heit&mem nr. 1 2023

Lytse ûndernimmers Te betiid

berne Het hooggevoelige kind

De magy fan poëzy

NR.1

Op zoek naar kinderopvang?

Elke dag een mooie dag! We bieden kinderopvang door heel Friesland: voor baby’s, peuters en schoolkinderen tot 13 jaar. Kijk op www.kinderwoud.nl voor al onze opvanglocaties. Ieder kind verdient het om zich in een warme, geborgen sfeer te kunnen ontwikkelen en ontplooien!

kinderwoud.nl

Kinderopvang in Friesland

LAATSTE KANS!

t/m 3 sept. 2023

Gewoon geweldig

wij bieden liefdevolle aandacht en geborgenheid voor ieder kind

Bekijk onze locaties op kidsfirst.nl

Meer informatie over gastouderopvang vind je op kidsfirstgastouderbureau.nl

Vragen? Bel: 088 – 035 0400

Buitenschoolse opvang | Kinderdagverblijf | Peuteropvang | Gastouderopvang

& b 2 2

De bekendste bisteferskes

fan Hindrik van der Meer

€

18,95

F

Bijke

œ œ œ œ œ œ

1.  Bij ke, Bij ke, Bij ke

1.  Bij ke, Bij ke, Bij ke

C F & b œ œj

œ œ œ œ leaf lyts hûn tsje

lyts hûn tsje

D m F œ œ œ œ sto in rûn tsje

œ œ mei dyn sturt draai

sturt draai

C F & b œ œj œ œ en al sei sto

G 7 œ œ ˙ dan gjin wurd,

C & b œ œ œ œ al les sjoch ik

& b

F B b F

œ œ œ al les sjoch ik

C C 7 œ œ ˙ oan dyn sturt.

oan dyn sturt.

2.  Bijke,  Bijke,  Bijke,  en  dyn  earen        Kinne  my  ek  hiel  wat  leare;        Bisto  bliid  dan  hast  se  plat        Stean  s’omheech  dan  is  der  wat.

2.  Bijke,  Bijke,  Bijke,  en  dyn  earen        Kinne  my  ek  hiel  wat  leare;        Bisto  bliid  dan  hast  se  plat        Stean  s’omheech  dan  is  der  wat.

3.  Bijke,  Bijke,  Bijke,  leaf  lyts  hûntsje        mei  dyn  sturt  draaisto  in  rûntsje.        En  de  eagen  yn  dyn  kop,        stean  sa  blier  as  ik  dy  rop!

FAN DE REDAKSJE

Hieke Rienstra (redakteur)

Redaksje

Dieuwke van der Meer

Hieke Rienstra

Skriuwers

Sjoukje de Boer

Andries Jelle de Jong

Tine van Knijff

Janna van der Meer

Arjanne Nijp

Ciska Noordmans

Thea van der Schaaf

Marrit de Schiffart

Froukje Sijtsma

Berber Spliethoff

Klasina van der Werf

Fotografy

Hippe Kiek Fotografie by Sjoeke

Janna van der Meer

Dieuwke van der Meer (haadredakteur)

Ik tink dat de folwoeksenen fan no allegear doe’t se noch bern wienen wolris in hutte boud ha. Ien fan planken of tûken of miskien fan tekkens. Mei in sithoeke en miskien wol in keukentsje. Ik wol yn alle gefallen. Ik kin der wol in boek oer skriuwe. De bern fan hjoed-de-dei boartsje in stik minder bûten. Soenen se ek noch wolris in hutte bouwe? Ik kin jim sizze fan wol. It bewiis kinne jim sjen op side 30.

Foarmjouwer BW H ontwerpers www.bwhontwerpers.nl info@bwhontwerpers.nl tel.: 058 - 213 35 43

Korreksje

Ytsje Steen-Buwalda

Printwurk Ink69 www.ink69.be

Redaksje-adres/útjouwer: Afûk

Postbus 53 8900 AB Ljouwert www.afuk.nl ynfo@afuk.nl / ynfo@heitenmem.nl tel.: 058 - 234 30 70

Distribúsje

Heit&mem wurdt fergees ferspraat yn in oplage fan 36.500 eksimplaren. Der wurdt

Hawwe jimme ek safolle teken- en knutselwurkjes thús? Wy kinne hjir de muorren der wol mei behingje. De moaisten krije in plakje op it pripboerd en komme letter yn de ‘bewarbak’. De rest giet, nei in skoftke, gewoan by it âld papier. Wol yn it geheim, want it leafst soene de bern ús muorren der echt mei behingje. Of se ferkeapje, want dy reinbôgedino mei baby yn ’e búk sil fêst in hiele bult sinten opleverje! Op side 12 fertelle in pear geweldige bern wat sy ferkeapje yn harren eigen lytse winkeltsje. Aaien, earmbantsjes of prachtige kaarten, der is fan alles te krijen. Miskien by ús thús dochs ek mar ris in kreamke ynrjochtsje? Moai behang te keap!

wurke neffens in redaksjestatút dat boarch stiet foar de ûnôfhinklikheid fan de redaksje.

Dizze heit&mem is it earste nûmer dat yn 2023 ferskynd is.

Yn it foarjier ferskynt De lytse heit&mem, in útjefte dy’t fia de gemeente yn it Taalkado ferspraat wurdt. Heit&mem is in meartalich tydskrift en spesifyk rjochte op âlders mei bern yn Fryslân.

De heit&mem is fansels net allinne foar heiten en memmen bedoeld mar ek foar alle oare opfieders fan bern fan 0 oant 12 jier.

Heit&mem is fergees te krijen by boekhannels, bibleteken, gemeentehuzen en in protte oare iepenbiere romten. Sjoch foar de ferspriedingslist op www.heitenmem.nl

Losse nûmers

Losse nûmers kinne besteld wurde fia websjop.afuk.frl, foarsafier op foarried.

ISSN: 1878-4437

Heit&mem kinst ek folgje fia:

Utjûn mei stipe fan de provinsje Fryslân.

Kolofon

Froukje Sijtsma (skriuwer)

Op skoalle is it supergesellich en thús krijt in berntsje soms ynienen in fûle woedeútbarsting. Psychologe Janneke van Olphen is de earste persoan dy’t de eigenskippen fan heechsensitiviteit en strong willed mei elkoar ferbynt. Se skreau it boek ‘Het hooggevoelige kind met een sterke wil’. Dêryn makket se ynsichtlik wêr’t dy woedeútbarstingen soms out of the blue weikomme. En makket se ek dúdlik wat de soms ûngeduldige reaksje fan frustrearre âlden wer teweechbringe kin. Janneke nûget lêzers fan har boek út om heechgefoelige bern mei in izersterke wil better kennen te learen. Hokker sinjalen jout in bern ôf om dúdlik te meitsjen dat it de heechste tiid is om it ammerke fol prikkels te leegjen?

Ciska Noordmans (skriuwer)

It liket wol in firus, sei in tritiger tsjin my, doe’t ik fertelde dat ik op besite soe by de famylje út Wolvegea wêrfan’t de âldste ek mei genderproblematyk te krijen hat. In dame op jierren sei dat it har neat útmakke dat jongelju harren feroarje litte. Ommers, de tiid feroaret en de hiele wrâld feroaret. Hâld de fokus op de belangrike dingen yn it libben, sei se. Sa as ferbining tusken de minsken, en ferbining mei de ierde. Nei sokke wize wurden kinne wy dochs allinne mar stil wêze en akseptearje?

Wolsto wat oan ús kwyt?

In bysûnder ferhaal, in moaie foto, in goeie tip of gewoan dyn miening ergens oer? Mail it ús of stjoer it op! ynfo@heitenmem.nl

Heit&mem

Postbus 53, 8900 AB Ljouwert. Of sykje ús op fia Facebook, Instagram, Pinterest of Twitter.

Op de cover

Op de cover staan Teske (6) en Lizelore (2) uit Ternaard. Teske houdt van tekenen en dansen en Lizelore van knippen en plakken. En allebei spelen ze graag buiten. Ze vinden het fantastisch dat ze op de cover van het heit&memtijdschrift mogen staan. Teske kan niet wachten om het aan de juf en aan alle klasgenootjes te laten zien!

nijs

Bûseskatten

Fan in fergetten suertsje oant de aldermoaiste stien, fan in knikkert oant in ûlebal, fan in kleurde plestik dop oant in wjirm. Jas- en broeksbûsen binne de bêste skatkeamers fan de hiele wrâld.

Wy, Barbara en Reina&Greetje, meitsje in boek oer bûseskatten. Mar dat kinne wy net sûnder dy! We ha al in tal moaie skatten, ferhalen en foto’s fan jimme krigen, mar hoe mear skatten hoe better. Ja, dochs? Dus, bisto ûngefear tusken de 3 en 7 jier âld en wurdst krekt sa bliid fan jas- en broeksbûseskatten as wy? Leegje dan dyn bûsen, meitsje in foto fan dyn bûseskat en bewarje him goed. Stjoer de foto fan de skat mei dyn namme, leeftiid, fynplak + datum en dyn ferhaal nei buseskatten@gmail. com. Miskien wolst ús ek noch fertelle wêrom ast de skat meinaam hast. Dan meitsje wy der in moai boek fan. Foar elkenien. De moaiste, gekste, gewoanste of bysûnderste, alle skatten binne wolkom. En bist nijsgjirrich nei ús eigen sammele bûseskatten? Dan kinst ús folgje op Instagram @buseskatten of #bûseskatten. Giest mei te bûseskatsammeljen?

Graach ynstjoere foar 3 septimber 2023.

Poppe fan de moanne

novimber 2022

Mats Ferwerda út Dronryp (berne op 18.10.2022)

desimber 2022

Yelmer Tjibbe van der Linden út Ternaard (berne op 15.07.2022)

jannewaris 2023

Lieke Mons út Seisbierrum (berne op 13.11.2022)

Is dyn poppe, buorfamke, neefke of beppesizzer de moaiste poppe fan de wrâld? Upload dyn foto op www.heitenmem.nl!

De poppe mei de measte stimmen kriget in Frysk poppepakket tastjoerd. Dochst ek mei?

febrewaris 2023

Mirella van der Zwaag út Stynsgea (berne op 20.12.2022)

Wisto dat…

maart 2023

Harm-Jan Ruurd Visser út Nijlân (berne op 27.01.2023)

april 2023

Jelda Gretha Pijper út Holwert (berne op 06.12.2022)

Regels foar skermtiid?

• online edysjes fan heit&mem ek (fergees) te downloaden binne fia websjop.afuk.frl?

• Keimpe de Krokodil alle moannen in lêstip jout op www.heitenmem.nl?

