15:58
Pagina 1
MIJN
10-08-2010
MIJN
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
STAD DORP
HISTORISCH TIJDSCHRIFT OVERIJSSEL
NUMMER 4 | SEPTEMBER/OKTOBER 2010 | €5,95
EXTRA: POP IN
OVERIJSSEL Verhalen over de Vecht Klederdracht en mode Van Ambon naar Rouveen The Buffoons Herman Brood En meer...
historischcentrumoverijssel
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
2 inhoud
10-08-2010
15:58
Pagina 2
Jaargang 1, nummer 4, september/oktober 2010
Foto omslag: de uit 1806 daterende molen Konijnenbelt in Ommen op een detail van een foto uit 1915. Linksvoor de eigenaren G. en J. Konijnenbelt, met tussen hen in molenaarsknecht J. H. Nijhuis. Zie ook www.oudommen.nl en de pagina’s 32-33.
10 5 In dit nummer 10 The Buffoons: close harmony zonder harmonie
16 Rubrieken 5 In de werkplaats van de geschiedenis Rock’n Pop zonder grenzen? De jeugd van Herman Brood
16 Oude muziek in de IJsselsteden 19 Vanuit Staphorst naar de Top 2000 24 Klederdracht als inspiratiebron
8 Uit de Beeldbank Een vlekje op een glasnegatief 9 Column Ad van Liempt Terug naar Kralingen
30 Het Overijssels volkslied 22 Naar de plek van Ambonezenkamp Conrad in Rouveen
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:58
Pagina 3
Inzet omslag: The Buffoons op hun single Stick-a-lee.
3
Wim Coster, hoofdredacteur
Tussenstand
N
a de Tweede Wereldoorlog, de sport en het reizen staat in nummer 4 van MijnStadMijnDorp de muziek centraal. Net als in de voorgaande
afleveringen gaat het ook nu vooral over mensen en hun verhalen. Een invalshoek waarvoor het thema muziek zich uitstekend leent. Hoezeer muziek en herinneringen met elkaar zijn verbonden, blijkt bijvoorbeeld
uit het recente succes van de Top 2000 en de verhalen die daaruit voortkomen. Kees Toering, de bedenker van dit radio- en tv-programma en tegenwoordig werkzaam voor Radio 2, vertelt over zijn geschiedenis met de muziek. Ad van Liempt komt in zijn column tot de voorzichtige conclusie dat het soms maar beter is herinneringen niet te toetsen aan de werkelijkheid. Het artikel over The Buffoons biedt een kijkje achter de schermen bij deze Enschedese groep die in de jaren zestig tegen een grote internationale doorbraak aanzat, maar de boot in 1968 letterlijk miste. Herman Brood was in zijn jeugd bepaald niet het idool, dat hij later voor velen zou worden. Maar onbesproken was hij ook toen al niet, zo laat het artikel van Michael Amsman zien.
24
Natuurlijk gaat het in deze aflevering niet alleen over pop muziek , maar komen ook andere onderwerpen aan de orde. En vaste rubrieken als ‘In de werkplaats van de geschiedenis’, ‘Uit de Beeldbank’, ‘De fascinatie van’, ‘Naar de plek van’, ‘Met de klas’, ‘Wat staat daar eigenlijk?’ en de boeken in ‘Gesignaleerd’. MijnStadMijnDorp begint inmiddels zijn vorm en, zo blijkt uit de reacties en het toenemend aantal abonnees, ook zijn plaats te krijgen. Enkele thema’s voor 2011 levensverhalen, plaatsen van herinnering, de geur van Overijssel - liggen inmiddels vast en bieden alweer veel inspiratie. Als in de loop van volgend jaar ook het digitale platform ‘MijnStadMijnDorp’ actief wordt, kunnen de lezers nóg meer bij het tijdschrift worden betrokken. De oproep hieronder blijft ondertussen onverminderd van kracht!
I
26 De fascinatie van Peter Vader en de stadsomroeper 28 Wat staat daar eigenlijk? Een schuld voor het grootschippersgilde uit Blokzijl
Oproep De redactie van MijnStadMijnDorp nodigt instellingen (archieven, bibliotheken, musea, historische verenigingen enzovoort), maar ook particulieren, in en buiten
32 Met de klas Ruimte maken voor de Vecht
Overijssel, uit om uitbreiding te geven aan de lijst van vaste correspondenten. Om melding te maken van activiteiten en nieuwe publicaties, maar óók om artikelen en illustratiemateriaal aan te bieden, suggesties te doen of te reageren op de inhoud van het tijdschrift. Tevens roept de redactie auteurs op om met voorstellen te
34 35 36 37 39
Gesignaleerd Agenda Mededelingen IJsselacademie Mededelingen VORG Fotovraag
komen voor bijdragen aan een thema, een rubriek of anderszins. Op die manier kan MijnStadMijnDorp Historisch Tijdschrift Overijssel nog beter laten zien hóe en wáár geschiedenis leeft in deze provincie! Belangstellenden kunnen zich melden via:
msmdhto@historischcentrumoverijssel.nl
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
4
10-08-2010
15:58
Pagina 4
Hardenberg, omstreeks 1960. Op de achtergrond de Gereformeerde kerk (zie ook pagina 32).
Jong geleerd…
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
door Michael Amsman
15:58
Pagina 5
@ www.rock-popmuseum.de
in de werkplaats van de geschiedenis 5
Rock ’n Pop zonder grenzen? Het Rock ‘n Pop Museum in Gronau, net over de grens bij Enschede, is gevestigd in een vroegere turbinehal die ooit werd gebouwd door de Enschedese textielfamilie Van Heek. Het is het enige popmuseum op het Europese continent; ook Sheffield had er een, maar dat ging al snel failliet, wel kent Londen inmiddels het British Music Experience.
Thomas Mania, curator Rock’n Pop Museum
et museum heeft drie onderdelen: een
H
Bijna was het zover; in 2006, toen het museum samen
het in het bestuur voorstellen,
expositieruimte, een uit de kluiten gewassen
met Kunst & Cultuur Overijssel (KCO) en het
maar ik vrees dat de bezwaren
podium en een entreeruimte met museum-
Historisch Centrum Overijssel (HCO) een expositie
nog dezelfde zijn.’ Mania geeft
winkel. De kern van de expositie is educatief
op zou zetten over popartiest Herman Brood. Zwolle
toe dat er minder internationale
van aard; via zes thema’s - maatschappij, psychedelica,
zou vooral ‘De jonge Herman’ presenteren, langs het
ritme, erotiek, identificatie, beweging - maakt de
spoor van Gronau naar Zwolle moesten reproducties
stichting van zijn museum nog werd gedacht.‘Dat mag
bezoeker kennis met de achtergronden van en de ont-
van schilderijen van Brood worden geplaatst, biblio-
wel wat harder lopen. Slechts zeven procent van onze
wikkelingen in de popmuziek.
theken in Overijsselse steden zouden exposities gaan
bezoekers komt uit Nederland.’
Het museum wil ook Nederland, en zeker het
wijden aan de opkomst van de Overijsselse rock ’n roll
Recente grensoverschrijdende projecten waren work-
Overijsselse achterland, bedienen, want de liefde voor
en de rol daarin van Herman Brood, in het
shops waarin de poppodia van Enschede (Atak) en
muziek houdt nu eenmaal niet op bij een grenspaal. Er
Popmuseum zou zijn muziek worden gedraaid en ont-
Hengelo (Metropool) vertegenwoordigd waren, maar
is meer dat de grensstreken bindt dan scheidt, was dan
leed. Waarom dat niet door ging? ‘Eigenlijk vanwege
iets in de orde van grootte van het afgeblazen Brood-
ook de gedachte, toen het Rock ‘n Pop Museum op 21
het drugsverleden van meneer Brood’, zegt Thomas
project zit er nog niet aan te komen. Misschien toch
juli 2004 werd geopend. Zoals directeur Andreas
Mania, curator van het Rock’n Pop Museum. ‘Het
in 2011? Het standbeeld van Herman Brood in Zwolle
Bomhauer het destijds zei: ‘Over de grens met
bestuur van de Euregio schrok daarvan terug.’
stuitte per slot van rekening ook lang op bezwaren,
Nederland heen zijn muzikale bruggen te slaan. Het
Hij heeft nog niet overwogen om het rond het tiende
vooral vanwege zijn buitensporige drugsconsumptie,
museum wil initiator zijn voor grensoverschrijdende
sterfjaar - op 11 juli 2001 sprong Brood van het Hilton
maar de buste is er toch gekomen.
projecten.’ Maar daarvan is het nog niet echt gekomen.
Hotel in Amsterdam - andermaal te proberen. ‘Ik zal
bruggen zijn geslagen dan bij de
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
6 in de werkplaats
15:58
Pagina 6
Bart Chabot schreef over Herman Brood een vierdelige biografie: Broodje gezond (1996), Broodje halfom (2001), Brood en Spelen (2001) en Broodje springlevend (2003).
De Fuchsiastraat te Zwolle in juli 2010.
Herman Brood met zijn zusje Elly en de tweeling Riske en Beppie, omstreeks 1952.
De jeugd van Herman Brood De spruitjesgeur bleef er langer hangen dan in randstedelijke gewesten, maar ook in Overijssel brak in de jaren zestig een nieuwe tijd aan. Met muziek als bindende factor en Herman Brood uit Zwolle als een jongeling die gretig alles opsnoof. Hoe zag de omgeving waaraan ‘Erreman’ zich zo bruusk ontworstelde er eigenlijk uit? erman kwam in 1946 ter wereld op nummer
H
Herman werd zich langzamerhand bewust van de
hebben om dat zo te zeggen, maar ach – ‘Erreman’,
34 in de Fuchsiastraat, een onopvallend
wereld in de kabbelende jaren vijftig. Zijn vader was
zoals zijn naam luidt in het Zwolse dialect, kon zich wat
straatje in de Zwolse arbeiderswijk De
een machinebankwerker, zijn moeder verstelde kleren.
permitteren. Zijn twee zussen, zijn broer en zijn ouders
Pierik. De geur van wasgoed en bloemkool is
‘Ik heb een hekel aan het woord naaien in dit verband’,
waren wel iets gewend. Al zullen ze raar hebben opge-
verdreven door die van auto’s en scooters, de Bonte
zei Brood veel later tegen zijn biograaf Bart Chabot,
keken, toen hij als jochie van acht een brief mee kreeg
Dinsdagavondtrein is opgevolgd door The X-factor,
‘maar mijn moeder naaide alles wat los en vast zat in de
naar huis: ‘Herman kust de meisjes op het schoolplein.’
maar aan het straatbeeld is weinig veranderd.
buurt.’ Toentertijd zal hij het niet in zijn hoofd gehaald
Onschuldig geflikflooi, zei hij tegen Chabot. ‘Ik kwam
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:58
Pagina 7
Een nog steeds jonge Herman. Inmiddels wel populair bij de jongens én, voor hem niet minder belangrijk, de meisjes, september 1979 in de IJsselhallen te Zwolle.
7
van achteren op de meisjes af, en kuste ze of greep ze in het kruis. Onschuldige dingetjes.’ Zijn ouders keken daar anders tegenaan, maar hij kreeg geen pak voor zijn billen. ‘Ik heb nooit één klap van mijn ouders gehad. Nooit.’ Of toch: eenmaal gaf zijn moeder hem een klein tikje. ‘Heeft ze de hele avond gehuild. Ze durfde het niet aan mijn vader te erkennen.’
Scheel en in de broek gepoept Dat Herman later vaker van vrouw zou wisselen dan van onderbroek kon niemand in de jaren vijftig vermoeden. Hij droeg een bril, was verlegen en had een zachtmoedig karakter. Toch deed de aantrekkingskracht van de andere sekse zich al op jonge leeftijd gevoelen. Hij was vier jaar toen hij bevriend raakte met het zoontje van de directeur van de Buitensociëteit, waar hij ontdekte dat een sleutelgat uitstekend zicht bood op de dameskleedkamer. ‘Oh, ik heb zoveel tijd voor dat gat versleten. Zo mocht ik Connie Vandenbos bespieden.’ Bij het benaderen van meisjes beperkte Herman zich niet tot De Pierik. Zijn werkgebied strekte zich uit tot in de Kamperpoort, waar die concurrentie niet op prijs werd gesteld. ‘Ik herinner me Tonnie van de Wetering. Hij bedreigde me altijd, omdat ik af en toe met meisjes uit zijn gebied involved was. Zijn vader had een bijnaam: de Leeuw van de Kamperpoort. Een type waar vier politieagenten aan te pas moesten komen als ze hem moesten arresteren.’ Zijn eerste grote liefde heeft een trauma achtergelaten, bekende Herman aan zijn biograaf. ‘Mijn eerste verliefdheid, Willy van der Klok. Ik was pas acht jaar. Ik werd ‘s middags altijd afgehaald door een huisvriend van mijn moeder, ik zat achterop. Eén keer nam hij een wending met zijn fiets en reed
werd niets gedaan aan geloof; er werd nooit over God
gewerkt door de thuissituatie. Vader hield er een
achter dat meisje aan. Hij riep iets van: “Herman vindt
gesproken, de twee zonen en twee dochters mochten
vriendin op na. Toen dat uitkwam moest hij het huis
jou zo leuk.” Ze keek om op haar fiets en schreeuwde:
zelf bepalen hoe ze het leven verklaarden. Dichtbij
verlaten, maar pa Brood ging niet ver weg; hij legde
“Wat, die schele? Hahaha! Zo’n schele, die moet ik
huis stond een School met den Bijbel: ‘Dat zag je als
een matras neer in het kantoor van de ijzerfabriek
niet.” Het heeft een stuk van mijn leven verpest. Dat
een geheimzinnig, aan een gevangenis grenzend
naast het huis waar zijn gezin woonde. ‘Een halfjaar
soort drama’s doet je de das om, hè. Daarom verschijn
klooster. Je had er medelijden mee, met alles wat reli-
zag hij, vooral op zondagmiddag als hij niet hoefde te
ik nu nog niet op mijn eigen tentoonstellingen.’ Een
gieus was. In onze kringen werd dat als een dwaal-
werken, vanaf het balkon zijn eigen kinderen spelen,
andere pijnlijke situatie wist de kleine Herman ten
spoor beschouwd.’ In het Openluchtzwembad aan de
onbereikbaar.’
goede te draaien. Op de kleuterschool in De Pierik had
Ceintuurbaan werd destijds nog gescheiden gezwom-
hij eens duidelijk ruikbaar in zijn broek gepoept. De juf
men, dankzij een schot in het nu monumentale bui-
Eigen wereld
vroeg wie dat had gedaan; Herman zweeg, maar de
tenbad, maar nu en dan werden de teugels gevierd.
Al of niet vanwege de schrijnende thuissituatie trok
bruine drab die uit zijn broekspijpjes rimpelde, verried
‘Eén keer per dag ging het schot open, dan was het
Herman zich vaak terug in zijn eigen wereldje. Uren
hem. Hij werd naar huis gestuurd, wat hij allerminst als
feest. Het duurde maar een half uur. Er was ook een
zat hij te tekenen, later ontdekte hij ook de piano. De
een straf beschouwde; later zou hij geregeld opzettelijk
houten vlot in het midden, als je daar onderdoor
Kunstacademie moest hij vanwege een 2 voor het vak
in zijn broek poepen, als school hem weer eens hart-
zwom, kon je een meisje in het kruis grijpen, zo lang
Kunstgeschiedenis verlaten en het notenschrift zou hij
grondig tegenstond.
mogelijk en dan weer terug, onder het vlot door,
nooit leren, maar de rebel uit de Fuchsiastraat in
zodat het onmogelijk was te bewijzen wie het gedaan
Zwolle werd een hele grote. Kunstschilder, muzikant,
Gescheiden levend
had.’
dichter en knuffeljunk. Hij werd 54, maar als tropenja-
Het leven liep in de Zwolse jaren vijftig nog langs de
De losbandige omgang met de seksen die Herman
ren al dubbel tellen, tellen de jaren van Herman Brood
scherpe lijnen van de verzuiling. Bij het gezin Brood
veel later ontwikkelde moet ook in de hand zijn
driedubbel en is hij dus 162 geworden.
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:58
8 uit de beeldbank
Pagina 8
RTV-Oost maakte een uitzending over de glasnegatieven van de Collectie Wispelwey. De uitzending is te bekijken via www.rtv-oost.nl > tik in de zoekbalk rechtsboven ‘glasnegatieven’.
door Ester Smit
et was zonnig weer op 25 juni 1897.
