Loopbaan & Burgerschap magazine #1 november 2021 by EDG Media

Loopbaan Burgerschap Een uitgave van

Nummer 1 - November 2021

HESSEL NIEUWELINK OVER BURGERSCHAP:

‘Ik bespeur grote verschillen tussen en binnen mbo-instellingen’

STUDENTEN AAN HET WOORD

Interactie geeft de juiste reactie

PUNTEN SCOREN Met deze tips voor L&B lessen

SERIOUS GAME

Voor verbinding met de ‘ander’

www.primaonderwijs.nl/burgerschap - Verschijnt 2x per jaar

ONLINE ONDERWIJS Een blijvertje, ook na corona

PrimaOnderwijs 1

Jouw toekomst, jouw kans! Loopbaan en burgerschap voor mbo niveau 1 en 2

In onze boeken staat het ontdekken van kwaliteiten en interesses centraal. Studenten leren op verschillende vlakken een positieve bijdrage te leveren aan de samenleving. In de methode komen actuele en herkenbare onderwerpen aan bod. De combinatie van theorie en verwerkingsopdrachten geeft de student de mogelijkheid om op eigen tempo en niveau zijn of haar toekomst te verkennen. vernieuwend, actueel en creatief met behoud van structuur fysiek én digitaal boek met online volgsysteem ondersteunende video’s afgestemd op taal- en begripsniveau uitgebreide docentenondersteuning met oa. PowerPoints persoonlijk digitaal loopbaandossier als leidraad

Vraag met deze QR-code gratis een presentexemplaar aan. Niveau 1 Burgerschap Loopbaan

BRG MBO 1 LOB MBO 1

Niveau 2 Burgerschap Loopbaan

BRG MBO 2 LOB MBO 2

Meer informatie? Manoe Hoogstede, m.hoogstede@uitgeversgroep.nl Nina Lenders, n.lenders@uitgeversgroep.nl www.uitgeversgroep.nl/lb

advertentie_loopbaan_burgerschap.indd 1

25-10-2021 15:54

VOORWOORD

Loopbaan & Burgerschap in het mbo Voor je ligt het gloednieuwe Loopbaan & Burgerschap magazine, ontstaan vanuit de gedachte om mbo-docenten loopbaan en burgerschap achtergrondinformatie en handvatten te bieden voor het vormgeven van deze vakken. Wij hopen je middels twee edities per jaar te inspireren met praktische toepasbare voorbeelden van loopbaan- en burgerschapsonderwijs.

Burgerschap óf beroep, hoe zat het ook alweer? Onderwijs op het mbo betekent meer dan studenten voorbereiden op de arbeidsmarkt. ‘Het mbo kent een drievoudige kwalificering en leidt studenten op voor (1) een beroep, (2) een vervolgopleiding en (3) tot burgers die volwaardig deelnemen aan de maatschappij. Daarom gelden voor iedereen die een mbo-diploma wil halen naast beroepskwalificatieeisen ook algemene eisen: Nederlands, rekenen, Engels (voor mbo 4) en loopbaan en burgerschap’, aldus de MBO-raad. Koen Dogterom, Projectmedewerker Educatie bij ProDemos, neemt je mee in de geschiedenis van loopbaan en burgerschap en waar het mbo op dit moment staat (p.13). Verder laten we studenten aan het woord, wat vinden zij eigenlijk van de vakken loopbaan en burgerschap? (p.32 en p.34). Ook delen we een aantal best practices en tips van mbo-scholen en -docenten over de invulling van de vakken loopbaan en burgerschap (p.10 en p.18).

Het is aan mbo-scholen om te bedenken hoe ze invulling geven aan loopbaan en burgerschap. ‘Dat is mooi, maar tegelijk ook niet zo eenvoudig, want welke keuzes maak je en hoe zorg je met beperkte middelen en menskracht voor invulling van hoge kwaliteit? 4FREE zou daar zo maar eens het antwoord op kunnen zijn (p.24).’ Of zet de burgerbar in, een pop-up installatie van ProDemos, om studenten kennis te laten maken en vooral samen te laten nadenken en discussiëren over burgerschap, rechtsstaat en democratie. Politieke begrippen worden zo gegarandeerd minder abstract (p.28). Ondertussen wordt er niet stilgezeten. Samen met zo’n tweehonderd vakgenoten pleit Hessel Nieuwelink, lector burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam, voor meer kwaliteit, kaders, professionalisering en duidelijke richtlijnen voor burgerschapsonderwijs in het mbo (p.8). Ze maken zich zorgen over de vrijblijvendheid en vaagheid van de richtlijnen voor burgerschap in het mbo. De minister van onderwijs komt in de winter met een reactie. Met de inhoud van dit magazine hopen we in ieder geval alvast wat duidelijkheid te verschaffen in de onbegrensde mogelijkheden van loopbaan en burgerschap. Veel leesplezier! Esmee Weerden Hoofdredacteur Loopbaan & Burgerschap

Ideeën, vragen, verzoeken voor Loopbaan & Burgerschap? Mail naar burgerschap@onderwijsinformatie.nl Volg @loopbaanenburgerschap ook op Facebook! PrimaOnderwijs 3

(v)mbo

jongeren en digitale overheid

bij Hoe krijg ik een bijbaan inkomsten rug? belasting te

Hoe regel ik een DigiD?

Online lesprogramma Doe je digiding!

Gratis

online lesmodules voor (v)mbo

‘Doe je digiding! jongeren en de Digitale overheid’ is een gratis online lesprogramma voor leerlingen bovenbouw vmbo en studenten onderbouw mbo. De tien thematische lesmodules sluiten aan bij belangrijke levensgebeurtenissen van jongeren tussen 15 en 18 jaar, zoals DigiD aanvragen, Bijbaan, Zorgverzekering, Wonen en Bank & Geldzaken. Het programma besteedt veel aandacht aan het ontwikkelen van digitale (informatie)vaardigheden en het vergroten van de woordenschat. Individueel werken wordt afgewisseld met klassikale interactie. De modules sluiten aan bij lob en bij de vier dimensies van burgerschap. Wil jij je studenten goed voorbereiden op tal van praktische digitale zaken waarmee zij tussen hun 15de en 18de levensjaar te maken krijgen? Kies dan voor het gebruik van de gratis lesmodules Doe je digiding!

Enkele reacties

Hoe regel ik zorgtoeslag?

“Je leert heel veel dingen die je niet dagelijks te horen krijgt. Het zijn wel dingen die nodig zijn om te weten. In Doe je digiding! worden dingen makkelijker uitgelegd dan in een boek. Het zijn een soort van spelletjes die je doet op Doe je digiding!” Studente Aventus, juridische dienstverlening niveau 2 ‘’Studenten zijn erg vaardig als het gaat om Facebook, Instagram en snapchat, maar andere digitale vaardigheden zijn toch wel beperkt. Als zij dingen moeten regelen voor DUO levert dat vaak problemen op, met iets als een DigiD kunnen ze niet overweg, of belasting terugvragen, dat lukt ze gewoon niet.’’ Astrid Eilert, docent niveau 2, Aventus

Hoe vraag ik mijn studiefinanciering aan?

“De onderwerpen van de lesmodules staan dicht bij de belevingswereld van de studenten. Als docent denk ik soms dat jongeren goed op de hoogte zijn van de wereld om hen heen, maar in de praktijk valt dit tegen. Ze blijken nog veel onjuiste verhalen over regels en voorzieningen voor waar aan te nemen.” Claudia Beulen, docent niveau 3-4, Koning Willem 1 College

Meer informatie of demo’s bekijken? doejedigiding.nl

NUMMER 1 NOVEMBER 2021

Inhoud

Online onderwijs: een blijvertje, ook na corona

Burgerschapsonderwijs emancipeert mbo-student

Punten scoren bij studenten met deze L&B tips

10 L&B: best practices van mbo-scholen 13 Column: Burgerschap óf beroep?? 16 Voedselvaardig in het mbo 21 Met welke challenge daag jij studenten uit?

22 De zeven gewoonten van Stephen Covey

Studenten aan het woord: ‘Het draait om interactie’

24 4FREE magazine inspireert docenten 26 Subsidie voor cultuurprojecten 28 Democratie bij de burgerbar 30 Lessen over geld in het mbo

Volg ons

@loopbaanenburgerschap

Colofon Hoofdredactie Esmee Weerden Vormgeving Laura Richter, Tom Venema Medewerkers Brigitte Bloem, Heleen de Bruijn, Marleen Kuijsters, Sanne van der Most, Erik Ouwerkerk Foto’s Shutterstock

36 Speel de serious game Open Deur?!

Redactie 030 - 241 70 44, burgerschap@onderwijsinformatie.nl , postbus 40266, 3504 AB Utrecht

Loopbaan Burgerschap

Loopbaan & Burgerschap magazine is een uitgave van

Sales 030 - 241 70 21, account@edg.nl Klantenservice 030 - 241 70 20 klantenservice@edg.nl Verschijning en verspreiding Loopbaan & Burgerschap magazine verschijnt 2 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij mbo-instellingen in Nederland.

©Copyright 2021 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelinge n.

Tips van de redactie

NIEUWS Heb jij een tip voor de redactie? Stuur dan een e-mail naar: burgerschap@onderwijsinformatie.nl

Podcast Nu Even Wel Omgaan met diversiteit is een belangrijk onderdeel van het burgerschapsonderwijs. Alle burgerschapsdocenten worden geacht er aandacht aan te besteden. Maar hoe vul je dat in? Hoe ga je het gesprek aan? Hoe ga je om met grote meningsverschillen in de klas? De podcastserie “Nu even wel” van het Kennispunt MBO Burgerschap geeft docenten tips en ideeën over omgaan met diversiteit in de klas. Luister de podcast via: burgerschapmbo.nl/ professionalisering/nu-even-wel

Bioscoopvertoningen Movies that Matter Op zoek naar films ter ondersteuning van jouw les? Movies that Matter biedt toegankelijke korte en lange films aan voor mbo-studenten over maatschappelijke thema’s met inspirerend online lesmateriaal!

Movies that Matter organiseert het hele jaar door bioscoopvertoningen met verdiepingsprogramma’s voor het mbo door het hele land. Daarnaast organiseren ze vertoningen in Amsterdam en Den Haag tijdens hun festival in maart.

In de spannende korte film An Occurrence at Arverne volgen we een man die een kort bezoek brengt aan een leeg huis. Al snel wordt duidelijk dat het alledaagse niet altijd zonder gevaar is, als je een donkere huidskleur hebt. De film maakt discriminatie en de gevolgen van stereotypering op een nieuwe manier zichtbaar.

Bezoek bijvoorbeeld Shadow Game (Gouden Kalf voor beste documentaire). In deze indrukwekkende film volgen we verschillende tienerjongens die hun land zijn ontvlucht en bescherming proberen te vinden in Europa. Verhalen van ontberingen en uitbuiting, maar ook van volharding, warmte en de kracht van de menselijke geest. Verhalen uit het hedendaagse Europa waarvan we niet mogen wegkijken.

Bekijk de film met lesmateriaal via: moviesthatmatter.nl/educatie/film/occurrence-atarverne-an

Lees hier meer over de landelijke bioscoopvertoningen: moviesthatmatter.nl/educatie/film-in-de-bioscoop

Boek Het Complete Loopbaanboek Loopbaanprofessionals kunnen het verschil maken! Zij hebben waardevolle kennis en ervaring als het gaat om mensen en werk, voor individuen, maar ook voor organisaties die meer inzicht zoeken in de nieuwe dynamiek en de consequenties voor hun management en beleid. Dit complete boek brengt het brede vakgebied van de loopbaanprofessional in kaart. Het biedt een inhoudelijk overzicht van het theoretisch kader waarbinnen de loopbaanbegeleiding plaatsvindt en geeft inzicht in de praktijk van het begeleidingsproces en de bijbehorende methoden, technieken en instrumenten. Bestel het boek via: educatheek.nl/het-completeloopbaanboek-9789024403769

Studiedag 2021: Springplank voor docenten burgerschap Op 15 oktober jl. was er eindelijk weer een fysieke studiedag! Zo aan het einde van de Burgerschapsagenda werd er teruggeblikt en vooral vooruitgekeken. Hoe kunnen we samen het burgerschapsonderwijs naar een volgend niveau brengen? En hoe kunnen we elkaar hierin versterken? Samen met ruim 20 partijen waren wij met Loopbaan & Burgerschap magazine aanwezig op de informatiemarkt. De lezingen en het plenaire gedeelte van de studiedag waren ook online te volgen. Denk aan lezingen van o.a. Stine Jensen, Hanneke Felten, Barbara Oomen en Simone Halink. Deze kun je terugkijken via: burgerschapmbo.nl/professionalisering/studiedag2021-springplank2

Loopbaan Burgerschap Een uitgave van

Nummer 1 - Novem

ber 2021

HESSEL NIEUWELIN OVER BURGERSCHAPK:

‘Ik bespeur gro te verschillen tus sen en binnen mbo-in stelling

en’

STUDENTEN AAN HET WOORD

Loopbaan & Burgerschap magazine

Interactie geeft de juiste reactie

Wil je Loopbaan & Burgerschap magazine kosteloos 2 keer per jaar ontvangen? PUNTEN SCOREN

SERIOUS GAME

Met deze tips voor L&B lesse n www.primaonderwijs

.nl/burgerschap - Versch

Voor verbindin g met de ‘ander’ ijnt 2x per jaar

ONLINE ONDERWIJS Een blijvertje, ook na corona PrimaOnderwijs

Meld je aan voor een gratis abonnement via: onderwijsinformatie.nl/burgerschap

Loopbaan & Burgerschap 7

Burgerschapsonderwijs emancipeert mbo-student ‘De kern van burgerschap is het maatschappelijk en politiek functioneren van mensen’, legt Hessel Nieuwelink uit. De lector burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam bespeurt grote verschillen tussen en binnen mboinstellingen. Samen met zo’n tweehonderd vakgenoten (zie kader) pleit hij voor meer kwaliteit, kaders, professionalisering en duidelijke richtlijnen voor burgerschapsonderwijs in het mbo. Zijn collega Jip Teegelbeckers doet promotie-onderzoek naar het vormgeven van effectief democratie-onderwijs. Beiden doen, met een groot aantal anderen, ook onderzoek naar effectieve manieren om electorale participatie van mbo-studenten te vergroten. Tekst: Brigitte Bloem

Net als leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs krijgen ook mbo-studenten burgerschapsonderwijs. Voor het mbo is dat echter niet helder verwoord in het onderwijsbeleid, stelt Nieuwelink. ‘In onze diplomademocratie is de participatiegraad van mbo-opgeleiden in de politiek relatief laag. Kennis blijkt een belangrijke bron te zijn voor deelname. In Nederland hebben we juist nu een enorme kenniskloof tussen mensen die van een hogeschool of universiteit komen en mboopgeleiden.’ Nieuwelink ziet het als emanciperende opdracht voor het mbo om deze kloof te dichten.