• wy fergees dyn Fryske bertekaartsje neisjogge? Mail dyn úttypte tekst nei ynfo@heitenmem.nl (dus gjin foto of pdf)

• der in nije oerset-app te krijen is? Sjoch: oersetter-app.nl

• heit&mem in projekt is fan de Afûk?

• nije âlden bij de oanjefte fan harren bern op it gemeentehûs in Taalkado krije?

• yn septimber de 'Lês-mar-foar-wiken' wer binne?

Oeral yn Fryslân is dan ekstra omtinken foar it Frysk foarlêzen. Lêze jimme ek mei? Sjoch op: Tomke.frl

• de Afûk dit jier 95 jier bestiet? Op nei de 100! It taalkado, fergees foar alle nije âlden.

Mei de bern in hut bouwe? Bern stimulearje om sels jild te fertsjinjen? In kadootsje by de jierdeitraktaasje?

FRYSK YN ’E KLASSE

Ien kear yn de wike jout juf Anna Frysk yn groep 4/5, soms wat faker. Dan ferdielt se it oer de wike. ‘Ik nim der echt de tiid foar, want ik fyn it belangryk dat se it goed lêze kinne. Ik lit se ek wolris foarlêze by de kleuters. Want hoe faker ast it dochst, hoe better as it giet.’ Se brûkt ferskillende learmiddels: Spoar 8 op it digiboerd, boekjes fan Keimpe de Krokodil en it magazine Tsjil. ‘En soms pak ik ek noch wol de âlde metoade derby. Ik doch in soad mei teksten, en sykje dan tema’s dy’t oanslute by de belibbingswrâld fan de bern.’ Meunstertún op de iPad is by de measte bern favoryt. ‘Mar ik doch toch ek noch in soad lekker âlderwetsk klassikaal.’

Fiif fan de fyftjin bern yn groep 4/5 binne thús Frysktalich. Acht prate Nederlânsk en twa bern komme út Afganistan. ‘Ien fan de bern praat sa moai Wâldfrysk’, seit juf Anna.

‘Ik fyn it moai dat se dy ferskillen hearre. En dat se ek in gruttere Fryske wurdskat krije. Lêsten hearde ien fan de bern it wurd “buorlju” en doe sei er: dat seit myn beppe ek altyd.’

‘Ik fyn it Frysk gewoan moai. Myn doel dit jier is dat se alle Fryske lûden leare. Ik ha der platen fan hingjen yn it lokaal. De ê fan bêd bygelyks, dy neame we dan de seur-ê. Dêr wol ik echt tiid yn ynvestearje, want dan leare se it goed te lêzen en letter ek te skriuwen. As ik berikke kin dat oer tweintich jier ien fan dizze bern thús it Frysk ek meijout oan syn of har bern, dan is dat al moai. It soe skande wêze as de taal net mear brûkt wurdt. Mar it wichtichst is dat se it oanrikt krije.’

‘In u mei in dakje sprekke we út as in “oe”’, seit juf Anna Veenje fan OBS It Tredde Sté yn Jirnsum.

In learling út groep 5 lêst lûdop in tekst foar oer in tiny house.

By it wurd ‘skjinmeitsjen’ stroffelt se efkes. Mar har klasgenoatsje wit presys wat der stiet en helpt har.

Wolsto ek mei dyn klasse op de foto en fertelle oer de Fryske les by jimme yn de klasse? Mail dan nei ynfo@heitenmem.nl

We zijn jari

We zijn jarig!

Het fami liebedr ijf van de fami lie Klaver, vier t di t jaar haa

Het fami liebedr ijf van de fami lie Klaver, vier t di t jaar haar

Drachten en omstreken en maa kt nog a ltijd dagelijks jong ouder s blij met de fijne ser vice en de mooiste ba byspu llen!

Drachten en omstreken en maa kt nog a ltijd dagelijks jonge ouder s blij met de fijne ser vice en de mooiste ba byspu llen!

Verander ingen in 70 jaar

Verander ingen in 70 jaar

Hie l ke e n Bou k je Klav e r o pen d en in 1953 b a b y win ke l

Hie l ke e n Bou k je Klav e r o pen d en in 1953 b a b y win ke l

´ K la v e r ’ s Sp e c ia alzaa k ´ op d e St a tions w eg in D ra ch -

K la v e r ’ s Sp e c ia alzaa k op d e St a tions w eg in D ra ch -

n aa m ‘B a b y P la n e t’ op de wi n kelg e ve l s .

n aa m ‘B a b y P la n e t’ op de wi n kelg e ve l s

ma a r dr ie m e r ke n : Ko e lst ra, R iemersm a en Muts a e -

ma a r dr ie m e r ke n : Ko e lst ra, R iemersm a en Muts a e -

Inm idde ls is o o k d e de rd e gene rat i e to e get re d e n

Inm idde ls is o o k d e de rd e gene rat i e to e get re d e n

w i n ke ls t o t 3 . 000m2 e n e en complete w ebsh o p voo r

Ned e r la n d e n B e lgi ë Over het a ant a l kin d er w agenm e r ken, -soort e n e n -kleu re n ma a r t e zwijgen..

w i n ke ls t o t 3 . 000m2 e n e en complete w ebsh o p voo r Ned e r la n d e n B e lgi ë . Over het a ant a l kin d er w agenm e r ken, -soort e n e n -kleu re n ma a r t e zwijgen..

I n 70 jaa r is e r v ee l v e ran d e rd in de baby w e reld .

I n 70 jaa r is e r v ee l v e ran d e rd in de baby w e reld

m aa r o ok beste vri e nd i nnen D e c o mb i n a tie van d e j a re n l ang e e rv a ring van de b ro e rs met d e n i eu w e

m aa r o ok beste vri e nd i nnen D e c o mb i n a tie van d e j a re n l ang e e rv a ring van de b ro e rs met d e n i eu w e

Derde genera tie

Derde genera tie

I n de j a re n ’50 w oonden H i e l ke en Boukje met he t gez i n g ew oon boven de w in kel op de Stati o nsweg

I n de j a re n ’50 w oonden H i e l ke en Boukje met he t gez i n g ew oon boven de w in kel op de Stati o nsweg .

fe ct op d e hu id ig e b ed rij f sst rat e gi e. S am e n met e e n l oy aal t ea m n e m e n zij (a a nst a and e ) ou de rs a a n d e h a nd , zo da t zij z o rg el oos kunnen g e ni e t e n van d e

fe ct op d e hu id ig e b ed rij f sst rat e gi e. S am e n met e e n l oy aal t ea m n e m e n zij (a a nst a and e ) ou de rs a a n d e h a nd , zo da t zij z o rg el oos kunnen g e ni e t e n van d e

H un zon e n S ie tz e e n J an Kl a v e r, d e huidige eigena -

re n, g ro e i d en hi e r s a men m e t hun twe e b roers e n zusj e o p en hi e lpen hun o u d ers w a ar h e t ko n in d e b a by w in ke l I n 1987 namen d rie zonen de win ke l ov e r van hun ou d ers, w aarvan b ro e r Bert inmi dd el s i s g e stop t.

H un zon e n S ie tz e e n J an Kl a v e r, d e huidige eigenare n, g ro e i d en hi e r s a men m e t hun twe e b roers e n zusj e o p en hi e lpen hun o u d ers w a ar h e t ko n in d e b a by w in ke l I n 1987 namen d rie zonen de win ke l ov e r van hun ou d ers, w aarvan b ro e r Bert inmi dd el s i s g e stop t

b a b y i s ee n fe estj e, z e ke r bij Bab y P l ane t •

b a b y i s ee n fe estj e, z e ke r bij Bab y P l ane t •

' I ns p i op Ins t a ' O p I n s ta g ram la ten we d e mo o i s te s e tj e s b a by- e n kinde r k l eding zi e n Sc a n de Q R- co d e e n v l i eg di rec t n a a r I n s ta g ram :- )

' I ns p i op Ins t a ' O p I n s ta g ram la ten we d e mo o i s te s e tj e s b a by- e n kinde r k l eding zi e n .

Sc a n de Q R- co d e e n v l i eg di rec t n a a r I n s ta g ram . :- )

De zonen Bert, Sietze en Jan nemen de babyw nke over - 1987

ven Lotte en Kirsten, openden in 1953 de eerste babywinkel

chters Lotte en Kirsten

Boukje en Hielke woonden met 5 kinderen boven de winkel van 100m2

Zó zagen de kinderwagens van toen er uit!

Sa prate wy thús:

René en Jolanda

René en Jolanda Zeldenrust wenje yn

It Hearrenfean, binne fan Frysk komôf, mar prate Hollânsk mei elkoar. Mei harren trije bern prate se wol Frysk. Dy hawwe ek Fryske nammen: it famke fan fjouwer jier hjit Simmer, har broerke fan trije Stoarm en de namme fan it jongste jonkje, fan ien jier, is Moanne.

‘Dat René en ik Hollânsk mei inoar prate, komt trochdat we ús relaasje begûnen mei chatten en dat gie yn it Hollânsk’, fertelt Jolanda. ‘Dat is sa bleaun.’ ‘En Jolanda praat ek altiten Hollânsk, dat is se wend’, seit René. ‘Dêr wol ik net oankomme. It is har memmetaal.’

Jolanda laket: ‘Ja, Hollânsk fielt as myn memmetaal. Ek al praat myn mem Frysk. Sy is gelyk in echte diepfries . Heit wat minder, mar ik kin dochs sizze dat ik Frysk grutbrocht bin. Miskien bin ik Hollânsk begûn te praten trochdat we yn It Hearrenfean wennen. Hjir wurdt in soad Hollânsk praten. Gjinien fan myn freondinnen praat Frysk.’

René is hielendal Frysk grutbrocht. Mar op syn achttjinde ferhuze hy nei Zwolle. Dêr wenne hy tsien jier. Doe twa jier yn Utrecht en dêrnei wer yn Koudum, syn berteplak. Doe sakke it gefoel yn dat hy in echte Fries wie en besleat er yn Fryslân

te bliuwen. Mar doe’t René kunde oan Jolanda krige, praten se dus Hollânsk mei elkoar. ‘Mar by de swangerskip begûn ik as fansels Frysk tsjin har búk te praten’, fertelt hy. ‘Dat fielde natuerlik. Boppedat giet it behâld fan it Frysk my oan it hart.’ ‘Ik ha foar myn bern altiten in “mem” west,’ seit Jolanda, ‘noait in “mamma”. Ik soe it raar fine at se dêrmei begûnen. It fielt foar my goed om Frysk mei de bern te praten. Miskien om’t myn mem dat ek mei my die.’

