SLIMME JOURNALISTIEK
1866 WOORDEN VAN JESSY DE COOKER
ROBOTS Ze zijn er al, de robots die artikelen schrijven. Dat kan flink wat plichtmatig werk schelen en daar
kunnen lokale en regionale redacties hun voordeel mee doen. Aan onderzoek doen die robots niet, dat is en blijft mensenwerk. En terwijl de algoritmes uit datasets artikelen genereren, hebben hun menselijke collega’s meer tijd voor diepgaande onderzoeksjournalistiek.
LEVE DE GEAUTOMATISEERDE JOURNALISTIEK Het jaar 2019 markeerde een belangrijk omslagpunt binnen de Nederlandse journalistiek. Tijdens dat jaar maakten publieke omroep NOS en haar commerciële tegenhanger RTL voor het eerst gebruik van ‘robots’ op hun redacties. “Soms moet je ook vernieuwen om het vernieuwen,” zei Marcel Gelauff, hoofdredacteur NOS Nieuws, nadat het NOS Journaal in 2012 overstapte op een nieuw decor en een nieuwe leader.1 Zou de entree van ‘robots’ op de redactieburelen van de NOS een stap zijn richting minder inzet van mensen? Zou ik mij als 26-jarige journalist en onderzoeker zorgen moeten maken, en vele generatiegenoten met mij? Niets is echter minder waar, ‘robots’ (over die term later meer) gaan ons werk nog leuker maken.
Voor de NOS vulde de robot na de laatste Provinciale Statenverkiezingen 355 nieuwsberichten met gemeentelijke resultaten. Deze ‘robot’ was in feite ‘een algoritmisch proces dat gegevens omzet in verhalende nieuwsteksten met beperkte tot geen menselijke tussenkomst buiten de oorspronkelijke programmering’.2 Op de redactie van RTL deed ADAM (wat staat voor Automatische Data Artikel Machine) zijn intrede. ADAM genereert verhalen op basis van grote hoeveelheden aan data die door journalisten zijn verzameld, geanalyseerd en bewerkt. Tot op heden schreef ADAM over diverse onderwerpen: van verkeersveiligheid tot coronasterfgevallen. Dit zijn verhalen waarin de locatie van het publiek doorslaggevend is voor de informatie die doorgegeven wordt. Dat is op zichzelf geen revolutionair concept; journalisten werken al decennia nationale nieuwsthema’s om naar regionale of lokale verhalen. In de Verenigde Staten, Engeland en in Scandinavië wordt al meerdere jaren gebruik gemaakt van algoritmes die artikelen schrijven. Deze journalistieke vorm waarbij het productieproces niet enkel aan mensen,
18
maar hoofdzakelijk aan algoritmes wordt uitbesteed is de afgelopen jaren in de wetenschap geconceptualiseerd als ‘computational journalism’ 3, ‘automated journalism’ 4 of – de in Nederland gebruikelijke term – ‘robotjournalistiek’ 5.
De opkomst van de geautomatiseerde journalistiek laat zien dat het hele journalistieke vakgebied zich momenteel op een kruispunt bevindt. De laatste tien jaar hebben ontslagen bij digitale uitgevers en traditionele mediaketens de journalistiek gedwongen zich aan te passen en te innoveren. “De meeste nieuwsorganisaties hebben hun personeelsbestand ingekrompen. De overgebleven journalisten moeten hun productie verhogen en op meerdere platformen aanbieden om relevant te zijn in de 24-uurs nieuwscyclus.” 6 Vooral lokale en regionale redacties zijn zwaar getroffen, waardoor er een situatie ontstaan is waarbij lokale en regionale journalistiek niet langer in staat lijkt taken uit te voeren die lange tijd vanzelfsprekend leken: het controleren van de macht op lokaal en regionaal niveau en het bedienen van gemeenschappen met nieuws dat hun gevoel van verbondenheid met een gemeenschap versterkt.7 Aan de andere kant blijkt uit onderzoek van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek dat Nederlandse nieuwsconsumenten duidelijk geïnteresseerd zijn in nieuws over hun woonplaats van lokale en regionale nieuwsmedia. Lokaal nieuws versterkt het gevoel van een gemeenschap en draagt bij aan de lokale identiteit en betrokkenheid, waardoor de nieuwsmedia zich meer richten op het verstrekken van meer voor die gemeenschap specifieke informatie.8 Geautomatiseerde journalistiek helpt redacties om gegevens sneller tot teksten te verwerken en deze voor een specifieke regio of doelgroep direct beschikbaar te maken.
1 Nu.nl, “‘NOS Journaal gaat op de schop’”, Nu.nl, 29 februari 2012, https://www.nu.nl/media/2752237/nos-journaal-gaat-schop.html | 2 Matt Carlson, “The Robotic Reporter: Automated journalism and the redefinition of labor, compositional forms, and journalistic authority,” Digital Journalism, 3:3 (2015), 417. | 3 Terry Flew, Christina Spurgeon, Anna Daniel and Adam Swift, “The promise of computational journalism,” Journalism Practice 6 (2012), 157. | 4 Anja Wölker and Thomas E. Powell, “Algorithms in the newsroom? News readers’ perceived credibility and selection of automated journalism,” Journalism (February 2018), 1. | 5 Matt Carlson, “The Robotic Reporter: Automated journalism and the redefinition of labor, compositional forms, and journalistic authority,” Digital Journalism, 3:3 (2015), 416.
