaterdagochtend half tien dojo ALO Amsterdam.’

Ik arriveerde die dag in de dojo en herkende de onbekende meester uit het artikel.

‘Dat zijn de grote cadeaus van de onderstroom.’

VECHTEN EN INNERLIJKE WIJSHEID

Ondertussen trainde ik door bij de karateschool waar ik begonnen was. Na negen jaar karate en uiteindelijk wedstrijden spelen, voelde ik dat het tijd was om een nieuwe trainingsplek te zoeken.

Sowieso omdat ik ging verhuizen naar Amsterdam.

24 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

BEUKEN MET UITSMIJTERS

Als je een onbekende dojo (trainingsruimte) betreedt is dat altijd een beetje spannend. Wat is de dojo-etiquette? Zijn er mensen die zich willen bewijzen? Wat is geoorloofd en wanneer wordt er afgetikt? Ik had in die jaren best wat dojo’s in binnen- en buitenland bezocht en vaak werd ik getest.

Soms valt zo’n bezoek ronduit tegen en doceert

JUBILEUM 2020

SENSEI JAN KALLENBACH

VANUIT LIEFDE EN VERTROUWEN

Zacht van buiten, hard van binnen (en andersom).

Raken zonder te raken (en andersom).

Alles in één (en andersom).

Het gewone is het bijzondere (en andersom).

Er zijn zonder er te zijn (en andersom).

En als laatste en misschien wel de belangrijkste: zij die het weten zeggen het niet – en natuurlijk andersom: zij die het zeggen weten het niet. U weet nu dat mijn training niet af was toen ik tien jaar later voelde dat het tijd was om een andere weg te gaan. Al deze inzichten zijn door de eeuwen heen beoefend en gedeeld in de schaduw van de op dat moment heersende cultuur. In Japan worden het the dark arts genoemd omdat het niet populair is om met jezelf geconfronteerd te worden. Het ziet er ook niet spectaculair uit.

Een gevoeligere spierspanning opbouwen is heel tijdrovend en veel minder populair dan meer spiermassa opbouwen. In die zin maakt deze vechtkunst onderdeel uit van mijn kroniek van de onderstroom die ik heb ervaren.

DE FORMULE DIE BLIJFT BOEIEN

Qua ontwikkeling ben ik door de onderstroom in een stroomversnelling gekomen en positief bevestigd dat er meer dromers en doeners zijn zoals ik. Eerlijk is eerlijk. Soms werd ik een beetje moe van de verhaalopbouw volgens de formule: ‘Er is een groot probleem. De status quo zegt dat het niet kan worden opgelost of lost dat niet goed op. Dan komt de held. Die geloofde dat het wel kon en glorieus bewees, na de nodige tegenslag, dat het paradijs op aarde gerealiseerd kan worden en dat dat met een beetje optimisme onze toekomst is.’

Die formule. Soms zegde ik mijn abonnement op. Maar ik kwam altijd weer terug. Ere wie ere toekomt. Het blad van de onderstroom is in 25 jaar – ondanks af en toe flinke economische tegenstroom – met vele inspirerende inzichten blijven boeien.

Er komt een dag dat iemand een artikel leest in dit blad, dat artikel soms jaren in de ziel mag liggen marineren, en dan kan het haar of zijn wereld, of misschien wel de hele wereld op een goed moment veranderen. Dat zijn de grote cadeaus van de onderstroom.

Dank Ode, later The Optimist. Dank alle mensen die daaraan hebben meegewerkt, vaak tegen de stroom in. De onderstroom visualiseren is hem helpen realiseren. • Sander Veenendaal, oprichter van en changemaker bij reclamebureau Heldergroen.

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 25

WIJSHEID

een school meer ‘bewegen-voor-new-agers’ dan werkelijke vechtkunst. Een andere keer is het ronduit beuken met kerels van het type uitsmijter. Maar een combinatie is zeldzaam. Zoiets was de school van Sensei Kallenbach wel. Daar leerde ik trainen met een trits aan tegenstellingen die met de jaren dieper werden gevoeld. Ik noem er een aantal:

Zo’n vijfentwintig jaar geleden, op een hele andere plek, kwam een aantal mensen op een Waddeneiland bij elkaar. Zij maakten zich zorgen over hoe de wereld vorm kreeg. Ze besloten om hoopgevende inzichten voor een groter publiek beschikbaar te maken met een nieuw magazine als optimistische tegenhanger van het ‘normale’ nieuws. Er kwam een manifest dat mij decennia later onder ogen kwam. ‘Ode, kroniek van de onderstroom’ was geboren. Het had een sterke aantrekkingskracht op mij. De eerste artikelen maakten diepe indruk en het blad kreeg in mijn leven een bijzondere betekenis. Ik ben een dromer en een vechter. Die gelooft dat het goede de nieuwe normaal kan worden, dat we kunnen leven en werken vanuit liefde en vertrouwen. Maar daarin voelde ik mij vaak alleen en bij vlagen zelfs ronduit dwaas.

Een nieuwe zomer

O ZEEMANSCHAP

We varen door Friesland. De lucht is prachtig blauw.

De wind is voelbaar. De zon staat hoog aan de hemel voor de lente.

We reizen met weinig. En we zijn tevreden.

Op het eerste oog wijst niets erop dat we in coronatijd zitten. Onderweg verandert dat des te meer. De wateren zijn stil. Een enkel café biedt drijfin service aan; een drankje en hapje op het dak van de eigen boot. We slapen op onbewoonde eilandjes waar je mag aanleggen. We eten op een picknickkleed en zien de zon ondergaan. In de ochtend staan we soms op voor dag en dauw. We zien de zon langzaam opkomen en de aarde verwarmen. De durfal springt in het water als douche en warmt zich op aan de eerste zonnestralen.

Onderwijl draaien de ziekenhuizen op volle kracht. De aantallen besmettingen en ziekenhuisopnames die er dagelijks bijkomen worden gelukkig al minder. Toch blijft voorzichtigheid geboden om een tweede golf te voorkomen. Voorzichtigheid wordt ook gehanteerd als beginsel bij het ‘heropenen’ van het land.

Dat land waar we tot voor kort weinig tekort kwamen. En waar door alle overvloed het besef er niet altijd was hoe rijk en vrij we eigenlijk waren in ons doen en laten.

Hoe we naar de wereld kijken zal niet meer hetzelfde zijn.

Als ik met verwondering kijk, zouden we ook kunnen doen alsof de aarde een boot is.

Op een boot is het leven an sich eenvoudig: Overlaad de boot niet, anders kapseist hij.

Geef elkaar de ruimte, want anders vaar je tegen elkaar aan.

Laat zien welke koers je vaart.

Een zeilboot heeft voorrang op een motorboot.

Het licht gaat alleen aan als het echt donker is.

Water neem je mee zover de tank kan bevatten.

Plastic gaat in geen geval overboord.

Bij de brug geven we de wachter wat omdat we blij

26 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

FOTO’S: BERND KNÜVERS

JUBILEUM 2020

in gevaar te brengen. Zelfs als hij daarvoor van de geldende regels moet afwijken. Dit is het begrip ‘goed aardmanschap’.

‘Hoe we naar de wereld kijken zal niet meer hetzelfde zijn.’

Aan dek zit ik lekker nog een beetje te mijmeren en ik lees in het handboek op het schip dat we bevaren: ‘Een schipper moet alles doen om schade te voorkomen en de veiligheid van de bemanning niet in gevaar te brengen.

Zelfs als hij daarvoor van de geldende regels moet afwijken. Dit is het begrip ‘goed zeemanschap’. En ik denk op mijn beurt en in verwondering, Wacht! Laten we dat meteen vertalen:

VOORRANG

Op het water aarde moet je voorrang verlenen.

De wet spreekt niet van ‘voorrang hebben’.

‘GOED AARDMANSCHAP’

Een schipper aardbewoner moet alles doen om de veiligheid van de bemanning bevolking niet

WELLEVENDHEID

Watersporters Aardbewoners zitten voor hun plezier op het water aarde. Houd rekening met anderen.

Draai geen te harde muziek, zorg dat anderen geen last hebben van je boeg- en hekgolf, ga netjes met de natuur om, help elkaar met aanleggen en gooi geen afval overboord op aarde.

En zwaai onderweg naar iedereen.

Zullen we dat deze zomer proberen? •

Daphne Laan, changemaker in hoofd en hart. Daphne is Managing Director van de Down to Earth Collective, ontplooit creatieve projecten en spreekt vanuit House of Wonder.

Zij heeft een jarenlange achtergrond in Telecom, Media & Technologie met Google als laatste werkgever. Daar is zij als Lead voor Women@Google het experiment aangegaan.

Wat gebeurt er als je in een zakelijke context je hart volgt en alleen de dingen doet die je leuk vindt? Dan gaan er onverwacht deuren open.

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 27

ZEEMANSCHAP

zijn met zijn geduld ons door te laten.

Je zwaait onderweg naar iedereen, zonder voorwaarde of vooroordeel. Dat doe je omdat je in hetzelfde schuitje zit. Dus groet je alsof je elkaar kent. Je belooft daarmee elkaar zo nodig te helpen.

‘Doing the right thing is profitable’

T GROEN

De consument vertellen dat je groen bent, is alleen niet meer genoeg.

Je moet een stap verder gaan…

Tien jaar geleden interviewde ik Diana Verde Nieto in de East London Shoreditch House Private Members Club. Zo’n plek waar aan de weg timmerend Londen na een werkdag nog even doortimmert.

Spijkerbroek, T-shirt, plastic tas met boodschappen bij zich, die scheurde, ’Sorry, sorry dat ik te laat ben.

Moest boodschappen doen en ben op de fiets…’

Je zou niet zeggen dat ze net haar reclamebureau Clownfish voor zo’n zes miljoen euro aan mediagigant Aegis had verkocht.

GAT IN DE MARKT

Clownfish, inmiddels alweer in het fusie- en overnamewoud verdwenen, hielp bedrijven als Unilever, Coca-Cola en Nike met het communiceren over hun groene weldaden. Op basis van het heldere criterium dat die bedrijven dan ook een waarachtige groene doelstelling voerden, en in ieder geval op weg moesten zijn die waar te maken. ‘Ik ben er gewoon aan mijn keukentafel mee begonnen,’ zei Verde Nieto, ‘echt waar, met uitzicht op m’n tuintje.’ Het concept werd echter al snel omarmd door onder meer het Wereld Natuur Fonds, the Clinton Global Initiative en de Verenigde Naties. Dankzij de Aegis-investering werd Clownfish de eerste keten van milieubewuste reclamebureaus, met filialen

28 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

van New York tot Shanghai. En Verde Nieto werd van CNN tot Vogue, tot in de New York Times geportretteerd als Mrs. Green Marketing Guru #1. Niet lang na de verkoop richtte ze Positive Luxury op, een organisatie die een keurmerk geeft aan luxe lifestylemerken die een positieve impact hebben op de mensheid en de planeet.

SUSTAINABILITY MANAGERS

Het Clownfish-verhaal was niet nieuw maar wel een gat in de markt op dat moment. In de jaren daarna waren bij ’s werelds grootste ondernemingen de groene plannen, corporate responsibility rapporten en sustainability managers niet aan te slepen. Voornaamste motief: de consument vraagt erom. En ook – toch nog betrekkelijk verrassend in die dagen, die consument kan online zomaar vinden waar je als onderneming staat op dat gebied.

De bazen van grote bedrijven die ik interviewde spraken het zonder gene uit. ‘Doing the right thing is profitable’, zei Michael I. Roth, Chairman/CEO van de Amerikaanse Interpublic Group, een van ‘de’ vier mediaconglomeraten met meerdere van de grootste reclamebureaus in de gelederen, en een jaaromzet van tien miljard dollar. ‘Klanten willen dezer dagen nu eenmaal duurzaamheid’, zei Sir

Martin Sorrell, toen baas bij WPP, het Britse equivalent daarvan. En ze waren er persoonlijk ook echt blij mee, die bazen. Want al word je na de werkdag in een heli huiswaarts gevlogen – daar wachten de kinderen en in het geval van deze mannen, ook de kleinkinderen. ‘Ik zou het toch wel fijn vinden als die in een betere en schonere wereld kunnen opgroeien,’ zei Roth, ‘en ik kan daar nu een kleine bijdrage aan leveren.’

PLANET OF THE HUMANS

BRAND SOCIAL IMPACT

een stap verder gaan. En daarmee is een nieuwe benadering ingeluid die bijvoorbeeld door het Nederlandse bureau Branding A Better World, als Brand Social Impact wordt omschreven. Niet, doe hetzelfde, ietwat duurzamer, maar zorg dat (op z’n minst een groot deel van) je business wat toevoegt aan planeet en mensheid.

Want als je dat in 2020 aan je klanten kan vertellen, dan is je kostje richting 2030 gekocht. Het vereist nogal wat van bedrijven om daarin mee te gaan maar de benadering heeft enig succes. Grote Nederlandse reclamebureaus als Dawn en Havas Lemz zitten op hetzelfde spoor. Of die nieuwe impuls genoeg zal zijn is de grote vraag. Moore en verwanten geloven er niet in, maar indachtig de woorden van Verde Nieto: je moet ergens beginnen. •

‘De consument kan online vinden waar je als onderneming staat.’

Natuurlijk is er ook veel kritiek op die optiek maar er is ook een geheel andere beweging gaande. Tien jaar geleden was de grote opgave van reclamebureaus die buiten de cyclus van ‘verkopen, verbruiken, weggooien’ wilden stappen, hun opdrachtgevers mee te krijgen in de gedachte dat aan duurzaamheid werken en dat uitdragen, uiteindelijk winstgevend zou zijn.

Nu is dat gemeengoed – en niet genoeg. Je moet

Gijs de Swarte Gijs de Swarte is journalist, schrijver en filmmaker. Zijn laatste zeer goed ontvangen roman heet: Dan maak je maar zen www.danmaakjemaarzen.nl

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 29

GROEN

Interessante vraag is natuurlijk in hoeverre die positieve beweging de wereld vooruitgeholpen heeft. Als je de door Michael Moore geproduceerde documentaire Planet of the Humans mag geloven, is dat niet veel. Moore en regisseur Jeff Gibbs hebben alle in groene communicatie zo gangbare ‘hoopium’ radicaal uit het verhaal gebikt. Hun boodschap in het kort: de groene revolutie drijft uiteindelijk toch ook op fossiele brandstof, en op het groeidenken dat het einde der mensheid zal inluiden; alledaags ‘destructief kapitalisme’ kortom, maar dan met minder CO2. Het wordt, aldus Moore en velen met hem, impliciet verkocht als de manier om onze levensstijl in stand te houden, terwijl die levensstijl juist het probleem is. En – excusez le mot, het ’normaal’ waar we ‘na-corona’ naar terug moeten mag volgens Moore en geestverwanten niet dat van voor corona zijn want… nou ja, einde der tijden enzovoort.

Coronasofie

S

Naar een vaccinatie met wijsheid Stel dat we op korte termijn een vaccin vinden waarmee we mensen kunnen inenten tegen de dommigheden die ons de komende jaren de das om kunnen doen. Wat zouden belangrijke bestanddelen mogen zijn? Zonder de wijsheid in pacht te hebben presenteren we enkele cruciale ingrediënten uit de rijke cocktail van maatregelen waarvan steeds meer mensen op basis van gezond verstand de urgentie inzien.

VACCIN

ONTDOVING VOORAF

Sommige pijnlijke injecties worden gecombineerd met een pijnstiller: in één prik komt eerst de verdoving en daarna de pijnlijke dosis. In ons geval is een antiverdoving of ontdoving aan de orde.

Veel van wat we gaan vertellen weten we namelijk al en hebben we al zo vaak gehoord dat ongevoeligheid dreigt. Ook met betrekking tot corona werd daarvoor al gewaarschuwd. We worden zo overdonderd door visies, analyses, duidingen en ideeën over de wijzen waarop corona de wereld ten goede of ten minder goede gaat veranderen, dat het murw maakt.

Maar dan: filosoferen is getypeerd als jezelf injecteren met een dosis waarheid. Wijsbegeerte gáát over de vraag hoeveel waarheid een mens kan verdragen. Ook de kwestie van een mogelijke over- of onderdosis of foute timing van een boodschap is onderdeel van het probleemveld waarvoor een ontdoving ons gevoelig moet maken en houden.

Nadat we deze alinea’s even hebben laten inwerken, kan het echte werk beginnen.

STOPPEN MET VLEES

Allereerst bevat het wijsheidsvaccin een middel dat meteen geneest van vlees. Laten

30 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

we man en paard noemen. Het woord vaccin komt van vacca (= koe). De oorsprong is geënt op de koepokinenting waarmee mensen zich beschermen tegen de pokken die nog altijd gevreesd wordt als de pest. Een bewijsvoering voor de samenhang van vleesconsumptie en het ontstaan van gevaarlijke virussen voert hier te ver en is ook niet nodig. De schadelijkheid van vleesconsumptie is namelijk ook los van de volksgezondheid te schetsen. Alleen al het gegeven dat één hamburger door de maat genomen ten koste gaat van zes vierkante meter oerwoud (de zogenaamde hamburger-connectie) spreekt tot de verbeelding. Ik kan geen McDonald’s passeren, of mijn maag krimpt samen van het geluid van kettingzagen.

Een vlijmscherpe argumentatie tegen vleesconsumptie komt van historicus Harari. Uit mijn hoofd: allereerst het besef dat vlees ten koste gaat van de planeet. Ten tweede het enorme dierenleed. Ten derde het besef dat veel dieren (zelf)bewustzijn hebben. Varkens, dolfijnen en walvissen – om een paar soorten te noemen – doen qua intelligentie niet onder voor mensen. Ze beschikken over vormen van intelligentie waar wij ons met onze cerebrale vermogens vaak nauwelijks voorstelling van kunnen maken.

JUBILEUM 2020

worden. Steeds meer mensen zullen vlees afzweren.

Omdat het niet kosjer is, omdat het ten koste gaat van onze kinderen en kleinkinderen. En omdat het niet past bij onze eigen menselijke waardigheid. In dit licht past ook de vraag waarom een overheid die zó in de lead is met een daadkrachtige aanpak van de pandemie, niet meteen ook ‘doorpakt’ met een stevige propaganda voor gezond leven.

‘Filosoferen is getypeerd als jezelf injecteren met een dosis waarheid.’

PLANTEN VAN BOMEN

Zoals stoppen met vlees veel zegt over onze relatie met dieren, zo zegt dit tweede ingrediënt veel over onze relatie met planten. Zonder planten zou er letterlijk geen aarde zijn. Aarde ontstond door planten die met hun wortels de aardkorst vermaalden tot vruchtbare bodem. Maar ook dit verhaal hoeft hier niet uitgediept. Essentieel is het groeiende inzicht dat het planten van heel veel bomen (een à twee biljoen) een enorme boost zou geven aan de leefbaarheid van de planeet en de bezwering van de klimaatcrisis.

VACCIN

Een campagne tegen vlees mag gepaard gaan met een programma ten faveure van een gezonde levensstijl. Durf daarbij te vragen wat gezondheid in een zieke wereld betekent. De laatste jaren is baanbrekend werk verricht met zogenaamde positieve gezondheid, waarbij gezondheid wordt gezien als een samenspel van lichamelijke, mentale en sociale dimensies. Het is tijd dit naar het niveau van de samenleving en het ecosysteem te tillen. Gezondheid is niet los te zien van de kwaliteit van de leefomgeving, voedingspatronen, de financiën van burgers (armere mensen leven gemiddeld minder lang en zijn minder vitaal), en een aarde die zelf met spoed intensive care behoeft. Wie over tien jaar terugkijkt kan tot de conclusie komen dat de coronacrisis een voorspel was van de nog complexere klimaatcrisis.

Samenvattend lijkt het steeds meer slechts een kwestie van tijd of het bioindustriële complex valt door de mand als een ‘crime of the century’ waarmee steeds minder mensen geassocieerd willen

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 31

VACCIN

In dit licht is het veelbetekenend dat bomen de laatste jaren een heuse emancipatie beleven.

Steeds meer boeken wijzen ons op de eigenzinnige intelligenties van bomen die als families voor elkaar zorgen, die via fijnmazige wortelnetwerken met elkaar communiceren, en die over meer zintuigen beschikken dan velen tussen hemel en aarde voor mogelijk houden. Naar verluidt voorvoelen sommigen aardbevingen. Het is wachten op een roman waarin een boom het virus aan zag komen.

Het collectieve bewustzijn van bomen is wel vergeleken met een zwerm of een computernetwerk.

Het zou niet verbazen als we ergens de komende decennia ontdekken dat bomen ons op onnavolgbare wijze volgen in onze worstelingen en elkaar daarbij met grote regelmaat hoofdschuddend aankijken. Vanuit boomperspectief zijn wij ploeteraars die nooit stil kunnen zitten en altijd maar weer onderweg zijn naar meer. Door bomen een centrale plek te geven in onze samenleving komen we misschien ook wat meer tot onszelf.

Maar goed: dit zijn een paar uit de heup geschoten menselijke observaties. Wezenlijk is het besef dat we het als mensen op deze planeet simpelweg niet kunnen rooien zonder groen. Dat de Green Deal van de Europese Unie (o.a. circa twee miljard bomen in Europa) het licht ziet uitgerekend in een tijdvak dat de Amazone, de toendra en grote delen van Australië en andere delen van de wereld in brand staan, geeft te denken. Vandaar dit tweede bestanddeel van onze wijsheidscocktail: een onstuitbare drang om bomen te planten.

PARLEMENT VAN LEVEN

Na twee concrete middelen volgen nu twee maatregelen die abstracter lijken. Het eerste komt van de Franse filosoof Bruno Latour die al in de jaren negentig pleitte voor wat hij een Parlement van Dingen noemde: een assemblée waarin niet alleen mensen een stem hebben, maar ook planten, dieren, de lucht, mineralen enzovoort enzoverder. Zo’n ‘volksvergadering’ is zo in te richten dat die andere stemmen inderdaad gehoord worden, bijvoorbeeld doordat bepaalde facties die stemmen verantwoord vertolken.

32 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

Dit gaat beduidend verder dan de ecologische voetafdruk die je nog met emissierechten kunt afkopen en gedacht is vanuit een relatie van oppositie, waarbij mensen tegenover de natuur staan en iets goed moeten maken en daar een boekhouding over moeten voeren.

Een Parlement van Leven geeft vorm en inhoud aan een heuse coalitie, een samenwerking met de natuur waarin alle belangen op tafel komen en gehoord worden in het maken van gewogen beslissingen.

Anno 2020 lijkt zo’n Parlement van Leven een ver-van-mijn-bedshow. Bedenk echter dat het mee laten praten van burgers dat ten tijde van de Franse Revolutie ook was. Met pop-up Parlementen van Dingen wordt overigens al volop met deze innovatieve wijze van debatteren en besluitvorming geëxperimenteerd. Een samenleving die stopt met vlees en de massale aanplant van bos hoog op de agenda zet, is op termijn ook vatbaar voor het positieve virus van zo’n veelstemmig democratisch bestel, waarin regeringen spreken namens coalities die zich niet meer eenzijdig de wet laten voorschrijven door... mensen.

VAN GROEI NAAR BLOEI

Uit het tot dusver geschetste vaccin voor wijsheid vloeit bijna als vanzelf een alternatieve economische werkelijkheid voort. Daarin zijn winst-

JUBILEUM 2020

ontstaat als we elkaar exponentieel positief besmetten met vleesaversie en boomplantwoede, onze stem laten horen voor en in een Parlement van Leven, en onszelf als volwassenen voor de spiegel (of in de ogen van een geliefd dier) afvragen waar het in het leven nou eigenlijk om draait: groei of bloei?

KROON

Tot slot. Deze kleine proeve van een coronasofie heeft op de keper beschouwd weinig van doen met COVID-19. Bovendien is het misschien zonde dat een virus dat mooie Latijnse woord corona (kroon) heeft gekaapt. Maar dan: in goed Nederlands is de corona de stralenkrans die rondom de zon verschijnt tijdens een zonsverduistering. Zo bezien is de coronacrisis een verschijnsel dat al lang vóór de pandemie gaande was, namelijk de crisis van een mensheid die in weerwil van alarmerende seinen en roepende wetenschappers doordendert in een race die iedereen van dag tot dag met open ogen kan volgen.

We staan erbij en we kijken ernaar.

Wat is er dan veelzeggender dan een virus met de naam van een belofte. Tijdens de lockdown verscheen al de stralenkrans van een alternatieve orde. Want zie: ineens waren de straten leeg, de luchten strakblauw en de steden vol opverende natuur. Alsof alles de adem inhield voor hoe het óók zou kunnen. De prijs is hoog. Maar niet zo hoog als het aantal zich aftekenende slachtoffers van de klimaatcrisis die als een ontwakende draak achter de coronacrisis ligt. De enorme prestaties in het meesteren van de coronacrisis zijn alvast een lichtpunt voor het meesteren van de volgende. Hopelijk heeft tegen die tijd ook een wijsheidsvaccin zijn werk gedaan, in welke heilzame vorm dan ook. •

‘Waar draait het in het leven nou eigenlijk om: groei of bloei?’

LEIDERSCHAP

Want toch even: onlangs verklaarde een economisch topman in het programma Buitenhof dat we tijdens de crisis van 2008 tenminste nog een schuldige aan konden wijzen, terwijl dat nu, met de coronacrisis, niet zou kunnen.

Ik viel van mijn stoel.

En dacht: meer nog dan met een vaccin tegen het COVID-19 zijn we misschien wel geholpen met een middel tegen, nou ja, u vult het intussen zelf in...

Een vijfde ingrediënt heeft dan ook te maken met leiderschap in tijden van corona. Dat kan van onderop komen. Bijvoorbeeld als een beweging die

Govert Derix is filosoof, schrijver en adviseur.