René en Jolanda soenen it allebeide begrutlik fine at harren bern aansten allinnich noch mar Hollânsk prate soenen. De âldste begjint al hyltiten mear Hollânsk te brûken. Dêrom moedigje se elkenien oan om dochs fral Frysk mei it famke te praten. ‘Ik gean der net foar lizzen wannear’t Simmer letter Hollânsk praat,’ seit René, ‘mar ik soe it moai fine as se it Frysk omearme.’ ‘Ik ek,’ knikt Jolanda, ‘want ik bin grutsk op it Frysk, ek al praat ik it meastentiids net.’

Lytse ûndernimmers

Robin syn kreamke is populair bij toeristen

Robin Haakma (7) was nog maar vier jaar toen hij zijn eigen volkstuin begon. Hij helpt mee vanaf het zaaien tot en met het plukken. De aardbeien, boontjes en bloemen verkoopt hij vervolgens in het kraampje voor het huis in Burdaard waar hij met heit Sietse, mem Wilma en broertje Hidde (4) woont. ‘Us pake Tjalling hat it kreamke makke. It stiet by it wetter, dus dêr komme ek in protte toeristen’, vertelt Robin. Pake Sietse helpt ook mee. Als hij op de nabijgelegen brug zit, houdt hij in de gaten of iedereen wel betaalt, of hij vult de producten bij.

Courgettes en rabarber

Het kraampje begint steeds voller te worden, want Robin verbouwt ook courgettes en rabarber. Al vindt hij dat zelf niet zo lekker. Het meest populair zijn de eieren die de jonge ondernemer verkoopt. ‘Yn twa wiken tiid ferkeapje wy wol 1080 aaien’, zegt Robin trots. Hij moet weleens geld wisselen met klanten en daar is hij best goed in. Niet voor niets doet hij het goed met rekenen op school. De eieren koopt Robin bij een handelaar uit Elsloo, die ze via familie kennen. ‘Wy dogge alle aaien ien foar ien yn doaskes. Myn broerke helpt dan ek wolris mei. Al falt der ek wolris ien stikken’, lacht Robin.

Leuke reacties

Zelf hoeft hij niet altijd bij het kraampje te staan om zijn producten te verkopen. ‘Minsken kinne it jild yn in bakje dwaan, dêr sit in klepke op.’ Robin krijgt leuke reacties van mensen uit de buurt op z’n kraampje. Hij krijgt zelfs hulp van de buurman van zijn pake uit Damwâld. Die kweekt onder andere tomatenplantjes voor Robin, die de jonge ondernemer vervolgens kan doorverkopen. En in de herfst heeft hij aan de vrouw van het bloemenwinkeltje uit het dorp een goede klant.

‘Dy keapet myn pompoenen’, vertelt Robin. Het geld dat hij verdient, doet hij in zijn spaarpot en op zijn bankrekening. Over wat hij later wil worden is Robin duidelijk. ‘Nee, gjin hanneler, mar fuotballer.’

Lytse ûndernimmers

Ynke Lotte maakt anderen blij met haar knutselwerkjes

Meteen bij binnenkomst van de motorzaak Bernard Motoren en Banden in Dokkum valt het op. Naast de toonbank staat een grote paarse kast met allemaal vrolijk gekleurde spullen erin. ‘Dit is myn ferkeapkast. Of eins hjit it Ynke Lotte’s Boutique, mar ik moat noch even in nij buordsje meitsje’, vertelt de 10-jarige Ynke Lotte Postma.

Ynke Lotte is altijd al een creatieveling geweest. Het begon met het bewerken van kippenveren die ze vond in hun eigen tuin. ‘Sjoch, hjir meitsje ik in gatsje yn, dan doch ik der in folling yn fan in pin en dan hast in moaie fearren pin. Dêr is it mei begûn’, zegt Ynke Lotte, die haar boutique steeds verder uitbreidt. ‘Ik bin altyd oan it tekenjen en knutseljen en op ’t lêst hie ik safolle spul dat ik tocht: wat moat ik dermei? Doe ha ik fan myn tekeningen placemats en boekelizzers makke. Earst mei help fan in âlde laminearmasine, mar wy ha no in nijen. Dêr kinst ek A3-papier mei printsje.’

Vrolijke kleuren

De jonge onderneemster vertelt honderduit over alle spullen die ze gemaakt heeft. Zo kocht ze houten eenden bij de Kringloopwinkel die ze mooi beschilderde. ‘Wibeleachjes derop en klear’, lacht ze. Maar ze verft ook potjes in vrolijke kleuren en maakt daar waxinelichtjes van. En zo heeft ze altijd wel weer nieuwe ideeën. Voor Pasen maakte ze mooie eierhouders en ook met Halloween en

Kerst zorgt ze voor hangers in de bijpassende thema’s. Voor de zomer timmert ze met heit een bijenhotel in elkaar. ‘Ik timmerje wol faker mei heit, dat fyn ik moai om te dwaan.’

Ondernemersbloed

De meeste dingen bedenkt Ynke Lotte zelf en soms krijgt ze een beetje hulp van mem. ‘Sa mei ik de naaimasine brûke om “geurzakjes” mei lavindel deryn te meitsjen.

Ik ha al in protte jild fertsjinne, 24 euro. Dêr keapje ik wer nije knutselspullen foar om dingen te meitsjen dy’t ik ferkeapje kin.’ Over wat Ynke Lotte wil worden twijfelt ze nog, maar het liefst ‘iets’ met dieren. ‘Wy ha thús ek allegear bisten en dêr bin ik sljocht op.’ Maar een eigen zaak lijkt haar ook wel wat. Het ondernemen zit aan vaderskant in de familie. Zo was pake eigenaar van een supermarkt, heit handelt in motoren en ook zijn neven zijn ondernemer in Dokkum.

Voorlopig houdt Ynke Lotte het bij de verkoop van haar spulletjes. Wat ze er zo mooi aan vindt? ‘Oare minsken bliid meitsje en sels hâld ik der ek noch in leuk bedrachje oan oer.’

Lytse ûndernimmers

De 5-jarige Teske tekent erop los

‘Studio Plaatjesmaker’, zo staat er geschreven op het pand naast de voetbalkantine in Ternaard. Bij binnenkomst wordt al snel duidelijk dat de studio ook ‘Praatjesmaker’ had kunnen heten, want de 5-jarige Teske zit niet om een praatje verlegen. Dat komt goed uit, want sinds haar vierde jaar maakt ze al haar eigen Teken Tutorials, met een beetje hulp van mem Marijke Buurlage die illustrator is.

Zo moeder, zo dochter, want Teske tekent al van jongs af aan. Teske tekent erop los aan haar eigen bureautje in de studio. ‘Dit is mijn mooiste tekening’, zegt Teske terwijl ze een vrolijke tekening van een vlinder laat zien die afgedrukt is op een kaart. Ook van een lieveheersbeestje, bijen en een poes zijn kaarten gemaakt. Met haar kaarten staat ze samen met Marijke op kunstmarkten. ‘Kaarten te koop, roep ik dan’, lacht Teske. En het werkt, want ze heeft al veertig euro verdiend met haar eigen kaartenlijn.

Teske Tutorials

Ondertussen blijft ze nieuwe tekeningen maken, maar ook knutselen vindt ze leuk. In Studio Plaatjesmaker worden sinds kort ook workshops aan kinderen gegeven en daar doet Teske maar al te graag aan mee. Ook op school is tekenen haar lievelingsvak. Ze heeft haar zusje Lizelore (2) al aangestoken,

want als die op de iPad is zegt ze: ‘Teske Tutorials’. ‘Lizelore vindt tekenen ook leuk, want in ons vakantiehuisje tekende ze op de muur’, zegt Teske. ‘Maar,’ voegt ze er eerlijk aan toe, ‘dat hebben we wel verteld aan de mevrouw.’

Kaartenwinkeltje

Zelf wil Teske ook illustrator worden, net als mama. Én Pandaknuffelaar, want dat is een echt beroep, heeft ze ontdekt. Eerst blijft het bij panda’s tekenen in plaats van knuffelen. Maar Teske houdt niet alleen van schattige dieren, ze zoekt ook de spanning op van alles wat met Halloween te maken heeft. ‘Spinnen, heksen en figuren uit de serie Wednesday vind ik leuk. Misschien ga ik dat ook wel maken.’ Genoeg ideeën, dus houd YouTube en het Kaartenwinkeltje van Teske goed in de gaten.

De bernekeamer

Janneke: ‘Dit keammerke hat al trije kear in metamorfoaze ûndergien. Jula en har broer Vygo binne in twaling en sliepten hjir earst tegearre. Doe wie it neutraal griis. Al gau kamen wy derachter dat Vygo gjin goede slieper is, wylst Jula wol altyd trochsliept. It wie dus better om se apart sliepe te litten: Jula bleau hjir en Vygo ferhuze nei in oare keamer. Twa jier lyn makken wy hjir in echte fammekeamer fan. Ynspiraasje helje ik oeral wei: fan ynternet, út tydskriften en winkels. Ik meitsje gjin moodboard, mar de plaatsjes nestelje har yn myn holle. Ik jou der altyd in eigen draai oan om it passend te meitsjen. Dit keammerke is echt Jula: leaf en dochs ek stoer. Dat sjochst bygelyks oan de muorren. Dêr sit skattich behang op mei gouden hertsjes, mar de houten latsjes en de âldrôze fervekleur meitsje it stoer.

Myn útdaging is om in sa fijn mooglike romte te meitsjen foar sa min mooglik jild, it hoecht net allegear nij of djoer. Jula har bêd komt fan Marktplaats en ik ha ek in soad dingen brûkt dy’t wy al hiene, sa as de hingstoel. Dy kocht ik fan it jild fan myn alderearste baantsje, Jula kin dêr lekker yn sitte te lêzen. De houten kiste is in kadootsje fan ús heit. Hy wurke yn de bussebou, grutte ûnderdielen fan bussen waarden yn sokke kisten levere. Ek it hout achter de kommoade koste hast neat. It is leuk om dêr hieltyd wer oare weardefolle dingen oan op te hingjen. Sa’n boerd skeelt ek gatten yn ’e muorre en dêr wurdt Jula har heit dan wer hiel bliid fan!

Jula (4) hat sûnt in pear jier in echte fammekeamer. Rôs, okergiel, hout en reid foarmje in harmonieus gehiel. In keammerke om ta rêst te kommen, seit mem Janneke Roorda, dy’t it hearlik fynt om neist har wurk kreatyf dwaande te wêzen.

