Niet zo zwart-wit als het lijkt
Kleurafwijkingen bij vogels Witte merels, vergrijzende kauwen, je ziet ze regelmatig. Maar wat is nu precies de oorzaak hiervan? Voor Natura zet Hein van Grouw de meest waarschijnlijke oorzaken op een rijtje. Tekst Hein van Grouw, senior curator The Natural History Museum, Herts
V
ogels met witte veren die normaalgekleurd hadden moeten zijn, waardoor ze een ‘bont’ uiterlijk krijgen, zijn niet zeldzaam. De meesten van ons hebben vast wel eens een merel met witte veren gezien, of een bonte kauw. En zwarte kraaien met witte veren zijn tegenwoordig ook algemeen. Er zijn veel verschillende oorzaken voor afwijkend witte veren, maar deze zijn veelal niet erfelijk. De meest voorkomende oorzaak is het verschijnsel ‘voortschrijdend wit worden’, in het Engels progressive greying (PG), en hiervan zijn veel verschillende vormen. Voortschrijdend wit Enkele vormen van PG zijn erfelijk en een afwijking zoals vitiligo, een erfelijke pigmentcelziekte die bij mensen voorkomt, zou ook bij vogels een reden kunnen zijn voor het geleidelijk verlies aan pigment in hun veren. In feite veroorzaakt PG een geleidelijk verlies aan (actieve) pigment producerende cellen vanaf een bepaald moment in het leven. Dit kan al gebeuren vanaf de eerste volledige rui, of later als de vogel al een paar jaar oud is, maar het jeugdkleed is altijd normaal gekleurd. Vanaf het moment dat PG begint zullen er met elke rui meer witte veren ontstaan, omdat er meer pigmentcellen zijn verdwenen of inactief zijn geworden. De erfelijke vormen van PG zijn uitzonderingen vergeleken met de nog onbekende externe oorzaken die veelvuldig een geleidelijke afname van pigment veroorzaken. Het is pas recentelijk meer algemeen aanvaard dat jaarlijks het aantal witte veren in een individu kan toenemen. Sporadisch waren er wel gepubliceerde meldingen van vogels die elk jaar witter
20 — Natura 2021 nr 1
werden, maar niemand leek daar echt aandacht aan te besteden. Deze meldingen kwamen vooral van vogelringers die dezelfde vogel verschillende keren hadden gevangen en opmerkten dat de hoeveelheid wit was toegenomen. Of zij zagen dat de vogel die toen hij werd geringd geen witte veren had, deze nu wel had. Leeftijd? Een voor de hand liggende oorzaak van het wit worden zou ouderdom kunnen zijn. Ook wij mensen verliezen immers vaak het pigment uit ons haar bij het ouder worden, maar voor vogels lijkt een verlies aan pigment niet samen te gaan met een hoge leeftijd. Hoewel, bij de kauw is PG erg algemeen en zijn er aanwijzingen dat het met leeftijd te maken kan hebben. Meer gedegen onderzoek is hier nodig om vast te stellen of ouderdom inderdaad pigmentverlies in kauwen kan veroorzaken. Ouderdom is dus zeker niet een belangrijke factor die vogels witte veren geeft. Het leefgebied zou volgens sommigen een grote rol kunnen spelen, vooral als dat leefgebied ‘onnatuurlijk’ is, zoals dorpen en steden. De vervuiling, het beschikbare voedsel en de stressfactoren die gepaard
gaan met het leven in stedelijk gebied zouden dan verantwoordelijk kunnen zijn voor het voortschrijdend pigmentverlies. En inderdaad, PG wordt veelvuldig waargenomen bij algemene stadsvogels zoals de merel, huismus en meerkoet. Maar het werd al bijna tweehonderd jaar geleden veelvuldig waargenomen toen deze soorten nog geen algemene stadsvogels waren. Het wordt ook veelvuldig waar genomen bij de kramsvogel en bef lijster, en beide soorten zijn geen typische stadsvogels. In feite is het bij een zeer groot aantal soorten met een grote diversiteit aan levenswijzen waargenomen, maar in bepaalde soorten lijkt het wel algemener te zijn dan in andere. Kortom, er is nog veel onderzoek nodig om vast te stellen waarom vogels op een bepaald moment langzaam het pigment uit hun veren kunnen verliezen. Junkfood is slecht voor je kleur Een ontoereikend dieet kan leiden tot pigmentverlies en dat uit zich als een brede pigmentloze dwarsstreep in, vooral, de grote vleugel- en staartveren. Soms is het zelfs zo erg dat de veren over een aanzienlijke lengte geen pigment hebben.
Zwarte merels witte merels, het eerste kleurafwijkingenboek Recent verscheen het boek Zwarte merels witte merels waarin voor het eerst op heldere wijze wordt ingegaan op albinisme en andere kleurafwijkingen bij vogels. Het boek is voorzien van veel fraaie beelden van de meest bizarre kleurafwijkingen. Zwarte merels witte merels | Hein van Grouw & Harvey van Diek | Noordboek | 2020 | 160 blz. | € 22,50 | ISBN 9789056156701