Een economie die de omslag maakt van groei naar bloei staat centraal in zijn roman Gods Geschenk. www.govertderix.com

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 33

VACCIN

maximalisatie en economische groei niet langer leidend, maar streeft het Parlement van Leven naar bloei voor zoveel mogelijk leden van de samenleving in de meest brede zin van het woord. Vertaald naar onze actualiteit zou je kunnen zeggen dat het ecosysteem van de samenleving moet streven naar het scheppen van maatschappelijke waarde.

Die is niet alleen in geld uit te drukken, maar ook in termen van geluk, vriendschap, zorg, levenskwaliteit, schone lucht en water, afwezigheid van ziekte, dankbaarheid en het besef samen met anderen te kunnen werken aan een wereld die steeds meer de moeite waard is.

Anders gezegd: een wereld die steeds minder draait om beurskoersen, maar waar de integrale maatschappelijke koersen steeds meer gekoppeld zijn aan de koers van de planeet.

Toegegeven, dit klinkt als de toekomstmuziek van een onrealistisch sprookje. Juist daarom zit het in het wijsheidsvaccin dat misschien allang op de plank ligt en waarmee we, in combinatie met een flinke shot antiverdoving, op korte termijn voldoende groepsimmuniteit kunnen realiseren voor de neoliberale dystopie die, met of zonder corona, nog altijd in volle vaart op ons afkomt – de vele tegenbewegingen en initiatieven van onderop niet te na gesproken.

Opdrachten

N RUST

Toen de pleuris uitbrak die wij de Mexicaanse naam van een speciaalbier hadden gegeven, heb ik even opgelucht ademgehaald. Ik ben tamelijk op mijzelf en dat was precies de opdracht die mij van hogerhand gegeven werd.

‘Blijf thuis.’ Prima, dat gaat lukken. Ik kon mijn routine voortzetten maar moest er nu getourmenteerd bij kijken. Als dat alles is.

Naarmate ik er geleidelijk aan achter kwam dat je nergens meer uit eten kon gaan, al was het maar om een glas te drinken, werd de ernst van de situatie mij duidelijk. Ik had voor mijzelf een ontwijking bedacht die even eenvoudig als briljant was.

‘Eenvoud’ en ‘briljant’ zijn woorden voor hetzelfde, als het om een goed idee gaat. De hotels mochten open blijven. Omdat de meeste mensen denken dat je in een hotel moet blijven slapen, had ik bedacht dat ik in een wat groter hotel gemakkelijk voor zo’n overnachter zou kunnen doorgaan. Ik hoopte dat mijn natuurlijk overwicht de stagiaire (hoe duurder het hotel des te vaker bestaat de bediening uit gulzige stagiairs, die het gerenommeerde hotel als eerste op hun verlanglijstje hadden gezet) de moed zou ontnemen om mij naar mijn kamernummer te vragen en als ze dat tóch deden dan zou ik zeggen dat ik me nog niet had gemeld bij de balie. Eerst een hapje en een drankje, na een lange reis. Ik zou er minzaam bij knikken.

Maar het pakte anders uit. In alle hotels die ik vastberaden betrad, werd ik aangesproken door een bewaker die het speciaal op mij gemunt leek te hebben. ‘We kunnen helaas alleen gasten toelaten.’ Ik grapte de eerste keer nog dat we dan het probleem meteen hadden opgelost. Ik ben een gast, een goeie gast, als ik mijn vrienden mag geloven. Gevoel voor humor neemt in crisistijd af. U kunt dit noteren als eerste observatie. Ik werd zonder omwegen de deur gewezen, die ik kort daarvoor nog als ingang had beschouwd.

34 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

Omdat ik tot de kwetsbare leeftijdscategorie behoor, kreeg ik in de eerste weken bezorgde berichtjes van exen. Of het wel goed ging. Ik antwoordde manmoedig, maar op een manier die een zekere desolaatheid voelbaar moest maken, door die opzichtig te maskeren. Een vrolijkheid die bedoeld is om er dwars doorheen te kijken. Je moet de mogelijkheden openhouden voor na de coronacrisis. Waar je je geheel alleen en nauwelijks zonder hulp doorheen geslagen hebt. Puur op karakter. Begeren is vooruitzien.

Na de eerste weken werd het stiller. Omdat wij floreren in Rust, Reinheid en Regelmaat besloot ik een vast patroon in mijn dag aan te brengen. Dat schijnen ze in inrichtingen ook te doen. Met hetzelfde doel. ‘Structuur aanbrengen’, want het leven is al verwarrend genoeg. Zo besloot ik, het beroemde gedicht van Vasalis getrouw, na mijn ochtendmeditatie elke dag te beginnen met een bad. Voorzien van koffie en het geluid van de radio.

Daarna de kranten, en de berichten op LinkedIn. Die ik voorzag van een opgestoken duim of van een welluidend commentaar. Mild kritisch, maar nooit vulgair.

Daarna de boodschappen. Een middagdutje, een fietstocht door een onbekend deel van de hoofdstad. Vervolgens het lezen of beluisteren van een boek en om vijf uur een glas voor het open, zonbeschenen raam.

Zo had het moeten blijven.

Maar zo bleef het niet.

JUBILEUM 2020

‘Unieke situaties leiden niet tot unieke ervaringen.’

Harry Starren, spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 35

RUST

Alle organisaties en bedrijven waar ik mij aan verbonden wist, hadden de tijd goed benut. En voorstellen stroomden binnen. Verschoven bijeenkomsten werden aangekondigd. Ik leerde behalve Skype en FaceTime, Teams, Zoom en Collaborate. Eerst weerspannig, maar geleidelijk aan met genoegen.

En zo is mijn dag die een vredig ritme had van Rust, Reinheid en Regelmaat doorsneden geraakt van nerveuze optredens als moderator, inleider of gewoon als gespreksgenoot in de kring. De koffie binnen handbereik en het glas buiten zicht.

Ik had me uit de wereld teruggetrokken, maar was betrapt. Zo voelde het. De wereld was onvervaard mijn kamer binnengetrokken. Ik zat steeds vaker oog in oog met vrolijke gezichten die op treurige zolderkamers vaak, want kinderen, hun ervaringen deelden. Unieke situaties leiden niet tot unieke ervaringen. Al ligt dat, zei iemand guitig, voor iedereen natuurlijk anders. Er werd veel herhaald. Dat het een unieke tijd was.

Die niet alleen maar nadelen had.

Het was begonnen – de zwaluw die de zomer maakte – kort tevoren toen JB mij in een schrijven op herderlijke wijze uitnodigde voor een groepsverband van andere zelfstandigen. Mensen die verder niemand hadden, maar zo zei hij het niet. Niemand waar je wat aan had. Zonder het expliciet te maken

was duidelijk dat onze vriendschap verbroken zou worden als ik niet goedgemutst mee zou doen. En eerlijk is eerlijk: ik had toch niks anders, want niemand waar ik wat aan had. Dat wist JB ook wel.

Daar is het begonnen. Vooral mannen hadden zich ingeschreven. Het begon onschuldig. ‘Hoe het ging.’ Iedereen zei maar wat. Dus dat was wel nuttig. Zoals je bij het lopen kunt kuieren omdat je eigenlijk nergens naartoe gaat. Ik vind dat het leukste lopen.

Maar daar bleef het niet bij. De week erop was het thema: ‘wat onze observaties waren’, toen ‘de lessen’, daarna ‘onze voorspellingen’ en meest ingrijpend ‘hoe we het leven vanaf nu voor ons zagen’ (Week 5). De luchtigheid van de eerste bijeenkomst maakte plaats voor een overhoring die me deed denken aan de biecht uit mijn jeugd die we zo vaak moesten afleggen, dat je gaandeweg zonden ging verzinnen. Tegen de frequentie van de biecht viel niet op te zondigen.

En zo sta ik er nu voor. Tegen de achtergrond van de Rust, Reinheid en Regelmaat, doemt het nieuwe leven dreigend op. De wereld die ik dacht achter te laten ‘strikes back’. De vergaderingen die eerst voor onbeperkte tijd waren uitgesteld (‘voorlopig niet’) krijgen weer een plek in de agenda. En het onomstotelijke bewijs daarvoor is de terugkeer van de Datumprikker. De wereld is niet op visite, zoals te doen gebruikelijk, maar is vast van plan te blijven. Het huis was ooit een veilige haven. Weet je nog?

Ik bedacht op een rustig moment – die zijn er voldoende – dat ik het fijn zou vinden als de rest weer gewoon aan het werk ging. En dat ik weer kan zeggen dat ik op de aangegeven tijdstippen wegens andere verplichtingen (‘ik ben dan elders’) helaas niet kan. Want een leven van Rust, Reinheid en Regelmaat, daar kan geen werkend bestaan tegenop. •

H

SCHENGENVERDRAG

FOTO: FILIP VAN HECKE

NEDERLANDS-BELGISCHE GRENS, PROSPERPOLDER

36 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

Grenzen opzoeken

H

Op een vroege zomerdag in 1985 ondertekenen vijf staatssecretarissen een akkoord dat een nieuw tijdperk inluidt. Als de ministers hadden begrepen hoe belangrijk het was, hadden ze het zelf ondertekend. Het idee om de binnengrenzen ook voor burgers af te schaffen, was het begin van ongekend vrij verkeer binnen de Schengenzone. Er werd een overeenkomst uitgewerkt die in 1995 in werking trad. We begonnen een Europa van de mensen te bouwen. Maar wat is daar nog van over in dit zilveren jubileumjaar?

GRENZEN OPGETROKKEN

is de basis van de maatregelen die vanaf 18 maart gelden in België. Wie zich daar niet aan houdt, riskeert een gevangenisstraf van 3 maanden en een boete tot 4.000 euro.

Vanwege het coronavirus worden in verschillende Europese landen weer grenzen opgetrokken. Het voelt als oorlog in vredestijd. Van het ene op het andere moment mag je het land niet meer uit. De Schengenzone, de hoeksteen van de Europese Unie, bestaat even niet meer. Is dit het einde van ons paspoortvrije gebied?

‘Schengen is niet het probleem, het is de oplossing.’

‘Niet-essentiële reizen naar het buitenland worden verboden’, kondigde de Belgische premier Sophie Wilmès aan in haar persconferentie op 17 maart. Zoveel mogelijk thuisblijven en zoveel mogelijk contacten met andere mensen vermijden. Dat

Coelho

SCHENGENVERDRAG

Het is woensdagochtend, 18 maart 2020. Een weekendtas met kleding, schoenen en toiletspullen staat al in de kofferbak. Een stapel boeken, mijn laptop en de harde schijf met het The Optimist-archief zijn ingepakt. De inhoud van mijn koelkast gaat in een boodschappentas op de achterbank, want ik heb geen idee wanneer ik weer thuis zal zijn. Nog even controleren of ik mijn paspoort bij me heb en dan ben ik er klaar voor.

Het is heerlijk rustig op de weg en de brandstofprijzen zijn in tijden niet zo laag geweest. Toch zit ik niet bepaald ontspannen achter het stuur.

Tegen alle reisadviezen in ben ik op – Carlos weg van Rotterdam naar mijn partner in België. Enkele dagen eerder was het nog de normaalste zaak van de wereld, maar met de nieuwe Belgische maatregelen tegen het coronavirus is een bezoek aan onze zuiderburen opeens niet meer zo vanzelfsprekend.

SCHENGEN ONDER DRUK

Het is niet de eerste keer dat Schengen wordt geconfronteerd met kwetsbaarheid en problemen die het voortbestaan in gevaar kunnen brengen. Nationale regeringen hebben de overeenkomst door de jaren heen al meerdere keren aangewezen als zondebok van het falen van het gemeenschappelijke Europese beleid. Verschillende politici hebben zelfs voorgesteld om het af te schaffen.

Het verdrag is bijvoorbeeld niet alleen populair bij inwoners van Europa, maar ook bij migranten.

Als ze eenmaal een land in het Schengengebied zijn binnengekomen, kunnen ze vaak ongestoord door de rest van de Europese landen reizen.

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 37

SCHENGENVERDRAG

FOTO: FILIP VAN HECKE

TIJDELIJKE CONTROLES

Nu zorgen de politiecontroles op de snelwegen van Nederland naar België voor files. Vele binnenwegen zijn letterlijk gebarricadeerd door containers, hekken en bergen zand. Bijna alle doorgangen zijn afgesloten op een paar uitzonderingen na. Het is aan de agent op wacht om van achter zijn beschermende plastic masker te beoordelen of iemand de grens over mag of niet.

‘Wat is de reden voor uw bezoek aan België?’

Even twijfelde de agent, maar ik mocht gelukkig doorrijden en luister nu al maanden naar het nieuwe Vlaamse credo ‘blijf in uw kot’.

Overal in Europa worden opnieuw grensbarrières opgetrokken, dit keer als onderdeel van de maatregelen tegen het coronavirus, en elk land bepaalt zijn eigen regels. Op het Drielandenpunt bij Vaals, waar de grenzen tussen Nederland, België en Duitsland samenkomen, wordt de Europese versplintering pijnlijk duidelijk. Ook hier is de grens tussen Nederland en België met hekken geblokkeerd, maar via Duitsland kun je gewoon om de afzetting heen lopen.

Mag dat allemaal wel? Hoe absurd het ook lijkt, het antwoord is ja. Binnen de Europese Unie mogen lidstaten grenscontroles invoeren aan de binnengrenzen, in het geval van ernstige bedreiging van de openbare orde, de volksgezondheid of de nationale veiligheid van het land. De controles moeten proportioneel, tijdelijk en uitzonderlijk zijn en mogen alleen als uiterste maatregel worden gebruikt.

GEMEENSCHAPPELIJKE OPLOSSING

Toch zal Schengen niet zomaar verdwijnen.

De voordelen van het verdrag zijn groter dan de nadelen en er zijn enorme economische en poli-

38 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

DRIELANDENPUNT, VAALS

tieke belangen mee gemoeid. Uit een onderzoek van het Duitse instituut Prognos AG blijkt dat het afschaffen van Schengen honderden miljarden zou kosten en een nieuwe Europese recessie teweeg zou brengen. De Nederlandse economie zou in het meest positieve scenario met 16 miljard euro krimpen, en in het meest negatieve geval met zo’n 50 miljard euro.

Voormalig Lid van het Europees Parlement Carlos Coelho had het niet beter kunnen verwoorden: ‘Schengen is niet het probleem, het is de oplossing.’ Door samenwerking en gezamenlijke regelgeving kunnen grensoverschrijdende problemen makkelijker worden aangepakt. Denk hierbij niet alleen aan de huidige coronacrisis. Ook problemen zoals milieuvervuiling en klimaatverandering, maar ook zaken als voedselveiligheid, toelating van medicijnen, veilig en gezond werken en energievoorziening vragen om een gemeenschappelijke oplossing.

Gelukkig is er een lichtpuntje. De regelgeving tussen Nederland en België is inmiddels al beter op elkaar afgestemd. Een partner die niet onder hetzelfde dak woont, mag u in België en Nederland bezoeken. En zodra het virus is ingedamd, zullen de grenzen ongetwijfeld weer opengaan en kan er weer onbeperkt worden gereisd tussen de buurlanden. Allez, ik zal eens gaan zien of dat mijn huis er nog staat. • Irma Theunisse, grafisch vormgever van The Optimist

FOTO: CEES MUL

Tijdens de vluchtelingencrisis in 2015 staken honderdduizenden bootvluchtelingen de Middellandse Zee over, richting de Europese Unie. Ook in Nederland werden enkele duizenden vluchtelingen opgevangen. Velen vroegen asiel aan, waardoor overheidsinstellingen overbelast raakten.

Zij zochten naar mogelijkheden om de asielverzoeken sneller te behandelen, terwijl Griekenland, Turkije en Libië passerende vluchtelingen wilden tegenhouden of terugsturen, tegen de Europese regelgeving in. Als reactie op deze crisis werden in verschillende Schengenlanden weer tijdelijk grenscontroles ingevoerd.

KANSEN

D 40 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

Coronacrisis:

wat wil er gebeuren?

D

Veel heb ik al geschreven over crisis. En over de kansen en uitnodigingen die er voor ons in crises liggen. En nu gebeurt het, we zitten er middenin.

Ik kreeg de afgelopen dagen in toenemende mate vragen van mensen waarom ik nog niets gepost of geschreven had; ‘Dit is toch helemaal jouw thema?’ schreef iemand me deze week.

KEIHARD WERKEN

De crisis voltrekt zich nog, het is turbulent, onvoorspelbaar en er spelen vele krachten tegelijkertijd. In de Bhagavad Gita wordt deze fase in onze menselijke evolutie ook wel ‘Dejection’ genoemd. Dat vraagt om een houding van overgave, meebewegen en (zelf)vertrouwen. En daar valt wél veel meer over te zeggen. Want het klinkt misschien wat apathisch, maar dat is kei- en keihard werken.

In de kwaliteiten van deze bovengenoemde houding ligt de ongelofelijk waardevolle mogelijkheid besloten om ‘emotioneel volwassen’ te worden. Iets wat nu als een klein detail mag klinken in de huidige mondiale gebeurtenissen, maar wat naar mijn idee onze volgende evolutionaire sprong voorwaarts kan zijn en werkelijk alle verschil kan maken in de beleving van onze huidige wereld nu op dit moment. We hebben namelijk voor de helft niet door hoeveel chaos we zelf creëren met al onze schijnbaar onbeheersbare, verklarende en concluderende reacties op deze crisis. Dat is niet intelligent. En ik geloof dat we wel de capaciteit kunnen ontwikkelen hier intelligent mee om te gaan.

KANSEN

Dat klopt. En zoals ik eerder schreef, ben ik ervan overtuigd dat iedere crisis een verhoging van ons bewustzijn kán inhouden. Ik heb daar veel vertrouwen in, ook nu. Echter, ik geloof ook dat op het moment dat u zich ín een crisis bevindt, het heel lastig is, of liever gezegd onmogelijk, om chocola te maken van wat er precies gebeurt. Laat staan conclusies te trekken over wat er wil gebeuren op een groter of dieper niveau.

Laten we dat dan ook gewoon nog even niet proberen. Dat voelt voor mij een beetje alsof u aan een rups vraagt, tijdens het oplossen in zijn cocon, of hij iets kan vertellen over wat het is om straks een vlinder te zijn...

Nu even niet.

‘Er ligt nu een enorme uitnodiging en groeikans voor ons als individu.’

Het valt me op dat er veel, heel erg veel wordt geschreven, geconcludeerd, gepraat, geanalyseerd en uitgelegd over de aard en betekenis van deze crisis. Ik denk echter dat we nu moeten accepteren: we weten het (nog) niet precies. Op dit moment in de tijd gewoon nog niet. Dus laten we nu dan niet dat overzicht willen creëren.

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 41

KANSEN

DE AUTORITEIT IN ONSZELF

Emotioneel volwassen worden dus. Met andere woorden, de regie over onze reacties op deze omstandigheden te vergroten. Deze crisis vraagt op dit moment van ons om de autoriteit in onszelf te ontwikkelen. Want ik geloof dat we dat op dit moment hard nodig hebben. Een authentieke vorm van Zelf-Vertrouwen: het vertrouwen dat u op uzelf kunt bouwen nu het er echt op aankomt. Dat u er voor uzelf bent, voor uzelf zorgt en voedt en dus uzelf niet ondermijnt en mee laat sleuren door chaos en angsttheorieën. Dit vraagt om het ontwikkelen van ons intelligent onderscheidend vermogen (wat in de Bhagavad Gita ‘Discrimination’ wordt genoemd, de fase die volgt op de ‘Dejection’): weten wat u dient en wat u niet dient in deze tijden. Uzelf intelligent bevragen zoals: ‘Hoe werkt het voor mij om de hele dag het nieuws te volgen? Wie of wat leidt mijn gedachten en gevoelswereld? Welke gesprekken dienen mij nu en welke niet? Welke gedachten, handelingen halen me uit mijn kracht en welke brengen me rust en kalmte?’ Niemand behalve jij kan regie voeren over deze innerlijke belevingswereld, hoe lastig het ook is.

‘THE ABILITY TO RESPOND’

Hier komt het woord responsibility zo mooi van pas. In het Nederlands laat zich dat vertalen als ‘verantwoordelijkheid’. Maar zelf vind ik dat net weer wat streng en belerend klinken. De Engelse versie is zoveel meeromvattend en gepaster in deze context; the ability to respond. Want hoezeer dit

42 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

alles ons ook lijkt te overkomen (waar ik absoluut niet in geloof, maar dat is voor een latere beschouwing), we hebben allen zelf de ability to respond.

Hoe u reageert op deze huidige omstandigheden in de wereld is volledig uw aangelegenheid. Er ligt nu een enorme uitnodiging en groeikans voor ons als individu om extreem zorgvuldig onze eigen innerlijke aandachtswereld te leren beheersen en regisseren. Maar omdat we als mens geneigd zijn onze gemoedsrust buiten onszelf te zoeken in onzekere tijden, is dat nu allesbehalve makkelijk. Ik erken dat ten diepste.

Maar juist vraagt het nu van ons om niet naar buiten te keren voor rust, maar binnen in onszelf die gemoedsrust te creëren. Dat is niet egoïstisch of egocentrisch, niet naïef of achteloos naar de realiteit en is niet alleen ten behoeve van uzelf maar juist ook van de wereld om u heen. Want een mens in paniek heeft heel weinig te geven, een mens in angst kan niets betekenen voor zijn naaste. Nu, hier, dit moment in de tijd nodigt u in extrema uit om uw eigen autoriteit te scheppen, uw basis, rust, peace of mind, fundament, uw veilige thuishaven.

Die ‘plek’ te creëren, te koesteren en te cultiveren; dat is wat ik versta onder emotionele volwassenwording. En het mooie is, we worden min of meer gedwongen hiertoe omdat de autoriteiten buiten onszelf, waar we ons gebruikelijk aan vasthielden zoals media en overheden, stiekem ook niet precies weten wat het allerbeste is op dit moment, waarom dit zo gebeurt en wat dit van ons als mensheid vraagt. En dat is allemaal niet erg, dat is logisch en het is vooral de realiteit.

JUBILEUM 2020

EVOLUTIE VAN ONZE WARE AARD

‘Just when the caterpillar thought the world was over, it became a butterfly.’

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 43

KANSEN

ons bewustzijn erop te laten schijnen, om het zo te verlichten. Daarmee transformeren we het. En dat is Noem het emotioneel volwassen worden, noem nou precies ‘de bedoeling’ van iedere soort crisis. het zelfrealisatie, noem het bewustzijnstransformaDoor het naar boven komen van al deze coltie; het is een evolutionaire sprong die we nu en lectieve angsten, worden we geforceerd om in hier kunnen nemen. En dat wordt ons niet op een verbinding te treden en een volwassen relatie presenteerblaadje aangereikt, daarvoor moeten aan te gaan met de angsten die we nog niet we ook het licht durven schijnen op alles wat zich gezien, gevoeld en belicht hebben. Daar is deze in ons egoïsche, onbewuste en instinctmatige tijd voor. We hebben altijd de keuze: voeden we bewustzijn afspeelt. Alles wat zich in ons leven al de angst of kunnen we de ruimte zijn waarbinnen langere tijd automatisch en sluimerend afspeelde: de angst zich afspeelt. Op het moment dat u de onze destructieve patronen, controleneigingen en angst in uzelf kunt waarnemen, deze kunt gadeangstmechanismen worden nu onder druk gezet slaan zonder verzeild te raken in de inhoud van onder het deksel van een snelkookpan en daarmee die angstgedachten, kunt u voelen dat u meer en enorm uitvergroot. Of zoals psycholoog Wayne Dyer groter bent dan uw angst. Angst speelt zich in ons het zo mooi beschreef: ‘Als je een mens onder druk af, angst is energie in beweging en door het even zet, komt zijn onbewuste aard naar boven’. Net zoeen toneel te kunnen geven, speelt als wanneer u druk uitoefent op een het zichzelf uit. sinaasappel er simpelweg sinaasapAngst is klote, angst is groots en pelsap uitkomt, zo komt er uit een overweldigend en angst is allesovermens dat onder druk staat uit wat zich heersend op sommige momenten. latent en onbewust in hem bevindt.

Maar angst is niet gevaarlijk. De En nu staat de hele wereld onder gevolgen van het opkroppen, uit de druk. De gehele wereld is betrokken weg gaan of voeden van angst zijn bij deze crisis, en er wordt druk uitgedat wel: want als we ondertussen íets oefend op vrijwel ieder mens. Wat zeker weten over het ondermijnen zich collectief en in meer of mindere van ons immuunsysteem is het wel het mate in ons bevindt, komt nu naar de opkroppen of voeden van angsten. oppervlakte. Dat laat een ongelofeDat zet ons hele immuunsysteem en lijk boeiend en rijk gevarieerd palet het herstellend vermogen van ons aan reacties zien deze afgelopen lichaam letterlijk op non-actief. En weken. Mensen die zich collectief de media helpen ons aardig op weg verbinden over de grenzen van hun daarmee. Dat is gewoon niet inteleigen geloof, ras, overtuigingen en – Chuang Tzu ligent en deze periode is een oproep politieke voorkeuren, mensen die zich om onze eigen ‘responsibility’ te gaan vol overgave inzetten om anderen bij beheersen ten behoeve van ons individuele en ons te staan, te genezen en te helpen, mensen die een collectieve welzijn. Die abilty hebben we allemaal! anker van rust en kalmte voor hun omgeving besluiDat is wat ik een ieder nu op dit moment toeten te zijn en nog vele, vele andere varianten... wens en op het hart zou willen drukken: cultiveer uw persoonlijk leiderschap en uw eigen autoriteit.

