Rok XIII nr 4 (67) październik-listopad 2020
Homo homini lupus (est)
Alina Lorek
Zapraszam do refleksji na temat naszych strachów wobec tego, co obce i nieznane, z odniesieniem do wspaniałego zwierzęcia, jakim jest wilk. To, co wilk zobaczy i czego doświadczy przez pierwsze miesiące życia, tego nie będzie się bać. To, czego nie zobaczy i nie powącha, tego będzie się bać na wszelki wypadek. Właśnie dlatego wadera oswaja swoje miesięczne szczenięta z leśnym życiem i trzyma je daleko od człowieka, który stanowi dla wilków największe zagrożenie. Jest to wyjątkowy układ, w którym lęk przed obcym jest korzystny dla obu stron. Wilk, bojąc się człowieka, będzie go unikać za wszelką cenę, a więc nie podejdzie pod ludzki dom i nie zaatakuje. Wilcze szczenię, wzięte z gniazda i oswojone przez człowieka, na zawsze traci możliwość poradzenia sobie na wolności i może stać się zagrożeniem dla człowieka, bo nie bojąc się go, będzie szukać u człowieka pożywienia. W świecie zwierząt strach przed nieznanym ma za zadanie chronić i mobilizować do reakcji obronnej, np. ucieczki. Człowiek, gatunek stojący najwyżej w hierarchii królestwa zwierząt, najgorzej sobie radzi ze strachem. Boimy się na wszelki wypadek tego, czego nie znamy. Bojąc się negatywnej oceny, na wszelki wypadek oceniamy innych. Bojąc się zachowań obcych i innych od naszych, potrafimy na wszelki wypadek atakować. A przecież, w porównaniu do innych zwierząt, posiadamy więcej narzędzi do oceny niebezpieczeństwa i do doboru właściwej reakcji. Przyjrzyjmy się budowie naszego mózgu, według podziału zaproponowanego przez Paula MacLeana oraz zapoznajmy się z działaniem jego poszczególnych części, uwzględniając temat strachu. Mózg gadzi. Najstarsza część mózgu, która poza naszą świadomością reguluje podstawowe funkcje życiowe, takie jak oddychanie, praca serca, łaknienie, sen, przetrwanie oraz popęd seksualny. To także ośrodek reakcji odruchowych, uruchamianych w następstwie zagrożenia. Czy zdarzyło się Tobie uskoczyć w ostatniej chwili przed nadjeżdżającym samochodem? Czy zmroziło Cię kiedyś ze strachu na widok psa szczerzącego kły, czym przypominał wilka? To dobrze, że mamy tę część mózgu, ponieważ ona ratuje nas z opresji zanim zdążymy ją świadomie zauważyć. Jednak u wielu osób mózg gadzi pracuje zbyt intensywnie, uruchamiając procedurę ucieczki czy odrętwienia w niewłaściwych momentach. Może tak być wówczas, gdy coś kojarzy się ze złym doświadczeniem. Osoby po wypadku samochodowym będą mieć więc trudność z ponownym kierowaniem pojazdem lub nawet będą się bały wsiąść do samochodu. Ale bywa i tak, że zagrożenie jest wyobrażone i wywołuje reakcję silnego lęku, tak jakby ono rzeczywiście się działo. Wówczas mózg gadzi przyczynia się do powstania zaburzeń lękowych, gdyż automatyzuje reakcję na bodziec lękowy, którym w tej sytuacji jest sama antycypacja zagrożenia. Mózg ssaczy. Układ limbiczny skupiony jest na przyjemności, nagrodach, realizacji potrzeby uznania społecznego i ochrony przestrzeni życiowej. To ośrodek ekspresji emocji,
Fot. Alina Lorek
16
