HG2021_6 by Credits Media

HET MOOISTE IN NEDERLAND

KUNST WEDSTRIJD voor schilders & tekenaars

RIEN POORTVLIET

Geprezen door koningshuizen, verguisd door de kunstwereld

DEN HAAG

Deftige dame met volkse charme

8 WINTER WANDELINGEN in de natuur

Recepten voor

BOURGONDISCHE ZONDAGEN

DE SINT-JAN in ’S-HERTOGENBOSCH Nederlands beroemdste kerststal

Inspiratie voor Wim Kan en Simon Carmiggelt

AP €5,99

8 719327 159682

Landgoederendorp De Steeg

00621

NR. 6 2021

HOLLANDS

Voorwoord

Jeugdherinneringen

Het was vaste prik tijdens de kerstvakantie in mijn jonge jaren: een bezoekje aan de kerststal in de Sint-Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch. Was de kerk zelf al indrukwekkend, de kerststal sloeg alles. Talloze scènes uit het kerstverhaal werden er uitgebeeld en wat me vooral bijstaat is de grote hoeveelheid opgezette dieren, waaronder een kameel die de grootste indruk heeft achtergelaten. Nog steeds is het een populair uitje tijdens de kerstperiode, zo kwamen in 2019 nog 84.000 mensen kijken naar de grootste kerststal van Nederland. Tezamen met het altijd mooie en gezellige ’s-Hertogenbosch valt er zo een dagprogramma van te maken. Vanaf pagina 86 een reportage over de kerststal en de recente problemen met waterschade waar de dieren onder te lijden hadden. Nog meer jeugdsentiment: ‘Leven en werken van de kabouter’ van Rien Poortvliet. Ik kreeg het boek cadeau ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van het kantoor waar ik een baantje had. Die kabouters boften maar: wat een idyllisch leventje hadden die. Totdat ik het portret van Rien Poortvliet las in deze editie had ik eigenlijk geen idee van het leven en de daden van de man, behalve die kabouters dan en zijn plek in het panel van ‘Zo vader, zo zoon’. Maar er was veel meer aan de hand, zoals u kunt lezen vanaf pagina 48.

We bieden u verder voor de donkere wintermaanden veel inspiratie om eropuit te trekken. Zo kozen we voor u acht wandelingen in natuurgebieden die in de winter op hun mooist zijn, helemaal natuurlijk als er een laagje sneeuw ligt. Of de vele evenementen en tentoonstellingen in het deel van Noord-Holland ten noorden van Amsterdam. En ook de residentie is een bezoek meer dan waard. Wij zochten alvast de leukste plekken in Den Haag voor u uit. En ook in deze editie: de schilderen tekenwedstrijd die wij in samenwerking met Nationaal Atelier organiseren. Neem penseel, krijt of potlood ter hand en maak kans op een mooie prijs. Fijne feestdagen en een goed begin van 2022! Paul van Eijndhoven, hoofdredacteur p.vaneijndhoven@creditsmedia.nl

Den Haag

p. 3

COLOFON NUMMER 6 2021, JAARGANG 10

INHOUD - NR. 6 2021

COVERFOTO Kasteel Middachten

Sefanja Nods (adjunct) EINDREDACTIE Jolanda van der Ploeg,

Mariëtte van de Sande, Fabian Takx ARTDIRECTION Sefanja Nods VORMGEVING Suzy Benjamin,

Sander Buningh AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

Maarten Albrecht, ANP Foto, Hans Avontuur, Jeroen Berends, Pieter Bogaers, Edith Buenen, Serena Caruso, Reinildis van Ditzhuyzen, Amélie Dufour, Wim Huijser, Jeunes Restaurateurs d’Europe, Annemique de Kroon, Ronald Kuipers, Raymond Noë, Pablo Pichel, Shutterstock, Studio Steenhuis, Fabian Takx REDACTIE hollandsglorie@creditsmedia.nl HOLLANDS GLORIE

Van Slingelandtstraat 63, 1051 CG Amsterdam UITGEVER Eugen van de Pas MARKETING Daniëlle Wiersema 020 5302570, communicatie@creditsmedia.nl SALES Julien Frouin, Alex Sitompoel 020 5302570, advertising@creditsmedia.nl DISTRIBUTIE Aldipress, Utrecht / AMP, Brussel ABONNEMENTEN

Voor het opgeven, beëindigen van en vragen over abonnementen: Mijntijdschrift.com, Daalakkersweg 2–72, 5641 JA Eindhoven, 088 2266637, hollandsglorie@mijntijdschrift.com ABONNEMENTSPRIJS

Nederland: € 32 voor 6 nummers.* Abonnementen in andere landen hebben een speciaal tarief, op te vragen bij MijnTijdschrift.com. Het abonnement wordt automatisch verlengd tegen de dan geldende tarieven, tenzij u minimaal drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode opzegt. De cadeauabonnementen lopen automatisch af. * Prijs bij automatische incasso. Als u per acceptgiro wilt betalen, komt er € 2,50 administratiekosten bij. ADVIESPRIJS LOSSE VERKOOP € 5,99. HOLLANDS GLORIE DIGITAAL

Te lezen via Readly.nl of Magzine.nu.

102

Op pad 6 WEG IN NEDERLAND Logeren in een voormalige school in Breda, een verblijf aan zee of een rondleiding op een kasteel: eropuit in de winter. 16 GRANDE DAME AAN ZEE Residentiestad Den Haag is een stad van extreme chic en volkse dynamiek, vol historie en afwisseling. 32 WINTERWANDELINGEN Heerlijk, die tochten over de knisperend besneeuwde hei, door bossen of duinen. Acht mooie parcours voor de frisse neus.

De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal te achterhalen en te vermelden. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en u voor het gebruik daarvan niet als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel geen toestemming geeft voor het gebruik, dan kunt u contact opnemen met de redactie.

46 WEG IN NEDERLAND MET DE KIDS Van een uilenpark tot een wrakkenmuseum, er is van alles te doen voor de (klein-)kinderen. En als het weer niet meewerkt zijn er altijd nog binnenspeeltuinen.

© Hollands Glorie is een uitgave van Joie de Vivre BV dat deel uitmaakt van een groep uitgeverijen die samenwerken onder de naam Credits Media. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

80 HOLLAND BOVEN AMSTERDAM In Noord-Holland en langs de Waddenkust wachten tal van knusse winterse evenementen en arrangementen.

HOLLANDS Glorie

Van eigen bodem 28 SHOPPING Warme kleuren en golvende lijnen: winters design van Nederlandse origine. 48 MEER DAN KABOUTERTEKENAAR Het werk van Rien Poortviet is een gevarieerde ode aan de nostalgie, die niet alleen Prins Bernhard in vervoering bracht. 56 ONZE KEUZE Van een portret van sterrenrestaurant De Swaen van wijlen Cas Spijkers tot Hollandse fotostillevens van Kaat Stieber: nieuwe uitgaven, ‘made in Holland’. 61 OP NAAR DE TOP Zeven Jeunes Restaurateurs d’Europe in heel Nederland. Topadressen waar jonge chefs de sterren van de hemel koken.

61 48 72

72 ALTIJD ZONDAG Recepten uit het gelijknamige kookboek van Wil Demandt, de bourgondische chef die naam maakte met restaurant Bordewijk in Amsterdam. 86 DE MOOISTE KERSTSTAL VAN NEDERLAND De vrijwilligers van de kerststal van de Sint-Jan in Den Bosch laten zich niet uit het veld slaan door waterschade. 92 SCHILDER OF TEKEN JE EIGEN STILLEVEN Doe mee aan een nieuwe kunstwedstrijd van Nationaal Atelier en Hollands Glorie. 102 ONS DORP: DE STEEG Dit gemoedelijk dorp in het IJsseldal, met landgoederen en prachtige natuur, was al geliefd bij Simon Carmiggelt en Wim Kan.

Rubrieken

31 ONZE TAAL Hatsjoe! Een kleine inleiding in de onomatopee. 42 DE BOSWACHTER Wandelen door de natuur van de Oisterwijkse Bossen en Vennen met Irma de Potter. 70 KUNSTWERK UITGELICHT ‘Het Draaiend Huis’ van John Körmeling ziet er bedrieglijk bewoonbaar uit. 95 UIT DE KUNST Nieuwe exposities, festivals en evenementen in de donkere dagen rond kerst. 112 PUZZEL & WIN… …een cadeaukaart van modehuis POM Amsterdam. 114 COLUMN REINILDIS Oud en nieuw en het klok- en hamerspel.

28 p. 5

WEG IN NEDERLAND Tekst & samenstelling Amélie Dufour

HOLLANDS Glorie

OLD SCHOOL, NEW SCHOOL Op zoek naar een fijn logeeradres in de Nassaustad? Ingenhousz is een prachtig gerestaureerd oud schoolgebouw midden in het centrum van Breda. Alleen al door de lange, imposante gangen lopen is hier een feestje, laat staan er overnachten. De kamers zijn van alle gemakken voorzien en stralen pure luxe uit met hun hoge plafonds. In de mooie binnentuin kunt u heerlijk eten. Of zoek bij wat kouder weer uw heil in de sfeervol ingerichte cocktailbar. Johannes (Jan) Ingenhousz was overigens een Nederlandse arts en natuuronderzoeker, geboren in Breda, die vooral bekend werd van inenting tegen pokken en zijn onderzoek naar fotosynthese. • Vanaf € 110 voor twee personen per nacht. Dr. Jan Ingenhouszplein 42, Breda. Ingenhouszbreda.nl

p. 7

WEG IN NEDERLAND

Dagje(s) Dokkum Alles ademt hier geschiedenis: Hotel de ABDIJ in Dokkum staat namelijk al eeuwenlang aan de Dokkumse Markt. Ooit begonnen als belangrijk onderdeel van de abdij, later verbouwd tot weeshuis met plaats voor ongeveer honderd weeskinderen. In 2019 besloten vier ondernemers uit de stad het monumentale pand een nieuwe regiofunctie te geven, et voilà: een hoogwaardig hotel met twintig kamers was een feit. Geen kamer of suite is gelijk: ze zijn stuk voor stuk ingericht naar de mogelijkheden die dit historische pand biedt. Denk aan hoge plafonds, authentieke zolderbalken en doorkijkjes naar de binnentuin. Een ideale uitvalsbasis om deze mooie vestingstad te leren kennen. Het omringende landschap is al bijna net zo mooi met drie nationale parken (De Alde Feanen, Schiermonnikoog en het Lauwersmeergebied), het coulisselandschap van de Friese Wouden én uiteraard het uitgestrekte Wad. Vergeet vooral de minibar niet: daar vindt u lokale specialiteiten. • Vanaf €120 voor twee personen per nacht. Hotel de ABDIJ, Markt 30A, Dokkum. abdij.nl

Fijne wijn “Eén ding is duidelijk: wijn uit de Lage Landen zit in de lift. Met dit boek hoop ik iedereen te inspireren om wijnhuizen dicht bij huis of juist iets verder van huis te gaan ontdekken”, aldus Barbara Haverkamp, wijnliefhebber én schrijfster van het nieuwe boek ‘Wijnroutes Nederland en België’. In haar boek neemt Haverkamp u mee naar mooie en bijzondere wijngaarden, zoals eentje waar klassieke muziek wordt afgespeeld tussen de ranken en een waar u plaatsneemt aan een met linnen gedekte tafel tussen het groen. Inclusief de beste wijnroutes in Nederland en België, achtergrondinformatie over Nederlandse en Belgische wijn en tips van bekende wijnambassadeurs. • Barbara Haverkamp, ‘Wijnroutes Nederland en België’, Kosmos Uitgevers, € 22,50.

AMSTERDAMS ZUUR Charles Kesbeke, een voormalige bakker uit Zeeland, begon in 1948 met een inleggerij van tafelzuur in een kleine kelder aan het Amsterdamse Waterlooplein. Hij zag kansen, want door de oorlog hadden veel zuurinleggerijen het loodje gelegd. Het familiebedrijf bestaat nog altijd, dus dat had Charles goed gezien. U kunt natuurlijk terecht bij een willekeurige supermarkt voor de uitjes en augurken van Kesbeke, maar veel leuker is het om eens een bezoekje te brengen aan het fabriekswinkeltje Zoet & Zuur. Hier kunt u terecht voor los zuur of lekkers in de welbekende potten. Op zaterdag is er verse haring! • Open van woensdag t/m zaterdag. Zoet & Zuur, Adolf van Nassaustraat 3, Amsterdam. zoetenzuur.nl

p. 9

WEG IN NEDERLAND

KAARSVERLICHTE RONDLEIDINGEN Sfeervol en bijzonder. Dat zijn de kaarsverlichte rondleidingen op Slot Loevestein. Bij aankomst geniet u rond de vuurkorven in de eeuwenoude soldatenvesting van een warme chocomel of glühwein terwijl u toegezongen wordt door Carol Group Close2Xmas. In het Arsenaal staat een smakelijk stamppotbuffet voor u klaar. Daarna is er een rondleiding door het kasteel onder leiding van een professionele gids. Alleen voor deze avonden is het kasteel speciaal verlicht met honderden kaarsen. Kunt u zich al voorstellen wat voor bijzondere ervaring dat is? Een ideaal cadeau om uw partner te verrassen, om iemand te bedanken, of gewoon voor uzelf! • De rondleidingen zijn van 27 t/m 30 december. Reserveren via de website is noodzakelijk. www.slotloevestein.nl

Hele jaar strand Naar Egmond met de (uitgebreide) familie of vriendengroep? De accommodaties van Ory aan Zee hebben een goede locatie (op loopafstand van het strand!), zijn ruim, én niet geheel onbelangrijk: ze zijn stijlvol ingericht. Beach House ligt pal tegenover de strandopgang en biedt onderdak aan acht personen. Inclusief open haard voor de koude winteravonden. Liever in de duinen bivakkeren? Duin Lodge is een oase van rust midden in een stiltegebied. Grote ramen, dus veel daglicht, mooi uitzicht en een ruime zithoek. Egmond aan Zee is het hele jaar door gezellig, vijf kilometer lopen en u zit in Bergen aan Zee, en het Noordhollands Duinreservaat is in alle jaargetijden prachtig voor een stevige wandeling. • Vanaf € 500 voor 4 personen. Ory aan Zee, Egmond aan Zee. oryaanzee.nl

HOLLANDS Glorie

WEG IN NEDERLAND

Pannenkoeken in het park

Op en top Nederlands: het pannenkoekenrestaurant. Het ligt vaak in een bosrijke omgeving en het plezier van de kinderen gaat dikwijls boven het culinaire genot. Bij PIP, oftewel: Pancake in the Park, is dat nét wat anders. In Noorderpark Ruigenhoek, ‘de grootste achtertuin van Utrecht’, opende begin december deze nieuwe hotspot. Leuk voor kinderen, maar net zo goed voor een groep vrienden, collega’s of lekker in je eentje. En dan die ‘pancakes’: een luchtige, smaakvolle stapel, gemaakt van versgemalen biologisch meel. Zachte maple syrup in plaats van stroop en kleurrijke toppings als aardbeien, blauwe bessen en avocado’s. Smakelijk eten! • Pancake in the Park, Ruigenhoeksedijk 53, Groenekan. pancakeinthepark.nl

ELF STEDENTOCHT OP WIELEN Of het nu oan giet of niet, de Elfstedentocht met de camper is altijd te rijden! U komt langs iconische plekken van de tocht der tochten en de (geschiedenis van de) schaatssport komt uitgebreid aan bod. Maar daarnaast zijn de elf steden stuk voor stuk heel gezellig en leuk om te

bezoeken, of u nu graag een museum bezoekt of liever een cafeetje induikt. Haal een stempelkaart bij een van de stempelposten en het avontuur kan beginnen! Kijk voor de precieze route en meer informatie op de website. • camperelfstedentocht.nl

Natuurlijk schoon Ze draaien al een tijdje mee in het ambachtelijke zeepmakerswereldje, maar sinds afgelopen oktober kunt u ook fysiek op bezoek bij Botma & van Bennekom. In het hippe Arnhemse Modekwartier (sowieso een bezoek waard!) hebben Rianne en Niels een welriekend paradijsje met stapels met de hand gemaakte zeep gecreëerd. Hoofd productie Danya is ter plekke aan het werk zodat u kunt zien hoe de zeep wordt gemaakt. Naast zeep kopen, kunt u hier terecht voor workshops en lezingen – houd de website goed in de gaten voor alle plannen van deze gepassioneerde ondernemers. • Botma & van Bennekom, Sonsbeeksingel 96, Arnhem. botmaenvanbennekom.nl

p. 13

WEG IN NEDERLAND

Wandelen rond de Biesbosch Afgelopen september opende het Biesboschpad: 169 kilometer wandelen rond de Biesbosch. Hans Kuijpers, voormalig wethouder van het Brabantse dorp Drimmelen, ontwikkelde de wandelroute. Het kostte hem drie jaar aan verkennen, routes beschrijven en kaarten maken – maar dan heb je ook wat. Als ‘Streekpad 18’ gaat het wandelpad nu door het officiële Wandelnet-leven. De route start in Geertruidenberg, om over de Brabantse klei naar Moerdijk te gaan vanwaar een pontje u naar de Hoeksche Waard brengt. Door de Kiltunnel bereikt u het eiland Dordrecht, waarna bij de Kop van ’t Land wordt overgevaren naar de Brabantse Biesbosch. Kijk voor de exacte route op de website. • wandelnet.nl/biesboschpad

AMERSFOORT VANAF HET WATER Behoefte om uw omgeving vanuit een ander perspectief te zien? Maak dan eens een rondvaart! Zo zult u zien dat Amersfoort de groenste kademuren van ons land kent, met honderden verschillende plantensoorten. Maar ook de vele historische gebouwen in de stad zien er heel anders uit van onderaf. Kies voor de westroute of de oostroute, of voor de speciale natuurroute die dus vooral aandacht heeft voor alles wat groeit en bloeit en normaal gesproken onder de letterlijke en figuurlijke radar blijft. Kijk voor alle mogelijkheden en prijzen op de website. • De reguliere rondvaarten duren 45 minuten en kosten € 6 per persoon, kinderen t/m 4 jaar gratis. Krommestraat 5, Amersfoort. amersfoort-rondvaarten.nl

HOLLANDS Glorie

ITALIË IN HAARLEM Afgelopen zomer opende Cavallaro Boutique Hotel de deuren. Klinkt bekend, naar het gelijknamige, chique Italiaanse kledingmerk wellicht? Klopt! Het merk kreeg de kans het pand aangrenzend aan én boven de kledingwinkel erbij te kopen en hier een al even chic hotel te beginnen. De locatie is fantastisch: vanaf hier wandel je zo heel Haarlem door. En dan de kamers: ‘Sorrento’ heeft prachtige glas-in-lood-

ramen en uitzicht op de Grote Markt, maar ‘Capri’, ‘Napoli’ en ‘Positano’ mogen er ook zijn. Verder volop aardetinten, Italiaans marmer in de badkamer en stylish zwart met goud. Combineer uw verblijf vooral met een privé shoppingsessie – inclusief shoptegoed. Kijk voor alle mogelijkheden op de website. • Cavallaro Hotel, Zijlstraat 63, Haarlem. cavallarohotel.com.

In brasserie Stock & Bonds zie je nog de oude elementen van het voormalige bankgebouw.

HOLLANDS Glorie

Den Haag Een deftige dame met volkse charme

Den Haag is geen Amsterdam. En dat is maar goed ook. De hofstad leeft een wat kalmer ritme, waarbij de klassiekers ‘stijl en allure’ moeiteloos mixen met moderne kunst en een eigentijdse levensstijl vol energie. Bovendien heeft de stad altijd die ene troef achter de hand: de zee. Tekst en foto’s Hans Avontuur

•

Stadspaleizen aan het Lange Voorhout.

p. 17

F ‘Het meisje met de parel’, topstuk in het Mauritshuis.

HOLLANDS Glorie

ietsend door de Laan van Meerdervoort zien we een typisch Haags fenomeen: woonhotels. Ze waren eind 19de, begin 20ste eeuw de oplossing voor het toenemende tekort aan dienstmeisjes in de hofstad. Dus werden er naar Amerikaans voorbeeld appar tementencomplexen gebouwd met gedeelde voorzieningen zoals gezamenlijk personeel, een eigen restaurant en een bibliotheek. De woonhotels – destijds in trek bij mensen die terugkwamen uit Indonesië – staan vooral in de chique wijken rondom het centrum. Sommige zijn verbouwd tot kantoor, andere aangepast aan de woonwensen van deze tijd. De façades hebben nauwelijks iets van hun allure verloren. Allure. Stijl. Een tikje chic. Zo voelt het op tal van plekken in Den Haag. Te beginnen met onze uitvalsbasis: het Sweelinckplein. We zijn er twee dagen te gast in het kleine boutiekhotel Residenz van Petra Mallant en Frank Iwema. Het heeft de sfeer van een statige stadswoning uit de 19de eeuw maar met de touch van vandaag en morgen. Een beetje zoals Den Haag er zelf ook steeds meer gaat uitzien. Het Sweelinckplein ligt tussen het centrum en de zee. Het bestaat uit een ovaal grasveld dat wordt omringd door prachtige klassieke huizen met hoge ramen, trapgevels, torentjes, chique entrees en sierlijke erkers. Voor de kenners: neorenaissance, helemaal naar de mode van die tijd. Zoals meer plekken in Den Haag is het zo homogeen en onaangetast dat het een geliefd decor is voor historische films. Petra en Frank hebben ons fietsen meegegeven en een lijst met hun favoriete adressen en plekken. Een aantal hebben we aan ons eigen lijstje toegevoegd. We zijn overigens niet van plan om die één voor één af te vinken. Het zijn meer de ankerpunten voor onze zwerftocht door de stad: Hofkwartier, Mauritshuis, Zeeheldenkwartier, Zuiderstrand, Escher in Het Paleis, en Museum Voorlinden in het buurdorp Wassenaar. In de Frederik Hendriklaan, bijgenaamd de ‘Fred’, zetten we de fietsen op slot en gaan we lopen. De Fred heeft de laatste jaren >

Den Haag

Stijlvolle gevels aan het Sweelinckplein.

Vintage shoppen bij Luna Azul.

Gezien worden op het Lange Voorhout.

Theepaviljoen De Horsten (1861) is door Prins Frederik gebouwd als ‘schiethuis’.

In het Hofkwartier vind je leuke

winkels in oude panden. HOLLANDS Glorie

Den Haag Hier liggen ook de vijvers waar Willem-Alexander zijn Máxima in de winter van 2001 ten huwelijk vroeg

status gekregen als winkelstraat met een ruim aanbod van onafhankelijke shops. Met dank aan de vele expats die in de buurt wonen en niet zitten te wachten op nog een Kruidvat of Etos. Dus koop je er kaas bij Kalkman, boeken bij Paagman en brood bij meesterbakker Roodenrijs. Voor de etalage van Luna Azul raak ik in gesprek met eigenaresse Antoinette Kleinsman. Ze heeft haar winkel in fashion en lifestyle al zeventien jaar: “De laatste tijd ligt de nadruk vooral op kleding. Bohemian chique met een vleugje rock’nroll.” MEEUWEN EN TRAMS Even later fietsen we kriskras door de omliggende straten van het Statenkwartier. De huizen zien er anders uit dan aan het Sweelinckpein. Neorenaissance is er ingeruild voor jugendstil. Minder spectaculair dan in pakweg Brussel of Parijs, maar wel degelijk losser en zwieriger dan Den Haag tot dan gewend was met asymmetrische gevels, ronde ramen, geglazuurde baksteen en kleurrijk glasinlood. In het door Berlage ontworpen Kunstmuseum Den Haag is een interieur uit die tijd te zien. En topstukken van onder anderen Van Dongen, Appel, Mondriaan en Picasso. We doorkruisen OudScheveningen, passeren de Vissershaven en gaan vervolgens op en af door de duinen. Natuurlijk kun je naar de Pier en het Kurhaus gaan, maar op het Zuiderstrand heersen juist de rust en de ruimte. Zeker buiten het strand seizoen. Wat een luxe eigenlijk. Dat je zo vanuit de stad naar zee trapt. Een halfuur geleden was de lucht nog gevuld met de geluiden van auto’s, trams en vrachtwagens. Nu krijsen de meeuwen en ruist de branding. Na een wandeling en een kop koffie bij een strandtent – steeds meer beachclubs mogen het hele jaar blijven staan – gaan we terug de stad in. Dwars door het volkse Duindorp dat niets van deftig Den Haag moet hebben. Het werd begin 20ste eeuw gebouwd voor Scheveningers die in het oude vissersdorp geen huis meer hadden of konden vinden. De saneringsplannen in de jaren negentig stuitten op stevig protest van de hechte gemeenschap. Een deel van de wijk is ondertussen toch gesloopt of opgeknapt. Terug in Den Haag voelt het meteen weer een beetje deftig. Logisch ook. In de stad wordt geregeerd en (internationaal) rechtgesproken. Het kasteel van de Graven van Holland dateert van de 13de eeuw, net als de Ridderzaal op het Binnenhof. Op mooie dagen heeft IJscoman Moes er zijn vaste stek. Op zijn > kar prijken foto’s van beroemde klanten zoals Wim Kok,

Lunch aan de Denneweg.

Gezellige horeca in het Hofkwartier.

p. 21

Wat een luxe eigenlijk. Dat je zo vanuit de stad naar zee trapt

Lavinia Cakes, tussen hip en brocante.