WEES GROTER DAN UW ANGST En zolang het nog niet geheel duidelijk is wat de Maar bij heel veel mensen is het momenteel context, betekenis of zin van deze crisis is, weet en juist en bovenal angst dat naar de oppervlakte onthoud: alles wat u op uw fundament doet trillen is komt. Angst, onrust, drang tot controle, argwaan en een wake-upcall om een nieuwe kwaliteit en staat veroordeling. En dat is allemaal helemaal niet erg. van bewustzijn te gaan betreden. • Dat leeft dus ook in ons. Het is een natuurlijke reactie op onzekerheid: angst is vaak het eerste wat opkomt als we uit onze comfortzone worden getrokJentien Keijzer, zelfstandig psycholoog en helpt mensen meer bewustwording en inzicht te krijgen in zichzelf en daarken. En die angst is niet verkeerd, het is onderdeel door wijzer en intelligenter te leven. van ons menszijn. Het wil bestaansrecht, niet meer dan dat. Het vraagt enkel van ons om het licht van www.jentienkeijzer.nl

Van

‘ik, hier, nu’

W

naar

‘zij, straks, daar’?

BANKIERS

Op veel plekken wordt opgewonden gefantaseerd; is dit het moment om onze economie een draai te laten maken, om circulariteit en inclusiviteit een centrale plek te geven in nieuwe duurzame rekenmodellen?

We hebben het vaker geloofd en gehoopt. De crisis van 2008 ging diep, toen was er ook die hoop. Maar fundamenteel veranderde er weinig.

Toen gaven we de financiële sector, de bankiers, de schuld van de ellende. Zo legden we de oorzaak buiten onszelf en voelden niet de noodzaak om naar ons eigen gedrag te kijken. Omdat wij ons gedrag niet veranderden, bleven de dienstverleners in de financiële sector doen waar ze goed in zijn, dat gedrag faciliteren en daar geld aan verdienen.

Onze overheden grepen niet echt in. Politici weten dat ze worden herkozen als de economie groeit. Ze durven het niet aan om de spelregels voor onze economie ingrijpend te veranderen door van de hoofdrolspelers te eisen zich ook verantwoordelijk te voelen voor grote gemeenschappelijke belangen. Overheden zullen zich niet over deze grote grensoverschrijdende vraagstukken ontfermen, die bovendien pas op de lange termijn gaan spelen, simpelweg omdat hun

44 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

kiezers daar niet zitten en daar nauwelijks mee bezig zijn. Dat is nu duidelijk anders: dit is veel groter, dit virus treft ons allemaal, dwingt de hele wereld om zich aan te passen, in de spiegel te kijken. Hier spreekt ‘moeder natuur’. Ze maakt ons duidelijk dat er grenzen zitten aan wat de planeet aankan. En omdat tot nu toe niemand erin is geslaagd om aan de wetten van onze planeet te ontsnappen, moeten we hier allemaal iets mee. Juist ook omdat we weten dat er nog veel meer mondiale uitdagingen aankomen. In slow motion, maar onontkoombaar.

COVID-19 dwingt overheden om samen op te staan, de regie te nemen, zich over de samenleving te ontfermen, aan grote knoppen te draaien, nieuw beleid te maken, eisen te stellen. Dat is hard nodig.

De afgelopen jaren onderzocht ik voor mijn boek Het grote gevecht, de ruimte voor een multinational als Unilever om geld te verdienen door het goede te doen, duurzaamheid en maatschappelijke impact op de eerste plaats te

‘Politici durven niet de spelregels voor onze economie ingrijpend te veranderen.’

JUBILEUM 2020

Het grote gevecht Jeroen Smit Uitgever: Prometheus ISBN: 9789044634716 448 pagina’s € 24,99

Door biljoenen gemeenschapsgeld in te zetten om de economie overeind te houden, geld dat uiteindelijk door diezelfde gemeenschap zal moeten worden verdiend, hebben ze de morele plicht om dat nu te doen en (veel) verder te kijken dan de volgende verkiezing. Zij zullen voorop moeten gaan in het verleggen van de horizon en het perspectief.

Nieuwe spelregels, minimaal op Europees niveau, zullen ervoor zorgen dat we ons allemaal veilig genoeg voelen om op een andere manier te gaan werken, van ‘ik, hier, nu, want ik ben geen dief van mijn eigen portemonnee’ naar ‘zij, straks, daar, omdat we de wereld van onze kinderen te leen hebben’. Er breken een paar spannende maanden aan. • Jeroen Smit, bedrijfskundige, journalist en auteur.

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 45

BANKIERS

zetten. Doing well by doing good. De logica, van toenmalig ceo Paul Polman, was onontkoombaar.

Als overheden niet vooroplopen, moeten multinationale organisaties (van de Verenigde Naties tot NGO’s en multinationals) dat doen. De ondertitel van het boek ‘het eenzame gelijk van Paul Polman’, geeft de conclusie weer; Polman was een moedige pionier, maar als overheden door middel van regelgeving niet voor een paradigmaverandering zorgen (bedrijven bijvoorbeeld verplichten om de echte kosten van CO2-uitstoot in hun rekensommen mee te nemen) zal dit een hele lange weg zijn. Ook dat is logisch, ondernemers (en bankiers, en pensioenfondsen, et cetera) werken toch vanuit het adagium: als het mag en ik kan er nu geld mee verdienen, dan moet ik het doen, anders doet de concurrent het…

Overheden moeten de regels maken die ander gedrag afdwingen. Zij moeten ervoor zorgen dat het kapitalisme voor welvaart en welzijn van zoveel mogelijk mensen gaat werken. Van belastingontwijking tot het betalen van een leefbaar inkomen, van het in rekening brengen van klimaatverandering tot het verkleinen van de verschillen tussen arm en rijk; nieuwe verbindende spelregels zijn nodig.

ETHIEK

E 46 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

E

Tachtig en dik

Het besef dringt door dat de coronacrisis een lange adem heeft. In een poging de besmettingsgraad te beheersen, zijn delen van de samenleving stilgelegd.

De dreigende economische en financiële gevolgen van de gekozen beleidslijn lokken diverse reacties uit. Een semi-bekende Nederlander vroeg zich onlangs openlijk af – wij parafraseren – hoeveel economische schade het redden van dikke oude rokers, die toch niet lang meer te leven hebben, waard is.

In aansluiting hierop beweerde Rutte dat de tegenstelling tussen gezondheid en economie slechts schijn is – en dat het twee kanten van dezelfde medaille zijn. Kooiman en Rusman brengen in het NRC van 11/12 april jl. de discussie terug tot de vraag wat een mensenleven waard is, zodat bepaald kan worden wat maatregelen mogen kosten om een leven te redden. Hoewel zij dit in eerste instantie als een cynische vraag typeren, gaan ze wel serieus op de vraag in met een overzicht van benaderingen van die waarde, uitgedrukt in, bijvoorbeeld, QALY’s: Quality Adjusted Life Years. In Nederland wordt volgens de Nationale Raad voor de Volksgezondheid voor een QALY een bedrag tussen 50.000 en 80.000 euro gehanteerd. Tot een conclusie over de afweging gezondheideconomie komen zij niet, anders dan dat economen ‘het niet eens zijn over de vraag wat schadelijker is voor de economie: een lockdown of een ongebreidelde pandemie’. De vraag wat schadelijker is voor de gezondheid blijft buiten beschouwing.

ETHIEK

Een hoogleraar Besturen van Veiligheid stelde in een praatprogramma dat we ons moeten realiseren dat lockdownmaatregelen, bedoeld om mensenlevens te sparen, zoveel economische schade opleveren dat die op hun beurt juist levensjaren zullen kosten. Hij onderbouwde dit met de stelling dat mensen van een lager welvaartsniveau gemiddeld minder oud worden dan welvarender mensen.

Met name de vraag over de dikke, rokende ouderen zorgde op Twitter direct voor veel verontwaardigde reacties.

Maar er was ook bijval: een collega van de vragensteller vond dat ‘het gesprek (over de afweging gezondheid – economie) toch echt gevoerd moet worden.’

De verschillende vragen en uitspraken suggereren, direct of indirect en bedoeld of onbedoeld, dat bij de bestrijding van de crisis op dit moment, bij de afweging tussen economie en gezondheid (lees: welvaart en leven) de gevolgen voor de economie te licht worden gewogen. Het komt erop neer dat ze vinden dat aan het leven van sommige mensen te zwaar wordt getild. De vragenstellers lijken daar trouwens hun eigen leven niet mee te bedoelen.

‘Ethici zijn tot nu toe muisstil.’

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 47

ETHIEK

GEZONDHEID, ECONOMIE, ETHIEK

In 1729 publiceerde Jonathan Swift een geanonimiseerd satirisch essay getiteld A Modest Proposal for Preventing the Children of Poor People from Being a Burthen to their Parents, or the Country, and for Making them Beneficial to the Publick. In dit essay stelde hij dat jonge kinderen hun Ierse ouders vaak tot armoede brengen: ze kosten veel en ze leveren niets op.

Swift pleitte ervoor om dit om te draaien. Met behulp van statistisch materiaal berekende hij hoe kinderen, als die rond hun eerste levensjaar op de markt worden verkocht ten behoeve van consumptie, te gelde gemaakt kunnen worden. Daarbij schuwde hij de suggestie van lugubere oplossingen niet. Die zullen we de lezer hier besparen. In ieder geval waarschuwde Swift drie eeuwen geleden al voor een te eenzijdige, economische benadering van maatschappelijke problemen.

Er is een parallel te trekken tussen het satirisch bedoelde pleidooi van Swift en de discussie over de afweging tussen economie en gezondheid tijdens de huidige crisis. Ruttes metafoor van de tweezijdige medaille biedt geen antwoord op de vraag hoe de verhouding tussen beide zou moeten zijn, anders dan dat ze onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Op dit laatste is op zich niets af te dingen, maar het maakt niet duidelijk in hoeverre economie voorrang heeft op gezondheid, of vice versa, en waar dit de zwakkeren van de samenleving laat.

Ethici zouden hierin een uitgelezen mogelijkheid kunnen zien om een inbreng te leveren, of in ieder geval te reageren, maar tot nu toe zijn ze muisstil. En dat terwijl beleidsmakers nu juist behoefte hebben aan een evenwichtige en integrale benadering van de crisis, zeker ook in ethische zin.

Laten we hopen dat de ethici niet wachten tot de crisis voorbij is om in retrospect te oordelen over gemaakte afwegingen.

Zelf hebben wij geen formele achtergrond in ethiek. Toch veroorloven we ons om enkele ethische issues te presenteren die in dit verband mogelijk relevant zijn. Ze worden als stellingen gepresenteerd, maar dienen als vragen te worden gelezen.

•

•

(Over)leven en dus gezondheid vormt het hoogste goed. De diverse maatschappelijke deelterreinen hebben tot doel de kwaliteit ervan te bewaken en te bevorderen. Die deelterreinen zijn onder andere: economie, onderwijs, zorg en cultuur, elk onderscheiden naar diverse deelgebieden. Ze staan ten dienste van het hoofddoel en zijn daarom te zien als een instrument, een afgeleide. De instrumenten economie en zorg zijn op te vatten als twee zijden van een medaille. Maar dat geldt niet voor economie en gezondheid als, respectievelijk, instrument en doel. Gezondheid heeft prioriteit boven economie (resp. leven gaat vóór geld). Gezondheid is de leidende voorzijde van de medaille; economie de ondersteunende achterkant. Wie het omdraait, is bereid levens of levensjaren op te offeren aan welvaart.

Overheidsbeleid is sterk economisch bepaald.

Een van de redenen is dat de Nederlandse bevolking absoluut en relatief gezond is en aan economische welvaart en groei veel aandacht kan worden geschonken.

Een andere reden is dat economische parameters concreet beslissingsmateriaal bieden. Op het vlak van leven en gezondheid is dat bijvoorbeeld de QALY, een ‘van bovenaf’ bepaalde indicator die suggereert hoeveel een mensenleven waard is. Het voordeel van deze maat is dat er veel mee berekend kan worden; het nadeel is dat het nooit over iemand gaat. Een QALY is een abstractie die haar validiteit verliest op het moment dat ze op een bepaalde persoon betrekking heeft. Maar dat is wel het niveau waarop waardebepaling van leven uiteindelijk moet worden bepaald. De maatschappij heeft veel levens tot haar beschikking; een persoon maar één. Dit vereist een grotere zorgvuldigheid dan de QALY kan bieden.

De QALY vertaalt een subjectieve waarde in een geobjectiveerde waarde (wat iets anders is dan een objectieve waarde) en stelt de beleidsmaker in staat om ingrijpende beslissingen, die consequenties hebben voor leven en dood, met een zekere afstandelijkheid te nemen (even achter het gordijn te verdwijnen).

‘De variabelen leven en geld zijn niet met elkaar te vergelijken.’

48 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

•

JUBILEUM 2020

•

•

ode sterven dan wanneer ze verspreid over tijd doodgaan. Dit verklaart misschien wel waarom de maatschappelijke aandacht voor dodelijke corona-slachtoffers verschilt van die voor 600 tot 700 dodelijke verkeersslachtoffers per jaar in Nederland. Dat wil zeggen: elk jaar.

De persoon van wie het leven bedreigd wordt, kan hier zoveel waarde aan toekennen dat hij/ zij er alles voor heeft over om het te behouden.

Maar wie uitzichtloos lijdt, kent aan het leven een lage waarde toe en maakt geen financiële kostenafweging bij de vraag of het moet worden verlengd.

De wrange conclusie is dat de waarde van een mensenleven, het hoogste goed waar überhaupt naar kan worden gestreefd, blijkbaar geen constante is maar gezien wordt als afhankelijk van de persoon, de situatie en de tijd. De poging het in geld uit te drukken is daarom bij voorbaat zinloos en onzinnig. Als de waarde van een leven niet constant maar variabel is, kan die waarde in de besluitvorming naar behoefte (of naar de grillen) van de beslisser worden aangepast. Dit maakt het moreel verwerpelijk om beslissingen over mensenlevens te verantwoorden met geld.

ETHIEK

•

De QALY maakt een rekenkundig correcte kosten-batenafweging mogelijk. Maar hierbij is te bedenken dat de kosten en baten berekend worden vanuit het perspectief van het collectief, niet vanuit dat van het individu. Diens kosten en baten vormen het spiegelbeeld van die van het collectief. Met andere woorden: economische kosten-batenafwegingen geven een werkelijkheid weer die verschilt van de werkelijkheid van degene waar het over gaat.

Voor een groep patiënten met een bepaalde aandoening zijn de kosten van de behandeling en het gemiddelde aantal gewonnen levensjaren redelijk in te schatten. Op basis van de QALY kan het budget voor te leveren gezondheidszorg worden begrensd. Bij overschrijding van dit budget zouden bepaalde andere patiënten niet meer geholpen kunnen worden (tenminste niet op kosten van de zorgverzekering). Het algemeen uitsluiten van een behandeling voor een categorie patiënten doet geen recht aan individuele verschillen en gaat voorbij aan de morele plicht om waar mogelijk te helpen.

Berekeningen selectief toepassen op bepaalde mensen of groepen is moreel verwerpelijk.

De poging de waarde van een mensenleven (het verschil tussen leven en dood) uit te drukken in geld is als een poging aan het verschil tussen blauw en geel een numerieke waarde toe te kennen. De variabelen leven en geld zijn inherent zo verschillend dat het niet mogelijk is ze met elkaar te vergelijken, laat staan in verband te brengen. Het is zoiets als de waarde van een peer uitdrukken in eenheden appel (en waar appel en peer nog tot één categorie behoren, geldt dat niet voor (over)leven en geld).

Daar komt nog bij dat voor mensen de waarde van het leven, ook in geld, toeneemt naarmate het dichter in de buurt van de eigen persoon komt. Men heeft over het algemeen minder over voor het besparen van een leven naarmate de afstand (geografisch, sociaal, tijd) toeneemt (zie ook het ingroup-outgroup effect, Tajfel,H., 1982). Dit houdt in dat als voor de kosten van de behandeling van één Nederlander misschien wel tien mensen in Afrika kunnen behandelen, we wellicht toch kiezen voor die ene Nederlander (of we negeren gemakshalve de vergelijking). Ook wordt het als ernstiger ervaren als veel mensen binnen een korte peri-

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 49

•

ETHIEK

•

Een meer kwalitatieve opvatting van waarde lost weinig op. Waarde is opbrengst minus kosten. Maar wat zijn dan de kwalitatieve opbrengsten en kosten van leven? Gaat het, bijvoorbeeld, om de kwaliteit van iemands rol of betekenis in sociale relaties? Moeten we rekening houden met de potentiële opbrengst (‘in de paar jaar die iemand nog te leven heeft’) of ook met de historische opbrengst – de betekenis die de persoon had voor zijn omgeving/de maatschappij? In hoeverre zijn kwalitatieve kosten (misdaden?) relevant? Omdat deze vragen zich niet laten beantwoorden, is het ook onmogelijk om de waarde van iemands leven in kwalitatieve zin te bepalen.

De kracht van een samenleving wordt in hoge mate bepaald door interne cohesie. De onderlinge verbondenheid maakt een land weerbaar (zoals nu in de crisis). Cohesie vormt zich doordat mensen op hogere maatschappelijke posities (de sterksten?) het opnemen voor de zwaksten. Het adagium ‘We laten niemand vallen’ schept het vertrouwen dat de basis vormt voor onderlinge loyaliteit, solidariteit en ervaren billijkheid (Tabibnia, G. & Lieberman, M., 2007).

Wie in deze periode een discussie wil starten over het negeren van de zwakkeren, tornt dus aan fundamentele maatschappelijke waarden en draagt bij aan de ondermijning van vertrouwen en solidariteit.

De functie van samenleven is ‘doen leven en overleven’. Door de samenleving is de kans op overleven voor individu en de soort groter. De vraag is dan niet wat een leven mag kosten, maar wat de overleving, de continuïteit van de samenleving het meest dient.

Een samenleving is sterk en heeft de beste overlevingskansen als ze een zekere saamhorigheid en een optimale eenheid weet te realiseren.

Het behoud van de zwakkeren is hierin een fundamenteel mechanisme. Dit geldt voor dieren in groepsverband (De Waal) en zeker ook voor mensen. De sterken kiezen voor de bescherming van de zwakkeren en versterken zo de eenheid (de Waal, F., 2015.; Kalma, A. 1989.)

•

•

In deze crisis gelden ouderen en zieken als zwakkeren. Als we het principe loslaten dat zwakkeren beschermd moeten worden, plaatsen we de samenleving op een hellend vlak: bij volgende crises zullen steeds weer andere groepen het haasje zijn. Nu worden bijvoorbeeld leeftijd, geslacht, zwaarlijvigheid en rookgedrag genoemd als criteria, maar wie garandeert dat het de volgende keer niet andere persoonlijke, lichamelijke, geestelijke of gedragscriteria zijn?

Steeds zal een andere groep vogelvrij zijn. Het zou resulteren in een bijzondere samenleving die economisch sterk is, maar moreel failliet.

De ‘samenleving’ zou verworden tot een arena waarin alleen het recht van de sterkste geldt.

Terug naar het Wilde Westen.

In praktisch opzicht is onduidelijk wie de criteria zou moeten opstellen om te bepalen wat zwak is en wie aan die criteria dan consequenties zou moeten verbinden. ‘Uw buikomvang is 103 cm? Jammer: net een centimeter te veel. U zult begrijpen dat we voor iemand met zo’n buik niet zulke kosten kunnen maken en iemand anders die zorg kunnen onthouden.

Want dat kunt u uw kinderen en kleinkinderen niet aandoen.

Zeker niet als u bedenkt dat u misschien nog maar korte tijd te leven heeft.’ Of: ‘Mevrouw, we gaan ophouden met die coronamaatregelen. Het spijt ons dat u hierdoor waarschijnlijk iets eerder zult overlijden. Maar ja, de horeca moet weer open.’

Maar een benadering als deze zal niet geaccepteerd worden.

Een belangrijk criterium voor selectieve behandeling is de noodzaak van zinnige zorg. Voor bariatrische chirurgie (maagverkleining) wordt als voorwaarde een inspanningsverplichting gevraagd met betrekking tot afvallen. Voor hyperbare therapie (behandeling van slechte vaten) is stoppen met roken een voorwaarde. Die voorwaarden zijn niet zozeer bedoeld om patiënten een behandeling te weigeren maar om met de behandeling een positief resultaat te behalen. Zo kan voor een ic-opname bij coronapatiënten wellicht een bepaalde lichamelijke conditie als voorwaarde gesteld worden, die

‘De onderlinge verbondenheid maakt een land weerbaar.’

50 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

•

AANVULLENDE OVERWEGINGEN

Hoewel de discussie rond de crisis iets anders suggereert, is het niet mogelijk om een rechtstreeks verband te leggen tussen economie en gezondheid. Eerst moeten we constateren dat het containerbegrippen zijn die relevante nuances platslaan en daardoor geen inschatting van hun onderlinge verhouding mogelijk maken. Economie en gezondheid zijn abstracte, complexe begrippen die elk uit talloze deelaspecten bestaan. Het zijn de deelaspecten die soms een onderling verband vertonen.

Economie kan betrekking hebben op, bijvoor-

ETHIEK

op te vatten is als de uitkomst van duale kostenbatenanalyse: één vanuit medisch perspectief en één vanuit het gezichtspunt van de patiënt.

De baten betreffen het behandelresultaat; de kosten zijn ruim gedefinieerd. Ze omvatten bijvoorbeeld de belasting van de behandeling en revalidatie, de levensverwachting en kwaliteit van leven na behandeling, de risico’s voor de behandelaars en, in laatste instantie, ook de financiële kosten. Bij een slechte lichamelijke conditie (hoge kwetsbaarheid, diabetes, overgewicht, longaandoeningen, etcetera) is de kans om een zeer belastende ic-opname van enkele weken te overleven misschien zo klein dat deze zorg in bepaalde gevallen als nietzinnig beschouwd moet worden. Van belang is dan een deugdelijk protocol en een heldere besluitvormingsprocedure. Het doel hiervan is om arts en patiënt te helpen met een reële afweging, om willekeur tegen te gaan en om de behandelaars te beschermen.

beeld, het bruto binnenlands product, de handelsbalans, het percentage werklozen, het aantal mensen onder de armoedegrens, de beschikbaarheid van grondstoffen en energiebronnen, de conjuncturele dynamiek, het belastingniveau, etc. Ook gezondheid is een geleed begrip. Bedoelen we hiermee iemands algemene conditie, diens biologische/genetische make-up, de kwaliteit van de motoriek, het functioneren van het immuunsysteem of de afwezigheid van beperkingen en aandoeningen? Soms moet een kwalificatie worden gerelativeerd: een hartpatiënt kan als gezond door het leven gaan als zijn conditie met medicatie onder controle gebracht is. Een gezond persoon kan een ongezonde leefstijl hebben.

Iemand kan gezond zijn en zich gezond voelen en toch relatief vroeg overlijden. Hier komt bij dat mensen niet altijd verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor de mate waarin ze (on)gezond zijn (Swaab, D., 2010). Sommige mensen hebben aangeboren aandoeningen of beperkingen. Verslavingsgevoeligheid kan het gevolg zijn van aanleg of opvoeding. Op algemeen en abstract niveau kunnen we dus geen uitspraak doen over de relatie tussen economie en gezondheid.

Op het niveau van deelaspecten zijn soms wel verbanden aan te geven. Opleidingsniveau, inkomen en levensverwachting, bijvoorbeeld, hangen positief met elkaar samen, een verband dat er ook is wanneer gecorrigeerd wordt voor leefstijl (CBS, 2015; Knoops, K. & M. van den Brakel, 2010; Marmot, M.G., 2004). De vraag is echter wat de richting is van de causaliteit.

Presteren gezonde mensen beter en leidt dat tot gunstiger posities in de samenleving, of is het werk van mensen met betere posities minder belastend voor de gezondheid? Of zijn gezondheid en economie indirect gerelateerd via een derde variabele? Dergelijke onduidelijkheden maken dat we bij het interpreteren van samenhangen tussen economie en gezondheid moeten waken voor schijnsamenhangen en -causaliteiten. Ter vergelijking: ooit bleek uit een onderzoek van het AdviesBegeleidingsCentrum Amsterdam dat kinderen die thuis een grotere badkamer hadden betere schoolprestaties leverden. Niemand is om die reden de badkamer gaan verbouwen.

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 51

ETHIEK

•

Bovendien geldt, vanaf een bepaald (redelijk) welvaartsniveau, dat het verband tussen economische welvaart en levensverwachting (en gezondheid) betrekking heeft op de relatieve status in de samenleving en dus niet om de absolute economisch-maatschappelijke positie (Rock, D., 2008; Kalma, A., 1989). Het gaat dus voornamelijk om de positie ten opzichte van anderen. Bij een absolute daling van het welvaartsniveau blijven, grosso modo, de relatieve posities gelijk. Daarom valt niet te verwachten dat een daling van het welvaartsniveau ook de levensverwachting (de gezondheid?) met zich meetrekt.

De suggestie dat een verslechtering van de economie indirect levens of levensjaren gaat kosten is tentatief en in de context van de crisis zinloos.

Laten we ons realiseren dat als de bescherming van zwakkeren tot een diepe recessie leidt, dat nog steeds een diepe recessie op een hoog niveau van welvaart is.

Een terugval van bijvoorbeeld 10 procent zou ons een stuk terugplaatsen in de recente historie. Maar op dat niveau vonden we destijds niet dat we het slecht hadden. Het gesprek over de verhouding gezondheid-welvaart hoeft dus nog niet gevoerd te worden. Pas als de afweging tussen het leven van de één en de welvaart van de ander verandert in een afweging tussen het leven van de één en dat van de ander, kan een kosten-batenanalyse, hoe kil ook, een hulpmiddel zijn.

CONCLUSIES

‘Het risico van een morele recessie is misschien wel groter.’

Er zijn dus allerlei redenen om de discussie over de te volgen aanpak van deze crisis niet een dominant economische insteek te geven. In dit opzicht is de afsluiting van het artikel van Kooiman en Rusman (NRC, 11/12 april jl.) het meest betekenisvol. Het betreft een door de auteurs aangehaalde uitspraak van gezondheidseconoom Wim Groot (Maastricht University): ‘Je moet een situatie als deze niet puur economisch benaderen. (…) Het accepteren van zeer hoge kosten is een kwestie van beschaving.’ Een eveneens door hen vermelde uitspraak van Xander Koolman sluit

52 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

hierbij aan: ‘Je komt in morele nood als je beslissingen neemt op basis van dit soort kille berekeningen. Dat is niet hoe wij als samenleving keuzes maken.’ Het artikel zou hier ook mee hebben kunnen starten, daarmee de beperktheid van een economische benadering onderstrepend. In dit verband kunnen we ook de verwijzing naar Swift herhalen.