H
de luiken zijn verdwenen, maar de rest is nog duidelijk
Het Dienstbodenregister van de gemeente Zwolle is
Amateur-fotograaf Gerrit Wispelwey moet
te herkennen. Het Adresboek van de Gemeente
geordend op naam, maar van de gefotografeerde per-
in Zwolle op de Sassenpoort hebben
Zwolle, met per straat de namen en beroepen van de
soon is geen naam bekend. Het uitpluizen van dit
gestaan om dit beeld te kunnen maken.
bewoners, laat zien dat het toenmalige nummer G
register is vrijwel ombegonnen werk, zoeken naar een
Toen het glasnegatief met deze foto meer dan 110 jaar
244 werd bewoond door gemeente-ontvanger J.W.
speld in een hooiberg en het is bovendien niet eens
later verscheen op het computerscherm van restaura-
Bierens de Haan; duidelijk niet de persoon op de foto.
zeker of zij wel dienstbode is. De naam van de vrouw
tor Peter van der Most zag hij een vlekje, zo groot als
Is het beeld nog verder scherp te stellen, maar dan in
blijft voorlopig dus onbekend, maar het vlekje is
een speldenknop. Toen hij verder inzoomde, zag hij
woorden? Is te achterhalen wie deze vrouw was?
gerestaureerd en een mens geworden.
dat het geen vlekje was, maar een persoon. Een vrouw
Woonde ze in het huis? Was ze op bezoek? Of was ze
met een mutsje op. Ze kijkt uit het raam, schuin naar
misschien de dienstbode? Ook het Bevolkingsregister
De foto is afkomstig uit de collectie van duizend glas-
beneden, naar de mensen die wandelen op straat. Ze
geeft geen definitief antwoord; er staat geen naam
negatieven die in het voorjaar van 2009 door de fami-
is er zich niet van bewust dat ze wordt gefotogra-
vermeld van een inwonende huishoudster. Wel was
lie Wispelwey werden geschonken aan het Historisch
feerd. Misschien is dit wel de enige foto die van haar
op hetzelfde adres een vrouwentehuis gevestigd, met
Centrum Overijssel. De afbeeldingen zijn gemaakt
is genomen.
de ingang aan de Schoutenstraat, op naam van de
door G.J. Wispelwey, sinds 1851 fabrikant van gietijze-
Het pand, tegenwoordig Sassenstraat 39-I, staat er
weduwe A. van Straten-Schuurman. Is zij de gefoto-
ren en metalen gebruiksvoorwerpen en in zijn tijd een
nog steeds, op de hoek met de Schoutenstraat. De
grafeerde vrouw? Ook daarover bestaat geen zeker-
van de grootste werkgevers in Zwolle. Zijn foto’s
pui is in het begin van de twintigste eeuw aangepast,
heid.
geven een gedetailleerd beeld van de stad rond 1900. De glasnegatieven worden momenteel schoonge-
Een vlekje op een glasnegatief
maakt, verpakt, gedigitaliseerd en beschreven en zijn binnenkort te zien via de Beeldbank van het HCO. Wie weet, kan ooit nog eens de naam van de onbekende vrouw die is te zien op negatiefnummer 147 van de Collectie Wispelwey worden toegevoegd aan de beschrijving.
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:58
Pagina 9
column 9
door Ad van Liempt
Terug naar Kralingen
Overijssel heeft sinds 1989 een eigen popfestival met een al bij voorbaat illustere naam: het Dicky Woodstockfestival in Steenwijkerwold. Het begon allemaal met een optreden van Armand (‘Ben ik te min’) in Café De Karre in Tuk. Aangezien Armand thee, en vooral ‘blow’, eiste in zijn contract, mocht hij niet optreden in het café van wijlen Hein Kranendonk. Buurman Folkert Munsterman en zoon Henk Kranendonk organiseerden toen op het weiland van Folkert het eerste Dicky Woodstock Popfestival. De naam komt van de buurman van Folkert, Dick Woets, die het festival in 1989 opende. Op de foto het festijn in 2009. Zie ook: | www.dickywoodstock.com
erschillende mensen, zo staat ergens op een
Dit is mijn herinnering: Grace Slick, de ravissante lead-
Waar moest je slapen? Er stonden enorme tenten,
nostalgische site te lezen, zijn in het laatste
zangeres van Jefferson Airplane, die op de vroege
waar honderden, duizenden mensen op de grond
weekend van juni van dit jaar naar een park in
zaterdagochtend White Rabbit zong. Half Kralingen
lagen. Ik probeerde er een plekje te vinden om me met
de buurt van Rotterdam getogen, om daar
sliep al, het moet een uur of half zes geweest zijn, het
m'n slaapzak neer te vlijen, maar dat was er niet. Er
even stil te staan op de plek waar precies veertig jaar
was alweer licht geworden, maar er was geen zon, een
kon letterlijk niemand meer bij, de massaliteit vloog
geleden het podium stond van het Holland Popfestival,
grijze lucht, het miezerde wat, en daar scheurde de
me aan, ik ging de tent weer uit, op weg naar een
beter bekend als popfestival Kralingen. Daar hebben
stem van Grace Slick de hemel open met die prachtige
andere mogelijkheid. Uiteindelijk zag ik op het open
toen ongeveer honderdduizend Nederlanders een
opzwepende song. Opperste verrukking.
veld een formica tafel staan, waar iemand kennelijk die
weekend beleefd dat zij nooit zijn vergeten. Ik was er
Toch maar even YouTube geraadpleegd. Ik ben num-
dag handelswaar op had uitgestald. Ik kroop eronder,
bij op 26, 27 en 28 juni 1970.
mer 202.463 die het filmpje van dat optreden bekijkt.
zodat ik droog lag, en zette wat kartonnen dozen
Dat had ik beter niet kunnen doen, want wat zie ik
eromheen als bescherming tegen de kou. Daar heb ik
Maar mijn herinneringen zijn toch anders dan van veel
daar? Het is helemaal nog niet licht, het is nog donker.
een paar uur geslapen.
anderen. Alles wat je erover hoort en leest ademt de
Het nummer duurt niet, zoals in mijn herinnering, ein-
Ik stond geradbraakt op. De zondagmiddag heb ik al
sfeer van soft drugs: het was een feest van weed en
deloos, doch slechts 2 minuten en 19 seconden. En het
niet meer meegemaakt. Na Mungo Jerry, met In the
hasj, iedereen was high, voortdurend ging de joint
brengt ook geen diepe gelukzaligheid teweeg, nee, het
Summertime, volgens velen het vrolijke hoogtepunt
rond, het was de geboortedag van het gedoogbeleid,
klinkt voor geen meter, Grace is moe en heeft geen
van het festival, ben ik weer op de brommer gestapt.
want de politie, die tot dan toe fanatiek jacht maakte
zin, ze zingt uitgesproken vals. Weg illusie! Bad trip!
Ik had kou gevat, hoestte als een zeehond en kreeg
V
op iedere overtreding van de wet op de verdovende
koorts. Heb daarna een paar dagen op bed gelegen -
middelen, liet het allemaal gebeuren. Alleen: ik heb
Wat is er aan de hand? Het zoveelste bewijs dat het
voelde me beroerd, de gevolgen van een onvergetelijk
daar niks van gemerkt. Dat zal wel aan mijn grenzeloze
geheugen de werkelijkheid vervormt, zelfs mijn eigen
weekend.
naïviteit liggen, maar ik heb daar ruim twee dagen
als ijzersterk beschouwde geheugen? Of hebben ze bij
U begrijpt, ik ben het laatste weekend van juni niet
rondgelopen, en geen ogenblik het idee gehad dat alle
YouTube het verkeerde filmpje geladen, het zoveelste
naar Kralingen gegaan om even stil te staan op de plek
andere festivalgangers aan de hasj waren. Ik was een
bewijs dat je niet moet vertrouwen op internet?
waar eens het podium stond.
provinciaal (uit Utrecht), was naar Kralingen gekomen
Ik wil het niet weten, en probeer me de rest van
op de brommer, ik had een verse baal Winner Shag in
Kralingen te herinneren. Het was een geweldig feest,
mijn zak, wist niet eens hoe hasj eruit zag: ik kwam
dat staat vast. De vrijheid, de vredigheid, de totale
voor de muziek.
afwezigheid van agressie. Qua accommodatie was het vreselijk.
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10
10-08-2010
15:58
Pagina 10
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:58
door Ben Siemerink
Pagina 11
Pagina 10: The Buffoons in een tv-studio, omstreeks 1970
Onder: bij het bed van John & Yoko in het Hilton in Amsterdam, maart 1969.
andere gelukkigen op
The Buffoons: close harmony zonder harmonie V The Buffoons dit lied op voor een Nederlands gespro-
dacht hij, kan wereldster Lennon met deze ‘bootleg’
audiëntie gehad, toen zij op
ken versie van de film. Lennon was onder de indruk
het beslissende duwtje geven voor een internationale
van de loepzuivere, meerstemmige vocalen van de
doorbraak van The Buffoons.
Beatle John Lennon en zijn kersverse bruid Yoko Ono verbleven in maart 1969 tijdens hun zevendaagse ‘bed-in-for-peace’ in kamer 902 van het Amsterdamse Hilton Hotel. Zij hadden aan hun sponde al een hele horde journalisten, fotografen, artiesten en
de televisie een Nederlandse
ijf van de zes Enschedese jongemannen zon-
het mogelijke belang van die provisorische opname.
gen a capella de Engelse versie van het ‘gie-
Op dat moment haperde hun ‘hitmachine’ enigszins,
renlied’ uit de Disneyfilm Junglebook. Niet
na de vliegende start in 1967 met top Tien-noteringen
geheel toevallig, want juist in die tijd namen
als Tomorrow is another day en It’s the end. Wie weet,
groep. Hij zong een stukje mee en vroeg of ze het nog
popgroep voorbij zagen
een keer wilden doen, zodat hij een opname kon
Bergafwaarts
maken. Met een voor die tijd zeer geavanceerd
Ruim 42 jaar later verzucht Ely van Tongeren (67) thuis,
komen met een opvallend
memorecordertje legde Lennon de unieke uitvoering
in de Enschedese wijk Wesselerbrink: ‘Ik wou dat ik
vast. Zo werden The Buffoons deelgenoot van een
dat bandje met die opname van Lennon had…’ Hij
historisch moment in de internationale popgeschie-
heeft geen idee wat de in 1980 vermoorde Beatle
denis.
ermee heeft gedaan. Zeker is wel, dat de opname niet
Ely van Tongeren, toen nog Eilert geheten, die met
heeft geleid tot de zo gewenste internationale door-
zijn broer Gerard aan de wieg had gestaan van de
braak van The Buffoons. Zelfs nationaal ging het na die
Enschedese formatie, was zich terdege bewust van
kortstondige publiciteitsgolf rond de gedenkwaardige
close harmony geluid. Die band zouden ze wel aan hun bed willen hebben! De groep bleek onder contract te staan bij Bovema, de Nederlandse tak van platenmaatschappij EMI van de Beatles. Een ontmoeting was dus snel geregeld en zo kon het gebeuren, dat Ely van Tongeren uit Enschede zich op een middag in maart 1969 met zijn groep The Buffoons rond het bed schaarde van John & Yoko.
11
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
12
10-08-2010
15:58
Pagina 12
Onder: reclame voor de spijkerbroeken van Lois, in het begin van de jaren zeventig. Van links naar rechts: Boy Brostowsky, Jack van Rossum, Gerard van Tongeren, Hilco ter Heide, Don Biesbroek en Ely van Tongeren.
sessie aan het bed van John & Yoko langzaam maar
In 1979, tien jaar na de sessie met John & Yoko, werd
koop op ‘goud-van-oud’-avonden en bruiloften. In
zeker bergafwaarts met de Enschedese formatie.
de groep opgeheven. ‘Geen hits, geen werk’, stelt Ely
1990 hadden de broers al een doorstart gemaakt als
The Buffoons wilden na hun zoetgevooisde en bij een
van Tongeren achteraf nuchter vast. Wel was er voor
The New Buffoons. De alsmaar wisselende bezettin-
breed publiek lekker in het gehoor liggende close
hem en een aantal andere ‘jongens van The Buffoons’
gen, grote en kleine conflicten en het uitblijven van
harmony wel eens muziek maken die ze zelf écht mooi
in de jaren tachtig volop werk in de betere bruiloft- en
succes zorgden echter voor een onderhuids smeulen-
vonden. Maar daardoor haakte het grote publiek lang-
partijenbands als Feeling en Albatros.
de onvrede, die elk moment tot uitbarsting leek te
zaam aan af. Nummers in de stijl van bijvoorbeeld The
zullen komen.
Little River Band ondervonden weliswaar veel waarde-
Fotokopie
Hoewel zwaar aangeslagen door de hersenbloeding
ring onder de betere collega-popmuzikanten, maar de
Anno 2010 rest Van Tongeren nauwelijks nog enig
van zijn broer Gerard wist Ely het voortbestaan van
hitlijsten werden er niet langer mee bestormd. Nog
tastbaar bewijs van die historische middag in het
The Buffoons nog enige tijd te rekken, maar alle span-
even was er sprake van een korte opleving toen de
Amsterdamse Hilton. Hij heeft alleen nog een ver-
ningen en strubbelingen eisten in april 2005 ook bij
groep, op aanraden van de populaire Veronica-dj en
bleekte fotokopie van de foto van hem en zijn muzi-
hem zijn tol: hij kreeg een hartinfarct. In tegenstelling
songtekstschrijver Will Luikinga, toch weer koos voor
kale maten bij het bed van John & Yoko. Zijn broer
tot zijn broer krabbelde hij weer overeind en probeer-
een meer commerciële aanpak. In 1973 bereikten The
Gerard moet de originele foto volgens hem nog
de hij in 2006 voor de derde keer de groep nieuw
Buffoons, waarvan op dat moment van de oorspronke-
ergens hebben, maar die kan hem nergens terugvin-
leven in te blazen. Nu met de oud-leden Jack van
lijke bezetting alleen nog de gebroerders Van
den. Ely haalt berustend zijn schouders op.
Rossum, Boy Brostowsky en Don Biesbroek, aange-
Tongeren en zanger Hilco (ook wel Hylke genaamd)
Gerard werd in 2003 getroffen door een zware her-
vuld met Henk Jager en Fokke Openty. De reanimatie-
ter Heide over waren, nog een nummer 3-notering
senbloeding. Ze waren toen net begonnen aan een
poging duurde maar kort. Een jaar later al verliet Jack
met de Ritchie Valens-cover My girl Donna. En ook de
‘Golden Classics’ theatertour met een revivalband
van Rossum de band en besloot de moegestreden Ely
singles Arizona en Let it be me haalden nog net de Top
onder hun originele naam The Buffoons. Ze traden op
van Tongeren er de stekker uit te trekken. Deze kopie
20, maar daarna was het definitief gedaan met de hits.
door het hele land en maakten ook cd’s voor de ver-
was niet gelukt.
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:58
Pagina 13
Links: in Londen vóór het Palladium. Tom Jones is hier dichterbij dan ooit…
Gerard van Tongeren daarover in het boek: ‘Daar sta je dan. Op het station kwamen we nog wel Hank Marvin tegen, de gitarist van Cliff Richard and The Shadows. Dat was wel leuk, maar ja, we baalden natuurlijk allemaal verschrikkelijk.’
Warme herinneringen Ondanks de ‘dure misser’ van hun toenmalige manager Grotenhuis bewaren de gebroeders Van Tongeren warme herinneringen aan Modern. Voor The Buffoons was dat immers de plek waar het midden jaren zestig allemaal begon. Net als voor andere Enschedese bandjes als The Honest Men, The Rabbits en The Hun. Gerard Grotenhuis, die in 1957 op zeventienjarige leeftijd na het vroegtijdig overlijden van zijn vader in het horeca-bedrijf was gekomen, had van het keurige hotel annex dansgelegenheid een ware poptempel
Onder: een ‘uitdeelfoto’ uit de jaren 1967-1968. Geheel onder: vlak voor een tv-optreden, begin jaren zeventig.
‘Die neppers…’
ankedote over nóg een gemiste internationale door-
Hoewel The Buffoons in 2007 definitief werden opge-
braak.
heven, bleef er in Twente en omstreken een band met
In 1968, een jaar voor de sessie met John & Yoko,
die naam optreden en ook cd’s met oude hits op de
vond manager Gerard Grotenhuis, tevens eigenaar
markt brengen. Teleurgestelde fans meldden zich bij
van Modern, dat The Buffoons na hun nationale hits
Van Tongeren en zijn vrouw Maria met aan duidelijk-
maar eens klaar moesten zijn voor het buitenland. Hij
heid niets te wensen overlatende klachten: ‘Het lijkt er
vloog naar Londen en wist door te dringen tot Brian
helemaal niet op, dit zijn de originele Buffoons hele-
Epstein, manager van de Beatles, die hij een demo van
maal niet … heb ik daar mijn geld aan uitgegeven …
The Buffoons overhandigde. Epstein reageerde
die neppers.’ Het noopte Maria van Tongeren op ‘de
enthousiast. Ely van Tongeren: ‘Veertien dagen later
officiële website van de originele Buffoons’ de fans te
hadden we in Modern een bookingmanager op het
waarschuwen voor deze namaak.
balkon om naar ons te luisteren.’ Ook deze Colin
Hoe de echte Buffoons klonken, was nog eenmaal te
Johnson was enthousiast. Hij stelde de Enschedese
horen toen Ely eind 2008 met de originele leden
band een platencontract in het vooruitzicht als ze naar
Maarten Assink en Hilco ter Heide, voor deze gele-
Londen zouden komen. Er werd een optreden gere-
genheid aangevuld met Bo Moelker, tot ieders verras-
geld in het Londense Palladium, in het voorprogram-
sing opeens een optreden verzorgde in het nieuwe
ma van Tom Jones. De wereld leek open te liggen
Nationaal Muziekkwartier in Enschede. Het gebeurde
voor de zes jongens uit Enschede.
ter gelegenheid van de presentatie van het boek
De zegetocht eindigde echter in de haven van
Enschede, de mensen, de stad. In dat boek fungeert ook
Oostende. De door manager Grotenhuis besproken
Gerard van Tongeren met zijn herinneringen aan het
veerboot bleek al vertrokken. Toen het Twentse gezel-
toenmalige hotel-dancing Modern, waar het voor The
schap uiteindelijk veel te laat in Londen arriveerde,
Buffoons allemaal begon. Ironisch genoeg bevat het
was het concert van Tom Jones allang voorbij. En daar-
korte interview in dit boek ook een tragi-komische
mee ook de kans op een internationale carrière.