HOLLANDS Glorie

Mark Rutte en Jan Peter Balkenende. “Ook koningin Máxima heeft hier een ijsje gekocht”, vertelt Moes trots. “Ze heeft me gevraagd om de foto niet op de kar te hangen, dus die staat thuis in een lijstje.” Het politieke hart van ons land leest als een geschiedenisboek. Over de Oranjes en de stadhouders. Veel glans en glorie, maar ook bloed en controverse. Zo zien we net buiten het Binnenhof het standbeeld van Johan van Oldenbarnevelt. Hij legde de basis voor de staat Nederland en stond aan de wieg van de VOC, maar werd onthoofd naar aanleiding van een godsdienststrijd met prins Maurits van Oranje Nassau. Voor we terug gaan naar ons tijdelijke thuis Residenz en een diner in de buurt, leggen we in het Hofkwartier aan voor een aperitief. De stad gonst er heerlijk om ons heen. HET FEESTPALEIS Hoewel Den Haag met bijna 550.000 inwoners een flinke stad is, voelt het nergens ongemakkelijk groot. Met de fiets kun je de hele stad en omgeving in alle rust ontdekken. In het Zeeheldenkwartier – meer creatief dan chic – bezoeken we een dag later enkele vintage winkels, een wijnhandel en het leukste zaakje van allemaal: Lavinia Cakes’n Buttons. Je kunt er terecht voor de lekkerste en mooiste taarten. Eigenaresse Lavinia kwam als journaliste voor een Roemeense tvzender naar Den Haag, maar heeft het nieuws enkele jaren geleden ingeruild voor de patisserie. Theehuis, winkel, atelier. Een combinatie van de drie. Zeg het maar. De zaak van Lavinia ziet er in elk geval inspirerend mooi uit. Het staat vol sierlijke meubels en serviesgoed. Aan de wanden krijgt de nostalgie tegengas van moderne fotografie. Het is typisch voor de Piet Heinstraat, die daarmee afwijkt van bijvoorbeeld de chique Denneweg – één van de favoriete winkelstraten van WillemAlexander en Máxima. De Denneweg brengt ons naar het Lange Voorhout met op de hoek Hotel Des Indes. Dit stijlvolle hotel was, zo wordt gefluisterd, het pretadres van koning Willem III, een beetje de Berlusconi van zijn tijd. Het verhaal wil dat de koning met zijn koets door de voordeur naar binnenging en het vrouwelijk vermaak vanuit de omliggende straten via de zijingang werd aangevoerd. Het Lange Voorhout is nog altijd prachtig. Aristocraten bouwden hier hun stadspaleizen om zo dicht mogelijk bij de koning en de macht te wonen. We bezoeken er Escher in Het Paleis. Mooi vanwege de grafische en optische kunst van >

Den Haag

Escher in het Paleis.

Najaar op het strand.

De duinen zijn altijd dichtbij.

Lavinia tovert met taarten.

In het Mauritshuis hangen enkel topstukken.

IJscoman Moes is een instituut op het Binnenhof.

HOLLANDS Glorie

Museum Voorlinden met moderne kunst.

Den Haag Hotel Des Indes was, zo wordt gefluisterd, het pretadres van koning Willem III, een beetje de Berlusconi van zijn tijd

Maurits Cornelis Escher, maar ook omdat dit het voormalige werkpaleis is van koninginmoeder Emma. De rijkdom komt nog terug in tal van elementen zoals glasinlood ramen, het schitterende trappenhuis en de rijk gedecoreerde wanden en plafonds. Buiten vinden we een bankje dat uitkijkt op de volle lengte van het Lange Voorhout. Af en toe glippen er zonnestralen door de wolken die het decor een zilveren randje geven. Het is er fijn wachten op de slottijd die we hebben gekregen voor het verderop gelegen Mauritshuis, een bucketlistmuseum met topstukken van onder meer Rembrandt, Vermeer, Frans Hals, Jan Steen en Van Ruisdael. DE STAD UIT Terug op de fiets rijden we langs Paleis Noordeinde, de Koninklijke Stallen, het onafhankelijkheidsplein en het Benoordenhout met zijn woonhotels langzaam maar zeker de drukte uit. We gaan op weg naar de talrijke landgoederen die de residentie omringen. Zoals Clingendael, Voorlinden en OudWassenaar, bekend om de belangrijke buitenlandse gasten die er na de Tweede Wereldoorlog werden ontvangen onder wie Winston Churchill. In het Haagse Bos is daar Paleis Huis ten Bosch, het woonhuis van onze koning en zijn gezin. Het pand werd in 1645 gebouwd als zomerhuisje voor stadhouder Prins Frederik Hendrik en zijn vrouw Amalia. De directe omgeving is verboden toegang, maar in de tuinen eromheen kan worden gewandeld en gefietst. Hier liggen ook de vijvers waar WillemAlexander zijn Máxima in de winter van 2001 ten huwelijk vroeg. Op de grens van stad en buitengebied passeren we sloten, bruggetjes, schelpenpaadjes, verstilde natuur en prachtige landhuizen. De drukte van de Randstad lijkt ver weg. Eerst bezoeken we de moderne en hedendaagse kunst in Museum Voorlinden in Wassenaar, dat gevestigd is in een strak vormgegeven pand op een monumentaal landgoed. Veel werken staan in het gevierde daglicht van de Nederlandse kust. De finish van ons bezoek ligt aan de rand van Wassenaar: Koninklijk landgoed de Horsten, dat deels vrij toegankelijk is. We parkeren de fietsen bij een hek en wandelen een rondje. Inclusief theepauze in het riet gedekte paviljoen dat ooit dienst deed als jachthuis. Het is er heerlijk uitrusten. Of zoals de Haagse dame aan het tafeltje naast ons zegt: “Je hebt geen > kroon nodig om je even koningin te voelen.”

Moderne kunst in de tuin van Museum Voorlinden.

Hotel des Indes voor de beste high tea van de stad.

p. 25

Tips & adressen DOEN • Royalty spotten In het buitenland zijn ze dol op foto’s van Willem-Alexander of Máxima die zomaar ‘in ’t wild’ door de stad fietsen. De kans dat je hen op die manier spot is echter klein. Oranjefans kunnen beter een plek kiezen waar ze regelmatig worden gezien. Zo is de Paleistuin achter Paleis Noordeinde niet alleen vrij toegankelijk, maar bevindt zich daar ook de officiële ingang. Een kwestie van op een bankje gaan zitten en opletten of er een auto voorbij komt met een AA-kenteken. Andere optie: Patisserie Jarreau, Van Hoytemastraat 42. Hier zou de koningin soms keurig in de rij op haar beurt wachten…

• Fietsen Den Haag laat zich bij uitstek met de fiets verkennen. Het centrum is compact en trappend ben je zo in leuke wijken als het Zeeheldenkwartier, Statenkwartier en Duinoord. Ook Scheveningen met het strand of de landgoederen richting Wassenaar liggen binnen bereik. Fietsen kun je op tal van plekken huren en bij sommige hotels zoals Residenz wordt het voor je geregeld.

• Strandwandeling Vergeet Scheveningen met zijn boulevard, maar kies voor het Zuiderstrand bij Duindorp. Hier voelt het strand niet als een attractiepark. Het is nog gewoon een stuk natuur. Dit contrasteert lekker met de levendigheid van de binnenstad. Een aantal strandtenten is het hele jaar door open.

• Mauritshuis & slavernij Den Haag heeft verschillende mooie en bijzondere musea. Van het Kunstmuseum tot Panorama Mesdag. Maar het Mauritshuis mag je het kroonjuweel noemen. Hier hangen uitsluitend meesterwerken. Vooral de schilderijen van Rembrandt en Vermeer spreken tot de verbeelding. Behalve de schoonheid, komt ook de duistere kant van de 17de eeuw aan

HOLLANDS Glorie

bod. Zo is er een portret van Maria van Oranje met Hendrik van Nassau-Zuylestein waarop ook een donker jongetje staat afgebeeld. Volgens de beschrijving is hij waarschijnlijk als exotisch cadeautje voor Maria naar Nederland gekomen. mauritshuis.nl

ETEN EN DRINKEN • Goed Volck Als de ’s-Graavenhaagsche Eet- en Drinkinrichting was dit ruim dertig jaar lang dé plek voor toute la Haye. Men kwam eten en borrelen bij de ‘burgemeester van de Denneweg’ Ron Goedvolk en zijn vrouw Ariane. Na het overlijden van Ron in 2013 werd alles anders en stond het pand zelfs enige tijd leeg. Tot horecaman en chefkok Marcel van der Kleijn een ode wilde brengen aan Ron. Midden in de coronacrisis opende hij Goed Volck, dat ondertussen als vanouds wordt gevonden. Toegankelijk ingericht en met een kleine kaart van eenvoudige gerechten die tot in de perfectie worden klaargemaakt.

Indische keuken. Er zijn tal van eenvoudige restaurants waar uitstekend wordt gekookt. Eén van die ‘instituten’ is Soeboer uit 1958 met vooral Javaanse gerechten. Brouwersgracht 29 soeboer.nl

• IJsco van Moes Ga op een mooie dag een ijsje halen bij Moes, die al 45 jaar met zijn historische kar op het Binnenhof staat. Veel beroemde politici gingen u voor zoals Wim Kok, Mark Rutte en ook koningin Máxima. Waar Moes straks tijdens de verbouwing een plek krijgt is nog niet duidelijk.

BLIJVEN SLAPEN • Boutiquehotel Residenz

Hoek Denneweg, Hooistraat 1. goedvolck.nl

Met vier suites en twee appartementen is Residenz een klein hotel dat voelt als een luxe B&B. De eigenaren Petra en Frank hebben het statige pand aan het Sweelinckplein omgetoverd tot een eigentijds slaapadres met een vleugje deftigheid van toen. Tussen centrum en zee kun je je hier even Hagenaar voelen. Extra plus: een uitstekend ontbijt.

• Bookstor

Sweelinckplein 35. residenz.nl

Koffiehuis annex boekwinkel annex cultureel podium. Gevestigd in een prachtig pand aan het Noordeinde, waar ruim honderd jaar boeken worden verkocht. Alleen de inrichting is al een koffiestop waard: vintage meubels, lampen, boekenkasten, tapijten en leestafels.

• Paleis Hotel

Noordeinde 39a. bookstor.nl

Romantisch adres in het Hofkwartier, op een steenworp van Paleis Noordeinde. De twintig kamers zijn allemaal anders ingericht, passend bij de sfeer van het historische pand. Schrijver Louis Couperus logeerde er regelmatig toen het nog een woonhuis was.

• Anna Paulownaplein

Molenstraat 26. paleishotel.nl

Aan dit mooie pleintje in het Zeeheldenkwartier zitten verschillende eeten drinkadressen zoals Room, Mr. Smith en Publique, dat een Franse kaart voert. Bij mooi weer gaan de stoelen naar buiten en zit je midden op het plein.

• Hotel Des Indes

• Soeboer

Gebouwd in 1856 als huis van een baron en sinds 1881 een hotel. De lijst met beroemde gasten is eindeloos. Van keizerin Eugénie tot Michael Jackson. Niet blijven slapen? Probeer er dan eens de high-tea, een klassieker in Den Haag.

In Den Haag eet je op zijn minst één keer Indisch, de stad staat bekend om zijn goede

Lange Voorhout 54-56. hoteldesindes.nl

ONZE KEUZE SHOPPING Tekst & samenstelling Serena Caruso

1. Golfkussen De golvende lijnen geven hem een rustieke uitstraling, terwijl de color blocking zorgt voor een spannend contrast. Leuk voor op een effen bank, of met een paar exemplaren als stapeltje voor de open haard. &Klevering, Cushion wavy square pink, € 45. kleveringb2b.com 2. Say cheese! Is kaas onmisbaar op uw borrelplank? Dan is deze set onmisbaar voor u. De mesjes zijn ontworpen in Nederland en handgemaakt in India. Bij elke aankoop ondersteunt u de lokale gemeenschap aldaar. Win-win! Doing Goods, Chameli kaasmesjesset, € 45. doing-goods.com 3. Smeren maar De oliën van onder andere rozenbottelzaad en zoete amandel in combinatie met

provitamine A, C en E verzorgen de huid, het extract van de parakersplant uit Zuid-Amerika helpt tegen diepe lijnen en kraaienpootjes. Witlof, Refreshing eye cream, € 29,95. witlofskincare.com 4. Poezelig dekbed Maak kennis met Ollie: zijn zeer zachte vacht bestaat uit 100 procent biologisch katoen en hij komt uit Amsterdam. Houdt uw bed warm en laat geen haren achter. SNURK, Ollie duvet cover, vanaf € 59,95. snurkamsterdam.com 5. Goed bekleed Tjitske Storm is een visual designer uit Amsterdam. Ze ontwierp dit kleed met strakke vormen voor de Art Deco Collectie van Revised. Verkrijgbaar in vier thema’s, kleurstellingen en maten. Revised, Stopham, vanaf € 2250. revised.com

HOLLANDS Glorie

8. 9.

10.

6. Bloemen tussen het glas Geniet het hele jaar door van uw favoriete bloemen. De handgemaakte lijstjes omvatten hergebruikt glas en de meeste bloemen en planten zijn door eigenaresse Marloes zelf geplukt en gedroogd By Manoa, Klaprozen 10 x 15, € 14,95. bymanoa.nl 7. Hip tasje Van een lippenstift tot uw mobiel, ze zijn fijn op te bergen in dit stoere schoudertasje of crossbody van zwart leer met gekleurde kraaltjes, verstelbare schouderband en magnetische sluiting. Sissy-Boy, Zwarte schoudertas beads, € 39,99. sissy-boy.com 8. Hoedje op 1, 2, 3, 4 een hoedje van… wol. Deze elegante hoed met glimmende band houdt uw hoofd lekker warm en geeft uw winterse outfit een chique finishing touch. Costes, Hat wool, € 29,95. costesfashion.com 9. Dubbelspel De sieraden van Dos por Dos zijn op meer manieren te gebruiken. Oorbellen kunnen ook aan een ketting gedragen worden en hangers zijn los te koppelen en kunnen met andere hangers gecombineerd worden. Dos por dos Amsterdam, Sparkling Hero -Tricolore light, € 69,95. dospordos.com 10. Ochtendritueel Kom elke ochtend rustig op gang in een zachte kimono. De stof is van polyestersatijn, wat een luxueuze glans geeft en heerlijk draagt. Het model heeft een split aan de zijkant en is makkelijk te sluiten met een strikceintuur. Essenza Home, Essenza Ilona meryl rose kimono, € 119,95. essenzahome.nl

p. 29

Sfeervolle kerstvakantie op Loevestein Overal fonkelende lichtjes, een mooi gedekte bankettafel, warme chocolademelk en spannende kerstverhalen uit de geschiedenis van Loevestein. Hoe bracht ridder Dirc zijn avonden het liefst door? Dat was niet met een boek voor de haard kunnen we je verklappen. Professionele gidsen vertellen hoe er in de tijd van Hugo de Groot kerst gevierd werd. En wist je dat fortwachtersechtpaar Schanstra, ten tijde van de Eerste Wereldoorlog, maar liefst honderden gasten op bezoek kreeg tijdens Kerst? Wat zal er op het menu hebben gestaan? In de Tweede Wereldoorlog zat Jan van der Pol ondergedoken in de vesting. Waar ging hij stiekem heen tijdens oud & nieuw? TIP: Reserveer één van de bijzondere kaarsverlichte rondleidingen! Van 11 december t/m 9 januari 2022. Kijk voor meer informatie op www.slotloevestein.nl.

ONZE TAAL

Hatsjoe

Raymond Noë is (web)redacteur bij ‘Onze Taal’, het grootste Nederlandse tijdschrift voor taalliefhebbers. onzetaal.nl

Het is weer najaar, en daarmee is het grote niezen weer aangebroken – want in deze tijden van corona gaan de verkoudheden en griepjes ook gewoon door, en hoesten en proesten we er weer flink op los. Zo’n nies klinkt in het Nederlands als ‘hatsjie’ of ‘hatsjoe’. Dat zijn onomatopeeën oftewel klanknabootsende woorden, woorden die een geluid imiteren. Onze taal zit er vol mee. Niet alleen ‘échte onomatopeeën’ zoals klonk, plons, bonk, paf, dingdong, rinkeldekinkel (en hatsjie en hatsjoe), maar ook allerlei woorden waar je het minder aan ziet, zoals suizen, slurpen, fluiten, gieren, piepen, sissen, kwaken (en niezen, hoesten en proesten) – en dan ook nog allerlei woorden waar je het nóg minder aan ziet, zoals pruttelen, murmelen, klateren, fluisteren, beieren, giechelen, hinniken en toeteren. En ook veel vogelnamen zijn in feite klanknabootsingen, denk maar aan de kievit, de oehoe, de hop (die volgens sommigen eigenlijk ‘hophophop’ zou moeten heten, want dat is wat hij zegt), de tjiftjaf, de grietjebie (ja, die bestaat echt), de tureluur en de bekendste: de koekoek. (Er bestaat overigens ook een diederik-koekoek. Zou die dan ‘koekoek’ zeggen of ‘diederik’?)* Kortom, onomatopeeën zijn overal, maar het grappige is dat ze in ieder buitenland weer anders klinken, in ieder geval op papier. Een Nederlandse ambulance doet ‘tatoe-tatoe’ of ‘tètuu-tètuu’, maar een Franse doet ‘pinpon-pinpon’, en een Engelse ‘nee-naw-nee-naw’. Een Vietnamese ziekenwagen doet dan weer ‘binh-bong’ (al is niet duidelijk hoe je dat uitspreekt). Blijkbaar klinken dezelfde geluiden toch niet overal hetzelfde. Zou dat ook voor niesgeluiden zo zijn? Als je de ‘nieslijst’ op de website van Onze Taal moet geloven, zeggen ze in Ivoorkust ghtsie, in Kroatië en Servië tsisa, in Japan hakshon of hakkushon, in Noorwegen en Denemarken atisj, in Polen apsik, in Tsjechië hapčik en in Rusland apchkhi (en in Noord-Brabant habroew, maar dat zal wel

niet de officiële versie zijn). In Israël zeggen ze dan weer appetsjoe of appetsjie, in Turkije hapşu, en in Roemenië hapciu, maar in de rest van de (voornamelijk Europese) landen in de lijst zeggen ze toch iets als ‘hatsjie’ of ‘hatsjoe’, in allerlei varianten. Hatschi (Duitsland), achís (Spanje), etcì (Italië), atchim (Portugal), atxim (Catalonië) en atschi (Zweden) – en atju (Denemarken), achoo (Engeland), ätsiu (Finland), atchoum (Frankrijk), ecciù (Italië) en atjo (Zweden). Voor het overgrote deel woorden die op ie of oe eindigen dus, alleen in Indonesië (tsjauw) en Amerika (ka-chow) komen toch ook heel natuurlijk klinkende varianten met au voor. Veel variatie in spelling, dus, maar in de uitspraak eigenlijk niet heel veel. Hetzelfde geldt voor hoe mensen overal ter wereld reageren op je niesbui. In eigenlijk alle talen word je dan in allerlei variaties ofwel gezondheid ofwel een lang leven ofwel Gods zegen toegewenst. Behalve in landen als China, Japan en Korea, want daar zeggen ze gewoon niets. Maar iemand gezondheid wensen gebeurt overal en is van alle tijden – alleen de argwanende blik erbij is nieuw •

begrip woorden taal .......spelling woorden ...

* De diederik-koekoek zegt ‘die-die-diederik’ of iets wat daarop lijkt, zodat diederik onomatopeeïsch gezien een betere naam zou zijn. In Zuid-Afrika heet het beestje dan ook diederikkie.

p. 31

Winterwonderland 8x wandelen door bijzonder Hollands landschap

Als de dagen donker worden en somberheid op de loer ligt, is naar buiten gaan vaak de beste remedie. Gewoon je wandelschoenen aan en op pad. In een stadspark of in het bos, waar je gaat wandelen is eigenlijk niet belangrijk. En als er sneeuw ligt, is het helemaal genieten van de verstilde winterse landschappen. En na aﬂoop natuurlijk warme chocolademelk of lekker uit eten.

Tekst Wim Huijser foto’s Natuurmonumenten & Luc Lodder

HOLLANDS Glorie

p. 33

Een grove den op de Mookerheide bij zonsopkomst.

Heidewandeling Mookerheide – Twee Schansen, Mook (5 km) De heide bedekt met sneeuw, is er iets mooiers denkbaar? Landgoed Mookerheide is een bijzondere plek met een grote cultuurhistorische waarde. Het is een rijksmonument dat bestaat uit een jachtslot met daaromheen een park en tuinen. Maar op het moment dat Natuurmonumenten het landgoed in 1985 verwierf moest er eerst flink wat worden hersteld om het weer leefbaar te maken. De Mookerheide, gelegen op een stuwwal uit de voorlaatste ijstijd, is heel lang van strategisch belang geweest. Zowel de Mookerschans als de Heumense Schans zijn daar nog het bewijs van. Ooit werd vanaf dit punt de vijand in de gaten gehouden. Tegenwoordig heb je er als wandelaar een prachtig uitzicht over het Maasdal. Het meest opvallend is de dubbele kerktoren van Cuijk. De kleine

HOLLANDS Glorie

heideveldjes tussen de twee schansen vormen een mooie uitvalsbasis voor rondtrekkende dieren. De stuwwal vormt precies de rand tot waar in de ijstijd het landijs kwam. De Mookerheide herinnert nog altijd aan de beruchte veldslag van Willem van Oranje tegen de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog. Het was Jan J. Luden uit Heumen die in 1904 aan twee architecten uit Nijmegen opdracht gaf het prachtige jugendstiljachtslot te bouwen. Aan de voorzijde ervan werden een rozentuin en een vijver met fontein aangelegd. En er kwam een ijskelder, waarin ’s winters het ijs uit slootjes en plassen werd opgeslagen, zodat de kelder werkte als een koelkast. Tussen 1947 en 1985 is het gebouw eigendom geweest van de zusters Dominicanessen van Bethanië, waarna Natuurmonumenten het jachtslot met

tuinen en omliggend natuurgebied heeft kunnen aankopen. De afgelopen jaren zijn de historische kassen en tuinen gerestaureerd. Momenteel is men het jachtslot aan het restaureren. Startpunt: parkeerplaats Landgoed Mookerheide, Heumensebaan 2, Molenhoek. De route wordt aangegeven met gele pijltjes. Wie de route te kort vindt kan bij wandelknooppuntenpaaltje nummer 18 overstappen op de paarse route die naar de Mookerheide voert. De wandeling wordt dan in totaal 8,3 kilometer. Eten & drinken Herberg-Restaurant ’t Zwaantje Groesbeekseweg 106 Mook t-zwaantje.nl

Winterwandelingen Duinwandeling Landgoed Duin & Kruidberg, Santpoort-Noord (13,7 km) vergezichten. De brasserie en het restaurant in het landhuis zijn afgelopen jaar samengevoegd. Na het wandelen kun je hier koffie of warme chocolademelk drinken. Dat kan ook bij Hoeve Duin en Kruidberg. Startpunt: parkeerplaats Duin & Kruidberg, Duin en Kruidbergerweg 74, Santpoort-Noord. Vanaf de parkeerplaats tot aan de strandopgang is de route gemarkeerd met blauwe pijltjes. In de winter kan een wandelpad nabij de strandopgang onder water staan. Ter plekke wordt een omleiding aangegeven. Honden niet toegestaan. Eten & drinken Hoeve Duin en Kruidberg Duin- en Kruidbergerweg 89 Santpoort-Noord hoeveduinenkruidberg.nl

Deze winterwandeling op het statige landgoed Duin en Kruidberg voert je door bos en duinen richting strand. Ooit lieten de welgestelde kooplieden uit Amsterdam in deze omgeving hun buitenverblijven verrijzen. Landschapselementen als een ijskelder en de bomenlanen herinneren daar nog aan. Oorspronkelijk waren er twee landgoederen: Duinenberg en Kruidberg. Maar in 1895 voegde de nieuwe eigenaar Cremer de landgoederen samen. Hij liet ook het langgerekte duinmeer graven en naar zich noemen. Het zand werd verkocht en in het meer werd vis uitgezet. In 2012 is het Cremermeer minder diep gemaakt met zand uit de duinen, waardoor er meer planten en dieren in kunnen leven. Het tweede, bredere duinmeer dat je onderweg passeert heet ook gewoon Duinmeer. Vanuit de vogelkijkhut heb je goed zicht op tal van watervogels en steltlopers, waaronder de zilvermeeuw, de oeverloper en de geoorde fuut. Het Duinmeer hoort eigenlijk bij MiddenHerenduin, een van de andere landgoederen die tegenwoordig net als Duin en Kruidberg deel uitmaken van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. In het Nationaal Park liggen nog veel bunkers van de Duitse verdedigingslinie Atlantikwall. Tegenwoordig maken vleermuizen daar dankbaar gebruik van. In de winter vinden ze hier een rustige plek – niet te koud en ook niet te warm. In de periode dat er minder konijnen waren en de duinen begonnen te vergrassen, zette Natuurmonumenten grote grazers in, zoals shetlandpony’s, konikpaarden en Schotse hooglanders. Hou altijd afstand als je deze dieren onderweg tegenkomt. De parktuin om het herenhuis Duin en Kruidberg is aangelegd in Engelse landschapsstijl met slingerende paden, mooie waterpartijen en verrassende

Schotse hooglanders bij Duin en Kruidberg.

p. 35

Eilandwandeling De natuur van het Zuid-Hollandse eiland Tiengemeten is nog jong. Een jaar of vijftien geleden werd hier landbouw omgevormd naar natuur. Sindsdien heeft het water vrij spel. Via een enorme kreek die midden over het eiland loopt, stroomt het water het eiland op. Het getij en de hoge en lage rivierafvoeren van Rijn en Maas zorgen ervoor dat het water altijd in beweging blijft. Met als gevolg dat je hier in het uitgestrekte moeras veel vogels aantreft. Tiengemeten ligt bovendien precies op de route van veel verschillende trekvogels. Tussen de slikken en in het ondiepe water kunnen ze altijd wel hun kostje bij elkaar scharrelen. Het hele jaar door zie je grote groepen eenden en zilverreigers én de zeearend. Tiengemeten begon rond 1600 als een

zandplaat met een oppervlakte van zo’n tien gemet groot. Een gemet was een oppervlaktemaat van 0,4 hectare. Nadat de plaat rond 1750 werd bedijkt groeide het eiland tot de huidige omvang: circa 1050 hectare. Veel van de oude akkers, dijken, boomgaarden, gebouwen en bomenlaan zijn bewaard gebleven. Het hele jaar door is er voedsel en schuilgelegenheid voor tal van dieren, waaronder ook reeën. In de winter verzamelen zij zich meestal in groepjes. Uniek is om een nacht en een dag te genieten van de winterrust op het natuureiland. Eten kun je bij de herbergier. Hopelijk wordt het ook weer mogelijk om – met een traditionele stamppotmaaltijd – oud en nieuw te vieren op wat misschien wel het rustigste plekje van Nederland is, want vuurwerk is op Tiengemeten niet toegestaan. Startpunt: bezoekerscentrum, Tiengemeten 14, Zuid-Beijerland. Parkeren kan bij de veerdienst Tiengemeten, Nieuwendijk 1, Zuid-Beijerland. Volg vanaf de parkeerplaats de weg naar de andere kant van de haven. Hier vertrekt de veerdienst dagelijks tussen 10.00 en 17.00 uur op het hele uur. Bekijk alle informatie over tickets en tijden op de website van Natuurmonumenten. Bij aankomst op Tiengemeten is het nog 100 meter tot het bezoekerscentrum.