Toen de crisis amper enkele weken oud was, werd gepleit voor een meer economische benadering. De suggestie werd gewekt dat de aandacht en zorg voor de levens van de zwakkeren in de samenleving de economie schaadt. De focus op de economische consequenties is te eenzijdig, wordt te snel in de discussie gebracht en wordt met een te grote vanzelfsprekend gepresenteerd. Het risico van een morele recessie is misschien wel groter dan dat van een economische recessie.

JUBILEUM 2020

AANBEVELINGEN

• •

•

•

•

• •

•

•

•

CBS (2015). Kwaliteit van leven in Nederland.

Den Haag, Heerlen, Bonaire, 23 september.

Kalma, A. (1989). Dominantie en Onzekerheidsreductie. Proefschrift. Utrecht, Universiteit Utrecht.

Knoops, K. & M. van den Brakel (2010).

Rijke mensen leven lang en gezond.

Inkomensverschillen in de gezonde levensverwachting. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 88 (1)2010, 17-24.)

Marmot, M.G. (2004). The Status Syndrome.

How Social Standing Affects on Health and Longevity. New York, Times Books.

Rock, D. (2008). Scarf: A Brainbased Model for Collaborating with and Inluencing Others.

NeuroLeadership Journal. Vol 1, no 1, 2008, 44.

Swaab, D. (2010). Wij zijn ons brein. Amsterdam: Uitgeverij Contact.

Swift, J. (1729). A Modest Proposal for Preventing the Children of Poor People from Being a Burthen to their Parents, or the Country, and for Making them Beneficial to the Publick.

Geanonimiseerd essay.

Tabibnia, G., & Lieberman, M. (2007). Fairness and Cooperation are Rewarding. Evidence from Social Cognitive Neuroscience. Annals. New York: New York.

Tajfel, H. (ed.). (1982). Social Identity and Intergrouo Relations. Cambridge, Cambridge University Press.

Waal, F. de. (2015). Een tijd voor Empathie.

Amsterdam, Olympus.

TOT SLOT

Soms maakt iemand een opmerking om een discussie op gang te brengen (of zegt achteraf dat die bedoeld was om de discussie op gang te brengen). Maar er zijn nu eenmaal onderwerpen waar we geen discussie over willen voeren. We kunnen het ons als samenleving niet veroorloven om fundamentele waarden bij de eerste forse tegenslag in 75 jaar te grabbel te gooien. • Jo Caris (links) en Theo Poiesz (rechts) zijn beide emeritus hoogleraar met uitgebreide ervaring in de gezondheidszorg.

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 53

ETHIEK

Wie stelt dat gezondheid en economie twee kanten van dezelfde medaille zijn, wekt de indruk dat het om gelijkwaardige grootheden gaat. Maar Westerse waarden stellen de morele voorkant van gezondheid (leven) boven de economischfinanciële achterkant van de welvaart. Economie is dienstbaar aan leven, niet andersom. Het is, ook bij een medaille, onmogelijk de twee kanten tegelijkertijd in beschouwing te nemen. Neem daarom de ‘voorkant’ – het doel – als principieel uitgangspunt voor beleid. Laat de achterkant – het instrument – niet het doel worden (tenzij ook hiermee levens gemoeid zijn). Dit voorkomt dat levens van sommigen opgeofferd worden om de welvaart van anderen veilig te stellen.

Kies voor een aanpak en een organisatievorm waarin de verschillende perspectieven integraal en gelijktijdig, en niet separaat en achtereenvolgens in de beleidsbeslissingen kunnen worden betrokken.

Naast de medische en economische invalshoeken gaat het in een crisis van deze omvang ook om ethische, sociologische, psychologische en filosofische overwegingen.

Het is, zeker voor zeer dure behandelingen, aan te bevelen om een zo strikt mogelijk protocol te maken over de zinnigheid van deze zorg voor individuele patiënten. Het protocol kan ingaan op de noodzakelijke voorwaarden voor een behandeling. Het kan ook eisen stellen aan de kwaliteit van voorlichting aan patiënt en familie. Op grond hiervan kan een patiënt eventueel en op basis van de eigen afweging besluiten af te zien van op genezing gerichte behandeling.

Referenties

Beeldverhaal:

Quarantaine zonder thuis

FIETSREIS

H

Wat kan je doen als het advies is om thuis te blijven, maar een thuis nou net hetgeen is dat je niet hebt? Het overkwam mij en mijn vriend, tevens reisfotograaf, Robin Patijn. We waren op een lange fietsreis van Georgië naar Japan en net gestopt in India toen de Wereldgezondheidsorganisatie corona uitriep tot een pandemie. Dezelfde dag vaardigde de Amerikaanse president Trump een algeheel reisverbod voor vluchten vanuit Europa af.

Het was duidelijk dat de situatie hier in India ook snel zou veranderen. Iedereen werd aangeraden naar huis te gaan en thuis te blijven. Dat wilden we ook wel, wij voelden ons heus niet verheven boven de regels. Het enige probleem was dat we geen huis hadden. Het enige thuis dat wij kenden was een anderhalf kilo wegende tent, achterop onze fiets.

De meest voor de hand liggende oplossing was terugvliegen naar Nederland. Onszelf opsluiten op een kleine logeerkamer in een nog kleiner dorp. Maar na acht maanden leven zo vrij als de wind, voelde dat niet goed. De overgang, van iedere dag de hele dag buiten naar binnen in een land zonder wilde natuur, zou ons verstikken.

Mentale corona.

54 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

Er was nog een andere optie: een plek waar we nog nooit waren geweest, maar die als tussenstop gepland stond op onze reis. Het plan om enkele maanden op Bali te vertoeven als digital nomads konden we prima naar voren schuiven. We wilden hier toch al naartoe, niet als toerist maar als semipermanente bewoners. Hier lag ons toekomstige thuis.

Halsoverkop stopten we met fietsen en na een nogal turbulente reis van ruim vijftig uur stonden we ineens op Bali. We keken onze ogen uit. Wat was het een contrast met het arme India en Nepal waar we net vier maanden doorheen hadden gefietst.

De straten waren schoon en niet bewoond door zwervers en bedelaars. Nog nooit zagen we zulke mooi gedecoreerde en groene straten en wegen.

‘Wat was het een contrast met het arme India en Nepal.’

JUBILEUM 2020

FIETSREIS

Fietsen op Bali is een flinke uitdaging. Een goede conditie en een breed scala aan versnellingen zijn een vereiste. Maar na een flinke klim van meer

Op Bali heeft men oog voor detail en een plantsoendienst die opereert met militaire precisie. Dat was meteen duidelijk.

We vonden al snel een prachtig huis in Ubud, middenin de rijstvelden. Dankzij de mooie open woonkeuken en de groenten en fruit bezorgbox, opgezet om lokale boeren te ondersteunen, hoefden we het huis nauwelijks te verlaten. We gingen enkel naar buiten voor fietsritten in de prachtige natuur rondom het groene Ubud.

In deze inspirerende omgeving konden we ons geheel focussen op het delen van onze avonturen van de afgelopen maanden. Het harde werk loonde al snel en de publicaties volgen elkaar nu in rap tempo op.

We kwamen er achter dat deze crisis voor ons een buitengewone kans is. En dat kan iedere crisis zijn, afhankelijk van hoe ernaar wordt gekeken.

Het woord crisis komt van het Griekse werkwoord

dan 1500 meter heb je wel een ontzettend mooi uitzicht over Gunung Batur, een actieve vulkaan bij het Baturmeer.

κρινομαι (krinomai), wat schiften betekent. Oordelen, alleen houden wat de moeite waard is.

Hoe dieper de crisis, hoe beter de kans kan zijn.

Je moet het alleen wel durven zien en soms tegen de stroom in varen. En wel op anderhalve meter afstand natuurlijk. • Sabina Knezevic (tekst) en Robin Patijn (fotografie) Knezevic en Patijn zetten hun carrière als fietsende digital nomads in Scandinavië voort. Volg hun avonturen op www.farawayistan.com en bekijk Patijns fotografie op www.robinpatijn.com.

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 55

FIETSREIS

Bij het bereiken van de pensioengerechtigde

Een bezoek aan Bali verraadt niet dat Indonesië

leeftijd gaat een Balinees niet achter de gerani-

het grootste moslimland ter wereld is. Bijna

ums zitten. De ouderen bewerken de rijstvelden

90 procent van de Indonesische bevolking is

en dragen zo op hun oude dag bij aan het gezin.

islamitisch, maar op Bali is ruim 90 procent

De rijst is vaak niet voor verkoop maar voor eigen

hindoeïstisch. Het eiland staat dan ook vol met

consumptie. Wist u dat de gemiddelde Indonesiër

prachtige hindoeïstische elementen.

meer dan 100 kilogram rijst per jaar eet?

56 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

FIETSREIS

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 57

Toen, nu en later

W HET "IETS"

Hij kon niet goed verwoorden wat er precies moest gebeuren. Maar dat er iets moest gebeuren stond buiten kijf. ‘Anders is het misschien te laat voor de wereld.

Iets wat iedereen treft, waardoor we beseffen dat we voor deze planeet moeten zorgen.

De enige planeet die we hebben.’ Zijn gezicht getatoeëerd, zijn blik vriendelijk.

‘We kennen het verschil tussen kwaad en goed.

Wat we verkeerd doen, keert zich op een dag tegen ons.’ Het zijn de woorden van Ned Tapa, een Maori, geportretteerd door Petr Lom in de korte documentaire Wij zijn de rivier. Op het moment dat hij zijn woorden voor de lens van de camera uitsprak, wist Tapa waarschijnlijk niet dat het ‘iets’ al onderweg was.

Bij aankomst klopte het zacht op de deur. ‘Is dat nou bij ons? Of bij de buren?’, vroegen we ons af.

We hoorden het wel, maar het klonk zo ver weg. Het zal wel bij de buren zijn. Maar het geklop ging over in gebonk en deed de scharnieren van elke deur in de buurt trillen.

‘Doe maar niet open.’ We gingen achter de voordeur zitten. Hakken in de grond. Door de kieren keken we naar wat er aan de hand was. Buiten riskeerden we een ontmoeting met het iets, binnen was dat met onszelf. Hadden we beter voor onze planeet moeten zorgen?

Tapa staat aan de oever van de Whanganui rivier. Zijn leven is verweven met de enige rivier ter

58 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

wereld die een rechtspersoon is. Een titel waar de Maoribevolking hard voor heeft gestreden. De rivier is hun identiteit, hun levende voorouder. Zonder de rivier zijn zij niemand. Het voorziet in voedsel, in leven en plezier.

Uit wanhoop begonnen we met bakken, hamsteren en drinken. Vóór het iets, was ons leven verweven met sociale contacten en afleiding. Nu anderen verboden terrein waren, bleef afleiding over. Was het om te vluchten van onszelf? Wie waren we eigenlijk?

Waar stonden wij voor? Onze voorouders waren allang dood. Daarmee konden we ons niet identificeren. Met kasten vol toiletpapier, lege flessen en zelfgebakken brood, kwamen we tot bezinning. Tranen vloeiden, maar we staken harten onder riemen.

Knuffels werden gemist, maar we sierden vensterbanken met beren. Boodschappenlijstjes werden uitgewisseld en honden voor elkaar uitgelaten.

Bedankjes uitgedeeld en ouderen in gebeden meegenomen. We herenigden vanuit huiskamers, via telefoonlijnen en vanachter plexiglas. Het iets

‘Tranen vloeiden, maar we staken harten onder riemen.’

EEN MAORI TIJDENS EEN TRADITIONELE SHOW IN DE STAD ROTORUA

JUBILEUM 2020

Luchten klaarden op en zeeën werden helder.

Dolfijnen werden gespot. We konden weer ademen. De aarde zorgde voor zichzelf en wij zorgden voor elkaar.

We besloten dat dit het moest zijn, wat we onze kleinkinderen vertellen over het jaar 2020. Het begon met het kwaad, maar zoals in ieder verhaal met een goed eind is er een held met een superkracht. En die held werden wij. De held die besefte dat de planeet ons kan voorzien in alles wat we nodig hebben. Alleen, wat was onze superkracht?

Gelukkig waren daar de afgelopen 25 jaar 193 tijdschriften over uitgebracht. We zetten onze schermen uit en vouwden een blaadje open. We lazen over de onderstroom, en de vele oplossingen voor ons probleem. We begonnen elkaar en onze kracht te begrijpen en wisten hoe het anders kon.

De onderstroom werd mainstream en het gedachtegoed van iedereen. We plaatsten vraagtekens bij wie we waren, maar wat we zouden zijn geworden zonder het iets? Niemand die dat wist, zelfs geen enkele optimist. • Laura Boeters, redacteur van The Optimist.

Bekijk Wij zijn de rivier op www.human.nl/2doc-kort

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 59

HET "IETS"

trof ons allemaal. Konden we op deze manier ook voor de planeet zorgen?

De rivier stroomt van de berg naar de zee.

Een door mensen aangelegd kanaal breekt de natuurlijke stroming van het water. ‘De mana, de mauri, de levenskracht wordt hierdoor weggenomen’, zegt Tapa. ‘Als het niet goed gaat met de rivier, gaat het niet goed met de Maori.’ Met een mesje maakt Tapa een vislijn van een blad van een boom. Hij geeft zijn kennis door aan de volgende generatie, de manier waarop dat altijd is gegaan.

Hij leert zijn kinderen hoe de rivier voorziet in alles wat ze nodig hebben.

De wachtrij stroomde vanaf de schuifdeuren van de supermarkt het plein op. Een door mensen bedachte maatregel brak ons natuurlijke instinct om samen te zijn, elkaar aan te raken.

Onze levenskracht werd van ons afgenomen.

Het ging niet goed met de volksgezondheid, en door de maatregelen niet goed met ons. Omdat het door de maatregelen slechter met ons ging, ging het slechter met de volksgezondheid. De cirkel leek vicieus te draaien om het middelpunt van onze ingedamde wereld, maar weerhield de aarde er niet van haar eigen koers te varen.

Zonder angst uit de coronacrisis

M SAMENWERKEN

Als de mensheid samenwerkt aan het bereiken van een groot gemeenschappelijk doel kan er heel veel bereikt worden, zo tonen de bovenmenselijke acties aan, die over de hele wereld plaatsvinden om de coronacrisis te bestrijden.

Mensen in een lockdown vastzetten in hun woningen zou een paar maanden geleden een belachelijk en onhaalbaar initiatief hebben geleken.

Algehele sluiting van restaurants en kroegen, stoppen van de heilige voetbalcompetitie en het decimeren van vliegreizen was ondenkbaar. En dan ook nog eens in een grote internationale gezamenlijkheid. De mensheid is blijkbaar tot heel veel in staat als het erop aankomt.

KOMT HET ER OOK ECHT OP AAN?

Wat is het kompas waarop we de komende decennia gaan varen. Hoe komen we uit deze crisis en hoe willen we dan verder gaan. Daarover wordt heel veel nagedacht, gesproken en geschreven. Helaas vaak vanuit een lokaal of landelijk perspectief en vaak gedreven door angst. Elk land haar eigen maatregelen in geringe onderlinge samenhang. Want een denkbeeldig beëindigen van de lockdown in Nederland zou ons land tot een Europese paria maken waarvoor alle grenzen gesloten worden.

Eén van de meest gelezen opinies van de laatste weken stond onlangs in de Quote.

60 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

Op het moment dat ik het las waren blijkbaar al zo’n zeshonderdduizend mensen me voor geweest. Het meest gelezen artikel aller tijden op Quote-media. Een oproep aan Nederland om na 28 april in opstand te komen, omdat de economische schade niet langer in verhouding staat tot de schade die corona kan veroorzaken.

JUBILEUM 2020

Het feit dat deze oproep van Klaas Hummel zo enorm vaak gelezen wordt is dat het een groeiende onderhuidse onvrede en angst aangeeft die breed leeft. Niet alleen onder kleine en middelgrote ondernemers, die hun vaak zorgvuldig opgebouwde bestaan in rook zien opgaan, maar veel breder in alle lagen van de bevolking.

KANTEN VAN DE ANGST-MEDAILLE

GAAN WE AAN ANGST TEN ONDER?

Hoe voelen wij ons als Nederlanders? Dat is niet zo duidelijk, want dat meten we niet op een dagelijkse schaal, buiten de enige app die dat wel doet www.zovoelikmij.nl Corona onder controle, maar we voelen ons slechter en slechter, angstiger en angstiger. Terwijl je zou hopen dat we ons weer steeds beter gaan voelen.

Alhoewel het lijkt alsof alle huidige maatregelen het juiste effect sorteren en daarom wellicht te rechtvaardigen zijn, zouden we ons moeten afvragen hoe lang we met deze maatregelen door moeten gaan, en hoe we ze wellicht moeten versterken door een zogenaamde corona-app en het (permanent) testen van alle burgers.

Zodat we weten hoeveel mensen nu echt met het virus besmet zijn en waar die besmette mensen dan precies zijn. Gaan we ons daar veiliger door voelen of juist angstiger? »

‘We streven naar toenemende zekerheid, veiligheid en controle.’

SAMENWERKEN

De ene kant van de medaille toont de dramatische situatie en het grote verdriet van de coronaslachtoffers, waarover we alleen maar met grote compassie kunnen spreken, en de andere kant de nu dagelijks toenemende aantallen economische slachtoffers. Die niet of nauwelijks aan de orde komen in de dagelijkse nieuwsberichten over corona.

Economische slachtoffers die niet of nauwelijks geholpen worden door het onbegrip bij banken en politici over de omstandigheden waarin zij verkeren. Maatregelen die te langzaam zijn, onlogisch zijn (zoals belastinguitstel) of grote groepen overslaan.

Hummel raakt dus een snaar die niet heel lang meer een kleine snaar zal blijken, maar die in volle kracht op ons allen gaat afkomen. Want waar wij als volk opgelucht gaan ademhalen over het wellicht bedwingen van de coronacrisis, stoomt een veel grotere crisis op ons allen af. Een wereld-

wijde economische crisis die waarschijnlijk, als we er niet even adequaat op gaan reageren, veel langer zal aanhouden en dieper zal gaan. Met het (wereldwijde) verlies van miljoenen banen, faillissement van honderdduizenden bedrijven en het grootschalig verdampen van pensioenen, die de nu al bedreigde ouderen nog eens veel harder zal gaan raken.

SAMENWERKEN

Eerder beschreef ik dat we een bewonderenswaardige actiebereidheid en doortastendheid aan de dag leggen als het de bestrijding van het coronavirus betreft. Je zou je kunnen afvragen waarom we als wereld niet eenzelfde actiebereidheid tonen bij de bestrijding van honger, waaraan vijf miljoen kinderen jaarlijks overlijden. Of de bestrijding van obesitas waaraan meer dan 100 miljoen mensen lijden. In een prachtig artikel van Charles Eisenstein geeft hij als verklaring dat de coronacrisis bij uitstek gebaat is bij het invoeren van controle. Controle die lijkt te werken, zoals handen wassen, lockdowns, isolatie, controle van bewegingsruimte tot controle van onze lichamen. De huidige discussie over een mogelijke app is het voorbeeld van de ultieme controle en het aanduiden van een onontkoombare 1,5 metereconomie eveneens.

We leven in een wereld waarin we streven naar toenemende zekerheid, veiligheid en controle.

We willen elke vorm van risico uitbannen. Fouten mogen niet gemaakt worden en zonder baan ben je waardeloos.

Toen ik klein was speelden we als kinderen de hele dag in het bos en kwamen we ’s avonds laat vies en bezweet thuis. Liepen of fietsten we elke dag zelfstandig naar school. Het leek erop alsof ouders hun kinderen destijds niet beschermden, terwijl ze juist diezelfde kinderen klaar wilden stomen voor een ‘gevaarlijke en onberekenbare wereld’. Bomenklimmen was normaal en op speelplaatsen van kinderen lagen gewoon trottoirtegels en geen rubberen matten of houtsnippers.

Dat is tegenwoordig anders; kinderen worden dagelijks naar school gebracht en overmatig beschermd tegen elke mogelijke vorm van gevaar.

En als je hier niet optimaal aan meedoet heb je de Kinderbescherming op je dak. Niet alleen in Nederland overigens. In de Verenigde Staten is het veel erger. Want we willen geen onzekere en onberekenbare wereld.

REFLEX OP GEVAAR ZIT DIEP

Het zit diep in ons menselijke DNA dat we reageren op gevaar en daar in een reflex van ‘vecht, vlucht of verstijf’ mee omgaan. In een razendsnelle, schier onbeheersbare reactie. En we hebben in de coronacrisis te maken met een grote dreiging, een grote onbekende dreiging bovendien waarvan we

62 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

nog lang niet weten hoe erg die nu werkelijk is. En daar waar ondernemers in die dreiging of chaos vaak kansen zien, zien vele anderen een reden om te vluchten of verstijven ze van angst.

Zij die geacht worden de samenleving te besturen, de politieke leiders van landen, zullen die dreiging aangrijpen om de controle te nemen; die controle bestaat uit alle goedbedoelde maatregelen die we momenteel dagelijks op ons af zien komen. Want hoe ver gaan die regels? En hoe lang blijven die maatregelen bestaan?

Laat ik het persoonlijk maken; ben ik bereid om alle kinderen het recht om samen te spelen te ontzeggen, zodat mijn moeder minder kans heeft om door het coronavirus getroffen te worden? Of dat ik er zelf door getroffen word? Ben ik bereid om het hele land elkaar aanraken en omhelzen te ontzeggen als het mijn eigen leven zou redden?

Dit soort vragen zijn existentiële vragen, die overigens heel nauw samenhangen met de vraag die Klaas Hummel stelt in zijn veelgelezen Quote-opinie.

Vragen die iedereen raken. Vragen die gaan over leven, maar ook over sterven.

De wereld waarin wij leven is opgebouwd uit angst, met als doelstelling het overleven. Angst voor terroristen leidt tot eindeloze rijen op het vliegveld.

Angst voor het virus leidt tot het dragen van mond-

JUBILEUM 2020

SAMENWERKEN

kapjes ter bescherming voor een virus, het eindeloze handen wassen om toch vooral niet besmet te raken. Om vooral niet dood te gaan. Maar is dat ook een wenselijke wereld?

Want hoeveel willen we opofferen aan dit allerhoogste adagium; veiligheid en overleving?

Willen we leven in een wereld van handschoenen en mondkapjes, permanente meting van temperatuur, onzichtbare barcodes op ieders arm die gescand worden bij betreden van winkels, restaurants en bars, apps die altijd onze locatie bepalen die aangeven met hoeveel besmette mensen wij in contact zijn geweest.

Een wereld bovendien, waarin elke vorm van aanraking wordt gezien als een risico, waar handen geven ‘not done’ is en we liefst ook niet meer mogen lachen, want het leven is al erg genoeg. Waarin voetbalwedstrijden en muziekfestivals niet meer bestaan, kerkbezoek, theatervoorstellingen en museumbezoek al lang is afgeschaft als te gevaarlijk en een gesprek bij de koffieautomaat op het werk levensbedreigend is.

Een wereld bovendien waarin we beschikken over alle technische middelen om deze situatie

te bewaken alsof we leven in een permanente oorlogssituatie. Waarbij alles moet wijken voor het grote gevaar. Net zoals de effecten van 9/11 die we nog steeds zien op alle vliegvelden en die inmiddels een permanent onderdeel van ons leven geworden zijn.

Want ook al hebben we het coronavirus overwonnen, virussen zijn er altijd geweest en zullen er altijd blijven, want een virus is nu eenmaal een onderdeel van het leven op aarde. Virussen zijn een integraal onderdeel van onze evolutie. Sterker nog, virussen en het contact met de microbiotische wereld is noodzakelijk voor onze gezondheid. Microben zijn niet onze vijanden, maar onze bondgenoten in onze gezondheid.

Het menselijk immuunsysteem kan slechts dan goed functioneren als er contact is met andere mensen en contact met de rest van de wereld.

Zeer waarschijnlijk doen het uitvoerig wassen van handen, antiseptische schoonmaakdoekjes en beperken van menselijk contact meer kwaad dan goed.

Want wie een strikte scheiding voorstaat van virus en mensen heeft werkelijk niets begrepen van het feit dat virussen een integraal onderdeel zijn van het leven. En de effecten die de maatregelen voor deze scheiding waarschijnlijk gaan krijgen beginnen ook nu pas duidelijk te worden. Het zou heel goed kunnen dat holistisch beschouwd er meer mensen overlijden aan de maatregelen tegen het coronavirus dan dat we er in leven houden.

Langzaam begint door te dringen dat de existentiële schreeuw om hulp vanuit de ic’s in Nederland, die de dieptrieste gezondheidszijde van de balans laat zien en de duizenden doden van het virus, ook een andere kant van de balans kent. De zijde van een heel andere angst, de angst op het verlies van welzijn.

Dan heb ik het nog niet eens over welvaart, maar de zijde van een leven van het menselijke en noodzakelijke contact. Voor het welbevinden van lichaam en geest. En die zijde van welzijn, die in het begin logischerwijs in de bescheiden schaduw stond van de paniek, pijn en verdriet, begint nu de kop op te steken.

‘We staan nu op een tweesprong en hebben de keuze.’