13
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:58
Pagina 14
14 gemaakt. Niet alleen regionale bandjes traden er op. Grotenhuis runde namelijk een eigen theaterbureau en wist met on-Twentse voortvarendheid ook grote internationale popgroepen als Bill Haley and the Comets, The Fortunes, The Spencer Davis Groep, Dave Dee Dozy Beaky Mick and Tich en The Hepstars (de voorloper van Abba) naar Enschede te lokken. Ely van Tongeren over die tijd: ‘Ze hebben het nu wel over Volendam, waar zoveel popgroepen en zangers vandaan komen, maar dat had je in de jaren zestig in Enschede. Het stikte echt van de bandjes toen.’ Tot die bandjes behoorden ook The White Rockets, met de broers Ely en Gerard van Tongeren en zanger Hylke ter Heide. Nadat ze een talentenjacht hadden gewonnen mochten ze een plaatje opnemen met twee nummers: De Pindakaas Twist en de Wilhelm Tell Twist. Al snel was het rock’n roll-bandje wereldberoemd in Enschede en ook over de grens maakten ‘Die Weissen Raketen’ furore. Toen de jongens op een gegeven moment een groep hoorden die driestemmig zong, was het voor hen meteen duidelijk: dat is wat voor ons! Boven: een ‘uitdeelfoto’ in de kleding tijdens de optredens in het programma ‘Toi,toi, toi’ bij Ted de Braak. The Buffoons werden ingehuurd voor verschillende shows met iedere keer een andere band als invalshoek. Zo speelden ze nummers van The Beach Boys, The Everly Brothers en...: The Buffoons. Van links naar rechts staand: Don Biesbroek, Gerard van Tongeren, Skip van Rooy, Ely van Tongeren. Zittend: Maarten Assink en Hilco ter Heide.
Ely van Tongeren:‘Ik weet nog dat we toen alles te pakken probeerden te krijgen van groepen als The Beach Boys, die we na gingen spelen en zingen. Bij een ander repertoire hoorde natuurlijk ook een ander imago. En een andere naam. Hylke ter Heide kwam met “buffoon”, dat woord had hij gevonden toen hij een keer in een Engels woordenboek zat te bladeren.
Rechts: Ely (11) en Gerard (14) van Tongeren als De Tongo’s.
Het betekent zoiets als “nar”, “grappenverteller” of
Onder: The Buffoons en The Beach Boys in 1968 in een kleedkamer in de Rai in Amsterdam.
“potsenmaker” en dat sprak ons wel aan.’ In 1967 bestormden The Buffoons de Nederlandse hitparade met Tomorrow is another day/ My World fell down, twee nummers op een ‘dubbele A-kant’ van The Ivy League uit Engeland. Een nieuwe carrière, die veel ups and downs zou brengen, was begonnen.
Terug naar de eenvoud Ely van Tongeren is helemaal klaar met The Buffoons, vertelt hij in juni 2010. Bladerend in een fotoalbum valt zijn oog op een foto van hemzelf en zijn broer Gerard als piepjonge rockers met een vetkuif. Vertederd: ‘We hadden toen een duo, De Tongo’s. Zo is het eigenlijk begonnen. Onze oudste zus had een gitaar, waar Gerard ook op begon te spelen. Op een gegeven moment kochten we er een ukelele bij, waar ik op speelde.’ Naar die eenvoud en dat plezier wil Ely van Tongeren graag terug. En dat gaat ook gebeuren. Met zijn vrouw Maria vormt hij inmiddels het duo Marely, een samentrekking van hun beider voornamen. Het voelt als een nieuwe lente. Ze zijn druk aan het repeteren voor een eerste officiële optreden in de herfst.
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:58
Pagina 15
15 Geheel onder: november 2008 tijdens een optreden in het Nationaal Muziekkwartier in Enschede ter gelegenheid van de presentatie van het boek Enschede, de mensen, de stad. Van links naar rechts: Bo Moelker, Ely van Tongeren, Maarten Assink en Hilco ter Heide.
My World fell down / Tomorrow is another day Als eerste plaat in de discografie van The Buffoons staat een single met een dubbele A-kant vermeld. My world fell down / Tomorow is another day stond vanaf 14 oktober 1967 twaalf weken in de Top 40 en had als hoogste notering de achtste plaats.‘Wie voor de eerste keer een live-optreden van The Buffoons meemaakt’, aldus de door ‘K.H.’ geschreven hoestekst, ‘zal zijn oren nauwelijks kunnen geloven. De zo volkomen eigen sound en de voortreffelijke zang, uitgevoerd in een
Onder: in 1967 tijdens een optreden in Hotel Modern in Enschede.
haast onvoorstelbaar goed afgewerkte close harmony, doet zelfs de meest verwende pop-music-man volkomen verbaasd staan. Anderhalf jaar lang werden The Buffoons buiten praktisch elke vorm van publiciteit gehouden. Anderhalf jaar lang hebben ze dag in dag uit gewerkt aan de samenstelling van hun repertoire, dat nu ook praktisch onbeperkt is. Deze groep uit Enschede bestaat uit zes man, waarvan er vijf zingen. Leider is de basgitarist Bob Luiten, die bekend staat als een voortreffelijke musicus en over een diepe, warme basstem beschikt. Gerard van Tongeren is één van de twee leadzangers; de andere is Hylke ter Heide, die bovendien de teksten voor de groep schrijft. De drummer Maarten Assink is de benjamin van het gezelschap. Hij heeft muziek gestudeerd en beschikt niet alleen over een uitstekende “drive”, maar ook over een direkte, bijna agressieve attaque, die eigenlijk helemaal niet past bij zijn goedmoedige uiterlijk. Slaggitarist is Eilert van Tongeren. De enige niet-zanger, maar voor The Buffoons van eminent belang, is de organist Bjinse de Groot. The Buffoons worden beslist op de plaat en op de bühne dé topgroep van Nederland. Luister maar naar “My World fell down “ / “Tomorrow is another day”…, the day of THE BUFFOONS!’ Die woorden werden waarheid, vooral dankzij de hoge kopstem van Ely van Tongeren, die de ‘sound’ van The Buffoons maakte.
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
16
10-08-2010
15:58
Pagina 16
Het eeuwenlang ongewijzigd gebleven interieur van de Bergkerk in Deventer, met orgel en kansel.
Rechts: Rhijnvis Feith (1753-1824). Onder: de familie Thorbecke in 1810 op een tekening van A. Bergmans.
Oude muziek in de De IJsselsteden gonsden rond 1800 van vernieuwing. Bestuurlijk, want de democratische boodschap van de patriotten maakte veel los in Zwolle, Deventer en Kampen; ook muzikaal. Waar luisterden ze naar, onze voorouders van acht generaties terug?
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
door Michael Amsman
10-08-2010
15:58
Pagina 17
Linksonder: Kampen, Bovenkerk, Vox Humana van het bovenwerk, 1743 A.A. Hinsz en ouder (foto Jan Smelik).
E
Rechtsonder: Kampen, Bovenkerk, speeltafel met klavieren van A.A. Hinsz (foto Jan Smelik).
ters op de terrasjes aan de Zwolse
vindt daar over ‘t algemeen onder die klasse van men-
Melkmarkt keken in juni 2010 verbaasd op,
schen eene kunde en een godsdienstig gevoel die bij
toen een groep van twintig mannen zingend
ons schaars getroffen worden, en de oorzaak ervan is
langs kwam fietsen. ‘Oh Neeltje Jacoba, met
waarlijk in hunnen kerkliederen te vinden.’ Feith was
je lekkere kont’, galmde het tussen de hoge huizen.
aangenaam getroffen, toen hij een boer tegenkwam
De zangers waren onderdeel van een oude traditie,
‘die achter den ploeg een heerlijk lied van Gellert’
want al in 1795 trokken groepen mannen zingend door
zong en zette zichzelf daarop aan het werk. In zijn
de Zwolse straten.
Zwolse buitenhuis Boschwijk schreef hij rond 1820
In die van verwachtingen zwangere tijd – vooral
enkele als arbeidsvitaminen bedoelde zangbundels.
Zwolle en Deventer waren broeinesten van de
Elke vorm van frivoliteit ontbrak daar helaas aan, want
moderne beweging – waren de liedjes minder frivool
de melodieën kenden enkel hele noten.
van aard. De zangers staken de draak met lokale en nationale autoriteiten, maar ook scabreuze teksten
In de kerk
werden niet geschuwd. Het Zwolse stadsbestuur zag
Voor gezamenlijke muziekbeleving waren
dat met lede ogen aan. Stadssecretaris Gerrit
Deventenaren, Kampenaren en Zwollenaren rond de
Nutteman vaardigde dan ook een ‘politieverordening
overgang van de achttiende naar de negentiende
tegen het zingen en verspreiden van zedelooze liede-
eeuw voor een belangrijk deel op kerken aangewezen.
ren’ uit, maar dat de gezangen daarmee verstomden is
En ook daar borrelde het van vernieuwing. De orga-
niet waarschijnlijk.
nisten veroorloofden zich steeds meer vrijheden; niet
Ook in de IJsselsteden bestond een voorkeur voor
langer beperkten zij zich tot het standaard voorge-
stichtelijke of opbouwende liederen, zoals die bijvoor-
schreven religieuze repertoire, ze beeldden ook
beeld te vinden waren in de bundel Economische
onweer uit, regenbuien en oorlogssituaties.
liedjes, die in 1781 door Betje Wolff en Aagje Deken
Oefeningen in muzikale virtuositeit. Bovendien traden
werd uitgegeven. Hun teksten, met als strekking dat
de organisten niet enkel op bij kerkdiensten. Ze
hard werken een vorm van vaderlandsliefde was,
waren vaak contractueel verplicht om op vaste tijden
waren bedoeld als oppepper voor de arbeider. ‘Ik zal
een openbaar concert te geven.
doen naar moeders raad/Vrolyk zyn, en vlytig lee-
Zo moest Cornelis Berghuys, de stadsorganist van
ren/’k Wou maar dat het maandag was/’k Zal myn tyd
Deventer, op woensdag en zaterdag van 10 tot 11 uur ’s
ook niet verzeuren/Want ik moet een duit verbeu-
morgens het carillon bespelen. Was er een kermis,
ren/Als ik op het uur niet pas’, klonk het. Wel even
dan moest hij ook op dinsdag en donderdag spelen.
wat anders dan de gemiddelde raptekst van tegen-
Ook zijn Kamper collega Jan van der Dussen combi-
woordig.
neerde het kerkorgel - in de Bovenkerk - en het carillon, maar na zijn vertrek pasten de kerkbestuurders
Een heerlijk lied achter de ploeg
de regels aan. De nieuwe organist mocht zich voort-
Ook de Zwolse dichter Rhijnvis Feith meende dat zin-
aan beperken tot de kerkdiensten.
gen goed was voor de moraal. Hij had in Duitsland
In Zwolle kregen de Broerenkerk en de Bethlehemse-
gezien hoe boeren en hun knechten zingend hun
kerk nieuwe orgels dankzij een schenking van een
werk deden en schreef daar het volgende over: ‘Men
bemiddelde kerkbestuurder, die er de voorwaarde aan verbond dat de organisten eens per maand een gratis,
e IJsselsteden
openbaar toegankelijk concert zouden verzorgen.
Schnitgerorgel in de Grote Kerk te Zwolle Het meest prestigieuze orgel van de IJsselsteden hing en hangt nog steeds - in de Grote Kerk in Zwolle. Door de ineenstorting van de 128 meter hoge kerktoren in 1669 was het oude orgel onherstelbaar beschadigd geraakt, zodat de kerkgemeente het lange tijd zonder orgelmuziek moest stellen. In 1718 doneerde burgemeester Bernard Hüte een bedrag van 12.000 gulden voor de bouw van een nieuw orgel, waar zijn broer Thomas nog eens 2.000 gulden aan toevoegde. Eindelijk was er geld voor een nieuw orgel, veel geld
17
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:58
Pagina 18
Onder: Ton Koopman werd in 1944 in Zwolle geboren en startte in 1965 gelijktijdig drie studies: klavecimbel bij Gustav Leonhardt, orgel bij Simon C. Jansen en muziekwetenschappen. ‘Hij was de eerste’ - aldus de hoestekst bij een LP met werken van Bach en Haydn die hij uitvoerde met het Amsterdam Baroque Orchestra – ‘die de muziek van Jan Pieterszoon Sweelinck (1561-1621) tot in de puntjes opnam.’ Het completer oeuvre van deze Deventernaar zette hij op de plaat.
18
De Zwolse upper-ten bezocht ook concerten in eigen
afdelingskoor stak zijn energie vooral in de oprichting
kring, zoals in het herenhuis van de gezusters De
van een muziekschool, wat op een financieel debacle
Mahony aan de Blijmarkt 19. In de Bloemendalstraat
uitdraaide. Het lukte namelijk niet om kinderen uit de
werd een concertzaal geopend, waar volgens de
gegoede burgerij aan te trekken. De meer bemiddelde
bewaard gebleven boekhouding plaats was voor 48
inwoners huurden namelijk steeds vaker muzikanten in
bezoekers. Ook de Praubstraat kende een muziekzaal,
om hun gezinnen aan huis les te komen geven.
die werd gerund door de kastelein D.W. Diepenheim. Een advertentie in de Provinciale Zwolsche en
Röhner
Overijsselsche Courant maakt melding van een program-
Tot de families waar privé-lessen werden gegeven
ma op 19 februari 1825 in de zaal van Diepenheim. Er
behoorden ook de Thorbecke’s aan de Dijk, de latere
werd toen een concert gehouden voor de slachtoffers
Thorbeckegracht. Dochter Sophia leerde van stads-
van de grote stormramp die Overijssel in het begin van
muzikant Johan Röhner piano spelen, en zou later met
de maand had getroffen. Vóór de pauze was er werk te
hem trouwen, zoon Johan Rudolf – die in 1848 de
horen van Küffner, Berton, Ebert, Rossini en Crusel, na
Nederlandse grondwet zou schrijven – werd
de pauze was er muziek van Nicolo, Rode, Berbiguier,
bekwaamd in het bespelen van de fluit. Röhner bracht
Weber en andermaal Rossini.
hem niet alleen techniek bij, maar ook liefde voor de
Links en rechts langs de IJssel zagen koren het licht die
muziek, blijkt uit een brief waarin Thorbecke
niet aan kerken waren verbonden. In 1829 werd de
beschrijft wat de muziek van Paques de Chavonnes
Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst opge-
Vrugt met hem deed: ‘Zulk een genot heb ik lang niet
richt, die ijverde voor de oprichting van gemengde
gehad. Men wordt van muziek vervuld, om het voor
zelfs, zodat niet de minste orgelbouwer kon worden
koren zonder confessionele grondslag. In Kampen lukte
een geheel jaar te blijven.’
aangesteld: Arp Schnitger. Hij tekende een contract
het om een lokale afdeling van de grond te tillen. Het
Röhner moet meer inwoners van Zwolle geïnspireerd
voor de bouw van een instrument met 46 stemmen,
hebben, want de muzikant/componist heeft er van
maar overleed kort na het begin van de bouw, waarna
1801 tot 1820 gewerkt. Eerst bracht hij vooral uitvoe-
zijn zonen Frans en Johann het werk overnamen. Na
ringen van de Weense klassieken, zoals Mozart en
twee jaar werken leverden ze een orgel op dat 63
Haydn, later ook eigen werk in grote bezetting, zoals
stemmen bevatte, zeventien meer dan contractueel
de opera ‘Melfort en Clara’, op teksten van Rhijnvis
was vastgelegd. De Schnitgers hadden zich klaarblijke-
Feith. Röhner raakte in de vergetelheid, tot het Zwols
lijk meer vrijheden veroorloofd, want de keurmeesters
Symfonie Orkest in 1999 zijn werk eindelijk weer liet
die Zwolle in de arm nam hadden veel kritiek. Ze con-
horen. Orkestleider Peter Liebregt had in het Zwols
stateerden dat het instrument afweek van wat in
Historisch Tijdschrift een artikel gelezen over de voor
Nederland gebruikelijk was en stelden voor om het
hem onbekende componist en was geprikkeld door
drastisch aan te passen. Maar dat waren de Schnitgers
een oproep van auteur Frits David Zeiler. ‘Misschien
zeker niet van plan. Ze stuurden een lange brief naar
kunnen we de talentvolle Röhner na al die jaren de
het stadsbestuur waarin ze de kritiek van de keur-
eer bewijzen die hem toekomt, en uit die mooije heer-
meesters weerlegden. De burgemeester koos de kant
lijke compositionen weer eens iets in Zwolle tot klinken
van de Duitse broers; het orgel kon in gebruik worden
brengen.’ Zo geschiedde.
genomen en zou grote aantallen luisteraars trekken. Tot op de dag van vandaag.
J.R. Thorbecke (1798-1872) en zijn echtgenote Adelheid Solger.