Verschillende opvattingen De lector vindt dat burgerschap op scholen nogal eens is verworden tot een containerbegrip. Als voorbeeld noemt hij vitaal burgerschap. ‘Vitaliteit doet er zeker toe. Dat gaat over gezond gedrag en is heel belangrijk voor het leven van mensen. Maar dat hoort niet bij burgerschapsonderwijs’, zegt Nieuwelink. ‘Burgerschapsonderwijs leert kinderen en

jongeren dat er verschillende opvattingen zijn over allerlei aspecten van de samenleving. Je ontwikkelt je eigen opvattingen en je leert luisteren naar opvattingen van anderen. Dat is iets heel anders dan leren hoe je gezond moet leven. Bij gezond eten, bijvoorbeeld, kun je les krijgen over welke producten goed voor je zijn en welke minder goed. Bij burgerschap kunnen denkbeelden verschillen, maar ze zijn niet goed of fout.’

Aandacht op structurele basis Onderzoek laat zien dat structurele aandacht voor burgerschap een cruciale voorwaarde is. Nieuwelink: ‘Sommige scholen integreren burgerschap in reguliere mbo-vakken. Maar om dat goed te kunnen doen, heb je wel docenten nodig die daarin geschoold zijn. Daarom is het mbo erbij gebaat dat helder is waar burgerschapsonderwijs over gaat en dat het bovendien deel gaat uitmaken van de lerarenopleidingen. Als dat niet het geval is, loop je bij integratie het risico dat de burgerschapsthema’s snel

Brief ‘Burgerschapsonderwijs in het mbo’ aan de Tweede Kamer In de zomer stuurde lector Hessel Nieuwelink samen met Bram Eidhof, directeur van bureau Common Ground dat gespecialiseerd is in burgerschapsonderwijs, namens zo’n tweehonderd mbo-docenten burgerschap, lerarenopleiders en onderzoekers een brief naar de Tweede Kamer. Nieuwelink, Eidhof en alle ondertekenaars maken zich onder meer zorgen over de vrijblijvendheid en vaagheid van de richtlijnen voor burgerschap in het mbo. De minister van onderwijs komt in de winter met een reactie.

Hessel Nieuwelink

weer verdwijnen uit het programma.’ Stel dat het goed geregeld gaat worden, dan is het interessant om ook bij beroepsgerichte vakken burgerschapsthema’s aan de orde te laten komen, denken Nieuwelink en Teegelbeckers. ‘Bij de kappersopleiding leer je dan bijvoorbeeld over het verbeteren van arbeidsomstandigheden of waarom je sommige chemicaliën niet door de gootsteen moet spoelen. Bij de opleiding voor automonteur kun je ook aandacht schenken aan geopolitieke kwesties die samenhangen met productieketens van auto’s’, licht Nieuwelink toe. ‘Maar’, waarschuwt hij, ‘het heeft niet de voorkeur om burgerschap alleen werkgerelateerd aan te bieden. Het is juist zo belangrijk dat jongeren straks niet alleen als werknemer of ondernemer maar ook als burger in onze democratie meedraaien.’

Politiek zelfvertrouwen stimuleren Met onderzoekers, docenten en jongerenwerkers ontwikkelen Teegelbeckers en Nieuwelink educatieve materialen die erop zijn gericht het politiek zelfvertrouwen van jongeren te bevorderen. Teegelbeckers: ‘Voor een grote groep jongeren is het niet vanzelfsprekend om te gaan stemmen. In de lessen leggen we hen uit hoe stemmen in z’n werk gaat: wat een stempas en stembiljet zijn, hoe een stembureau werkt en hoe je tot een politieke keuze komt. We willen drempels wegnemen en jongeren ervan bewust maken dat ze wel degelijk invloed kunnen uitoefenen. We willen, kortom, hun politiek zelfvertrouwen stimuleren.’ Ook werkt Teegelbeckers aan lessen waarbij studenten met elkaar en in hun thuisomgeving in gesprek gaan over redenen om te gaan stemmen. Hieruit blijkt dat studenten vaardig worden in het vormen van hun eigen mening over stemmen en democratie. Een andere interventie waar Teegelbeckers en zijn collega’s mee bezig zijn, gaat over de Stemwijzer. ‘We ontwikkelen lessen over hoe je je eigen politieke voorkeur leert kennen. Daarin zit ook een onderdeel discussie aan de hand van stellingen, zodat studenten elkaars perspectieven leren kennen en inzicht krijgen in welke politieke partij bij hun past’, legt hij uit. Jip Teegelbeckers

Effectieve werkvormen Ook inventariseerde Teegelbeckers effectieve werkvormen voor burgerschapsonderwijs. Als eerste noemt hij het Oproep oefenen met formele democratische besluitvorming. Het lesmateriaal over burgerschap dat de ‘Studenten verplaatsen zich in de rollen van politieke Hogeschool van Amsterdam ontwikkelt, is actoren, discussiëren, leggen standpunten voor aan de als pilot beschikbaar. Wilt u met uw groep, maken beleid en stemmen hierover’. Hij vervolgt: ‘Wat mbo-studenten deelnemen aan het ook een goede impuls geeft aan politieke betrokkenheid is experimenteel toetsen van het een projectmatige aanpak, waarbij studenten in groepjes lesmateriaal, dan kunt u contact opnemen onderzoek doen naar een maatschappelijk probleem en met: j.y.teegelbeckers@hva.nl vervolgens een oplossing zoeken voor dat probleem. Maar alles begint gewoon bij klassikaal onderwijs over burgerschap. Want om mee te doen, moet je eerst kennis opdoen en begrijpen hoe de democratie en democratische processen werken.’

Loopbaan & Burgerschap 9

Loopbaan en burgerschap: best practices van mbo-scholen Tekst: Marleen Kuijsters

Hoe kun je als mbo-school loopbaan en burgerschap inrichten? Nimeto Utrecht en De Rooi Pannen (Breda) delen hoe ze het hebben aangepakt. Het is druk bij TivoliVredenburg in Utrecht. Studenten van de mboopleiding Nimeto halen folie met een speciaal ontworpen design voor het muziekfestival Le Guess Who uit een bestelbus. Hiermee gaan ze de balustrade in de entreehal beplakken. Het lijkt even alsof ze medewerkers van TivoliVredenburg zijn. ‘De studenten zitten middenin hun projectweken. Voor loopbaan en burgerschap hebben we op Nimeto een cyclus van 6 lesweken, 2 projectweken en dan een plusweek. De projectweken sluiten aan bij loopbaan. De studenten zijn dan op een andere manier met hun praktijkvak bezig’, zegt docent burgerschap Asni Maria van Aalst. ‘We willen de studenten een goede vakprofessional laten worden. Op de werkvloer leren ze omgaan met praktijksituaties en hoe ze daarop kunnen reflecteren. In dit project komt samenwerken op verschillende manieren terug, denk aan het laden en lossen van de bestelbus. Ook de vraag ‘hoe ben ik op de werkvloer’ staat centraal:

Asni Maria van Aalst

We trekken er vaak op uit. Het lijkt me fantastisch om alle lesuren Burgerschap in de praktijk te geven, daar werken we naartoe

welke kleding draag ik, welk taalgebruik heb ik, hoe ga ik om met feedback of tegenslagen, wat leer ik en durf ik te benoemen wat er goed gaat?’ Voor Nimeto zijn loopbaan en burgerschap belangrijke opleidingsonderdelen, het is groter dan een lesuur per week. Tijdens loopbaan voeren de jongeren groepsgespreken en zoomen ze in op de vragen: wie ben ik, wat kan ik en wat wil ik? Ze stellen een cv op en leren hoe ze zichzelf kunnen presenteren. Praktijkcollega’s en mentoren begeleiden de studenten hierbij.

We willen dat de studenten zich bewust worden van hun eigen persoonlijke ontwikkeling. Hierdoor groeit hun zelfvertrouwen en kunnen ze vol goede moed de maatschappij in

studenten van de Rooi Pannen (Toerisme & Bij burgerschap besteden ze aandacht Evenementen in Breda) mensen op aan de vier dimensies. Van Aalst: school die voor een rondleiding komen. ‘Tijdens de economische dimensie ‘Het onderdeel loopbaan is vertelt een gastdocent bijvoorbeeld overal in de school aanwezig’, zegt over geldzaken. Daarna kiest elke docent loopbaan en zorgcoördinator leerling een opdracht die aansluit Saskia Schoones. ‘We werken 1 uur per bij zijn of haar belevingswereld. Zo week aan de vragen: wie ben ik, wat kan gaat de een aan de slag met ik en wat wil ik? Daarna bereiden de budgetteren en zoekt de ander een studenten zich voor op hun stage: de goede zorgverzekering uit. We sluiten Saskia Schoones studenten bemannen de receptie, ontvangen elke dimensie af met een reflectie. Dit kan mensen die een rondleiding op school krijgen in de vorm zijn van een (beeld)verslag, of ze begeleiden evenementen zoals de open maar ook in de vorm van een gesprek dagen. Tijdens de lessen burgerschap richten de waarin studenten terugblikken op hun leerdoelen. studenten zich op de vier dimensies. De lessen Alles wat we doen op het gebied van loopbaan en sluiten aan bij de actualiteit. Zo kwam tijdens de burgerschap organiseer ik met Annemoon Week van de eenzaamheid een meisje langs dat Panhuysen.’ vroeger werd gepest. Alles tezamen bereidt het onze Loopbaan is overal in de school aanwezig studenten voor op een beroep en deelname aan de De studenten van Nimeto plakken de laatste maatschappij.’ De lessen loopbaan en burgerschap designing op de balustrade. Ondertussen ontvangen zullen er volgend jaar wel wat anders uitzien in Breda. Toerisme & Evenementen gaat namelijk over op projectonderwijs waarbij coaches de studenten Goedgemutst breien voor het Nationaal begeleiden. ‘Een uitgelezen kans: we integreren Ouderenfonds loopbaan en burgerschap nòg meer binnen de hele In het kader van de maatschappelijk-sociale opleiding en koppelen het aan het dimensie hebben de studenten van Nimeto de onderwijsprogramma. Bij burgerschap gaan breipennen opgepakt. Ze hebben in de studenten werken aan projecten die aansluiten bij de creatieve werkplaats Labora mutsjes voor op dimensies. Voor loopbaan laten we studenten straks de smoothies van Innocent gebreid. Dat merk doneerde voor ieder mutsje 20 cent aan het Nationaal Ouderenfonds. Binnenkort gaan ze in de plusweek naar het STRAAT museum in Amsterdam. Van Aalst: ‘Hier gaan we heen om studenten te inspireren voor het vak. Uit dit bezoek komen ook een aantal lessen voort voor Burgerschap waarbij de eigen straat & omgeving van studenten centraal staan (=Sociaal-Maatschappelijk).’

Workshop Op reis door de Wereld van Verschil Aan het einde van het derde jaar, na de stage, krijgen de studenten van de Rooi Pannen een workshop Op reis door de Wereld van Verschil. Schoones: ‘De workshop is een reflectie op gedrag. Studenten leren dat iedereen zich anders gedraagt, je veel van elkaar kunt leren en hoe ze kunnen samenwerken.’ Loopbaan & Burgerschap 11

bijvoorbeeld hun sociale omgeving in beeld brengen (een sociaal-web maken) als ze voor de marketingles een LinkedIn profiel opstellen. Ook gaan studenten toewerken naar een eindpresentatie, waarvoor ze tijdens hun schooljaren foto’s hebben gemaakt van verschillende momenten en opdrachten. Reflecteren op wat ze leren doen ze via een digitaal portfolio. Uiteindelijk organiseren ze een expositie, waar bijvoorbeeld hun leerreis in foto’s te zien is. Het is voor hen erg leuk en leerzaam om hun eigen ontwikkeling te zien. Het geeft veel zelfvertrouwen als ze weten welke kennis en ervaringen (zoals een studiereis) ze kunnen meenemen voor de toekomst.’