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 63

SAMENWERKEN

SAMENWERKING NOODZAKELIJK

Kijkend naar de wereld zien we een veelheid van goedbedoelde acties om het virus af te remmen. Variërend van nauwelijks maatregelen en het testen van alle burgers (Zuid-Korea) tot totale lockdown waarbij je alleen met een formulier een uurtje per dag je huis uit mag (Frankrijk). Gelukkig werken de landen nauwelijks samen met elkaar en volgen we allemaal het Trump-adagium ‘Make America great again’. Het ‘ikke, ikke en de rest kan stikke’-adagium. Hetgeen overigens niet erg zal gaan helpen bij de opstand-oproep van Klaas Hummel. Want nu al wordt Nederland gezien als de paria van Europa. Als we alle maatregelen aan de kant zetten worden de Europese grenzen zeker opgetrokken voor Nederlanders. Nu al kom je de kleine Spaanse, Franse en Italiaanse dorpjes niet meer in omdat alle toegangswegen voor vreemdelingen en buitenlanders gesloten zijn. Neem dan die Nederlanders die na 28 april weer gewoon doen waar ze zin in hebben. Dat betekent zowel voor onze vakanties als voor onze internationale handel een ware doodsteek. Niet goed over nagedacht, maar wel een breed gedragen mening overigens.

Net als vervuiling van een oceaan of vervuiling van de dampkring een grensoverschrijdend probleem is, is dat ook zo bij de verspreiding van een virus. Zoeken naar één schuldige, zoals Trump graag doet, heeft weinig zin. If no one is to blame, everyone is to blame. Alleen in zeer nauwe samenwerking, in radicale afhankelijkheid, kunnen we dit virus bestrijden, zowel in Nederland zelf als in de wereld.

EEN ANGSTGEDREVEN WERELD?

Er zijn voorspellingen dat het coronavirus nog weleens een jaar lang kan voortwoekeren en nog jarenlang kan na-ijlen. En het is zeer wel denkbaar dat er dan een volgend virus op is gekomen. De eerder gegeven beschrijving van de nieuwe wereld wordt dan permanent. Een door angst en zucht naar overleving gedreven wereld.

Maar we staan nu op een tweesprong en hebben de keuze. Willen we na eerdere rampen en oorlogsverklaringen (als 9/11 en de kredietcrisis bijvoorbeeld) weer een stapje verder maken in de richting van een over-gecontroleerde, risicomijdende maatschappij?

64 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

Of kiezen we voor een heel andere wereld, die de goede ontwikkelingen van de huidige crisis meeneemt?

De fantastische herwaardering van mensen die de samenleving gaande en staande houden zoals zorgmedewerkers, vuilnisophalers, leraren en vele andere noodzakelijke en vaak ondergewaardeerde beroepen.

De plotselinge ontstane andere visie op een basisinkomen, op een eerlijker verdeling van welvaart (geen steun aan belastingontwijkers), de zorg voor ouderen en armen.

Kiezen we voor het repareren van samenzijn, herstellen van verloren contacten. Gaan we samen of gaan we apart. Delen we en worden we een inclusieve samenleving of blijven we ‘ik’.

Leven we in angst of genieten we van fysiek contact en omhelzen we het leven met virus en al.

Doen we het in radicale afhankelijkheid of blijven we ieder voor zich.

Denken we goed na over wat we eten en onze gezondheid of leven we haastig voort in ons streven naar meer?

Zoals Rutger Bregman schrijft in zijn fantastische boek De meeste mensen deugen, ervaren we dat deugen nu, in deze tijd van crisis. Laten we proberen dat deugen vast te houden en laten we op deze tweespong in de tijd kiezen voor de enorme kans die deze corona crisis ons geboden heeft; weg van angst en controle en vol voor radicale afhankelijkheid. • Leen Zevenbergen, Ondernemer, duurzaamheidsleider, TED-spreker en co-auteur van het onlangs verschenen boek Once upon a future.

Met dank aan het denkwerk van Charles Eisenstein, Jurriaan Kamp, Rutger Bregman, Rebecca Solnit, Kevin Sneader en Shubham Singhai van McKinsey en vele andere denkers over een betere wereld.

START: 1213 JANUARI 2021

Opleiding: Ubuntu, leiderschap en burgerschap Een integrale kijk op samenwerken en samenleven Wat leer je?

Optioneel: se Unieke 8-daagar a n is re studie et Zuid-Afrika m tu n Ubu Society

‘We leven in een wereld die gekenmerkt wordt door diversiteit’ Desmond Tutu We leven in een wereld met boeiende, maar complexe vraagstukken. Het denken over leiderschap lijkt actueler dan ooit. Vooral als het niet goed gaat – in de politiek, in de voetbalwereld, in de zorg, in de economie – klinkt de roep om een sterke leider, alsof het om een geromantiseerd personage zou gaan met individuele eigenschappen. Maar klopt dat beeld wel?

We beseffen steeds meer dat we in onze families, organisaties en huidige samenleving complexe vraagstukken niet meer individualistisch opgelost krijgen. Samenzorg, cocreatie, participatiemaatschappij, duurzaamheid, diversiteit en dialoog geven richting aan antwoorden op vluchtelingenthema’s, ouderenzorg, discriminatie, angst voor radicalisering, racisme en klimaat. Hoe kunnen we integraal leren kijken in plaats van gefragmenteerd? Hoe kunnen we leren van elkaars diversiteit? Hoe krijgen we het algehele commitment bij besluitvormingen? Hoe kunnen we verschillend samenzijn in dialoog? Wat betekent dit voor ons leiderschap, onze grondhouding als ouder, manager, bestuurder, buurtwerker, pastor, docent? Met de steeds terugkerende cruciale vraag: Hoe dragen wij bij aan onze samenleving, hoe dragen wij bij aan onze aarde?

In de opleiding Ubuntu, leiderschap en burgerschap zullen we op filosofisch, wetenschappelijk en praktisch niveau samen zoeken, verbanden leggen en de synergie ervaren tussen persoonlijk professionele, organisatorische en maatschappelijke vraagstukken.

We zullen de waarden van Ubuntu toepassen in werk en leven en daarmee gezamenlijk bijdragen aan het geheel waar we zelf onderdeel van zijn. Met andere woorden: we ontwikkelen een houding van deelgeverschap.

Data De opleiding beslaat vijf modules van telkens twee dagen: dinsdag en woensdag.

Aanvang dinsdag om 10.00 uur, einde woensdag om 17.00 uur.

Module 1 Ubuntu 12-13 januari 2021 Module 2 Existentie 9-10 februari 2021 Module 3 Persoonlijke professionaliteit 9-10 maart 2021 Module 4 Organisatie en leiderschap 13-14 april 2021 Module 5 Samenleving en duurzaamheid 11-12 mei 2021 Deelname Deelname aan de opleiding is mogelijk vanaf € 3.995,-.

Voor deelnemers aan de opleiding is het mogelijk om tegen gereduceerd tarief aan de Ubuntu-studiereis naar Zuid-Afrika van Ubuntu Society deel te nemen.

Deelname aan de studiereis bedraagt dan € 3.795,- in plaats van € 3.995,-.

In totaal betaalt u voor de opleiding + studiereis dan vanaf € 7.970,-

Ubuntu: Ik ben omdat wij zijn

De opleiding Ubuntu, leiderschap en burgerschap is een samenwerking tussen ISVW en Ubuntu Society

MEER INFORMATIE: ISVW.NL/UBUNTU | LOCATIE: LANDGOED ISVW | DODEWEG 8 | 3832 RD LEUSDEN | 0334650700 | INFOISVW.NL

T

Goede hoop

OPTIMUM

Het woord optimisme vindt zijn oorsprong in het Latijn: optimum. Het is van oudsher het geloof in ‘de beste van alle mogelijke werelden’ te leven. Optimisme is van origine dus geen lichtvoetige grondhouding, maar een wereldbeschouwing.

Optimisten zagen elke tegenslag en onheilspellende stand van zaken in het verleden in het licht van deze uiteindelijk positieve toekomstverwachting.

Tegenwoordig gebruiken we – in onze hedendaagse taal – optimisme vaak in een afgezwakte vorm: het geloven in een goede afloop.

Het lezen van en schrijven voor The Optimist doet voor mij echter eer aan de oorspronkelijke betekenis van het woord optimum: het geloof in een actieve bijdrage in en op weg naar een betere wereld voor onze kinderen en (achter)kleinkinderen.

Optimisme en geloof zijn daarin voor mij onlosmakelijk met elkaar verbonden.

GELOOF, HOOP EN LIEFDE

‘De pessimist klaagt over de wind, de optimist verwacht dat het verandert. De realist past de zeilen aan’ stelde William George Ward. Graag zou ik eraan toevoegen: ‘De moralist reflecteert op de koers, het gebruik van duurzaam materiaal en de toegevoegde waarde van de reis aan mensheid en aarde’. Het zouden mooie deelgevers aan een (internationaal) samenwerkingsteam zijn. Maar wie of wat heeft dan de meeste invloed?

Want, is er een grens, een correlatie of wederkerige beïnvloeding tussen invloed hebben en bepaald worden? Tussen lotsbepaling en wilsbeschikking? En is naast het geloven, bijvoorbeeld geloof in de wetenschap, ook hoop een krachtige drijfveer? Een kracht, waarbij we ook het ‘niet weten’ durven te omarmen?

De woorden geloof, hoop en liefde zijn voor de meeste mensen wel bekend. Het zijn woorden, die

66 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

afkomstig zijn uit de Bijbel. In 56 na Christus schreef Paulus aan de christelijke kerk in Korinthe een brief.

In deze brief schrijft hij over de liefde. Hij zegt: ‘Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde’.

Het thema liefde is ontegenzeglijk al sinds mensenheugenis een onuitputtelijke inspiratiebron voor literatuur, muziek en overige kunstvormen.

In woord, geluid en beeld willen we uitdrukking geven aan onze wereld, wat we in liefde ervaren. Liefde lijkt onze cruciale levensbron. In liefde verbinden we ons met elkaar. Maar in een blinde, ‘vervormde liefde’ kunnen we soms ook onze geliefde(n) en idealen doorslaand beschermen, voor hen vechten en zijn we zelfs in staat....te doden. Dus tsja, wat is liefde?

Er zijn gelukkig vele, vele liefdevolle momenten in mijn leven geweest. Maar dat ene moment van ware liefde zal ik nooit vergeten. Zo’n ervaringsmoment, waar we in het Nederlands niet een woord voor hebben, dat de volledige lading dekt. De Duitsers hebben het wel: ‘verstehen’. In het Afrikaans is het ‘raaksien’.

Het was 2001. Mijn jongste zoontje Shaun was zeven jaar oud. We waren in Zuid-Afrika. Gedurende onze reis van drie maanden hadden we een reisgenoot: Sweety. Sweety was een klein landschildpadje, aangetroffen ‘op die grondpad in die Karoo’. Drie maanden lang werd Sweety gevoerd, gestreeld en gekust door mijn zoontje. Hij was ‘mal

JUBILEUM 2020

oor die skilpaaie’. In onze auto reed hij mee in een doosje en ’s nachts sliep hij bij Shaun in de tent of slaapkamer. Er kwam echter een moment van niet te voorkomen afscheid, omdat we weer naar Nederland terug reisden. Mijn zoontje vroeg, staande op een uitgebreide vlakte, een moment van stilte.

Hij bracht Sweety honderd meter verderop, zette het kleine diertje in het hoge gras en kuste hem zacht. Shaun stond op en holde, huilend naar mij toe. Halverwege stond hij stil en schreeuwde het uit van verdriet: ‘Ik kán het niet’ en hij holde weer terug. Na enkele minuten rende hij opnieuw naar me toe, Sweety achterlatend, en viel snikkend in mijn armen. ‘Mama, als ik écht van hem houd...dan, dan laat ik Sweety hier he?’

Ik streelde mijn zoontje door zijn haren en dacht: ‘jij weet wat liefde is’.

Ik geloof, dat liefde de bron van alles is: liefde voor mensen, dieren, planten, kunsten, moeder Aarde. In een diep besef, dat alles en iedereen met elkaar verbonden is, dat ik ontegenzeglijk onderdeel ben van een groter geheel.

Gedragswetenschappers zijn het er niet over eens, wat de allergrootste drijfveer in ons leven is: liefde of angst? Ik geloof, of wil graag geloven, dat het krachtiger is om de liefde te bedrijven, dan de angst te bestrijden. Ook wetende, dat alles wat we aandacht geven, groeit.

HOOP

Maar hoe zit het met dat wonderlijke fenomeen hoop? Zijn hoop, geloof en liefde te splitsen of is het een drie-eenheid en versterken ze elkaar?

Kunnen we bijvoorbeeld liefde ervaren, hopen en nergens in geloven? Kunnen we geloven en hopen zonder liefde?

Mijn gedachten gaan uit naar de begrafenis van Nelson Mandela. Daar sprak de toenmalige president Zuma uit dat vanuit de Afrikaanse Ubuntu-filosofie het leven wordt gezien als de stroom van ons bestaan: Bron, Pijlers, Dragers en Baken. Deze circulaire ‘indeling’ omarm ik sindsdien van harte: De bron van liefde, van onuitputtelijke medemenselijkheid. De morele waarden als pijlers, vastgelegd in onze wet. Wij, de levenden, de levende doden en de nog niet geborenen als dragers en gelovers.

En dan het baken, de stip op de horizon gevoed door hoop.

Zuid-Afrika. Hét land van hoop en verzoening. Een land, dat nog dagelijks vecht met het verleden, verscheurd door de apartheid en dus raciale ongelijkheid en diepgeworteld racisme.

Maar zoals Stef Bos zo mooi zegt: ‘Een pessimist is iemand, die op te korte termijn naar de realiteit kijkt’.

‘In liefde verbinden we ons met elkaar.’

OPTIMUM

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 67

OPTIMUM

Steve Biko schreef in 1972: ‘De westerse wereld heeft veel bereikt door en na het industriële tijdperk, er zijn wereldmachten groot geworden door militaire strijd. Maar er komt een tijd, dat de wereld leert van Afrika: de wereld een menselijker gezicht geven!’

Kort daarna stierf Steve Biko, medestrijder en vriend van Nelson Mandela, gefolterd in zijn cel.

Zuid-Afrika, het land dat niet koos voor wraak en burgeroorlog. Mede door de kracht van invloedrijke en standvastige ‘gelovers in universele medemenselijkheid en verbondenheid met de aarde’, zoals Nelson Mandela en Desmond Tutu.

Dat was de kern van het proces van The Commission of Truth. Nelson Mandela heeft bijna 28 jaar gevangen gezeten. Hij geloofde in zijn idealen en hij had hoop! Hoop, dat er een dag zou komen dat hij en zijn comrads vrij zouden komen. Hoop, geloof en liefde. Die liefde, die medemenselijkheid ervoer hij van zijn vrienden in de gevangenis, maar niet in de laatste plaats, en hoe uitzonderlijk is dat, van zijn gevangenbewaarder Christo Brand. Natuurlijk had Mandela zijn wanhoopmomenten, maar de kracht van hoop hield hem op de been. Want wat zou er met Madiba zijn gebeurd als hij gedurende zijn gevangenschap de hoop op overleven, vrijlating en het volbrengen van zijn missie voor zijn land en de wereld had opgegeven? Hij zou het niet overleefd hebben.

KAAP DE GOEDE HOOP

Zuid-Afrika, het land waar ooit Bartolomeus Dias in 1488 de zuidelijkste punt van Afrika wist te passeren op zoek naar een vaarroute naar India. Aangezien het er op dat moment vreselijk stormde gaf Dias de zuidelijke punt de naam ‘Cabo das Tormentas’, oftwel ‘Kaap der Stormen’. Na zijn terugkeer was het (vermoedelijk) de Portugese koning Joao II die de Kaap omdoopte naar ‘Cabo da Boa Esperanca’ ofwel ‘Kaap de Goede Hoop’, aangezien hij het ronden van de Kaap als een goede ontwikkeling zag in het vinden van een nieuwe vaarroute.

In 1497 maakte de Portugees Vasco da Gama opnieuw melding van het passeren van de Kaap, maar ook hij besloot om er geen permanente nederzetting te vestigen.

Kaap de Goede Hoop kreeg en behield de kracht en symboliek van haar naam. Niet gericht op het huidige probleem van ‘de stormen’, maar

68 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

gericht op de hoop, de kwaliteit van de verversingsplaats en de kracht van toekomstperspectief: het baken India!

HOOP EN PERSPECTIEF

Hoop is de onzekere verwachting dat een bepaalde gewenste gebeurtenis zal plaatsvinden. Hoop kan passief zijn, zoals een wens, maar ook actief. In het laatste geval wordt de kans op de gewenste gebeurtenis vergroot door persoonlijke inspanningen. Telkens lijkt het om drie elkaar beïnvloedende componenten te gaan: willen, kunnen en omstandigheden. Het kunnen feiten dan wel overtuigingen zijn, die bepalend dan wel van invloed zijn op de hoop.

In onze samenleving wordt binnen organisaties veelal nadruk gelegd op marktonderzoek (omstandigheden), visie (toekomst), competentiemanagement (kunnen) en op individueel niveau loopbaancoaching met carrièreperspectief. Een van mijn favoriete ‘managementboeken’ met het licht op bovenstaande thema’s is het kinderboek Pluk van de Petteflet van Annie M.G. Schmidt.

Specifiek die ene anekdote, waarin zij de impact van onze overtuigingen én de kracht van hoop op perspectief zo schitterend heeft belicht: Pluk wil de zeldzame vogel de Krullevaar redden uit de handen van de commerciële museumdirecteur en bedenkt dat de Krullevaar kan vliegen (competentie), dus wegvliegen. Als hij kan wegvliegen is hij vrij.

Maar de Krullevaar heeft ondanks zijn inzicht en

JUBILEUM 2020

talent belemmerende overtuigingen, zoals zijn eenzaamheid. Maar de grootste blokkade komt aan het licht als hij zich realiseert: ‘Ik weet niet waarheen’. Kortom, zonder perspectief en hoop komt niemand tot actie en kan geen talent floreren.

POSTCORONA EN HOOP

‘Bij niet weten resteert hoop, geloof en vertrouwen.’

Annette Nobuntu Mul, oprichter van Ubunty Society, voorzitter van Stichting Ubuntu Nederland en publicist.

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 69

OPTIMUM

Corona, de wereld lijkt in de ban van het grensoverschrijdende virus en daarmee gepaard gaande duivelse dilemma’s, standpunten en keu zes. Onze politici, virologen, economen, zorgverleners, artsen en wij als burgers in ‘andere functies’ moeten continu beslissingen nemen tussen ogenschijnlijk meervoudig tegenstrijdige waarden.

Tussen acuut en langere termijn, privacy en gezondheid, totale controle of burgerschap. En op grotere schaal, zoals Harari stelt: tussen nationale isolatie of mondiale solidariteit?

Is angst een slechte raadgever of brengt het ons de juist realistische alertheid, voorzichtigheid en zorgvuldigheid, die nu zo hard nodig zijn? Grenst optimisme hier aan naïviteit? Wat te doen en hoe het verloop zal zijn... we weten het niet, om met de woorden van Roel Coutinho te spreken.

Ook ik ben ongerust en weet ‘het’ niet. En bij niet weten resteert hoop, geloof en vertrouwen. En ja, ik heb vertrouwen in zoveel goeds – ik neem hierbij de verantwoordelijkheid van mijn eigen subjectieve morele kompas – wat ik nu, ten tijde van de coronacrisis, om me heen zie gebeuren. Het sterkt mijn hoop op een optimum, een ‘betere’ wereld: • Een wereld, waarin regeringsleiders de wetenschap als leidraad ter harte nemen in plaats van de vrijheid van meningsuiting van populistische manipulators. Een wereld, waarin primair waarde wordt gehecht aan feiten, vertrouwen wordt geschonken aan experts van het ‘weten’ en fake news wordt bestempeld met het etiket van ‘onverantwoordelijk’.

• Een wereld, waarin we ons allemaal bewust worden van de onlosmakelijke verbondenheid met elkaar en met de aarde. Dat zorgen voor de ander zorgen voor jezelf is! Dat we zelf meer zorgen voor onze naasten in plaats van ‘geïnstitutionaliseerde zorginstellingen’ ter discussie stellen.

Dat we vanuit dit éénheidsbesef de waarden van saamhorigheid, gelijkheid en solidariteit omarmen en de autonomie en vrijheid, vanuit het perspectief van diversiteit, respecteren en inzetten als kracht voor een sterker samen.

• Een wereld met de garantie van een basisinkomen voor iedereen. Niet enkel vanuit een gefragmenteerd economisch oogpunt, maar vanuit een grondbeginsel en mensbeeld van vertrouwen, solidariteit en zorgzaamheid.

Vanuit de overtuiging dat ‘de meeste mensen deugen’ en van betekenis willen zijn indien ze erkenning krijgen. Dat we allemaal willen bijdragen aan een groter geheel, waar we zelf onderdeel van zijn.

• Een wereld, waarin een gratis volksvaccin voor iedereen op ‘de markt’ komt. Patentvrij, zonder monopolies, rauwe concurrentie en kortzichtig nationalisme.

• Een voetbalwereld, die bereid is ‘zonder publiek’ te spelen en daarmee voor het publiek speelt in plaats van voor het grote geld.

• Een wereld , waarin de politiek partij- en grensoverstijgend gaat samenwerken met het oog op cruciale mondiale vraagstukken zoals de vluchtelingenproblematiek en het klimaat. Dat onze regeringsleiders en andere ‘significant others’ en besluitvormers daarmee voorbeeldgedrag tonen. Een voorbeeldgedrag aan alle burgers, vanuit overtuiging en noodzaakbeleving. Weten wat te doen en daarmee draagkracht creëren voor een humanitaire olievlek en een mondiale bewustwording van de betekenis van onze moeder Aarde. De noodzaak van een mondiale solidariteit: I am because we are, we are because the planet is.

Ik heb goede hoop, dat we dit uiteindelijk samen kunnen bereiken. Mits we ook ethisch verantwoord worden voorgelicht en moreel worden (be)geleid. Want ik geloof, dat we dit allemaal willen. Wie ‘we’ zijn? De pessimisten, de optimisten, de realisten en de moralisten. En we hebben elkaar keihard nodig. •

De lachende optimist

E HUMOR

Eén ding waar we de afgelopen 25 jaar te weinig aandacht aan hebben besteed in Ode en The Optimist, is humor. Het is misschien buiten de box van ons magazine gedacht, maar als hoofdredacteur trek ik me dat aan.

Een lachonderzoeker en humordeskundige bevestigde onlangs dat humor essentieel is in tijden van crisis. Het verbroedert, verbindt en helpt de werkelijkheid te relativeren. Vaak komt humor voort uit een opinie en daarom schuilt er met regelmaat een serieuze kern in. En het grappige is – daar begint het al – dat een serieuze zaak vaak reden tot lachen is.

BRILJANTE TRUMP

Neem nou de coronacrisis. Eén en al narigheid, maar de stroom aan lachwekkende plaatjes en filmpjes die ik dagelijks voorbij zie komen op mijn smartphone houdt maar niet op. Of het nou Mark Rutte met een enorme haardos na acht maanden lockdown is, of grappen van mannen die zeggen het thuis niet meer uit te houden met hun commanderende vrouwen, of gerecyclede moppen waarin een Amerikaanse president (vroeger Reagan, Clinton of Bush en nu Trump) het middelpunt vormt, het gaat maar door. En dat is ook niet raar, want de actualiteit zorgt telkens weer voor kolderieke situaties.

Wat dat betreft is Trump een aanjager van de humor, ook al realiseert hij zich dat niet. Wat te denken van zijn geniale idee om desinfecteermiddel in een COVID-19-patiënt te injecteren, zodat het virus binnen een minuut verdwijnt. Ik zeg: briljant gedacht. Dat de hele patiënt binnen een minuut weg

70 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

is, is bijzaak. Maar in het oranjegebronsde brein van D.T. zou het kunnen werken.

Ik zou mijn intellect niet durven vergelijken met dat van een groot staatshoofd, maar misschien heb ik nog wel een beter idee: wat als we zieke mensen in een levensgrote magnetron doen en verhitten tot een bijna kritiek punt? Pats, boem, weg virus. Of wat ook kan: haal zo’n besmette long op de operatietafel even uit het lichaam (mensen kunnen prima met één long leven, toch?), maak ‘m helemaal schoon, hetzij met Trumps ontsmetter, hetzij met een huis-tuin-keuken-magnetron, en zet ‘m dan weer terug in het lijf. Om efficiënt te zijn: neem daarna de volgende long eruit en doe daar hetzelfde mee.

Appeltje eitje.

Dit zou met behulp van Lean Six Sigma lopendebandwerk kunnen worden. Al die werkloze autofabrieken, waar ze toch al met mondkapjes op opereerden, lijken me uitstekend geschikt voor een grootscheepse aanpak. Een beetje trotse coronapatiënt laat met een laserstraal op de gereviseerde longen een Mercedes-ster aanbrengen. Of 4 Audi-ringen met daaronder de tekst ‘Overleving door techniek’. Daar kunt u mee thuiskomen. Denk buiten de box, en denk groot, dat is het geheim. En ja, mocht het een keer verkeerd gaan, dan kan zo’n gevalletje mislukt gelijk door naar de koude opslag, tussen de ongebruikte airco’s.

JUBILEUM 2020

CRIMINEEL GEDRAG

instructiefilmpjes op het Dark Web bekijken, en dat staat dan weer haaks op de luiheid van de doorsnee boef.

Zouden die mensen ook een beroep mogen doen op de regelingen van de overheid? Als ze hun omzetverlies kunnen aantonen, denk ik van wel. ‘Even zien, meneer heeft normaliter een omzet van 10 duizend euro door het stelen uit “winkels, magazijnen en overige panden”, schrijft u hier. Zijn die overige panden woningen van particulieren of doet u alleen bedrijfspanden? Oh, u bent een gelegenheidsdief die graag in de woonwijk actief is. En bent u dan zelfstandige zonder trawanten of werkt u met medeplichtigen? Oh, wel in samenwerking met uw beste vrienden. Tsja, in dat geval moet u toch het andere formulier invullen, vrees ik. Het spijt me vreselijk maar dat zijn de regels. Goedemiddag.’

Zo’n dief heeft voor je het weet een burn-out door toedoen van een gemeentelijke bureaucraat. Dan is het weer een zegen dat de gemiddelde ambtenaar niet heeft leren denken buiten zijn gekaderde box; laten we dat vooral zo houden. Buiten de box denken betekent soms: binnen de box blijven.