In kleine kring
Organist Nicolai weigert zijn pijp te doven
doen. Eenmaal ontkwam Nicolai echter niet aan een bestraffing. Op 5 februari 1794 glipte hij na het zingen van de psalmen de kerk uit; in de tijd dat de
Johan Nicolai (1744-1801) werd in 1775 na een uit-
kig weerlegde. Al zou het orgel elke dag gestemd
pastoor aan het preken was kon hij mooi elders in
voerige sollicitatieprocedure aangesteld als stads-
worden, foeterde hij, dan nog zouden alle 4500 pij-
de stad een muziekles geven en zodoende wat bij-
muzikant van Zwolle. Met deze Duitser had men
pen nooit perfect egaal worden. Hij duldde ook
verdienen. De pastoor was die dag echter onge-
een bepaald niet gemakkelijk figuur in huis gehaald.
geen kritiek op zijn gewoonte om tijdens het
woon snel klaar met zijn preek en zo kon het
Toen het stadsbestuur het waagde kritiek te leve-
bespelen van dat orgel continu te roken, waardoor
gebeuren dat het orgel zweeg toen de gelovigen
ren op de staat van onderhoud van het
dikke rookwolken de kerk binnendreven. ‘Wenn
een psalm inzetten. Nicolai werd op het matje
Schnitgerorgel, schreef Nicolai een brief van twin-
ich nicht rauchen darf, so spiel ich auch nicht mehr.’
geroepen en beboet voor zijn plichtsverzuim. Vijf
tig kantjes, waarin hij de aanmerkingen breedspra-
Daar konden de heren stadsbestuurders het mee
gulden diende hij te betalen.
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
door Wim Coster
10-08-2010
15:58
Pagina 19
Zie voor persoonlijke verhalen bij de Top 2000: www.nationaalarchief.nl/verhalenarchief/top2000.
@ www.top2000.nl
Vanuit Staphorst naar de Kees Toering werd geboren in de Kop van
In zekere zin werd daar, op een jongenskamer
Overijssel, aan de boorden van de Belterwiede,
aan de Ebbinge Wubbenlaan in Staphorst, ook
bracht zijn lagere schooltijd door in Meppel en
de basis gelegd voor de door hem bedachte en al
woonde tot zijn zeventiende in Staphorst. Hij
meer dan een decennium lang uiterst
studeerde als historicus af in Groningen en is
succesvolle Top 2000. Op Radio 5 introduceerde
sinds 1996 werkzaam in Hilversum als
hij ‘Radio Nostalgia’ een combinatie van
zendermanager van Radio 2. Volgens hem
geschiedenis en muziek met items als de ‘Top
bestaat zijn DNA-structuur voor een groot deel
250 van de jaren 50’, de ‘Week van de jaren 60’ of
uit popmuziek. Hij heeft nog steeds een meer
de ‘Evergreen Top 1000’.
dan gemiddelde binding met Overijssel.
19
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
20
10-08-2010
15:58
Pagina 20
Rechts: de jongenskamer aan de Ebbinge Wubbenlaan in Staphorst waar in de tweede helft van de jaren zestig de eerste stappen werden gezet naar een carrière in de muziek.
Je zou zeggen dat Staphorst voor een jonge muziekfanaat niet bepaald de ‘place to be’ was.
Het Luisterkorps
‘Dat viel eigenlijk reuze mee. Natuurlijk, platenzaken,
In de jaren zestig riep het tijdschrift Hitweek ‘Het
jukeboxen en popconcerten waren er niet en bladen als
Luisterkorps’ in het leven. Liefhebbers van ‘de
Muziek Express en Hitweek lagen niet in de schappen
betere popmuziek’ werden opgeroepen om bij
van die ene boekhandel die het dorp rijk was. Je had er
elkaar thuis muziek te gaan luisteren. Ook Kees
wel Hotel Waanders aan de snelweg en Cafetaria
Toering werd lid van Het Luisterkorps. ‘Je zat soms
Dunnink, beter bekend als Geertie Witte, aan de Oude
dus een middag of avond met de meest vreemde
Om welke muziek draaide het voor jou?
Rijksweg. In die cafetaria had je overigens wel een juke-
types op je kamer. Maar het mooie van het sys-
‘Alle genres kwamen langs. De Top 40-hits, Neder- en
box, maar Staphorst was zeker niet het mekka van de
teem was, dat die types vaak hun eigen lp’s mee-
Britse beat, west coast, hardrock, underground, coun-
popmuziek. Wat nu ook weer niet betekende dat je er
namen, waardoor je bekend raakte met muziek
tryrock, blanke blues en Engelse folkmusic. Q65, Cuby
helemaal van verstoken hoefde te blijven. Ik ben er in
waarover je wel al iets had gelezen, maar die je nog
and the Blizzards natuurlijk, The Who, Black Sabbath,
feite mee opgevoed en opgegroeid. Van kind af aan
niet had gehoord. Een fantastisch systeem eigen-
Grateful Dead, The Byrds, Fairport Convention.
speelde de popmuziek een belangrijke rol in mijn leven.
lijk, want zelf lp’s kopen was een dure hobby; 18.90
Die muziek was er niet alleen voor jezelf, maar ook
Eerst vooral aangedragen door Radio Luxemburg en
of 19,90 gulden herinner ik me. Wat een fantas-
voor de buren, die toch eindelijk eens moesten wor-
mijn oudere zus, die gek was van Cliff Richard en Dusty
tisch systeem eigenlijk, zowel in muzikaal als in
den opgevoed. Het had zelfs een provocatieve func-
Springfield en later van The Beatles; daarna door Radio
sociaal opzicht. Communities avant-la-lettre! De
tie, geheel passend bij het puberschap. Want het
Veronica en door mijn ook hevig in popmuziek geïnte-
Top 2000 is in feite ook een grote muziek-commu-
mooiste was om die platen snoeihard, met het raam
resseerde vrienden van de HBS in Meppel. En: ik had
nity geworden, want er wordt heel veel in groeps-
open, op zondag te draaien. Precies op het moment
me aangemeld bij Het Luisterkorps!’
verband naar geluisterd, in het gezin, met buren,
dat de kerkgangers langsfietsten. Het kwam daarom
met vrienden …’ Ook die cirkel is weer rond.
goed uit dat we precies langs die route woonden en
De muziek kwam dus toch wel naar je toe.
dat Staphorsters twee keer per zondag naar de kerk
‘Zo kun je het zeggen. “Music was my first love” en
gingen. Mijn moeder moet wel eens wanhopig zijn
die liefde bloeide hevig op in Staphorst, samen met
zelfgebouwde speakers. Natuurlijk alles van The
geweest. Om het feest helemaal compleet te maken
het voetbal trouwens, en op de HBS. We waren er
Beatles en The Stones, ik vond ze allebei geweldig,
roffelde en rammelde ik wat met de muziek mee op
allemaal enorm mee bezig, Gerrit, Henk, Jan, Klaas,
maar ook The Best of The Kinks en Highway 61
mijn voor 25 gulden gekochte drumstel en plakte ik de
Mario, Rein, Roel, Wim en al die andere liefhebbers.
Revisited, de prachtplaat van Bob Dylan die ik kreeg
beroemde PSP-poster met de blote dame en de koe
De popmuziek kwam ook binnen via de singles en lp’s
van mijn broers verloofde. De versterker voluit, met
goed zichtbaar voor alle kerkgangers pontificaal voor
op mijn kamer in het ouderlijk huis of bij vrienden
een namaakgitaar voor de spiegel en maar denken dat
het raam. Met de voorkant naar buiten dus. Gek
thuis. Een kleine transistor radio onder het kussen en,
je Eric Clapton in hoogst eigen persoon was.’
genoeg zijn daar nooit klachten over gekomen,
veel belangijker, een draaitafel, een versterker en twee
In de voormalige cafetaria van ‘Geertie Witte’ aan de Oude Rijksweg in Staphorst kan ook anno 2010 worden gegeten en gedronken, naar muziek worden geluisterd en, net als toen, voetbal worden gekeken. Rechts: Staphorst in de jaren zestig.
althans niet dat ik weet.’
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 21
Ilse Delange, voorheen De Lange, uit Almelo is één van de beste ‘exportproducten’ van Overijssel en een jaarlijkse topper in de Top 2000.
21
Twee werelden naast elkaar? ‘We behoorden tot de importbevolking en dat tekende je. Ook al voetbalde je bij de plaatselijke vereniging en ontplooide je allerlei andere normale dorpsactiviteiten, je was en bleef een buitenstaander. Maar die kon daarom wel gewoon z’n gang gaan. Keiharde popmuziek op zijn kamer draaien en zelfs wel eens stiekem een stickie roken. Het was vast wel bekend in het dorp, maar geen Staphorster die er maar iets van zei. Als ik me op mijn beurt maar ook niet met hún zaken bemoeide. Geen sociale controle, zoals in andere dorpen in de buurt, waar autochtonen en import elkaar in de gaten hielden. In Staphorst zal dat vast ook wel gebeurd zijn, maar het kwam niet tot me.’
En wat was er verder in de omgeving te beleven?
Maar muziek bleef de rode draad.
‘De winkels en kiosken in Meppel en ook in Zwolle
‘Ja. En die leidde uiteindelijk, na mijn studie
waren vlakbij en net als iedere jongen kreeg ik op mijn
Geschiedenis, naar een baan bij de radio en naar een
zestiende een brommer en kon ik daarmee naar disco-
hitlijst van 2000 songs die jaarlijks op Radio 2 wordt
theken en concerten in de wijde omtrek. Naar De
uitgezonden en waar miljoenen mensen plezier aan
Proatkoele in Dedemsvaart bijvoorbeeld, De Karre in
beleven. Waar heel veel nummers in staan die ik op
Nieuwleusen en Brakel in Balkbrug. Of in de zomer naar
mijn kamertje in Staphorst al draaide: Revolution, Born
bar De Tronk in Ommen, waar een vriend van mij disk-
to be Wild, My Generation. Kwam uiteindelijk alles toch
jockey was. Gek genoeg kwam ik voor het uitgaan in die
nog op zijn pootjes terecht.’
De Zwolse rhytm & blues-band Blues Dimension, die furore maakte in de jaren 1966-1969, was een dankbaar object voor ‘Het Luisterkorps’. De tweede LP kwam uit in 1968. De single ‘Get ready’ bereikte in 1968 een 35-ste plaats in de toenmalige Top 40. Tot een plaats in de latere Top 2000 leidde dit echter niet…
I
jaren eigenlijk nooit in het veel meer bruisende Zwolle. Waarom weet ik eigenlijk niet, misschien was het daar toch wel wat al te ruig voor een dorpeling als ik.’
Top 20 Provincie Overijssel
Jaar*
Stemmen
Wanneer vertrok je uit Staphorst?
1
Eagles
Hotel California
1977
‘Na de HBS-A moest er worden gestudeerd.
2
Queen
Bohemian rhapsody
1975
622
Geschiedenis, dat leek me wel wat. Het werd
3
Boudewijn de Groot
Avond
1997
577
Groningen. Maar bijna was er van die ambitie niets
4
Deep Purple
Child in time
1972
446
terechtgekomen en was mijn leven wellicht geheel
5
Led Zeppelin
Stairway to heaven
1971
402
anders verlopen. Op een dag in de zomer van 1972
6
Ramses Shaffy & Liesbeth List
Pastorale
1969
340
kwam één van mijn vrienden op bezoek en meldde me
7
Guns n' Roses
November rain
1992
298
dat er in de Luttekestraat in Zwolle, vlakbij de roem-
8
Eagles
The last resort
1976
289
ruchte platenwinkel De Artist, een vestiging zou komen
9
Coldplay
Clocks
2003
281
van een nieuwe keten van platenzaken in Nederland.
10
Meat Loaf
Paradise by the dashboard light
1978
274
Elpee heette die keten en we bedachten dat het wel
11
Coldplay
Viva la vida
2009
265
wat voor ons was om die zaak te gaan runnen. Allebei
12
Pink Floyd
Wish you were here
1975
263
waren we immers zonen van middenstanders, dus dat
13
AC/DC
Whole lotta Rosie
1978
248
moest zeker kunnen lukken. En van muziek hadden we
14
Dire Straits
Brothers in arms
1985
242
inmiddels ook wel wat verstand gekregen.
15
U2
One
1992
242
Na een “goed gesprek” met de eigenaar van Elpee, in
16
Metallica
Nothing else matters
1992
241
zijn beoogde pand, waanden wij ons in de zevende
17
Beatles
Hey Jude
1968
236
hemel. Waarom saai studeren als je je full time met
18
Pink Floyd
Shine on you crazy diamond
1975
232
popmuziek bezig kon gaan houden? De eigenaar
19
Pink Floyd
Comfortably numb
1979
232
vond ons aardige jongens, maar in zijn ogen waren we
20
Ramses Shaffy
Zing vecht huil bid lach werk en bewonder
1971
226
665
te jong om zijn winkel tot een succes te maken. Er zat niets anders op dan een kamer te zoeken in
Van alle stemmen komt 7,7 % uit Overijssel, waar 6,8 % van de Nederlandse bevolking woont.
Groningen en aan de studie te gaan.’ * Het jaar waarin het nummer uitkwam
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
22 naar de plaats van Mathijs Souhoka loopt in het voorjaar van 2010 langs een kanaal tussen Rouveen en Zwartsluis. In 1954, ook in het
Pagina 22
Mathijs Souhoka, terug aan het kanaal ‘de Conrad’, nabij de plaats waar hij in het gelijknamige woonoord een belangrijk deel van zijn jeugd doorbracht.
Onder: Conradse vrouwen bij de poort van het kamp.
Ambone
voorjaar, kwam hij met zijn familie terecht in het naar dit kanaal genoemde Kamp Conrad, een voormalig
M
athijs Souhoka werd op 24 januari 1949 geboren in Samarinda op Java; in het jaar waarin Nederland, op 27 december, de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten
van Indonesië erkende. Omdat zijn vader militair was
werkkamp in Rouveen. Drie
in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger vertrok
jaar eerder was hij als
drie jongens en een meisje, in 1951 naar Nederland;
tweejarig Moluks jongetje in
ook het gezin Souhoka, bestaande uit vader, moeder, evenals bijna 13.000 landgenoten die vrijwel allemaal afkomstig waren van de Zuid-Molukken, een eilan-
Nederland gekomen.
dengroep in Oost-Indonesië. Veel mannen binnen
Volgend jaar is het zestig jaar
weigerden zich na de soevereiniteitsoverdracht te
geleden dat de eerste
deze bevolkingsgroep waren soldaten van het KNIL en plaatsen onder het gezag van Indonesië. Zij streefden naar een eigen republiek, de Republik Maluku Selatan
Molukkers in Nederland
(RMS). Met de opheffing van het KNIL kwam de
arriveerden. Vanwege hun
staan, want de Molukse KNIL-militairen wilden terug-
steun aan de Nederlanders
Nederlandse regering in 1950 voor een probleem te keren naar hun eigen eilanden. De Indonesische regering, die vreesde voor een politieke strijd, stond dat
waren zij verbannen uit het
echter niet toe en daarom werden de Molukkers mét
soeverein geworden
zo was de bedoeling. Een andere oplossing konden de
Indonesië, het voormalig
hun familieleden naar Nederland verscheept. Tijdelijk, beide regeringen niet bedenken.
Nederlands-Indië. Ook
Via Westerbork, Beenderribben en Noord-Groningen
Mathijs Souhoka kwam toen,
Op 17 mei 1951 kwamen het gezin Souhoka na een reis
als vijfjarig jongetje, naar
Jakarta, samen met 1693 andere passagiers van het
Nederland. Zijn schooljeugd bracht hij door in Kamp Conrad in Rouveen, een plek waar anno 2010 enkel nog een bord met opschrift herinnert aan een bewogen geschiedenis. Maar daarin moet verandering komen, vindt hij.
van drie weken vanaf Tandjoeng Priok, de haven van ms. Asturias, aan in Amsterdam. Vandaar ging het
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 23
@ www.museum-maluku.nl
door Wim Coster
Onder: Een schoolklas uit Rouveen in 1961: twee werelden.