De bernekeamer

Wy fine it belangryk dat Jula rêst fynt op har keammerke. Se hat it soms nedich om har werom te lûken, dêrom stiet it ek net fol mei boartersguod. Moarns betiid boartet se lekker mei har knuffels of mei it servyssetsje. Dat stiet trouwens op in beamstamtaffeltsje dat har beppe makke hat. Wy hawwe sowieso in kreabea-famylje. De oare beppe makke bêdeguod en it kleanrekje kreëarre ik sels fan in biezemstôk en kralen dy’t Jula útsocht. Dy kleanrekjes ferkeapje ik ek fia Instagram (@by_janneke), superleuk om te dwaan. Kreatyf dwaande wêze jout my rêst. De fervekwasten binne no ek krekt wer opburgen; in kast yn ’e wenkeamer krige in oare kleur. It folgjende projekt stiet trouwens ek alwer op de planning. Us tredde berntsje is ûnderweis, dus ik kin wer los mei in nij keammerke!’

Kom ris achter dat skermke wei!

Wist je dat 1 op de 5 peuters al meer dan drie uur achter een scherm zit? Het is natuurlijk ook wel een heerlijk gemakkelijke oppas, zo’n schermpje. Maar toch zouden we ermee moeten oppassen. Al zou het alleen maar zijn omdat een kind bijziend kan worden doordat het te lang naar een smartphone of tablet staart. Het Oogfonds heeft er de 20-20-2-regel voor bedacht om je ogen gezond te houden. Dat houdt in: na 20 minuten dichtbij kijken is het goed om 20 seconden in de verte te kijken, en kinderen moeten minimaal 2 uur per dag buiten zijn om genoeg buitenlicht te krijgen.

Maar dat zo’n telefoon of tablet verslavend is, weten we allemaal. Hoe zorg je voor grenzen? Het is voor je kinderen fijn dat ze weten waar ze aan toe zijn. Dan is het duidelijk en hoeft er verder niet over gediscussieerd te worden. Bovendien is er meer in het leven dan het internet!

Tips

Femke: “Ik gean alle dagen tusken healwei 5 en 5 oere de keuken yn om iten te sieden. De bern meie dan even foar de tv of tablet oant it iten klear is. Dat is dúdlik foar se. Oerdei freegje se der net om, dan mei der lekker (bûten) boarte wurde.”

Erik: “Us beide bern sitte it leafst de hiele dei op de iPad. Dêrom ha ik mei in app skermtiid ynsteld. Dan hâldt it spultsje fansels op en moatte se harrensels efkes oars fermeitsje.”

Mediaopvoeding.nl heeft de volgende richtlijnen opgesteld:

• 0-2 jaar: eventueel een paar keer per week samen, maximaal 5 minuten per keer.

• 2-4 jaar: 5 tot 10 minuten per keer, maximaal 30 minuten per dag.

• 4-6 jaar: 10 tot 15 minuten per keer, maximaal 1 uur per dag.

• 6-8 jaar: 30 minuten per keer, maximaal 1 uur per dag.

• 8-10 jaar: maximaal 1 tot 1,5 uur per dag.

• 10-12 jaar: maximaal 2 uur per dag.

• 12 jaar en ouder: maximaal 3 uur per dag.

Sanne: “Onze kinderen krijgen allemaal een uur per dag schermtijd. Maar alleen als ze hun taakjes voor die dag helemaal hebben afgerond. Werkt perfect!”

Anne Marij: “Wy ha net echt regels, mar ik besykje de bern altyd alternativen te jaan. Lekker der op út, spultsjes oan tafel en leuke dingen dwaan. De tablets lizze net yn it sicht, mar binne heech op de kast opromme. Dan moat der earst echt om frege wurde, at se der op wolle.”

Tekst:

De húshâlding bestiet út

Anna-Neeltje Schots (55 jier)

Jurre (20)

Marije (12)

3 poezen en 2 kavia’s

Us húshâlding

Anna-Neeltje wennet mei har twa bern yn Wolvegea. Se binne net in trochsneed húshâlding en dochs ek wer wol. Anna-Neeltje is ambulant begelieder by Scauting. Jurre is klear foar it transysjeproses en libbet mei ASS. Dochter Marije is sljocht op freerunning, folget de havo, en hat neist DCD ek mei ASS te krijen. Wat soks krekt ynhâldt en watfoar ynfloed dat op harren hat, lizze se graach eefkes út.

‘ASS of autisme is de sammelnamme foar alle ferskillende soarten ûntwikkelingsstoarnissen. Do belibbest de wrâld op in oare wize, omdat dyn brein oars wurket as dat fan minsken sûnder autisme. Bern mei DCD hawwe muoite mei it koördinearjen fan bewegingen wêrtroch’t motoaryske hannelingen dy’t maklik lykje, in útdaging wurde. Do kinst dêr in probleem fan meitsje, mar op de wrâld binne wy allegearre net gelyk. Wy ha ús húshâlding derop oanpast en dan funksjonearje wy allegearre prima. Wy ha de wanden fan de wenkeamer sûnder al te folle kontrasten ferve en oanklaaid. Dat is lekker rêstich oan de holle. Op de sliepkeamer fan Marije sit it measte yn doazen mei in etiket, sadatst sjen kinst wat deryn sit, mar alles dochs moai opromme is. Sa hawwe wy ús hiele hús troch west en elk

Of: we ite oer tweintich minuten. Oersichtlik en dúdlik.’ Dochs is net alles yn it libben like dúdlik en oersichtlik.

Jurre fertelt dat hy/sy no foaral dwaande is mei syn transysje. Yn ’e holle is de transysje al fierhinne klear, mar de bûtenkant strookt noch net mei de binnenkant. Jurre wachtet no op de intake by it Radboud sikehûs, dat it proses begeliede sil.

leveret syn ynbring. Fansels hâld ik der ek rekken mei yn it ritme fan de dei. Alles wat giet sa as altyd is gjin probleem, mar as der bygelyks besite komt, moatte wy dêr goed oer kommunisearje. Soks kin hjir in gruttere útdaging wêze as yn ferlykbere húshâldingen. Hjir prate wy net oer “straks” of “letter ris”, mar wy binne konkreet, bgl.: we binne om fiif oere thús.

‘Meielkoar tinke wy nei oer in oare namme dy’t aanst better passe sil. Of we geane meielkoar in dei te shoppen yn Amsterdam.’ It proses is net altyd maklik, net foar Jurre sels, en ek net foar de omjouwing. Dochs binne der altyd ek ljochtpuntsjes. Jurre: ‘Toen we bij beppe waren, dacht ik eerst ook: hoe ga ik haar dit vertellen? Maar ze deed er niet moeilijk over. “Och,” zei ze, “hier heb je er wel meer van rondlopen. Dat maakt niet uit hoor.”’

‘Net alles yn it libben is like dúdlik en oersichtlik.’

‘Toen we bij beppe waren, dacht ik eerst: hoe ga ik dit haar vertellen?’

Ype Roan hat in auto-ymmúnsykte

‘De alderlytste dingen binne foar ús al hiel bysûnder.’

Op de flier fan in wenkeamer yn in gewoan hûs yn Hurdegaryp boartet in jonkje fan hast twa jier. In moai byld en hiel gewoan, soest sizze. Mar dizze lytse man hat al in hiel soad meimakke.

Ype Roan (ropnamme Roan) hat de bloedsykte ITP: Immuun trombocytopenie. Dy auto-ymmúnsykte soarget derfoar dat hy te min bloedplaatsjes hat. Roan hat al in hiel soad bloedtransfúzjes hân en ek al trije kear in bonkemoarchpunksje (beenmergpunctie).

‘By de tredde bonkemoarchpunksje werkende er de dokters net: dy wienen foar it earst sûnder mûlekapke. Hy is berne yn de koroanatiid, doe hie elkenien in mûlekapke foar. Hy fûn it mar frjemd sûnder!’ fertelt mem Baukje. Nei in heftich IVF-trajekt wienen sy en har man Wybe sá bliid dat se swanger wienen. Roan is berne mei in spoedkeizersneed. Omdat Baukje dêrnei thús koarts krige, moast se werom nei it sikehûs. In dei letter kaam Roan by har. Mar hy waard de nachts ûnrêstich en de oare moarns spuide er gal.

Bloedtransfúzjes

‘Ik mocht dy moarns nei hûs, mar Roan moast mei de sike-auto nei it UMCG omdat it echt net goed gie. Ut bloedûndersyk yn Grins bliek dat Roan in bloedtransfúzje ha moast: hy hie te min bloedplaatsjes.’ Nei in goed wike mocht Roan nei hûs, mar hy moast om de twa dagen bloed prikke yn sikehûs Nij Smellinghe yn Drachten. ‘Syn wearden wienen njoggen fan de tsien kear te leech. Dan krige er wer in transfúzje.’

Untwikkeling

Krekt foar syn earste jierdei begûn Roan mei it medisyn Prednison. ‘Hy hie amper enerzjy. Troch de Prednison krige hy in soad enerzjy en syn wearden gienen omheech. Mar hy sette bot op, foaral syn holle. Nei in healjier binne we mei de Prednison stoppe.’ Roan hat in achterstân yn syn ûntwikkeling. ‘Normaal begjinne bern mei seis moanne om te rôljen, Roan pas mei trettjin moanne. Hy wie troch de Prednison ek in kear sa swier as in gewoane poppe. Boppedat wie hy stiver oan ien kant fan syn liif: hy hie in foarkarshâlding ûntwikkele omdat er sa faak ynfuzen op syn holle hân hie. In fysioterapeut fan Nij Smellinghe komt regelmjittich by ús thús om te sjen hoe’t Roan him ûntwikkelt en tips te jaan. Hy sjocht gelokkich foarútgong en wy ek.’

Enerzjy

Neidat de Prednison stoppe wie, krige Roan wer minder enerzjy. ‘Neidat er in pear oeren wekker west hat, “kakt” er alwer yn. As hy te wurch is foar bôle, krijt er in flesse pap. Wy ite middeis betiid waarm: dan hat er dat mar binnen. As it kôgjen tefolle enerzjy kostet, meitsje ik puree fan syn iten.’ Ienris yn ’e wike giet Roan in moarn nei Baukje har nicht. ‘Dêrnei sliept er de hiele middei. En as wy op besite wolle, witte wy dat Roan de oare deis bykomme moat.’

De Roan-app

Der is net folle bekend oer dizze sykte by bern, it komt foaral foar by âldere minsken. ‘Ik ha kontakt mei in mem út Sint-Anne, har soantsje hat it ek. Wy moedigje inoar oan as de oar nei it sikehûs moat.’ Dy stipe kin Baukje wol brûke. ‘Famylje en freonen libje mei, mar it is lestich út te lizzen wat wy meimeitsje. Ik ha in Roan-groepsapp oanmakke foar as der wat is: dan hoech ik it ferhaal mar ien kear te dwaan. As Roan siik wurdt, geane nammentlik fuort alle alarmbellen ôf. Wy ha gelokkich in geweldich team fan dokters.’