Beschouw het als een ‘intelligente lockdown’ van iemands intelligentie.

HUMOR

Zie wat een positieve spin-off door deze aanpak ontstaat. De enorme werkgelegenheid die het biedt. Fabrieksarbeiders krijgen het predicaat ‘vitaal beroep’, ze gaan met opgeheven hoofd en als helden naar huis. Er staan een paar grote fabrieken van Fiat in Noord-Italië; hoe mooi wil je het hebben? Wel even oppassen dat de lokale maffia geen grip krijgt op het proces. U wilt na uw herstel niet iemand aan de deur krijgen die iedere week geld eist of anders de stiekem ingebrachte microchip in je longen uitzet. Ciao baby!

‘Denk buiten de box, en denk groot, dat is het geheim.’

Dat brengt me op het onderwerp ‘criminaliteit’. Ik heb te doen met al die boeven die nergens meer durven in te breken omdat iedereen braaf thuiszit. Of de zakkenrollers die anderhalve meter afstand moeten houden. Of de autodieven die hopeloos in de bosjes zitten te wachten op de lege parkeerplaats van een wegrestaurant. Of mensensmokkelaars die zelf in quarantaine worden gezet.

Het zal je maar gebeuren. Dan moet je wel creatief worden en buiten de box leren denken. Cybercriminaliteit is de meest voor de hand liggende oplossing voor deze beroepsgroep. Maar ja, dat vergt inspanning: leren programmeren of urenlang

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 71

HUMOR

COMPUTERBOEFJES

De doorsnee cybercrimineel heeft het momenteel een stuk eenvoudiger dan zijn analoge collega. Niet voor niets blijf ik er bij mijn kinderen op hameren om een technische studie te doen. Maar tussen al die handige digiboefjes zitten – treurig genoeg – tamelijk veel domme jongens. (Ook wel meisjes, denk ik. Maar die komen voorlopig niet door het glazen plafond. Dat is een misstand die we na de crisis echt moeten aanpakken, mensen.)

Zo’n boef achter een laptop denkt: ik ga de computers van willekeurige bedrijven en particulieren gijzelen en ransomware vragen. Dat zijn de relatieve slimmeriken. Maar er zijn ook minder snuggeren die massaal phishing e-mails verzenden met meer taalfouten dan in een live teletekstondertiteling. Of ze sturen van die bangmaakmailtjes: ‘Ik weet dat je in je blootje naar stoute plaatjes hebt zitten kijken op internet en daar heb ik een filmpje van gemaakt. Als je me niet betaalt deel ik dat filmpje met al je contacten.’

En dan sturen ze zo’n dreigmail naar mijn tante van 83 die alleen maar skypet met haar dochter in Australië.

Slordig, erg slordig. Of die sukkels uit India die zogenaamd namens Microsoft naar mijn bejaarde buurman bellen met de vraag of hij even achter zijn computer wil kruipen om een ‘fout’ te herstellen.

Maar mijn buurman heeft helemaal geen computer. Heel sneu. Als ze mij bellen speel ik het spel mee en hou ze zo lang mogelijk aan de praat, dan kunnen ze niet iemand anders lastigvallen.

‘Yes, I have my computer here, but it shows a blue screen. Can you tell me what I should do now?

Shall I reboot the system? It may take a while. Now it says: “fatal error”. Oops, my mouse is gone. Have you seen my mouse? It’s a grey one.’ Dat kan ik makkelijk een uur volhouden, tot ze hun geduld verliezen. Wat wel te prijzen valt is dat ze een poging hebben gedaan om buiten de Indiase

box te denken. En dat ze al die moeite doen om helemaal naar Nederland te bellen. Ik ben een optimist, dus ik zeg: hulde voor de inzet.

LEUKER KAN HET NIET

Mensen die moeite doen, die aandacht geven aan anderen, die streven naar het maximaal haalbare voor de mensheid, als het kan op een positieve manier; daar gaat mijn hart graag sneller van kloppen, vooral als we er met z’n allen om kunnen lachen.

Maar ook hier geldt: je kunt het overdrijven.

Neem nou de KLM en Air France directeuren die bij nader inzien geheel vrijwillig afzien van hun riante bonussen. Chapeau, om het in goed Frans te zeggen. Dat getuigt van empathie en visie. En wat te denken van een mooi Hollands bedrijf als Booking.com, dat zo netjes en doordacht zorgt voor zijn aandeelhouders? Geweldig en hilarisch.

Ik zeg u: de VOC-mentaliteit is weer helemaal terug van weggeweest.

Jan Peter Balkenende kan gerust gaan slapen.

Waar ik in deze crisis weinig over hoor, zijn de banken. Hadden alle bankiers niet zo’n mooie eed afgelegd waarmee ze beloofden geen foute dingen te doen? Betekent dat niet automatisch dat je dan belooft om alleen maar goede dingen te doen? Volgens mij zijn er op dit moment zat winkeliers en MKB’ers die wel een ‘goed ding’ kunnen gebruiken van hun bank. Al was het maar de afschaffing van woekerrentes of het verstrekken van een overbruggingskrediet. Kom op bankiers, denk buiten de box, ook buiten de box van de bank. Doe zoals de Belastingdienst, maak het wat gemakkelijker, niet leuker. Vraag het maar aan al die ouders die hun kinderopvangtoeslag zijn kwijtgeraakt, een dikke boete erbovenop kregen maar uiteindelijk snel gecompenseerd werden...

Not! Dat was ook buiten de box gedacht, maar

‘Wie zich het meest wegcijferen, hebben zelf weinig met cijfers.’

72 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

HEMELS

Zo draait alles weer uit op geld. Het is opvallend dat degenen die zich het meest wegcijferen, zelf weinig met cijfers van doen hebben. Of hadden.

Zoals Moeder Theresa, Nelson Mandela, of andersom, Donald Trump. En terwijl ik dit schrijf, besef ik dat hier een mop wordt geboren. Nou vooruit dan maar, als primeur voor The Optimist.

Brian de Mello, hoofdredacteur van The Optimist

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 73

HUMOR

niet buiten Box 1. Los hiervan, heb ik wel nog een tip voor de fiscus: doe iets aan die reclamespotjes op tv. Ik zie alleen maar blije mensen die lachend aangifte doen. Geloof me, dat bestaat niet. Hoe graag ik ook belasting betaal voor alles waarvan ik mag genieten in dit mooie land: lachend aangifte doen is mij nog niet gelukt in de afgelopen veertig jaar. Ik zie er de humor niet van in. Maar ja, ik ben dan ook niet een Ikea, U2, Apple, Microsoft, CocaCola, Pfizer of noem maar een andere willekeurige multinational die de post graag in Nederland laat bezorgen. Als je ze één ding niet kunt verwijten, is dat wel een gebrek aan het kunnen denken buiten hun eigen ‘letter box’.

De drie prominenten staan bij de hemelpoort en moeten portier Petrus ervan overtuigen dat ze naar binnen mogen. Moeder Theresa zegt: ‘Ik heb tijdens mijn leven duizenden kinderen gered en nooit iets voor mezelf gevraagd.’ Petrus knikt instemmend en opent de poort. Nelson Mandela betoogt: ‘Ik heb jarenlang in gevangenschap doorgebracht en daarna mijn volk geweldloos van apartheid bevrijd.’ Petrus opent met een diepe buiging de poort. Dan staat Trump voor zijn neus. Die zegt: ‘Sorry ouwe man, maar ik vind dat je een lousy job doet. Kijk eens naar die wachtrij, hij is veel te lang. En wat doen al die Mexicanen daar? Als je een beetje handig bent klim je zo naar binnen, er staat niet eens een hoge muur om de hemel. En dan die aankleding. Waar is het goud? Waar is de glamour?

Het ziet er van buiten nogal cheap uit.’ Petrus denkt even na en antwoordt: ‘Meneer Trump, misschien heeft u wel gelijk. Wij kunnen helaas niet aan uw standaarden voldoen. Neemt u hier de roltrap naar de afdeling voor mensen zoals u.’ Met een ‘dat was ik sowieso van plan’ en een hooghartige blik neemt de Amerikaanse president de roltrap naar beneden. Daar wordt hij warm begroet bij de schitterend versierde entree van de hel. ‘Meneer Trump, hartelijk welkom, maar wat doet u hier?’, vraagt de duivel verbaasd. ‘Ga opzij, Obama-lover,’ roept Trump, ‘Ik heb een reservering in de Russische lounge met Kim Jong-un. We are going to make hell great again.’ Verbouwereerd doet de duivel een stap opzij en zegt: ‘Ja maar, Kim is helemaal niet dood.’ De Donald stopt, vloekt en verzucht ‘Jemig, al dat fake news! Het houdt maar niet op!

Wat moet ik nu doen?’ De duivel komt grijnzend dichterbij en fluistert in zijn oor: ‘Even geduld. Kim heeft zojuist op aanraden van een vriend een injectie met desinfecteermiddel gekregen.’

Voelt u al wat meer verbinding door de humor? Briljant. •

Zorg goed voor Mama Gaia

W GOUDEN RANDJE

Volgens de Griekse mythologie kwam Mama Gaia op deze aarde om orde te scheppen uit chaos. En laten we eerlijk zijn, een chaos is het wel een beetje.

Maar in plaats van dit te zien als iets negatiefs, zoeken we massaal de andere kant van het verhaal op. Dat gouden randje, het lichtpuntje. Want kansen liggen er in overvloed, je moet ze alleen nog oprapen.

We leven – hetzij gedwongen – in een andere tijd. In het ‘nieuwe normaal’, zoals ze dat zo mooi zeggen. De coronacrisis houdt ons allemaal in de greep. En ook het klimaat staat hoger dan ooit op het dingen-om-ons-zorgen-over-te-maken lijstje.

Maar dat betekent niet dat we met z’n allen bij de pakken neer gaan zitten. Het tegenovergestelde gebeurt juist. Ik zie het overal om me heen. Mensen die betere keuzes maken. Voor zichzelf, voor de medemens én voor Mama Gaia, oftewel: moeder aarde.

Gelukkig zijn wij, mensen, ondernemende wezens. Wanneer wij voor hete vuren komen te staan, stampen we nieuwe ideeën en initiatieven uit de grond om die vuren de baas te worden. We zien een probleem en komen met een oplossing. Een oplossing die vaak veel makkelijker is dan van tevoren gedacht. En dat gebeurt niet alleen in Nederland. Over de hele wereld ontstaan er oplossingen.

Oplossingen die later samen komen tot een groter geheel en de wereld positief veranderen. Dat is onze kracht.

plastic dat langzaam maar zeker werd meegenomen door de zee. Ik nam me voor om daar zo snel mogelijk wat aan te doen. Een voornemen dat uiteindelijk is uitgegroeid tot Dopper, een duurzame en herbruikbare waterfles als antwoord op het plastic waterflesje. Een, op het eerste gezicht, simpele oplossing voor een groot probleem. In het geval van Dopper werkt de fles ook nog eens tweeledig.

Niet alleen worden plastic waterflesjes overbodig.

Ook werkt de fles als een boodschapper van onze missie. The bottle is the message! Letterlijk.

Diezelfde avond in 2009 zat ik, nadat ik het strand verlaten had, op de bank, keek televisie en zag voor het eerst dat er aandacht werd besteed aan de plastic soep. Dat kon – in mijn ogen – geen toeval zijn. En die ‘toevalligheid’ is wat het juist zo krachtig maakt. Er gebeuren zoveel dingen op hetzelfde moment, die hetzelfde effect hebben. Plastic was (en is) een wereldwijd probleem, dat zo groot is dat het meerdere mensen tegelijk opvalt en aan het denken zet.

Wanneer je dat kunt vertalen naar daadkracht, door het te mobiliseren en er aandacht voor te vragen, zet je een beweging in gang. Kijk maar eens naar mensen als Dirk Groot (Zwerfinator), Merijn Tinga (Plastic Soup Surfer) en Boyan Slat (The Ocean Cleanup). Allemaal mensen die een eigen initiatief

‘We staan aan het begin van weer een nieuwe beweging.’

PLASTIC UITDAGING

Neem Dopper als voorbeeld. Toen ik ruim tien jaar geleden op het strand liep, zag ik een probleem. Er lag een deken van plastic over het strand,

74 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

zijn gestart rondom ons plastic probleem. En met z’n allen zorgen we nu voor een reducering – of zelfs eliminering – van wegwerpplastic.

EEN DROOM VAN EEN RESTAURANT

Veganistisch eten heeft de afgelopen tijd flink wat imagoschade opgelopen. Zeg maar gerust: een geitenwollensokken imago. Mensen denken dat veganisten enkel leven op water en sla. Maar niets is minder waar. Ook hoef je geen knieval te

doen, of een bloemkool te offeren bij maanlicht om aan smakelijke ingrediënten te komen. Want ook de supermarkt om de hoek heeft tegenwoordig een ruim assortiment met kant-en-klare vegan producten. Organisaties als De Vegetarische Slager maken gouden tijden mee. En zelfs Magnum heeft een plantaardige variant van het welbekende roomijsje op de markt gebracht. Een ijsje dat net zo lekker is, of misschien zelfs lekkerder dan de ‘normale’ variant.

Deze beweging kan alleen maar ontstaan wanneer er genoeg mensen zijn met respect voor moeder aarde, voor Mama Gaia.

Die droom om een veganistisch restaurant te openen komt bijna uit. Er wordt geklust, gerenoveerd en er worden plannen gesmeed. In het najaar zullen de deuren openen, vooralsnog op anderhalve meter. Om daarop vooruit te lopen starten we binnenkort met online workshops in samenwerking met Lisa Stel, bekend van Lisa Goes Vegan. Met deze workshops willen we mensen thuis laten ervaren hoe makkelijk het eigenlijk is om voor plantaardig te kiezen. Verandering is niet alleen ontzettend makkelijk, maar ook vingerlikkend lekker!

Lieve mensen, zorg goed voor Mama Gaia, dan zorg je ook goed voor jezelf. • Merijn Everaarts, sociaal ondernemer

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 75

GOUDEN RANDJE

Vaak ontstaan initiatieven als deze, ‘grassroots’ zoals ze dat zo mooi in het Engels noemen, uit het hart, niet om financiële redenen. Men loopt ergens tegenaan, en voelt sterk de behoefte om er iets aan te doen. Of en hoe er geld mee te verdienen is, komt op de tweede plaats of is niet van toepassing. Het stemt mij optimistisch dat wereldwijd mensen opstaan die deze ‘grassroot’-oplossingen laten ontstaan uit de frustratie die zij hebben. Op de bank blijven zitten en toekijken wat er eigenlijk zou moeten gebeuren is voorbij.

Zoals men wellicht weet gaat duurzaamheid mij aan het hart. Ik denk dat we in die categorie, as we speak, aan het begin staan van weer een nieuwe beweging. Want hoewel de coronacrisis veel negativiteit met zich meebrengt en ons pas op de plaats laat maken, laat het ons ook zien hoe het anders kan. We zien hoe we ons leven en ons consumptiegedrag kunnen verduurzamen. Door kleine dingen als het vervangen van onze plastic tandenborstel door een borstel van bamboe. Maar ook door grotere dingen, zoals het minderen van (of zelfs helemaal stoppen met) onze vleesconsumptie.

Vooral dat laatste is iets wat mij de afgelopen jaren sterk is opgevallen. Vegetariërs en veganisten schieten als paddenstoelen uit de grond. Ook de term flexitariër wordt steeds vaker gebruikt. Dat is een nieuwe wereld waarin ik mij nu, meer dan vroeger, thuisvoel. Zo riep ik twee jaar geleden al dat ik een veganistisch restaurant zou willen openen.

Plant powered zoals ik dat graag noem. Mensen kennis laten maken met gerechten zonder dierlijke producten. Om te laten zien dat het echt niet zo moeilijk is als dat het soms lijkt.

FOTO: JORDY SLOOTS

NIEUWE BEWEGING

Leven zonder antwoorden

M VRAGEN

Ik hou van vragen. Van open, nieuwsgierige vragen. Ik vind het fijn om ze te stellen en ook fijn om ze te beantwoorden. Daar waar vragen eerlijk beantwoord worden, ontstaat helderheid. En daar houd ik van, van helderheid.

Het geeft me houvast. Ik weet hoe ik me tot iets of iemand moet verhouden, als de zaken helder zijn.

76 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

Maar soms, merk ik, kun je te veel vragen stellen.

Tien jaar lang had ik de ziekte van Lyme. Waarom is mij dit overkomen? Wat heb ik hier te leren? Die twee vragen heb ik mijzelf eindeloos vaak gesteld.

En ik kon velerlei antwoorden verzinnen, maar ik kwam er geen steek verder mee. Ik zocht antwoorden, omdat ik houvast zocht. Ik zocht controle over wat me overkwam. Ik wilde de ziekte kunnen beheersen. Als ik wist wat ik te leren had, dan kon ik mijn herstel bevorderen, zo beredeneerde ik. Maar zo werkte het niet. Het had eerder een averechts effect.

Er zat iets krampachtigs in het willen weten.

Het voedde de frustratie en de machteloosheid en bracht onnodige spanning. Terwijl mijn hele lijf alleen maar riep om ontspanning en overgave.

Loslaten. Toeven in het niet weten. Leven zonder antwoorden. Dat was de grote uitnodiging. Let go, let God. Daar ging het om. Te vertrouwen dat vanuit het optimaal steunende interactieve grote geheel, alles dienend is. Zelfs als het niet zo lijkt. Dan toch blijven vertrouwen. Het optimale evenwicht ontstaat vanzelf.

JUBILEUM 2020

EIGEN RITME

VRAGEN

Toen de coronacrisis ons land binnensloop, werd ik opnieuw geconfronteerd met die hardnekkige neiging tot zoeken naar houvast, willen weten, controle hebben, kaderen. Vooral in het begin.

Steeds weer op die NOS-app. Ik wilde weten hoe ernstig het was en hoe lang dit zou gaan duren. En ik wilde heel zeker weten dat ik het niet zou kunnen oplopen. Ik las alle adviezen van de verschillende virologen en hield de ontwikkelingen in het buitenland nauwlettend bij. En de dodentallen. En de ziekenhuisopnames. En de voorspellingen.

Wat bracht het mij? Niets. Eerder onrust dan rust. Eerder spanning dan ontspanning. Geen enkel antwoord leek bevredigend. Er bleef alleen maar honger naar meer. Het was niet waar ik wilde zijn.

Ik nam een drastisch besluit en besloot tien dagen de computer, telefoon en tv uit te doen en haalde voldoende boodschappen in huis om mijn eigen stilte retraite te kunnen houden.

Ik mediteerde, zat uren stil in de tuin en wandelde door het bos. Ik verwonderde me dagelijks. De serene rust die vanuit de omgeving voelbaar was, de wereld die voelbaar vertraagde, de stilte die stiller was dan ooit te voren. En de natuur! De natuur die dagelijks nieuw leven voortbracht.

De knop, die een paar dagen later een blad was. Zomaar verschenen uit het niets! De eerste bloesem in de fruitbomen. En de vogels die plots met zoveel leken te zijn en harder kwetterden dan ooit te voren.

In het bos kon ik zien hoe alles altijd in beweging is en dat dit moeiteloos gaat. Daar kon ik zien hoe het leven zelf zichzelf steeds weer vernieuwt. Het staat nooit stil. Het kan niet eens stil staan. Daar kon ik ook voelen dat het leven zelf mij draagt. Ik hoef niet mijn best te doen om te ademen, om mijn hart te laten kloppen, om mijn spijsvertering te laten plaatsvinden. De intelligentie van het leven zelf doet dat voor mij.

In de natuur kon ik zien hoe alles een eigen ritme van bewegen en groeien heeft. Bloemen hebben tijd nodig om uit de knoppen te komen, vruchten hebben de tijd nodig om te rijpen. Het heeft geen enkele zin om dat proces te willen versnellen. En dat geldt ook voor deze crisis. Die heeft zijn eigen tijdspanne van zich laten zien en begrepen worden. Als ik me openstel voor de intelligentie van het leven zelf, me er niet te veel mee bemoei, in vertrouwen ben en slechts de natuurlijke impulsen volg, gebeurt alles precies op het juiste moment. Moeiteloos.

Met het verstillen van mijn gedachten, verdwenen de verhalen in mijn hoofd naar de achtergrond. Alles bleek plots compleet te zijn. Er was niets wat miste, wat niet klopte, wat anders moest zijn dan het was. Geluk bleek vanzelfsprekend aanwezig. Liefde ook. Liefde voor alles wat is. Mijn hart vredig en kalm. Mijn lijf diep ontspannen.

‘Het optimale evenwicht ontstaat vanzelf.’

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 77

Maar toen waren de tien dagen om. En ging de tv weer aan, en de computer en de telefoon.

Mijn lichaam schrok. Verkrampte voelbaar.

Direct werd eenzaamheid voelbaar. En een lichte angst. Ik moest weer reageren op de wereld.

Er moesten dingen gedaan. Voor het werk. Voor anderen. Een onzekere toekomst verscheen. Ook daar moest ik wat mee. Weg vredig gevoel. Weg diepe ontspanning.

VRAGEN

HOE HET LUKT

‘Er was niets wat miste, wat niet klopte, wat anders moest zijn dan het was.’

De grote vraag rees: Maar hoe blijf ik in contact met dat diepe gevoel van geluk, terwijl ik me in de wereld beweeg? Hoe blijf ik in liefde en vertrouwen, terwijl de wereld in chaos en onzekerheid leeft? Hoe blijf ik die pure schoonheid zien als de (sociale) media je overspoelen met duizenden woorden, verhalen, beweringen, meningen en theorieën?

Het lukt me als ik dagelijks terugkeer naar de natuur. Naar mijn ademhaling. Als ik mooie muziek beluister, als ik kies naar welke verhalen ik wel en niet luister, als ik mijn focus houd op hier zijn. Aanwezig in mijn lijf, bewust van wat mijn zintuigen ervaren. Voeten op de aarde, de geur van pas gemaaid gras, het fluiten van de vogels. De warmte van het water als ik douche, de glimlach van de buurvrouw, de stem van mijn zoon, de beweging van mijn lijf als ik iedere ochtend dans.

Het lukt me als ik dankbaar ben. Dankbaar voor mijn kinderen, mijn familie dat ze allemaal vrij en gezond zijn, dankbaar voor mijn huis, mijn tuin, mijn

78 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

vriendinnen, mijn creatieve geest, die geniet van nieuwe programma’s bedenken. Dankbaar voor mijn lijf, dat levendiger aanvoelt dan ooit. Dankbaar voor de frontlinie in de zorg, voor alle deskundigen die vol gedrevenheid zoeken naar wegen om uit deze crisis te komen. Zodra ik bewust mijn dankbaarheid uit, verzacht alles.

Het lukt me als ik hier blijf. Precies hier waar ik ben. Geen verlichting zoek in afleiding, in verhalen met hoop op verandering of oplossingen voor de toekomst. Geen houvast zoek in theorieën waarom dit allemaal wel of niet goed is of wat het zal brengen.

Begrijp me goed, het is niet hier blijven en stil staan. Zeker niet.

Het is hier blijven en de natuurlijke flow volgen. Vertrouwen dat er een zuiver en natuurlijk weten is dat ons voortbeweegt. Impulsen volgen in het moment. Moeiteloos in actie komen.

En zo voel ik me weer blij. Vredig.

Gelukkig. Verbonden.

Dat we allemaal de uitnodiging voelen om naar binnen te keren. Om even of misschien wat langer stil te zijn en dankbaarheid te voelen. Al is het maar driemaal vijf minuten op een dag. Dat is wat ik vanuit het diepst van mijn hart wens. •

Nanette Kant, auteur van het boek Zen in de chaos en oprichter van Innersteps | School voor Natuurcoaching Expert op het gebied van wandel- en natuurcoaching. www.innersteps.com

Blijf een Optimist.

We doen de voorzichtige aanname dat u net als Merijn nog steeds een optimist bent. Ook na de lockdown zien we liever dat u dit blijft, want optimisten leven langer, gezonder en gelukkiger. Maar net als met alle waardevolle dingen is enig onderhoud wel nodig. Een abonnement op The Optimist is uw bewijs van lidmaatschap, uw kattenbelletje, uw moment voor reflectie, uw inspiratiebron. Blijft u lezen, dan blijven wij schrijven.

‘Het stemt mij optimistisch dat wereldwijd mensen opstaan die “grassroot”-oplossingen laten ontstaan uit de frustratie die zij hebben.’

FOTO: JORDY SLOOTS

MERIJN EVERAARTS (P.74)

Waar wacht u op? Tot iedereen een Dopper heeft? Word nu abonnee!

En als u het al bent, maak dan iemand anders blij met The Optimist.

Ga naar: www.theoptimist.nl/nu

De nieuwe wereld

U VERANDERING

De wereld verandert en dat werd tijd. Het is een geschenk voor de natuur, voor de aarde, voor de lucht, het water, de bomen, de dieren. Het is ook een geschenk voor de mensheid, want we beseffen meer en meer wat werkelijk van belang is in het leven. We komen erachter wat ‘vrijheid’ betekent, wat het belang is van goede gezondheid, zorg voor elkaar, onze vitaliteit, maar ook van het elkaar zien, knuffelen, aanraken, van een gezellig terrasje, de kapper, een strandwandeling en noem maar op.

U hoort mij niet zeggen dat het ‘crisis’ is. U zult mij niet horen praten over iets wat we ‘normaal’ zouden moeten gaan vinden, wat het niet is. Ik doe niet mee met het denken en handelen vanuit angst, ik beweeg me er soepel doorheen, zonder anderen voor het hoofd te stoten. Ik verbaas me vooral, maar ik begrijp ook heel goed dat iedereen z’n eigen waarheid heeft en daarin gelooft.

WAT IS WAAR EN WAT NIET?