23
nezenkamp Conrad eerst naar Amersfoort, waar de soldaten tot hun verbazing en verontwaardiging hoorden dat zij waren ontslagen uit het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Vervolgens kwamen zij terecht in het Drentse kamp Schattenberg, het voormalig concentratiekamp Westerbork. Na negen maanden verhuisden de Souhoka’s naar Beenderibben, een barakkenkamp tussen Steenwijk en Blokzijl. Daar woonden zij ongeveer een jaar, tot ze in september 1953 werden overgebracht naar de Carel Coenraadpolder in NoordGroningen. Een verloren stukje bos van 2.5 hectare, ver weg van de grote wereld. In het voorjaar van 1954 kwam Mathijs met zijn familie terecht in Kamp Conrad in Rouveen. In één van de vier loodsenbarakken met golfplaten als dakbedekking. ‘De reden van de verhuizingen was’, vertelt hij 56 jaar later, ‘dat mijn vader het niet altijd eens was met de heersende politieke opvattingen, wat die ook geweest mogen zijn, binnen de Molukse kringen. Daardoor ontstonden onderlinge ruzies.’ pel, en patulelé, een stokspel, werden gespeeld én er
Kweekschool in Almelo en werd daarna leerkracht in
In Rouveen
werd geknikkerd, als daarvoor ‘op onverklaarbare
Genemuiden. Zo keerde hij terug in het landschap dat
Voor Matthijs’ moeder was het een hele opluchting,
wijze’ het seizoen weer was aangebroken.
hij zo goed kende uit zijn tijd in Rouveen en waaraan
dat ze eindelijk hun bestemming leken te hebben
De kinderen in het kamp gingen al vrij snel naar
hij verknocht was geraakt. Later werd hij docent
gevonden en niet meer hoefden te ‘vluchten’. Zijn
school. De wat ouderen naar de ambacht- of de huis-
Beeldende Vorming in Apeldoorn, zijn huidige woon-
vader daarentegen was heftig gefrustreerd, maar legde
houdschool of de ULO in Meppel en de jongeren naar
plaats, maar zijn jeugdjaren in Kamp Conrad blijven
zich bij de situatie neer. Hij werkte her en der illegaal
de Hervormde Lagere School in Rouveen. Daar zwaai-
een ijkpunt in zijn leven.
bij boeren om de verveling te verdrijven en ook om
de meester De Ruiter, in de beleving van Mathijs, ‘op
wat extra geld te verdienen en volgde zelfs een cursus
strenge, maar rechtvaardige wijze de scepter’. Zo ont-
Monument
machinebankwerker. Later kwam hij echter aan de
stonden in Rouveen klassen van een bijzonder kleur-
Op 24 juni 2010 werd door het Comité Kamp
lopende band bij Philips in Zwolle, zoals vele andere
rijke samenstelling, met kinderen die elkaar gedoog-
Conrad een stichting opgericht, bestaande uit vier
vaders. Mathijs had een harde jeugd, waarin hij veel
den, maar buiten schooltijd hun eigen leven leefden.
voormalige bewoners van het kamp en vijf autoch-
straf en slaag kreeg, maar tot zijn grote geluk ook veel
Zoals ook de ouderen vooral leefden náást de locale
tone Rouveners. Doel is een monument te plaat-
buiten kon spelen. De weilanden richting Hasselt en
gemeenschap. De contacten tussen de kampbewo-
sen op de plek waar Kamp Conrad heeft gestaan,
Zwartsluis werden het ‘jachtgebied’ van hem en zijn
ners en de buitenwereld liepen vooral via de kruide-
als een ode aan de Molukse ouders en grootou-
vriendjes. Daar leefde hij zich uit en begon hij zich te
nier en zijn dochter. Ook kwam er zo nu en dan een
ders. Maar ook, zegt Mathijs Souhoka, die voorzit-
interesseren voor planten en bloemen en vooral
groenteboer. Met de hygiëne was het ondertussen
ter is van het comité, als ‘symbool van het onrecht
vogels. Nog steeds is hij vogelspotter en kent hij bijna
slecht gesteld. Er waren wandluizen, op verschillende
dat onze vaders is aangedaan en als de markering
alle planten in de regio uit het hoofd. Verder ging hij –
plaatsen zat schimmel en gezinnen sliepen met soms
van een tijdperk dat aan de Rouveense geschiede-
als bijna iedereen in het kamp, jong en oud – vissen in
wel acht personen op één kamer, zonder al te veel
nis een nieuwe kleur heeft toegevoegd.’
het Conradkanaal, waar veel paling, snoek, brasem en
ventilatie.
Op 24 september 2011 - niet in het voorjaar, maar
zeelt zat. Natuurlijk bracht hij ook veel tijd door in het
Mathijs woonde in Kamp Conrad tot zijn familie in
later in het jaar, zodat er nog wat meer tijd is voor
kamp zelf. Op het middenterrein was tussen de barak-
het voorjaar van 1962 vertrok naar de Molukse woon-
de voorbereidingen - hopen de initiatiefnemers
ken ruimte om balspelen te doen. Volleybal, voetbal en
wijk in Nijverdal. Hij maakte de ULO af, waar hij in
het monument te kunnen onthullen.
castie waren favoriet, maar ook gala panjang, een tiks-
Meppel aan was begonnen, ging vervolgens naar de
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
24
10-08-2010
15:59
Pagina 24
Reconstructie van de uitgaansdracht van een jonge vrouw uit Daarle, eerste helft van de twinstigste eeuw. Het lijfje is gemaakt van effen bruine tébé en opgesmukt met zwart passement. (Wielent Harms. Overijsselse streekdrachten. Weerspiegeling van voorbije mode. Kampen, 2008)
Klederdracht als inspiratiebron
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
door Dinand Webbink
Pagina 25
Stapel onderrokken, in zwang vanaf tweede helft negentiende eeuw. Twente, omgeving Holten. (Wielent Harms. Overijsselse streekdrachten. Weerspiegeling van voorbije mode. Kampen, 2008)
25
@ Zie: www.oaldheldern.nl
Is klederdracht uit? In Walcheren nam vanaf 1987 het aantal vrouwen in klederdracht in zestien jaar tijd af van een kleine duizend tot ruim tweehonderd. Mannen dragen al lang geen volksdracht meer. In 2004 waren er in Nederland nog ruim 1600 vrouwen die iedere ochtend hun traditionele dracht aantrokken. Dit aantal is inmiddels verder afgenomen. Nog één generatie te gaan. Zo lijkt het... ls je streekdracht in het dagelijks leven wilt
A
Streekdracht als inspiratiebron
zien, moet je naar plaatsen als Staphorst,
De streekdrachten veranderden dus onder invloed
Spakenburg of naar de Zeeuwse eilanden.
van de mode van de hogere sociale klasse. Het omge-
Naar de bible belt dus, en dat is niet voor
keerde is ook het geval. Streekdracht en volkskunst
niets. In streng godsdienstige milieus met een strenge
inspireren de hedendaagse mode en design. Enkele
sociale controle en met oude tradities gedijt kleder-
jaren geleden was in het Zuiderzeemuseum werk te
dracht het best.
zien van internationaal bekende modeontwerpers als Viktor & Rolf en Alexander van Slobbe, geënt op
Kleding van ‘rijke lui en van gewoon volk’
volksdrachten en traditionele sieraden en accessoires.
In Hellendoorn vindt tot eind oktober in twee charman-
Het Staphorster stipwerk en de Zeeuwse oorknop als
te musea een tentoonstelling plaats getiteld ‘Kleding
inspiratiebron! Van Slobbe: ‘Je moet niet vergeten dat
van rijke lui en van gewoon volk’. De boerendracht, de
de eenmaal aangenomen dracht om vervolgens door
momenteel in de wereld van de vormgeving het erf-
kleding van het ‘gewone volk’, is te zien in het Erve
de generaties na hen voor ouderwets te worden ver-
goed van groot belang is. Het gaat om behoud, om de
Hofman, een kapitale achttiende-eeuwse boerderij. Het
sleten. Niets nieuws onder de zon.
eigen identiteit.’
beeld dat tegenwoordig van klederdracht bestaat, is dat
Veranderingen van dracht hadden niet alleen te
En de oorspronkelijk uit Barcelona afkomstige Ricardo
de kleur zwart overheerst. In de museumboerderij is
maken met wat men mooi vond, maar vooral ook met
Ramos is er deze zomer als de kippen bij als er krap-
goed te zien dat dat volkomen onjuist is. Weliswaar zijn
wat de drager praktisch vond. Oud en nieuw werd
lappen, rokken en omslagdoeken geveild worden uit
er veel donkere pakken, rokken en schorten, maar er
daarbij naast elkaar, dan wel óver elkaar gedragen.
de inboedel van een overleden Staphorster boerin. ‘Ik
zijn ook opvallend veel diepblauwe, intens paarse en
In de biedermeiertijd in de eerste helft van de negen-
vind vooral de kleur mooi, het stipwerk en de motie-
helder rode stoffen te zien. Juist de boerendracht was
tiende eeuw werden de rokken van de dames wijder
ven. Mijn bedoeling is om straks een moderne collec-
zeer kleurrijk en kende veel variatie. In Staphorst en
en wijder. Om dat effect te bereiken werden allerlei
tie te maken die geïnspireerd is door dit soort traditi-
Rouveen is die kleurenpracht nog dagelijks te zien.
hulpmiddelen gebruikt. Zo werd onder de crinoline of
onele stukken’, vertelt de jonge modeontwerper.
De titel van de expositie geeft aan dat het gaat om
hoepelrok een dun stalen frame gedragen dat er voor
De Zeeuwse juwelier Minderhoud uit Westkapelle
zowel streekgebonden klederdracht als om mode uit
zorgde dat de rok wijd uit bleef staan. Rond 1860 was
leeft zo’n beetje van de klederdracht. Het bedrijf
een voorbije tijd. De kleding voor de hogere stand, de
de onderwijdte van de rok toegenomen tot over de
levert al sinds 1875 de benodigde oorijzers en sierspel-
rijke lui, is te zien in De Valkhof, op loopafstand gelegen
drie meter (!) De boerinnen die deze dracht kennelijk
den aan de Zeeuwse dames als ze er op hun zondags
van Erve Hofman. Hier is de mode te volgen zoals die in
mooi vonden, konden met een hoepel onder de rok
uit wilden zien. De teloorgang van de klederdracht
kleine steden en dorpen door de elite werd gedragen.
hun zware werk natuurlijk niet verrichten. Om toch
moet hem wel op de rand van het faillissement bren-
De oudste jurk stamt uit 1780, de meeste kleding die er
het gewenste biedermeiersilhouet te krijgen, werden
gen. Niets in minder waar: ‘Hoe meer de dracht er uit
wordt getoond, dateert uit de negentiende eeuw. Er
meerdere zware onderrokken over elkaar gedragen.
gaat, hoe meer plaatselijke kostuumverenigingen er
zijn echter ook enkele fraaie voorbeelden te zien van de
Vaak vier tot vijf, in een enkel geval zelfs zes. De bie-
komen om de dracht in stand te houden. Als de
sierlijke, gewaagde mode uit de Charlestonperiode,
dermeierstijl ging weer voorbij, maar de boerendracht
dames nu in klederdracht gaan, zien ze er pico bello
toen de rokken boven de enkels kwamen en de dames
met grote aantallen rokken over elkaar bleef bestaan
uit. Dat was vroeger wel anders.’
vleeskleurige, zijden kousen droegen. Wat voor som-
tot ver in de twintigste eeuw.
Er kan maar één conclusie zijn: klederdracht is in!
migen gelijk stond aan hoererij. ‘Kleding van rijke lui en van gewoon volk’
Waarom al die onderrokken?
Tot 31 oktober 2010 wordt in twee Hellendoornse musea een van de grootste klederdrachtententoonstellingen ooit gehou-
Intrigerend daarbij is hoe de ontwikkeling van de
den. De expositie is samengesteld door kenner en verzamelaar Wielent Harms, bekend van het standaardwerk Overijsselse
mode, zo vanaf de achttiende eeuw, is terug te vinden
streekdrachten, weerspiegeling van voorbije mode. In twee historische panden staan meer dan vijftig volledige geklede
in de streekdrachten. Bepaalde modieus geachte kle-
modepoppen en er is een keur aan historische sieraden, beurzen en tientallen zilveren beugeltassen uitgestald. De tentoon-
dingstukken of accessoires werden na verloop van tijd
stelling is verdeeld in kleding voor het gewone volk met oude volksdrachten en de meer op de mode geënte streekdrachten,
in de boerendracht overgenomen. Die verandering
en kleding voor de rijke lui, van de statige pruikentijd tot de gewaagde mode uit de Charlestonperiode. Wie meer te weten
van kleding van het ‘gewone volk’ verliep uiterst lang-
wil komen over knipmutsen, kraplappen en kornetten of niet genoeg kan krijgen van schootjakken, kapothoeden en troela-
zaam. Het zal niemand verbazen dat daarbij jongeren
mutsen, kan terecht in museum De Valkhof en de museumboerderij Erve Hofman in Hellendoorn.
het voortouw namen. Maar ook zij hielden vast aan
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 26
26 de fascinatie van Peter Vader
Peter Vader in volle actie tijdens de Melbuul’ndagen te Borne in 2006. Op de achtergrond aan de wand, als in een echo, de Zwolse stadsomroeper in burger en in gezelschap van Aranka Wijnbeek.
Van alle markten thuis Brabander Peter Vader (1956) kwam in 1962 naar Deventer en in 1985 verhuisde hij naar Zwolle. Hij werkte als verpleegkundige, gaf les in een ziekenhuis, was theatermaker en ontwikkelde allerlei typetjes. Zo trad hij als kwakzalver dr. Elisius Pomerus op tijdens een congres van urologen, waar hij een staande ovatie kreeg, omdat hij een sceptische collega deskundig van repliek diende.‘Toen kwam mijn achtergrond als verpleegkundige goed van pas’, geniet hij nog na. Elisius Pomerus werd zelfs opgenomen in het rooster met weekend-diensten van de Zwolse huisartsen. ‘Dat liep dus een beetje uit de hand.’ Ook was hij ‘poppendokter’ met ‘smarties’ als medicijnen. Regelmatig trad hij op in radio- en tv-programma’s, onder andere bij Felix Meurders, en deed hij acts op straat of tijdens kermissen. Sinds 1993 werkt hij bij de Stichting CliniClowns Nederland, waarvan de laatste jaren als artistiek leider. Verder denkt en doet hij, met humor als instrument, mee bij activiteiten als symposia, brainstormsessies en promotiefilmpjes. Ook heeft hij een eigen stadswandeling, de ‘Ome Bertus Route’. Bij thuiswedstrijden van FC Zwolle is hij te horen als stadion-speaker ofwel omroeper. Tijdens Hanzedagen, openingen, onthullingen en andere gelegenheden treedt hij met zijn luide stem op als ‘klankkast’ van het College van B en W van Zwolle.
Stadsomroeper Zo was de stap naar het ambt van stadsomroeper eigenlijk heel logisch. Het is een belangrijk deel van zijn leven geworden en het leidde zelfs tot een klein stadsomroepersmuseum in de gewelven onder Café de Gezelligheid aan het Gasthuisplein. In Zwolle is Vader als stadsomroeper vaak te horen, bijvoorbeeld tijdens de jaarlijkse boekenmarkt, maar ook op koop-
Het begon allemaal tijdens het honderdjarig bestaan van de VVV in Zwolle, in 1995. Een van de honderd evenementen die bij
avonden als hij, geflankeerd door twee secondanten in middeleeuws kostuum die flyers uitdelen, bijvoorbeeld waarschuwt tegen zakkenrollers. Natuurlijk
die gelegenheid werden georganiseerd was een concours van
maakt hij dan ook melding van verloren en gevonden
stads- en dorpsomroepers. De toenmalige burgemeester Jan
Vader is ook lid van het landelijke, Europese en wereld-
voorwerpen, of kinderen. gilde van stadsomroepers en doet regelmatig mee aan
Franssen vond dat Zwolle bij de afsluitende receptie ook zelf een stadsomroeper moest hebben. Peter Vader werd na een
concoursen, zo’n tien keer per jaar. Inmiddels was hij twee keer Nederlands kampioen. Hij reist de hele wereld over, tot Australië aan toe. Qua stemvolume is
heus ‘sollicitatiegesprek’ aangenomen als onbezoldigd, maar
hij de derde van de wereld geweest. Zo luid als de
wel officieel benoemd ambtenaar met een ambtsketen en een
met een stem die klonk als die van vijftig mannen –
speciaal gemaakt kostuum. Het was een nieuwe activiteit in zijn carrière.
‘stentor’ – de Griekse heraut uit de Trojaanse oorlog roept hij nog niet, maar hij is een eind op weg. Volgend jaar hoopt hij namens Nederland mee te doen aan het wereldkampioenschap. De concurrentie zal zwaar zijn, want alleen Engeland al kent 250 ‘towncriers’, Nederland heeft er nog, of beter gezegd: al weer, 25.
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 27
Aranka Wijnbeek en Peter Vader, Boeren, Burgers, Buitenlui. Hoort! Hoort!, Dalfsen 2010. 64 pp. € 14,95.
door Jan Taco te Gussinklo
27
‘ Boeren, burgers en buitenlui en ieder die het horen wil!’ Stadsomroeper: beroep van alle tijden en alle plaatsen
Ommen
Steenwijk
Blokzijl
Boek over geschiedenis van oud beroep
Hardenberg, Rijssen, Ootmarsum, Zwolle
voor de verschillende onderdelen van zijn werk.