Net fanselssprekkend

Roan kin âld wurde mei dizze sykte, mar hoe’t syn ûntwikkeling ferrinne sil is net te sizzen. ‘Ik ha him wol opjûn foar it pjutteboartersplak. Wy besykje sa normaal mooglik te libjen, ek al ha wy in soad meimakke. Ik fyn it belangryk om ús ferhaal te fertellen, omdat it allegear net sa fanselssprekkend is: swanger reitsje en in sûn berntsje krije. Wy wienen sa bliid dat wy heit en mem wurde mochten, mar wy ha ek wolris tocht: hoelang meie wy fan Roan genietsje? Soms rint it libben oars en dêr mei wol wat begryp foar wêze. Yntusken genietsje wy echt fan Roan: hy is altyd fleurich en hat noait pine. As hy wat nijs docht, binne we sá grutsk. De alderlytste dingen binne foar ús al hiel bysûnder.’

BERNEPRAATSJES

Hat dyn bern ek fan dy útsûnderlike útspraken? Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl

Jelle (5) wol graach in spultsje mei mem dwaan. ‘Mem, sille wy even zwanenbord dwaan?’

Beppe sit yn ’e stoel fan de toskedokter en docht har boppe- en ûndergebit út. Fardau (6) sjocht dernei en freget: ‘Komt der noch mear?’

Klaas Ate (7) fertelt Leya (7) dat er op begraffenis west hat en doe ek yn in tsjerke west hat dêr’t se it oer Jezus Kristus hienen. Leya, fol ferwûndering: ‘Kristus?’ ‘Ja!’ antwurdet Klaas Ate. ‘Dat is syn achternamme!’

Yare (4) boartet kapperke en freget har klant: ‘Wolst strak hier ha of mei kreukels?’

Femme (4): ‘Mem, as ik wer nei de kapper gean, wol ik ek sa’n hynderplukje.’ (ponny)

Wylst Fardau (4) har mem op syk is nei in boekelizzer, seit Fardau: ‘Oars docht mem der dochs in flapoor yn?’

Mirte (4) fertelt juf: ‘Mama wast mij altijd met een handwasje!’ (waskhantsje)

Mem fertelt Taeke Harmen

(6) dat se nei de stimbus sille. By de earste bus dy’t se tsjinkomme, freget

Taeke Harmen: ‘Is dat de stimbus?’

IN WIKE MEI FLORIS

Wy binne op wei nei Georgië. De (donor)heit fan Teije wennet dêr en we sille him foar in wike opsykje. Wylst Teije him foar it raamke fergappet oan de wolken mimerje ik oer hoe at it wêze sil.

'Fynst it ek spannend?' frege in freondin my in skoft werom doe’t ik fertelde oer de reis. 'Hoe at it letter komt? At Teije miskien mear nei de (donor)heit talûkt?' Dan is der turbulinsje. We klikke de riemen fêst.

Ein fan de middei lânje we yn Tbilisi. Yn de ûntfangsthal wachtsje Floris en syn freon ús op. 'Kijk, mijn nieuwe koffer', is it earste wat Teije seit. It begjin fan dizze reis, wêrop’t we ús it lân eigen meitsje, mei syn katsjapoeri (Teije syn favoryt) en syn natuerwyn. It is in wike fol mei prachtige mominten.

De lêste jûn binne wy út iten. Teije is op it lêst sa wurch dat we ôfrekkenje. It rinnen slagget him net mear. Floris pakt him yn syn earms en hy tilt him de hiele reis nei ús Airbnb. Healwei falle Teije syn eagen ticht fan de sliep. We rinne op deselde maat. Ik pak de kaai en draai de doar fan it slot. Mei Teije yn syn earms rint hy de trep op. Hy leit him del yn bêd. Elk dogge we in skoech út. Ik bin flugger as hy. Hy krijt de knoop net út de fiter. Ik lit him. Ik knip in ljochtsje oan.

Floris giet nei syn eigen hûs. Hy betanket my foar alles. Hy hat de skoech fan Teije noch yn ’e hân. Hy set dy foarsichtich ûnder de stoel. Alles giet hjir yn slow motion. Myn holle docht syn bêst om elk momint op te slaan.

Dy nachts sliep ik net. Om 04.00 oere komt de taksy dy’t ús nei it fleanfjild bringt. De wike wie as in film. Om 03.45 oere wurdt der op ús doar kloppe. Floris komt ús noch útswaaien. Hy sjocht my oan mei deselde soart eagen dy’t my letter yn de taksy freegje om in koekje.

Soms is de takomst spannend. Mar ik ha fertrouwen yn Floris. Dat hy letter de goeie dingen seit. De doar fan de taksy falt ticht. We swaaie en tekenje op it rút in blij gesicht.

De taksysjauffeur praat inkeld Georgysk. Oant it fleanfjild is it foar it grutste part stil. Ik sjoch nei Tei. Ik jou him in tút en fertel him dat ik sa wiis mei him bin. Dat wy sa wiis mei him binne. Myn protterke.

Us protterke...

Sjoukje de Boer (1987) is dosint, teätermakster, skriuwster, sjongeres en mem fan Teije (2019)

Us hutte

Hutten bouwe is fan alle tiden. Dizze bern kinne it yn alle gefallen hiel goed! De foto's binne ynstjoerd fia de webside www.heitenmem.nl

Dit is de hutte fan Gerrit (8), Jehannes (6) en Jouke (3) Andela út Nij Beets. Se ha him sels makke en as der freontsjes of freondintsjes te boartsjen binne, wurdt der faak wer fierder oan boud.

Melle Bijker (1)

út Haskerhoarne woe net mear nei hûs, sa moai fûn hy de hutte!

Freark Jelle, Sieme Jan en Anne Lieke, (doe 10, 7 en 2) út Frjentsjer ha sels efterhús in moaie hut boud!

Op de earste dei fan de maaiefakânsje, hearlik waar, lekker bûten boartsje, én fansels binne Jan de Bruin en Marije Visser út De Tike (beide 9) wer in moaie hutte oan it bouwen!

Sels mei snie sit Melle Hoekstra (10) út Mantgum drûch yn syn hut achter it hok. It hout hat er mei freontsjes sels regele troch by de doarren del te gean. Buorman hie noch daksingels, by de timmerman regele er sels skarnieren... In moai projekt!

Op fakânsje yn Dútslân ha Hidde (10), Wessel (8) en Baukje Nijhuis (5) út Garyp in moaie hutte makke by it húske!

Julian (5) en Silvian (8) van der Meulen út Kollumersweach bouwe in hutte op fakânsje yn Otterlo.

Yn it bosk flak by de camping yn Bakkefean is, sa as Tyme Visser (5) út Easterwâlde it seit, ‘it huttebosk’. Dêr binne wy hast elk wykein wol te finen.

Jurre (8), Wybren (5) en Yfke (3) de Vries hawwe in geweldige beamhut. Makke troch harren heit.

Dit is de beamhut fan Marith Brecht van der Veen (9) út Burgum. Makke troch har handige pake Anton. Se hat in prachtich útsicht oer it lân en kin sa alles yn ’e gaten hâlde.

Verlies en rouw

Voor iedereen die te maken heeft met een miskraam, verliesgeboorte, abortus en embryo’s die verloren zijn gegaan in een vruchtbaarheidstraject.

Coaching

Korte trajecten en losse sessies voor moeders die verantwoordelijkheid willen nemen voor hun eigen gezondheid.

Herken jij je in een van de situaties en heb je hulp nodig?

Neem dan contact met mij op. Samen kijken we wat ik voor jou kan betekenen.

Traumatherapie

Herstel op een zachte, maar effectieve manier van de ingrijpende gebeurtenissen uit de periode rond de geboorte van je baby.

Zwangerschapsbegeleiding

Om tijdens je zwangerschap vol vertrouwen uit te kijken naar de geboorte van je baby.

warme water! Kom genieten in het

Het is voor kinderen leuk en belangrijk om al vroeg aan water gewend te raken en te leren zwemmen.

Hoe kunnen ze dat nou beter doen dan te beginnen met zwemmen met de eigen ouder! Baby- en Peuterzwemmen is een heerlijke activiteit in het water om samen met je kindje van te genieten.

Kijk voor meer informatie over tijden en locaties op onze site www.bvsport.nl

Ik moat sa noadich!

Erika is lid fan it Afûk-boekpanel. Liket it dy ek leuk om de nijste útjeften (berneboeken of boeken foar folwoeksenen) fan de Afûk thússtjoerd te krijen en dêr wat oer te skriuwen? Meld dy dan gau oan! Sjoch op www.heitenmem.nl foar mear ynformaasje.

Ik bin bliid dat ús middelste it einliks seit, net altyd bliid mei it momint dat er kiest, mar hy seit it. “Ik moat sa noadich, en ik moat no!”

Dit tema sprekt elk bern oan yn de pjutte-/beukerleeftiid. Oft it no thús is, op skoalle, yn de auto, op it boartersplak… It sil dy mar oerkomme! It boek sjocht der leaflik út. Snoezige bisten. Hertsje op it húske. In grapke op de binnenkant fan de cover. Mei thús oeral potsjes yn hûs kinne se it grapke hielendal oanfiele. “It past net, dat giet mis, o nee!”

Ja, sindlik wurde is net samar wat!

Bisteleafhawwers kinne har hert ophelje. Wat in moaie grutte plaatsjes. It hat wol wat fan “tip de muis” en “krul konijn”. Wat nostalgysk, werom nei de rêst, de ienfâld, dêr gean wy goed op. En wa net tsjintwurdich? Gjin grutte lapen tekst, de plaatsjes binne sprekkend genôch. Dan sokke moaie details. De útdrukkingen op de gesichten, in bistje út it rút,

in swiere tas, berntsje op ’e earm, fytsers, rinne op ’e merk, allegear hiel echt, werkenber en alledeisk. Niks bysûnders, deagewoan. De oanlieding foar dit ferhaal is net spannend. It gebeurt elkenien wolris. Eva moat sa noadich. Mar dan krijt it ferhaal in hiel spannende draai. Want elkenien springt by foar help. It wurdt in grutte gaos. De groep fan helpers wurdt hieltyd grutter! Komt dit oait noch goed?

Bist benijd? Dan moatst it boek seker lêze. De bern sille derfan smikkelje.

Hjir begûnen se te hupsen en te wibeljen fan werkenning. Lokkich koene se it drûch hâlde. Sels ús âldste koe de ein fan it ferhaal hielendal begripe. Neat geks… Se fersuchte: “Dat ha ik no ek wolris…”

Skreaun troch Erika van Steensel, mem fan Saar, Ross en Juul út Ede

‘Ien en al werkenning by dit prachtige berneboek.’