Dit zouden we ons af kunnen vragen. Het lijkt me ook goed om u dat af te vragen. Waarom gelooft u het één wel en het ander niet? Waarom klakkeloos ergens achteraan lopen? Ik denk dat we nog niet eerder zo goed hebben kunnen waarnemen hoeveel verschillende versies van de ‘waarheid’ er in omloop zijn. En u kunt overal uw vraagtekens bij zetten.

‘Er is één Aarde en er zijn miljoenen werelden’, hoorde ik Mooji, een hedendaagse spirituele leermeester, laatst zeggen. Iedereen leeft in z’n eigen wereld, schept z’n eigen wereld en heeft geen idee van de belevingswereld van een ander.

80 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

Wij creëren. U krijgt waar u in gelooft. Van de ene gedachte komt de andere. Zit u eenmaal in een ‘verhaal’, dan ziet u daar ook de bewijzen van. Tot u er genoeg van hebt en zich een ander verhaal aandient, dan gelooft u dat. Tot u alle verhalen opeens doorziet en dan… Dan begrijpt u dat u een verantwoordelijkheid hebt. U ziet opeens in dat u ‘waar’ maakt waar u in gelooft, wat u zegt, wat u denkt, waar u bang voor bent. U kunt dan ook gaan inzien wat we gezamenlijk voor elkaar zouden kunnen krijgen als we de krachten bundelen, als we gezamenlijk onze aandacht zouden richten op wat we wel willen, wat wenselijk is. Hoe zouden we willen dat de wereld eruit zag? Hoe zouden we met elkaar om willen gaan? Hoe zouden we willen leven?

U kunt het ook zo zien: het is juist een geschenk om iets mee te maken wat we moeilijk, lastig, pijnlijk, ongewenst, zorgelijk, ingewikkeld of onwenselijk vinden. Weet u waarom? Omdat dat ons juist heel bewust maakt van wat we wel willen.

Beter dan ooit tevoren, weet u bijvoorbeeld waar u van bevrijd wilt zijn, wat u echt wilt, wat u anders

JUBILEUM 2020

VERANDERING

zou willen en hoe. En als u dan daar de focus op houdt, het u voorstelt en erin gelooft, dan kan het die kant op bewegen. Zo werkt het. Het vraagt u wel de aandacht te verleggen, want waar u de aandacht op richt, daar stuurt u de energie naartoe. Alles gaat uiteindelijk over energie. Alles is energie. En wij geven er kleur, vorm, richting en kracht aan, als het ware.

Sommige woorden gebruik ik niet, omdat ik me zeer bewust ben van het creërende vermogen ervan. Het maakt uit wat we zeggen, hoe we denken, waar we in geloven, maar ook waar we aandacht aan besteden en hoe. Ik voel me stukken beter sinds ik me niet meer laat overspoelen door al het nieuws, regelmatig buiten vertoef, ga wandelen in de natuur, geniet van de bloemetjes en de bijtjes, bijvoorbeeld. Ik kijk heel bewust veel minder tv, lees minder ‘nieuws’, klik van alles weg, wil niet alles weten, reageer ook niet overal op, maar neem soms

met verbazing waar hoe iedereen van alles vindt, waar men zoal in gelooft, hoe gestrest men soms op elkaar reageert, wat een waanzin er verspreid wordt – zowel vanuit spirituele hoek als vanuit officiële kanalen. En ik zal u zeggen: het is heerlijk om er met afstand naar te kijken. Ik zie het als een lesje nederigheid voor de mens.

‘Het collectief bewustzijn groeit momenteel razendsnel.’

VERGROOTGLAS

De wereld verandert en het is van groot belang om verder te kijken dan de ongemakken, beperkingen, de stress en het ‘lijden’ dat naar mijn idee per definitie voortkomt uit angst.

Het goede nieuws is dat het collectief bewustzijn momenteel razendsnel groeit, als gevolg van deze ontregelende situatie die de wereld al maanden in z’n greep houdt. Het goede nieuws is dat de aarde zich enigszins herstelt. Het goede nieuws is ook dat we in alle opzichten met onszelf worden geconfronteerd. We worden gedwongen iets te leren van deze situatie.

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 81

VERANDERING

Een hoger bewustzijn betekent in feite meer licht, alles wat niet gelijk is aan ‘het licht’ wordt zichtbaar, roert zich en wil getransformeerd worden. Dat geldt voor de wereld in zijn geheel als ook voor elk individu. Het is net een vergrootglas, valt me op. Alsof alles extremer is geworden, duidelijker, helderder. Dat stelt ieder van ons voor onze eigen uitdagingen, want natuurlijk worden we ook met onszelf geconfronteerd.

Ieder op z’n eigen manier. Veel mensen hebben de neiging dat naar buiten te projecteren. Dat verklaart misschien wel alle tumult, boosheid, onvrede en soms ook het onverdraagzame naar elkaar toe, dat ook de kop opsteekt, naast alle vriendelijkheid en solidariteit, die in eerste instantie vooral opviel.

De wereld verandert. Maar dé verandering is in feite in onszelf, niet buiten onszelf.

Waar we aandacht aan besteden, versterken we.

Waar we mee vechten, versterken we en houden we juist in stand. Zo werkt dat met energie. U creëert met uw aandacht, met waar u op focust. In die

zin zie ik het virus dus vooral als een instrument dat ons iets te leren heeft. Een transformatie-tool.

Sowieso is het een vorm van transformatie als u ziek bent, uit balans. Een moment waarop uw lichaam aan het werk gaat om het evenwicht te herstellen of u tot stilstand te roepen, omdat dat nodig is. Het regelt zichzelf. Koorts is bijvoorbeeld een manier om afvalstoffen uit uw lichaam te verdrijven.

Een ingenieus systeem, net zoals de aarde ingenieus functioneert. Het virus lijkt nu dé manier van de aarde om zich te herstellen. Dat is hard nodig.

Wie in evenwicht is met de natuur, goed afgestemd op zichzelf en op de aarde, is gezond en zal niet zomaar ziek worden. Wie leeft in disbalans, in angst, is ‘iets’ kwijtgeraakt en mist de kracht in zichzelf. U kunt er op elk moment voor kiezen om die kracht weer terug te roepen, u kunt steeds opnieuw terugkeren naar uZelf, met een hoofdletter. Naar de Stilte in uzelf, naar uw hart, afstemmen op iets groters, in uzelf aanwezig, het Goddelijke in uZelf.

Gedachten halen u daaruit, maar ook het afgestemd zijn op zaken, mensen of situaties buiten uzelf kunnen u daaruit halen. U geeft uw eigen kracht weg als u te veel waarde hecht aan de ‘waarheid’ buiten uzelf, alle verhalen, al het nieuws, alles waar iedereen in gelooft dat ‘echt’ is.

De ‘waarheid’ zoals we die waarnemen is een reflectie, een creatie, zoals een droom, zoals een zeepbel, die ook zo weer uit elkaar kan spatten. Ik geef toe: het is lastig daarover te discussiëren, dat doe ik in principe ook niet. Mensen die ergens in geloven, zijn ervan overtuigd dat dat ‘echt’ is en dat is het ook in hun beleving. Toch zou het goed zijn, voor iedereen, om te ontdekken hoe relatief de ‘waarheid’ is en hoeveel we daar zelf aan kunnen ‘bijsturen’ als het ware. Als we bepaalde zaken waarnemen die ons niet bevallen, houden we daar doorgaans de aandacht juist op gericht en zo blijven ze in stand. Als we onze aandacht ervan afhalen, ergens anders op richten bijvoorbeeld, kan het weer gaan bewegen. Het zijn onze eigen

‘Het zijn onze eigen overtuigingen die alles in stand houden.’

82 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

overtuigingen die alles in stand houden. Veel van die overtuigingen zitten diep, zijn ons overgedragen door de samenleving, door onze opvoeding en scholing en zijn soms al eeuwenoud. Dat wil nog niet zeggen dat ze ‘waar’ zijn. Dat zien we nu: de wereld verandert in rap tempo. Moeder Natuur heeft een enorme veerkracht, zo blijkt. Het water is schoner, de lucht ook, de kleuren zijn mooier, dieren komen overal tevoorschijn, planten zich beter voort dan voorheen, lijkt het. Bijvoorbeeld de schildpadden, die nu het strand weer voor zichzelf hebben.

Overal ter wereld zien we beelden opduiken van de zich herstellende natuur. Wat een geweldig nieuws is dat!

Daarom hou ik mijn hart wel een beetje vast voor wat er gebeurt als overal ter wereld de maatregelen weer versoepeld worden. Gaan we dan weer als vanouds door met het vervuilen en uitbuiten van de aarde? Dat is natuurlijk niet de bedoeling en volgens de wetten van de natuur kunnen we dan wachten op nieuwe ‘balansherstellende’ maatregelen. Ze gebeuren gewoon als ‘herstel’. Zoals een mens ook ziek kan worden als hij te lang zijn lichaam heeft genegeerd, vanuit het hoofd leeft, dagelijks urenlang achter de computer zit in een kantoor en vergeet wandelingen te maken in de natuur, van alles ‘moet’ en daardoor z’n lichamelijke behoeften verwaarloost. Als mensen bijvoorbeeld veel vlees eten van dieren die geen goed leven hebben gehad, sta ik er niet van te kijken dat dat een bepaald effect heeft op de gezondheid van die mensen. Dat is toch logisch?

dan geen schade of pijn willen veroorzaken aan de natuur of haar schepsels? Dat we ons één voelen met alles wat leeft, zowel met de aarde zelf, als met de bomen, de planten, de bijen, de vogels en alle andere dieren? Zoals wij met de dieren omgaan, zo gaan we ook met onszelf om. Wij zijn één met de aarde, met de natuur.

Vanuit uw hart aanwezig zijn, brengt u terug bij uw Ware Zelf en verhoogt uw bewustzijn, maar ook uw creatievermogen. We hebben nu de kans een mooie, schone, nieuwe wereld te creëren! • Petra Maartense, auteur van het boek Eerherstel, een nieuw begin (verkrijgbaar in de webshop van The Optimist).

Meer informatie: www.happyview.info YouTube: www.youtube.com/HAPPYVIEWPETRA

GEDACHTEKRACHT

Nu zou u natuurlijk kunnen zeggen: maar als alles over gedachtekracht gaat en we alles ‘krijgen’ zoals we het geloven, dan hoeven we toch nergens vatbaar voor te zijn? Dan gaat het toch meer over overtuigingen die we hebben, dat we bijvoorbeeld ziek kunnen worden of oud, arm of slachtoffer ergens van? Ja, in principe is dat zo. Maar een mens die afgestemd is op zijn Ware Zelf, leeft vanuit het hart, zijn ziel laat spreken en zich laat voeden door het Goddelijke, die wil toch ook in harmonie zijn met de natuur? Dat gaat toch vanzelf? Dat we

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 83

H AVONTUUR

HET AVONTUUR

Anders Verder 24 schrijvers over de wereld na corona

Toen de Griekse held Jason op één sandaal – de andere had hij verloren toen hij een oude vrouw hielp oversteken bij een rivier – bij zijn oom Pelias aankwam om de heerschappij over de stad lolkos op te eisen, wist Pelias genoeg. Dit was hem namelijk al voorspeld, en was de reden dat hij al die jaren slecht had geslapen. Jason bleek de zoon van zijn broer Aeson, die Pelias had afgezet, en inderdaad de rechtmatige opvolger. Maar Pelias was voorbereid en had al een truc bedacht. ‘Natuurlijk,’ zei hij tegen Jason, ‘je hebt gelijk, maar pas nadat je een taak hebt volbracht, geef ik alles op. Je moet het Gulden Vlies hierheen brengen.’

Het Gulden Vlies was de gouden schapenvacht van een ram die de kinderen van Athamas had gered door met ze weg te vliegen. Jason krabde zich achter de oren en vroeg aan Argos, de scheepsbouwer, om een groot schip – de Argo. En samen met vrijwilligers uit heel de Griekse wereld kon het avontuur beginnen.

Toen in Nederland de berichten over corona steeds duidelijker om maatregelen vroegen en het land op slot ging, staarde ik net als iedereen in ontsteltenis voor mij uit. Wat betekende dit? Hoe nu verder? Wat dan? Toen mailde ik op 19 maart een kleine groep mensen, die steeds groter werd omdat meer mensen het bericht doorgestuurd kregen. ‘Zullen we een boek schrijven?’, was mijn vraag. ‘Een boek met jullie verbeelding over een

84 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

wereld na deze crisis. Een bundeling van gedachten, een opening van ramen op de wereld na corona. Hoe zou het systeem eruit kunnen zien?

Hoe zou de community eruit kunnen zien? Wat zijn onze gedachten, onze verlangens, onze ideeën?

De bundeling is dan echt dat raam op een nieuwe werkelijkheid waarin we een shift in het systeem schetsen. Geen Utopia ver weg in de verbeelding (hoewel dat soms kan helpen om de gedachten te richten) maar hoe zou vanuit het oude het nieuwe kunnen ontstaan? Wat is er volgens jullie nodig, wat kan er, wat moet er?’

JUBILEUM 2020

Was het niet veel te vroeg om nu al over de crisis heen te kijken? Wat wisten we van erna? We keken toch te veel in de mist, we hadden nog geen idee, laat staan ideeën.

Ik voelde me een beetje als Jason in het Griekse verhaal, mank op één sandaal. Ik wilde iets, en er werd me een opdracht voorgehouden. Een boek? Dat Gulden Vlies? Prima, regel het maar.

Op mijn oproep werd uiteindelijk door 23 andere schrijvers gereageerd. Binnen een week stelde ik een route voor, was er een uitgever bereid het boek uit te geven en wierp ik mij naast initiator ook als eindredacteur op. Het avontuur kon beginnen.

Nu, twee maanden later, is het boek er. De titel: Anders Verder.

‘Verlangen is de pijn die ons in beweging zet.’

Op de reis die Jason maakt met zijn Argonauten blijkt iedere mede-reiziger een belangrijke rol te spelen om het Gulden Vlies te bemachtigen. Niemand is overtollig, of hangt er maar een beetje bij. Op die reis gaat het van de grote verleiding om de reis maar te staken naar de gezamenlijke verhalen over de essentie van het leven (en de dood). Van de gevechten – natuurlijk

‘Ik ben ervan overtuigd dat de wereld snakt naar een ander type leider, meer feminien. Of misschien is het beter om te spreken over humaan leiderschap.’ Jeroen Smit in zijn voorwoord in Anders Verder

De boot die ik samen met de 23 andere schrijvers bouwde – en die uiteindelijk de naam ‘Anders Verder’ kreeg – is een boot gebleken vol met verhalen waarin we verder keken. Wat als? Wat anders?

Hoe verder? Het zijn de verhalen van een andere economische opbouw straks, maar altijd in het verlengde van de liefde. Want liefde is de brandstof voor ons leven. Het zijn de verhalen van grote moed, maar altijd in het verlengde van kunde.

Want kunde is ons talent om richting te geven. Het zijn de persoonlijke verhalen van inkeer en inzicht, maar altijd in het verlengde van verlangen. Want verlangen is de pijn die ons in beweging zet.

Iedere schrijver in het boek bleek nodig te zijn om Anders Verder compleet te maken. Want elk verhaal geeft het andere verhaal nog meer kleur en diepte in het verbeelden van een wereld na deze crisis. Elk verhaal afzonderlijk zou geen vonkje kunnen maken, maar samen zijn ze een laaiend vuur geworden. Een fakkel die doorgegeven wordt. Een verhaal dat verteld kan worden. Een gesprek dat op gang kan komen. Want hoe willen wij leven? Hoe zullen wij deze wereld doorgeven aan een volgende generatie? Wat is ons gezamenlijke verhaal?

AVONTUUR

DE REIS

het blijft een Griekse mythe – naar de onmogelijke opdrachten om toch het doel te bereiken. Als je het verhaal naleest zul je de analogie met het menselijk leven herkennen. Ga ik de uitdaging aan, hou ik vol, durf ik op mijn medemensen te vertrouwen, lukt het ons?

Het Griekse verhaal van meer dan 1300 jaar geleden is niet alleen een verhaal over heldenmoed, maar ook over hoop. Het is het verhaal van een crisis, maar vooral van de verbeelding om de crisis te overleven. De vraag is alleen hoe?

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 85

De schrijvers in dit boek – economen, doeners, ondernemers, journalisten, docenten, zieners, sprekers – komen in het boek met heldere voorbeelden van hoe het anders kan, zelfs moet (zonder te drammen), omdat ‘business as usual’ niet meer kan.

Het is een dichtgeslagen deur die we weer langzaam open moeten wrikken. Niet met een koevoet, maar met onze verbeelding. Wat voor een wereld ligt er achter die gesloten deur? En als we ons het opengaan van de deur voorstellen, als we over de drempel stappen en om ons heen kijken: wat zien we dan? Daar gaat dit boek over. Wat zien we van een wereld zonder crisis?

AVONTUUR

HET SPEL, DE PLAATS, DE SPELER

Niet voor niets zijn die oude verhalen, zoals het verhaal van Jason en zijn Argonauten, nog steeds inspirerend. Want wie haalt het in zijn hoofd aan het begin van een crisis zijn hand op te steken en te vragen wie mee wil schrijven aan een boek? Wie heeft de moed die vraag op te pakken om over een schaduw heen te kijken en te gaan schrijven?

Wie voelt de noodzaak om juist nu – temidden van de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog – de verlamming af te schudden en een wereld te verbeelden zonder crisis?

Deze schrijvers met mij zijn niet uniek, zijn geen superhelden, want overal, echt overal op de wereld komen mensen in actie. Waar ze zijn, met wie ze zijn, in hun noodzakelijke werk, vanuit hun verantwoordelijkheid, in hun moedige besluiten om te helpen.

Deze crisis laat ook weer zien waar onze plaats is.

Plaats, maar ook zicht op de wereld waarin u leeft en werkt, het spel dus. En het idee over wat u nu te doen staat, u, die speler in dat spel, die zijn plaats opzoekt. Spel, speler, plaats. Of plaats, spel, speler.

Juist nu in deze crisis leert u dat te ontdekken. En precies zo kunt u alle verhalen in het boek Anders Verder ook lezen. Wat is dit spel, deze wereld, die een economische ordening aanhangt die binnen zes weken jammerlijk faalt? Wat is mijn plaats in dit

spel, deze wereld, wat voeg ik (nog) toe? Wie ben ik als speler op mijn plaats in dit spel?

In 2019 hoorde ik de filosoof Charles Eisenstein, auteur van het boek Climate: A New Story, in een lezing vertellen dat we in een omschakeling, een transitie zitten waarin ons idee dat wij de natuur kunnen beheersen voor altijd anders lijkt te worden.

Niet langer meer zijn wij degenen die afgescheiden zijn van de rest van de natuur, denkend dat wij de kroon op het scheppingswerk van God zijn, maar onderdeel van het grote verhaal van de natuur. Daardoor krijgen wij een dienende rol als beheerder. Daardoor kunnen en moeten we ook vanuit liefde naar onze omgeving kijken, omdat telkens als er iets sterft door ons toedoen, er iets zal sterven in onszelf. Later lees ik: ‘We zullen de perceptie van leiderschap moeten loslaten, leiderschap dat ons eeuwenlang heeft verteld dat we overheerser moeten zijn om sterk te zijn. Dat we een plan moeten hebben voor anderen, ook al hebben we eigenlijk geen flauw idee.

Dat we moeten organiseren, controleren, sturen omdat er anders niemand is die het doet. Dat de

‘Deze crisis laat ook weer zien waar onze plaats is.’

86 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

Anders Verder Ron van Es e.a.

Uitgever: Studio Kers ISBN: 9789491835131 272 pagina’s € 20,00 Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist.

‘De collectieve intelligentie van mensen in verbinding is mijn hoop.’ Jan Bommerez in zijn nawoord in Anders Verder

BEWUSTWORDING

Griekse verhalen zoals dat van Jason en de Argonauten hebben ook geleid tot beroemde Griekse tragedies die een vaste opbouw kennen. Er is altijd een held, er is altijd een opdracht, er is altijd een bepaalde plek waar het verhaal zich afspeelt.

De toneelstukken bestaan dan uit vijf bedrijven waar in het vierde bedrijf de held altijd bijna ten onder gaat. Wie komt hem redden? Dat zijn de goden bij Jason, dat is God in de christelijke stukken zoals Vondel die schreef. De ingreep van boven. Iets van buiten. Iets buiten onszelf waardoor alles toch nog goed komt.

Ik geloof vandaag eerder in deus in machina, de goddelijke verbeelding in ons, het besef, ons geweten dat roept, de innerlijke stem. Misschien geïnspireerd door een geloof, of door een dieper weten, een onbewust bewustzijn. Wat is onze plaats als speler in dit spel? Wat is mijn plaats, wie ben ik als speler, wat is het spel dat wij creëren?

Met het boek stoppen de verhalen van de schrijvers trouwens niet. We willen heel graag de gesprekken op gang blijven houden via onze online community. Daar zal elke schrijver de ideeën over anders verder actueel posten.

Kijk op www.community.laatbloeien.nl • Ron van Es, founder School for Purpose Leadership www.purposeleadership.nl en eindredacteur van ‘Anders Verder’.

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 87

AVONTUUR

wereld ons nodig heeft, anders gaat die te gronde.’

We zullen – ook vanuit frustratie dat het systeem niet langer werkt – een andere kijk moeten creëren om vanuit een nieuwe betekenis verder te kunnen.

Het boek Anders Verder, die boot die van wal ging op 19 maart 2020 en twee maanden later in de boekhandel ligt, is het noeste werk van mijn reisgenoten. Dat besef ik maar al te goed. Zo is ook het systeem dat we gezondheidsorganisatie noemen het werk van verpleegkundigen, dokters, medewerkers op vele afdelingen. Zo is het systeem dat wij onderwijs noemen het werk van onderwijzers, docenten en mensen die het in goede banen leiden. Zo zijn de organisaties van supermarkten, waterschappen, afvalverwerking, politie en brandweer allemaal het werk van mensen die daar werken. Het is de plaats waar zij hun werk doen. Het is het spel waar zij hun talenten inzetten.

Het is het besef dat we als samenleving hebben gekregen dat zij de spelers zijn. Net als wij dat zijn.

En dat de vraag naar anders verder ook aan ons gesteld wordt.

De Transitie Motor:

Met elkaar wordt het beter

S VERBINDING

Met haar wereldwijd ontwrichtende gevolgen legt COVID-19 bloot hoezeer we met elkaar verbonden zijn. In deze verbinding ligt de kans om met elkaar de maatschappelijke regie te nemen. De Transitie Motor nodigt u uit tot een herbezinning op het Nederland van morgen.

Solidariteit, naastenliefde en waardering voor de natuur zijn de laatste tijd alom voelbaar geworden. Er ontstond diepe dankbaarheid voor onze gezondheid en voor de mensen die onze geliefden verzorgen in een tijd waarin we uit liefde afstand van hen houden. Zichtbaar geworden zijn ook de waarden op basis waarvan onze pre-COVID-19 samenleving, het oude ‘normaal’, gebaseerd was. De maakbaarheid van het leven die nu ineens zeer relatief blijkt, de individualiteit die mensen kwetsbaar en eenzaam doet voelen en een sec op groei gefocuste economie die onze natuurlijke en menselijke hulpbronnen uitput en overbelast.

HERBEZINNING

Deze zichtbaarheid van beide kanten van de medaille van onze samenleving, van waarden die haaks op elkaar staan, roept veel vragen op. Het nodigt uit tot een herbezinning op het Nederland van morgen en de waarden die dan leidend zijn.

Hoe ziet een samenleving eruit waarin welvaart breder gedefinieerd wordt dan welvaart in financiële zin? Denk aan wederkerigheid, aan sociale economie, aan een samenleving die functioneert als partner van de natuur in plaats van heerser over de natuur. Welke andere principes willen we hanteren als we onze productie- en consumptie-

88 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

processen binnen de sociale en ecologische grenzen willen inpassen? Hoe kunnen we deze andere waarden dieper verankeren in onze samenleving, zodat de samenleving als geheel rechtvaardiger, inclusiever, duurzamer en vooral veerkrachtiger kan worden? Met als uitkomst een veerkrachtige samenleving die anticipeert op toekomstige uitdagingen, met een evenwichtige economie die goed is voor mens en natuur.

Deze crisis maakt meer dan ooit duidelijk hoe onduurzaam en problematisch de richting van economische ontwikkeling pre-COVID-19 eigenlijk was. En ook dat voor heel veel mensen dat nu pas echt zichtbaar lijkt te worden. Het blijkt dat ‘business as usual’ helemaal niet bestaat waarbij helder wordt dat verandering de grote constante is. En de verwachting dat alles ongeveer blijft zoals het altijd was, wordt inmiddels afgedaan als een te lang gekoesterde illusie.

Voor al die pioniers, ondernemers, ambtenaren, wetenschappers en activisten die al jaren aan duurzaamheid, rechtvaardigheid, sociale economie, directe democratie, circulariteit, gezonde voedselsystemen, natuur-inclusieve landbouw, inclusief onderwijs en basisinkomen werken, geldt het tegenovergestelde. De beweging waar zij zich hard voor maakten werd lange tijd gezien als marginaal of alternatief. Nu komt er ineens de bevestiging dat

JUBILEUM 2020

wat zij (wij, de samenleving) doen nodig, waardevol en gewenst is.

In de transitiegesprekken, van waaruit De Transitie Motor is ontstaan, vonden veel van deze mensen elkaar: van betrokkenen vanuit ministeries en lagere overheden, universiteitsmedewerkers, de buurvrouw en de werknemer in de exportbranche tot de kunstenaar. Overal in onze samenleving zetten mensen zich al jarenlang mentaal, met handen en met hart, in voor het Nederland van morgen.

Een herbezinning op waarden en daarop gebaseerde transitieinitiatieven zijn al jaren gaande. Door de crisis vindt er nu een enorme versnelling plaats en groeit de groep ‘herbezinners’ explosief. De uiteenlopende initiatieven en organisaties die op vele fronten toewerken naar zo’n veerkrachtige samenleving worden momenteel beter zichtbaar. Er ligt een enorme mogelijkheid om de krachten te bundelen en met elkaar de maatschappelijke regie te nemen om de kanteling in onze samenleving te bewerkstelligen.