Eten & drinken Herberg Tiengemeten Tiengemeten 1, Zuid-Beijerland herbergtiengemeten.nl Van 1 november tot en met 31 maart is de keuken van het restaurant alleen open op vrijdag, zaterdag en zondag: 12.00 tot 16.00 uur.

HOLLANDS Glorie

©Paul van Gaalen ©Paul van Gaalen

Route Oude Polder, Tiengemeten (7 km)

Winterwandelingen

Landgoed Eerde, Salland, Overijssel.

Erfgoedwandeling Historisch Eerde, Ommen (10,8 km) Als er één landschap is dat uitnodigt om onder een dik sneeuwtapijt te aanschouwen, dan is het wel het Overijsselse cultuurlandschap, zoals dat van het uitgestrekte landgoed Eerde. Ruilverkaveling en schaalvergroting hebben het nooit in hun greep gekregen. Al vanaf het moment dat Natuurmonumenten het landgoed in 1949 in beheer kreeg is alles bij het oude gelaten. Het parkbos met de herkenbare symmetrische en strakke structuur dateert uit de 18de eeuw. Ook de rechte kasteellaan van kasteel Eerde is kenmerkend voor de formele stijl waarin het werd ontworpen. Aan de achterzijde loopt deze lijn door in een zogeheten ‘grand canal’. In de 19de eeuw werden aan het parkbos landschappelijke elementen toegevoegd, waaronder een vijver in de vorm van een vraagteken. In het gehucht Eerde staan de oude, rietgedekte boerderijen Wijlinck, Wilmers en Nienes. De luiken zijn gesierd met een gele zandloper op een zwarte ondergrond.

Aan de achterkant hebben ze een onderschoer: twee grote deuren, waardoor boeren hun hoge karren konden rijden. De wandelroute ligt in een achtvorm, waardoor je twee keer over de J.H. Machielseweg loopt. Je passeert een beek, hooilanden, houtwallen en heideveldjes. ’s Ochtends en in de namiddag is de kans groot dat je reeën waarneemt. In het donker ook dassen. Doordat diverse heidevelden met elkaar verbonden zijn is ook het leefgebied van de adder aanmerkelijk vergroot. Ten zuiden van het landgoed stroomt de Beneden-Regge. Ooit was het een belangrijke transportrivier, waarvoor een speciaal boottype was ontworpen: de Enterse Zomp, een platbodem van zo’n twaalf meter. De rivier is in het laatste decennium ‘teruggelegd’ in zijn oude bedding. Daardoor kan hij meer water afvoeren en slingert hij met licht glooiende binnenbochten van Goor

tot Ommen weer als vanouds door het Overijsselse landschap. Aan de Achterbroekweg passeer je biologisch melkveebedrijf en ijsboerderij De Meulenhorst. Speciaal voor bezoekers hebben de eigenaren een rondleiding over het erf gemaakt. Het bedrijf is dagelijks geopend van 10.00 uur tot zonsondergang. Startpunt: parkeerplaats kasteel Eerde, Kasteellaan 1, Ommen. De route is een combinatie van twee rode routes op landgoed Eerde. De route is deels niet gemarkeerd. Volg daarom de kaart en routeaanwijzingen op: natuurmonumenten.nl/ natuurgebieden/landgoed-eerde/route/ wandelroute-historisch-eerde Eten & drinken Spoor 7 Stationsweg 35 Ommen spoor7.nl

p. 37

Landgoed Leuvenhorst, Hulshorsterzand, Ermelo, Veluwe.

Stuifzandwandeling Leuvenhorst, Hulshorsterzand (7,2 km) Op het Hulshorsterzand kan het ’s zomers enorm heet zijn. Het temperatuurverschil tussen dag en nacht kan dan wel veertig graden zijn. Maar ’s winters ook flink koud. Zeker als een harde oostenwind over het stuifzandgebied waait. Dikke jassen, mutsen en sjaals zijn dan geen overbodige luxe. Gelukkig wandel je na het zand weer redelijk beschut door naald- en loofbossen. Ook hier zie je nog aan de vele heuveltjes dat het bos op stuifzand staat. Zo’n honderd jaar geleden had de wind hier nog vrij spel. Maar ook hier ging men de overlast van het stuifzand te lijf door bomen te planten. Dat moest er op termijn voor zorgen dat er hout gewonnen kon worden. De grove den werd het meest benut, omdat deze naaldboom het beste tegen barre omstandigheden bestand is. Door spontane uitzaaiing kwamen er later veel jonge dennen op.

HOLLANDS Glorie

Vanaf het uitzichtpunt aan de zuidwestkant van het Hulshorsterzand heb je een mooi overzicht van het open stuifzand en de verschillende stadia die daarbij horen. Omdat grote stuifzandgebieden uniek geworden zijn, heeft Natuurmonumenten in de jaren negentig in de open delen die begroeid waren met heide, gras en wat boomstronken, veel bomen verwijderd. Met als gevolg dat de wind opnieuw vat op het zand heeft gekregen. Bij harde wind gaat het nu weer stuiven of ’roken’. De kale plekken die daardoor ontstaan hebben een positieve uitwerking op insecten, planten en vogels. Zo is het aantal broedende nachtzwaluwen (grondbroeders) verdubbeld en zijn ook zeldzame, typische zandbijen weer teruggekeerd. Op het laatste deel van de wandeling kom je langs de Tafelberg, een vlak

plateau dat begroeid is met kraaiheide. Op de open vlakten tussen de bergen hebben de dennenbomen vaak een merkwaardige vorm. Vlak voor het eindpunt loop je door wéér een heel ander bos. Langs de Leuvenumse Beek zijn het vooral de veel oudere loofbomen die het gezicht van de Veluwe bepalen. De beek stroomt daar kristalhelder tussendoor. Startpunt: parkeerplaats Hierderweg, Hulshorst. Vanaf de parkeerplaats volg je de Hierderweg het bos in. Na circa 250 meter volg je de bruine paaltjes naar links. Tip: doe stevige schoenen aan. Eten & drinken Brasserie 14 Elspeterweg 14 Nunspeet brasserieveertien.nl

Winterwandelingen

Vennenwandeling Deze winterwandeling voert je door afwisselende bossen en het vennengebied van Huis ter Heide. Je ziet nog goed dat de grove dennenbossen vroeger werden omgeven door landbouwgronden, waar onder meer mais en graan werden verbouwd. De intensieve landbouw is er de oorzaak van dat veel planten zijn verdwenen. Maar de laatste jaren worden deze akkers geleidelijk aan omgezet in een schralere bodem, wat zorgt voor veel gevarieerder grasland met een enorme rijkdom aan bloemen en kruiden. Ook het droogleggen van de vennen ging ten koste van de natuur. Door intensief gebruik van de voorheen ‘waardeloze’ gronden verdwenen zeldzame dieren en planten, waaronder ook de waterlobelia. Sinds de aankoop van landgoed Huis ter Heide door Natuurmonumenten in 1976 wordt er gewerkt aan natuurherstel. Daardoor worden de bossen gevarieerder en zijn de natte heide en het vennengebied in ere hersteld. De kans is groot dat je in de winterse kou de dampende snuiten van de Schotse hooglanders ziet. Soms staan ze tot in het water van het Leikeven. Dat kan prachtige foto’s opleveren, maar hou daarbij wel altijd voldoende afstand. Het Leikeven, waar een groot deel van de route omheen loopt, dankt zijn naam aan de afwateringssloot die hier rond 1200 werd gegraven. In het plaatselijk dialect werd die aangeduid als ‘de laaij’ en later verbasterd tot ‘Leike’. De afwisselende route gaat westelijk van het Moerven ook deels over een vlonderpad. Een mooie plek om stil te staan en de koude wind op te snuiven. Vanuit de twee uitkijkpunten even verderop kun je in alle rust de vele vogels en het andere leven op

en rondom de vennen observeren. Tijdens de wandeling kom je geen horeca tegen. Dus zorg op een winterse dag dat je een thermosfles warme koffie, thee of soep bij je hebt. Startpunt: parkeerplaats aan het begin van de Galgeneindsestraat vanaf het Spinderspad in Loon op Zand. Volg de groene markering. Eten & drinken Auberge De Moerse Hoeve Heibloemstraat 12 De Moer moersehoeve.nl

De vennen van Huis ter Heide, Tilburg (7,6 km)

p. 39

Berkenheuvel, Nationaal Park Drents-Friese Wold (8,3 km)

ROUTE-APP NATUURMONUMENTEN • Deze en heel veel andere wandelroutes van Natuurmonumenten zijn te vinden op de route-app Natuur Routes Natuurmonumenten. De unieke app biedt meer dan 300 wandel-, fietsen kanoroutes door heel Nederland. Van speciale voor kinderen tot langeafstandsroutes door prachtige landschappen. Laat je verrassen door honderden routes in de natuur en luister naar de boeiende verhalen van boswachters. Je kunt de routes ook downloaden van de website van Natuurmonumenten. natuurmonumenten.nl

Helemaal met een dikke laag sneeuw is het genieten tijdens deze gevarieerde wandeling door de bossen en langs de kraaihei van landgoed Berkenheuvel. In het bos en op de heide grazen Spaanse runderen: Sayaguesa. Ze worden door Natuurmonumenten ingezet om de open plekken in het bos in stand te houden. Ze zijn nodig omdat Drenthe geen edelherten en wilde zwijnen kent. Door de grote grazers ontstaat meer natuurlijke variatie in de plantengroei. Ruim een eeuw geleden bestond dit gebied voornamelijk nog uit stuivend zand. Toen A.C. van Daalen de woeste grond ten noorden van Diever kocht, beplantte hij die met bos dat vooral bestond uit berk en grove den. De oude benaming ‘berkenheuvel’ herinnert daar nog aan. ‘Daar rees uit stuivend zand en ledige aard een lachend paradys’, vertelt een gedenksteen uit die tijd. Later volgden vele buitenlandse dennensoorten. Een van de oudste bomen van het huidige Nationaal Park DrentsFriese Wold is een oude den, die ooit als een baken in de woestenij van stuivend

Nationaal Park Drents-Friese Wold, Berkenheuvel, Diever

HOLLANDS Glorie

zand stond. Het is dan ook een van de oudste bomen. Hij is minstens 200 jaar oud. In Drenthe liggen veel vennen en veentjes. Dat zijn lage plekken waarin water blijft staan en veenplanten groeien. De vennen zijn niet verbonden met het oppervlaktewater. ’s Zomers zijn het ideale plekjes om te picknicken. De landgoedeigenaren deden datzelfde al eeuwen geleden. Maar ook tijdens een winterse wandeling is het heerlijk om een lunchpakketje en een thermosfles hete koffie of thee bij je te hebben, want onderweg kom je geen horecapunt tegen. Zoek ergens in de luwte een omgevallen boom, neem plaats en laat het verstilde Drentse landschap op je inwerken. Startpunt: parkeerplaats Natuurmonumenten, Doldersummerweg, Diever. De wandeling is met blauwe routepijlen aangegeven. Op de route-app staat een kortere route van 2,7 km. Eten & drinken Villa BlauwHemel Hezenes 6 Diever villablauwhemel.nl

Boswandeling

Winterwandelingen

Winter rond Epen.

Heuvellandwandeling

Eli Heimansroute, Epen (11 km) Dit is misschien wel de mooiste wandeling van Nederland. In het voorjaar, maar zeker ook op een berijpte winterse dag. Graag zouden we weten hoe natuurvorser Eli Heimans ruim een eeuw geleden het heuvellandschap rond Epen in de winter beleefde. Maar zijn prachtige boek ‘Uit ons krijtland’ gaat over zijn wandeltochten in de zomer van 1910. Op de plaats waar nu de Heimansgroeve is, ontdekte hij het ‘krijt’ dat aan de oppervlakte komt. Ook liep hij graag door het Onderste Bos, waar de beuken veelal een ondergrond van hulst hebben. Omdat dit hellingbos dichter bij Eperheide ligt, kreeg het de toevoeging ‘Onderste’. Iets zuidelijker ligt het Bovenste Bos. Uit het buurtschap Diependal kwam het zogeheten Diependaler bronwater. De bron is gelegen in een bosje langs de weg. Heimans zag het heerlijke bronwater zo

maar uit de grond op komen borrelen. Hij genoot er net zo van als de das in de holle wegen, de ijsvogel en de oeverzwaluw langs de Geul en de gekraagde roodstaart bij de Volmolen. Deze graanmolen met waterrad uit begin 1800 vormt nog altijd een markant punt en pleisterplaats in het Geuldal. Hij was aanvankelijk bedoeld om wol te vollen (vervilten). Hiervoor gebruikte men onder andere ranzige boter en urine. Logisch dat de molen een eindje buiten het dorp stond... De akkers en velden in het Heuvelland worden al eeuwenlang omringd door hagen. Ze waren bedoeld om huizen, akkers en weilanden met hoogstambomen te beschermen tegen vee en ongewenst volk. Inmiddels zijn ze van groot cultuurhistorisch belang omdat ze nog goed laten zien hoe onze voorouders het landschap inrichtten. Daarnaast bieden

ze bescherming aan veel diersoorten en planten. Na deze winterse heuvellandwandeling is het dubbel genieten van een lunch of diner bij Herberg de Smidse. Of om je handen om een glas Limburgse koffie te slaan, met kruidenbitter en slagroom. Startpunt: parkeerplaats P3, Bennetweg 1, Epen. De route is niet gemarkeerd maar kan worden gedownload via de route-app en op: natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/ geuldal/route/heimansroute-voor-desmartphone Eten & drinken Herberg De Smidse Molenweg 9 Epen smidse.nl

p. 41

DE BOSWACHTER Sprookjessfeer in de Oisterwijkse Bossen en Vennen

•

en zuiden van Oisterwijk liggen de Oisterwijkse Bossen en Vennen. Ze vormen een landschappelijke eenheid met het aangrenzende natuurgebied Kampina. Sprookjesachtig worden de eilandjes in de vennen wel genoemd, vooral als ze gefotografeerd zijn in het vroege ochtendlicht. Met boswachter Irma de Potter van Natuurmonumenten kies ik voor de ruim vier kilometer lange wandelroute langs het Goorven. Als we op maandagmorgen voor de dichte deuren van het bezoekerscentrum staan, wijst ze mij eerst op de kroonluchters in het restaurant. Voor het nieuwe gebouw lieten de ontwerpers in 2015 in Tsjechië glazen kroonluchters maken die gelijkenis vertonen met kiezelwieren of sieralgen uit de vennen, eencellige plantjes die ook wel diatomeeën worden genoemd. Ze geven aan hoe schoon het water in de Oisterwijkse Vennen is. Op de plek van Natuurpoort Groot Speijck, waarin het bezoekerscentrum is ondergebracht, stond aanvankelijk het horecabedrijf van de familie Michels. Het was heel lang de place to be voor wie in de omgeving wilde gaan dansen. Toen in 2007 het daar recht tegenover gelegen bezoekerscentrum door brand werd verwoest, kon Natuurmonumenten het gebouw kopen. Na het vrijwillige vertrek van de grootoorvleermuizen werd het verouderde gebouw afgebroken en vanaf de grond grotendeels weer in oorspronkelijke stijl opgebouwd. “Onder de beuken was vroeger het terras,” wijst de boswachter, “maar er

HOLLANDS Glorie

stonden hier ook auto’s. Daardoor was de bodem zo verdicht dat die bomen langzaam afstierven. Natuurmonumenten heeft de hele bodem weer verrijkt en er enkele beuken tussenuit gehaald. In plaats van een pad hebben we een houten vlonder voor de ingang gelegd. Het is nu echt een bosterras geworden.” Waar nu de picknickweide ligt, lag eerste het bezoekerscentrum en een grote parkeerplaats. Die is naar een plek iets verder verplaatst, waardoor je niet tegen blik aan zit te kijken en je op het bosterras nog meer van de rust kunt genieten. VAN TIENHOVEN “Oisterwijk is goed voorzien van wandelroutes”, vertelt Irma de Potter als we op pad gaan. “En zo lang mensen op de paden blijven, levert dat geen problemen op. De bossen en vennen vormen van oudsher een toeristische attractie. Al 150 jaar geleden kwamen mensen hier om te kuren. Ook werd er heel lang in de vennen gezwommen, maar al veertig jaar wordt alleen nog het Staalbergven geëxploiteerd als zwembad.” Natuurmonumenten heeft de bossen sinds 1913 in eigendom. Het was Pieter van Tienhoven, die als penningmeester van Natuurmonumenten al over goede contacten beschikte, die zich daarvoor inspande. Toen een groot deel van het bos verkocht dreigde te worden aan een projectontwikkelaar die er een villapark wilde bouwen, trok de VVV van Oisterwijk aan de alarmbel. “Natuurmonumenten bestond toen zelf pas een jaar of acht”, legt De Potter uit. “Eigen geld was er nauwelijks. Van Tienhoven heeft zijn contacten aangewend om met hulp van de gemeenten Tilburg, Den Bosch en Oisterwijk het bos aan te kopen. Aankoop van een bosgebied door de overheid was toen iets unieks.” We lopen even van het pad af op zoek naar de gekraagde aardster, een bijzondere paddenstoel die de boswachter twee weken eerder heeft zien staan. “Zul je altijd zien dat we hem nu net niet kunnen vinden. Jammer.” Net als Kampina bestond ook dit gebied oorspronkelijk uit uitgestrekte heidevelden waarop schapen en ander vee graasden. Toen de klad kwam in de wolindustrie en de schapen niet meer nodig waren voor de mest, werden, net als op veel andere plaatsen, de woeste gronden beplant met naaldbossen voor mijnhout ten behoeve van de mijnbouw. Ook Natuur-

Waar is het mooi wandelen dit seizoen? Wim Huijser gaat op pad met een boswachter.

Oisterwijkse Bos.

Melksteelmycena.

Goorven.

“Al 150 jaar geleden kwamen mensen hier om te kuren. Ook werd er heel lang in de vennen gezwommen, maar al veertig jaar wordt alleen nog het Staalbergven geëxploiteerd als zwembad” monumenten plantte bos aan voor de houtopbrengst. Er moesten immers ook inkomsten zijn en er werd vooral naar de landschappelijke waarde gekeken. Toch begon men in Oisterwijk al vrij vroeg met de omvorming naar meer gevarieerde bossen. Irma de Potter is met robuuste natuur opgegroeid, helemaal in de jaren dat ze in Duitsland woonde. Ruim twintig jaar geleden is ze voor het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten gaan werken. Later ging ze over naar het beheerteam. Het zwaartepunt van haar werk ligt in de Loonse en Drunense Duinen, het natuurgebied dat in Brabant de meeste bezoekers kent. Ooit lagen de vennen in de openheid. In de laatste ijstijd leek het landschap op een toendra waar de poolwinden overheen waaiden. Toen het ijs in de bodem ging smelten en de >

Irma de Potter.

p. 43

“Bij de benaming Goorven denken wij vanzelf aan iets vies. Maar het is een oude benaming voor moeras. De mannen die hier vroeger turf hadden gestoken zagen er natuurlijk ook heel vies uit”

HOLLANDS Glorie

zwakgebufferd ven. Als er minder van dat grondwater in kan stromen en dus minder buffering van kalk optreedt, krijg je een zeer zwak gebufferd ven. Dit zorgt ervoor dat de vennen onderling van elkaar verschillen. Ook de kiezelwieren verschillen daardoor per ven. Die verschillende gradaties maken volgens Irma de Potter ook de vegetatie zo interessant. “Vennen in het bos krijgen onvermijdelijk blad op de bodem en de oevers hebben ook altijd de neiging om dicht te groeien. Wij doen ons uiterste best om, met hulp van vrijwilligers, de oevers zo veel mogelijk open te houden. Dat is ongelooflijk arbeidsintensief werk. Maar zodra het zonlicht daar weer opvalt, zie je de oevervegetatie terugkomen.” SCHOONMAAKACTIE De aanwezigheid van waterlelies is een indicatie dat het ven voedselrijk is en dat er een sliblaag op de bodem ligt. Het Witven dankte zijn naam aan de witte bodem, maar daar was halverwege de jaren negentig niets meer van te zien. Toen de vennen bijna helemaal bedekt waren met waterlelies, werd in een aantal vennen een rigoureuze schoonmaakactie gehouden. Het Goorven, Witven en Van Esschenven werden helemaal leeggepompt. Met grote bulldozers werd er vervolgens een groot pakket slib uitgehaald waarna de vennen zich weer met regenwater vulden. Een heel kostbare operatie, ook vanwege het transporteren van de fauna, die volgens De Potter tegenwoordig niet meer zou kunnen. “In een ven hoort van nature bijna geen vis,” geeft ze aan, “maar je ziet hier bijvoorbeeld wel de zonnebaars, die hier is uitgezet om op te kunnen vissen. Het waterleven onderwater bestaat vooral uit insecten als de schaatsenrijder, het bootsmannetje en de geelgerande watertor. Ook de medicinale bloedzuiger hoort hier thuis. Daarnaast staan de vennen bekend om hun rijkdom aan libellensoorten, waaronder de bijzondere Noorse witsnuitlibel. Een bijzondere vogelsoort is de dodaars die je in het veel gefotografeerde Diaconieven kunt vinden. Maar dat weten eigenlijk alleen de echte vogelaars.” We passeren Boshuis Venkraai, een veel bezocht fietsen wandelknooppunt waar ook nu mensen aan de koffie zitten. De naam is te danken aan de zwarte stern die vroeger op de vennen zat toen daar nog krabbenscheer in groeide en die in de volksmond als venkraai werd aangeduid. Ooit was dit de boswachterswoning. Op een gegeven moment kreeg die een vergunning om als bijverdienste vanuit huis aan dorstige wandelaars koffie en limonade te verkopen. En dat is tot op de dag van vandaag zo gebleven. Aan de rand van het Goorven plukken we blaadjes van de wilde gagel, een aromatische struik die afhankelijk is van een voedselarme, vochtige bodem. Op de onderzijde daarvan zitten

Geelgerande watertor.

winden bleven waaien, ontstonden zogeheten uitstuifvennen. In het aangevoerde dekzand vormden zich kuilen tot op de leemlaag. De Potter: “Je ziet daarom dat de meeste vennen in dezelfde richting liggen. Een paar liggen er loodrecht op. Wij hebben hier in Brabant veel beken die van het Kempisch plateau richting de Maas stromen. Op Kampina en in het Oisterwijke bos zijn dat de Beerze en de Rosep. Toen de permafrost begon te ontdooien, veranderden die vaak in een kolkende rivierenmassa die hier stroomdalvennen zijn gaan vormen, zoals het Kolkven dat in noord-zuidrichting ligt. Die hebben dus een heel andere ontstaansgeschiedenis.” De eilandjes die we kennen van de mooie, sfeervolle foto’s zijn volgens de boswachter niet natuurlijk. Waarschijnlijk zijn ze aangelegd omdat mensen nu eenmaal houden van mooie uitkijkjes. Maar er zou ook nog een andere ontstaansreden kunnen zijn. “De vennen groeiden duizenden jaren geleden dicht met veenmos en het water kwam pas weer in de vennen terug nadat vanaf de Middeleeuwen turf werd gestoken. Bij de benaming Goorven denken wij vanzelf aan iets vies. Maar het is een oude benaming voor moeras. De mannen die hier vroeger turf hadden gestoken zagen er natuurlijk ook heel vies uit. Het zou dus ook zo geweest kunnen zijn dat de eilandjes zijn gevormd op plaatsen waar geen turf werd gestoken.” Toch lijkt het de boswachter aannemelijker dat ze kunstmatig zijn aangelegd om ervan te genieten. Een ven is eigenlijk een voedselarm en zuur systeem; een leemlaag waar regen op is gevallen. Maar het verhaal zit duidelijk complexer in elkaar. Als het ven ook gevoed wordt door kwel, oftewel grondwater dat door kalkhoudende grondlagen is gegaan, spreek je van een

DE BOSWACHTER

Wilde gagel aan de oevers.