Nije boeken!

Molly de hazze is gek op ferstopperke dwaan… mar Aukje de ûle en Jelmer de foks ha harren in bytsje te goed ferstoppe! Wêr kinne se toch wêze?

Irene Klompmaker: “In ideaal boek om foar it sliepen gean foar te lêzen. Net te lestich, de yllustraasjes binne rêstjaand en ‘Ein goed, al goed’ wurket fansels ek goed foar it sliepen gean. En as ik de sliepkeamersdoar achter my tichtlûk, mei it ljocht noch hiel even oanbliuwe. Om dy moaie platen noch ien kear te besjen.”

Sipke komt op stoom (4+)

Der is wurk oan ’e winkel foar lytse pipermûs Sipke en syn pake: it is heechwetter yn Fryslân en dêrom moat it Woudagemaal oansetten wurde om it wetter fuort te pompen. Pake Pipermûs wit gelokkich presys hoe’t it stoomgemaal wurket. Mar… it pompen komt mar net op gong! Wêr kin dat no oan lizze? Sipke giet op ûndersyk út.

Sytske Anne Wijntjes-Bergstra:

In eksterpear bout in nêst foar harren prachtige aaikes. Al gau miene se dat in gewoan nêst net goed genôch is en se komme mei fan alles en noch wat oansetten, it spul wurdt hoe langer hoe grutter, sels in auto wurdt nei it nêst tôge, oant… In hearlik printeboek oer wat tefolle rommel docht…

“Dit gouden boekje (“wauw mem, goud!”) combineert op een slimme manier een kennismaking met het Woudagemaal en haar technologie met een boodschap over het klimaat (“en troch dy tegeltúntsjes kin it wetter net goed fuort”). Een mooie uitnodiging om met je kind het gesprek aan te gaan, en misschien wel samen aan de slag te gaan in je eigen tuin.”

Wat in rommel! (3+)

Molly, Aukje & Jelmer (3+)

€ 14,99

€ 9,99

€ 14,99

Sjongsto mei my (6+)

In jong famke wiist it paad op in muzikale reis. Se freget de minsken dy’t se tsjinkomt om meiinoar de wrâld in bytsje moaier te meitsjen. Dat is hielendal net sa dreech. De krêft om wat te feroarjen − grut of lyts − sit gewoan yn dysels.

Amanda Gorman waard wrâldferneamd troch de foardracht fan har gedicht ‘The Hill we Climb’ by de ynauguraasje fan presidint Joe Biden. Se is dichter en set har yn foar it miljeu en in gelikense behanneling foar elkenien. Loren Long makke de kleurrike yllustraasjes by de ynspirearjende, lyryske tekst mei it belangrike, hoopfolle boadskip.

Pinkeltsje yn Fryslân (7+)

Pinkeltsje is krekt de daksgoate oan it skjinmeitsjen as de Pinkelakei ynienen lânskomt om him op te heljen. Kening

Pinkelpracht hat Pinkeltsje syn help nedich, want de kroanprins is spoarleas ferdwûn. En wa kinst der dan better op útstjoere om him te sykjen as de alderbêste speurnoas fan Pinkeltsjelân?

(10+)

Oer geheimsinnige seewêzens en woeste piraten. Oer it Swarte Hûs fan de Admiraal, dêr’t se fan sizze dat der in meunster wennet. Oer in grize fjoertoer op in eilân dat noch krekt fêstsit oan it fêstelân. Oer Lampke, de dochter fan de fjoertoerwachter, dy’t alle jûnen de ienensechstich treden yn de fjoertoer opklimt om it ljocht oan te stekken. Oer in stoarmachtige jûn, as de lúsjefers op binne en alles misgiet. Mar foaral is it in ferhaal oer dapper wêze en mear kinne as datst oait tocht hiest.

Lampke

€ 19,99

€ 13,99

€ 16,99

Al dizze boeken binne te bestellen fia websjop.afuk.frl of freegje dernei yn dyn boekhannel

Te betiid berne

Marit is in fleurich famke fan 20 jier út Droegeham. Se studearret en hat in leuk libben. Yn it foarbygean sjochst net oan har dat se in drege start hân hat. Marit waard nammentlik te betiid berne, fierstente betiid eins. En ja, dêr binne bliuwende gefolgen fan kaam. Mar begrutlik wol se der seker net om fûn wurde. ‘Myn boadskip is just dat it echt goed komme kin ast te betiid berne bist, of ast krekt lykas ús mem te betiid befalst fan in berntsje.’

‘It is myn dream om aanst foar berntsjes lykas iksels wie te soargjen.’

Tekst: Thea van der Schaaf |

Foto: Janna van der Meer

Marit har mem gie nei 23 wiken swangerskip nei de dokter mei pinebúk. Doe’t dy har urine seach, krige se fuortendaliks in trochferwizing nei it sikehûs yn Drachten. Dêr folge in bloedûndersyk. ‘De útslach wie der yn no time. Ik moast fuort lizzen gean en waard as in earnstich sike pasjint behannele. Der waard my sein dat de poppe it net rêde soe.’ Amper in pear oeren nei’t se mei pinebúk by de dokter siet, krige se de opsje om de swangerskip ôf te brekken. ‘En as ik al trochsette woe, dan wienen de gefolgen grut, seinen de doktoaren: “Geen goede kansen, mogelijk ernstig gehandicapt”. Dochs ha ik wegere de swangerskip ôf te brekken. As it misgean moast, dan wie dat sa, mar ik woe it net sels beëinigje. Ik ha fan dat momint ôf altyd it gefoel hân fan: it komt goed.”

‘We ha it helle’

Marit har mem waard oerbrocht nei Grins, dêr’t se fierder behannele waard foar it HELLP-syndroom dat konstatearre wie. It waarden lange wiken. Mem hie it swier en Marit rûn achter yn de groei. De dokters seinen dat se dêrom pas wat foar de poppe dwaan koenen by 27 wiken, net in dei earder. Mem: ‘Yn de nacht fan 18 op 19 oktober wist ik: we ha it helle.’ Marit moat dat oanfield ha, want dyselde deis betocht se dat it har tiid wie om derút. Sa waard Marit mei 27 wiken berne, wylst se kwa groei net fierder wie as in poppe fan 24 wiken, en net mear as 680 gram woech. Pas nei trije wiken mochten heit en mem har fêsthâlde. Presys trije moanne nei de berte, op de útrekkene datum, mocht Marit mei nei hûs.

Bliuwende gefolgen

Fanôf it momint dat Marit thúskaam út it sikehûs, wie se gjin pasjint mear. Har heit en mem hawwe har sa gewoan mooglik grutbrocht, ek al die se alles yn wat in oar tempo as oare bern. Wol wie se de earste fjouwer jier fan har libben faak siik en hat se medikaasje hân foar har longklepke en nieren. Pas op har fyftjinde kaam der in grut gefolch fan har ierberte (vroeggeboorte) oan it ljocht. Har gehoar waard minder en sûnt dy tiid hat se oan beide earen in gehoarapparaatsje. ‘Dat hat ek it momint west dat ik mear begûn te beseffen dat ik te betiid berne bin.’ Se liet har troch har mem en beppes fertelle hoe’t it allegear gien is froeger. ‘Dat makke yndruk op my, hoe’t se dat fertelden en de foto’s en deiboeken dy’t we doe besjoen ha. It is ek sa gek dat it oer dysels giet, mar datst it sels net bewust meimakke hast.’ Nei’t se ferline jier in rûnlieding krige op de ôfdieling neonatology dêr’t se sa lang lein hie as poppe, wie se der wis fan. ‘Dat hat in hiel grutte impact hân. It hat derfoar soarge dat ik myn ferhaal mear útdrage wol én der ek myn wurk fan meitsje wol.’

Marit har dream

Marit is neffens harsels it libbene bewiis dat alles hiel goed ôfrinne kin nei in betide en drege start. Se kin net wachtsje oant se dat fertrouwen en dy moed ek trochjaan kin oan âlders dy’t mei in drege swangerskip te krijen hawwe. ‘Ik ha ôfgryslik hurd myn bêst dien foar it VMBO-T en bin aanst yn july klear mei de MBO-oplieding ferpleechkundige. Ik wol noch fierder leare foar de ôfdieling berneferpleechkunde of neonatology. It soe echt in dream wêze dy’t útkomt om aanst foar berntsjes te soargjen dy’t krekt sa as ik begûn binne. Sels yn it grutste rampsenario kin it goedkomme.’

‘Ik wol myn ferhaal útdrage én ik wol der myn wurk fan meitsje.’

In Fries om utens

Wêr komst wei en wêr wennest no?

Ik bin hikke en tein yn Oerterp, myn man yn Bakhuzen. Us heit en mem kamen in skoft lyn mei it idee om nei Spanje te emigrearjen. Fan dy plannen waarden wy ek entûsjast, en yntusken wenje wy alwer 2,5 jier yn Spanje. Us heit en mem wenje in kertierke by ús wei. René hat hjir in eigen bedriuw, hy hat it behear oer wenningen fan minsken dy’t hjir in twadde wente hawwe. Ik wurkje foar in administraasjeburo en kin dat wurk fanút hûs dwaan as de bern op skoalle sitte. In grut part fan ús libben spilet him bûtendoar ôf, wy ha in lytse wente mar in grut hiem. Wy hawwe trije hûnen, fjouwer katten, in hok fol hinnen en in stik grûn mei 85 olivebeammen dêr’t wy sels olive-oalje fan meitsje litte. Wy fermeitsje ús hjir wol!

Hokker taal/talen prate jimme thús?

René en ik binne beide Frysk, ûnderling prate wy dat ek. Myn man praat Frysk mei de bern, krekt lykas beide pakes en beppes en alle omkes en tantes. Ik praat Nederlânsk mei harren en sil harren ek it Nederlânsk lêzen en skriuwen leare. Dy kar hawwe wy bewust makke. As wy oait wer yn Fryslân komme te wenjen en de bern dêr wer nei skoalle sille, dan wol ik dat sy it Nederlânsk ek leard hawwe. Boppedat hawwe sy hjir yn Spanje ek wat oan de Nederlânske taal. Yarno en Myrthe gean fiif dagen yn ’e wike nei skoalle, dêr’t sy fansels it Spaansk leare. Yarno praat yntusken floeiend Spaansk, mar ek hiel goed Nederlânsk. Myrthe ferstiet Nederlânsk, Frysk en Spaansk, mar har praten is faak noch in ‘mengelmoesje’ fan talen.

Hoe belangryk is Fryslân/de Fryske taal foar dy?