Op pad De studenten in Utrecht zijn inmiddels klaar bij TivoliVredenburg. Volgende week gaan ze op een veldtrip richting het Nationaal Monument Kamp Vught. Een plek die de studenten zelf hebben uitgekozen. ‘De plusweek sluit aan op de projectweken. In deze week gaan we vaak op pad voor burgerschap. Studenten zijn geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog. Het thema sluit mooi aan bij het thema identiteit: ik laat ze eerst hun eigen identiteit onderzoeken, daarna gaan we naar Kamp Vught waar alle identiteit van mensen werd afgenomen. Vervolgens maken de studenten hier een reflectieopdracht over die we in een portfolio bewaren. We werken niet vanuit een methode of een

Nimeto Utrecht Nimeto is een mbo vakschool voor creatieve ruimtemakers. Op deze school volgen ongeveer 1.500 studenten een creatieve, ondernemende of technische opleiding.

boek. Dingen zien, ervaren, meemaken: dat werkt veel beter. Ik vraag mijn studenten ook regelmatig wat ze graag willen leren om aan te sluiten bij hun belevingswereld. Zo gaan we ook nog naar de rechtbank, zodat studenten kunnen zien hoe de Nederlandse rechtspraak werkt.’ De Rooi Pannen bezoekt in de laatste week van september de Tweede Kamer (nabeschouwingen Prinsjesdag) en organiseert vele gastcolleges (zoals van Kredietbank, Novadic Kentron). Schoones: ‘Ook nodigen we ervaringsdeskundigen uit allerlei vakgebieden uit om hun verhaal met de studenten te delen. Dit maakt veel indruk. De docent burgerschap verzorgt het eigen lesmateriaal en gaat in op de actualiteiten.’ Schoones blikt nog even vooruit: ‘Volgend jaar worden loopbaan en burgerschap dus nog breder gedragen binnen de opleiding Toerisme & Evenementen. We willen de studenten bewust maken van hun eigen leerproces en meegeven dat ze veel hebben geleerd tijdens hun opleiding. Hierdoor groeit hun zelfvertrouwen en kunnen ze vol goede moed de maatschappij in.’ Van Aalst kijkt ook uit naar de toekomst: ‘Het lijkt me fantastisch om alle lesuren burgerschap in de praktijk te geven, daar werken we naartoe.’

De Rooi Pannen De Rooi Pannen biedt vmbo- en mbo-opleidingen aan op het gebied van handel & ondernemen, horeca, toerisme & recreatie, vormgeving en marketing & evenementen in Tilburg, Eindhoven en Breda.

C O L U M N

Burgerschap óf beroep?? Leiden we studenten op in hun rol als werkende in een beroep of als burger in de maatschappij? Voor beiden natuurlijk! Ook de MBO-raad stelt dat zowel het opleiden voor een vak, de voorbereiding op (goed) burgerschap én het voorbereiden op een vervolgopleiding de doelstellingen zijn van het Middelbaar Beroepsonderwijs. Op gespannen voet… Tegelijkertijd laat de geschiedenis van het burgerschapsonderwijs op het mbo zien dat de eerste twee doelstellingen op gespannen voet met elkaar kunnen staan. Al in het begin van de vorige eeuw wordt er in het beroepsonderwijs gesproken over de balans tussen de nadruk in de opleiding op het beroep en de nadruk op algemene vorming (burgerschap). Tot 1968 werden er weinig concrete eisen aan de algemene vorming gesteld. De nadruk lag op het beroep en bedrijven hadden veel invloed op de opleiding van de student. Met de komst van de Mammoetwet in 1968 veranderde dit. Er werd vastgesteld dat eenzijdige nadruk van de voorbereiding op het beroep zorgde voor een maatschappelijke tweedeling. Aan een kant stond het beroepsonderwijs en aan de andere kant het algemeen vormend onderwijs. Deze kloof moest worden gedicht omdat het beroepsonderwijs zich onvoldoende maatschappelijk erkend voelde. De kloof verdween maar vanaf dat moment kwam er steeds luidere kritiek van werkgevers dat het beroepsonderwijs onvoldoende herkenbaar was voor het werkveld. De beroepsspecifieke doelstellingen kregen weer meer aandacht ten koste van de algemene vorming. Vanaf de jaren negentig werd de maatschappelijk culturele kwalificatie (MCK) vastgelegd in de Wet Educatie en beroepsonderwijs. Hiermee kreeg burgerschap weer meer aandacht. Er was een duidelijk omschreven curriculum. Ook werd er

een resultaatverplichting ingevoerd: studenten moesten aantonen dat zij over bepaalde kennis en vaardigheden beschikten. Binnen het vak MCK moest er ook aandacht zijn voor solliciteren en wettelijke regelingen. Dit is later onder het onderdeel ‘Loopbaan’ van Loopbaan en Burgerschap gaan vallen. Vanaf 2007 vond er onder invloed van competentiegericht onderwijs opnieuw een kanteling plaats. De inhoudelijke eisen voor burgerschap werden veralgemeniseerd. Algemene competenties dienden als uitgangspunt en de resultaatverplichting voor studenten werd een inspanningsverplichting. Zodra studenten zich hadden ‘ingespannen’ (wat deze inspanning inhoud mag elke opleiding zelf bepalen) hadden zij aan de eisen voldaan. Het aanbod van burgerschapsonderwijs werd zeer divers en afhankelijk van opleiding en docent. Verschillende onderzoeken tonen aan dat samenhang ontbreekt en de kwaliteit van het burgerschapsonderwijs in het mbo zich onvoldoende ontwikkelt. Op dit moment spelen er twee publieke discussies: de eerste discussie gaat over de vraag in hoeverre de overheid zich moet mengen in het onderwijs om de kwaliteit te waarborgen. De tweede discussie gaat over de vraag wat we onder burgerschap moeten verstaan. Benieuwd? Lees dan de volgende editie van Loopbaan & Burgerschap magazine.

Koen Dogterom Koen is werkzaam als projectmedewerker bij de afdeling Educatie van ProDemos. Daarnaast begeleidt hij verschillende schoolklassen van alle niveaus in het mbo tijdens de educatieve programma’s.

Onderzoek: onderwijs steeds vaker in hybride vorm

Online onderwijs is een blijvertje, ook na corona Corona heeft ingrijpende veranderingen teweeggebracht in het onderwijs. Van het ene op het andere moment was naar school gaan er niet meer bij. Iedereen zat thuis en leerlingen en docenten kregen of gaven les aan de keukentafel via de laptop. Met positieve ervaringen én uitdagingen als gevolg. ProDemos startte daarom een onderzoek naar de toekomst van online onderwijs. Wij gingen hierover in gesprek met onderzoeker Sabine Geers. Tekst: Heleen de Bruijn

Waarom ben je dit onderzoek begonnen? ‘Net als alle scholen, werden wij door corona ook gedwongen over te schakelen naar online onderwijs. Dat ging heel ad hoc natuurlijk. De lessen in ons bestaande programma hebben we noodgedwongen 1 op 1 vertaald naar online. Dit onderzoek richtte zich op de vraag: in hoeverre heeft dat gewerkt en hoe kunnen we in de toekomst ons online aanbod duurzaam ontwikkelen?’

Dus we gaan niet weer helemaal terug naar fysiek onderwijs? ‘Ik denk het niet. De toekomst wordt sowieso steeds digitaler. Dat geldt voor steeds meer onderdelen van onze maatschappij. En het is ook de belevingswereld van jongeren. Die doen al veel digitaal. Daar willen we bij aansluiten. Het onderzoek is wel gericht op de toekomst van online en hybride onderwijs binnen ProDemos, maar sommige conclusies gelden

Sabine Geers

ook voor onderwijsinstellingen, zoals het mbo.’

Hoe hebben jullie zelf de omschakeling naar digitaal onderwijs ervaren? ‘Overschakelen naar honderd procent online was een behoorlijke uitdaging. Ik denk dat scholen in heel Nederland dat zo hebben ervaren. Neem alleen al het werkend krijgen van de techniek, met de juiste software. En hoe zorg je ervoor dat je studenten op afstand toch betrokken blijven? Een ander ding was: hoe digitaal vaardig zijn onze educatief begeleiders en docenten? Inmiddels is er op dat gebied bij ons meer rust en vertrouwen gekomen, maar het was voor sommigen best een uitdaging.’

Je geeft aan dat het onderzoek enkele verrassende resultaten liet zien. Welke zijn dat? ‘Opmerkelijk vond ik dat onze educatief begeleiders, die digitale gastlessen op scholen verzorgden, tot diepere gesprekken met leerlingen kwamen. Orde houden in de klas is minder een issue en leerlingen die thuis achter hun scherm zaten, leken zich makkelijker te durven uiten. En leraren en leerlingen gaven aan dat er online ook ruimte was voor discussie. Terwijl we ons eerder afvroegen: blijft met online onderwijs de zo belangrijke interactie binnen een les wel voldoende overeind? Dat lijkt wel zo te zijn, maar dat gaan we nog wel nader onderzoeken.’

Gelden de resultaten van dit onderzoek ook voor onderwijsinstellingen, zoals het mbo? ‘Dat kan. Het gaat dan om de effectieve componenten van online onderwijs. In het algemeen kun je zeggen dat bijvoorbeeld de randvoorwaarden voor online onderwijs ook voor onderwijsinstellingen gelden. We hebben het dan over de toegang tot digitale middelen. Op scholen zijn die digitale middelen over het algemeen al wel aanwezig. Voor thuis geldt dat niet per se. Zeker waar het gaat om kansarmere jongeren zie je ongelijkheid in toegang tot digitale middelen. Ook interessant voor bijvoorbeeld het mbo is dat uit ons onderzoek ook duidelijk bleek dat de didactische componenten bij online onderwijs net zo belangrijk zijn als bij fysiek onderwijs. Het gaat dan om zaken

als structuur en het geven van feedback en een duidelijke uitleg. Dat lijkt misschien een open deur, maar voor online geldt het misschien zelfs nog wel sterker, omdat aansturing door de docent online veel belangrijker is. We nemen aan dat het ontbreken van non verbale aspecten een rol spelen. Online komt het er nog meer op aan wat je zegt en op de interventies die je pleegt, zoals leerlingen duidelijk aanspreken of een beurt geven. Verder is duidelijk geworden dat bepaalde werkvormen digitaal heel goed kunnen werken: zoals debatten en rollenspellen - mits goed gestructureerd - evenals het werken in kleine groepjes.’

Het onderzoek stelt dat docenten aangeven dat online onderwijs een mooie aanvulling is op fysiek onderwijs. In welk opzicht? Wat zijn de voordelen, die de drempel naar online onderwijs kunnen verlagen? ‘Voordelen zie je op het organisatorisch vlak. Online gastlesprogramma’s zijn bijvoorbeeld makkelijk in te plannen. Als het gaat om educatieve programma’s van ProDemos, dan hoeft een klas er niet op uit. Dat scheelt tijd, organisatie én geld. Bovendien is je bereik groter. Stel dat je in een les wilt praten met Tweede Kamerleden. Die kunnen live online komen. Waarbij zelfs meerdere klassen, of zelfs scholen tegelijk, online kunnen deelnemen aan zo’n vraaggesprek.In ons onderzoek gaven leraren aan dat zij wel wat zien in hybride onderwijs: dus een combinatie van fysiek en online onderwijs. Waarbij je online tools, video’s, online lesmateriaal en online lesprogramma’s kunt gebruiken, waarmee docenten dan zelf aan de slag kunnen. En daarnaast deelnemen aan gastlessen met externe sprekers.

Besteed aandacht aan didactische vaardigheden die voor online onderwijs relevant zijn, zoals structuur en goede feedback Je doet in het onderzoek ook aanbevelingen voor online onderwijs. Welke zijn dat? ‘Zorg er bij online onderwijs voor dat de randvoorwaarden op orde zijn: dus iedereen moet toegang hebben tot digitale middelen. En zorg ervoor dat docenten zijn toegerust om online les te geven. Besteed dus aandacht aan didactische vaardigheden die voor online onderwijs relevant zijn, zoals eerder genoemd: het bieden van structuur en goede feedback. Zorg voor een open en veilig klasklimaat: leg de digitale regels uit, zorg voor structuur en rust in de klas, stel actief vragen aan deelnemers en laat deelnemers met elkaar praten, zodat iedereen betrokken blijft.’ Ga voor meer informatie over het onderzoek naar: www.prodemos.nl/onderzoek

Loopbaan & Burgerschap 15

Voedselvaardig gratis lessen voor burgerschap Onderweg naar school, tijdens de pauze en na schooltijd: jongeren komen vrijwel overal in aanraking met eten en drinken. Ook op televisie, sociale media en online videoplatforms worden ze verleid met prikkels om (ongezond) te eten. En eenmaal trek gekregen blijkt het een flinke uitdaging voor veel jongeren om niet tot aankoop of consumptie over te gaan. Als docent kun je studenten helpen om gezonder en duurzamer te kiezen door hun kennis en voedselvaardigheden te vergroten. Voedselvaardig zijn betekent dat jongeren weten wat gezonde en duurzame voeding is, waarom gezonde voeding belangrijk is, en dat ze een plan kunnen maken om gezonde en duurzame voeding te kopen en bereiden. Maar ook het lezen van een etiket, weten waar eten vandaan komt en hoe je hygiënisch werkt in de keuken, zijn voedselvaardigheden. Hoewel ouders een grote rol spelen in het aanleren van deze vaardigheden, krijgen niet alle jongeren deze van huis uit mee. School is dan ook een belangrijke plek om gezond gedrag aan te leren. Dit kan niet alleen door op school een gezonde fysieke omgeving aan te bieden en door het goede voorbeeld van klasgenoten te ervaren, maar ook door les te geven over voeding.

