του Άρη Μπιλάλη
Ναυτικές Επιχειρήσεις κατά
100 χρόνια
συμπληρώνονται από τον καταστροφικό Μικρασιατικό πόλεμο. Ένας πόλεμος που επιχειρησιακά εκτυλίχτηκε στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας και έχει λογικά συνδεθεί με την εκεί δράση του Ελληνικού Στρατού. Ωστόσο δεν πρέπει να παραγνωρίζεται τόσο ο ρόλος του Πολεμικού Ναυτικού όσο και της Αεροπορίας στην έκβαση του πολέμου. Το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό δεν είχε να αντιμετωπίσει κάποιο συντεταγμένο εχθρικό Πολεμικό Ναυτικό. Ωστόσο έπρεπε να διασφαλίσει τους όρους που θα επέτρεπαν στον Στρατό να αντιμετωπίσεις τις εχθρικές δυνάμεις. Και ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη προσπάθεια, δεδομένου των αποστάσεων που έπρεπε να διανυθούν από τα πλοία του Στόλου, του τεράστιου εύρους των ακτών που χρειαζόταν να επιτηρηθούν αλλά και των περιορισμών που του έθετε η εσωτερική και η εξωτερική πολιτική σκηνή. Το Ναυτικό μας διενήργησε βομβαρδισμούς παράκτιων εχθρικών θέσεων, υποστήριξη χερσαίων επιχειρήσεων, μεταφορές στρατευμάτων και εφοδίων και στο βαθμό που του επιτρεπόταν προσπάθησε να διενεργήσει νηοψίες για να αποκλείσει τις θαλάσσιες οδούς μεταφοράς πολεμοφοδίων στις δυνάμεις των Τούρκων εθνικιστών. Η παρούσα καταγραφή των πεπραγμένων του Πολεμικού Ναυτικού δεν αποσκοπεί στην εκφορά κρίσεων επί των αποφάσεων της πολιτικής και της στρατιωτικής ηγεσίας. Σκοπός του γράφοντος είναι να παρουσιαστεί ένα χρονολόγιο, όσο γίνεται πιο πλήρες, των ναυτικών γεγονότων που έλαβαν χώρα κατά τον Μικρασιατικό Πόλεμο. Στις 30 Οκτωβρίου/12 Νοεμβρίου 1918 το θωρηκτό1 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ μαζί με άλλα πλοία από τον συμμαχικό στόλο απέπλευσαν από τον Μούδρο και διέπλευσαν τα Στενά της Έλλης. Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής του Μούδρου, που είχε συναφθεί στις 17/30 Οκτωβρίου επί του καταστρώματος του βρετανικού θωρηκτού AGAMEMNON, ο τουρκικός στόλος θα παραδινόταν για να διαμοιραστεί στη συνέχεια στις νικήτριες δυνάμεις. Η ελληνική μοίρα, αποτελούμενη από τον ΑΒΕΡΩΦ και τα ανιχνευτικά2 ΑΕΤΟΣ, ΙΕΡΑΞ και ΠΑΝΘΗΡ, έφθασε στην Κωνσταντινούπολη στις 31 Οκτωβρίου/13 Νοεμβρίου, όπου πραγματοποίησε μαζί με τις αντίστοιχες, βρετανική, γαλλική και ιταλική, μοίρες ολιγόωρη ναυτική επίδειξη προ του ανακτόρου στο Ντολμά Μπαχτσέ. Εκείνη την ώρα ένας Οθωμανός υποστράτηγος ονόματι Μουσταφά Κεμάλ διέσχιζε τον Βόσπορο επί του 1 Το ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ ήταν θωρακισμένο καταδρομικό αλλά καθώς στην Ελλάδα καθιερώθηκε ο χαρακτηρισμός του ως θωρηκτό, εφεξής θα αναφέρεται ως θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ. 2 Τα αποκαλούμενα και «θηρία» εξαιτίας των ονομάτων τους, χαρακτηρίστηκαν αντιτορπιλικά μετά τη δεκαετία του 1920.