Wy binne Frysk en dat sille wy ek altyd bliuwe. Ek by ús bern sil Fryslân altyd in grut part fan harren libben bliuwe, ek al wennet ús dochter yntusken langer yn Spanje as dat sy yn Fryslân wenne hat. Wy ha it hjir tige nei it sin, ek al misse wy wol de famylje en freonen yn ús thúslân. Fryslân hat altyd in waarm plakje yn ús hert!

Namme: Jitske Glashouwer-Bos (41)

Wennet yn: Hondón de las Nieves, provinsje Alicante yn Spanje

Mei: René Glashouwer (49), Yarno Ruben (5 jier) en Myrthe Esmee (3 jier)

HEIT

Jim kenne se wol, dy indoor boartershallen fol klimtouwen, ballebakken, springfellen en oar drok fermeits. Twa oerkes nei sa’n berne-útraas-fabryk en jo hawwe net allinnich de rest fan de dei de geur fan switsokken yn ’e noas, mar de earen sûze en rûzje noch in aardich skoft nei fan al dat bernestimmegeweld. Soms in útkomst op in reinige dei. Mar leafst net te faak.

As âlders besykje wy ús bern yn de wykeinen en fakânsjes net allinnich mar boartsje te litten; wy fine it ek wichtich om harren wat kultuer mei te jaan. Op reiskes geane wy altyd nei in museum, eksposysje, katedraal, atelier of lokale merk. By strjitmuzikanten bliuwe wy even stean en meie Simm en Tomm in euro jaan, wat sy skitterjend fine. Foar tripkes nei it bûtenlân begjinne wy yn de auto of it fleantúch al te oefenjen mei de meast brûkte wurdsjes en sintsjes yn dy taal. Sadwaande dreune de wisse mannen no noch sûnder stinnen ‘teşekkürler’ op as wy freegje wat ‘dankewol’ ek alwer yn it Turksk is.

Mar foar kultuer hoege jo fansels net altyd sa fier fuort. Mei belangstelling lêze ús jonges de gedichten dy’t heit hjir en dêr yn Drachten, Aldegea, Nyegea, De Pein, De Tike, Boarnburgum en Rottefalle oanbrocht hat. Ek foar myn nijste projekt mei trûbadoer Adri de Boer wie it net dreech om de boys te ynteressearjen. Sûnt 2019 hawwe Adri en ik − fansels yn ’t djipste geheim − ferskes fan Stef Bos oerset yn it Frysk. Mei syn juwiel fan in stim bringt Adri dy nûmers as skitterjende pearels foar it ear. Us projekt hat in cd oplevere dy’t koartlyn presintearre is yn De Skâns fan De Gordyk. Stef Bos wie der sels ek by en fansels woene Simm en Tomm dat net misse. It konsert wie lykwols te let op ’e jûn en dus moasten de jonges it de oare moarns dwaan mei de filmkes. Mei grutte eagen seagen de mannen hoe’t De Boer en Bos tegearre − Stef ek in stikje yn ’t Frysk! − it prachtige ‘Is dit no letter’ songen. By it ferske ‘Heit’, Adri’s oersettting fan Stef Bos syn grutte hit ‘Papa’, kamen de bûsdoekjes op tafel. Tomm wol dat ferske leaver net mear heare: ‘Ik fyn it sa moai dat ik dan grif wer gûle moat.’ It rekke Simm ek, mar dy seach oerienkomsten mei de wierheid: ‘Ik lykje sels ek hieltyd mear op heit.’

YouTube: Andries Jelle de Jong

Instagram: @andriesjelledejong

Andries Jelle de Jong (44) hat mei syn frou Bitoen twa Frysk-Fjetnameeske feintsjes.

Foto: Hippe Kiek Fotografie

Schatje op school, thuis een vurig draakje

Het ene moment is er geen vuiltje aan de lucht. Je kind speelt heerlijk buiten en geniet van zijn ijsje. Opeens slaat de stemming radicaal om en krijgt hij een gigantische woede-uitbarsting. Het feest is compleet als je als gefrustreerde ouder ook nog eens je geduld verliest.

Psychologe Janneke van Olphen schreef het boek Het hooggevoelige kind met een sterke wil en de voorleesboekjes Draakje Vurig. Hierin beschrijft ze hoe door de combinatie van hooggevoeligheid en een sterke wil woedebuien kunnen ontstaan. Maar vooral wil ze duidelijk maken hoe je je kind kunt helpen te voorkomen dat het überhaupt zover komt.

De aanleiding dat Janneke zich in deze combinatie ging verdiepen, was haar jongste zoon. Als psycholoog herkende ze bij haar oudste jongens, een tweeling, de eigenschap hooggevoeligheid. Daardoor hebben zij vaker dan de meeste anderen tijd nodig om prikkels te verwerken.

Ook haar derde zoon bleek hooggevoelig, maar er speelde ook nog wat anders. Als baby had hij al een enorme drive om alles voor elkaar te boksen wat hij voor ogen had. En het frustreerde hem als dat niet lukte. Toen hij naar de kleuterschool ging vond iedereen hem een schatje, maar thuis barstte vaak de bom.

In de psychologie worden hooggevoeligheid én een sterke wil als twee aparte eigenschappen behandeld. ‘Ik ben de eerste psycholoog die de combinatie van die twee is gaan beschrijven. Ongeveer dertig procent van de hoogsensitieve kinderen heeft daarnaast ook een (ijzer)sterke wil.’

Die combinatie is eigenlijk heel tegenstrijdig. Het zijn namelijk vaak enthousiaste kinderen die continu op zoek zijn naar nieuwe avonturen en uitdagingen. Tegelijkertijd loopt, vanuit hun hooggevoeligheid, hun emmertje juist sneller vol met al die prikkels. Ze zoeken dus gretig nieuwe prikkels op, terwijl die hen juist sneller overspoelen.

Anderzijds wordt de harmonie verbroken door zo’n uitbarsting. Een hooggevoelig kind beleeft dit bovendien heel intens.’

Op school kan een kind zich dus aanpassen en sociaal wenselijk gedrag vertonen, maar thuis na een drukke dag komt de opgelopen spanning eruit. ‘Daarom is het belangrijk om de signalen te leren herkennen wanneer het emmertje van je kind vol begint te raken. En aan te voelen wanneer je kind een rustmoment nodig heeft om prikkels te verwerken.’

Zo is spelen in een pretpark natuurlijk geweldig, maar tegelijkertijd is het ook een plek met veel prikkels. ‘Je kunt ook naar een rustige speelomgeving gaan, bijvoorbeeld op ontdekkingstocht door het bos. Of even lekker ontspannen door te knijpen in klei of te spelen met slijm.’

‘Je hebt dan nog geen idee of het reëel is wat jij wilt. Je ouders wel, maar het voelt net alsof zij alles voor je bepalen.’

Verder hebben ze vaak een sterke behoefte aan autonomie en een enorme leerhonger. ‘Als ze niet meer geboeid zijn of ergens op uitgekeken zijn, dan moeten er snel weer nieuwe dingen worden ontdekt.’ Ze zijn hierbij vaak erg vindingrijk.

En cruciaal: ze gaan confrontaties niet uit de weg. Die sterke eigen wil brengt hen in conflict met hun hooggevoeligheid. Want als een kind hoogsensitief is, heeft hij ook een grote behoefte aan harmonie. ‘Enerzijds is hij enorm gefrustreerd als iets niet lukt.

Belangrijk is te weten dat je bij deze kinderen niet altijd kunt voorkomen dat de spanning oploopt en ze deze via een woede-uitbarsting uiten. Ook kun je niet voorkomen dat je als ouder je geduld verliest. ‘Er is nu eenmaal een grens aan wat jij en je kind kunnen verdragen.’ Erken dat ook gewoon. ‘Zeg bijvoorbeeld: “Jeetje, wat hadden wij het even lastig samen, hè? We schreeuwden allebei omdat we het moeilijk hadden.” Je kind weet namelijk heus wel dat het niet gezellig was en daar heeft hij al genoeg moeite mee.’

Geef je kind daarom het gevoel dat je hem ziet en dat jij er voor hem bent om hem te helpen zijn gevoelens te reguleren en met teleurstellingen om te gaan. ‘Leer je kind beter kennen, herken wanneer zijn emmertje volloopt. En onderzoek wat hij nodig heeft om te ontspannen en die emmer te legen.’

‘Hooggevoelige kinderen met een sterke eigen wil weten vaak al op jonge leeftijd wat ze willen. En dat is lastig als je klein bent.’

Bûten boartsje

Ut it boekje:

52 buitenavonturen in Fryslân die je voor je 12e gedaan moet hebben. www.ivn.nl

Je eigen hut bouwen

Of bouw je een brug, tent of kasteel?

Als je grote takken rechtop tegen een boom zet, heb je al snel een mooie hut!

Muziek maken met

natuurinstrumenten

Speel mee met de geluiden

Je kan met je natuurvondsten makkelijk muziek maken!

Trommelen op een boomstam met je handen of met takken.

Fluiten op fluitenkruid: van de stengel kan je een fluitje maken.

fluitenkruid

Van de takken en de bladeren in het bos kan je stevige bouwwerken maken.

Het is niet nodig om takken van bomen af te breken. In het bos liggen genoeg losse takken en bladeren die je kan gebruiken.

Nodig iedereen uit om naar je bouwwerk te komen kijken of maak een foto en plak die hier.

Waar?

Er zijn speciale speelbossen in Oudemirdum, Hossebos (Westereen), Park Vijversburg, Sparjebird (Hemrik) en Schiermonnikoog.

Stenen tegen elkaar ketsen.

Als je goed luistert, hoor je dat de natuur zelf ook muziek maakt! Fluitende vogels, kwakende kikkers, ritselende bladeren.

Fluiten op een eikeldopje of grassprietje.

Opdracht

Laat je vriendjes of vriendinnetjes hun ogen dicht doen.

> Kunnen ze raden waarmee je geluid maakt?

> Neem geluiden uit de natuur op met je telefoon en laat anderen raden wat ze horen.

Keunstkes

Klappe mei de hannen: Klap, klap, klap.

Knippe mei de fingers: Knip, knip. Knap!

Hannen iepen, hannen ticht. Beide hannen foar ’t gesicht. Kikeboe, kikeba.

De mag y fan poëzy

Mei alle oandacht harket Jelle nei it gedichtsje dat ik foarlês. Ik haw it him al hûndert kear foarlêzen, mar noch altyd fynt er it prachtich.

Syn lytse hantsjes dogge fanatyk de bewegingen mei dy’t by it gedichtsje hearre. By ‘kikeboe’ skatteret er it út. Wat in wille by sa’n lyts gedichtsje.

Gedichten by de widze

Taal stiet net op himsels. Klanken, melody en in ritme binne ûnmiskenber oan taal ferbûn en drage by oan in goede kommunikaasje. Gedichten en ferskes sitte fol mei melody en ritme. Gedichten foarlêze oan babys is in moaie manier om bern kennis meitsje te litten mei de memmetaal.