Lespakketten over gezond eten Als docent kun je leerlingen rechtstreeks ondersteunen bij het maken van gezonde keuzes. Het Voedingscentrum heeft hiervoor lesmaterialen die je kunt vinden op www.voedingscentrum.nl/onderwijs

VITAAL BURGERSCHAP

Weet wat je eet!

6 lessen over gezond eten, voedselverleidingen en duurzaamheid. Studenten krijgen meer inzicht in hun eigen gedrag en leren over kleine veranderingen naar een gezonder en duurzamer eetpatroon.

Ben je op zoek naar meer lessen? In het online lespakket ‘Weet wat je eet’ leren leerlingen zelfstandig over gezond, veilig en duurzaam eten. Het bestaat uit 9 online lessen en een praktijkles waarbij studenten zelf gaan koken. De lessen zijn flexibel inzetbaar.

in het mbo Ervaringsverhaal “Het doel is dat studenten beseffen wat ze in hun mond stoppen en welk effect dat heeft” Bo Koch werkt als hoofdinstructeur Burgerschap op het VISTA College en gebruikt het mbo-materiaal voor vitaal burgerschap op niveau 3en 4. Een van de lessen gaat over leefstijl. De studenten vullen daarbij de Eetmeter van het Voedingscentrum in en krijgen zo inzicht in hun eetpatroon en hoe dat een stapje gezonder kan. Juist op deze leeftijd is het belangrijk om met studenten in gesprek te gaan over gezonde voeding, vindt Bo. “Ik zie bij veel jongeren dat hun leven er op dit moment ongezond uitziet. Op die jonge leeftijd is dat misschien nog niet zo spannend, maar als ze straks 25 of 30 zijn zullen ze merken dat dat anders is. Ik wil ze prikkelen om na te denken over hun keuzes. Bijvoorbeeld

hoe ongezond een blikje energydrank is. En dan is het belangrijk dat niet alleen ik als docent dat zeg, maar dat ze het ook zelf zien. Door het invullen van de Eetmeter hopen we hen daarvan bewuster te maken.” Docenten spelen bij die bewustwording een belangrijke rol, zegt Bo: “Als wij als docenten hen na de les zien met dat blikje energydrank, kun je buiten het klaslokaal het gesprek nog eens aangaan. Als studenten die les over leefstijl hebben gevolgd, dan begrijpen ze beter waar we het over hebben. En zo kunnen we meer bereiken in hun dagelijks leven.”

Punten scoren bij je studenten met leuke lessen loopbaan en burgerschap? Gebruik deze tips... Tekst: Marleen Kuijsters

Loopbaan en burgerschap gaat over de rol die leerlingen kunnen en willen spelen in de samenleving. Met de tips van Steven Kling en Annemarie Kipping scoor je punten bij je studenten en maak je de lessen ook voor jezelf nóg aantrekkelijker. Annemarie Kipping is studiekeuze- en loopbaanadviseur en heeft een eigen bedrijf Studiematch. Ze helpt jongeren bij hun studiekeuze. ‘Ik hoor vaak van studenten terug dat ze zichzelf te jong vonden om de juiste mbo-opleiding te kiezen. Het is dus erg belangrijk dat mbo-scholen een realistisch beeld geven van de opleiding en eerlijk zijn over de baankansen, want niet in elk beroep liggen de banen voor het oprapen.’ De praktijk in: ‘Scholen mogen zelf bepalen hoe zij invulling geven aan loopbaanoriëntatie en -begeleiding. Wat erg leuk en belangrijk is: ga de

praktijk in. Laat studenten praten met oud-studenten die een baan hebben gevonden: wat doen zij precies, waarom hebben ze daarvoor gekozen en hoe bevalt het? Of ga met je studenten naar een banenbeurs. Laat de studenten het uitje heel goed voorbereiden: vraag hen wat ze daar precies gaan doen en wat ze ervan hebben opgestoken. Dan is het niet alleen een leuk uitstapje, maar biedt het door de verdieping meerwaarde.’

hoe ze kunnen doorvragen. Dan breng je echt verdieping aan.’ Een tip voor studenten: ‘Bedenk voordat je begint aan een mbo-opleiding goed of het mbo ook (wat betreft opleiding) je eindstation wordt. Als dat zo is, kun je al heel gericht de arbeidsmarkt onder de loep nemen voordat je je definitieve keuze maakt.’

Annemarie Kipping

Loopbaanoriëntatie en -begeleiding

Wat erg leuk en belangrijk is: ga de praktijk in Doorvragen: ‘Dat doorvragen is ook enorm belangrijk als je een beroepentest aflegt. Het is namelijk heel logisch dat als een leerling aangeeft dat hij iets technisch wil doen, dat ook uit de test komt. Als je met zo’n leerling in gesprek gaat en doorvraagt, kom je er samen achter of daar ook daadwerkelijk zijn of haar interesse ligt.’ Op zoek naar talent: ‘Het is ook erg leuk en goed om met studenten op zoek te gaan naar waar hun talenten liggen. Vraag studenten waar ze enthousiast van worden en energie van krijgen. Vraag hen ook wat eigenlijk helemaal vanzelf gaat: daar ligt vaak iemands talent. Zo is het voor een student misschien heel vanzelfsprekend dat hij of zij luistert als iemand iets vertelt, dat gaat vanzelf. Maar lang niet iedereen kan dat goed. Bekijk daarna samen eens in welke banen je deze talenten kunt inzetten.’ Vaardigheden versus talenten: ‘Overigens denk ik dat er wel een verschil is tussen vaardigheden en talenten. Goed zijn met getallen is meer een vaardigheid, luisteren of analytisch denken is een talent. Iemand die goed is met getallen hoeft niet per definitie een beroep te kiezen met getallen. Zo heb ik een student gehad die technisch erg sterk was, maar uiteindelijk wilde hij mensen helpen. We zijn op zoek gegaan naar opleidingen die deze twee zaken combineren.’ Mensen vrijmaken en opleiden: ‘Het is belangrijk dat scholen docenten vrijmaken voor loopbaanoriëntatie en -begeleiding en dat deze docenten een opleiding hiervoor volgen. Docenten moeten bijvoorbeeld leren hoe ze gesprekken met studenten kunnen voeren en

Elke mbo is verplicht om loopbaanonderwijs aan te bieden. Bij loopbaanoriëntatie en -begeleiding ondersteunt de school studenten bij het ontwikkelen van hun loopbaancompetenties. Denk aan netwerken, het reflecteren op kwaliteiten en motivatie, werkexploratie (voor welk werk wil ik gaan en wat heb ik daarvoor nodig).

Steven Kling is docent burgerschap op het mbo Grafisch Lyceum Utrecht. ‘Burgerschap sluit aan bij de levensfase waar mbo’ers in zitten. Ze kijken meer naar de wereld waarin ze leven, ontdekken wie ze zijn en worden onderdeel van de maatschappij. We willen hen meegeven dat zij bewust kunnen nadenken over de keuzes waar zij voor staan: bijvoorbeeld op het gebied van huisvesting, politiek of duurzaamheid.’ Prikkelend filmpje: ‘Onze studenten van de opleiding Grafische Vormgeving krijgen in het tweede jaar 1 uur per week burgerschap. Het jaar is opgedeeld in de vier dimensies: sociaalmaatschappelijk, vitaal burgerschap, politiek juridisch en economisch. We starten elke les met een prikkelend filmpje. Denk aan een filmpje waarin je ziet dat een omstander een ongeluk filmt en het post op Steven Kling social media. Ik vraag de

Studenten zeggen weleens: ‘Dit is het meest leerzame vak dat ik ooit heb gehad, want het sluit aan bij mijn leven.’ Dat is precies wat burgerschap moet zijn Loopbaan & Burgerschap 19

leerlingen hoe zij daarover denken. Gaandeweg komen allerlei begrippen langs. Binnen de dimensie economie praten we over CAO’s, schulden of werk. Soms geeft een gastdocent een les. Iemand van CNV vertelde bijvoorbeeld wat de rechten en plichten zijn van werknemers, een echte eye-opener voor studenten.’ Grote opdracht: ‘We sluiten elke dimensie af met een grote opdracht. Mijn leerlingen kiezen voor de eindopdracht van de economische dimensie een groot mondiaal probleem. Denk aan klimaatverandering, eenzaamheid of armoede. Ik vraag hen: hoe kun jij iets kleins doen om de situatie te verbeteren? Zo ging een van de leerlingen vrijwilligerswerk doen in een verzorgingstehuis, een andere hing een klok op in de douche. Hij wilde dat alle gezinsleden nog maar twee minuten zouden douchen.’

Trek erop uit. Leer niet alleen uit een boek. Dan gaat het onderwerp pas echt leven Ga het klaslokaal uit: ‘Trek erop uit. Leer niet alleen uit een boek. Dan gaat de stof/het onderwerp pas echt leven. Wij zijn bijvoorbeeld naar het Nederlands Filmfestival geweest toen we het thema multiculturele samenleving behandelden. Ook gaan we naar het gemeente- of provinciehuis.’ Speel in op de belevingswereld van studenten: ‘We bekijken veel filmpjes. Bijvoorbeeld over BN’ers die praten over de trend fitboy en fitgirl. Ik vraag naar de mening van leerlingen en of ze een verhaal hebben bij het onderwerp. Ik merk dat ze van alles vertellen.’ Geen toetsen: ‘Wij werken met eindopdrachten. We zien dat leerlingen actiever met de stof bezig zijn, zich meer betrokken voelen en hierdoor meer leren.’ Maak burgerschap een speerpunt: ‘Bij ons op school is burgerschap een speerpunt. Zorg er als school voor dat je docenten vrijmaakt om echt serieus met het vak aan de slag te gaan, dan kan je doorontwikkelen. Studenten zeggen weleens: ‘Dit is het meest leerzame vak dat ik ooit heb gehad, want het sluit aan bij mijn leven.’ Dat is precies wat burgerschap moet zijn.’

Burgerschap Lessen burgerschap brengen jongeren de vaardigheden en houding bij die ze nodig hebben om actief te kunnen meedoen in onze samenleving.

Maak kennis met dé vakwedstrijden voor het (v)mbo!

Met welke challenge daag jij studenten uit? WorldSkills Netherlands is een stichting die zich sinds 2001 inzet ter promotie van het vakmanschap en beroepsonderwijs bij jongeren. WorldSkills ondersteunt jongeren bij het ontdekken van hun skills en helpt deze te ontwikkelen. Laat jouw studenten meedoen aan uitdagende challenges en wie weet gaan jouw studenten volgend jaar naar de landelijke finale Skills The Finals, het centrum van talentvol vakmanschap in Nederland! Jaarlijks doen duizenden studenten mee aan de vakwedstrijden en Skills The Finals van WorldSkills Netherlands. Covid-19 heeft echter een grote impact gehad op het beroepsonderwijs en de WorldSkillsprojecten. Daarom biedt WorldSkills Netherlands dit schooljaar als extra activiteit het Motivatieprogramma vakmanschap aan. Met dit praktische, laagdrempelige en kosteloze programma kun je als docent gebruik maken van aanvullende activiteiten om jouw studenten extra te motiveren, inspireren en uit te dagen.

Motivatieprogramma Het motivatieprogramma bestaat uit een LOB-route, LOB-programma, challenges, masterclasses en de borging van vakwedstrijden in het onderwijs. Je kunt zelf bepalen welk onderdeel je integreert in jouw onderwijsprogramma. Op worldskillsnetherlands.nl/ motivatieprogramma vind je meer informatie over alle onderdelen. De challenges zijn bij uitstek geschikt om op een laagdrempelige manier kennis te maken met WorldSkills Netherlands.

Challenges De challenges zijn voor iedereen beschikbaar! Ook als je niet eerder hebt deelgenomen aan Skills wedstrijden. Een challenge is een korte, uitdagende opdracht uitvoerbaar in de klas. Het

aanbod is heel divers: van administratie tot zorg en welzijn. Een challenge kan bijvoorbeeld zijn: het maken van een eindproduct, het doen van een casus of het bedenken van een oplossing. Ruim 30 (praktijk) opdrachten zijn online beschikbaar. Ze zijn inzetbaar in je onderwijsprogramma, maar je kunt er ook vakwedstrijden mee voorbereiden. Elke challenge heeft een docentenhandleiding, communicatiemateriaal en een beoordelingsformulier. Je beoordeelt zelf je studenten en de beste uit jouw klas stuur je in naar WorldSkills via het aanmeldformulier op de website.