Oisterwijkse vennen.

harspuntjes met harsklieren die etherische olie bevatten. Vroeger, toen hop nog niet gebruikt werd, werd het ook verwerkt in bier en tegenwoordig tref je het soms weer aan in speciaalbiertjes. DROOGTE We zijn het erover eens dat ondanks het geklaag van zonaanbidders de zomer van 2021 fantastisch was. “Zacht weer met af en toe een bui waarin je alles kon doen. Vorig jaar zag je veel zandbanken in de vennen ontstaan, maar deze zomer zijn ze vol water gebleven. Veel mensen denken dat nu de droogte voorbij is. Maar het echte probleem zit natuurlijk veel dieper in de bodem en die is nog lang niet aangevuld. Er is ook in NoordBrabant veel industrie die, evenals de landbouw, veel water onttrekt. Maar dat is een verhaal dat altijd lastig is uit te leggen.” Als ik de boswachter vraag welk seizoen bij haar favoriet is, moet ze even diep nadenken. “De lente is schitterend, als alles hier op springen staat en het bijna fluorescerend groen is. Maar de herfst is hier ook prachtig, zeker in een jaar met veel paddenstoelen.” •

Noorse witsnuitlibel.

WANDELROUTES Wandelroute Goorven door de Oisterwijkse bossen, 4,25 kilometer. Startpunt is bezoekerscentrum Groot Speijck, Van Tienhovenlaan 4 in Oisterwijk. Volg voor de wandeling de gele pijltjes. Honden zijn welkom, mits aangelijnd. Vanaf het bezoekerscentrum start ook de 9,4 kilometer lange 14 Vennenwandeling. Volg voor deze route de blauwe pijlen op de paaltjes.

p. 45

WEG IN NEDERLAND

MET DE (KLEIN)KINDEREN

Tekst & samenstelling Amélie Dufour

‘Zooi’ uit zee ‘Een prettig gestoord museum vol spannende verhalen’, aldus de eigen omschrijving op de website. Op vakantie op Terschelling en zin om een museum te bezoeken waar zowel u als uw (klein) kinderen het uitstekend naar de zin zullen hebben? Ga dan naar het Wrakkenmuseum, gevestigd in een authentieke Terschellinger boerderij. Eigenaar Hille van Dieren verzamelt al vanaf 1975 opgedoken inventarisstukken van de vele scheepswrakken rondom het eiland. Zoals de vele My Little Pony’s

afkomstig van containerschip MSC Zoe, dat in de nacht van 1 op 2 januari 2019 342 containers verloor in de Noordzee boven de Waddeneilanden. Hilarisch zijn ook de vele handgeschreven recensies van zowel kinderen als volwassenen die kriskras door het museum hangen: “Bij het lezen van de naam ‘Wrakkenmuseum’ dacht ik: goh, wat een originele naam voor een bejaardentehuis. Maar dit overtreft al mijn verwachtingen. Fantastisch.’” En dan hebben we het nog niet eens gehad over de geweldige Piratentuin waar heerlijk gespeeld kan worden door kleine en wat grotere (lees: volwassen) kinderen... • Wrakkenmuseum, Formerum Zuid 13, Terschelling Formerum. wrakkenmuseum.nl

OEHOE! De Afrikaanse oehoe, de Braziliaanse dwerguil en de Indische dwergooruil: u vindt ze allemaal in Uilen- en dierenpark De Paay in het Betuwse Beesd. De eigenaar woont zelf ook in het park en kreeg de liefde voor dieren met de paplepel ingegoten. Uilen zijn favoriet, de Europese oehoe in het bijzonder. Maar er zijn ook kangoeroes, stokstaartjes en neusberen. • Uilen- en dierenpark De Paay, Dr. A. Kuyperweg 120, Beesd. depaay.nl

HOLLANDS Glorie

Binnenpret Natuurlijk, buitenspelen is het allerleukste, maar soms zit het weer even niet mee. Speciaal voor de winter verzamelden wij een aantal leuke (ja, dat kan echt!) binnenspeeltuinen, verspreid over het hele land. De grote ketens laten we daarbij achterwege.

De Flierefluiter Overijssel

KidsZoo Zuid-Holland

‘Het allerleukste uitje van Overijssel’, aldus de ANWB. Kinderen kunnen hier klimmen, klauteren, voetballen, trampolinespringen, skelteren en glijden van ultralange glijbanen in de boerderijspeelschuur van maar liefst drie (!) verdiepingen. Oh, en zorg dat je niet in het water valt bij de krokodillen. Er is ook een knuffelschuur waar kinderen urenlang kunnen knuffelen met cavia’s en konijnen. (Groot)ouders kunnen terecht op het binnenterras, mét geluidsabsorberend plafond, wel zo fijn.

Midden in de Bollenstreek ligt KidsZoo. Kinderen kunnen hier lekker de spreekwoordelijke beest uithangen: slingeren door de jungle, punten scoren op de interactieve klimmuur en klauteren op de klimvulkaan. • Pletterij 3, Noordwijkerhout. kidszoo.nl

De Drentse Koe Drenthe

• Raarhoekseweg 49, Raalte. flierefluiter.nl

Dippiedoe Noord-Brabant

Hof van Eckberge Gelderland

‘Daar willen alle kinderen naartoe’, aldus Dippiedoe zelf. Hét attractiepark in Brabant voor kinderen tot en met twaalf jaar. De buitenattracties zijn geopend afhankelijk van de weersomstandigheden, maar jaarrond kan er gespeeld worden in de Binnenhaven. Lekker rondjes draaien in de Tuimelaar, een vrije val maken in de Stormtoren of spelen voor de allerkleinsten in de Dreumesbaai.

Belevingspark, dierentuin én restaurant, dat is Hof van Eckberge in de mooie Achterhoek. In de weerbestendige binnenspeeltuin kunnen kinderen zich altijd vermaken. Na een bezoek aan de dierentuin (met onder andere alpaca’s, witstaartstekelvarkens en Ouessantschaapjes) neemt u plaats in een heerlijke fauteuil terwijl de kinderen nog even hun laatste restje energie verbruiken. Er is ook een speciale relaxruimte met schuimbed, rustgevende muziek en zachte kleuren.

• Ekkersweijer 1, Best. dippiedoe.nl

Hebben we er weer een, ‘het leukste uitje’ volgens de ANWB, van Drenthe dit keer. Twintigduizend vierkante meter ‘boerenspeelplezier’, zowel binnen als buiten. Het gaat ons nu natuurlijk vooral om de binnenspeeltuin, met het unieke klimpark boven de koeien als letterlijk en figuurlijk hoogtepunt. Er is ook een speelschuur, waarvan de onderste verdieping geheel glow in the dark is. Kom hier vooral eens terug in het voorjaar of in de zomer, want ook buiten is er veel te beleven: denk aan een maisdoolhof en boerenbiljart. • Wolddijk 23, Ruinerwold. drentsekoe.nl

• Lintveldseweg 1a, Eibergen. hofvaneckberge.nl

p. 47

HOLLANDS Glorie

PORTRET

Rien Poortvliet Kunstenaar met een missie

Hij geldt als Nederlands beroemdste natuurschilder. Zijn schilderijen en tekeningen van spelende reeën en koddige kabouters maakten Rien Poortvliet ongekend populair bij een breed publiek in binnen- en buitenland, al keken veel collegakunstenaars hem met de nek aan. Prins Bernhard rekende hem tot zijn vrienden en introduceerde hem bij menig Europees vorst. “Ik ben wel een verwende drol. Ik verschijn aan hoven of het niets is.” Tekst Ronald Kuipers

‘W

ie zijn wereldbeeld vanaf de zestiende verdieping van een torenflat leert kennen, wie omringd is door asfalt, is verloren als hij in de natuur moet schijten – pardon. Als er geen wc-bril in de buurt is om op te zitten, doet hij het nog liever in zijn nette broek. (...) Als de benzine op is of de stroom uitvalt, zijn we volstrekt hulpeloos. Vroeger konden de mensen zichzelf helpen als het koud was, of wanneer zij van een karig rantsoen moesten leven.” Sommige mensen worden geboren in de verkeerde tijd, en >

p. 49

Rien Poortvliet (1932-1995) is een van hen. De moderne maatschappij, met haar brullende vliegtuigen en vervuilende fabrieken, kan hem gestolen worden. De duizenden tekeningen, aquarellen en schilderijen die Poortvliet tijdens zijn leven maakt, zijn doordrongen van een diepe weemoed, een nostalgisch verlangen naar een wereld waarin mensen in harmonie leven met de natuur, respect hebben voor het simpele bestaan van hun voorouders en zich niet schamen voor hun geloof in fantasiewezens als kabouters en trollen. Poortvliets zoon Harm: “Riens onderwerpen hebben één grote gemene deler: het niet-hier-ennu. (...) Hij gaf de voorkeur aan de geur van aarde die zijn voorvaderen nog vertrouwd voorkwam, aan het besef van kleinheid dat het leven van vroegere generaties kenmerkte.” OME DIRK Op elfjarige leeftijd maakt Rien de reis van zijn leven. Om even te ontsnappen aan de deprimerende oorlogssfeer in zijn geboortestad Schiedam, sturen zijn ouders hem in de zomer

van 1944 uit logeren naar het eiland Goeree-Overflakkee. Daar woont in het dorpje Dirksland een familielid in een kleine boerderij. ‘Ome Dirk’ is in de ogen van Riens streng gereformeerde ouders een ‘rooie rakker’ met rare ideeën, maar voor Rien is hij een held. Bij ome Dirk scharrelen varkens en kippen vrij rond over het erf, en rondom de boerderij zie je, als je goed oplet, hazen, reeën en zelfs vossen. Wat een verschil met de paar muizen die Rien thuis in een aquarium houdt (“En die stinken ook nog!”). Bij ome Dirk raakt Rien in de ban van het traditionele plattelandsleven, voordat melkmachine en legbatterij hun intrede doen: “Ik genoot van de lucht van gedroogde appeltjes op zolder waar mijn

Rien Poortvliet in zijn atelier, jaren zeventig.

HOLLANDS Glorie

KABOUTER SPRUITEPRAK Dankzij zijn zelf ontwikkelde tekentalent weet Poortvliet een baan als illustrator te bemachtigen bij het reclamebureau van wasmiddelen- en voedingsgigant Unilever. Vijftien jaar lang tekent hij blije huisvrouwen (‘Wast witter dan wit!’) en soep etende gezinnetjes (‘Nu nog beter gevuld!’). In 1968 vindt hij het genoeg geweest: “Ik wilde de werkelijkheid raken, en dat kan niet in de reclame.” De stap naar zelfstandigheid is groot: “Het water was in het begin wel erg koud. Ik had weinig werk en de kinderen wilden eten.” In het begin verkoopt Poortvliet zijn schilderijen, maar hij verandert al snel van strategie. Hij stelt boeken samen waarin hij aan de hand van tekeningen en schilderijen een thematisch verhaal vertelt, over de natuur, de jacht, het boerenleven, honden en paarden: “Wanneer je een schilderij verkoopt, ben je het kwijt en dat doet pijn. Maar in een boek kun je heel veel mensen mee laten kijken.” De boeken slaan aan bij een

bed stond, van het klompenklossen naar school waar ze nog met de griffel schreven.” De inspirerende omgeving stimuleert Riens tekentalent. Zonder enige vooropleiding maakt hij treffende schetsjes van boerenknechten, paarden en honden, maar vooral ook van de dieren die hij ziet in de vrije natuur: “Ik kan me werkelijk waar geen tijd herinneren dat ik die belangstelling voor de natuur niet had. Het hoort er gewoon bij voor mij, je vraagt me toch ook niet waarom ik ademhaal?” Weer terug in Schiedam blijft Rien hartstochtelijk tekenen. Maar zijn grootste wens – na de mulo doorstromen naar de kunstacademie – kan hij op zijn buik schrijven. In het gereformeerde stukadoorsgezin Poortvliet wordt kunst in verband gebracht met “naakte wijven, onmetelijke hoeveelheden alcohol, ’s nachts werken en overdag luilakken”.

“Ik genoot van de lucht van gedroogde appeltjes op zolder waar mijn bed stond, van het klompenklossen naar school waar ze nog met de griffel schreven” groot publiek, zowel in binnen- als buitenland. Met name Poortvliets fantasierijke uitgaven over het verborgen leven van kabouters – over hun gewoontes, hun voortplanting, hun wijsheden (‘men moet zijn benen niet verder uitstrekken dan het laken lang is’) – bereiken enorme oplages, waarbij vooral kabouter Spruiteprak, Poortvliets alter ego, erg populair wordt. Net als zijn schepper heeft Spruiteprak een hekel aan “het gedoe van vakanties”. Hij doet niets liever dan werken, voor dieren zorgen en smullen van Hollandse pot. Het zakelijk succes stelt Poortvliet in staat om in 1979 zijn droomhuis te kopen: een boerderijachtige woning in Soest, omringd door twee hectare bos en veld. In en om het huis – Poortvliets eigen ‘ark van Noach’ – leven meerdere honden, >

p. 51

In een tijd waarin Karel Appels adagium ‘ik rotzooi maar wat aan’ als de hoogste artistieke wijsheid geldt, is er weinig waardering voor een naturalistische schilder als Poortvliet pony’s, eenden, geiten en kippen. “Het wonen op het steetje van ome Dirk, de paarden in de stal, dat is de herinnering. Maar hier in Soest kan ik mijn eigen kleine paradijs waarmaken. Hier krijg ik voor mijn werk het ene idee na het andere.” ZO VADER, ZO ZOON “Ik zit het liefst in mijn atelier, waar het heerlijk werken is. Ik kijk uit het grote raam naar mijn dieren en hoor de koekoek van mijn koekoeksklok. Dat is allemaal oergezellig. Jammer alleen dat er zoveel gebeld wordt.” De telefoontjes hebben vaak te maken met tijdrovende verplichtingen als boekpresentaties of de opening van een expositie. Liever loopt Poortvliet door de natuur om zijn fotografisch geheugen te vullen met beelden: “Ik

HOLLANDS Glorie

teken enkel en alleen vanuit indrukken die ik zelf opdoe. Pas als ik een vos geruime tijd heb geobserveerd, kan ik hem tekenen, in al zijn bewegingen. (...) Ik teken nooit in veld of bos. Wel later, thuis.” Poortvliet is selectief wat publieke optredens betreft, maar maakt graag een uitzondering voor de christelijke omroep NCRV. Gekleed in ribfluwelen broek en geruit jasje vertelt hij voor de NCRV over zijn boeken, werkt hij mee aan natuurprogramma’s en is hij jarenlang vast panellid in het oubollige raadspelletje ‘Zo vader, zo zoon’. In interviews laat Poortvliet geen gelegenheid voorbijgaan om te benadrukken dat de eindeloze verscheidenheid van de natuur voor hem bewijs is van goddelijke regie: “Dat Hij bestaat is voor mij een zekerheid.” Ook zijn artistiek talent heeft Poortvliet

Rien Poortvliet

naar eigen zeggen te danken aan de Allerhoogste (“God houdt mijn hand vast”), wat inhoudt dat schilderen en tekenen voor hem een goddelijke missie is. Met zijn christelijk moralisme jaagt Poortvliet het progressieve deel der natie steevast in de gordijnen, maar de NCRV-achterban smult ervan. Naast God is het vooral Poortvliets vrouw Corrie die zijn werk mogelijk maakt. Ze ontmoeten elkaar op de mulo in Schiedam en trouwen op hun 23ste. Corrie is een ware multitasker: “Kassier, verzorgster, huisvrouw en moeder van twee zoons.” Poortvliet weet hoe belangrijk ze is: “Corrie noemt mijn jachttrofeeën geen stofnesten, zoals zoveel ‘mantelpakkies-wijven’, maar ze doet in ons van God gezegend huis meer aan gezelligheid dan aan vervelende properheid.” “Sneeuw stuift op wanneer de hermelijn

jaagt, de aarde lijkt te trillen als het wildzwijn op de vlucht is, oplettend staat de vos boven zijn buit.” Urenlang bestudeert Poortvliet het gedrag van dieren in het wild, liggend in de bosjes of hangend in een boomkruin. Niet alleen om ze later in zijn atelier levensecht te kunnen tekenen, maar ook om ze succesvol met een schot hagel naar de andere wereld te helpen. De vrieskist van Poortvliet ligt vol met gaaien, eksters en patrijzen, koppen van hazen, reeën en wilde varkens – de buit van individuele jaagsessies of collectieve drijfjachten. Poortvliet weet zijn liefde voor de natuur moeiteloos te combineren met zijn passie voor de jacht. In zijn visie heeft God de mens aangesteld als rentmeester van de natuur. Een zware verantwoordelijkheid, die inhoudt dat de jager het natuurlijk evenwicht moet herstellen als er te veel reeën, zwijnen of konijnen zijn. Activisten die elke vorm van jacht veroordelen en hem de bijnaam ‘Rien Moordvliet’ geven, krijgen van Poortvliet een veeg uit de pan: “Wij jagers voelen ons verbonden met het ree, maar op een meer zakelijke manier, als een deel van de wildstand die ons voor verzorging en jacht is toevertrouwd. De leken zien daarentegen een ‘Bambi’ of een trots hert en vermenselijken het wild.” Het echte gevaar voor de natuur ziet Poortvliet in >

Naast God is het vooral zijn vrouw Corrie die zijn werk mogelijk maakt. “Kassier, verzorgster, huisvrouw en moeder van twee zoons.” Poortvliet weet hoe belangrijk ze is p. 53

‘de vooruitgang’, met zijn snelwegen, massaconsumptie en dieronwaardige bio-industrie. Een van zijn grootste medestanders is prins Bernhard, net als Poortvliet een gepassioneerd jager. Na afloop van hun jachtpartijen volgt steevast een maaltijd met spruitjes, kastanjepuree en een stukje wild op paleis Soestdijk, waar ook de echtgenotes een vorkje mogen meeprikken. Bernhard introduceert Poortvliet aan andere Europese hoven. Zo tekent hij de lievelingspaarden van de Britse koningin Elizabeth II en wordt hij ontvangen door de vorsten van Zweden, België en Luxemburg. Het vervult hem, de zoon van een Schiedamse stukadoor, met immense trots: “Ik ben wel een verwende drol. Ik verschijn aan hoven of het niets is.” Met Prins Bernhard in 1986.

DE WERELD VAN RIEN POORTVLIET • “Dat is natuurlijk linke soep als er te veel publiek komt. Dat ze met die ongewassen koppen tegen m’n schilderijen aan gaan staan.” Aanvankelijk heeft Poortvliet enige zorgen over zijn ‘kindjes’ (zijn kunstwerken) als in 1992 het Rien Poortvliet Museum door zijn vriend prins Bernhard wordt geopend in het voormalige raadhuis in Middelharnis (Goeree-Overﬂakkee). Maar de zorgen zijn onterecht: het publiek heeft grote waardering voor Poortvliets honderden olieverfschilderijen, aquarellen, tekeningen en schetsen, gewijd aan de natuur, het verleden en de fantasiewereld der kabouters. Tegenwoordig is het museum gevestigd in een 19de-eeuwse boerderij op natuureiland Tiengemeten, ten zuiden van Rotterdam. In de winter is het museum helaas gesloten. rienpoortvlietmuseum.nl • Een uitstekend alternatief is een bezoek aan kasteel Groeneveld (Baarn), waar je je kunt onderdompelen in een Poortvliet-Experience. In en rondom het kasteel kom je het werk van Poortvliet tegen in een unieke expositie (met meer dan honderd originele schilderijen en tekeningen, aangevuld met bronzen beelden en uniek houtsnijwerk dat niet eerder is tentoongesteld). Er is een interactief kabouterhuis op de kinderzolder en een speur- en wandeltocht door de kasteeltuin vol verstopte kabouters. kasteelgroeneveld.nl/poortvliet-experience

HOLLANDS Glorie

GROEN KONIJN “Veel kunstenaars van deze tijd willen liefst alles veranderen, zelfs de natuur of de mode willen ze manipuleren. Als ik uit het raam kijk, zie ik gewoon een boom, of een konijn, en dan ben ik blij dat het nog niemand is gelukt de boom blauwe bladeren te geven en het konijn een groen velletje.” Poortvliet verkeert jarenlang op voet van oorlog met het Nederlandse kunstwereldje: “’t Is een aanstellerige wereld, en daar hoor ik niet bij.” De afkeer is wederzijds. In een tijd waarin Karel Appels adagium ‘ik rotzooi maar wat aan’ als de hoogste artistieke wijsheid geldt, is er weinig waardering voor een naturalistische schilder als Poortvliet. Op de academies geldt ‘Poortvlietisme’ zelfs als voorbeeld van hoe het níet moet. Pas eind 20ste eeuw, als de abstracte kunst op haar retour is, groeit de professionele waardering. In 1997 schrijft een kunstkenner in ‘NRC’: “Goed beschouwd hadden Rembrandt en Poortvliet dezelfde ambitie. Ze wilden tekenend en schilderend een verhaal zo goed mogelijk vertellen. (...) Een verlegen kabouter tekenen is niet makkelijk, en Poortvliet kon dat goed. En dat waardeert dát deel van het publiek dat zich aan de culturele taboes niet zo erg stoort.” Poortvliet is dan al twee jaar overleden. Aan het eind van zijn leven (hij overlijdt in 1995 op 63-jarige leeftijd aan botkanker) spreekt hij zich geregeld uit over zijn werk en zijn levensmissie: “Met het klimmen der jaren heb ik steeds minder de behoefte om te laten zien hoe handig ik wel verven kan. Vroeger stopte ik er vuurwerk en afbluffers in. Tegenwoordig wil ik alleen nog maar laten zien hoe de lieve God alles gemaakt heeft. Hoe het haasje over een slootje springt. (...) Of recensenten mijn werk nu kunst met een grote K vinden, dat zal me echt een zorg zijn. Het belangrijkste voor mij is dat mijn werk het publiek aanspreekt, dat mensen erdoor worden ontroerd.” Nieuwsgierig naar het raadsel Gods blijft Poortvliet tot het eind. Op zijn grafsteen staan zijn laatste woorden: “Ik ben wel benieuwd hoe de Eeuwige eruitziet.” •

12 X HOLLANDS + VANDYCK DEKBEDOVERTREK T.W.V. €149,95 NU SAMEN VOOR MAAR

€76 t.w.v. €149,95 De uitbundige bloemenpracht van dekbedovertrek Joyful brengt warmte én vreugde in uw slaapkamer. De warme toffeekleurige ondergrond en de tinten roze en paars zijn helemaal van deze tijd. De achterkant van het dekbed-overtrek is effen, de kussens hebben aan beide kanten een bloemenprint. Het dekbedovertrek is gemaakt van 100% katoensatijn waardoor het heerlijk zacht en soepel aanvoelt. Neem nu een tweejaarabonnement op Hollands Glorie en ontvang de dekbedovertrekset in de maat van uw keuze:

• 2 x eenpersoons (140 x 200/220) • 1 x tweepersoons (200 x 200/220) • 1 x lits-jumeaux (240 x 200/220)

WORD ABONNEE Kijk op www.hollandsgloriemagazine.nl of bel 088 2266637 De abonneeservice is op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 17.00 uur. Als bijdrage in de verzendkosten van het geschenk wordt eenmalig € 7 in rekening gebracht. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. U kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, u ontvangt dan zelf het dekbedovertrekset.

ONZE KEUZE-BOEKEN Tekst & samenstelling Serena Caruso

Sterrenjacht De Swaen in het Brabantse Oisterwijk was jarenlang het culinaire domein van chefkok Cas Spijkers. Samen met directeur en gastheer Piet Rutten knokten ze in de jaren tachtig keihard voor de twee Michelinsterren. Reinold Vugs, zelfstandig journalist en schrijver, werkte die tijd in de afwaskeuken van het hotel-restaurant en beleefde alles van dichtbij; de hoogste toppen maar ook diepe dalen. ‘Bon Chef!’ geeft een kijkje in de culinaire hotspot van Nederland en ook in

het leven van Cas Spijkers. De chef werd in 2011 benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau door zijn grote verdiensten voor de Nederlandse culinaire cultuur. Aan de hand van veel foto’s en af toe een persoonlijke noot van Vugs beleeft u de geschiedenis van restaurant De Swaen vanaf het ambitieuze begin tot de ondergang. • Reinold Vugs, ‘Bon Chef!’ De Swaen van Cas Spijkers, Tanchelm/Reinold Vugs Communicatie, €24,99.

De verloren generatie In het jaar 1963 komen bijna een kwart miljoen baby’s ter wereld in Nederland. Jan Konst is hier een van. Hij vraagt zich af hoe uniek een mens kan zijn en met de name de mensen die tot de ‘verloren generatie’ behoren: geboren tussen 1955 en 1965. Hij beschrijft zijn leven in de eerste twintig jaar aan de hand van eigen belevenissen en jeugdervaringen en gaat op zoek naar wat hij met zijn decenniagenoten gemeen heeft. In deze opvolger van zijn bestseller ‘De wintertuin. Een Duitse familie in de lange twintigste eeuw’ blikt Konst terug op een tijd waarin de toekomst er niet zo rooskleurig uitzag. Zijn prettige schrijfstijl en openhartigheid schetsen een herkenbaar beeld voor deze naoorlogse generatie • Jan Konst, ‘Na de revolutie Kind van de jaren zeventig’, €21,99. Uitgeverij Balans

De bevrijding in stripvorm De Tweede Wereldoorlog in Nederland wordt zowel op een educatieve als levendige manier in dit stripboek in de huidige tijd geplaatst. Jelle de Gruyter en Wim Huijser schreven het scenario, Eric Heuvel maakte de tekeningen. Het is het verhaal van Sjoerd de Vrij, verslaggever voor Radio Herrijzend Nederland tijdens die oorlog. De strip begint in het Friese dorpje Joure, waar Sjoerd is geboren. Juf Yvon vertelt aan haar klas dat ze in Wageningen het vredevuur gaat ophalen

HOLLANDS Glorie

en welke geschiedenis daarachter ligt. Sjoerd volgde de geallieerden vanuit Eindhoven naar Wageningen, waar hij samen met zijn Canadese vriend en fotograaf Alex Stirton de capitulatiegesprekken met de Duitsers in Hotel De Wereld op 5 en 6 mei 1945 vastlegt. Sinds 1946 wordt elk jaar op 4 mei het Vuur van de Vrijheid doorgegeven aan nieuwe generaties. • Jelle de Gruyter en Wim Huijser, ‘Het Vuur van de Vrijheid’, Uitgeverij L, €14,95.