Nederland van morgen. Een koers waarbij de kennis, creativiteit, innovativiteit, tools en de vele reeds bestaande maatschappelijk initiatieven nog beter zichtbaar worden voor overheid, bestuur en beleid, en een bron vormen om uit te putten. Een koers vooruit, waarbij in verbinding tussen burgers, overheid en bedrijfsleven het bundelen van deze initiatieven mogelijk wordt. Een koers vooruit, mogelijk gemaakt door de enorme diversiteit van mensen, initiatieven en gezamenlijke inzet.

De handreiking werd begeleid door een oproep aan het kabinet om samen te werken met en gebruik te maken van deze groeiende beweging. In een andere brief werd de samenleving opgeroepen mee te doen en aan te sluiten bij initiatieven in de buurt, de regio of op landelijk niveau.

De Transitie Motor is een echte motor: aanjager en facilitator van de brede beweging, bestaande uit ondernemers, burgers, initiatieven en organisaties die samen werken aan een veerkrachtige samenleving en economie, waarin we goed voor elkaar en de aarde zorgen door de gewenste en benodigde maatschappelijke veranderingen in de praktijk te brengen. De motor wil een versnelling aanbrengen, via een coöperatieve samenwerking, uitmondend op 5 mei 2021 in een breed gedragen maatschappelijke koers naar het door ons allen gewenste Nederland van morgen.

‘Door de crisis groeit de groep “herbezinners” explosief.’

Op Bevrijdingsdag, 5 mei 2020, presenteerde De Transitie Motor daarom een handreiking aan de Nederlandse regering en aan de samenleving.

Deze handreiking schetst een koers vooruit voor het

VERBINDING

EEN HANDREIKING

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 89

VERBINDING

DE PIJLERS

De Transitie Motor benut het momentum van de coronacrisis om een gedeelde visie te schetsen voor het Nederland van morgen. Een Nederland dat als geheel sociaal, economisch en ecologisch veerkrachtiger is. Een Nederland waarin waarden zoals rechtvaardigheid, inclusiviteit en duurzaamheid leidende beginselen zijn. De pijlers waarlangs we als samenleving de ambitie van het Nederland van morgen waar kunnen maken schetsten we reeds in de recent gepubliceerde Handreiking.

Deze tien pijlers luiden als volgt: 1. Hervorming van financiële en fiscale structuren 2. Gezonde leefomgeving 3. Circulaire businessmodellen 4. Eerlijke arbeid in de 21e eeuw 5. Diversiteit en vernieuwing van het onderwijs 6. Inclusiviteit en participatie 7. Duurzaam voedselsysteem 8. Energie en mobiliteit 9. Gezonde internationale relaties 10. Natuur- en biodiversiteitsherstel De handreiking is een uitnodiging aan de samenleving en aan de politiek om in gesprek te gaan over de visie voor het Nederland van morgen, én om gezamenlijk in constructieve samenwerking tussen burgers, overheid en bedrijfsleven het Nederland van morgen te creëren.

BRUG NAAR DE TOEKOMST

De uitdaging is om de komende tijd een brug te slaan tussen twee werelden. Aan de ene zijde

de bestaande instituties en structuren, die nog sterk worden gekenmerkt door het oude ‘normaal’, de oude maatschappelijke verhoudingen en de oude economie.

Aan de andere kant een gefragmenteerd, beperkt zichtbaar en decentraal georganiseerd ecosysteem van experimenten en initiatieven. De ene wereld houdt de sleutels in handen tot democratische, legitieme en maatschappelijke stabiliteit en besluitvorming. De andere wereld heeft de sleutel tot transities naar lokaal maatwerk, inclusiviteit, rechtvaardigheid en duurzaamheid. De eerste groep vraagt #hoedan, de tweede groep laat zien #zodan!

In de maatschappelijke transitieruimte die nu aan het ontstaan is nemen de onzekerheid en chaos, en daarmee ook de roep om controle en de weerstand tegen verandering toe. De transitieruimte biedt tegelijkertijd ook kansen om grote stappen te zetten. Dat vraagt wel om een passende vorm van transitiesturing die helpt om de woelige dynamiek te kanaliseren in de juiste richting. Een wijze van sturing die de transitiebeweging vanaf buiten (vanuit de samenleving) naar binnen (bestuur en beleid) kan brengen. Sturing door middel waarvan nieuwe mechanismen tot stand worden gebracht tussen overheid, markt en maatschappij. Een bundeling van transitiekrachten met mandaat, middelen en menskracht. Een nieuw institutioneel ontwerp dat vanuit transformatieve governance-competenties en -instrumenten de turbo op mogelijke en gewenste transities zet: De Transitie Motor.

JUBILEUM 2020

IN VERBINDING VERKENNEN

Vanuit onderzoek en ervaring met transitieprogramma’s en vanuit de transitiegesprekken kristalliseert het inzicht dat er een meer productieve en transformatieve manier mogelijk is om maatschappelijk samen te werken aan transities. Een manier waarop het transformatief ondernemerschap van mensen dat massaal aanwezig is, de bestaande structuren, instituties en gevestigde patronen helpt te bewegen.

Laten we de komende maanden gebruiken om met elkaar te verkennen hoe dat eruit kan zien en hoe de verschillende werelden met elkaar verbonden kunnen worden. Wij vinden het hierbij hoopvol dat we als mensen met interesse en inzet voor transities naar een veerkrachtige toekomst met elkaar in gesprek zijn gekomen.

Het succes van De Transitie Motor is wat ons betreft afhankelijk van het delen van de onderliggende waarden (rechtvaardigheid, inclusiviteit en duurzaamheid) die aan het Nederland van morgen ten grondslag liggen, én van de oprechte inzet om met elkaar het Nederland van morgen te creëren.

We zien u graag op vrijdagmiddag bij de transitiegesprekken. •

‘De transitieruimte biedt kansen om grote stappen te zetten.’

Sjoerd Kluiving, Hans Leeflang, Derk Loorbach, Madeleen Mulder en Jelleke de Nooy van Tol, uit naam van meer dan achthonderd denkers en doeners, grote en kleinere initiatieven die werken aan een duurzaam Nederland na corona Meer informatie: https://drift.eur.nl/petitie-de-transitie-motor/ www.detransitiemotor.nl

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 91

VERBINDING

De Transitie Motor kan de brug slaan tussen de maatschappelijke transitiekrachten en de formele, representatieve democratie. Vanuit brede maatschappelijke verkenningen kunnen de agenda, algemene inzichten en lessen, noodzakelijke randvoorwaarden en ondersteuning worden geïnventariseerd om deze vervolgens te vertalen in formeel beleid, politieke besluitvorming en georganiseerde steun om het Nederland van morgen te realiseren.

De Transitie Motor beoogt een coöperatieve krachtenbundeling van op transitie gerichte ambtenaren, onderzoekers, ondernemers, burgers en instellingen te zijn, waardoor vergroting, versnelling en inbedding van transitie-initiatieven mogelijk wordt. In de kern heeft De Transitie Motor vier functies die samenhangen met beleidstransities en maatschappelijke transities: 1. Verbreden, versterken en zichtbaar maken van bestaande initiatieven en organisaties. We gaan dit doen door in vrijdagmiddag transitiegesprekken, per pijler, met alle mensen en organisaties die zich daarmee verwant voelen, de pijlers verder te ontwikkelen (Massa maken); 2. Participatie van het beleid organiseren. Dat kan bijvoorbeeld door ondernemende ambtenaren de kans te geven (met mandaat en middelen) om mee te werken aan transities en de lessen en inzichten hieruit naar beleidsagenda’s te vertalen (Beleidsparticipatie); 3. Verspreiden van deze nieuwe manieren van kijken, denken en werken en olievlekwerking. Dat kan door faciliterende regels, ruimte bieden en maatschappelijke dialoog, en met maatschappelijk onderzoek en politiek debat (Sociale diffusie); 4. Agenderen van deze maatschappelijk gedreven sporen naar de toekomst op de formele politieke besluitvorming. Dat kan door te laten zien dat er een maatschappelijke meerwaarde is met praktisch bewijs. Het gaat uiteindelijk om een ombuiging van Rijksinvesteringen en het openbreken van lopende contracten (Institutionaliseren).

ADVERTORIAL

Terug naar ons natuurritme We zijn het een beetje vergeten. Dat we eenvoudige dagdieren zijn die tot enkele honderden jaren terug ‘voor dag en dauw’ opstonden en ’s avonds ‘met de kippen op stok’ gingen. Nog niet zo heel lang geleden leefden we met het ritme van de natuur, met de cadans van het afwisselen van dag en nacht.

Overdag waren we actief, werkten we op het land of gingen op jacht in de bossen. Tijdens de nacht was er tijd om te slapen. De mens is zo geëvolueerd tot het organisme dat we nu zijn. De komst van de gaslamp en later het elektrische licht brachten hier in hele korte tijd verandering in.

Het mechanisme, dat bij de mens en de meeste zoogdieren de afwisseling tussen dag en nacht vertaalt naar slapen en waken, heet de biologische klok. Dit kleine groepje cellen in de hersenen geeft via ingewikkelde neurofysiologische en hormonale verbindingen het signaal aan het lichaam dat het dag of nacht is. De bioklok staat in verbinding met de buitenwereld via het netvlies in het oog. Voor een deel is dit mechanisme endogeen bepaald; de klok blijft ook zonder signalen van de buitenwereld (daglicht) nog enige tijd ‘doortikken’, al gaat het ritme dan wel langzaam

GEBRUIK DE CODE ZORGHELDEN EN ONTVANG €50,- KORTING BIJ AANSCHAF VAN EEN PROPEAQ LICHTBRIL! GA NAAR WWW.PROPEAQ.COM

uit de pas lopen. Het ochtendlicht zorgt ervoor dat dit uit de pas lopen wordt hersteld. Licht, en specifiek het blauwe deel van het spectrum, is erg belangrijk voor een regelmatig ritme. Dit ritme is van grote invloed op de slaap en zorgt voor rust en herstel van lichaam en geest.

Beschermende stoffen zoals melatonine (een antioxidant) en het groeihormoon spelen waarschijnlijk een grote rol in dat herstelproces.

Met de komst van het kunstlicht zijn we ook actief op tijden waarvan de bioklok aangeeft dat we zouden moeten slapen en herstellen, zoals het werken in de nachtdienst en reizen met jetlag. De beschermende invloed van slaap is voor een deel verloren gegaan door de jachtige maatschappij waar we allen deel van uitmaken.

De oplossing ligt voor de hand maar vereist een verregaande aanpassing van gedrag en leefstijl.

Leer uzelf aan om elke dag, ook in het weekend, op dezelfde tijd op te staan en naar bed te gaan. Eet gedurende de dag op vaste tijden en zoek zoveel als mogelijk daglicht tijdens de dag en zoveel als mogelijk duisternis tijdens de nacht.

Werkt u in ploegen- en nachtdienst, dan wordt het moeilijker. Gelukkig is daar ook een oplossing voor, namelijk door het verschuiven van het slaap-/waakritme met behulp van de Propeaq lichtbril, met gebruik van blauw licht en oranje glazen.

30 minuten blauw licht aan het begin van de dienst en 30 minuten oranje glazen voorafgaande aan de dagslaap, is in de meeste gevallen voldoende om beter wakker te kunnen blijven tijdens het werk en om beter te slapen. De handige Propeaq App helpt hierbij. Deze is gratis te downloaden via de App Store en Google Play. • Meer informatie: www.propeaq.com

Medisch Centrum Balans Acupunctuurbehandelingen ● Traditionele Chinese geneeskunde ● Huisartsen

Traditionele Chinese geneeskunde in combinatie met westerse medische deskundigheid

Behandeling van: Vermoeidheid ● Zwakke spijsvertering ● Hooikoorts ● Overgewicht ● Pijnklachten ● Onvervulde kinderwens ● Depressie ● Schildklierproblemen ● Acné ● Menopauzeklachten ● Slapeloosheid ● Chronische (pijn)klachten

W. Lin arts, acupuncturist

S. Ho praktijkondersteuner

W. Wang tcm-specialist

Bel voor een afspraak: 070 3888 111 Stationsweg 23, 2515 BG Den Haag ● www.mcbalans.nl ● info@mcbalans.nl

LIMINAL SPACE

O 94 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

JUBILEUM 2020

Corona als leermeester

O

Kunnen we ons overgeven aan de liminale ruimte?

Ik hoor u nu denken: liminale ruimte!?! Nooit van gehoord.

Ik kende het begrip zelf tot voor kort ook niet. Maar de ervaring van in liminal space verblijven, ken ik juist heel goed.

Het leven heeft me al diverse malen tot het punt gedreven dat ik wel moést, ook nu weer. Zowel in werk als privé. Met dank aan corona als leermeester.

van binnenkomen of beginnen. De liminale ruimte is de tijd en ruimte tussen ‘wat was’ en ‘wat komt’.

De ruimte van transitie, en van niet weten. De liminale ruimte is waar transformatie plaatsvindt, als we leren hierin te verblijven, het ons te laten leiden en vormen.

Auteur en Theoloog Richard Rohr beschrijft het als: ‘...een unieke spirituele positie, waarvan de mensheid een hekel aan heeft om erin te verblijven, maar waar de bijbelse God hen altijd leidt. Het is het gebied waar je de oude beproefde manieren in je leven achter je laat, maar nog niet in staat bent het te vervangen met nieuwe antwoorden. In dit gebied ga je eindelijk uit de weg en laat je je leiden door het hogere. Als je niet getraind bent in hoe je angsten te containen; hoe te leven met ambiguïteit; met het eindpunt nog niet te kunnen zien; je toe te vertrouwen en je stap voor stap te laten leiden... zul je wegrennen... al het mogelijke doen om deze vreselijke wolk van niet weten te ontvluchten.’

LIMINAL SPACE

Overal om me heen hoor ik dat corona een vergrootglas legt op alles wat niet goed zat en onder de oppervlakte sluimerde in hun leven. En dat die dingen nu, onder de grote druk om binnen te blijven en naar binnen te keren, boven komen drijven.

Dat lijkt individueel te gebeuren, maar ook collectief. Ineens heeft iedereen het er echt over dat alles systemisch anders moet. Dat we niet terug moeten naar business-as-usual na corona, maar dat we de crisis juist moeten aangrijpen als kans om alle dysfunctionele systemen in onze maatschappij – van het financiële systeem, de zorg, onderwijs, consumptie van voedsel en goederen tot klimaat – grondig aan te pakken.

Want: het kan! Als de nood maar hoog genoeg is dan kunnen we ineens drastische maatregelen nemen en toestaan. En solidair zijn.

Oké. Maar wat heeft dat nou te maken met liminale ruimte, wat is ‘liminale ruimte’?

En wat moeten we ermee?

Het woord ‘liminal’ komt van het Latijnse woord ‘limen’ wat ‘drempel’ betekent: ieder punt

‘Wat is mijn natuurlijke tempo als veel prikkels wegvallen?’

»

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 95

LIMINAL SPACE

HOUVAST

Misschien bent u hier nog niet, in deze liminale ruimte. Misschien bent u nog volop druk met het werk dat u al deed, alleen nu binnen andere randvoorwaarden. Dat is zeker waar als u in de zorg of het onderwijs werkt. Misschien heeft u de tijd en ruimte aangegrepen om eens flink achterstallig onderhoud aan te pakken: uw huis te verbouwen of te klussen. Aan het getimmer en de grofvuil-bakken in onze straat lees ik af dat ongeveer een derde van onze buren daarmee bezig is.

Misschien heeft deze tijd ons juist geholpen om te vertragen, en te voélen: wat en vooral wie doet er voor mij eigenlijk echt toe? Wat is mijn natuurlijke tempo als veel prikkels wegvallen, en hoe fijn is het om het contact met mijn partner en kinderen te verdiepen!

En nu mogen we voorzichtig weer de deur uit. De winkels gaan weer open. En de mensen die hun winkelzucht in hebben gehouden staan weer in de rij voor de Bijenkorf.

‘Terug naar hoe het was. Back to normal. Hèhè, we hebben het uitgehouden, de eindstreep gehaald. We mogen weer...’

Tegelijk veert het virus In Korea en China weer terug. Zoals in onszelf het oude – tijdelijk onderdrukte – gedrag weer de kop opsteekt zodra we weer ‘mogen’. Onze achterhaalde – maar oude vertrouwde – manieren van leven en werken zijn hardnekkig.

Maar in de onderstroom is er een voelen en wéten dat het oude vertrouwde zijn houvast begint te verliezen. Voor ons allemaal. Vroeger of later komt het besef dat we er niet langer aan ontkomen.

En dan staan we dus op de drempel. Slingert u aan de trapeze die steeds meer vaart maakt. En voelt u: ik moet los gaan laten. De drempel over.

De slinger maken. Zonder dat er al houvast is aan de overkant.

Doodeng. Maar nodig. Individueel en collectief.

Corona is daarin helpend. Een leermeester.

Zoals Richard Rohr het beschrijft: we haten het om daar te moeten verblijven, in die Liminal Space.

We zetten al onze vlucht- en ontwijkmechanismes in om daar niet te hoeven vertoeven.

Van hard blijven werken of ons huis verbouwen, tot bij de pakken neerzitten, online winkelen of te veel eten en drinken. Een kwart van de Nederlanders schijnt aan te zijn gekomen in de afgelopen maanden. Daar wordt in ieder geval vast één mechanisme helder!

LOSLATEN

Wat gebeurt er als we dat allemaal niet doen, dat vechten, vluchten of ontwijken? Wat is nou nuttig om uzelf te ondersteunen in de liminale ruimte?

Richard Rohr geeft in ieder geval een hint: leer omgaan met angst, ambiguïteit. Te verblijven in ‘niet weten’. Leer u toe te vertrouwen aan het leven zelf. Stap voor stap de innerlijke leiding te herkennen die er wel degelijk is, als u leert hoe te luisteren.

Ik schreef dat ik zelf deze liminale ruimte vanuit mijn eigen levensverhaal diverse malen door ben gegaan. Een plotseling overleden partner bracht me daar voor het eerst in 2005. Als bijeffect van dat overlijden, overviel me in een klap de zinloosheid van mijn baan als productmanager bij een grote multinational. Nadat ik wat bekomen was van de klap van verlies en gerouwd had, ging ik op zoek naar zingevend werk. Naar mijn werk in deze wereld met een grote W. Waartoe ben ik op aarde, wat is mijn unieke bijdrage die van me gevraagd wordt? In mijn zoektocht naar antwoorden op die vraag liet ik in 2009 mijn vertrouwde baan en salaris los. Dat voelde echt als vaart maken aan de ene trapeze en dan loslaten.

Vastbesloten te voelen wat door mij heen wilde ontstaan als ik het oude los liet. Trillend in mijn bed lag ik in de periode waar nog niets nieuws was. En in dat trillen en stap voor stap op pad blijven, kregen de contouren van het nieuwe langzaam vorm.

Een verhuizing naar het buitenland in 2011 – mee als expatpartner, mijn grootste nachtmerrie, maar de grootste wens van mijn geliefde – bracht me er voor de derde keer. Steeds was er die ervaring van trillen, angsten aankijken. Stap voor stap gaan. Loslaten dat er een stip aan de horizon duidelijk was om naartoe te werken. Mijn weg vinden en mezelf opnieuw uitvinden.

‘Het leven heeft zowel een uniek leerpad als een unieke gave in petto.’

96 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

OP WEG NAAR HET NIEUWE

De contouren van het werk waar ik in 2009 naar op zoek ging, werden ondertussen steeds helderder. En de invulling kreeg meer vorm. Verandering en transformatie, individueel en collectief. Integrale aanpak. Systemisch alle stakeholders verbinden en faciliteren tot samenwerking. Grote overgangen en loslaten. Geboorte en dood. Klimaatverandering als op te lossen vraagstuk in dit leven.

En recent ontdekte ik dus het woord ‘liminale ruimte’ als begrip voor datgene waar ik eigenlijk mijn werk van maakte: de transitie van uitgediende systemen en gedrag begeleiden naar het nieuwe.

Ondersteund door een bedding van aandachttraining: om geest- en hartkracht te versterken om

moeilijke emoties te kunnen bevatten. In het oog van de eigen storm te gaan staan. Alle externe impulsen, nieuws en prikkels die de aandacht trekken te doorzien en de trekkracht ervan te leren weerstaan. Niet meegesleurd te worden in angst, frustratie, jagen, eten, verbouwen. Maar ankeren in vertrouwen en verbinden met anderen.

Corona is een leermeester voor ons allemaal.

Om te oefenen met verblijven in de liminale ruimte.

Om aan krachttraining van hart en mind te gaan doen om dat te kunnen. En om naar binnen te keren. Op zoek naar onze diepere purpose en werk met een grote W. Zodat we voorbereid zijn en weten hoe onze unieke bijdrage aan te boren en in te brengen als de nog grotere crises zich aandienen: klimaatverandering voorop.

Dus grijp deze tijd van corona aan als kans! • Leonie Stekelenburg, is klimaatactivist, boeddhist, trainer en veranderbegeleider. Met haar bedrijf Mindfulbizz traint ze leidinggevenden en hun teams.

Meer informatie: www.mindfulbizz.nl Hier vindt u 1-op1 leiderschapstrainingen die nu via video conference worden gegeven.

Persoonlijk aandachtig leiderschap (geschikt voor iedereen) Waardegedreven natuurlijk leiderschap (specifiek voor systeemverandering in bedrijfsleven)

ZOMER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 97

LIMINAL SPACE

Bij elke sprong groeide ik als mens. En onderweg maakte ik me werkwijzen eigen om te leren omgaan met angst en ambiguïteit. Ik leerde steeds dieper luisteren en volgen waar het leven me heen wilde leiden. Steeds meer ankerend in vertrouwen in het leven zelf.

‘De bijbelse God’ die leiding geeft, daar heb ik niet zoveel mee. Maar het leven zelf wil ergens heen met ons. Het leven heeft voor elk van ons zowel een uniek leerpad als een unieke gave die we bij te dragen hebben in petto. Daar ben ik steeds meer van overtuigd geraakt.

Groeien door

te delen Tijdens het afgelopen Paasweekend leek alles even normaal. Een zonnige zondagochtend, en ik zat in mijn tuin rustig na te denken. Niet over het verleden of over de toekomst, maar over het nu. De coronacrisis. En ik voelde dat ik wat moest doen.

VRAGEN

Bij alles wat ik doe ga ik uit van honderd procent vertrouwen en stel de mens centraal. Dat betekent voor mij ook: delen met elkaar. Als je kunt delen, is de uitkomst niet kleiner maar groter. Op z’n minst is het aangenamer om met elkaar iets te vieren, te beleven of te ondergaan dan alleen.

Zodra we delen groeien we als team, als organisatie, als individu.

DROOM MEE

Die paasochtend zocht ik een symbool om elkaar te laten zien dat we samen sterk staan in een lastige tijd. Dat we delen met elkaar. En zo is het oranje armbandje geboren. Oranje als kleur van ons allemaal. Als symbool van verbondenheid.

Een kreet klonk in mijn gedachten: ‘hoofd koel, hart warm’. Zo’n tekst moest in dat armbandje komen. Laten we proberen rustig te blijven en te delen met een enorm warm hart.

Ik droomde verder. Wat als meer dan een miljoen mensen het zouden dragen, als erover wordt gesproken.

Als er filmpjes opduiken waarin mensen elkaar helpen. Dingen delen.

Groot of klein. Liefst klein. Even vragen hoe het met iemand gaat. Een boodschap doen voor een ander. Stoppen als iemand een lekke band heeft. Een eenzame oudere meenemen naar het theater zodra dat weer kan. Vaak zit het in kleine dingen. Even aandacht voor elkaar.

Wat als onze bondscoach Ronald Koeman het een warm hart toedraagt. Ali B erover rapt. Het bandje op tv is te zien, op billboards langs de snelweg en in de landelijke kranten. Mijn droom werd

ter plekke groter: wat als we op Koningsdag volgend jaar allemaal met het bandje omhoog staan.

Bij de eerste EK-wedstrijd staan de spelers met het bandje in de lucht op de middenstip. Als teken dat we met elkaar delen. Dat we elkaar helpen. Mijn droom begon te leven.

Meteen dacht ik ook aan geld inzamelen voor landgenoten in nood. De daklozen, de eenzame ouderen, gezinnen die het zwaar hebben, mensen in misère.

Het idee was compleet. Twee armbandjes voor 5 euro, één bandje voor uzelf en één voor een ander. Een rond bedrag. Minstens 3,50 euro gaat naar zes goede doelen. Kies er zelf een: Het Vergeten Kind, Rode Kruis, Ouderenfonds, Oranje Fonds, Kansfonds en Voedselbanken.

DOE MEE

We zijn nu enkele weken verder en het is bizar.

Iets kleins wordt iets groots. Dankzij vele vrijwilligers en ‘armbassadeurs’.

Bekende en onbekende Nederlanders. Maar ook vele bedrijven die kosteloos helpen. De website is gebouwd, bedrukte enveloppen zijn geleverd, armbassadeurs aangehaakt, muziek is gemaakt en de campagne kan worden gelanceerd. Billboards, kranten, tv en The Optimist.

Alles komt tot leven.

Wat begon als een droom is nu echt. Een mooi voorbeeld van groeien door te delen, het thema van deze actie. Deelt en doet u mee? •

‘Hoofd koel, hart warm.’

98 | THEOPTIMIST.NL |ZOMER 2020

Allard Droste, professioneel dromer & ondernemer www.groeiendoortedelen.nl

GROEIEN DOOR

TE DELEN. LAAT JIJ ZIEN DAT JE HELPT? GROEIENDOORTEDELEN.NL

Jeans from recycled denim.

Make you feel and look good.

Check our styles www.mudjeans.eu

SLOW down ACT wisely #staypositive www.mudjeans.eu