Prijswinnaars Stuur voor 31 januari 2022 het beste resultaat uit jouw klas in naar WorldSkills Netherlands en misschien wint jouw student wel een fantastische prijs! Voor alle challenges is er een overnachting te winnen in Leerhotel Het Klooster met een welkomstaperitief, ontbijt en een diner voor twee. Daarnaast zijn er bij een aantal challenges nog extra prijzen te winnen, zoals een stage of het bijwonen van een masterclass.

Bekijk het aanbod van alle challenges op worldskillsnetherlands.nl/skillsacademy

Loopbaan & Burgerschap 21

Loopbaancompetenties versterken met de zeven gewoonten van Covey ‘Zelfsturing bereik je alleen als de mindset verandert’ De zeven gewoonten van Covey passen perfect bij een effectieve en duurzame loopbaanbegeleiding. Dat vindt Ariena Verbaan, coach en adviseur bij CPS (onderwijsontwikkelingscentrum voor onderwijsprofessionals). ‘Door te werken met de zeven gewoonten kunnen leerlingen zich een nieuwe mindset eigen maken en ontwikkelen ze praktische levens- en loopbaanvaardigheden waarmee zij zich een leven lang ontwikkelen. Als mens, professional en burger.’ Tekst: Erik Ouwerkerk

Stephen Covey was een Amerikaanse onderzoeker, motivator en auteur van vele boeken. Zijn bekendste werk is ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’. In dit boek presenteert de auteur de uitkomsten van jarenlang onderzoek naar effectieve gewoonten van succesvolle mensen. Met de zeven gewoonten van Covey kunnen mensen op een constructieve en positieve wijze zelf hun leven vormgeven. Miljoenen mensen wereldwijd werken ermee.

Je helpt loopbaanbegeleiders hun vak te verdiepen zodat ze jongeren in het mbo nog beter op weg kunnen helpen. Velen van hen werken met de vijf loopbaancompetenties: motievenreflectie, kwaliteitenreflectie, werkexploratie, loopbaansturing en netwerken. Jij kiest voor de zeven gewoonten van Covey als leidraad. Kun je dat toelichten? ‘Ik wil voorop stellen dat die vijf competenties zeer waardevol zijn. Ik werk uiteraard ook met de loopbaancompetenties en versterk ze met de inzichten en zeven gewoonten van Covey. De valkuil is echter dat de vijf loopbaancompetenties terecht 22

komen op een afvinklijstje. Als je oppervlakkig kijkt naar de competenties dan krijg je een kortdurend leereffect omdat je de mindset die eraan ten grondslag ligt niet verandert. Maar blijvende loopbaansturing en zelfregulatie bereik je alleen als de mindset verandert. Blijvende gedragsverandering komt van binnenuit en dat kun je activeren. Daarom is de eerste gewoonte van Covey ook die van proactiviteit.’

Hoe voorkom je dat de zeven gewoonten van Covey niet worden teruggebracht tot een afvinklijst? ‘Omdat de boeken en het materiaal van Covey zo geschreven zijn dat er een blijvende gedragsverandering plaatsvindt, dat het dus een gewoonte wordt. Wie ermee aan de slag gaat, ziet dat er veel meer onder zit. Werken met de zeven gewoonten betekent veel reflecteren op gedrag. Het gaat erom heel nauwgezet na te gaan ‘Wat doe ik? Wat is de gedachte erachter? Alleen dan kom je achter het paradigma dat de basis vormt voor je gedrag. Met een paradigma bedoelt Covey het geheel aan

aannames en ideeën van waaruit iemand de wereld bekijkt en handelt. Dat klinkt voor veel docenten soms theoretisch en dat schrikt ze soms af. Het risico Ariena Verbaan van zo’n houding is echter dat je je niet bewust wordt van wat er achter het gedrag zit. Dan blijf je hangen in niet-effectieve gewoonten. Door echter continu na te gaan welk idee er achter ons handelen zit, kun je dat veranderen. We gebruiken bij de training loopbaanbegeleiding met de zeven gewoonten werkboeken voor studenten ter ondersteuning, die geven houvast en inhoud. Maar in de praktijk wordt de theorie getoetst. In feite gaan theorie en praktijk dus hand in hand (win-win). Het is de wisselwerking die verdieping geeft aan wie we zijn en wat we doen. Of zoals Covey zei: ‘Eerst maken we onze gewoonten, dan maken onze gewoonten ons.’’

Het klinkt als een intensief traject. Is het ook toegankelijk voor jongeren? ‘Jazeker. Sterker nog: gedachten en gewoonten zijn er nog niet zo ingesleten bij jonge mensen. Ze zijn volop in ontwikkeling en heel vormbaar. Maar dan dient de docent zich wel eerst de zeven gewoonten eigen te hebben gemaakt. Als die de leerlingen niet direct activeert aan het begin van de les, dan gaan ze achterover leunen. De docenten dienen de 7 gewoonten te doorleven én voor te leven. Het begint ermee dat de jongeren zich kunnen spiegelen aan een voorbeeld. En loopbaanbegeleiders herkennen de

Ieder jaar volgen duizenden onderwijsprofessionals een training of leergang bij CPS. Ariena Verbaan traint en coacht onder andere docenten, coaches, loopbaanontwikkelaars en schoolleiders ieder jaar op weg naar effectief leiderschap. De cursisten van CPS merken een toenemende effectiviteit van gedrag en mentaliteit bij zichzelf en beïnvloeden op hun beurt weer de leerlingen en studenten op hun school. Loopbaanbegeleiders zien dat de stijgende lijn in levens- en loopbaanvaardigheden van hun studenten gepaard gaat met een positieve en daadkrachtige persoonlijke ontwikkeling.

patronen van hun leerlingen alleen als ze die van henzelf opmerken.’

Welke van de zeven gewoonten is het belangrijkst? ‘De eerste drie zijn essentieel: wees pro-actief, begin met het einddoel voor ogen en doe belangrijke zaken eerst. In mijn ogen zijn ze onderbelicht. Ze zorgen voor zelfsturing, Covey noemt dat zelfmanagement. Daar begint het mee. De zeven gewoonten voegen eigenlijk een zesde loopbaancompetentie toe namelijk die van zelfprofilering (Dr. Jos Akkermans). De zeven gewoonten van Covey is ook een pedagogisch model: je groeit van afhankelijkheid naar onafhankelijkheid. Als je jezelf niet kunt managen (onafhankelijkheid), kun je misschien wel samenwerken maar niet effectief samenwerken. Daarna komen de vierde, vijfde en zesde gewoonte in beeld, waar het draait om denken en netwerken vanuit win-win, empathisch luisteren, verschillen waarderen, en samenwerken. Want uiteindelijk leef je samen met anderen en ben je burger in de maatschappij. Werken met de zeven gewoonten betekent veel meer dan doelen stellen en bereiken: het draait om lifeskills, persoonsvorming, careerskils en socialisatie. Compleet burgerschap dus!’ Meer informatie? cps.nl/7gewoontenmbo Loopbaan & Burgerschap 23

magazine inspireert docenten in hun lessen burgerschap Hoe leg je als docent de verbinding tussen de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en het vak burgerschap? Het 4FREE magazine van het Nationaal Comité 4 en 5 mei biedt docenten een perfect naslagwerk om hun lessen nog beter voor te bereiden. Tekst: Sanne van der Most

Vrijheid van meningsuiting, democratie, ongelijkheid, slavernij, onderdrukking, maar ook vrijheidsbeperking zoals nu in coronatijd. Het zijn thema’s van alle tijden en ze passen perfect in lessen over burgerschap. Wanneer voel jij je vrij en wanneer staat jouw vrijheid onder druk? Welke discussie kun je daarover voeren in de klas? Welke musea kun je bezoeken, zijn er interessante verhalen om te lezen of documentaires om te zien? Het vak burgerschap was al verplicht op het mbo en vanaf komend schooljaar ook op het primair en voortgezet onderwijs. Aan scholen om te bedenken hoe ze daar invulling aan gaan geven. Dat is mooi, maar tegelijk ook niet zo eenvoudig, want welke keuzes maak je voor dit vak en hoe zorg je met beperkte middelen en menskracht voor invulling van hoge kwaliteit?

Doortrekken naar de huidige tijd

over.indd 2

Het 4FREE magazine is onlangs verschenen met een oplage van tienduizend stuks. Docenten kunnen een gratis exemplaar bestellen via www.onderwijsinformatie.nl/4free 24

DOCE NTEN EDITI

E 202 2

N Hoe doe LESGERVE OVE IDjij d?at? VRIJHE

202 2

opzet_4free_2021_02_c

MAGAZIN E VRIJHEID & BURGERS CHAP

4FREE DOCEN TEN EDITIE

Ook het 4FREE magazine bestellen?

FREE

LESG EVEN OVE R VR IJ H E I D? H O E DO E J IJ DAT?

KIJ K OOEK ONLINw.nl 4 f re e - n o

4free -now. nl

‘Ons antwoord daarop is 4FREE’, zegt Julia Sarbo van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. ‘Het idee is om verhalen en gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog te verbinden aan burgerschap. Dat kan heel goed, denken wij. Want je hoeft natuurlijk geen kennis te hebben van ieder facet van de Tweede Wereldoorlog om te begrijpen wat er toen aan de hand was. Aan de hand van de thema’s die toen en nu van belang zijn, kun je als docent een lijn trekken naar de huidige tijd. Wat kun je doen als je het ergens niet mee eens bent, bijvoorbeeld. Maar ook: hoe werkt verzet en waarom doen mensen dat? Samen met de klas kun je nadenken en discussiëren over sociaal culturele en politieke componenten van burgerschap. Maar ook over de complexiteit van het thema en dat niet alles altijd zwart-wit is.’

HOLOCAUST EDUC ATIE do’s & don’ts

DEMOCRATISCH BURGERSCHAP anno 2021

OORLOGSGAMES als educatief middel

31-08-2021 17:24

4free -now . nl

FREE MAGAZ INE VRIJHE ID & BURGE RSCHA

DOC ENT ENE

DITI E 202 2

LESG EVEN OVE R VR IJ H E I D? H O E DO E J IJ DAT?

HOE ZA T ALWEEHET OOK R…

4FRE E DOCE NTEN EDITI

K OOK Van alle tijden EHoeN V NLINE Het E S Nationaal Comité 4 en 5G mei maakt aldlanger oe E L l .n -now lesmateriaal voor leerlingen op R ? jij daten het basisE 202 2

OVE VRIJHEID?

voortgezet onderwijs. ‘Het Denkboek maken wij voor groep 7 en 8’, legt Sarbo uit. ‘Ook dat heeft als rode HOLOCAUST EDU CATIE draad de Tweede Wereldoorlog, die weer wordt DEMOCRATIS do’s & don’ts CH OORLOGSGAMES BURGERSCHAP als educatief midd anno 2021 el doorgetrokken naar de tijd waarin we nu leven.’ Voor het voortgezet onderwijs en het mbo is er 4FREE in twee vormen: als online platform met vragen en leuke opdrachten voor jongeren over vrijheid en burgerschap én een magazine voor docenten ter inspiratie voor lessen over dit thema. ‘Een aantal van deze thema’s heeft te maken met de Tweede Wereldoorlog’, gaat Sarbo verder. ‘Maar een aantal ook niet. En dat hoeft ook helemaal niet, want vrijheid, democratie en burgerschap zijn natuurlijk van alle tijden.’

… M ET

V R IJ H E

31-08-2021 17:24

Digitale lessen voor jongeren Online, op www.4free-now.nl, zijn digitale lessen te vinden voor jongeren vanaf ongeveer vijftien jaar. ‘Het online lesmateriaal bestaat uit films met vragen voor in de klas’, licht Sarbo toe. ‘In de film is Sara (15) in gesprek met Trijneke. Sara is met haar familie gevlucht voor de oorlog in Syrië. Trijneke heeft als jong meisje de Tweede Wereldoorlog meegemaakt. Ook Wahhab uit Irak en Emmy, een Joodse overlevende van de oorlog, spreken met elkaar. In de films zie je hoeveel overeenkomsten hun levens vertonen, ondanks het grote leeftijdsverschil. De online omgeving bevat daarnaast vier korte filmclips over de Four Freedoms, over de vrijheid van meningsuiting, van geloof en de vrijwaring van angst en van armoede. Deze vier onderwerpen worden door jongeren besproken. Aansluitend kan het gesprek in de klas voortgezet worden.’

_4free_2021_06.in

dd 12

31-08-2021 17:40

Holocaust of lesgeven over vluchten voor oorlog. Geen eenvoudige onderwerpen natuurlijk. Door het blad kunnen docenten zich er beter in verdiepen en hun lessen nog beter voorbereiden.’