Koeienhuid aan de waslijn Kunstfotograaf Kaat Stieber blikte terug op haar jeugd in Holland en maakte iconische werken waar alle typische Nederlandse kenmerken naar voren komen: tulpenvelden, poffertjes en Koningsdag. Het boek is een ode aan ons culturele erfgoed, zegt Stieber. “Ik kan oprecht trots zijn op ons kleine landje dat tegelijk ook zo groots is.” De werken zijn geïnspireerd op de klassieke 17de-eeuwse schilderkunst, maar hebben een moderne draai. Ze bevatten verrassende surrealistische en hedendaagse elementen zoals een koe van wie de huid aan de waslijn hangt MAIL &WIN

of koorddansende ganzen. De kunstwerken lijken geschilderd met een penseel en olieverf, maar niks is minder waar. Eén werk is samengesteld uit verschillende gelaagde afbeeldingen, soms zijn dit er wel meer dan twintig. Hierna wordt er digitaal overheen geschilderd. Er komt dus geen verf of schilderdoek aan te pas. Naast de prachtige beelden is er ook ruimte voor Engelse teksten die toelichting geven. Als u uw exemplaar op de website van Kaat Sieber besteld, zal hij worden gesigneerd. • Kaat Stieber, ‘Made in Holland’, Kaat Stieber Publishing Art, €55.

Wij mogen drie exemplaren van dit boek weggeven. Wilt u kans maken, ga dan naar www.hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.

De aap die kon dweilen Heeft u zich ooit afgevraagd hoe het is om een oppasser in Artis te zijn? Job van Tol neemt u mee op zijn bakfiets langs de mensen en de dieren en deelt zijn ervaringen als dierenverzorger. Sinds 2008 is hij het meest te vinden bij de pinguïns en gieren. Ook werkt hij als woordvoerder in de media en treedt hij op als verhalenverteller in het park. Voor het boek ‘De oppasser’ dook hij in de geschiedenis van Artis en toverde de opmerkelijkste verhalen

tevoorschijn. Over het grootbrengen van het weesnijlpaardje Herman jr. bijvoorbeeld, geboren in 1865. Of over de jonge chimpansee Mafuka, die samen met zijn verzorger Willem Houtman de andere apen voederde en zelfs kon dweilen en koffiemalen. En dit alles luchtig en geestig opgeschreven. Een must voor elke dierentuinliefhebber. • Job van Tol, ‘De oppasser’, Uitgeverij De Geus, €21,50.

p. 57

sche arden, indt zich se taferelen. ger in de n artistieke ster.

Keppler,

t den

oor ze

Duik in de wereld van het beroemde vissersdorp dat bekendstaat om de palingpop, de klederdracht, maar ook om de kunst: Volendam. In samenwerking met Stichting ‘Artist kom binne’, weet André Groeneveld de geschiedenis tot leven te brengen. De tijd van de 18de eeuw tot de Tweede Wereldoorlog, waarin Volendam uitgroeide tot een kunstenaarsdorp van formaat. Een belangrijke speler in het verhaal is Hotel Spaander. Hoteleigenaar Leendert Spaander liet

een schilderij maken met de uitnodigende tekst: ‘Artist kom binne’. Kunstenaars uit heel de wereld werden uitgenodigd om in zijn hotel te schilderen. Velen schonken na hun verblijf een schilderij aan het hotel, dat nu een collectie heeft van meer dan 1400 exemplaren. Jan Dulles, trotse Volendammer, schreef een persoonlijk voorwoord over zijn geliefde dorp. • André Groeneveld, ‘De schilders van Volendam’, WBOOKS, €24,95.

Biografie van de 19de-eeuwse lezer “Ik stel u voor: L. Hij is de lezer van de negentiende eeuw. Ik noem hem een hij, maar eigenlijk heeft hij geen vast geslacht. (…) L staat voor de man of vrouw in de negentiende eeuw die van lezen houdt, die weet wat er aan nieuwe romans en gedichten op de markt komt.” Zo begint Marita Mathijsen, hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Ondanks haar specialisme in de 19de-eeuwse literatuur in Nederland, is dit boek geen traditionele literatuurgeschiedenis. Aan de hand van afbeeldingen, overzichten van politieke en maatschappelijke veranderingen en fictieve dagboekfragmenten van L, weet Mathijsen zich te verplaatsen in de boekenliefhebber van de 19de eeuw. • Marita Mathijsen, ‘L’, Uitgeverij Balans, €29.95. MAIL &WIN

Wij mogen drie exemplaren van dit boek weggeven. Wilt u kans maken, ga dan naar www.hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.

HEMELBESTORMERS

Kerkelijke kunst

GEHEIMEN VAN HET GEWELF IN DE GROTE KERK NAARDEN

GEHEIMEN VAN HET GEWELF IN DE GROTE KERK NAARDEN MARCHIEN DEN HERTOG EN FROUKJE HOLTROP

ologen en van het oerd? Wat oest de de verhalen er van nu?

Het kunstenaarsdorp van Europa

HEMELBESTORMERS

ht van de etgezel llen een n dolk

ONZE KEUZE-BOEKEN

MARCHIEN DEN HERTOG EN FROUKJE HOLTROP

HOLLANDS Glorie

Het houten gewelf in de Grote Kerk van Naarden is tussen 1510 en 1518 beschilderd met prachtige bijbelse taferelen. Ook vandaag de dag trekt het kunstwerk nog vele bezoekers. “Hier is gedoopt, getrouwd, begraven, gevochten. Er is geschuild, gehuild, gerouwd – maar ook gezongen en gevierd. Geloof, liefde, hoop, rouw, het zijn tijdloze begrippen die ook de ongelovige van nu nog wat zeggen.” Welke lessen moesten middeleeuwse gelovigen trekken uit de bijbel-

verhalen rondom geloof, liefde, trouw en verraad? En wat betekenen de afbeeldingen anno 2021 voor bezoekers? Theologen en (kunst)historici buigen zich over deze vragen. De geschiedenis van de stad en haar kerk worden beschreven en ondertussen kunt u genieten van de kleurrijke illustraties. Een boek voor liefhebbers van kunst, religie of gewoon van Naarden. • Marchien den Hertog en Froukje Holtrop, ‘Hemelbestormers’, WBOOKS, €19,95.

ADVERTORIAL

Kasteel de Haar

Het grootste kasteel van Nederland Baron Etienne van Zuylen van Nijevelt en Barones Hélène de Rothschild laten tussen 1892 en 1912, als eerbetoon aan de roemrijke voorvaderen, de ruïne van het middeleeuwse kasteel de Haar herbouwen tot een weelderig en imposant buitenverblijf. Zij nemen hiervoor architect Pierre Cuypers in de arm, die dan al bekend is van o.a. het Centraal Station van Amsterdam en het Rijksmuseum. Kasteel de Haar herrijst tot een indrukwekkend en in alle opzichten “over-the-top” familiekasteel. Het kasteel wordt gebruikt om indruk te maken op de nationale en internationale jetset van de 19e eeuw. De vele bijzondere gasten die de familie Van Zuylen van Nijevelt mocht ontvangen op De Haar, spreken enorm tot de verbeelding. Zo’n 120 jaar geleden waren dat namen als Koningin Emma en prins Hendrik. Vanaf de jaren ‘50 wordt het kasteel een echte hotspot voor koningshuizen, adel, de politiek en de internationale jetset met gasten als Aristoteles Onassis, Coco Chanel, Maria Callas, Billy Wilder, Yves Saint Laurent, Roger Moore en Brigitte Bardot! Need we say more? Als de familie in de maand september op

bezoek komt, worden kosten nog moeite gespaard om de gasten te fêteren. Van rijtuigen tot koks en van huishouding tot “leendieren” in het park, alles en iedereen wordt overgebracht om tijdens deze septemberbewoning grote indruk te maken. De inrichting van Kasteel de Haar, vrijwel onveranderd gebleven sinds 1900, behoort tot de hoogtepunten van de Europese interieurkunst. De neogotische interieur- en meubelontwerpen van architect Pierre Cuypers vormen het enige nog in tact zijnde Gesamtkunstwerk van deze bekende architect. Daarnaast zien we vele vertrekken in de mondaine stijl van de Rothschildpaleizen. Samen met de door de baron en barones verzamelde tapisserieën, keramiek, aziatica, antiek en curiosa is een unieke collectie ontstaan die in Nederland zijn gelijke niet kent. Een bezoek aan het kasteel kenmerkt zich door de rijke en extravagante geschiedenis, de vele bijzondere verhalen die achter de kasteelmuren schuilgaan en de grote collectie kunst die de familie met hun kosmopolitische levensstijl heeft verzameld. Ontdek het zelf op

www.kasteeldehaar.nl.

‘Boeiend... Zeker voor lezers die houden van literaire thrillers met sociale nuance en ingetogen charme.’ The Wall Street Journal ‘Maakt dat je direct een ticket wilt kopen om je onder te dompelen in la France profonde.’ Irish Independent

Bruno Courrèges mag dan wel politiecommissaris zijn, eigenlijk heeft hij niet veel te doen in het kleine plaatsje Saint Denis in de Dordogne. Hij heeft een dienstwapen, maar dat draagt hij nooit. Hij heeft het recht mensen te arresteren, maar dat is in zijn loopbaan slechts één keer voorgekomen. Op Bevrijdingsdag wordt de grootvader van een Algerijnse dorpsgenoot dood aangetroffen. Men vermoedt een racistisch motief vanwege een groep extreem-rechtse jongeren die actief is in de buurt. Bruno is echter niet overtuigd en stelt een grondig onderzoek in, dat geheimen uit het verleden blootlegt en de verhoudingen binnen het dorp ernstig verstoort.

WALKER De zwarte diamant

‘Lyrisch. . . . Walker schetst de geneugten van wijn, eten, liefde en vriendschap van zijn Franse gemeenschap met duidelijke genegenheid maar zonder sentimentaliteit. Zijn dorpelingen zijn niet méér immuun voor de moderne tijd dan de rest van ons – ze drinken gewoon betere wijn.’ Publishers Weekly

De Engelsman Martin Walker (1947) is schrijver, historicus en politiek journalist. Hij werkte jarenlang voor The Guardian in o.a. Moskou en Washington. Sinds hij eind jaren negentig met zijn vrouw Julia een oude boerderij in de Dordogne kocht, schrijft hij thrillers over Benoît ‘Bruno’ Courrèges. brunochiefofpolice.com

Een zaak voor Bruno, chef de police

ISBN 978-90-831675-2-7

MARTIN WALKER Bruno chef de police

Martin

Het eerste deel in de sfeervolle, internationaal geprezen misdaadserie met Bruno, chef de police.

‘De geneugten van het leven in de Dordogne en een intrigerend mysterie… een winnende combinatie.’ Telegraph

Martin

WALKER

Bruno chef de police

Misdaad in het hart van de Dordogne

9 789083 167527 LITERAIRE THRILLER

Cover Bruno deel 1.indd 1

10-08-2021 12:31

‘Walkers ontspannen stijl en humor brengen zijn boeiende held en het charmante dorp tot leven. Een van de leukste boeken die ik in lange tijd heb gelezen.’ Sunday Telegraph

Op een zomerochtend wordt politiecommissaris Bruno Courrèges ruw gewekt door de sirene op het gemeentehuis van Saint Denis, die de vrijwillige brandweer oproept. Bruno volgt de brandweer naar een grote loods die in lichterlaaie staat en de omliggende wijngaard in vlammen zet. Korte tijd later wordt het dorp in de Périgord bezocht door een Californische wijnmaker met grootse plannen. Hij wil een enorm wijnhuis in de vallei opzetten, wat een aardige opsteker zou zijn voor de plaatselijke economie. Het plan zaait verdeeldheid onder de bewoners van Saint-Denis, waarbij de gemoederen hoog oplopen. Als er een moord wordt gepleegd, neemt de dreiging serieuze vormen aan. Bruno laveert tussen voor- en tegenstanders op zoek naar de dader en probeert te voorkomen dat deze nog grotere misdaden begaat… ‘Het echte plezier van het boek is de plek zelf…. Terwijl lezers worden aangetrokken door wijnproeverijen, diners met truffelomelet en de oude waardigheid van een Franse jachthond, neemt de spanning in het verhaal toe.’ Houston Chronicle De Engelse Martin Walker (1947) is schrijver, historicus en politiek journalist. Hij werkte jarenlang voor The Guardian in o.a. Moskou en Washington. Sinds hij eind jaren negentig met zijn vrouw Julia een oude boerderij in de Dordogne kocht, schrijft hij thrillers over Benoît ‘Bruno’ Courrèges. brunochiefofpolice.com

MARTIN WALKER De vergelding

Het tweede deel in de sfeervolle, internationaal geprezen misdaadserie met Bruno, chef de police.

Martin

WALKER De vergelding

Een zaak voor Bruno, chef de police

ISBN 978-90-831675-3-4

9 789083 167534 LITERAIRE THRILLER

LITERAIRE THRILLER

Cover Bruno deel 2.indd 1

09-08-2021 16:41

09-08-2021 16:46

De eerste drie delen van de sfeervolle, internationaal geprezen misdaadserie met Bruno, chef de police, zijn nu verkrijgbaar.

Op naar de top Ze zijn jong, enthousiast en gedreven. Leden van de vereniging Jeunes Restaurateurs combineren hunhartstocht voor koken met perfect gastheerschap. In elke uitgave van Hollands Glorie het spotlicht op een aantal adressen in Nederland waar u kunt kennismaken met het resultaat van hun ambitie. Bezoek de websites voor actuele openingstijden.

Hunker Sittard Senses Amsterdam Scherp Middelburg Lokaal in Villa Ruimzicht Doetinchem De Ertepeller Papendrecht Rantrée Maastricht De Molenaar Onderdendam

Tekst Pieter J. Bogaers

p. 61

Hunker in Sittard

Op hunkering volgt voldoening

ie wat vaker zuidwaarts reist in ons land weet dat bij Sittard de Zuid-Limburgse glooiingen beginnen. Vanaf hier wordt Limburg spannend. Sittard ligt daarnaast op het smalste punt van het land ingeklemd tussen de Duitse en Belgische grens. Nog iets opvallends: niet iedereen zal vermoeden dat Sittard een van de alleroudste steden van het land is. Het neemt zelfs de tweede plaats in na de steeds weer gelijk eindigende steden Maastricht en Nijmegen. Veel geschiedenis dus, maar op gastronomisch vlak was er weinig te beleven. Totdat het trio Ward Kusters, Lieke Vos en Jeroen van Esch daar aankwam. Mooi verhaal: Ward Kusters begon ooit met een tijdelijk baantje als afwasser. Daar ontmoette hij zijn huidige vennoten Lieke en Jeroen. Naast zijn werk als afwasser hielp Ward mee in de keuken en daar sloeg de culinaire vonk goed over. Hij besloot naar de Cas Spijkers Academie te gaan (een van de weinige topopleidingen van het land) en hij ging in de leer bij gerenommeerde restaurants en cateringbedrijven. Bij De Kristalijn leerde hij over kooktechnieken die bij verfijning passen. Syrco Bakker (Pure C en Oud Sluis) doceerde hem over de essentie van smaak. Aan het totaal van ervaringen ontleende hij het vertrouwen in 2018 een eigen zaak te beginnen. Restaurant Hunker ligt in het centrum van de historische binnenstad. Op loopafstand vind je de oude stadsmuren, de pittoreske markt en vele prachtige verborgen stadstuinen. Een van die tuinen voorziet het restaurant van verse kruiden en bloemen. Bij binnenkomst voel je je meteen thuis bij Hunker. Het interieur is modern en warm, maar ook een tikje chic (dat

HOLLANDS Glorie

weerspiegelt in de menukaart). De chef’s table laat gasten van dichtbij in de pannen meekijken en zorgt voor een vip-beleving. Aan tafel ben je overgeleverd aan de goede zorgen van Lieke en Jeroen, beiden gediplomeerde wijnfanaten. Wat uit de keuken komt wordt door hen perfect gecombineerd met moois uit de kelder. Chef Kusters bleef zijn kookstijl gedurende zijn carrière ontwikkelen. Hij wil zich niet beperken tot één bepaalde routine. Hij combineert de traditionele Nederlandse keuken met internationale invloeden en doet zijn best bijzondere nieuwe smaakcombinaties te creëren. Op artistiek gebied laat hij zich inspireren door het actuele seizoensaanbod voor opvallende en tegelijk tongstrelende creaties. Het resultaat? Een frisse, lichte en moderne keuken met verrassende diepgang. Als het goed is ontstaat zo voldoening ná de hunkering. Hunker, Paardestraat 17, Sittard 046 8886344 jre.eu/nl/restaurants/restauranthunker

•

Op naar de top

Senses in Amsterdam

Zintuiglijke food art

n hartje Amsterdam aan de Vijzelstraat, vlak bij de Munt, het Rembrandtplein en de Negen Straatjes, bevindt zich restaurant Senses. Het maakt onderdeel uit van het ernaast gelegen hotel The Albus. Tot dit familiebedrijf behoort ook nog Brasserie Bakboord in Almere Haven. Daar staat uitvoerend chef Lars Bertelsen aan de kachel. Hij coachte het team van Senses naar grote hoogte. De keuken van Senses wordt vanaf januari officieel aangevoerd door chef-kok Jan Wijnbergen. Samen met de charmante gastvrouw Kyra van der Meer willen zij hun gasten meenemen op een culinaire reis waarbij alle zintuigen geprikkeld worden. Elke avond wordt daar het wisselende tasting-menu voor ingezet. Gasten kunnen kiezen tussen twee en zeven gangen. Uiteraard zorgt sommelier Tim van der Meulen voor een naadloze ‘vineuze match’, maar de relatie tussen sommelier en keuken wordt ook in omgekeerde richting onderhouden. Door de smaak en presentatie van de gerechten af te stemmen op de wijn, ontstaat een verrassingseffect dat de verwachtingen

van iedere fijnproever moet overtreffen. Food art noemen ze dat bij Senses. Blow-ups van culinair beeld en andere kunst, met name in de stijl van de Cobra-beweging, is een thema bij Senses en dat sluit goed aan op de artistieke culinaire stijl van de jonge witte brigade. Op tafel verschijnen gastronomische ‘verhaaltjes’ met vele aspecten en contrasten: klassiek in combinatie met modern en lokaal gecombineerd met internationale invloeden. Seizoenen, dagverse ingrediënten en de uiteenlopende nationaliteiten van de keukenstaf inspireren altijd om tot nieuwe creaties te komen. Dat zie je terug in de presentatie, de diverse texturen en in onverwachte smaakcombinaties. Michelin zegt onder meer: “De talentvolle chef barst van de creativiteit. Dat merkt u aan het dresseren, de diverse texturen en de bij momenten verrassende smaakcombinaties.”

•

Senses, Vijzelstraat 45, Amsterdam 020 5306266 jre.eu/nl/restaurants/sensesrestaurant

p. 63

Scherp in Middelburg

Zeeland in optima forma

•

HOLLANDS Glorie

estaurant Scherp is een van die restaurants die er medeverantwoordelijk voor is dat de provincie Zeeland zo’n goede culinaire reputatie heeft. En het is geen straf daarvoor naar mooi Middelburg af te moeten zakken. De stad dateert uit de periode rond het jaar 850, toen hier een burcht met verdedigingswal aangelegd werd, mogelijk om de Vikingen buiten te houden. In de Tweede Wereldoorlog werd Middelburg bepaald niet gespaard en uitgebreide herstelwerkzaamheden waren nodig voor de wederopbouw van deze oude bezienswaardige stad. Mart Scherp en zijn vrouw Dhani bieden een passende uitvalsbasis voor Middelburgse verkenningen, niet alleen via hun restaurant (sinds 2007), maar ook met eigen bedden. Het restaurant bevindt zich in een monumentaal pand dat is samengesteld uit vijf oude pakhuisjes. Op de kaart staan allerlei mooie internationale gerechten gecombineerd met producten uit de Zeeuwse klei en wateren. Zo werkt hij als vanzelfsprekend met de platte oesters en de creuses, de oesters waar Zeeland bekend om staat. Maar ook met de voortreffelijke duurzaam gekweekte yellowtail kingfish uit Colijnsplaat. En al gauw wordt gevraagd of je de avond wilt beginnen met een mooi glas Brut de Zélande van

Schouwen-Duiveland. Hier proef je dus Zeeland in optima forma, modern en authentiek. Dit geldt niet alleen voor de kaart, maar ook voor de inrichting van het restaurant. Mart Scherp (Nolet, Inter Scaldes, De Bourgondiër): “Op de kaart hebben we niet alleen moderne gerechten, hoor. Ook mooie klassiekers. Een oester met schuim van passievrucht, chardonnay-azijn, gember en wasabi naast tarbot met kreeftensaus.” De wijnkaart is door gastvrouw Dhani afgestemd op de keuken en ingedeeld op – heel verfrissend – smaak, karakter en prijs. Overnachtingsmogelijkheden? Twee opties: of Slapen bij Scherp in een van de vier appartementen dicht bij het restaurant, of bij Guesthouse Scherp dat twee gastenverblijven biedt met weids landelijk uitzicht net buiten het centrum van Middelburg. “Wie het gastvrijheidsberoep heeft wil het gasten zo veel mogelijk naar de zin maken”, zegt Dhani. “Een bezoek aan ons moet echt een uitje zijn, helemaal als je van ver komt. Terugkerende gasten zien we als het allergrootste compliment.” Scherp, Wijngaardstraat 1-5, Middelburg 0118 634633 jre.eu/nl/restaurants/restaurantscherp

Op naar de top

Restaurant Lokaal in Doetinchem

Achterhoek op je bord

RE-restaurant Lokaal maakt deel uit van Villa Ruimzicht, een markant gebouw uit de 19de eeuw aan de rand van Doetinchem. Het verrees 168 jaar geleden als boerenlandhuis, compleet met stal en drie hectaren land. Niet veel later werd het een protestantse kostschool voor kwekelingen (1868) en weer later, vanaf 1952, werd Ruimzicht een gemeentelijk lyceum (later het Rietveld Lyceum) dat door menig Achterhoeker werd bezocht. Na vertrek van de school raakte het gebouw sterk verwaarloosd, maar in 2005 begon een nieuw hoofdstuk van de geschiedenis van deze indrukwekkende villa. Twee jaar later openden restaurants, zalen en 42 hotelkamers in dit gebouw. Villa Ruimzicht groeide uit tot een bekende locatie voor fijnproevers. Restaurant Lokaal doet zijn naam eer aan: door gebruik van streekproducten heeft het menu een sterk regionaal karakter. Hier worden gerechten geserveerd volgens het boer-tot-bordprincipe. De villa beschikt over een prettig terras met uitzicht op het arboretum (met ruim tachtig boomsoorten) dat nog stamt uit de tijd van de grondlegger van het internaat, ruim 150 jaar geleden. Er is een sfeervolle bar waar je een aperitief kunt nemen of

waar je kunt naborrelen. De bar heeft ook zijn eigen kaart. Hier kies je per gerecht jouw eigen variant van de menukaart. Chef van beide restaurants is Bjorn Massop die onder meer werkte bij het Jachthuis (Hoog Soeren) en De Zwetheul van Mario Ridder. De Achterhoeker zegt: “Er komt hier veel moois vandaan. Het is echt een streek om trots op te zijn en dat laten we graag zien. Ik heb daarom dan ook goed contact met een aantal boeren en samen met hen kies ik de mooiste producten van het seizoen. In de keuken maken wij daar moderne, elegante gerechten van. Ik zou zeggen: laat je verrassen door onze creaties, de bijpassende dranken en onze Achterhoekse gastvrijheid.” De chef doet inmiddels ook aan eigen stadslandbouw: een eigen culinaire Achterhoekse oase die de weg van boer tot bord verkort. Respect voor de seizoenen en duurzaamheid staan hoog in het vaandel bij dit meest eigentijdse adres van de Achterhoek.

