Auteurs ac Amateurs Gai Toms
A
naml fydda i’n prynu papurau newydd Prydeinig o’r siop dyddiau yma, mae popeth ar y we, a s’dim ryw lawer o gynnwys i’r seici Cymraeg beth bynnag. Ond, ar ddydd Sul Awst 30, prynais yr Observer o’r Coop lleol i gael golwg ar y byd mewn print am change! Roeddwn yn prynu’r Observer yn aml yn y coleg, ac yn cael fy herian am ei fod yn ‘bapur comiwnydd’ (LOL!). Ar dudalen 24, roedd erthygl ddifyr am Dr Didier Raoult o Marseille yn trafod Covid-19 yn Ffrainc. Yn Provence mae ganddyn nhw air i ddisgrifio sefyllfa or-ddramatig, a’r gair hwnnw yw ‘pagnolesque’. Term sy’n deyrnged i Marcel Pagnol, awdur Les Marchands de Gloire (The Merchants of Glory). Wrth bori’r we amdano dysgais ei fod yn dipyn o foi, yn awdur, nofelydd, dramodydd a gwneuthurwr ffilm. Mae rhai’n cyfeirio ato fel ‘auteur’, sef artist sy’n chwarae rhan ganolog mewn cywaith celfyddydol ac yn cyfuno, neu’n ail-adrodd, themâu yn eu gwaith. Artist aml-ddimensiwn, aml-gyfrwng sy’n blethora o ysbrydoliaethau, ymchwil, technegau dyfeisio a chyflwyno. O Bertolt Brecht i Gruff Rhys, o Eddie Ladd i Quentin Tarantino. Do, cefais foment ‘pagnolesque’ ar Twitter eleni pan ’cyhoeddwyd rhestr fer Albwm Cymraeg y Flwyddyn yr Eisteddfod. Doedd fy albwm, Orig, ddim ar y rhestr fer, wedi’r holl gyfathrach greadigol trwy gydol 2019, bw hw! Y diwrnod hwnnw, cefais newyddiadurwyr yn cysylltu efo mi dros Twitter yn holi am fy safbwynt, yna mwya’ sydyn... roedd erthyglau tabloid dros y we yn deud ’mod i’n anhapus gyda’r rhestr fer. Erthyglau ‘ffwrdd a hi’ yn fy fframio fel ryw dwat blin, ac yn cynnwys barn ‘di-enw’ o safbwynt yr Eisteddfod. Roedd un cylchgrawn heb gysylltu efo mi o gwbl, ac wedi mynd ar gefn erthygl arall. Dwi ar fai yn fan hyn hefyd, yn disgyn i’r trap! Ydw i’n beio rhywun am beidio dewis Orig i’r rhestr fer? Na. Mae gwobrau yn dipyn o roulette wrth natur, yn dibynnu’n llwyr ar chwaeth y panel. Hefyd, mae lein anfarwol Datblygu “...heb y barnu, na’r cystadlu”, yn cynnig ryw oleuni. Ond, fel artistiaid, rydym wrthi am fisoedd (blynyddoedd!) tu ôl y llenni yn hel syniadau, yn eu siapio fel cerflunwyr brwd, yn chwydu’r enaid fel shamaniaid gwallgof, ac yn pecynnu’r cyfan mewn sgwariau cardbord (a hynny mewn byd ble mae pawb yn ffrydio beth bynnag!) Oni bai eich bod yn cadw dogfen neu ffilm o’r gwaith, does neb yn gweld y gyfathrach, ac mae dehongliad panelwyr yn achos tipyn o ddirgelwch. Pwy a ŵyr os oeddynt yn gafael ar y clawr i ehangu’r profiad wrth wrando. Roedd clawr Orig 18
yselar.cymru
wedi ei ddylunio i gynulleidfa nad oedd yn gyfarwydd â bywyd Orig Williams, yn llawn lluniau o’r archif, esboniadau mewn Saesneg a llyfryn geiriau, yn rhan o brofiad llawn yr albwm. A gafodd hynny ei ystyried? Pwy a ŵyr?! Gwrthrychedd yw’r cwbl ynde, pwy ydw i i ddweud sut i wrando ar albwm?! Y peth pwysig yn hyn i gyd wrth gwrs yw perthynas yr artist a’i g/chynulleidfa, ond mae cyfrifoldeb ar y wasg/ cyfryngau yma hefyd. Heb y dogfennu, y cyfweliadau, y lluniau, y fideos, yr adolygiadau gonest, segur yw’r diwylliant a’r diwydiant. Y wasg/cyfryngau yw’r ŵy yn y gacen fel petai. Cefais ambell stori dda pan ddaeth Orig allan chwarae teg, a diolchgar wyf am hynny. Ond, daeth r’un adolygydd i weld y sioe byw, bechod! Ar y llaw arall, mae’r we yn cynnig ryw fath o oleuni tydi, lle