Online games in de les Het 4FREE magazine biedt docenten een perfect naslagwerk om hun lessen nog beter voor te bereiden. Het telt maar liefst 88 pagina’s vol tips en inspiratie om hun lessen burgerschap nog interessanter te maken en beter te laten aansluiten op de belevingswereld van hun leerlingen. Sarbo: ‘Zo kun je lezen over een bezoek aan museum Groesbeek bijvoorbeeld, waar wij een review over schreven, over de rol van Amerikaanse vrouwen in de Tweede Wereldoorlog en hoe zij de oorlogsindustrie draaiende hielden. Het bevat ook een groot artikel over democratisch burgerschap. Hoe kun je daar les over geven? Maar ook: hoe ga je in de les om met online games over de oorlog? Want natuurlijk zijn die leuk en spannend maar ze kunnen alleen aanvullend zijn en nooit in de plaats komen van historische bronnen.’

Magazine voor docenten Het 4FREE magazine staat vol met inspirerende voorbeelden waarin burgerschap en geschiedenis met elkaar verbonden worden. Sarbo: ‘Het is ons doel om te laten zien welke raakvlakken er zijn en hoe docenten op een goede en aansprekende manier hierover kunnen lesgeven. Bijvoorbeeld de belangrijkste uitgangspunten bij lessen over de

Ga voor meer informatie over 4FREE naar www.4free-now.nl

Loopbaan & Burgerschap 25

Mbo-scholen, culturele instellingen en studenten zorgen samen voor cultuureducatie

‘Het komt vanuit de studenten zelf, het wordt hen niet opgelegd’ Femke Otto werkt bij KCR (Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam), waar ze programmaleider is van het cultuureducatie programma Meemakers. Giovanna Zagarella is docent Beroepsgerichte vakken op het Albeda College. Op de mboinstelling introduceerden ze het project Meemakers, waar studenten van de opleiding Sociaal Werk in groepen van drie een cultureel aanbod samenstellen voor drie andere studenten uit de klas. Dat kunnen ze heel goed zelf: ‘Met het programma Meemakers kunnen jongeren zelf herdefiniëren wat kunst en cultuur is, in plaats van dat ze het opgelegd krijgen.’ Tekst: Erik Ouwerkerk

Zagarella zag dat het culturele aanbod van haar opleiding was verdwenen, maar gelukkig kon ze daar iets aan doen. ‘Ik kreeg de taak om kunst en cultuur weer te integreren in het curriculum. Van mijn collega Ahmed Dikbas hoorde ik van Meemakers. Dat kan ik iedereen aanbevelen wanneer ze een nieuw project van de grond willen tillen: kijk om je heen, vraag om hulp en praat met anderen. Neem zelf het initiatief. Dan krijg je ideeën, ontmoet je mensen en ontstaan er

mooie samenwerkingen.’ Zo kwam de mbo-docent uit bij Femke Otto en haar creatie Meemakers. ‘Het was een duidelijk plan’, zegt de docent. ‘Dat was prettig voor mij én voor de teamleden die zich ook achter het plan moesten scharen.’

Verschillende niveaus Studenten bedenken in groepjes van drie een cultureel programma voor een andere groep. De ene

Fonds voor cultuurparticipatie Het Fonds voor Cultuurparticipatie heeft subsidie beschikbaar voor cultuurprojecten, zoals Meemakers. Wil jij als mbo-school ook samenwerken met een culturele instelling om de culturele ontwikkeling van studenten te bevorderen? Dan past deze regeling misschien bij jou. In een eerste samenwerking en kennismaking ontwikkel je hedendaags cultureel aanbod, dat aansluit bij de behoefte en leefwereld van mbo-studenten. Dit doe je in co-creatie voor en met studenten. Zij krijgen binnen het project ook de ruimte om zelf vrij te experimenteren. Je kan tot €55 duizend aanvragen voor een project om net als Giovanna en Femke jouw studenten te verrijken met cultuureducatie. Meer weten of interesse? Kijk op cultuurparticipatie.nl/mbo. Het Fonds gaat graag het gesprek met je aan over je plannen!

keer maken ze een culturele uitdaging, en de andere keer maken ze zelf iets mee dat de andere groep voor ze heeft bedacht. Vandaar de naam. Otto: ‘Het komt dus vanuit de studenten zelf, het wordt hen niet opgelegd door een generatie boven hen. Dat betekent dat het aansluit bij hun leefwereld en dat ze zelf in actie komen. Ze verdiepen zich bovendien in hun klasgenoten: als je iets maakt voor de ander, moet je eerst weten wie die persoon is.’ Zagarella vult aan: ‘Het zet hun eigen ontwikkeling op verschillende niveaus in beweging. Cultureel: ze moeten kijken wat er is qua cultureel aanbod in de stad. Persoonlijk: ze dagen zichzelf en anderen uit om kennis te maken met culturele activiteiten waar ze eerder geen weet van hadden. Sociaal gebeurt er ook heel veel. Ze gaan een keer mee met de groep voor wie ze het programma hebben samengesteld. Dan zijn ze de gids en voelen ze de verantwoordelijkheid voor een geslaagde ontmoeting met de culturele activiteit die zij hebben uitgekozen.’ Otto wil daar nog wat aan toevoegen: ‘Als je ergens nog nooit bent geweest, dan komen opeens hele basale dingen naar voren: hoe moet ik me gedragen? Mag ik hier mijn jas aanhouden, mag ik deze voorstelling filmen? Als je mee wordt genomen, dan wordt de drempel lager. En eenmaal de stap gezet, kunnen ze er hun vrienden mee naartoe nemen!’

Plan van aanpak Het mooie van Meemakers vindt Zagarella de veelzijdigheid: ‘Ik dacht: als we dit kunnen doen, slaan we twee vliegen in een klap. De studenten krijgen namelijk meer te maken met kunst en cultuur en werken samen, en daardoor groeien ze als persoon.

Tegelijkertijd ontwikkelen ze ook die vaardigheden van het werkproces waar ze op geëxamineerd worden. Ze leren een plan van aanpak te schrijven, leggen contact met lokale culturele instellingen, verwantwoorden hun keuze voor de culturele activiteit die ze bedacht hebben, voeren het project uit en evalueren dat na afloop. Femke is alleen bij de uitvoering betrokken. Op termijn zal dat niet meer nodig zijn. Dan kunnen we het zelf.’

Integreren Een cultuurproject zoals Meemakers is op verschillende manieren te integreren in het bestaande schoolprogramma. ‘Werken met kwalificatiedossiers geeft ruimte om het in te bedden. Er is plek voor creativiteit en cultuur en ik raad elke docent aan om die te benutten’, aldus de docent Beroepsgerichte vakken. Ze heeft het project zelf in het vak activiteiten & evalueren geïntegreerd. ‘Ook burgerschap zou een mogelijkheid zijn’, zegt Otto. ‘Er zijn zoveel projecten te bedenken rond kunst, cultuur en co-creatie. Dit project heeft meerdere aspecten die je in kunt zetten, afhankelijk van de leerdoelen van de opleiding. Eerder deden we dit cultuurproject bij het Zadkine met studenten Medewerker Maatschappelijke zorg, maar dan tijdens de introductieweken. Het was een ideaal kennismakingsinstrument: de eerste opdracht legde al direct hun achtergrond bloot, de cultuur die ze van huis uit meekregen kwam ook direct naar voren. Ze leerden elkaar en de stad razendsnel kennen. De docenten zagen dat de studenten elkaar veel sneller leerden kennen en met elkaar optrokken.’

Loopbaan & Burgerschap 27

Democratie bij de burgerbar Staatskas, grondrechten, politieke partijen, begroting; geen lichte kost voor studenten in het mbo. Die zijn eerder bezig met Instagram, Tiktok, sport en vrienden. Neem ze dan eens mee voor een politiek broodje hamburger. Dikke kans dat ze er stevig hun tanden in zetten. Tekst: Heleen de Bruijn

Dat politieke – helaas niet eetbare - broodje hamburger krijgen ze bij de burgerbar, waar ze de vele ingrediënten van de democratie en rechtsstaat ‘spelenderwijs’ tot zich nemen. De burgerbar is onderdeel van de pop-upinstallatie die hoort bij Project Burgerschap - Speak out Loud!, een nieuw educatief programma, ontwikkeld door voorlichtingscentrum ProDemos. Project Burgerschap is bedoeld om mbo-studenten kennis te laten maken en vooral samen te laten nadenken en discussiëren over burgerschap, rechtsstaat en democratie. Onderwerpen die thuishoren in lessen over burgerschap. Maar met deze pop-up gaat het niet zozeer om het zenden van kennis, waarbij studenten rustig achterover kunnen leunen in hun stoel. Groepjes studenten doorlopen samen de installatie en gaan onderweg met het gebodene met elkaar in overleg. ‘Goed of fout bestaat hier niet, wel de verwerking van kennis’, vertelt Renate van der Kuijl, educator bij ProDemos. ‘Democratie en rechtsstaat zijn heel brede begrippen en soms voor studenten nogal abstract. Maar denk hierbij aan onderwerpen

als staatskas en begroting, aan politieke partijen oprichten, aan democratie, aan mediawijsheid en burgerschap, wat voor soort burger wil jij zijn? Maar ook: hoe beargumenteer je je eigen mening én luister je naar elkaars mening?’

Festivalsfeertje Project Burgerschap bestaat uit twee delen: een pop-upinstallatie, gemaakt van karton en hout, die je op school gemakkelijk zelf kunt opzetten. Daarbij hoort een verdiepende les, die door de docent met behulp van de bijgeleverde handleiding naar believen kan worden samengesteld. ‘De pop-up is een echte blikvanger’, zegt Fleur Poot, projectmanager bij ProDemos. ‘We hebben hiermee geprobeerd een festivalsfeertje te creëren. Dat spreekt jongeren van deze leeftijd natuurlijk aan: foodtruck, picknicktafels, een grasveld om op te chillen... Je ziet hier bijvoorbeeld een kas met plantjes erin, een bak met munten en maatbekers om de ‘pot met geld’ te kunnen verdelen. Dat is de staatskas. Op de picknicktafel met parasol ligt een ‘tafelkleed’ bedrukt

met standpunten van verschillende politieke partijen. De studenten gaan daarover met elkaar in discussie. Op het grasveld staan verschillende artikelen uit de Grondwet. Welke drie artikelen kiezen ze voor hun top 3? Op de foodtruck tenslotte staan de ingrediëntenlijsten voor de allerlekkerste hamburger, door de studenten zelf samen te stellen natuurlijk. Zo kun je kiezen voor een ‘weg met het klimaatakkoord-rundvleesburger’, een ‘klimaatneutrale vegaburger’ of een ‘het klimaat is belangrijk, maar andere dingen ook-burger’. En wat dacht je van de toppings; zo staan knapperige blaadjes voor een hoger minimumloon, met een sausje kun je kiezen voor extra geld voor kunst en cultuur, en voor een extra portie kies je bijvoorbeeld voor ‘extra blauw op straat’. Met de keuze voor hun eigen burger definiëren ze: wat voor een burger ben ik en welke zaken vind ik belangrijk?’

Ontwikkeltraject Volgens Fleur Poot is aan de pop-up een lang ontwikkeltraject vooraf gegaan. ‘We begonnen in 2019 al en in 2020 deelden we onze eerste ideeën met studenten, om zo feedback op te halen. Heel waardevol, want het leidde tot een aantal ingrijpende keuzes. Vervolgens hebben we de materialen gemaakt en is de pop-up, op verschillende opleidingsniveaus, echt getest op het Zadkine college in Rotterdam. De reacties waren overwegend positief. We zagen bijvoorbeeld dat de studenten heel enthousiast en met plezier met de opdrachten aan de slag gingen. En er ontstonden interessante discussies. Aan de andere kant bleken sommige onderdelen juist nog niet goed

Project Burgerschap boeken Breng Project Burgerschap - Speak out Loud! naar je studenten en boek de pop-upinstallatie gratis via: prodemos.nl/projectburgerschap

genoeg te werken. Die hebben we aangepast, waarna deze eindversie is ontstaan.’ Wat volgens Renate van der Kuijl duidelijk zichtbaar werd, is dat de onderdelen van de pop-up studenten triggert om met elkaar in gesprek te gaan. ‘Politiek gaat natuurlijk ook over hen. Het is een aansprekende, uitnodigende manier om burgerschap en democratie aan de orde te stellen. En, voor studenten niet onbelangrijk, het gebeurt buiten het klaslokaal. Ze mogen dingen gaan doen, mogen dingen aanraken, verplaatsen en samen opdrachten uitvoeren. Het is hun eigen mini-democratie. De titel Speak out loud, is een uitnodiging die zegt: laat je maar horen, geef je mening!’

De burgerbar op school Zo’n mooie pop-upinstallatie zet je natuurlijk niet even op voor een lesuurtje, zegt Fleur Poot. ‘Het mooiste zou zijn als je ’m een week in de school zet. Klassen op meerdere niveaus kunnen er dan gebruik van maken. Met 15 bij 10 meter is er wel een ruime plek voor nodig, zoals een aula, kantine of de hal. Het is de bedoeling dat de school de pop-up zelf in elkaar zet, dat kan in een uurtje en gaat gemakkelijk met de meegeleverde instructie. Vervolgens ontzorgen we de docenten, want er is altijd iemand van ProDemos die de groepjes studenten door de installatie heen begeleidt. Als docent ben je er overigens wel actief bij betrokken. De groepjes gaan in ongeveer 60 minuten door de pop-up heen en krijgen een werkboekje voor bij de opdrachten die ze in de pop-up tegenkomen.’ Vervolgens is er dan nog de verdiepingsles van 45 tot 100 minuten, waarin docenten op een later moment in kunnen gaan op specifieke onderwerpen. Maar dat komt pas ná het ‘bereiden’ van die overheerlijke, zelf gekozen hamburger.