52 Περιπλους 111
ρυμουλκού ENTERPRISE3. Αντικρίζοντας τον παρατεταγμένο συμμαχικό στόλο σχολίασε λέγοντας «θα φύγουν όπως ήρθαν». Κατόπιν τα 46 πολεμικά σκάφη κατευθύνθηκαν στο αγκυροβόλιο τη Νικομήδειας όπου ήδη είχε καταπλεύσει απευθείας από τον Μούδρο το αντιτορπιλικό4 ΒΕΛΟΣ. Το πρώτο ελληνικό πλοίο που πρόσδεσε στην Κωνσταντινούπολη ήταν το ΒΕΛΟΣ, με κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Πέτρο Βούλγαρη, στις 2/15 Νοεμβρίου. Οι εκδηλώσεις λατρείας του ελληνικού πληθυσμού προς το πλήρωμα του ΒΕΛΟΣ περιγράφονται από τον Πλωτάρχη Βούλγαρη: «Ό,τι είδον κατά την άφιξην του στόλου μας εις την Κωνσταντινούπολη υπερβαίνει πάσαν περιγραφήν. Ουδέποτε παρέστην μάρτυς τοιούτου παράφορου ενθουσιασμού. Ήτο κάτι εντελώς αφάνταστον. […] Οι Έλληνες με λέμβους είχαν περικυκλώσει το τορπιλλοβόλον, ανερριχήθησαν επί του σκάφους και το κατέκλυσαν. Εφιλούσαν με δάκρυα τα κανόνια, τας σημαίας και τα σχοινιά ακόμη.» Όταν έφτασαν τα συμμαχικά πλοία, ο τούρκικος στόλος είχε ήδη υποστείλει τις σημαίες των πλοίων και τις επόμενες εβδομάδες ξεκίνησε ο αφοπλισμός του. Τα τουρκικά πλοία παρέμειναν δεμένα, με εξαίρεση πέντε σκάφη που το Φεβρουάριο του 1919 τους επετράπη από τη Συμμαχική Διοίκηση να περιπολούν για να παρεμποδιστεί το λαθρεμπόριο όπλων. Παράλληλα με την εμφάνιση των ελληνικών πλοίων στην Κωνσταντινούπολη, πραγματοποιήθηκε υπέρπτηση ελληνικών αεροσκαφών υπό τον Πλωτάρχη Αριστείδη Μωραϊτίνη που είχαν απογειωθεί από τη Λήμνο και προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο του Αγίου Στεφάνου. Κατόπιν η Κωνσταντινούπολη τέθηκε υπό τον έλεγχο Άγγλων, Γάλλων και Ιταλών, ενώ δημιουργήθηκαν Ναυτικές Βάσεις. Σε αυτά τα πλαίσια συγκροτήθηκε τον Ιούλιο του 1919 η ελληνική Ναυτική Βάση στην Κωνσταντινούπολη που αποτέλεσε την αφετηρία για τα περισσότερα ελληνικά πολεμικά πλοία που στάλθηκαν να συνδράμουν την εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία. Η δράση του Στόλου στο βόρειο τμήμα του Εύξεινου Πόντου δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος κειμένου και καλύπτεται πλήρως από το εξαιρετικό βιβλίο «Η πρώτη επέμβαση» του Στυλιανού Χαρατσή. Η παρουσία του ελληνικού θωρηκτού ΑΒΕΡΩΦ μπροστά από το τουρκικό ανάκτορο στο Ντολμά Μπαχτσέ αποτέλεσε μια πρόκληση για τους Τούρκους εθνικιστές. Σύμφωνα με αναφορές στον τουρκικό 3 Το ρυμουλκό που είχε ναυπηγηθεί το 1911 εντοπίστηκε το 2017εγκαταλειμμένο με το όνομα KARTALII και αναπαλαιώθηκε για να εκτεθεί στο Ναυτικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης λόγω της συσχέτισής του με τον Κεμάλ. 4 Τα πλοία των κλάσεων ΑΣΠΙΣ και ΘΥΕΛΛΑ είχαν αρχικά χαρακτηριστεί στην Ελλάδα ως αντιτορπιλικά. Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όσα παρέμεναν στις τάξεις του Π.Ν. χαρακτηρίζονταν πια τορπιλοβόλα.