•

Restaurant Lokaal in Villa Ruimzicht, Ruimzichtlaan 150, Doetinchem 0314 320680 jre.eu/nl/restaurants/restaurantlokaal

p. 65

De Ertepeller in Papendrecht

Gastronomische hart der Drechtsteden

ordtenaren noemden inwoners van Papendrecht vroeger ‘erwtenpellers’ omdat zij voornamelijk handelden in erwten. Zo is de herkomst van de naam van dit JRE-restaurant verklaard. Aan de overkant van de rivier ligt de stad Dordrecht met veel interessante musea. Een verplicht nummer is daar het Dordrechts Museum met schilderijen vanaf de 16de eeuw tot heden. Restaurant de Ertepeller heeft een sfeervol modern interieur met in het oog springende details zoals designlampen en zachte vloerbedekking. Het is gevestigd op een uniek plekje in Papendrecht: als gast heb je, zowel in restaurant, bistro als wijnbar een fenomenaal uitzicht op het oude centrum van Dordrecht aan de overkant en het drukbevaren Drierivierenpunt. Hier komen Beneden Merwede, de Noord en de Oude Maas samen. Chef-kok Arjan Kuipers leerde het koksvak in Breda en verliet de opleiding als gespecialiseerd restaurantkok. Hij liep stage bij sterrenrestaurants in Denemarken en Ierland en ging daarna in de leer bij restaurant Solo in Gorinchem (ook met ster). In de jaren daarna werkte hij als souschef bij de Limonadefabriek in Streefkerk en de Gieser Wildeman in Noordeloos. Voordat hij de Ertepeller opende, werkte hij als chef bij de Hoefslag met annex bistro de Ruif in Bosch en Duin. Kuipers bestiert de Ertepeller samen met compagnon en sommelier Mark van den Berg. Kuipers heeft een klassiek Franse kookstijl die fijn verweven is met multiculturele invloeden. De kunst als aankleding van het interieur benadrukt de wereldse kookstijl van de chef. Hier worden letterlijk alle zintuigen geprikkeld

HOLLANDS Glorie

onder het motto kleur, geur en structuur. Pas bij de finale, die hap en dat slokje, wordt de gast verrast met de smaak en de uitwerking van het huwelijk tussen dis en wijn. De focus ligt op lekker eten, goede wijn en gastvrijheid. Het team van restaurant de Ertepeller bundelt alle ervaring, talent en dromen. Streven: Papendrecht het gastronomische hart van de Drechtsteden maken. Ze zijn hard op weg om dit doel te bereiken. De Ertepeller, Slobbengorsweg 149, Papendrecht 078 3032260 jre.eu/nl/restaurants/ertepeller

•

Op naar de top

Rantrée in Maastricht

Met recht haute cuisine

antrée bevindt zich op de achtste verdieping van het ‘Prins van Oranje-hotel’ op het gloednieuwe Dormio Resort op de Dousberg van Maastricht. Het restaurant biedt een fantastische view over het achterliggende Limburgse en Belgische landschap. Ralph Hermans en Jennifer Silvius Hermans, de eigenaren van Rantrée, behaalden in 2020 een Michelin-ster. Beiden streven samen met hun team naar een combinatie van haute cuisine en gezelligheid. Juist deze combinatie werkt aanstekelijk en zorgt ervoor dat veel gasten terugkomen, waardoor er een persoonlijke omgang met hen ontstaat. Chef Ralph Hermans kookt klassiek met een moderne twist. Na de koksopleiding begon Hermans bij de Harbour club in Maastricht. Daarna volgde Kasteel Wittem, waarna hij souschef werd van restaurant Atelier in Gulpen. Hij werkte verder aan zijn cv en trad in dienst bij Toine Hermsen in Maastricht, waarna hij door ging als souschef bij restaurant de Kristalijn te Genk in België. Bij restaurant Atelier vonden Ralph en Jennifer elkaar en werd hun passie voor

het vak versterkt, doordat ze het ook met elkaar konden delen. Jennifer is geboren in Leeuwarden en verhuisde op haar zeventiende naar Limburg. Zij begon in Hotel Vaalsbroek, vervolgens kwam restaurant Le Sapiche op haar pad en begon ze op haar negentiende als sommelier bij restaurant Atelier. Na vijf jaar ging Jennifer werken bij de Wijnmakelaarsunie in Diepenbeek, waarna er zich een nieuwe kans voordeed om aan de slag te gaan in een nieuw restaurant in Genk: de Kristalijn. Na één jaar werd haar kunde opgemerkt door Gault Millau en beloond met titel ‘Sommelier of the year’ 2012. Twee jaar later besloten Ralph en Jennifer in het diepe te springen en zo opende Rantrée op 14 februari 2014 haar deuren. Na vijf jaar durfden ze een nog grotere uitdaging aan en kochten ze de bovenste verdieping van het hotel. Rantrée, Het Wilhelmus 30L, Maastricht 043 3215140

•

jre.eu/nl/restaurants/rantree

p. 67

De Molenaar in Onderdendam

Smoakelk en goud lozaairn

•

HOLLANDS Glorie

et zal weinigen verbazen dat restaurant De Molenaar zich in een oer-Hollandse voormalige pelmolen (1855) bevindt. De monumentale molen draagt de naam ‘Hunsingo’, maar staat lokaal ook bekend als ‘de molen van Haitsma’. Onderdendam ligt wat noordelijker dan Groningen; voor Randstedelingen best een aardige weekendje-wegbestemming. Dit schilderachtige dorpje aan het Boterdiep telde dit jaar niet meer dan 575 zielen. Het heeft een beschermd stadsgezicht, evenals het op een steenworp gelegen Winsum dat vorig jaar uitgeroepen werd tot het mooiste dorp van Nederland. In die molen van Haitsma kun je in gastronomische zin goed verwend worden want chef en eigenaar Martin Kooijker heeft er sinds eind 2016 zijn restaurant. Onder de wieken van deze molen kun je dineren om vervolgens het bed in te rollen in een van de twee comfortabele B&B-kamers in de graanschuur. Kooijker begon op vijftienjarige leeftijd onderaan de ladder als afwasser. Dat werken in een restaurant beviel hem zo goed dat hij zich ging bezinnen op een carrière in de horeca. Op zijn achttiende ging hij als leerling-kok aan de slag bij het vermaarde restaurant De Heeren van Harinxma in Beetsterzwaag op landgoed Lauswolt. In dit vijfsterrenhotel kreeg hij al snel de verantwoordelijkheid voor het

serieuze ontbijt dat daar geserveerd wordt. Hierna ging hij aan het werk bij het met een Michelinster bekroonde restaurant Basiliek in Harderwijk (ook JRE). Vervolgens besloot Kooijker terug te gaan naar zijn wortels; het noorden. In 2016 nam hij restaurant De Molenaar over. Volgens Michelin is de chef vol creativiteit, brengt hij producten op het bord die zeer bewerkt en interessant zijn zonder aan finesse te verliezen. Martin Kooijker over zijn keuken: “Uitgangspunt is de Franse keuken maar die volg ik niet dogmatisch. Er zijn allerlei interessante invloeden van over de hele wereld, maar vergeet niet dat we hier ook in een interessant gebied zitten. Met die lokale producten – waaronder zelfs asperges – werk ik heel graag en natuurlijk volgens de seizoenen. In het najaar en de herfst hebben we een aantal lokale jagers die hier allerlei soorten wild aanbieden, maar we zitten ook niet ver van de kust waardoor we ook met verse zeevruchten werken. Zo verandert het menu voortdurend. Onze sommelier ziet het als een sport er steeds weer een passend glas bij te schenken. En ja, natuurlijk bakken we als ‘molenaar’ ons eigen brood.” De Molenaar, Uiterdijk 4, Onderdendam 050 2041732 jre.eu/nl/restaurants/de-molenaar

KUNST UITGELICHT Tekst Fabian Takx

Vrolijke architectuur voor niemand ‘Draaiend Huis’ van John Körmeling Iedereen in Tilburg heeft er een mening over, het is beklad en geprezen, en het draait nog altijd, tenminste, als het niet stilstaat door mechanische defecten. ‘Draaiend Huis’ van John Körmeling is onmiskenbaar een kunstwerk, want wie zou er in een huis dat ronddraait op een rotonde in Tilburg willen wonen?

et huis doet er twintig uur over om de Hasseltrotonde te ronden. Het is vijf meter breed, 8,5 meter diep en tien meter hoog. Het vrijstaande huis heeft drie verdiepingen en een zadeldak, een voor- en een achtertuin en is de archetypische doorzonwoning uit de jaren zestig of zeventig van de vorige eeuw. Al ontbreken badkamer en toilet. Overigens is het niet helemaal waar dat niemand er zou willen wonen, want het huis werd al een jaar nadat het was gëinstalleerd gekraakt. Bewoner werd Keesje Kraak, zoals deze kleurrijke figuur en eenmansactivist bekend stond. Kees Verhoeven was beroepskraker, en daar was hij trots op. Hij is landelijk bekend geworden met zijn actie, waarmee hij niet alleen onderdak vond maar ook protesteerde tegen wat hij als geldverspilling zag van de gemeente Tilburg. Dat had overigens geen betrekking op het draaiende huis, maar op een nieuw winkelcentrum en een theater. Toen Verhoeven in 2015 overleed werd er een herdenkingsdienst gehouden bij het draaiende huis.

HOLLANDS Glorie

Toch werd er door veel Tilburgers ook heftig geprotesteerd tegen het kunstwerk toen het in 2008 ‘in gebruik werd genomen’ want de aanschaf en bouw kostten de gemeente € 500.000 en het onderhoud kost nog altijd € 10.000 euro per jaar. Het huis is een staalconstructie, bekleed met steenstrips die wordt aangedreven door stalen assen, waarvan er een in 2015 brak. Daardoor stond het huis wekenlang stil, en ook in de jaren daarna was er

In 1999 presenteerde hij een reuzenrad waar je je auto in kon rijden, het ‘Drive-In Ferris Wheel’

regelmatig gedoe mee. Niettemin is het ‘Draaiend Huis’ in 2020 opgenomen in de lijst met 100 belangrijkste kunstwerken in de openbare ruimte van Nederland van ‘BK Informatie’, vakblad voor beeldend kunstenaars. ZELF DOEN John Körmeling, geboren in 1951 in Amsterdam, heeft veel van dit soort in het oog springend werk gemaakt. Of hij het zelf kunst zou noemen, is nog maar de vraag, want vaak zijn het architectonische constructies met een ludiek, maar ook nuttig karakter. Zo heeft hij ook een ‘begroetingsbrug’ voor de Tilburgse Piushaven ontworpen, die zo beweegt dat je er altijd doorheen kan kijken. De Amsterdammer werd als architect opgeleid aan de TU Eindhoven (destijds Technische Hogeschool) en is vervolgens in die stad blijven wonen en werken. Met zijn vele uitgevoerde en niet uitgevoerde ontwerpen is hij uitgegroeid tot kunstenaar van internationale faam. Zo werd hij gevraagd het interieur en de verlichting van de entreehal van het

nieuwe, spraakmakende Depot van Museum Boijmans van Beuningen te ontwerpen. Als je hem op filmpjes van het museum in zijn atelier bezig ziet, krijg je de indruk dat hij liefst alles zelf zou doen. Zijn werk is dus moeilijk te plaatsen, letterlijk en figuurlijk. Het beweegt zich tussen architectuur, stedenbouw en beeldende kunst. Je zou het ontregelend kunnen noemen, maar die typering heeft hij zelf weer ontregeld door te zeggen: “Ik ben allesbehalve een ontregelaar.”

Aan uitleggen doet Körmeling niet, hij laat zijn werk voor zich spreken. In 1999 presenteerde hij een reuzenrad waar je je auto in kon rijden, het ‘Drive-In Ferris Wheel’. Vaak staan er teksten op zijn ontwerpen, zoals in koeienletters ‘eetlustopwekkende teksten’ als kauwgom, soep of worst op zijn ‘T-huis’ in Breda of ‘Hi ha ha’ op een kandelaar op Schiphol. Het ontwerp dat zijn internationale doorbraak betekende was ‘Happy Street’, het Nederlandse paviljoen op de EXPO

2010 in Shanghai. Een 450 meter lange straat in de vorm van een achtbaan – acht is een geluksgetal in China – omringd door 26 fantasievolle gebouwtjes. Het paviljoen trok maar liefst 8,5 miljoen bezoekers. Toen het werd gesloten repte een ambtenaar van Economische Zaken een beetje ongelukkig van een ‘happy ending’. Körmeling had het zelf kunnen bedenken. • ‘ Draaiend Huis’ (2008) door John Körmeling, Hasseltrotonde, Tilburg.

p. 71

Verse morilles met munt, witte asperges en een gepocheerd eitje

HOLLANDS Glorie

ondagse Z gangen Chef-kok Wil Demandt kookte tot 2018 de sterren van de hemel in restaurant Bordewijk in Amsterdam. Van kop tot staart, verwerkt in smakelijke gerechten van verfijnde eenvoud. En absoluut niet alledaags. Want volgens de patron moet je altijd koken alsof het zondag is. Neem dus vooral de tijd voor deze bourgondische gerechten.

VERSE MORILLES MET MUNT, WITTE ASPERGES EN EEN GEPOCHEERD EITJE • • • • • • • • • • •

400 gram (verse) morilles 20 witte asperges 100 gram boter 1 sjalot, fijngehakt 4 teentjes knoflook, fijngehakt 1 eetlepel gehakte munt 1 eetlepel gehakte peterselie zout en peper scheut azijn 4 zeer verse kleine eitjes fleur de sel

Maak de morilles schoon, klop ze een beetje af en verwijder zand met een vochtig doekje (spoel ze nooit onder de kraan!). Snijd ze in de lengte doormidden of in kwarten.

Schil de asperges, maak bouillon van de schillen en kook hierin de asperges in 8 minuten beetgaar. Houd warm. Smoor de morilles in 50 gram boter, samen met de sjalot, knoflook, munt en peterselie. Maak op smaak met peper en zout. Breng de aspergebouillon aan de kook, voeg een scheut azijn toe en pocheer hierin de eitjes 2 à 3 minuten. Verdeel de asperges over 4 warme borden. Roer de resterende boter met 2 eetlepels aspergebouillon door de morilles. Warm even goed door en schep dit over de asperges. Leg op elk bord een eitje en bestrooi met fleur de sel. WIJN

Paddenstoelen, asperges en munt vragen om Mont-Louis ‘les Tuffeaux’ van Domaine François Chidaine.

p. 73

Caponata van blauwe bessen en rode aalbessen • recept op pagina 78

Doperwtencrème met gerookte paling of makreel sur canapé • recept op pagina 78

HOLLANDS Glorie

Z ondagse gangen Geroosterde lamsrug met tuinbonen en polenta, jus d’agneau met salie • recept op pagina 78

p. 75

LIMBURGSE ZULT In Limburg heet zult ‘huidvleisch’ en dat zegt eigenlijk alles over waar het bij zult om draait. Het is de structuur van de huid van de varkenskop die een goede zult maakt; de krokante oren, de zachte kinnebak, de snuit en de tong met hun eigen smaak, maken er samen met de huid van de kop en de gelatineuze bouillon een smeuïge terrine van. Dit recept is voor 3 terrines, vanwege de grootte van de kop is een kleiner recept eigenlijk niet mogelijk. De buren en/of vrienden vinden het vast ook lekker en spannend, en bovendien kun je de terrines ongeveer 2 weken goedhouden in de koelkast. • • • • • • • • • • • • •

halve varkenskop met tong een paar takjes tijm enkele laurierblaadjes een paar takjes rozemarijn 2 winterpenen, in blokjes 300 gram knolselderij, in blokjes 1 prei, in ringen 2 uien, met 4 kruidnagels bestoken 3 dl wittewijnazijn 40 gram kleurzout 150 gram kleine kappertjes 100 gram gehakte peterselie zout en peper

Brand de haren van de kop en reinig de oren. Spoel de kop minstens 1 uur in koud water om het bloed eruit te laten trekken. Breng de kop in een grote pan met vers water tot hij onderstaat aan de kook. Schuim af. Voeg de tijm, laurier, rozemarijn, alle groenten, 2 deciliter azijn en het kleurzout toe. Laat alles ongeveer 4 uur zachtjes koken; het vlees moet van de kop vallen. Laat afkoelen tot lauw. Haal de kop voorzichtig uit de pan en pluk het vlees eraf. De vette delen kunnen worden gebruikt in bloedworst of vries ze in voor later gebruik.

HOLLANDS Glorie

Zeef de bouillon en laat alles een nacht afkoelen in de koelkast. De volgende dag: Snijd het vlees, inclusief de ontvelde tong, de oren en de huid, in stukjes. Schep het vet van de bouillon en controleer of die gelatineus genoeg is: de koude bouillon moet zo stevig zijn dat je hem kunt snijden. Is dit nog niet het geval, dan moet de bouillon verder worden ingekookt. (Controleer of hij stevig genoeg is door een beetje bouillon even in de koelkast te zetten: afgekoeld wordt hij snel steviger.) Voeg het vlees en de huid toe aan de bouillon. Breng opnieuw aan de kook. Meng dan de kappertjes en de rest van de wittewijnazijn erdoor. Maak op smaak met ruim zout en peper. Het mag ‘hoog op smaak’ zijn als je proeft: de zult wordt koud gegeten en dan zal ‘hoog op smaak’ bij het warm proeven precies goed zijn. Voeg als laatste de gehakte peterselie toe. Schep het geheel in drie terrinevormen en laat 24 uur opstijven in de koelkast. De zult wordt lekkerder naarmate je hem laat rijpen; daar een week voor uittrekken is prima! Snijd de zult in mooie plakken. Eet met cornichons, in dunne ringen gesneden rode uitjes met rodewijnazijn, en bijvoorbeeld een aardappelsalade met mierikswortel. WIJN

Schenk er strak wit (muscadet of chenin uit de Loire) of Limburgs bier bij.

Z ondagse gangen

Limburgse zult

p. 77

DOPERWTENCRÈME MET GEROOKTE PALING OF MAKREEL SUR CANAPÉ • 1 gerookte makreel of 400 gram gerookte paling • klont boter • 1 sjalotje, gesnipperd • 2 tenen knoflook, gesnipperd • 5 dl visbouillon • 500 gram doperwten (gedopt gewicht) • zout en peper • 1 eetlepel verse marjolein, gehakt • 4 croutons van 7 cm doorsnee • sap van een halve citroen • 1 dl room • 2 eidooiers, losgeklopt

Maak de makreel of paling schoon. Fruit de sjalot en de knoflook zachtjes in de boter, blus af met de bouillon en voeg de doperwten toe. Laat 10 minuten zachtjes doorkoken tot de erwten zacht zijn. Haal 4 eetlepels erwten uit de soep en pureer de rest in een keukenmachine. Maak de soep op smaak met zout en peper en de helft van de marjolein. Beleg de gebakken croutons met de paling/makreel. Druppel er wat citroensap op en verwarm de croutons in een oven tot lauwwarm. Klop de room door de eidooiers. Bind de soep, van het vuur af, met het eidooierroommengsel. Leg in het midden van 4 warme soepborden een lepel doperwten. Leg hierop een canapé met paling/makreel. Garneer met de rest van de marjolein. Schenk aan tafel de soep erbij. WIJN

Riesling uit de Moezel van enige ouderdom en met een beetje restsuiker, bijvoorbeeld Rotschiefer van Weingut Paulinshof.

‘Altijd zondag. De keuken van Wil Demandt’, onder redactie van Jonah Freud. Fotografie: Annemarijne Bax. Uitgeverij Carrera Culinair, €39,99.

HOLLANDS Glorie

GEROOSTERDE LAMSRUG MET TUINBONEN EN POLENTA, JUS D’AGNEAU MET SALIE

Voor 6 tot 8 personen • • • • • • • • • •

1 lamsrug van 2 kilo bouquet garni 2 scheuten balsamicoazijn 3 takjes salie 100 gram boter + wat extra voor de tuinboontjes 500 gram kleine gedopte tuinbonen (à 2 kilo vuil gewicht) zout en peper olijfolie 20 teentjes knoflook, ongepeld gebakken polenta

Haal met een scherp mes de filets en de haasjes van het zadelstuk. Hak het ribstuk langs de ruggengraat af, zo houd je 2 ribstukken zonder de wervelkolom over. Of vraag de slager dat te doen. Trek van de botten (met zoveel water dat ze onderstaan) en het bouquet garni in ca. 2 uur een geurige lamsbouillon. Zeef en ontvet de bouillon. Voeg de balsamicoazijn toe en kook in tot bijna siroopdikte. Roer er de fijngesneden salie door en van het vuur af de boter en houd warm. Dit is de jus d’agneau. Blancheer de tuinboontjes in ruim kokend zout water en spoel koud. Stoof ze een beetje met wat boter en zout en peper naar smaak en houd warm. Leg de knoflooktenen op een klein ovenschaaltje met een beetje olijfolie. Pof ze 15-20 minuten in de oven op 180°C. Bestrooi de ribstukken, haasjes en filets met zout en peper en braad ze rosé in een scheutje olijfolie (ca. 10 minuten in de oven op 200 °C). Laat het vlees rusten en houd warm. Leg de knoflooktenen op een klein ovenschaaltje met een beetje olijfolie. Pof ze 15-20 minuten in de oven op 180°C. Bestrooi de ribstukken, haasjes en filets met zout en peper en braad ze rosé in een scheutje olijfolie (ca. 10 minuten in de oven op 200 °C). Laat het vlees rusten en houd het warm. Verdeel de tuinboontjes op een warme schaal en leg hier het in plakken en koteletten gesneden lamsvlees op. Strooi de gepofte knoflook over het lamsvlees en giet de saus erover. Serveer met in dunne plakken gesneden en gebakken polenta eromheen. Extra feestelijk: bind de ribstukken op als een kroon en serveer op een schaal met de filets eromheen. WIJN

Schenk er een mooie pauillac van een goed jaar bij.

6 X HOLLANDS + KOOKBOEK ‘ALTIJD ZONDAG’

T.W.V. €39,99 NU SAMEN VOOR MAAR

€ 45 Voortaan altijd zondag in de keuken Toen Wil Demandt in 2018 na 33 jaar de deuren sloot van zijn legendarische restaurant Borderwijk aan de Amsterdamse Noordermarkt, bleef zijn vaste clientèle gastronomisch verweesd achter. In zijn keuken was het namelijk ‘altijd zondag’. Smakelijke gerechten van verfijnde eenvoud, die garant staan voor een heerlijk diner. Tot op de dag van vandaag is Wil bezig met koken. In ‘Altijd zondag’ heeft hij voor eens en voor altijd zijn onnavolgbare nalatenschap opgetekend. Een tijdloos en klassiek standaardwerk zoals ze amper nog gemaakt worden.

WORD ABONNEE Kijk op www.hollandsgloriemagazine.nl of bel 088 2266637

De abonneeservice is op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 17.00 uur. Het abonnementsbedrag is inclusief verzendkosten van het kookboek. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. U kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, u ontvangt dan zelf het kookboek.

p. 79

Winters Holland boven Amsterdam

HOLLANDS Glorie

Verlicht de donkere wintermaanden: trek de natuur in en ontdek het winterse landschap of geniet van uiteenlopende evenementen. Veel hotels hebben speciale arrangementen in deze periode.

p. 81

Lichtkunstroute in Den Helder.

Sprookjeswinterland in Enkhuizen.

Wonderlicht in Alkmaar.

We maakten voor u een uitgebreide keuze van de leukste uitjes, evenementen en arrangementen voor deze winter!

de Waddenkust in Holland boven Amsterdam maken van deze duisternis een bijzondere belevenis.

DE KRACHT VAN DE NACHT VAN DE WADDEN Nergens ervaart u de duisternis zo puur als in het Waddengebied. In het laatste ongerepte stukje natuur van Nederland wordt het pas écht donker. Of u nou op de Waddeneilanden bent of langs de Waddenkust. Als u ’s avonds of ’s nachts over het oude eiland Wieringen fietst of wandelt, of door de duinen bij Den Helder struint, krijgt u een goed idee van hoe donker het hier moet zijn geweest in de tijd van bijvoorbeeld Napoleon. Zo donker is het nu niet meer. Maar nog altijd donker genoeg om van de sterren te genieten en u te laven aan de kracht van de nacht. Veel ondernemers langs

STARBARN BIJ WIERINGER EILANDMUSEUM JAN LONT Bezoek de donkertebelevingsplek, de Starbarn, bij Wieringer Eilandmuseum Jan Lont in Hippolytushoef. Bezoekers kunnen hier elke nacht genieten van het heelal met de sterrenbeelden. Gaat u liever overdag naar de Starbarn? Dat kan ook! Op de vloer van de belevingsplek zijn dan het sterrenbeeld en planetarium te zien.

HOLLANDS Glorie

OVERNACHTEN ALS EEN FORTWACHTER Beleef de nacht als een fortwachter en boek een overnachting bij het bijzondere fortwachtershuisje bij Fort Kijkduin

Starbarn bij Wieringer Eilandmuseum Jan Lont in Hippolytushoef.

in Den Helder. Na het sluiten van het museum gaan de poorten dicht en heeft u het uitzichtpunt voor uzelf. Een bezoek aan het aquarium en het museum zit bij de overnachting inbegrepen. LUISTEREN NAAR DE STILTE Overnacht bij de bijzondere kampeergelegenheid Het Bos Roept. De camping is ook buiten het reguliere seizoen geopend voor liefhebbers van sneeuw op de takken. Voor langlaufers. Voor schaatstochters. Voor bikkels op de mountainbike. Want weet: droge voeten, warme douches, gezelligheid en knetterend houtvuur zijn hier uw deel. EVENEMENTEN KERSTSFEER AARTSWOUD Stap in het verleden in het nostalgische dorp, zet voet in de schuren, boerderijen

Fort Kijkduin.

Winterkoorts in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen.

en woonhuizen van de dorpsbewoners en wentel u in authentieke kerstsfeer. Op 11 en 12 december ontpopt Aartswoud zich tot een heus kerstwinkeldorpje, met een zeer divers aanbod aan kerstspullen, cadeaus, lekkers en gezelligheid. DICKENSDAG MEDEMBLIK Dickensdag is uitgegroeid tot een uniek kerstevenement in Westfriesland. Dit jaar, op 10 december, lopen tijdens de markt ruim honderd figuranten, muzikanten en koorleden in Dickens-stijl rond. Bezoekers komen de bekende figuren uit de verhalen van Charles Dickens tegen, zoals de chagrijnige Scrooge, Oliver Twist en de boefjes van Fagin. LICHTKUNSTROUTE HELDER LICHT Volg de lichtkunstroute die de binnenstad

en Willemsoord in Den Helder van 18 december tot 9 januari prachtig laat oplichten. Met vele lichtinstallaties, bekende kunstenaars, activiteiten en rondleidingen. SPROOKJESWINTERLAND Tijdens Sprookjeswinterland op 18 en 19 december en van 26 december t/m 9 januari wordt Sprookjeswonderland in Enkhuizen gehuld in warme winterse sferen met originele decoraties. Zing uit volle borst mee met de bewoners van Berenwinterland of ontdek de huiskamer van de Kerstman in een van de huisjes op het entreeplein. Bij binnenkomst van het park staat een kerstboom van maar liefst vijftien meter hoog. Door het hele park zorgen duizenden sfeerlichtjes en honderden lantaarntjes voor een feeëriek schouwspel.