Loopbaan & Burgerschap 29

Wees geen (geld)ezel, leen nooit je bankpas uit gemakkelijk een les over geldezels geeft. Er komen Snel geld verdienen, wie wil dat nou bijvoorbeeld casussen voorbij om met de klas te niet? Maar let op, want voor je het bespreken: wat zou jij doen als…? weet zit je als geldezel in een crimineel Grote behoefte aan geldezels netwerk. Jongeren wassen geld wit ‘We zien een toename aan cybercriminaliteit en dus voor criminelen, maar beseffen dat een grote behoefte aan geldezels’, vertelt Caroline vaak niet. Met flinke gevolgen. Sander van de Electronic Crimes Taskforce, een Tekst: Heleen de Bruijn

De verleiding is groot. Jongeren willen graag de nieuwste iPhone, mooie sneakers of een coole scooter. Met een bijbaantje kunnen ze ervoor sparen, maar wat als ze het geld bijna in hun schoot geworpen krijgen? Zo werkt het vaak bij geldezels. Die lenen op verzoek van criminelen hun bankpas uit, om geld op hun rekening te laten storten. Een deel ervan mogen ze houden voor de moeite. Om jongeren bewust te maken van het fenomeen geldezel, proberen politie en banken via voorlichting zoveel mogelijk jongeren te bereiken. Ook Wijzer in geldzaken ziet dat dit thema leeft op scholen. Daarom ontwikkelde zij een online les over dit fenomeen. Op geldlessen.nl vind je de gratis interactieve les over geldezels. Daarnaast is er een docentenhandleiding en een presentatie, waarmee je als docent

samenwerkingsverband tussen politie en banken om cybercriminaliteit te bestrijden. ‘Criminelen stelen geld van hun slachtoffers via bijvoorbeeld phishing of WhatsAppfraude. Het geld wassen ze wit via de bankrekeningen van geldezels. Criminelen blijven zo zelf buiten schot, maar de geldezel is de pineut. Die wordt geronseld via sociale media als Snapchat en Instagram, waar advertenties voorbij komen om snel geld te verdienen. Exacte cijfers over het aantal geldezels hebben we niet, maar ter illustratie: tussen april vorig jaar en februari van dit jaar heeft de politie bij WhatsAppfraude zo’n 4500 geldezels geïdentificeerd.’

Niet bewust ‘Geldezels, ook wel moneymules genoemd, zijn zich er niet altijd van bewust dat ze met criminelen in zee gaan’, zegt Moniek de Nooij, van de fraudeafdeling bij Triodos bank. ‘Ze vragen zich af wat het voor kwaad kan als ze iemand geld op hun rekening laten storten. Sommigen weten wat ze doen,

anderen vermoeden dat het niet helemaal oké is, maar overzien de gevolgen niet. En soms hebben jongeren echt niet door dat ze iets verkeerds doen. Getuige het verhaal van Veerle (niet haar echte naam): Veerle is een meisje van 17 uit Amsterdam. Ze gaat naar de kroeg en heeft contact met een jongen van school, die drie klassen hoger zit dan zij. Hij stelt haar voor aan een vriend en die voegt ze toe op Snapchat. Via Snapchat vertelt die jongen dat zijn vader 50 wordt en dat hij graag een cadeau voor hem wil kopen. Echter, er is iets mis met zijn bankpas. ‘Mag ik jouw pas even gebruiken’ vraagt hij aan haar. Veerle zegt ja en vervolgens wordt er geld op haar rekening gestort. Een dag later al wordt ze gebeld door de bank. Ze wordt ervan beschuldigd een geldezel te zijn.

Alarmbel Moniek de Nooij: ‘Wij zeggen: ga op je onderbuikgevoel af. Als iets te mooi lijkt om waar te zijn - veel geld verdienen en daar bijna niets voor hoeven doen - dan is dat meestal ook zo. En let wel: als moneymule ben je geen slachtoffer omdat je naïef was, je bent verdachte.’ Veerle werkte volgens De Nooij meteen goed mee aan het onderzoek van de bank en de politie. ‘Maar toch, het slachtoffer in deze zaak, de persoon van wie geld is gestolen, spande een civiele procedure tegen haar aan om zijn geld terug te krijgen.’

Ingrijpende gevolgen Het is een van de gevolgen waarmee je als geldezel te maken kunt krijgen. Moniek de Nooij ziet in haar werk de geldezels wekelijks voorbij komen. ‘Een slachtoffer van bijvoorbeeld phishing doet aangifte bij de politie en neemt contact op met de bank. Wij kunnen direct zien naar wiens rekening het geld is gegaan. Jij als geldezel bent de ‘begunstigde’ – het geld gaat tenslotte naar jouw rekening – waardoor je de eerste verdachte bent. Je rekening wordt direct geblokkeerd en je kan voor maximaal acht jaar worden geregistreerd als moneymule. Bij deze bank ben je vervolgens niet meer welkom. En omdat je op zo’n lijst staat, krijg je ook bij andere banken voor jaren geen lening, geen hypotheek, geen creditcard. Bovendien mag de bank tegenwoordig jouw gegevens delen met het slachtoffer, die, in het geval van Veerle, een civiele procedure kan starten om zijn geld terug te krijgen. En vergeet niet dat je niet alleen de bank en de politie achter je aan krijgt. Moneymules krijgen ook te maken met bedreiging vanuit het criminele circuit.’

Les over geld in mbo is hard nodig, zeggen docenten Wijzer in geldzaken deed in september onderzoek onder mbo-docenten over financiële educatie op het mbo. Onder meer om inzicht te krijgen in wat mbodocenten burgerschap verstaan onder financiële vaardigheden en hoeveel aandacht daaraan op de opleiding wordt besteed. 97% van de docenten vindt aandacht voor de financiële vaardigheden noodzakelijk. De meerderheid van de docenten (63%) besteedt daar in een vaste periode van het schooljaar aandacht aan. Gemiddeld 11 uur per klas per schooljaar. Om studenten beter te kunnen doceren, willen docenten graag meer weten over onderwerpen als ‘belasting terugvragen’ (39%), ‘geldezels’ (37%) en ‘veilig (online) aankopen doen’ (31%). Bekijk de gratis interactieve les over geldezels op www.geldlessen.nl Of scan de QR code. Loopbaan & Burgerschap 31

JOB over Loopbaanoriëntatieen begeleiding JOB staat voor Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs. Wij zijn de belangenbehartiger voor alle mbo-studenten in Nederland. Dit doen we onder andere door studenten en studentenraden te informeren over hun rechten, mbo’ers te vertegenwoordigen richting media en politiek en door verschillende activiteiten te organiseren. Het bestuur van JOB bestaat uit vijf enthousiaste mbo-studenten. JOB-monitor Elke twee jaar voert JOB een groot onderzoek uit onder alle mbo-studenten: de JOB-monitor. Dit onderzoek kent een hele hoge respons, omdat bijna elke mbo-school meewerkt aan het invullen ervan. Afgelopen editie (2020) vulden 260.000 mbo-studenten het onderzoek in. Zo krijgen we een goed beeld van hoe het landelijk is gesteld met het mbo. In de JOB-monitor staan ook twee vragen gerelateerd aan LOB. De meest directe is ‘Na je opleiding moet je kiezen: verder leren of gaan werken. Hoe helpt school je bij deze keuze?’. Daar zien we dat 32% van de studenten positief oordeelt, 27% negatief en 41% neutraal. Vanuit JOB vinden we dat deze cijfers laten zien dat nog wel verbetering nodig is. Nu vindt nog ruim een kwart van de studenten dat hij of zij niet goed wordt begeleid bij de keuze tussen verder leren of werken.

JOB-tour met als thema LOB Elk jaar houdt JOB een JOB-tour: we gaan dan op bezoek bij een aantal mbo-scholen en gaan in gesprek met studenten. Deze tour heeft altijd een thema en in 2019 was dit LOB. We zijn bij zes scholen langsgegaan om met studenten te praten over hoe zij de toekomst zien. Ook hebben 607 studenten een enquête ingevuld met vragen over LOB. Uit de enquête kwam naar voren dat de studenten aardig tevreden zijn over de hulp van de school. Studenten gaven aan dat het contact met oud-studenten van de opleiding beter kon om ervaringen uit te wisselen. Daarna kwam het organiseren van activiteiten, zoals bedrijfsbezoeken.

Negatief 27%

Positief 32%

Na je opleiding moet je kiezen: verder leren of gaan werken. Hoe helpt school je bij deze keuze?

Neutraal 41%

Verder hebben we ook gevraagd aan studenten wat voor hen de drie belangrijkste dingen zijn bij het maken van een keuze voor de toekomst (werken of verder studeren). Hier kwam de volgende top drie uit voort: 1. Stage-ervaring 2. Kans op werk 3. Geld (verdienen met werken, of kosten maken voor studie)

LOB-checklist Naast het vertegenwoordigen van mbo-studenten, biedt JOB ook ondersteuning aan studentenraden. We geven hen handvatten om hun taken zo goed mogelijk uit te kunnen voeren. Aan de hand van de LOB ambitieagenda hebben we daarom een checklist gemaakt voor studentenraden. Zo kunnen de studentenraden nagaan waar het al goed gaat op school, en op welke punten er nog verbetering mogelijk is. Praat jij al mee over LOB? Heeft de school een duidelijk idee bij LOB? Zijn er goede loopbaangesprekken? Doen studenten ook ervaringen op? Is er een netwerk van oud-studenten (ervaringsdeskundigen)? Zijn er goede LOB-docenten? Worden LOB-ontwikkelingen bijgehouden tijdens de studie? Is er een centraal punt waar je informatie over de arbeidsmarkt en vervolgopleidingen kunt vinden? Is LOB een vast onderdeel in het jaarplan van de school? Weet jij wat je medestudenten op school vinden van LOB?

Loopbaan & Burgerschap 33

Studenten aan het woord: Interactie geeft de juiste reactie Wat vinden studenten van loopbaan en burgerschap en hoe houd je studenten betrokken bij je les? Wij gingen met drie studenten van verschillende mbo-instellingen in gesprek over hun ervaringen. Tekst: Laura Richter

‘Het vak burgerschap vond ik een leuk vak op school, mede door de docente. Zij gaf de klas energie en motivatie door hoe ze het vak vorm had gegeven voor de studenten. Eigenlijk werd het door de verschillende interacties in de klas pas een interessant vak. Boeken werken niet altijd bij alle vakken, bij het vak burgerschap is interactie tussen de studenten en de docent een belangrijke succesfactor. Momenteel heb ik vrijstelling gekregen voor het vak burgerschap, omdat ik voor dit vak op mijn vorige opleiding al heb voldaan aan de inspanningsplicht.’ Dit is belangrijk: ‘Momenteel speelt er veel in de wereld. Als je studenten betrokken wilt houden bij je lessen, moet je de actualiteit in de les doorvoeren. Onderwerpen zoals omgang met elkaar en voeding spelen bij elke student. Vegan en vegetarische gerechten zijn bijvoorbeeld momenteel een opkomende en blijvende trend, veel studenten verdiepen zich hierin maar ook een groot aantal niet. Daarnaast denk ik dat het belangrijk is als er ook wordt geleerd hoe je met elkaar om moet gaan. Jorick Ritsema (24) Tip: ‘Om het vak interessant te houden, is het afwisselen van thema’s per blok belangrijk. Op deze manier houd je de aandacht van de student er meer derdejaarsstudent op het Drenthe College, opleiding manager bij. Daarnaast moet je de student tijd geven om zelf aan de opdracht te ondernemer in de horeca werken en de student ruimte geven voor het huiswerk.’

Eigenlijk werd het door de verschillende interacties in de klas pas een interessant vak

Roos Stevens (19) derdejaarsstudent op het Grafisch Lyceum Utrecht, richting marketing en communicatie

Het doel van het vak loopbaan is mij helemaal onduidelijk

‘Ik heb alleen in het eerste jaar van mijn mbo-opleiding burgerschap gehad, nu loop ik stage. Het vak leek me veelbelovend, maar door de invulling van het vak werd het heel erg saai. De docent was eigenlijk alleen maar aan het woord, de studenten waren de gehele les aan het luisteren. Deze manier van lesgeven is totaal niet effectief, de concentratie was na tien minuten eigenlijk altijd al weg.’ Waarom deze vakken? ‘Het doel van de vakken is nooit concreet gecommuniceerd naar de studenten. Ik heb er zelf invulling aan gegeven. Het doel van het vak loopbaan is mij helemaal onduidelijk. Dit is vaak een uurtje nietsdoen of een kort gesprekje met je loopbaanbegeleider. Ik denk dat dit vak bedoeld is om contact te houden met de studenten, hun te motiveren en de studenten zichzelf te laten verbeteren. Ik zie niet in hoe dit vak verder een bijdrage levert aan mijn opleiding. Ik weet daardoor ook niet hoe een gemiddelde les van loopbaan eruit zou moeten zien. Tip: ‘Houd de instructie zo kort mogelijk en breng meer interactie in de les. Bedenk een leuke opdracht en laat studenten niet alleen uit boeken werken. Laat bijvoorbeeld een video zien en zorg dat de klas in discussie gaat. Of maak bij het thema iets beeldends, zodat je op een creatieve manier met het onderwerp bezig bent.’