Samen met Aranka Wijnbeek stelde Peter Vader een
In Hardenberg, waar volgens de archieven in 1571 voor
‘Van elk schellevis schuit’ kreeg hij bijvoorbeeld drie
boek samen over de geschiedenis van de stads- en
het eerst melding werd gemaakt van een klepperman,
stuivers. Voor het ‘roepen van verkopingen van
dorpsomroepers, een beroep met een lange geschie-
deed deze figuur in de jaren zeventig opnieuw zijn
immobile goederen, huisen of landerien’ twaalf stui-
denis, dat al dateert uit de tijd van de Grieken en
intrede. Nu in een toeristische functie. De plaats
vers. Het beroep nam in aanzien toe en in 1672 moest
Romeinen.
ontleent er zelfs de naam Hardenberg Klepperstad
de stadsomroeper zelfs een eed afleggen. ‘Ik belove
De omroeper heeft vele namen – heraut, klepperman,
aan.
en zwere, dat ik ’t geen mij bevolen wordt te roepen
nachtwaker, nieuwsloper – maar brengt altijd nieuws
Ook de stad Rijssen kent nog een stadsomroeper die
op alle kruis- en dwarsstraten, daar mij gelast is te
of mededelingen over. In de middeleeuwse samenle-
bij bijzondere gelegenheden, maar dan in of bij het
roepen, roepen zal en dat ik geen meerder loon vor-
ving overheerste het gesproken nieuws en was de
stadhuis, wel eens een klap op ‘de panne’ geeft. Op
deren of nemen zal als bij Schepenen en Raden daar-
plaatselijke omroeper dus een belangrijk figuur.
dit instrument werd al sinds 1921 geslagen door Albert
toe is gesteld…’
Evenals de klepperman, een soort nachtwacht, die
Jan Nijland, alias Bootn Jan, de grootvader van de hui-
In 1928 kwam er op dramatische wijze een eind aan
riep hoe laat het was, maar ook de bevolking alar-
dige omroeper Jan Nijland. Bij drie slagen ging het om
het leven van de tot dan laatste stadsomroeper van
meerde, bijvoorbeeld bij brand.
nieuws van particulieren, bij vier was er nieuws van de
Zwolle, Abraham Kuiper. ‘Reeds was de menselijke
Het verbaal verspreiden van nieuws was nodig, want
gemeente. Albert Jan werd in 1954 opgevolgd door
stem niet meer bij machte het drukke gewoel van tal-
slechts weinigen konden voldoende lezen en schrijven.
zijn zoon Mans Nijland, die in 1964 de panne weer
rijke auto’s en vrachtwagens tusschen de huizenrij te
Nieuws, een openbare verkoop, de aankondiging van
doorgaf aan de huidige stadsomroeper.
overschreeuwen. Herhaaldelijk gingen de mededelin-
een markt, het moest toch allemaal op de een of andere
In Ootmarsum is de stadsomroeper nog twee keer
gen van den omroeper in het geronk van motoren en
manier tot de mensen komen. Ook voor handel en nij-
per jaar actief. Op Paaszaterdag, als hij het halen van
het getrappel van paardehoeven verloren’, schreef de
verheid was de stadsomroeper van belang. Een scheeps-
het paashout voor het paasvuur aankondigt, en tij-
plaatselijke krant in het bericht dat melding maakte
kapitein kon bijvoorbeeld de stadsomroeper inhuren
dens de oudejaarsnacht als hij zingend met een groep
van zijn dood. Kuiper was overreden door een auto.
om prijzen bekend te maken. In havensteden werd de
inwoners de mensen veel heil en zegen wenst.
Zijn bekken en klepel kregen in 2009 een plaatsje in
visverkoop aangekondigd. Soms stond de stadsomroe-
In Zwolle werd in 1406 in de jaarrekening voor het
het Zwolse Stadsomroepersmuseum. Niet minder
per buiten de kerk om een huwelijk aan te kondigen.
eerst melding gemaakt van een betaling aan ‘den roe-
belangrijk: anno 2010 heeft hij in Zwolle twee opvol-
per’, die voor zijn diensten een brood, bier en twee
gers, want naast Peter Vader is hier sinds 2009 ook
‘plakken’ kreeg, het twaalfde deel van een gulden. In
een Jeugdstadsomroeper in functie, de negenjarige
april 1679 werd een lijst opgesteld met de beloningen
Peter Afman.
Boven van links naar rechts vroegere stadsomroepers van Ommen, Steenwijk en (Rommert Koning) Blokzijl.
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
28 Wat staat daar eigenlijk?
Pagina 28
Historisch Centrum Overijssel. Oud-rechterlijk archief schoutambt Vollenhove inv.nr. 19, pp. 168-169.
@ Zie ook www.canonvanoverijssel.nl > Blokzijl
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
1 2 3 4 5 6
Jos Mooijweer verzorgt in het komend najaar namens de IJsselacademie een cursus oud-schrift (zie pagina 36). Daarbij handelt het, net als op deze pagina’s, steeds om de vraag wat het verhaal is achter een tekst die eerst moet worden getranscribeerd: overgezet in een ander schrift. In dit geval gaat het om een akte uit 1690 met een geschiedenis die nog twee eeuwen verder teruggaat en waarbij het grootschippersgilde uit Blokzijl een belangrijke rol speelt. Bovenstaande akte is geschreven in de boeken die de schout van Vollenhove bijhield in zijn functie van notaris. Een losse akte op papier of perkament (oorkonde of charter) werd desgewenst aan belanghebbenden tegen betaling meegegeven en de schout drukte er dan zijn zegel op als waarmerk van echtheid. In de akte wordt een eigendomswisseling (transport) beschreven die het gevolg is van een verkoop.
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
door Jos Mooijweer
10-08-2010
15:59
Pagina 29
Onder: schildje bovenop de zogenoemde schipperskroon in de Grote Kerk van Blokzijl. Hoewel dit niet helemaal zeker is, wordt aangenomen dat deze kaarsenkroon uit de zeventiende eeuw door het schippersgilde is geschonken aan de kerk. De afbeelding van een schip op het schildje lijkt dit vermoeden te bevestigen. Bovendien werd het jaarlijks onderhoud van de kroon door het schippersgilde betaald.
Transcriptie 168
169
1 Den 23 april 1690
7 Amsterdam, en verclaerde om een somma van penningen hem volmachtiger
2 Richter geauthauthoriseert B. Bernars 3 Coornoten
doctor G. Bernars
4
procureur R. ter Maeth
8 wel ontrichtet en betaelt te hebben aen doctor Joan 9 Muys, burgermeester der stadt Steenwijck, seeckere onlosbare 10 rentebrief van dartien goudgulden ad ses en twintich stuver 11 het stuck jaerlycx, houdende over het grootschippersgilde tot
5 Compareerde in den edelen gerichte doctor H. ten Broecke
12 Blockzijl, sijnde het origineel gevestet op den
6 in qualiteit als volmachtiger van Otto Heute, coopman tot
13 10 augustii 1490. Mogende hij comparant qualitate qua lijden dat 14 voorseide heer Muys daermede doe en handele als ie15 mant om met sijn vrij eygen goet doen mach sonder dat 16 hij comparant voor sijn constituent eenich recht daer 17 meer aen beholt. Alles sonder arch of list.
Hertaling Op 23 april 1690 is voor plaatsvervangend schout B. Bernars en
Amsterdam. De laatste verklaart dat Joan Muys, burgemeester van de stad
voor getuigen dr. G. Bernars en procureur R. ter Maeth verschenen
Steenwijk, van hem gekocht heeft een onlosbare [niet in één keer af te lossen] ren-
dr. H. ten Broecke als gevolmachtigde van Otto Heute, koopman te
tebrief van 13 goudgulden (waarbij 1 goudgulden gerekend wordt voor 26 stuivers) die jaarlijks betaald moet worden door het grootschippersgilde te Blokzijl. De rente is oorspronkelijk gevestigd op 14 augustus 1490. De heer Muys mag als eigenaar met de rente doen wat hem goeddunkt zonder dat de gevolmachtigde voor zijn opdrachtgever enig recht voorbehoudt. Alles zonder bijbedoelingen.
Eigendomswisselingen
immers nog geen sprake. De opkomst van Blokzijl als
is die oorkonde verloren gegaan. Dat is jammer, want
Zulke eigendomswisselingen komen heel veel voor in
uitvoerhaven van turf moet nog beginnen.
daarin hadden we kunnen lezen wie de oorspronkelij-
de oud-rechterlijke archieven. Meestal gaat het daar-
De aanwezigheid of juist afwezigheid van bepaalde
ke rentebetaler is geweest. Opmerkelijk genoeg is in
bij om onroerend goed. Hier betreft het de jaarlijkse
stukken mag ons verder om de koppelingsvalkuil
het archief wel een eigentijds afschrift van de akte van
ontvangst van een rente van 13 goudgulden. Koopman
heenleiden. Zo is in het oud-archief van de fortresse
1690 aanwezig. Denkelijk vond het gilde de referentie
Otto Heute beurde dat bedrag, maar hij verkoopt zijn
Blokzijl de oprichtingsakte van het grootschippersgil-
aan 1490 zelf ook interessant, want hoe ouder hoe
recht op de rente aan Johan Muys. Voor de zekerheid
de aanwezig. Deze akte dateert uit 1589! Daarin wordt
eerbiedwaardiger!
van de koper is dit in een akte voor het schoutenge-
met geen woord gerept over het bestaan van eeen
Samenvattend: we hebben geen bewijs voor het
richt vastgelegd. De rente gaat vermoedelijk terug op
gilde vóór die tijd. In de bewaard gebleven financiële
bestaan van het grootschippersgilde in 1490 kunnen
een kapitaal dat in 1490 is verstrekt. Het grootschip-
administratie van het gilde is geen enkele verwijzing
vinden en aan de renteverkoop in 1690 mag dat niet
persgilde uit Blokzijl moet die rente jaarlijks betalen.
naar een ontvangen kapitaal in 1490. Sterker nog, in
worden ontleend. Het is ook om deze reden dat in de
De akte zou de de hoge ouderdom van het gilde aan-
geen enkel archief is tot dusver een vermelding van
canon van Blokzijl het venster over het schippersgilde
tonen. Maar wie de vestiging van de rente koppelt aan
het gilde aangetroffen van voor 1589.
op de tijdbalk geplaatst wordt in 1589 en niet eerder. I
het genoemde gilde vergist zich. Het komt hier aan op
Hoe moeten we de akte dan lezen en verstaan? Als we
zorgvuldig lezen. Wat geeft de akte zelf precies aan?
ervan uitgaan dat de akte een juiste datering geeft van
We lezen wel dat de rente in 1490 is gevestigd, maar
het begin van de rente, namelijk op 10 augustus 1490,
beslist niet dat die toen ook al ten laste van het gilde
en als we hier niet met een verschrijving van doen
kwam. De akte geeft slechts aan dat het gilde op dat
hebben, dan moet de lening oorspronkelijk niet door
moment (dus in 1690) betaler van de rente is. Niets
het schippersgilde zijn aangegaan, maar kreeg het pas
meer en niets minder.
later deze schuld overgedragen. Hoe, waarom en wanneer dat is gebeurd, is onbekend.
Ouderdom
Het oorspronkelijke kapitaal werd op 3 april 1773 aan
Buiten de akte om zijn eveneens goede argumenten
de familie Muys afgelost door het schippersgilde.
tegen de afgeleide ouderdom van het gilde aan te voe-
Toen heeft het de originele rentebrief vast en zeker
ren. Is het bestaan van een gilde buiten de grote steden
overgedragen gekregen. Met een mes zullen daarbij
in de late Middeleeuwen op zichzelf al een bijzonder-
enkele sneden in de oorkonde zijn gemaakt: gecancel-
heid, nog onwaarschijnlijker is het om die in Blokzijl aan
leerd. Die meshalen gaven aan dat de akte zijn geldig-
te treffen. Van een woonkern aan de Grote Zijl – de
heid had verloren. Vaak werd een gecancelleerde akte
naam Blokzijl bestaat nog niet – aan de Zuiderzeedijk is
als bewijsstuk bewaard. Als dat in dit geval is gebeurd,
29
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 30
Onder: in januari en juni 2000 nam het Orkest van het Oosten, met als dirigent Jaap van Zweden, in respectievelijk het Expocentrum in Hengelo en het Muziekcentrum Enschede, zowel het Overijssels als het Twents Volkslied op. De opnames zijn te beluisteren via www.cultuur.overijssel.nl. Ook googelen levert de nodige hits op.
30
door Wim Huijsmans
Het Overijssels Volkslied ‘Als de Twentse textielman het Twentse Volkslied aanheffen gaat, dan kijkt de deftige Deventenaar sip en moet de Zwolse Overijsselaar als centrumman een prop doorslikken, want geen van beiden kunnen zij het uitdagend gebaar met een volkslied van wijdere strekking beantwoorden’, schreef het blad Provinciale Binding in 1951. Inderdaad was het Twentse Volkslied dat J.J. van Deinse in 1926 schreef toen al een kwart eeuw populair, maar had de provincie als geheel nog steeds geen eigen volkslied. Daarom besloot de ambtenaar ter provinciale griffie
staan, vond het College, niet beseffend dat dit 35 jaar
Volklied. Zelfs na de cd-opname in 2000 van het
Joh. H. Polman (1907-1987), tevens organist van de
eerder al was gebeurd. Mevrouw S. de Vries-Wienen
Orkest van het Oosten onder leiding van Jaap van
Jeruzalemkerk en koorleider te Zwolle, zo’n lied te
uit Dalfsen wees daarop in de Zwolse Courant. En juist
Zweden en met meer dan vijfhonderd amateurzan-
schrijven. Ook omdat de Overijsselse ambtenaren op
in die tijd zong Marco Bakker dit lied ‘uitbundig’ voor
gers uit de gehele provincie. Misschien, zo zou de
de provinciale sportdagen met de mond vol tanden
de NCRV-radio, wist Liesbeth Bokkerink uit Hengelo
conclusie kunnen zijn, wordt het eens tijd voor een
stonden als hun collega’s van elders bij de opening
nog te melden. Ze had tekst en muziek bij de omroep
nieuwe tekst, iets meer in ‘de geest van onzen tijd’.
wél uit volle borst hun volkslied konden laten horen.
opgevraagd en keurig thuisgestuurd gekregen!
Wie weet, kan het Overijssels Volkslied dan zelfs een
Eenvoudig bleek het allemaal niet, vooral de tekst
Vervolgens bleef het weer stil rond het Overijssels
plaatsje veroveren in de nationale Top 2000.
leverde de nodige problemen op, maar met behulp van de dichter dr. J.A. Rispens uit Deventer kwam die er dan toch. In 1952 was het geheel klaar. ‘De eerste strophe bezingt het schone Overijsselse land, de
’k Heb u lief; g’ omvat in glorie
tweede spreekt van Overijssels historie en de derde
Oudheid, kunst en klederdracht.
herinnert in het eerste deel aan de Bid- en Dankdag
Eertijds streden om victorie
en komt in het tweede weer terug op het landschaps-
Steden - ridders, burchtenmacht.
schoon’, legde het Zwols Nieuws- en Advertentieblad
D’ eindeloze twisten brachten
uit. Het gedicht was mooi, schreef de krant, maar de
U, mijn land, geen voorspoed aan;
tekst had wel wat eenvoudiger gemogen. De muzikale
Toch is uit uw leed en klachten
compositie was ‘zeer goed te noemen.’
Rijke stedenbloei ontstaan.
De redactie van het tijdschrift De Mars had zo haar twijfels of het lied wel zou worden ‘geadeld door histo-
Gij bidt God, dat Hij op 't zaaien
rie en traditie.’ Het had ook in de vorige eeuw tot stand
Rijpen doet 't gestrooide zaad;
kunnen komen, was de conclusie. ‘Wij hadden er graag
Dat ge dankbaar 't graan moogt maaien
iets meer van de geest van onze eigen tijd in geproefd.’
Als het uur van oogsten slaat. Oversticht, uw schone weiden,
Stilte
Horizonten, paarse hei
Hoe dan ook, Overijssel had nu een vlag, een wapen
Boeien hart en ziele beide
én een volkslied. Een succes werd het laatste echter
Van uw volk, gij zijt van mij.
niet. ‘De bevolking heeft het nieuwe lied nogal sceptisch ontvangen en in Twente, waar iedereen het Twentse volkslied kent, wil men er zelfs in het geheel niet van weten’, schreef het dagblad Trouw in september 1954. En zo bleef het. Zelfs Gedeputeerde Staten wisten in 1988 niet, dat Overijssel een volkslied had. Het plan van het Koninklijk Nederlands Zangersverbond om zo’n lied te componeren werd door hen afgewezen. Een volkslied moest vanuit het volk ont-
I
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 31
Daarle, 1963. Jan Wolters, ook wel Hofmans Jan, en Dine Borkent, Dine van Hofmans, op de es bezig met rogge richten en schoven binden. Uit: Peter Leeuwen i.s.m. Historisch Centrum Overijssel. Overijssel in kleur 1938-1970. (Zwolle) 2008, pagina 27.
31
‘Dat ge dankbaar ’t graan moogt maaien, als het uur van oogsten slaat.’
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
32
Pagina 32
@ Zie ook www.ruimtevoordevecht.nl en www.mijnvechtverhaal.nl
Onder links: ‘Het laatste nieuws’ in Ommen. Onder rechts: de Openbare School Hardenberg.
Waarom wordt Bentheimer zandsteen ook wel ‘Bentheimer Gold’ genoemd? En wat heeft die steen betekend voor de ontwikkeling van de stad Zwolle? Hoe komt het dat er zoveel molens langs de Vecht hebben gestaan? Welke rol speelde de Vecht in
Boven: zicht op de Gereformeerde Kerk te Hardenberg.
de legendarische Slag bij Ane? Waar zouden de voorouders van een Amsterdammer met de achternaam Kijk in de Vegte vandaan komen? Op deze en andere vragen kunnen basisschoolleerlingen uit de gemeentes Hardenberg, Ommen, Dalfsen en Zwolle vanaf komend schooljaar antwoord geven via het lesprogramma in het kader van het programma ‘Ruimte voor de Vecht’.
Met de klas… Ruimte maken voor de Vecht
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
door Marlies Mencke
Pagina 33
Leerlingen van basisschool De Carrousel in Dalfsen aan het werk.