WONDERLICHT Loop een magische theaterwandeling over het bolwerk. Tijdens een avondwandeling over het Alkmaars Bolwerk ervaart u talloze magische straattheateracts in een decor van licht en vuur, een ware belevenis voor jong en oud! Onderweg sieren vuurkunstwerken de route en belandt u midden in een theatervoorstelling. Wonderlicht is van 4 t/m 6 februari. WINTERKOORTS ZUIDERZEEMUSEUM Winterkoorts is dé tentoonstelling over winters van vroeger, over ontberingen en ijspret, over insneeuwen en winterfeesten, over schaatstochten op natuurijs en werken onder barre omstandigheden. De tentoonstelling loopt van 3 december t/m 13 maart.

p. 83

Boeren en tuinders drive-through.

BOEREN EN TUINDERS PAKKEN UIT MET KERST Beleef de leuke drive-through-routes die u met de auto kunt maken op 17 en 18 december. Geniet van kerstmuziek, verklede boeren, mooi ingerichte schuren maar ook van verklede deelnemers en verlichte auto’s. Overal vindt u gezelligheid, streekproducten en warme chocolademelk. Rijd met uw gezin, collega’s, echtgenoot, buren of vrienden een prachtig verlichte route in de donkere dagen voor kerst. HOORNSE KERSTMARKT Sfeervolle, grote kerstmarkt in het historische stadshart van Hoorn. Een lang lint met verlichte kramen loopt vanaf het Kleine Noord over het Grote Noord tot aan de ijsbaan op de Roode Steen. De kerstmarkt in Hoorn is op 13 december.

HOLLANDS Glorie

Wonderlicht in Alkmaar.

Strandwandeling in Callantsoog.

HOTELS & ARRANGEMENTEN STRANDHOTEL ZOOMERS Wakker worden met het geluid van de branding en uitzicht over zee. In dit boetiekhotel, pal naast de Hollandse duinen, zult u 100 procent oplaadgarantie ervaren. Strandhotel Zoomers heeft huiselijk ingerichte ruimtes, alsof u thuis bent. Ontvlucht de drukte en ervaar de prachtige omgeving van Castricum aan Zee. HOTEL ZUIDERDUIN Op een ontspannen en gezellige manier het jaar 2022 ingaan doet u in Hotel Zuiderduin in Egmond aan Zee. Met het Oud & Nieuw-arrangement wordt u op oudjaarsavond verwelkomd met een dinerbuffet en livemuziek. Om klokslag 00.00 uur wordt geproost op het nieuwe jaar. U overnacht in een standaardkamer

Winterwinkelen.

en mag gratis gebruikmaken van het zwembad en de sauna’s. Een uitgebreid ontbijtbuffet is inbegrepen. BADHOTEL CALLANTSOOG Ga eropuit tijdens de kerstdagen en boek het Kerstarrangement bij Fletcher Badhotel Callantsoog. U wordt ontvangen met koffie of thee en een kerstlekkernij, geniet van een driegangenkerstdiner, een overnachting met ontbijt en een route voor een winterse wandeling. HOTEL HOORN Bij het Weer-of-geen-weer-arrangement bepaalt u zelf de invulling. Bij mooi weer is de fiets niet weg te denken uit ons landschap. Lekker buiten de natuur in. Er staat dan een huurfiets van het hotel voor u klaar. Bij minder goed weer kunt u genieten van een film in de Vue-bioscoop, een late night snack in de hotelbar, om

WANDELEN

Wandelen bij Stroe.

dan na afloop niet naar huis te hoeven maar te overnachten in een van de comfortabele kamers. Inclusief ontbijtbuffet en driegangendiner. OVERDEKT WINKELEN WINKELCENTRUM GEESTERDUIN Aan de kou en regen ontsnappen en toch gezellig winkelen? Dan gaat u naar winkelcentrum Geesterduin. Met vijftig winkels is het lekker shoppen: kleding, accessoires, parfum en nog veel meer! Ontdek de winkels in Castricum. WINKELCENTRUM MIDDENWAARD In het overdekte winkelcentrum Middenwaard vindt u meer dan 150 winkels op het gebied van mode,

lifestyle en nog veel meer. Zelfs voor de dagelijkse boodschappen kunt u hier uitstekend uit de voeten met drie grote supermarkten, en er is een ruim aanbod verswinkels, lunchrooms en restaurants! MAKADO CENTRUM SCHAGEN Of het nou mooi of minder mooi weer is, in Schagen kunt u altijd terecht om te winkelen. In het Makado Centrum kan dat heerlijk overdekt. In Schagen vindt u een combinatie van lokale boetieks en landelijk bekende namen. De winkels worden afgewisseld door lunchrooms, koffiehuizen, gezellige eetcafés en restaurants.

WANDELARRANGEMENT MUSEUM BROEKERVEILING Museum BroekerVeiling is het vertrekpunt van dit wandelarrangement. Bij binnenkomst begint u met koffie of thee en een kleine zoetigheid en krijgt u een papieren tasje mee met een lunchbox voor onderweg. Ten slotte kiest u een van de drie wandelroutes uit en begint u aan uw wandeltocht. WANDELROUTE DIJKGATSBOS Het Dijkgatbos ligt in de Wieringermeer. Deze korte route van 2,3 kilometer loopt door het middelste deel van het bos. Smalle paadjes langs oude beuken en een jong bos. Vanaf de uitkijktoren kunt u op de Dijkgatsweide reeën en vogels spotten. Ook vindt u in het Dijkgatsbos een mountainbikeroute en een ruiterpad. STADSWANDELINGEN De steden in Holland boven Amsterdam lenen zich prima voor een mooie wandeling. Met een stadswandeling ontdekt u de verhalen en geschiedenis achter de gebouwen en straten. Ontdek de historische steden Hoorn, Alkmaar, Enkhuizen, Medemblik en Schagen. Kijk voor alle winterarrangementen, uitjes, tips en meer informatie op winterbovenamsterdam.nl

p. 85

Voor het kerstverhaal wordt de hele kooromgang gebruikt.

HOLLANDS Glorie

De kerststal van de Sint-Jan Publiekstrekker voor jong en oud De kerststal van de Sint-Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch is beroemd. Ieder jaar stromen duizenden mensen toe om het grootse spektakel met geprepareerde dieren en verrassende scènes in de kooromgang te bewonderen. Ondanks een kleine ramp hopen Jack Kradolfer en zijn team van enthousiaste vrijwilligers dit jaar weer een prachtige voorstelling te kunnen bieden. Door Fabian Takx Beeld: Sint-Jan/Fabian Takx

•

n werkoverall loopt Jack Kradolfer door de kooromgang van de Sint-Janskathedraal en overlegt met zijn vrijwilligers. De druk is groot, want op 11 december moet de kerststal van de Sint-Jan in Den Bosch weer open voor het publiek. Als geen ander heeft de 68-jarige ‘coördinator Kerststal’ overzicht over het vele werk dat nog moet worden gedaan om ook dit jaar de beroemdste kerstvoorstelling van Nederland op te tuigen met aansprekende scènes. En met dieren, natuurlijk, het fenomeen waar deze kerstattractie beroemd om is. Die zijn dit jaar wel een punt van zorg, want toen ze in mei >

p. 87

De levensechte kerststal met Maria liggend in het stro.

Kerstscène uit een

eerdere editie. HOLLANDS Glorie

De kerststal

van dit jaar in de opslag werden geïnspecteerd, bleek er een catastrofe te hebben plaatsgevonden: een overstroming had waterschade veroorzaakt, waardoor veel van de 124 opgezette exemplaren waren beschimmeld. Sommige moesten zelfs worden afgeschreven. Taxidermist Bouten uit Venlo, een gerenommeerd ‘zoölogisch preparateur’ die zich ieder jaar om de dierlijke have bekommert, heeft nochtans goede hoop dat veel van de beschadigde dieren te redden zullen zijn. Maar voorlopig zijn ze nog in de revisie. Hoeveel van de schadepost ter grootte van “een paar middenklasse auto’s” (Kradolfer) de verzekering zal dekken, valt nog te bezien. SINT FRANCISCUS Kradolfer, voorheen leidinggevende bij een groot energiebedrijf, schenkt koffie in een lunchruimte naast de kathedraal. De gemiddelde leeftijd van de 28 vrijwilligers schat hij op begin zeventig. “Het zijn allemaal mensen die de Sint-Jan en de kerststal een warm hart toedragen en het leuk vinden om creatief bezig te zijn. Ze hebben allerlei beroepen gehad, van bakker tot opticien. De mannen doen vaak het zware werk, timmeren, stuken en sjouwen, de dames verzorgen meestal de aankleding van de figuren en de decoratie.” Zelf is Kradolfer ook een rasechte Bosschenaar en een groot liefhebber. “Ik ging al van jongs af aan ieder jaar naar de kerststal, en vond hem altijd weer even indrukwekkend. Dus toen ik met pensioen ging heb ik de kans om hier aan de slag te gaan met beide handen aangegrepen.” De traditie de kerststal met dieren te stofferen bestaat al sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw. Toen werd de plebaan, de pastoor van de kathedraal, verrast met een zwarte kat uit een Bossche volksbuurt die na een dodelijke aanrijding was opgezet. Hij besloot hem een plaats te geven in het kerstverhaal. Daarna doneerde de Bossche middenstand hoe langer hoe meer dieren, uiteraard een os en een ezel, schapen en geiten, maar ook een duif en een zwaan, waarna de verzameling steeds exotischer werd. Een aantal cafés van de Parade zorgde bijvoorbeeld voor een 2,5 meter hoge kameel die vredig was ingeslapen in de zoo van Bern; daarna volgden onder meer een panter, een emoe en een zebra. In de jaren zestig doneerde monseigneur Bekkers, een groot paardenliefhebber, zijn lievelingsveulen. “De heilige Franciscus is de eerste die dieren in een kerststal liet zetten”, weet Kradolfer. “Maar hij gebruikte daar levende dieren voor. Dat doen wij niet, want dat mag niet meer van de Dierenbescherming. En je kunt het de dieren natuurlijk ook niet aandoen. Bovendien is de ontlasting van de dieren

“Ik vond de kerststal altijd weer indrukwekkend. Dus toen ik met pensioen ging heb ik de kans om hier aan de slag te gaan met beide handen aangegrepen”

Jack Kradolfer in werkkleding.

p. 89

natuurlijk ook niet goed voor het interieur van de kerk.” Vorig jaar was het bezoek aan de stal door corona natuurlijk minder, maar in 2019 kwamen er nog 84.000 mensen kijken naar het kerstverhaal, uitgebeeld met aangeklede etalagepoppen, zestig kerstbomen en de opgezette-dierenstapel. Vooral rond kerst en oud en nieuw is het druk. Dat zal in die periode waarschijnlijk door tijdslots worden opgevangen, zodat iedereen in alle rust kan genieten van het schouwspel.

“Jozef krijgt dit jaar veel aandacht, want het is het Jozefjaar”, legt Kradolfer uit. “Hij verzorgt dit jaar bijvoorbeeld ook het kind als Maria in het stro is bevallen”

Dit jaar is Jozef te zien in zijn timmerwerkplaats.

HOLLANDS Glorie

VERBINDING Ieder jaar is er een thema, dat in overleg met de plebaan wordt bepaald. Vincent Blom heet hij, een nog jonge priester die veel Bossche bonhomie uitstraalt als we hem in de kooromgang tegenkomen. Ook de bisschop, monseigneur De Korte, komt af en toe kijken hoe de kerststal vordert. Dit jaar is het thema ‘kind dat volkeren verbindt’, wat onder meer wordt gesymboliseerd door drie hoge Romeinse bruggen waar de mensen onderdoor zullen lopen. Op iedere brug zal een van de drie koningen staan, die de destijds bekende werelddelen Azië, Afrika en Europa symboliseren. “Jezus is het kind dat volkeren verbindt”, legt Kradolfer uit. “Maar,” zegt hij, “bedenk ook dat de paus in het Latijn pontifex heet, bruggenbouwer.” Ieder jaar varieert het thema van de stal, maar de kerstboodschap, vrede op aarde, blijft natuurlijk een constante. Dit jaar zal het Christuskind dus niet in een stal, maar onder een brug in zijn kribbe worden aangetroffen, aan het eind van de rondgang. Daarvoor zal de bezoeker in de gewelven van de kooromgang bekende en nieuwe scènes zien: de annunciatie van de aartsengel Gabriël aan Maria aan het begin wordt bijvoorbeeld gevolgd door een tafereel met drie muzikanten; daarna zien we Jozef in zijn timmerwerkplaats. “Jozef krijgt dit jaar veel aandacht, want het is het Jozefjaar”, legt Kradolfer uit. “Hij verzorgt dit jaar bijvoorbeeld ook het kind als Maria in het stro is bevallen.” In de volgende scène zien we hem met Maria, de ezel en de pasgeborene bij de herberg in Bethlehem. Een zuinig kijkende herbergier verspert de weg naar de ingang. Een intermezzo met glooiende wijngaarden (“Symbool van de vruchtbaarheid en het leven”) volgt, waarvoor we in de kathedraal al twee dames druk in de weer zien met buigzame triplexplaten. Maar Jack Kradolfer moet nu weer door, want anders is de stal niet op tijd klaar. • De kerststal van de Sint-Jan is dit jaar open van 11 december 2021 tot 6 februari 2022

Muzikanten in de straten van Bethlehem.

Engelen bazuinen de blijde tijding al rond.

De ezel wordt gevoerd.

KUNSTWEDSTRIJD NATIONAAL ATELIER & HOLLANDS GLORIE

Is schilderen of tekenen je hobby? Doe dan mee met onze kunstwedstrijd!

Nationaal Atelier start in januari samen met Hollands Glorie een schilderen tekenwedstrijd waarbij u kans maakt op een materiaalpakket t.w.v. 150 euro van uw favoriete schilder- of tekenmateriaal. Bovendien worden de winnaars opgenomen in de maart-editie van Hollands Glorie!

Het thema? Stillevens geïnspireerd op de oude Hollandse meesters. Of schilder of teken een stilleven wat echt typisch Hollands is. Laat uw creativiteit de vrije loop en stuur de inzending in. Alleen leden van Nationaal Atelier kunnen meedoen. Wilt u meer informatie over de wedstrijd? Schrijf u in op de nieuwsbrief zodat u niets hoeft te missen! Ga naar nationaalatelier.nl/nieuwsbrief en meld u gratis aan.

Boven: Douwe Egberts door Rob de Vries

Rechts: Stilleven door Ernst Ramaker

HOLLANDS Glorie

Stilleven met roemer door Dick Kamstra

Wat is het Nationaal Atelier?

Nationaal Atelier is een inspiratieplatform voor schilders en tekenaars. Of je nu schilderen als hobby beoefent, amateurkunstenaar bent of misschien zelfs de ambitie hebt om professioneel kunstenaar te worden, iedereen is welkom bij Nationaal Atelier! Voordelen Nationaal Atelier

Promoot, exposeer of verkoop je kunstwerken op Nationaal Atelier. Houd makkelijk je voortgang bij, maak deel uit van de Nationaal Atelier community en maak tevens kans om uitgeroepen te worden tot Galerieof Expositiewinnaar.

Beknopte deelnamevoorwaarden • De wedstrijd is exclusief voor leden van Nationaal Atelier. • De deelnemer dient de maker van het kunstwerk te zijn en het dient een origineel werk te zijn. • De deelnemer garandeert dat eventuele geportretteerden hebben ingestemd met de portrettering. • Afbeeldingen van de kunstwerken worden door de deelnemers geüpload als jpeg-bestand (max. 2 MB) in het online atelier van de deelnemer op de website van Nationaal Atelier. • De deelnemer geeft Nationaal Atelier toestemming om zijn/haar werk

openbaar te maken en te (laten) publiceren. • De jurering is voorbehouden aan een door Nationaal Atelier gekozen jury. • De winnaars krijgen bericht per e-mail van de gewonnen prijs op het door de deelnemer opgegeven e-mailadres. • De deelnemer geeft toestemming tot de verwerking van haar/zijn persoonsgegevens in verband met deelname aan de wedstrijd. Voor de volledige voorwaarden zie de website van het Nationaal Atelier.

p. 93

Cover

NUMM ER 6 - 2021

3 nummers

Leven in

frankrijk

LEVEN IN FRAN KRIJK

Leven in Frankrijk voor maar

€17,50

Esther Verh oef ‘Verliefd op mijn hui in de Dordog s ne’

Verrukt van de Morv

Normandië

an Waar spookdorp en tot leven komen

NUMMER 6 2021

Wakker gek Parijzenaarsust door

Alain Caro & zonen n

LF2021_6_Omslag

_699.indd 1

Rijk aan hazelnoten vrij van palmolie

CDEafés in Par ijs GEHEIM EN EN DE CHAR

LiF2021_6_001_C

overCV.indd

AP AP € 6,99

8 719327 159699

Nieuw

00621

Nieuw kookbo ek, proef mee!

08-10-2021 12:48 12:19

Dit proefabonnement loopt automatisch af. Ga naar www.leveninfrankrijk.nl/HG2022 of bel 088-2266634

UIT DE KUNST

Tekst & samenstelling Serena Caruso

Vier het licht! Al tien jaar lang verlicht het Amsterdam Light Festival de hoofdstad in de donkere wintermaanden. Het overkoepelende thema is deze keer ‘Celebrate Light’, wat niet alleen verwijst naar het jubileumjaar, maar ook naar het feit dat we dit soort evenementen hopelijk weer samen kunnen beleven. Wandelend, fietsend of zelfs varend kunt u meer dan twintig lichtkunst werken bekijken. De collectie bestaat uit hoogtepunten van de afgelopen negen edities, maar ook uit nieuwe werken, zoals ‘Het meisje met de zwavelstokjes’. Amsterdam Light Festival is uitgegroeid tot een festival met liefhebbers van over de hele wereld. Elk jaar weer magisch! • ‘Amsterdam Light Festival’, 2 december t/m 23 januari 2022. amsterdamlightfestival.com

Swinging ﬁfties met de Skymasters De Skymasters werden in 1945 opgericht in opdracht van de AVRO. De swingende bigband verkreeg enorme populariteit door hun twee à driewekelijkse radiouitzendingen en hun optredens in het radio programma ‘Swingtime’. Hits als ‘Bloesem van seringen’ en ‘In de bus van Bussum naar Naarden’ behoren

tot hun discografie. Na meer dan vijftig jaar hielden ze in 1997 op te bestaan. Bandleider, arrangeur en saxofonist Jasper Staps redde samen met trompettist Teus Nobel de bigband van de vergetelheid: ze begonnen in 2019 het Paradox Jazz Orchestra. Zo houden ze de Nederlandse en internationale ‘bigband heritage’ levend en laten ze jong en oud genieten van de energie en zinderende sfeer van een afgeladen jazzcafé. Alsof we weer even terug zijn in de jaren vijftig. Vanaf 8 december zijn ze te zien op verschillende locaties in Nederland. • Paradox Jazz Orchestra & Jasper Staps, ‘Remembering the Skymasters’, vanaf 8 december 2021 op verschillende locaties in Nederland. paradoxjazzorchestra.com

p. 95

Lichtjes op het landgoed

Graaf en Gravin Zu Ortenburg heten u van harte welkom op het eeuwenoude Landgoed Middachten in Gelderland. U kunt uw inkopen doen op de kerst markt, waar kraampjes onder meer handgemaakte producten, sjaals en lekkernijen verkopen. De kasteeltuinen zijn sfeervol versierd en bezoekers kunnen een lichtjeswandeling maken. Het kasteel is dit jaar helaas nog gesloten voor

Drie generaties Withoos Matthias Withoos is de bekendste schilder uit Amersfoort in de tweede helft van de 17de eeuw. Hij wordt vooral geroemd – ook internationaal – om zijn landschaps

HOLLANDS Glorie

UIT DE KUNST

bezoekers, maar de versierde kerst bomen en de kaarsen die in de vensters branden, zorgen voor veel sfeer. Op het voorplein en op de wasplaats zijn eeten drinkgelegenheden, en vanaf het bordes wordt muziek ten gehore gebracht. • ‘Kerst op landgoed Middachten’, 10, 11 en 12 december 2021, De Steeg. middachten.nl

schilderijen en stillevens. De over zichtstentoonstelling in museum Flehite toont het indrukwekkende oeuvre van Withoos. Naast Matthias komen nog twee andere generaties aan bod: zijn schilderende kinderen én hedendaags fotograaf en nazaat Hans Withoos. De olieverfschilderijen en gouaches van Matthias worden in historische context geplaatst door kunstwerken van tijdgenoten, oude boeken, maquettes, cartografie en prenten te tonen. Hans Withoos herinterpreteert de schilderkunst van zijn voorvader in zijn surrealistische foto’s. In zijn kleurrijke werk spelen diversiteit en inclusiviteit een prominente rol. • ‘Ander licht op Withoos’, 12 december t/m 8 mei 2022, Museum Flehite, Amersfoort. museumflehite.nl

Kersttradities In Museum Swaensteyn in Voorburg wordt het jaar traditiegetrouw afgesloten met een kersttentoonstelling. Met kerststallen uit het stadsklooster Den Haag, maar ook uit privécollecties. Er zijn zelfs stallen uit Tsjechië, waar het feest op unieke en traditionele wijze groots wordt gevierd. De stallen worden omlijst door iconen vol symboliek, geschilderd met de techniek eitempera: de pigmenten worden aangelengd met eidooiers en water, en de donkere kleuren ook nog met lavendelolie. Op loopafstand ligt Huygens’ Hofwijck, waar een collectie antieke kerst en nieuw jaarskaarten wordt getoond. De warme afbeeldingen stralen victoriaanse gezelligheid uit: de huiskamer vol familie, cadeaus en een versierde boom. • ‘Heilige kerst’, vanaf 4 december t/m 9 januari 2022, Museum Swaensteyn, Voorburg. swaensteyn.nl • ‘Kerstwensen’, vanaf 4 december t/m 9 januari 2022, Huygens’ Hofwijck, Voorburg. hofwijck.nl

Pure passie Frank van Driel is sinds 2001 professioneel kunst fotograaf. Hij werkt vanuit zijn atelier Het Pand, dat in een voormalig klooster is gevestigd. Nu zijn de werken in Museum Slager te bewonderen. Met ‘The Art of Perception’ vertelt Van Driel zijn verhalen en staat hij op subtiele wijze stil bij actuele onderwerpen als natuurbeheer en duurzaamheid. Zijn grote passie voor puurheid, geschiedenis en de natuur is terug te zien in zijn oeuvre: antieke objecten gaan een intrige rend samenspel aan met mensen, vissen en bloemen. Naast de selectie eigentijdse stillevens en (naakt) portretten, wordt er ook aandacht besteed aan zijn fotoboek ‘To be Frank.’ Op drie zondagen kunt u Frank van Driel ontmoeten tijdens een Meet & Greet: op 12 december, 16 januari en 6 februari. • ‘The Art of Perception’, t/m 20 februari 2022, Museum Slager, ’s-Hertogenbosch. museumslager.com.

p. 97

UIT DE KUNST

‘O Kerstspel schooner dan de dagen’ is een humoristisch toneelstuk, dat op 15 december in de Grote Kerk in Zwolle wordt gespeeld. Een lokale toneelvereniging verzorgt jaarlijks het zeer geliefde kerstspel. De repetities en voorbereidingen verlopen niet geheel volgens plan, wat spanningen oplevert.

Zwols kerstspel

Zo ontstaat er een vileine strijd over wie de engel mag spelen en blijkt het gehele team van de catering plots geveld door een mysterieus virus. Gaat dit nog goedkomen? Maartje van Weegen weet de kijker mee te nemen als verteller van het verhaal. Ze wordt ondersteund door onder anderen sopraan Johannette Zomer en mezzosopraan Marian Dragt. Verder hoort u muzikale werken van Monteverdi, Vivaldi en Bach maar ook Nederlands kerstrepertoire. • ‘O Kerstspel schooner dan de dagen’, 15 december 2021, Academiehuis Grote Kerk Zwolle. academiehuis.nl

Van Gogh leeft voort

Winter in de Leidse hortus Ervaar de eeuwenoude botanische tuin in Leiden met zijn monumentale bomen en bijzondere planten eens op een andere manier. Tijdens de Wintermiddagen kunt u opwarmen bij de vuurkorf met een glaasje glühwein en snuﬀelen tussen boeken over de natuur en de stad Leiden. Hortusimkers Fred en Jack hebben waxkaarsjes en allerlei soorten honing, en stoepplantjesconsulenten André en Ton zijn er om uw vragen te beantwoorden. Op zondag 12 december is er een

HOLLANDS Glorie

speciale Zondagwandeling die u de ZuidoostAziatische plantencollectie laat ontdekken: van peper en kaneel tot orchideeën en vleesetende planten. Bijzondere middagen vol flora, kunst en lekkers. • ‘Wintermiddag’, Hortus botanicus Leiden, 12 december 2021, 13 februari 2022 en 13 maart 2022. • ‘Zondagwandeling Tropische planten’, Hortus botanicus Leiden, 12 december 2021. hortusleiden.nl

Hoewel Vincent van Gogh al ruim een eeuw overleden is, zien kunstenaars hem nog altijd als inspiratiebron. De collectie en het artistinresidenceprogramma van het Van GoghHuis in Zundert laten dit zien. Ze vieren hun tienjarig bestaan met een unieke verzameling van 85 kunstwer ken in het Stedelijk Museum Breda, met uitlopende thema’s, zoals kleurgebruik, natuur, geboorte en dood. Vragen als ‘hoe verhoud je je als kunstenaar tot een icoon als Van Gogh?’ en ‘wat levert het op om wekenlang te werken op de geboortegrond van Van Gogh?’ staan centraal. Installaties, schilderijen, sculpturen, maar ook video’s en foto’s vullen de ruimtes. Er is geen echte ‘Van Gogh’ aanwezig, maar toch lijkt zijn geest tot leven te komen in de eigentijdse werken van de kunstenaars. • ‘Vanwege Vincent. De geboortestreek van Van Gogh als inspiratie’, 18 december t/m 1 mei 2022, Stedelijk Museum Breda. stedelijkmuseumbreda.nl

ONTDEK NU DE MOOISTE KLEINE DORPEN VAN NEDERLAND

t.w.v. 0 5 , 3 2 € maar u voor

€15

Ons Dorp. Wel en wee in Nederlands kleinste dorpen. ISBN: 978 90 00 36045 1.