Wurdskat

Troch gedichtsjes leare bern mear wurden. Sjoch mar nei it gedichtsje hjirboppe. Jelle leart wurden lykas hannen, klappe, fingers, iepen, ticht, beide, gesicht. Boppedat sit der ek noch in spultsje yn it gedicht (kikeboe). Dat fynt Jelle machtich. Hy wol it gedichtsje hieltyd wer hearre. Learen giet altyd better as je wille hawwe. Boppedat is werhelling in betingst om wurden te learen. Gelokkich binne gedichtsjes koart, sadatst it maklik faak werhelje kinst.

Ek foar âldere bern binne gedichten geskikt. Dichters stopje faak poëtyske, minder fertroude wurden yn in gedicht. Dat ferriket de wurdskat fan de lêzer.

Unthâlde

Troch ritme, melody en rym kinne bern wurden ek better ûnthâlde. Dat is net allinne sa by gedichten, mar ek by ferhaaltsjes op rym. Tink mar ris oan de Jentsje- of Tomke-rigeboekjes, of Bobbi- of Liselotje-boekjes (Hollânsk). Ek dy hawwe in ritme en rym. Jelle kin de boekjes wol dreame. Bliid follet er by elke rigel it rymwurd yn. Hy leart nije wurden, mar ek rymjen.

Rymje

Rymjen helpt om better skriuwen en lêzen te learen. Bern leare dêrmei lûden te werkennen en te manipulearjen. Kinne bern hearre oft wurden rymje? Kinne se in rymwurd betinke? Ensafuorthinne.

Grammatika, figuerlike taal en emoasjes

Yn poëzy wurde faak kompleksere grammatikale sinnen brûkt as yn oare teksten. Poëzy lit letterlike en figuerlike taal ynelkoar oerrinne. Dat makket dat de lêzer makliker metafoaren leart te begripen. Skriuwe bern sels poëzy, dan is dat net allinne stimulearjend foar taal en kreativiteit, mar kinne se faak ek better emoasjes werkenne en uterje.

Wêrom binne gedichten wichtich foar de taalûntjouwing?

Leren je slimheid slim te gebruiken

Youp is hoogbegaafd en nèt 8 jaar als hij bij ons wordt aangemeld. Zijn leerkracht zit met de handen in het haar. Youp blijft niet op zijn stoel zitten en loopt de klas uit als het hem uitkomt. Hij leert zeer gemakkelijk, daar ligt het niet aan. Nee, dat is misschien juist wel het probleem.

Het frustreert Youp dat hij vaak niet begrepen wordt door zijn leerkrachten en klasgenootjes. Youp is een periode erg gepest en is hierdoor het vertrouwen in zijn leeftijdsgenootjes kwijtgeraakt. Thuis ervaren zijn ouders geen problemen bij de opvoeding. Het frustreert hen dat Youp onbevangen aan ieder nieuw schooljaar en aan iedere nieuwe schooldag begint, maar dat het telkens weer op een teleurstelling uitloopt.

Youp is een slim mannetje en ook verbaal erg sterk. Moet hij iets doen dat hem niet aanstaat, dan doet hij dat af als ‘stom’ of ‘saai’. In het gesprek met Youp komt naar boven dat hij zich totaal niet serieus voelt genomen. Als hij een opdracht moet doen die hij te simpel vindt, dan vertikt hij dat en vertoont hij lastig gedrag. Maar er komt nòg iets aan het licht: Youp is niet gewend om ergens moeite voor te hoeven doen. Het komt hem allemaal aanwaaien. Taken die hij als moeilijk ervaart gaat hij uit de weg. Hij vindt het lastig om door te zetten en is snel geneigd om in zijn frustratie te blijven hangen. Erover praten vind hij ook lastig. Met ouders en school bespreken we de leerbehoefte van Youp: leren doorzetten als hij de taak lastig of moeilijk vindt.

Onze aanpak is drieledig: met Youp oefenen we in het maken van moeilijke taken, waarbij vooral concentratie en doorzetten belangrijke onderdelen zijn. We maken daarin ook de koppeling naar schooltaken. Met school bespreken we deze aanpak en helpen we de leerkracht om het leeraanbod meer af te stemmen op het niveau van Youp. Ouders krijgen handvaten om Youp te helpen bij het omgaan met frustraties als het (nog) niet lukt. Ook is er een gezamenlijk plan opgesteld om ervoor te zorgen dat Youp de lagere school prettig doorloopt, met een tempo dat past bij zijn ontwikkeling op cognitief en sociaal emotioneel niveau.

Youp is rustiger geworden en raakt minder snel gefrustreerd. De gesprekken en oefeningen hebben hem doen beseffen dat hij niet álles kan en ook nog dingen moet leren. Youp heeft geleerd om zijn slimheid slim te gebruiken en dat helpt hem uiteindelijk verder!

Door:

Baukje van Dijk

Orthopedagoog bij Cedin

Wij helpen kinderen en jongeren bij opgroeien,

Thuis en op school

Je kunt bij ons terecht voor onderzoek en behandeling op het gebied van:

Jeugdhulp

Dyslexiezorg

Leerlingenzorg

Gratis podcast

‘Hoe ga je om met hoog- of meerbegaafde leerlingen in jouw klas?’

Ook interessant voor jou als ouder!

Scan de QRcode en ontdek.

Neem contact met ons op via:

zorg@cedin.nl

088 0200 300

www.cedinzorg.nl

Zelf makenstoepkrijt

Veel kinderen zijn dol op stoepkrijt. Lekker de straat versieren met mooie vrolijke tekeningen. Wist je dat je ook heel eenvoudig zelf stoepkrijt kunt maken? Ik laat zien dat je dit heel eenvoudig samen met je kinderen kunt doen. Met zelfgemaakt stoepkrijt wordt krijten nóg leuker!

Wat heb je nodig?

• (Modelleer)gips

• Kleurstof. Bijvoorbeeld acrylverf of kleurstof voor bakproducten

• Water

• IJscostokjes

• Wegwerpbeker

• Siliconen mal

Ga aan de slag

1. Het is slim om eerst een deel van de tafel te bedekken met een placemat of oude kranten tegen het knoeien.

2. Kies een mooi kleurtje verf of kleurstof en doe een beetje in de beker.

3. Voeg daar een beetje water aan toe en roer alles met een ijscostokje door elkaar, zodat je een kleurrijke vloeistof hebt.

4. Voeg hier gips aan toe. Ik doe het altijd op gevoel, maar op de verpakking van het modelleergips staan ook verhoudingen die je aan kunt houden. Belangrijk is dat je het gips nog wel moet kunnen gieten.

5. Giet het gekleurde gips in de siliconenvorm. Ik heb hiervoor een ijsvorm gebruikt, waarbij ik het bijbehorende staafje heb ingewisseld voor een ijsstokje.

6. Tik voorzichtig even tegen de mal (of het bekertje) aan, zodat de luchtbellen eruit gaan.

7. Nu is het tijd om het gips te laten drogen. Laat het voor de zekerheid een nachtje staan, zodat het goed hard wordt.

8. Haal het vervolgens voorzichtig uit de mal.

Hi, ik ben Cheryl (34 jaar) en mem van Wisse (6 jaar) & Carice (4 jaar). Ik woon samen met hen en mijn

Variaties

Heb je geen siliconenvorm? Je kunt het ook in het bekertje laten zitten met een ijscostokje erin. Je kunt ook leuke mini- stoepkrijtjes maken met een chocoladevorm. Leuk voor bijvoorbeeld traktaties!

man Jacco in Kollum.

Wetter

Wetter yn it kopke.

Wa wol der in bakje tee?

Allegearre? Moai sa.

Ik draaf noch efkes nei de see.

Wetter yn it hoarntsje.

Wa wol der in iisko ha?

Mei sûkelade, ierdbei, fanylje of stracciatella.

Wetter yn ’e amer, riere mei skulpen en wat sân.

Wa lest der tomatesop?

Ik bin de bêste kok fan ’t strân.

FERNEAMD Jitske

Alde tante Jitske: is 76 jier en wennet yn Empe (Gelderlân)

Tante Jitske: is 39 jier en wennet yn Ryptsjerk

Lytse Jitske: is 3 jier en wennet yn Mûnein

Jitske en har man wiene in wykeintsje fuort, doe’t har broer belle: ‘Wy ha in famke krigen! Se hyt fan Jitske.’ Jitske koe it hast net leauwe: ‘Ik tocht earst, dit is in grapke. Wy binne yn ús famylje allegear wol wat namsiik, dat ik hie wol tocht dat sy har ferneame soene. By harren earste berntsje wist ik de namme foar de berte al, mar no wist ik allinne dat it in famke wurde soe.

Us mem wie slim siik en wist de namme al wol. Ik hie dêrom wol tocht dat har twadde namme Jitske wurde soe. Mar dat it har earste namme en ropnamme wurde soe, dat wie in prachtige ferrassing!

Lytse Jit en ik hawwe in hiele goede bân. Sy wol altyd graach nei har tante Jit. By har thús wurd ik soms sels ynsetten as sy wat dwers is, dan sizze se: “Oars gean wy aanst net nei tante Jit hear!” Dan is it gau klear... Alle freeds pasje ik op en binne Jitske en har broer en suske by ús. Us mem hat altyd op ús bern

passe, mar no’t sy ferstoarn is kin sy dat spitigernôch net foar de bern fan myn broer dwaan. Ik fyn it hiel bysûnder dat ik no sa’n spesjale rol yn it libben fan myn tantesizzers ynnimme kin. Lytse Jit is gek op knutseljen en kleurjen, dat docht sy de hiele dei. Freedtejûns komme myn broer, syn frou en ús heit ek nei ús ta en ite wy mei ús allen. In moai ritueel dêr’t wy allegear in soad fan genietsje.’

Jitske is sels ek ferneamd, nei hár tante Jitske. En dy is op har beurt ek wer ferneamd nei har tante Jitske. ‘Ik fyn dat hiel bysûnder. Alde tante Jitske wie baakster, sy hat ek meiholpen yn myn kreamtiid. Sy hat altyd al myn leaflingstante west, ek al seagen wy har net in soad om’t sy fierder fuort wenne. As myn sus en ik dêr útfanhûs wiene, wie it altyd feest. Us bân is nei it ferstjerren fan ús mem noch sterker wurden, tante Jitske is hiel spesjaal foar my. Ik hoopje dat myn bân mei lytse Jitske ek altyd sa spesjaal bliuwe mei.’

Tekst: Hieke Rienstra

Foto: Hippe Kiek Fotografie