ONTWERPEN VAN JOURNALISTIEKE ROLLEN EN PRAKTIJKEN
HET BEGINT ERMEE DAT JE UIT JE BUBBEL STAPT
SREKAMSWUEIN NE SRED Rolopvattingen over journalistiek komen in westerse democratieën vaak wel op hetzelfde neer. Journalisten willen weten, ze speuren naar relevante verhalen in de samenleving, ze gaan na of die verhalen wel kloppen en vertellen die verhalen zo overtuigend mogelijk. En tegenwoordig staan ze ook als ontwikkelaars aan de voet van innovaties in het vak. 1769 WOORDEN VAN HARMEN GROENHART
Maak de volgende zin af: Een dokter is iemand die…. De kans is groot dat je denkt aan iets als ‘…patiënten geneest’ of ‘…zich inzet voor jouw gezondheid en die van anderen’. De zin kun je ook afmaken met ‘…werkt in een ziekenhuis’, ’… recepten uitschrijft’ of ‘..een witte jas draagt.’ Maar als je gaat nadenken over de essentie van een beroep, kom je eerder uit bij de rol of de functie van een beroep dan bij concrete kenmerken en activiteiten van dat beroep. Dat geldt ook voor de journalistiek. Je kunt denken aan mensen op een redactie, die stukken aan het schrijven zijn of video’s en podcasts maken. Maar je kunt ook redeneren vanuit de maatschappelijke functie van de journalistiek. De journalistiek als vierde macht, als voorvechter van sociale rechtvaardigheid, als spiegel of cement van de samenleving. Bij de inrichting van je curriculum kun je een soortgelijke keuze maken. Je kunt bijvoorbeeld kiezen voor een curriculum dat producten of vaardigheden uitlicht (interviews schrijven, documentaires maken) maar ook voor een curriculum dat journalistieke rollen centraal stelt. In de curriculumherziening die FHJ momenteel voorbereidt, is gekozen voor dat laatste. Als in je curriculumstructuur de essentiële rollen van de journalistiek zichtbaar maakt, ga je in de opleiding uit van het bestaansrecht van het vak. Je benadrukt niet wat journalisten doen, maar waarom ze dat doen. Het onderwijs concentreert zich op deze manier automatisch op het belangrijkste. Het zet aan tot reflectie, omdat de student moet nadenken over op welke manier een bepaalde rol vervuld kan worden. Wat is duiden eigenlijk? Kun je factchecken in een podcast? Kun je de overheid controleren met een eigen niche-website? In de literatuur zijn uiteenlopende beschrijvingen van rollen en f uncties te vinden. Recent onderzoek door de European Journalism Training Association (EJTA), bijvoorbeeld, vroeg journalistiekopleiders in heel Europa naar hun opvattingen over vier rollen: die van verspreider,
60
nderzoeker, beweger (mobilizer) en beschouwer (Drok, 2019). Het o wereldwijde onderzoeksproject World of Journalism maakte onder meer onderscheid in populist disseminators, detached watchdogs, critical change agents en opportunistic facilitators (Hanitzsch, 2011). Het wereldwijde www.journalismperformance.org werkt meer met perspectieven op rollen, zoals watchdog, civic, interventionist, loyal-facilitator, infotainment en service (Mellado, 2015). En de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) liet in 2018 onderzoek doen naar de manier waarop journalisten aankijken tegen hun rol als duider van nieuws, maker van nieuws, doorgever van nieuws, onderbouwer van nieuws en fact-checker (NVJ/Corner-Stone, 2018).
Het programma zit zo in elkaar dat het gretigheid aanwakkert Los van zulke noemers kun je ook nog een laag dieper kijken (e.g. Hanitszch & Vos, 2017) door onderscheid te maken in normatieve opvattingen (wat journalisten behoren te doen), cognitieve oriëntatie (wat journalisten willen doen), beroepspraktijk (wat journalisten –werkelijk doen) en ‘narrated performance’ (wat journalisten zeggen dat ze doen). Hoewel er veel variatie is in indelingen en terminologie, komen rolopvattingen over journalistiek in westerse democratieën vaak wel op hetzelfde neer. Veel van deze rollen komen terug in het beoogde FHJ-curriculum, waarin we acht journalistieke rollen onderscheiden. Deze rollen zijn zo gekozen dat we zoveel mogelijk recht doen aan de bestaande rolopvattingen van de journalistiek in de samenleving, aan de aard van de zich ontwikkelende student en aan het gegeven dat er ook nieuwe rollen of praktijken ontstaan en ontwikkeld kunnen worden.