Onder links: molen Konijnenbelt te Ommen, omstreeks 1915 (zie ook omslag).
Onder rechts: molen De Brink, ‘de Oelemölle’, te Heemse.
33
et veel plezier, dat is wel
M
de beste manier om te beschrijven hoe leerlingen tijdens de test op
basisschool De Carrousel in Dalfsen werkten met het nieuwe lespakket ‘Ruimte voor de Vecht’. Voortvarend en enthousiast gingen ze aan de slag met de verschillende opdrachten. Ook de leerkrachten waren tevreden. Veel scholen in het Vechtdal hebben een duidelijke behoefte aan een Vecht-gerelateerd lesprogramma. Leerkrachten willen graag concreet en op maat aandacht besteden aan de rivier die de verschillende plaatsen met elkaar verbindt. De Vecht heeft in het verleden immers op veel terreinen een belangrijke rol gespeeld en de rivier is een kenmer-
ontwikkeld. Het lespakket is bedoeld voor de groepen
als achternamen, beroepen en straatnamen hebben
kend onderdeel in het landschap.
5-6 en 7-8 van het primair onderwijs in de vier
een erfgoedopdracht en een kunstzinnige verwer-
Daarbij leent de Vecht zich uitste-
gemeenten langs de Vecht: Hardenberg, Ommen,
kingsvorm gekregen. Zo vergelijken leerlingen kleder-
kend voor vakoverstijgend onderwijs.
Dalfsen en Zwolle.
dracht uit het Vechtdal met hun eigen kleding en ont-
Want door je bezig te houden met
Verschillende partijen hebben de handen ineen gesla-
werpen zij vervolgens een eigen hanger. Anderen
de Vecht in al zijn facetten kun je
gen en vanuit hun eigen expertise en ervaring
onderzoeken de betekenis van de naam van hun
leerdoelen bereiken op het gebied
gewerkt aan de ontwikkeling van het educatief mate-
straat en spelen het straatnamenspel met elkaar.
van zowel natuur- en milieueducatie
riaal. Natuuractiviteitencentrum De Koppel, educatief
Steeds staan toen en nu centraal, en is er sprake van
als cultuureducatie.
centrum Vecht/Regge, het Oversticht, Kunst en
actieve opdrachten.
De partnerorganisaties van ‘Ruimte voor de Vecht’
Cultuur Overijssel (KCO), Natuur en Milieu Overijssel
wilden graag een educatief programma opzetten
en het Historisch Centrum Overijssel hebben ieder
Voor zowel leerlingen in de groepen 5 en 6 als in 7
om leerlingen bewust te maken van de verschillende
meerdere opdrachtkaarten ontworpen. Een groot
en 8 zijn opdrachtkaarten ontwikkeld. In totaal gaat
functies en het belang van de Vecht, vroeger en nu.
aantal lokale deskundigen – onder andere afkomstig
het om dertig opdrachtkaarten. Ook thema’s als de
In het programma zou aandacht moeten zijn voor
van de waterschappen ‘Velt en Vecht’ en ‘Groot
zomp, ruilverkaveling, waterkwaliteit en de moder-
natuur, cultuur, water, landbouw, recreatie en historie.
Salland’ – uit de verschillende plaatsen langs de rivier
ne Vechtdal-producten zijn uitgewerkt. Leerlingen
Nadat bleek dat zo’n initiatief aansloot bij de behoef-
heeft als adviseur meegewerkt.
werken in tweetallen aan één opdrachtkaart. Zodra
ten en wensen van scholen, is in opdracht van de pro-
Samen met KCO heeft de educatieve dienst van het
ze klaar zijn, presenteren ze hun onderwerp en
vincie Overijssel onder leiding van Natuur en Milieu
Historisch Centrum Overijssel de opdrachtkaarten
bevindingen aan hun klasgenoten. Naast de
Overijssel (NMO) een gemeenschappelijk lespakket
rond het thema ‘cultuur’ ontworpen. Onderwerpen
opdrachtkaarten is er voor zowel groep 5-6 als
I
groep 7-8 een dagdeelvullende buitenactiviteit in het Vechtdal zelf. Voor de groepen 5 en 6 in iedere gemeente is een speurtocht beschikbaar; voor de groepen 7 en 8 een vaartocht. In deze tochten staat de beleving centraal. Uiteindelijk leren leerlingen daardoor over de zo brede geschiedenis en toekomst van de rivier in hun omgeving. Vanaf het schooljaar 2010-2011 krijgen alle basisscholen in de vier gemeenten het lespakket kosteloos aangeboden.. Wilt u met uw klas werken met ‘Ruimte voor de Vecht’? Neem dan contact op met Anne-Floor Zuurbier van NMO, via zuurbier@natuurmilieu.nl of per telefoon: 038-4250993.
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 34
34 gesignaleerd
door Tonny Peters, Overijsselse Bibliotheek Dienst
1 Steffie Schoemans. Foto’s Eddy Koekkoek. Een pont vol: verhalen vanaf het Olsterveer. Dieren 2010. 120 pp. € 19,85. Een jaar lang interviewde Steffie Schoemans elke week een passagier van het Olsterveer. Vaak werd het interview bij de passagier thuis voortgezet. De schrijfster werkte elke week het verhaal uit vóór het volgende bezoek aan de pont. De verhalen gaan over de actualiteit, lokale onderwerpen, maar meestal ook over de geïnterviewden zelf. Met de foto’s van Eddy Koekkoek en de vele persoonlijke verhalen is het een origineel en zeer lezenswaardig boek geworden. ‘Het is uiteindelijk een boek over I het leven geworden’, aldus de auteur.
1 2
3
4 Jan van der Meulen. 1940-1945 : een Holtense jongen in oorlogstijd 2010. 240 pp. € 21,35. Als achttienjarige besluit Jan van der Meulen onder te duiken. Het begin van een lang avontuur: verzet, verraad, arrestatie, concentratiekamp, deportatie, dwangarbeid, bevrijding, opnieuw gevangenschap en na lange omzwervingen weer terug in Holten. De boerderij Buisweerd bij Holten, het onderduikadres, en de boerderij Blaznik in het huidige Slovenië, waar de auteur en zijn metgezellen gastvrij werden opgenomen, spelen een belangrijke rol in het boek dat 65 jaar na dato werd gepubliceerd. De aantekeningen, destijds gemaakt, waren een belangrijke steun bij het naar boven halen van alle I herinneringen.
4 6
2 E. Wolbink, A.C.A. Pullen [samenstellers]. Toen geluk nog heel gewoon was... deel 2. Hardenberg 2010. 80 pp. € 17,95. Een ongewoon mooi fotoboek over Hardenberg en omgeving vanwege de kwaliteit van de foto’s (oorspronkelijk kleurendia’s) en de informatieve begeleidende teksten. De sfeervolle foto’s geven een I echt tijdsbeeld van de jaren 1955-1975.
5 Herman Gazan. In herinnering: Joodse families in Holten. Holten 2010. 39 pp. Keerdruk: De dag van de bevrijding: Holtenaren vertellen. 47 pp. € 7,95. Twee onderwerpen in één band: een inventarisatie van de Joodse gemeenschap in Holten vóór de Tweede Wereldoorlog en herinneringen van Holtenaren aan de gebeurtenissen in de dagen van I de bevrijding.
3 Hans J. Kobes (tekstredactie). Winkels van weleer. Vriezenveen: deel 1 Vriezenveen 2009. 96 pp. € 12,50. Eerste deel van een nog te verschijnen serie van vier fotoboeken over voormalige Vriezenveense winkelpanden. De teksten geven informatie over de geschiedenis van de panden en hun bewoners. I
6 Sam de Visser. De man die niet verdwijnen kon: de geschiedenis van Sam Noach en zijn beroemde kloosterlinnen. Deventer 2010. 80 pp. € 17,50. Enkele Deventernaren raakten vanuit verschillende invalshoeken geïnteresseerd in de figuur van Sam Noach, een legendarische koopman, die in de periode vóór de Tweede Wereldoorlog met zijn opvallende advertentiecampagnes en uitgelezen marketingstrategieën bekendheid verwierf onder de namen ‘Man van Deventer’ en ‘Goedkope Sam’. De Visser heeft de geschiedenis van deze flamboyante handelaar in ‘Vlaams kloosterlinnen’ ontrafeld, inclusief zijn tragische einde in 1942 als gevolg van I de jodenvervolging.
7 C.B. Cornelissen. SIPO en SD in Twente: 19401945. Almelo 2010. 364 pp. € 45. C.B. (Coen) Cornelissen, die al diverse boeken over de Tweede Wereldoorlog in Almelo en Twente publiceerde, voerde in de jaren tachtig interviews met oud-verzetsmensen en politiebeambten, die de in 1945 de gearresteerde SD’ers, NSB’ers, collaborateurs en andere verdachten hadden verhoord. Maar ook een aantal voormalige SD-beambten wist hij op te sporen. De meesten wilden best praten – soms nieuwsgierig naar hoe het hun vroegere collega’s was vergaan. Met behulp van aanvullend archiefonderzoek verkreeg Cornelissen zo een goed inzicht in de werkwijze en organisatie van de SD en Sicherheitspolizei (SIPO). Het boek bevat veel foto’s, ook ‘Duitse’. Het is vooral een naslagwerk. De verhalen over dubbelspionnen, verraad I en verzetsacties spannend zijn om te lezen.
7 8 8 Frans de Lugt (samenstelling en redactie). De verhalen van 13 mei 2000: ooggetuigen over de vuurwerkramp van Enschede. Enschede 2010. 128 pp. € 15. In maart 2001 deed de Bibliotheek Enschede in de plaatselijke kranten een oproep om een verhaal of gedicht te schrijven over de eigen betrokkenheid bij de vuurwerkramp. Veel buurtbewoners, hulpverleners en anderen reageerden. De inzendingen bleven echter op de plank liggen. Bijna tien jaar later selecteerde Frans de Lugt een aantal van deze verhalen en gedichten en interviewde de auteurs nog eens kort over hoe ze nu tegen de ramp aankijken. Indrukwekkende verhalen over ongeloof, heldenmoed, angst, wanhoop, kortom over de emoI ties die de ramp teweegbracht.
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 35
agenda
35
m.m.v. Ans Borst (KCO)
ALMELO: Stadsmuseum Almelo Het licht in Twente; foto’s van de omgeving van Almelo en de fototoestellen die Dirk Schlüter door de jaren heen heeft gebruikt 26 oktober t/m 24 december 2010 @ www.stadsmuseumalmelo.nl
9 Lizzy Wiggers-van Schoot. Freule, fabrikante en feministe: Hermanna Elisabeth Molkenboer-Trip. Oldenzaal 2010. 180 pp. € 17,50. Portret van een, volgens de schrijfster, dappere en ‘praktische’ feministische vrouw die, noodgedwongen na de dood van haar man, de leiding van een textielbedrijf op zich nam, naast de opvoeding van vier kinderen. Daarnaast was ze, door haar deelname aan de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in 1898, betrokken bij de eerste feministische golf. (Zie ook het artikel in MSMD 1, I pp. 26-27.)
9 10 10 Tineke Metz en Wicher Naberman. Over de rivier, ernaast en verder: op zoek naar de eigenheid van de IJsselvallei [DVD-VIDEO] Stichting IJsselhoeven 2010. 1 dvd-video (57 min.) € 10. Een film met de identiteit van de IJsselvallei als onderwerp. De Stichting IJsselhoeven zet zich in voor het behoud van de IJsselhoeven, de karakterestieke boerderijen in dit gebied. De film gaat over onderwerpen als de Moderne Devotie, de oude archeologische vondsten bij Den Nul, de kunstschilder Voerman, de naoberplicht, landgoederen, ruimte voor de rivier, de Weteringen, planten en dieren, hoogstamfruit en uiteraard over de IJssel. I
DEVENTER: Historisch Museum Blik op Blik; design van verpakkingsblik t/m 19 september 2010 @ www.deventermusea.nl ENSCHEDE: Rijksmuseum Twenthe Gedroomd papier, tekeningen en prenten uit eigen collectie uit de periode 1850-1935 t/m 12 september 2010 @ www.rijksmuseumtwente.nl GOOR: Goors Historisch Museum Van Weefschool tot Textiele Werkvormen: een overzicht van de verschillende vormen van textielonderwijs in de 19de en 20ste eeuw t/m 12 september 2010 @ www.historischgoor.nl KAMPEN: Museumboerderij Kampereiland Naald en draad, borduren, breien, haken en kleding maken t/m oktober 2010 @ www.erf29.nl MARKELO: Museum Eungs Schöppe HOOFDZAAK: hoofddeksels in soorten en maten 15 t/m 17 oktober, 21 t/m 24 oktober, 28 t/m 31 oktober 2010 en op afspraak @ www.eungsschoppe.nl NIEUWLEUSEN: Museum Palthehof ServiesGOED, mooi op tafel; serviezen van inwoners van Nieuwleusen en omgeving t/m 30 oktober 2010 @ www.palthehof.nl ENSCHEDE: TwentseWelle en Prismare Internationale Streektaalconferentie Thema: Streektaal in de zorg 24 september 2010. 10.00-17.00 uur @ www.twentsewelle.nl OMMEN: Nationaal Tinnen Figuren Museum Tuinen, binnen en buiten t/m 5 december 2010 @ www.tinnenfigurenmuseum.nl STEENWIJK: Instituut Collectie Hildo Krop ‘Dans- en toneelmaskers van Hildo Krop’ t/m 31 maart 2011 @ www.hildokrop.nl
Zwolle: Historisch Centrum Overijssel De Oude Ambachtsschool in volle bloei 17 september 2010 t/m 11 februari 2011 Overal in den lande stonden vroeger onderwijsinstellingen onder de naam ‘Ambachtsschool’. Met de invoering van de Mammoetwet in 1968 werd de naam veranderd in ‘Lagere Technische School’. Net als de verlenging van de leerplicht heeft de Ambachtsschool een enorme invloed gehad op de emancipatie van de arbeider en het scholingsniveau in Nederland. Ook Zwolle kende dit schooltype. Het Historisch Centrum Overijssel wijdt hieraan een tentoonstelling, waarbij ook de verdere geschiedenis van het gebouw aan de Mimosastraat aan de orde komt. Voor de redactie van MijnStadMijnDorp is dit aanleiding voor een uitgebreid artikel in aflevering 6 (december) over de Ambachtsschool in de provincie Overijssel. Lezers en lezeressen worden uitgenodigd hieraan mee te werken door, graag vóór 1 oktober, verhalen en foto’s op te sturen naar msmdhto@historischcentrumoverijssel.nl of, per post aan: Wim Coster Historisch Centrum Overijssel Postbus 1510 8001 BM Zwolle.
STEENWIJK: Stadsmuseum Steenwijk Zomerexpositie over Oorlogspropaganda uit privé-collectie en het gemeentearchief t/m 11 september 2010 @ www.stadsmuseumsteenwijk.nl VOLLENHOVE: Cultuur Historisch Centrum Land van Vollenhove Beulake; mysterie van een verdronken dorp t/m 30 oktober 2010 @ www.chcvollenhove.nl ZWOLLE: Stedelijk Museum Opgepot. De passie van een verzamelaar voor volkskeramiek, materieel erfgoed 18de en 19de eeuw t/m 12 september 2010 @ www.stedelijkmuseumzwolle.nl
Week van de Geschiedenis 2010. Thema: ‘Land en Water’. 16 t/m 24 oktober 2010. Informatie: Nationaal Historisch Museum. Schelmseweg 87. 8616 SH Arnhem. Tel. 026-7112500. @ www.jijmaaktgeschiedenis.nu
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 36
36 mededelingen van de IJsselacademie
Streektaal in de zorg is mogelijk gemaakt met steun van de Provincie Overijssel en de IJsselacademie, Kampen
Kenniscentrum voor immaterieel erfgoed in Overijssel Onderzoek en publicaties De IJsselacademie is een onderzoeksinstituut en kenniscentrum voor taal, geschiedenis en traditie in Overijssel. U kunt er terecht met vragen over dit immaterieel erfgoed in de regio. De Academie stimuleert en begeleidt onderzoek van wetenschappers en van amateurs en organiseert educatieve programma’s en bijeenkomsten. Daarnaast is de IJsselacademie een uitgeverij. Veel onderzoek resulteert in publicatie van boeken, dvd’s, cd’s. Ruim dertig jaar De stichting IJsselacademie is opgericht in 1977. Haar werkzaamheden worden gefinancierd door de provincie Overijssel, door gemeenten in het werkgebied en door de opbrengst van producties. Ook zijn er incidentele subsidies, zoals van het Prins Bernhard Cultuurfonds, het bedrijfsleven en particulieren die speciaal bij een project betrokken zijn. Het werkgebied spitst zich toe op Salland en het Land van Vollenhove (van Gramsbergen tot Schokland en van Bathmen tot Steenwijk), maar de Academie realiseert op verzoek ook projecten op de Veluwe en in Flevoland.