Nostalgisch en toch springlevend In het schitterende boek ‘Ons Dorp’ leest u de mooiste achtergrondverhalen over zestien kleine dorpen in Nederland, per seizoen gebundeld. Met prachtige foto’s en sfeervolle verhalen van de bewoners over ‘hun’ dorp en het goede plattelandsleven. Geniet van de schoonheid van Nederland in al zijn glorie.

Bestel nu op www.creditsmedia.nl/shop of bel 088 2266637.

DE STEEG Rustoord tussen IJssel en Veluwe

Wim Kan bleef er altijd naar terugkeren en Simon Carmiggelt schreef er regelmatig over in zijn bekende ‘Kronkels’. Wat is het geheim van dit landgoederendorp in het IJsseldal, gelegen aan de rand van de Veluwe? “De Steeg is eigenlijk een beetje een raar dorp,” vertelt een vrijwilligster, “ik weet niet zo goed hoe ik het moet karakteriseren.” Tekst Amélie Dufour Foto’s Maarten Albrecht

•

Kasteel Middachten. HOLLANDS Glorie

ONS DORP

et favoriete plekje van het echtpaar Carmiggelt was een bankje tegenover het voormalige hotel De Engel, met een weids uitzicht over de IJssel. Simon zat er ook regelmatig met zijn grappen makende vriend Wim Kan, pratend over het vredige verleden, als “oude mannen die nostalgisch treuren omdat ze ons decor aan het afbreken zijn.” Daarmee doelden ze op de plannen om de bocht uit de IJssel te halen en een nieuwe autoweg aan te leggen. Die autoweg kwam er, en de loop van de rivier veranderde, maar dit plekje aan het begin van De Steeg is nog altijd prachtig. Simon werd er in 1990 vereeuwigd, samen met zijn vrouw Tiny. Kunstenaar Wim Kuijl, uit buurdorp Rheden, goot het echtpaar Carmiggelt in brons: hij zit te lezen, zij doezelt wat, met haar handtas naast zich op het bankje.

Paard op landgoed Rhederoord.

HONDERD KEER GETROUWD “Je kunt beter in de rust zitten en de drukte opzoeken wanneer je daar zin in hebt, dan andersom. Dat laatste doe je namelijk toch niet.” Aan het woord is de dertigjarige Max Ouwens, maître bij Landgoed Rhederoord, een historische buitenplaats ontstaan in de 17de eeuw, door een reeks aankopen van boerderijen, gronden en weilanden door ene Willem (what’s in a name, we zijn hier op de Veluwe) Everzwijn. Het groeide uit van Olga Hendriks, eigenaar van Il Fienile.

HOLLANDS Glorie

ONS DORP

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

De ingang van Landgoed Rhederoord.

particulier adellijk bezit (tot in de jaren twintig), via internationale school (1953-1977), conferentie- en vakantieoord van de Nederlandse Christelijke Gemeenschapsbond (vanaf 1977) tot een prachtige plek om te trouwen of een weekendje weg door te brengen (vanaf 2004). Max leidt me rond door het feestelijk versierde landhuis. Rhederoord is een belangrijke trouwlocatie, Max is hier – uiteraard – zelf ook getrouwd. Trots laat hij me foto’s zien van een stralend pasgetrouwd stel te midden van de bloeiende heide van de Posbank – de achtertuin. Door de coronacrisis, waardoor ze onder andere de deuren tijdelijk hebben moeten sluiten, werden ze nóg creatiever: “Een huwelijk was altijd al maatwerk, maar toen nog veel meer. Ik hou niet van nee, kijk liever wat er nog wél mogelijk is.” Zoals een huwelijk in delen met meerdere groepjes van dertig gasten. “Ik trouw honderd keer in het jaar,” zegt Max lachend, “afgelopen jaar nog wat keren extra.” Max groeide op in De Steeg, totdat hij op zijn tiende met zijn ouders naar het veel grotere buurdorp Rheden verhuisde. Daarna woonde en werkte hij een tijd in Amsterdam, “op de

“Het is een ﬁjn dorp. Klein, kneuterig, je loopt zo het bos in. Vrienden zeiden wel: wat moet je nou op je dertigste in zo’n dorp, daar gebeurt toch niks?”

drukke Prins Hendrikkade nota bene”, maar keerde uiteindelijk toch weer terug naar De Steeg. “Het is een fijn dorp. Klein, kneuterig, je loopt zo het bos in. Vrienden zeiden wel: wat moet je nou op je dertigste in zo’n dorp, daar gebeurt toch niks?” Maar hij vindt het heerlijk: de rust, de ruimte, en binnen tien minuutjes rijden is hij in Arnhem. Kenmerkend voor landgoederen van de Veluwezoom zijn de panorama’s vanaf de Veluwse stuwwal richting de uiterwaarden >

De trouwzaal op Landgoed Rhederoord.

van de IJssel, en verder, tot aan Montferland en het Reichswald – bij helder weer kon je vroeger zelfs de kerktoren van Kleve zien. De Duitse landschapsarchitect Eduard Petzold zorgde in 1868 voor een volledig nieuw parkontwerp met veel doorkijkjes en zichtlijnen. Ik maak nog een wandelingetje over het omringende landgoed, langs de eigen waterbron waar tegenwoordig zuiver water wordt gewonnen en op het landgoed wordt gebotteld. Verrijkt met mineralen uit de aardlagen waar het in vierduizend jaar doorheen sijpelde, tot een diepte van 159 meter. Vandaar de naam: Water159, inmiddels een erkend Veluws streekproduct. En langs de moestuinen, waarvan de oogst gedeeltelijk wordt gebruikt in het bijbehorende Restaurant Koetshuis (voor de gelegenheid tijdelijk omgedoopt tot ‘Koets(t)huis’), maar waar ook wordt geoogst voor de Voedselbank en sommige

HOLLANDS Glorie

dorpsbewoners een tuintje hebben. In zijn tuin aan huis is Hans van Zomeren, gepensioneerd salesmanager, aan het schoffelen. Hij woont al een groot gedeelte van zijn leven in De Steeg. “Mijn vrouw is in dit huis geboren, ik woon nu zo’n 35 jaar in De Steeg. We hebben elkaar leren kennen op de plaatselijke camping, die in handen was van de familie van mijn vrouw, ik was er op vakantie.” Hans vindt het aangenaam wonen in De Steeg: het is rustig, pal aan de bosrand, en Arnhem is vlakbij. Of hij het dorp heeft zien veranderen? “Het dorp verandert niet, de mensen veranderen. Er zijn de afgelopen jaren wel veel meer jonge mensen in de straat komen wonen, met kinderen. Gezellig hoor!” LAPPENDEKEN Ook Edwin Theunissen, naast zijn baan als veilingmeester voorzitter van de ‘Belangengemeenschap De Steeg en Havikerwaard’, woont al 42 jaar in De Steeg. “Het is door corona natuurlijk een lastige periode voor de verenigingen geweest, maar er wordt hier van alles georganiseerd. Je hebt de Oranjevereniging, waar mijn vrouw toevallig in zit, de Biljartvereniging, de Ouderenbond...” Al waren de verenigingen vroeger wel een stuk belangrijker dan nu. Edwin herinnert zich het Oranjefeest van weleer: “Dat was dé dag van het jaar. Vogelschieten, de hele dag in het veld, volleyballen... Nu moet je blij zijn als mensen überhaupt komen.” Al wordt er de laatste jaren wel geprobeerd nieuw leven te blazen in de Oranjevereniging: met een heuse ‘De Steeg’s Got Talent’ als paradepaardje. Edwin omschrijft De Steeg als een “typisch landgoederendorp”. “Je hebt Middachten, Rhederoord, de uiterwaarden, de Carolinahoeve, de Posbank... En je ziet nog veel terug van de geschiedenis.” Hij raadt nieuwe inwoners zeker aan zich bij een clubje aan te sluiten. “Dat hoeft helemaal niet veel tijd te kosten, maar levert zoveel op! Het is fijn om sociaal betrokken te zijn. Hier wonen is

ONS DORP

Landgoed Rhederoord.

echt wel heel anders dan in een grote stad als Amsterdam.” In een bijgebouwtje van basisschool ‘de Lappendeken’ (vernoemd naar de gelijknamige parkeerplaats vanwaar vele wandelroutes door de Veluwezoom beginnen) heeft kunstenaar Klaske Semplonius (klaskesemplonius.nl) haar viltatelier. Aan de muren hangen grote, gevilte dekens, op tafels liggen stoffen waar nog aan gewerkt wordt. De geur van wol is onmiskenbaar. Vrijwilligster Marianne Poorthuis, die ook in de rest van het dorp erg actief is, helpt normaal gesproken met het vilten maar is nu “gewoon even op de koﬃe”. “De Steeg is eigenlijk een beetje een raar dorp,” vertelt Marianne, “ik weet niet zo goed hoe ik het moet karakteriseren.” Ze is het pas beter gaan begrijpen toen ze vrijwilligerswerk ging doen in het cultureel centrum van de kerk. “Mensen zijn hier erg op zichzelf, maar daar kwam ik in een hechte groep terecht.” Marianne gaf ook rondleidingen op Middachten, het kasteel aan de andere rand van het dorp van waaruit De Steeg is ontstaan. De vele rijksmonumentale huizen op het omringende landgoed en in het dorp met rood-witte luiken herinneren hier nog aan. Landgoed Middachten wordt inmiddels gerund door de 25ste >

De echte kasteelliefhebber kan een nachtje blijven slapen in het koetshuis van Middachten – en de dag goed beginnen met een potje croquet in de kasteeltuin

Gouden kroon op de poort van kasteel Middachten.

p. 107

Het oude postkantoor van De Steeg is nu een woonhuis.

HOLLANDS Glorie

ONS DORP De laatste jaren wordt geprobeerd nieuw leven te blazen in de Oranjevereniging: met een heuse ‘De Steeg’s Got Talent’ als paradepaardje

Casa Cara, een monumentale villa.

p. 109

generatie. Het kasteel is op vaste momenten in het jaar en op verzoek te bezichtigen, de tuinen in de zomerperiode en tijdens de kerstopenstelling. De echte kasteelliefhebber kan zelfs een nachtje blijven slapen in het koetshuis – en de dag goed beginnen met een potje croquet in de kasteeltuin. Een groot gedeelte van het landgoed wordt al eeuwen bewerkt als landbouwgrond. Twee boerderijen zijn nog in bedrijf, waaronder biologische boerderij De Wolfskuil, gerund door Bert Harmsen en zijn vrouw Marga Bouwman. Vanuit zijn tractor, met het geluid van loeiende koeien op de achtergrond, vertelt hij me honderduit over de bijzondere cultuurhistorie van deze plek: dit is een van de oudste plekken in Nederland waar een boerderij heeft gestaan. Marga belt op om te zeggen dat het wel eens tijd wordt voor de lunch, maar Bert heeft een duidelijke visie die hij graag nog even kwijt wil: “Ik wilde niet per se boer zijn, ik werkte hiervoor in het onderwijs, maar ik wilde boer zijn op

Bert Harmsen vertelt honderduit over de bijzondere cultuurhistorie van deze plek: dit is een van de oudste plekken in Nederland waar een boerderij heeft gestaan B&B Villa Ortrud.

HOLLANDS Glorie

deze plek. Het gaat om de dynamiek van deze plek, de werking tussen de rijke gronden in de uiterwaarden van de IJssel en de droge, arme gronden van de Veluwe.” Naast de koeien, runnen Bert en Marga een paardenpension. “Je leert met je ogen, toen ik kind was is dat zaadje al geplant.” ANTIEK IN DE KERK Karin Baouche van bloemenwinkel Nozili (“vernoemd naar de kinderen”) heeft haar paard in het pension van Bert en Marga staan. Na een afwezigheid van 4,5 jaar opende ze begin december de winkel op het oude stekkie in de Hoofdstraat. Zelf woont ze boven dit mooie pand (“gelukkig geen monument, dan was het verbouwen een stuk lastiger geweest!”). Het brengt de nodige reuring in het dorp, die volgens veel dorpsbewoners pas de laatste tijd opnieuw in gang is gezet. “We verzorgen

ONS DORP

Bert Harmsen, biologische boerderij De Wolfskuil.

veel bruidsboeketten voor huwelijken die op Rhederoord plaatsvinden.” Ook in het voormalige hotel-pensionrestaurant Het Wapen van Athlone, dat vooral in de jaren veertig grote faam genoot bij welgestelde families, kunstenaars en artiesten, is sinds kort weer leven te bespeuren. La Maison du Steeg opende er zijn deuren, en Karin kan niet wachten om er op het terras een wijntje te drinken in de zon. Daar heeft buurvrouw Olga Hendriks, die in de voormalige roomskatholieke kerk uit 1928 antiekwinkel ‘Il Finiele’ begon, ook wel oren naar. Mijn laatste bezoekje is aan Frieda, van cafetaria de Linde, al 25 jaar present in de Hoofdstraat. De Linde fungeert ook als ‘VVV’ en daarnaast kent Frieda het dorp inmiddels op haar duimpje. Ze komt oorspronkelijk uit de Achterhoek, maar als cafetariahouder leer je een dorp goed kennen. Zo bespeurt ze een groot verschil tussen ‘boven de Hoofdstraat’ en ‘onder de Hoofdstraat’. “Ik heb het hier goed naar mijn zin hoor, het is een fijn dorp, maar zo saamhorig als in de Achterhoek? Nee, dat is het hier niet.” •

De voormalige kerk waar nu de antiekwinkel Il Finiele gevestigd is.

p. 111

PUZZEL & WIN

HORIZONTAAL

WAT MOET U DOEN? Vul de puzzel in. Breng daarna de letters uit de gekleurde vakjes over naar de balk onder het diagram. Als u de letters in de juiste volgorde zet (eerst de horizontale lettercombinaties, dan de verticale), leest u een typisch Nederlandse uitdrukking. OPLOSSING VORIGE PUZZEL: Vele varkens maken de spoeling dun.

1. 5. 10. 14. 16. 17. 18. 19. 21. 23. 24.

Nederlandse dichter Raakte Assepoester kwijt Daar ga je in bij het uitgaan Drentse hei Nederlandse koffie Uil Nummertje Emotionele wolf Lijn Politie __ paard Eentonige Nederlandse zangeres

25. 27. 30. 32. 34.

Hollandse jenever Muziekinstrument Nachtdier __ op de Dam Grote grazer

HOLLANDS Glorie

35. 37. 38. 40. 42. 44. 46. 49. 51. 52. 53. 54. 57. 59. 61. 62. 64.

Film van Paul Verhoeven Voorbij Soepel Dril Het __, jachtgebied Nederlandse zangeres Musical Antje __, moeder van Romy Winterse pret Sterren __ het doek Hoofdzaak Groningen Airport __ Witte plek op een paardenhoofd Muts met een kwastje Dorp in Limburg Drukte Naaigerei

66. 68. 69. 71. 72. 74. 75. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 86. 89.

Is de A10 van Amsterdam Greco of Salvador Jaarlijks evenement in Assen Geloofsrichting Balt Landbouwwerktuig Haarverlies Vestingstad in Noord-Holland Laatste deel van de Bijbel Ging Dik Trom mee uit varen Gevierde vrouw Binnen Wolvenhapje Vriend Ligt aan de Vecht 'De een zegt geld, de ander money, maar wij zeggen __'

90. Stad, Poort, Hout of Haven 91. Kus 92. Visite

Maak kans op een cadeaubon van POM Amsterdam t.w.v. €200 H

VERTICAAL

et Nederlandse modemerk POM Amsterdam bestaat tien jaar! De oprichters en zussen Liesbeth en Violet Lotgering begonnen met de iconische driehoekige sjaal, maar ontwerpen ondertussen vier tot zes collecties per jaar die wereldwijd worden verkocht. Geïnspireerd op thema’s die POM na aan het hart liggen: haar Amsterdamse roots, liefde voor natuur en handgeschilderde signature prints. De collecties bestaan uit elegante en vrouwelijke stukken, kleurrijke handgeschilderde prints en uitgesproken details in luxueuze natuurlijke stoffen. De winnaar krijgt een cadeaubon t.w.v. € 200 om te besteden in de webshop www.pom-amsterdam.nl.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Jij of ik? We zijn __ Bijna!, MAX Opdracht

Rijksmuseum

22. Klaagzang 26. Heeft een standbeeld op de

Stroomt door Noord-Brabant Nederlandse betaalmethode Besmettelijke ziekte Nederlandse mediatycoon (4+2+3)

9. 10. 11. 12. 13.

20. Was in 2014 op bezoek in het

Jaarlijks op Terschelling

Dokkumer __ Gaan Vlaamse studenten op Haalbaar Joop van den __ Esdorp in Drenthe (Cuby + Blizzards)

15. __-scan

Afsluitdijk

28. 29. 31. 32. 33. 36. 39. 41. 43. 45. 47. 48.

KANS MAKEN OP DEZE CADEAUBON?

Vul dan de oplossing en uw gegevens in bij mail & win op hollandsgloriemagazine.nl. Deze actie loopt tot 2 februari 2022. Na afloop krijgt de winnaar bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

50. 51. 55. 56. 57.

Nederlandse bank

Brabants dorp aan de Maas Joris __, Nederlandse filmmaker Voortbewegen Regelmaat Niemand uitgezonderd Waddeneiland Da's niet mijn pakkie-__

Karel of Peter (2+5)

Rembrandt groteren getale in de Noordzee

60. 63. 65. 66. 67. 70. 73. 76.

77. 78. 80. 81.

De samenzwering van de __

58. Zwemt door opwarming in steeds

Schattebout Presenteert Blauw Bloed

Uniek

onder Claudius Civilus,

Lichaamsdeel Wordt bemind

Zendt Nederland Zingt uit Nederlands adviesorgaan

Plaats in de Betuwe

Kun je mee strijken Shirtsponsor van Oranje Mak Neerlands Hoop, Nick & Simon, of Jurk!

83. 85. 87. 88. 89.

Kreeg wie stout was __ met __ Economische Zaken Zeespiegeldaling Nachtspiegel

Stommerd Varen op de Rijn Pijnlijke aandoening Deel van een kubus Genootschap Onze __ Een van de elf steden Universiteitsbibliotheek

p. 113

REINILDIS

Leve de paplepel

HOLLANDS Glorie

meer zo vanzelfsprekend, want heel wat mensen eten, terwijl ze naar de televisie, op de computer of de mobiele telefoon kijken. Daar worden weinig echte gesprekken bij gevoerd. Dat is jammer, want een goede babbel maakt elk – ook inhoudelijk moeilijk – gesprek makkelijker en is dus uitermate nuttig in het latere leven. En dat geldt zowel voor bezoeken aan familie en vrienden als bij sollicitaties, onderhandelingen en vergaderingen, en ja, ook in het liefdesleven! Thuis kregen wij dus alle basismanieren als het ware met de paplepel ingegoten. Ook letterlijk, want voor het eten kregen we duidelijke ‘eetkreten’ mee als: ‘Maak je ogen niet groter dan je maag’ (= niet te veel tegelijk op je bord scheppen), ‘Niet blazen’ (op het eten, en vooral niet op de soep, want dan vliegen de druppels rond), ‘Wafel! Ellebogen van tafel’, ‘Rug recht’ (rechtop zitten) en ‘Snuit boven de trog’ (breng het eten naar je mond, niet je mond naar het eten). Juist omdat ik merkte hoe nuttig het is goede manieren met de paplepel ingegoten te krijgen, heb ik een ‘KinderDitz’ geschreven, een etiquetteboekje voor kinderen. Een ander gevolg van de ouderlijke etiquettepaplepel was, dat ik het boek van Amy Groskamp-ten Have op verzoek van de uitgever zonder probleem kon herschrijven. •

©Edith Buenen

Reinildis van Ditzhuyzen is historica, publiciste en etiquettedeskundige. Ze herschreef Amy Groskamp-ten Haves standaardwerk ‘Hoe hoort het eigenlijk?’ waarvan de 42ste druk is verschenen.

Hoe groot is de invloed van ouders op de omgangsvormen van hun kinderen? Houdt u, lezer, bijvoorbeeld nog altijd vast aan manieren of regels die u in uw jeugd zijn ingeprent? Ikzelf heb tal van gewoontes overgenomen. Om te beginnen het adagium: vroeg naar bed, vroeg weer op. “Tien uur = middernacht!” riep mijn grootvader steevast. En mijn beide ouders zeiden het hem na. Dit had gevolgen voor de jaarlijkse viering van oud en nieuw. Verheugt u zich elk jaar hierop? Of wilt u het liefst dat ze voorbij zijn, zodat u na de drukke decembermaand met Sinterklaas én Kerstmis én oudejaarsavond én Nieuwjaar kunt terugkeren naar het ‘normale’ bestaan? Mijn ouders keken als vroege slapers in ieder geval niet echt uit naar oudejaarsavond. Dat je op 31 december min of meer verplicht bent tot minstens twaalf uur op te blijven vonden zij een bezoeking. En zeker met ons, de kinderen, toen we nog allen thuis woonden. Elk jaar weer was de vraag: “Hoe komen we oudejaarsavond door?” Televisie hadden we niet. En toen op een dag haalde mijn vader een spel van zolder, dat vroeger bij hem thuis werd gespeeld op deze avond: ‘Klok en hamer’. Daarmee zouden we de lange avond zeker doorkomen! Het werd een ramp, maar we hebben enorm veel plezier gehad. Want we snapten niets van de regels van dit gezelschapsspel, waren vervolgens de hele avond bezig om uit te vinden hoe het in elkaar zat, en gierden daarbij van de lach. En zo werd het twaalf uur – en hadden wij een legendarisch oudejaar dankzij het niet gespeelde ‘Klok en Hamer’. Van huis uit heb ik dus geen flitsende oudejaarsfeesten meegekregen, en ik geef er nog steeds niets om. Is dat de invloed van mijn ouders? In ieder geval leerden wij van hen tal van duidelijke gedragsregels, zoals ‘Vergeet niet te bedanken!’ (als we bij vriendjes gingen spelen), ‘Handen wassen na het plassen’ en ‘Alstublieft’ zeggen. Wij aten altijd gezamenlijk aan tafel en dat was reuze gezellig. Maar het was ook nuttig, want er werd heel wat gepraat. Dankzij deze ‘tafelgesprekken’ leerden wij van jongs af aan converseren, en dat is een niet te onderschatten kunst. Tegenwoordig is dit niet

Bezoek de 150 jaar oude, ambachtelijke distilleerderij

Distilleerderij Rutte

de gin, jenever- en likeurdistillateur in hartje Dordrecht Beste Nederlandse Gin

Single Malt Genever. Gestookt uit gerst. Gerijpt op bourbonvaten.

In 1872 richtte Simon Rutte zijn eigen distilleerderij op in Dordrecht. Hij werkte toen al geruime tijd als meesterknecht in de distilleerderijen van de stad. Toen hij voor zichzelf begin, kon hij al zijn creativiteit kwijt in zijn eigen recepten. Dordrecht was een goede stad voor het ambt: Door de ligging aan het water waren er specerijen verkrijgbaar, graan, maar ook wijn. Het is bij velen onbekend dat Dordrecht vroeger een belangrijke handelsstad was. Dat zie je terug in de mooie, historische panden in de binnenstad. Rutte kocht de wijn in vaten; na de verkoop werden de lege vaten gevuld met jenever. Bij jenevers denken veel mensen nog aan hun opa. Maar houtgerijpte jenever lijkt erg veel op whisky en wordt bij Rutte dus al sinds de oprichting gemaakt. Daarnaast heeft Rutte een mooi assortiment gins en likeuren. De bekende Celery Gin, gestookt met bladselderij, was in 2015 de beste nieuwe gin ter wereld. Dit jaar kreeg Rutte de prijs voor beste Nederlandse gin.

Puur natuur

Rutte Master Distiller Myriam Hendrickx

Tot op de dag van vandaag is de distilleerderij op dezelfde plek gevestigd én worden nog steeds de oude recepten en methoden gebruikt. Waar in veel bedrijven werd gemoderniseerd in de vorige eeuw, is dat bij Rutte niet gebeurd. Dat betekent dat er geen smaak- of kleurstoffen gebruikt worden en dat alle smaak, nog met als toen uit de natuur afkomstig is. Rutte is een echte botanical distiller; dat betekent dat ze gespecialiseerd zijn met smaak halen uit alles wat de natuur voortbrengt; kruiden, specerijen zijn, maar ook vers fruit, schillen, noten, wortels en zelfs bloemen.

Kom op bezoek!

Dutch Dry Gin. De nieuwe fles/uitstraling (voorheen Celery Gin)

Op de eerste verdieping bevindt zich de Proefkamer. Hier worden per jaar duizenden mensen ontvangen voor een proeverij en een rondleiding door de distilleerderij. U kunt ook kiezen voor een uitbreiding; bij een workshop ga je na de proeverij en workshop zelf een gin, jenever of likeur samenstellen met de distillaten en extracten van Rutte. Als groep te boeken op iedere dag van de week. Individueel kan ook, meestal op zaterdag; kijk voor data op www.rutte.com/nl/agenda/

HG2021_6

Articles inside

COLUMN REINILDIS

PUZZEL & WIN

ONS DORP: DE STEEG

HOLLAND BOVEN AMSTERDAM

UIT DE KUNST

ALTIJD ZONDAG

ONZE TAAL

OP NAAR DE TOP

ONZE KEUZE

KUNSTWERK UITGELICHT

SHOPPING

WEG IN NEDERLAND

WEG IN NEDERLAND MET DE KIDS

WINTERWANDELINGEN