‘Ik volg in het derde jaar nog steeds de vakken loopbaan en burgerschap. Persoonlijk vind ik burgerschap een leuk vak, nu zijn we bijvoorbeeld bezig met debatteren. Deze vorm van interactie vind ik zelf heel leuk. Bij loopbaan sportcollege hoef ik eigenlijk niet eens aanwezig te zijn, dit is meer een mentoruurtje waar je naartoe kunt gaan als je het nodig hebt. Ik denk dat het vak loopbaan wordt gegeven om de klas meer samen te brengen. Het vak burgerschap wordt gegeven om de studenten te informeren over de maatschappij en te leren hoe het allemaal werkt. Inrichting van het vak: ‘Hoe de vakken gegeven worden, is heel erg afhankelijk van de docent. De docent laat bij ons bijvoorbeeld veel zien. Aan de hand van foto’s of video’s gaan we in gesprek met elkaar of gaan we debatteren. We gebruiken verder geen boeken, interactie in de les staat heel erg centraal. We behandelen onderwerpen zoals politiek en de maatschappij in de les. Elke periode wordt er een ander onderwerp behandeld, zo blijft het vak heel divers. Studenten zijn door deze methode veel met elkaar in gesprek, hierdoor leren we ook hoe we onze meningen kunnen vormen. Tip: ‘Geef aan het begin van de les een korte en snelle uitleg, gevolgd door een opdracht met leuke filmpjes. Ik vind het belangrijk dat de docent bezig is met de klas en niet alleen maar zelf staat te praten. Laat de studenten vooral in gesprek gaan en vraag naar hun meningen. Op die manier kunnen we veel van het vak leren.’ Timo Frederiks (18) derdejaarsstudent op het ROC Midden Nederland,

Loopbaan & Burgerschap 35

Aanbellen bij een onbekende is spannend. Toch is dat precies wat mbo-studenten (virtueel) doen in de serious game Open Deur?!. Wie doet er open? Wat zeg je en hoe reageert de ander? In deze online game komen studenten uit hun bubbel en leren ze zonder vooroordelen op de ander af te stappen.

Open Deur?! is een ‘serious game’ voor burgerschap in het mbo, ontwikkeld door de Anne Frank Stichting in samenwerking met TinQwise Immersive en docenten, studenten en educatieve experts in het mbo. In de online game kruipen spelers in de huid van de 19-jarige Stephen, die binnen 24 uur een pakketje bij de juiste medebewoner in zijn flat moet bezorgen. Als speler bepaal je zelf wat Stephen doet en wat hij tegen de bewoners zegt. De game is uitgebreid getest in mbo-klassen en aangepast aan de belevingswereld van studenten van 17 jaar en ouder.

De ander is snel vreemd Rinske Broekman is docent pedagogisch werk. Zij deed met haar klas mee aan een pilotversie van Open Deur?!. ‘Wij leiden studenten op om in de kinderopvang te werken. Ze komen met allerlei kinderen en ouders in aanraking. Dan is het belangrijk om te leren hoe je omgaat met verschillen en hoe je verbinding zoekt.’ Rinske en haar team gebruiken Open Deur?! om op een laagdrempelige manier het

gesprek over diversiteit aan te gaan. ‘In de serious game vinden ze sommige personages al snel vreemd’, zegt Rinske. ‘Dan beginnen ze uit ongemak te lachen. Maar je leert om verder te kijken en de ander echt te leren kennen.’

Laagdrempelig Open deur?! is geschikt voor mbo-studenten, omdat zij op een leeftijd zijn dat ze zichzelf beter kennen en zich makkelijker in een ander kunnen verplaatsen. Die cognitieve vaardigheden zijn vanaf de leeftijd van 17 goed aan te leren. Toch zitten ze vaak nog in hun eigen ‘bubbel.’ Rinske vindt het belangrijk dat studenten ook in de klas kennismaken met elkaar. ‘Je ziet heel snel groepjes ontstaan in de klas. Ze gaan steeds bij dezelfde mensen zitten. Met de anderen heb je misschien ook raakvlakken, maar die zijn minder zichtbaar. Dus moet je meer moeite doen om contact te maken. In de game oefen je dat op een heel laagdrempelige manier.’

Scenariobased: conflict en openstaan

Twee studenten maken voor het eerst met elkaar kennis en spelen en bespreken samen het spel Open deur?!

In de scenariobased game komt hoofdpersoon Stephen in aanraking met heel verschillende mensen. Hoe de gesprekken verlopen bepalen de studenten. ‘Je leert hoe je onbevooroordeeld met mensen om kunt gaan’, zegt student Joey van Rooijen, die meedeed aan de pilot. ‘Ik belde in de game aan bij een man die zich nogal opdrong. Ik vond dat niet zo leuk, dus ik koos ervoor om Stephen dat gedrag af te laten wijzen. Maar dan ontstaat er een soort conflict tussen de personages, waardoor je niet aan alle informatie komt die je nodig hebt om het pakketje bij de juiste persoon te krijgen.’ Docent Rinske herkent die ervaring: ‘Sommige reacties zijn niet helpend, dan moet je het toch anders aanpakken. In de game leer je iemand niet te snel af te wijzen. Je moet echt proberen de ander te begrijpen.’ Joey speelde de serious game met 30 klasgenoten, ieder afzonderlijk achter een laptop. Na afloop bespraken ze wat ze tegen waren gekomen. ‘We kwamen erachter dat we allemaal het beste voor hebben met andere mensen, ook al kiezen we verschillende paden of hebben we andere politieke standpunten’, vervolgt Joey. ‘Iedereen wil de vrijheid hebben om zichzelf te kunnen zijn, dus dat wil je ook voor anderen.’

Herkenbaar De personages raakten Joey soms wel, vertelt hij: ‘Sommige verhalen herkende ik van mensen om mij

heen: bijvoorbeeld een vrouw die een slechte ervaring had gehad met een man of een personage van wie de vader was overleden. Eigenlijk oefen je manieren om met dat soort situaties om te gaan.’ Voor de verhalen in de game hebben de acteurs gebruik gemaakt van ervaringen uit hun persoonlijke leven. Die verhalen vormen de basis, maar zijn soms wat aangedikt of aangepast om meer aanleiding tot discussie te geven.

Leren door te doen Voor de ontwikkeling van Open Deur?! heeft de Anne Frank Stichting uitgebreid onderzoek gedaan naar spelvormen die wel of niet werken. Daaruit blijkt dat persoonlijke verhalen jongeren aanspreken en dat ze het meest leren over thema’s, zoals diversiteit, door er actief mee aan de slag te gaan. De interactieve vorm is gebaseerd op eerdere succesvolle projecten van de Anne Frank Stichting, zoals de theatervoorstelling voor scholen Back to Back en de workshop Fairplay. Na onderzoek en veel testrondes werden de best practices gebruikt voor de huidige versie van Open Deur?!.

Ervaringsgericht De ervaringsgerichte aanpak werkt goed volgens docent Rinske Broekman: ‘In de game kun je in alle veiligheid ervaren wat er gebeurt als je op een bepaalde manier reageert. Je ziet duidelijk de effecten van jouw communicatiestijl.’ Na afloop bespreken de studenten in wie zij zich herkennen. Ook

Loopbaan & Burgerschap 37

Hoofdmenu van de serious game Open deur?!: leer alle bewoners van het flatgebouw van Stephen kennen. Voor wie zal het pakketje zijn?

kan de docent er een les over gesprekstechnieken aan koppelen, waarin studenten bijvoorbeeld oefenen in het stellen van open vragen. Rinske: ‘We hadden een discussie over de vraag: welke houding werkt nou om mensen echt te leren kennen? De vragen die je stelt, hoe je je opstelt, of je nieuwsgierig bent: die dingen maken veel verschil.’

Praktijksituaties Joey’s klasgenoten werden zich meer bewust van het bestaan van discriminatie. ‘Ik ken medestudenten die vanwege hun achternaam geen stage konden vinden, tenzij school actief hielp. Dus het is niet meer een ver-van-mijn-bedverhaal.’ Ook de studenten uit de klas van Rinske herkenden de thema’s uit hun eigen leven. ‘Studenten pedagogisch werk krijgen soms te maken met ouders die andere ideeën hebben over wat goed is voor een kind. We doen dan al snel de deur dicht voor de ander, maar daarmee laat je echt iets liggen. Door die praktijksituaties erbij te halen krijgt Open Deur?! nog meer educatieve waarde.’

Burgerschap Jongeren opmerkzaam maken op de gevaren van discriminatie in het hier en nu is een van de doelen van de Anne Frank Stichting, vertelt Norbert Hinterleitner, hoofd van de afdeling Educatieve Projecten. ‘We zijn veel bezig met burgerschapsthema’s en geven docenten en studenten kennis, vaardigheden en tools mee. Scholen willen jongeren meer vaardigheden bijbrengen om goed met anderen om te kunnen gaan in een diverse maatschappij. We bieden lesmaterialen aan voor alle onderwijsniveaus, van primair onderwijs tot mbo. En we trainen docenten in het voeren van gesprekken over discriminatie in de klas.’ Open Deur?! kan worden ingezet bij

burgerschapsonderwijs maar past ook goed binnen het standaard curriculum, volgens Rinske. ‘Het mbo heeft allemaal beroepsopleidingen. De studenten gaan met veel verschillende mensen te maken krijgen. Het is goed als ze leren omgaan met diversiteit. Wij hebben deze serious game daarom binnen ons reguliere lesprogramma ingezet. Dat sloot heel goed aan.’ Joey denkt dat de game voor meer empathie kan zorgen. ‘Ik merk dat mensen steeds botter en killer worden naar elkaar. Ik hoop dat dit soort dingen bijdragen aan wat meer begrip voor de rest van de wereld, ook al is het maar een beetje.’

Aan de slag Het duurt zestig of negentig minuten om Open Deur?! te spelen in de klas, afhankelijk van de variant die je kiest. De game is gratis toegankelijk via de website en kan meteen online gespeeld worden, zonder in te loggen. Alles wat je nodig hebt is een laptop of computer en een internetverbinding, met elke browser behalve internet explorer. Ga voor meer informatie over de serious game Open Deur?! naar: www.annefrank.org/opendeur. Op deze website vind je nog veel meer (gratis) lesmateriaal en trainingen voor verschillende onderwijsniveaus. Wil je eerst een gastles? Mail naar docenten@annefrank.nl.

Burgerschap methodes en lesmaterialen

Beroepsopleidingen besteden niet alleen aandacht aan vakkennis, maar ook aan vraagstukken in de samenleving. Dit heet burgerschap. Tijdens dit vak leren studenten over de wereld om hen heen en over het maken van afwegingen en keuzes voor hun toekomst. Educatheek.nl heeft een uitgebreid assortiment Burgerschap lesmaterialen, leerlijnen en complete methodes.

Uitgel icht

icht Uitgel

STRUX BURGERSCHAP

SCHOKLAND BURGERSCHAP

StruX is een complete methode voor het praktijkonderwijs, voortgezet speciaal onderwijs en de entreeopleiding. De methode leidt studenten op voor een zelfstandige plaats in de maatschappij, arbeid of een mbo niveau2-opleiding. Een belangrijke leerlijn binnen StuX is Burgerschap. Tijdens de lessen is er volop aandacht voor de verschillende dimensies van Burgerschap zoals sociaal-maatschappelijk, gezondheid, politiek-juridisch, economisch en loopbaan.

De methode Schokland Burgerschap voor mbo-niveaus 2, 3 en 4 biedt complete theorie bij het vak burgerschap. Het helpt de studenten om de maatschappij en de wereld om hen heen beter te begrijpen. In de handboeken wordt theorie verduidelijkt met infographics, foto’s, krantenartikelen en cartoons. De uitdagende (portfolio-)opdrachten spelen in op ervaringen van studenten en op de beroepspraktijk.

Bestel deze én andere Burgerschap lesmaterialen en methodes op

Educatheek.nl/burgerschap Educatheek.nl | info@educatheek.nl | 030 – 711 03 17

Maak nu kennis met Route Loopbaan en Burgerschap • Lesmateriaal Loopbaan en Burgerschap in 6 losse modules • Aansluitend op recente kwalificatie-eisen • MBO niveau 3/4 en MBO niveau 2 • 60-80 pagina’s per module • Gecombineerd leer-/werkboek • Extra opdrachten online beschikbaar • Individueel of groepsgewijs inzetbaar • Afwisseling theorie en opdrachten • Met mogelijkheden voor toetsing • Voorzien van docentenondersteuning

Eisma Edumedia T 088-2944880 I www.eisma.nl

Vraag snel uw beoordelingspakket aan via

Loopbaan & Burgerschap magazine #1 november 2021

Articles inside

Lessen over geld in het mbo

Democratie bij de burgerbar

Speel de serious game Open Deur?

Column: Burgerschap óf beroep??

De zeven gewoonten van Stephen Covey

Subsidie voor cultuurprojecten

L&B: best practices van mbo-scholen

Met welke challenge daag jij studenten uit?