IJsselacademie
Wordt u donateur? Voor minimaal € 20,- per jaar krijgt u 20% korting op onze uitgaven en ontvangt u jaarlijks zes keer MijnStadMijnDorp, Historisch Tijdschrift Overijssel. Gratis! @ www.ijsselacademie.nl
Beelden in beeld gepresenteerd
wordt gegeven aan het verbeteren van de zorgkwali-
Op het grondgebied van de uitgestrekte gemeente
teit. Het gebruik van streektaal kan, voor wie dat wil,
Steenwijkerland bevindt zich een verrassend groot
het contact tussen zorgverleners en zorgvragers aan-
aantal beelden en sculpturen. Beelden in beeld 2 bevat
zienlijk verbeteren en ervoor zorgen dat de patiënt
de driedimensionale kunstwerken in de vrije ruimte
zich meer op zijn gemak voelt.
(of te zien vanaf de openbare weg) in de zuidwest-
Het project Streektaal in de zorg is gericht op jonge
hoek van Steenwijkerland. De inventarisatie is syste-
mensen die in de zorg willen gaan werken. In samen-
matisch van opzet.
werking met het
Van elk kunstwerk
Deltion College
wordt, behalve
Zwolle wil de
uiteraard een foto,
IJsselacademie de
dezelfde informa-
zorgverleners die
tie gepresenteerd:
wél streektaal
maker, titel, jaar
spreken stimuleren
van ontstaan en/of
om dat ook te
plaatsing, afmetin-
doen in hun werk-
gen, materiaal,
situatie. Diegenen
locatie. In de toe-
die dat niet kun-
lichtende teksten
nen, willen we in
wordt kort inge-
contact brengen
gaan op de achter-
met de diversiteit
gronden van de kunstenaar en het werk. Zo wordt de
en de achtergronden van de streektaal, waarbij we
Fondslijst
lezer bij de hand genomen op een wandeling langs
ook de verschillen tussen de dorpscultuur en de
In MijnStadMijnDorp is geen ruimte voor het afdruk-
het gevarieerde openbaar kunstbezit dat de gemeente
stadscultuur behandelen. Bovendien willen we stu-
ken van onze fondslijst. Wilt u toch de titels weten
Steenwijkerland rijk is.
denten bewust maken van de intimiteit en de kracht
van onze (nu) 219 uitgaven, belt of mailt u ons dan
die uitgaat van het gebruik van streektaal: “A-j plat
gerust. Op onze site staat overigens een lijst met boe-
Streektaal in de Zorg
kunt praoten, mu-j ‘t niet laoten!” is de titel van
ken met daarbij een korte beschrijving:
”Als je plat kunt praten, moet je het niet laten” is de
het lespakket, dat waarschijnlijk half oktober officieel
www.ijsselacademie.nl > Uitgeverij > Overzicht
titel van een onderzoek naar de mogelijke meerwaar-
wordt gepresenteerd. De nieuwe website is al te
leverbare publicaties.
de van het gebruik van de streektaal in de zorg. In
bekijken en te beluisteren: www.streektaalindezorg.nl.
2005 werd dit onderzoek uitgevoerd in opdracht van
Meer informatie bij abartelds@ijsselacademie.nl.
de IJsselacademie en het (toenmalige) Van Deinse instituut in Enschede (Josine Loeven, Universiteit
Hoe skrief ie in ’t Nedersaksisch?
Twente). Er bleek sprake van een duidelijke meer-
De IJA heeft een boekenlegger laten maken waarop
waarde van het gebruik van streektaal in het contact
de spellingsregels en spellingsvoorbeelden in het
tussen verzorgers en patiënten.
Nedersaksisch (de variant uit Salland en het Land van
In de zorg is een proces van verandering gaande: van-
Vollenhove) staan afgebeeld. Bij een rechtstreekse
uit het medische model naar een model waarin de
bestelling sturen wij deze originele legger mee.
gehele mens centraal staat en er meer aandacht
info@ijsselacademie.nl
Cursus oud-schrift voor beginners Op donderdag 23 september start de IJA een cursus paleografie (oud-schrift) voor beginners. Docent Jos Mooijweer. Adres: IJsselacademie Molenstraat 28a 8261 JW Kampen. Tijd 19.30-21.30 uur. Data 23 september, 7, 21 oktober, 11, 18 november, 2 december. Kosten: € 75 (donateurs IJA € 65.) Opgave: 038-3315235. Zie ook de pagina’s 28 en 29 van dit blad.
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
mededelingen van de VORG
Pagina 37
Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis
@ Kijk voor meer informatie op www.vorg.nl.
Dag voor Regionale Geschiedenis en Streekcultuur op 2 oktober 2010 Graag wijzen we nogmaals op de Dag voor Regionale Geschiedenis en Streekcultuur in Overijssel op zaterdag 2 oktober 2010, vanaf 10.00 uur, op het terrein van Huis Brecklenkamp in Denekamp, een prachtige zeventiende-eeuwse havezate. las@historischcentrumoverijssel.nl waarin u aangeeft
andere instellingen en organisaties die op dat gebied
namens welke vereniging/organisatie u deelneemt.
in de provincie werkzaam zijn. Bij de organisatie
Aangezien de Brecklenkamp een capaciteit heeft voor
wordt samengewerkt met het Historisch Centrum
circa tachtig personen, geldt dat per vereniging/orga-
Overijssel en de Vereniging Oudheidkamer Twente.
nisatie maximaal twee personen kunnen deelnemen.
VORG
den van de historische en heemkundeverenigingen en
Hier geldt derhalve: wie het eerst aanmeldt…
Programma
De kosten voor deelname aan deze ontmoetingsdag
Het programma bestaat onder meer uit een tweetal
inclusief lunch bedragen € 7,50 per persoon. Het ver-
workshops, namelijk ‘Geschiedenis in het onderwijs’
schuldigde bedrag kunt u overboeken naar postbank-
en ‘Elke vereniging zijn tijdschrift’, terwijl ook het digi-
rekening 5467046 ten name van Overijsselsch Regt en
taal project ‘MijnStadMijnDorp’ aandacht zal krijgen.
Geschiedenis te Zwolle o.v.v. Brecklenkamp.
Daarnaast is er volop gelegenheid onderling van
Gezien de positieve reacties en het enthousiasme bij
gedachten te wisselen.Verder staat op het programma
Overigens vindt op zaterdag 12 september 2010 tij-
een bezichtiging van de havezate Brecklenkamp, waar-
dens Open Monumentendag op het landgoed Het
bij de huidige eigenaren, de heer en mevrouw
Huis te Breckelenkamp de presentatie plaats van het
Wanrooij, uw gastheer en gastvrouw zullen zijn.
boek Een korte tijd van glorie. Geschiedenis van het
de deelnemende organisaties aan de Provinciale Dag
huis te Breckelenkamp en zijn bewoners. Het boek
voor Geschiedenis en Streekcultuur, vorig jaar in
Aanmelding en kosten
wordt uitgegeven door de Vereniging Oudheidkamer
Deventer, was het min of meer vanzelfsprekend ook
Heeft u belangstelling om op 2 oktober aanwezig te
Twente en is daar op die dag verkrijgbaar, daarna in de
in 2010 een ontmoetingsdag te organiseren.
zijn, zendt u dan s.v.p. zo snel mogelijk een mailtje aan
boekhandel. Meer informatie vindt u in de bijgesloten
Daarbij richten wij ons op bestuursleden en kaderle-
Geert Hannink: g.hannink@planet.nl of pmdw_kadat-
folder.
Winterbijeenkomst VORG in november 2010 in Deventer
Op vrijdag 5 november houdt de VORG zijn traditionele ‘Wintervergadering’.
Op de tentoonstelling
Vergadering is overigens een wat misleidend woord, want het grootste deel
zijn prachtige middel-
van de dag staat in het teken van cultuur en ontspanning. Naar aanleiding van het 450-jarig bestaan van de Athenaeumbibliotheek in Deventer brengen we een bezoek aan de boekenstad.
eeuwse handschriften te zien, veelal met bladgoud en kleurrijke illuminaties versierd. Naast de vijftiende-eeuwse boekenpracht worden ook zeer zeldzame stukken uit de twaalfde en dertiende eeuw getoond. Via incunabelen uit het begin van de boekdrukkunst, maakt de bezoeker een
Deelnemers wacht eerst een bijeenkomst met lezin-
men. Niet alleen is de binnenstad het decor van vele
reis langs indrukwekkende atlassen, imposante bij-
gen van dr. J.B.L.M. Peeters en dr. C.M. Hogenstijn
antiquariaten en kent Deventer een lange historie op
bels, kleurrijke botanische werken en curieuze Provo-
over het Athenaeum Illustre, de gewestelijke hoge-
het gebied van de boekdrukkunst, ook is er de eeu-
pamfletten naar meer moderne bijzondere uitgaven.
school van Overijssel, en de Stads- of Athenaeum-
wenoude Athenaeumbibliotheek die, zoals gezegd, dit
De expositie bevat enkele primeurs, waaronder een
bibliotheek met lunch in sociëteit De Hereeniging.
jaar jubileert. Sinds 1560 beheert het instituut een
psalterium dat rond het jaar 1500 in de buurt van
Daarna volgt een rondleiding over de tentoonstelling
indrukwekkende collectie middeleeuwse handschrif-
Deventer moet zijn vervaardigd (zie foto). Leden van
'Tien Eeuwen Topstukken' in Historisch Museum De
ten, oude en zeldzame drukken, bijbels en atlassen die
de VORG krijgen nog een schriftelijke uitnodiging,
Waag. Deventer is met recht een boekenstad te noe-
tot over de landsgrenzen beroemd is.
maar noteer de datum alvast in uw agenda!
37
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 38
Boeken over geschiedenis
Stamboomboek - Verborgen Verleden door Rob van Drie
Tussen twee tijden. Het levensverhaal van Carel baron van Heeckeren 1809-1875 door Aafke Brunt en Jan Haverkate
Dit najaar komt de NTR (waarin Teleac is opgegaan) met een nieuw televisieprogramma over de familiegeschiedenis van bekende Nederlanders. In elke uitzending staat een BN’er centraal, die zelf onderzoek doet in archieven naar zijn voorouders. Mensen als Gerard Spong, Youri Mulder, Philip Freriks en anderen doen daarbij soms opmerkelijke ontdekkingen! Youri Mulder’s voorouders van moeders kant kwamen uit Zwartsluis. Youri’s overgrootvader Hermanus Johannes Slurink (1876-1934) was er zeilmaker en handelaar in scheepsbenodigdheden. Dit boek verschijnt bij de tv-uitzending. Het is een uitmuntende en goed toegankelijke inleiding op het doen van stamboomonderzoek, een bezigheid waar steeds meer Nederlanders plezier in vinden.
Nu in de boekhandel of te bestellen op www.waanders.nl
Nooit veranderde de wereld zo ingrijpend als in de negentiende eeuw. Rond 1830 werd in Twente de grondslag gelegd voor de textielindustrie, enkele jaren later zouden spoorwegen de afstanden in Europa verkorten. In diezelfde tijd maakte Carel baron van Heeckeren zijn entree op Twickel om de rijke erfdochter Cornélie van Wassenaer Obdam het hof te maken. Zij was tien jaar ouder en hem in persoonlijke ontwikkeling verre de baas. Sinds haar geboorte leed zij aan een aandoening waardoor haar rug was vergroeid. Uiteindelijk stemde zij in met een huwelijk. Dit boek gaat over het leven van de rusteloze baron, die met het ene been in het Ancien Régime en met het andere in de moderne tijd stond. Hij probeerde een ouderwetse heer van Kasteel Twickel te zijn, maar vluchtte per spoor naar de wereldstad Parijs als het hem te veel werd. Zijn huwelijk was zeker niet ongelukkig, maar ook Cornélie kon de onrust in zijn borst niet bedwingen.
Uitgeverij Waanders | 038-4673400 | Faradaystraat 17, 8013 PH Zwolle | info@waanders.nl | www.waanders.nl
10-08-2010
15:59
Pagina 39
colofon Jaargang 1, nummer 4, september-oktober 2010 MijnStadMijnDorp Historisch Tijdschrift Overijssel is een uitgave van Uitgeverij Waanders en het Historisch Centrum Overijssel en verschijnt 6 keer per jaar.
MIJN
Nummer 5 verschijnt op 29 oktober
MIJN
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
STAD DORP
HISTORISCH TIJDSCHRIFT OVERIJSSEL
ISSN 2210 2108 01. Hoofd- en eindredactie Wim Coster.
Antwoord aflevering 3 Het antwoord op deze vraag was niet moeilijk voor degene die beschikt over het boek van de onlangs overleden auteur Jaap Tuik: Een bijzonder energiek ondernemer. Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (18631938): pionier van de elektriciteitsvoorziening in Nederland. Zwolle/Zutphen 2009. Op pagina 125 van dit rijk geïllustreerde boek is een foto uit 1915 te zien, met daarop het muziekkorps waarover de Hengelosche Electrische En Mechanische Apparatenfabriek (HEEMAF) sinds 1912 kon beschikken. De prijs gaat naar Hans Faber uit Nijverdal.
Vraag aflevering 4 Waarover spraken zij, de dames hier vertoond? En wanneer? In welke situatie? De winnaar of winnares, die, naar het oordeel van de redactie, komt met de meest originele informatie kan rekenen op een gratis jaarabonnement op MijnStadMijnDorp. Inzendingen vóór 1 november 2010. De naam van de winnaar of winnares wordt bekend gemaakt in aflevering 6.
Opgave en vragen over abonnementen Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.
Vormgeving Frank de Wit.
Jaarabonnement (6 nummers): € 29,95. Het abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk twee maanden voor beëindiging van het lopende abonnement worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.
Columnist Ad van Liempt
Druk Drukkerij Waanders Zwolle.
Correspondenten Ans Borst (KCO), Tonny Peters (OBD), Vincent Sleebe (VORG), Dinand Webbink (SAB), Jook van Zeeland (IJA).
Illustraties De uitgever heeft zijn uiterste best gedaan de rechten met betrekking tot de illustraties te regelen volgens de bepalingen van de Auteurswet. Hij die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met de uitgever. Voor werken van beeldend kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam C/o Pictoright Amsterdam 2010. © 2010 Uitgeverij Waanders b.v. Zwolle www.waanders.nl www.mijnstadmijndorpoverijssel.nl
Redactie Michael Amsman, Menno van der Laan, Madelon Maarse, Ben Siemerink, Ester Smit (beeldredactie).
Het volgende nummer staat in het teken van ‘Land en Water’.
39
Overige medewerkers aan dit nummer Bas van Dishoeck, Ab Gellekink, Jan Taco te Gussinklo, Historisch Centrum Overijssel, Historische Vereniging Staphorst, Wim Huijsmans, Thomas Mania, Marlies Mencke, Jos Mooijweer, Henk Kranendonk/Dicky Woodstockfestival, Radio 2, Rock’n Pop Museum Gronau, Mathijs Souhoka, Kees Toering, Ely van Tongeren, Maria van Tongeren, Peter Vader, Vereniging Oud-Ommen, IJsselacademie Kampen, Aranka Wijnbeek, AnneFloor Zuurbier. Redactieadres Historisch Centrum Overijssel Postbus 1510, 8001 BM Zwolle T. 038 - 4266300 F. 038 - 4266333 msmdhto@historischcentrumoverijssel.nl www.historischcentrumoverijssel.nl www.mijnstadmijndorpoverijssel.nl Advertenties Reserveren: Martijn Jansman/N35 Media Dorpsstraat 47, 8141 AJ Heino T. 0572-395558/06-51299622 E. martijn@n35.nl
Illustratieverantwoording Cover: Oudheidkamer Ommen, balk Collectie Ely van Tongeren; 4 Collectie Peter Leeuwen. 31 Collectie Peter Leeuwen; 5 Rock’n Popmuseum Gronau; 6-7 foto balk Riny Riezebos, overige privécollectie; 8 Historisch Centrum Overijssel; Collectie Henk Kranendonk/Ott oCoenen; 10-15 Collectie Ely van Tongeren; 16 Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek Deventer; 17 boven en midden Historisch Centrum Overijssel, onder Jan Smelik; 18 boven LP Ton Koopman Bach.Haydn. Amsterdam Baroque Orchestra (Philips), onder Historisch Centrum Overijssel; 19 Radio2, 20 boven links Historische Vereniging Staphorst, boven rechts en onder Annelotte Coster, 21 CD Ilse Delange Live in Ahoy; LP Blues Dimension 1968 (Decca); 22 en 23 collectie Mathijs Souhoka, 24-25 Wielent Harms Overijsselse streekdrachten, Kampen 2008, 26 boven Jan Taco te Gussinklo, overige en 27 collectie Peter Vader; 28-29 IJsselacademie; Historisch Centrum Overijssel; 30 Historisch Centrum Overijssel, CD Provincie Overijssel; 31 Collectie Peter Leeuwen; 32 boven Gemeentearchief Hardenberg, onder links www.oudommen.nl, rechts Gemeentearchief Hardenberg; 33 boven Anne-floor Zuurbier, links onder www.oudommen.nl, rechts onder Gemeentearchief Hardenberg; 36 IJsselacademie; 37 VORG; 40 Historisch Centrum Overijssel.
Omslag achter: Leraar en leerling op de Ambachtsschool aan de Mimosastraat in Zwolle, omstreeks 1960 Het Historisch Centrum Overijssel wijdt een tentoonstelling aan deze school en daarmee aan deze schoolvorm, als een voorbeeld van nationaal cultureel en industrieel erfgoed (zie ook pagina 35).
A 5,95
100357_Overijssel_04:Opmaak 1
10-08-2010
15:59
Pagina 40
