110043_Overijssel_2011_1.qxd:Opmaak 1
03-02-2011
09:34
Pagina 16
16
Bidprentjes als 1
2
Bidprentjes worden in katholieke kringen al honderden jaren gedrukt en verspreid bij het overlijden van een persoon. Ze zijn bedoeld als aandenken aan een dierbare. De functie ervan is door de eeuwen heen veranderd.
hangt waarschijnlijk samen met zijn leeftijd, want hij werd slechts 34 jaar oud. Het oudst bekende bidprentje uit één van de grotere boerenfamilies van het dorp is dat van Gertruid Wolterink-Mulders. Zij was geboren in Uedem, dicht
n de negentiende eeuw werden bidprentjes ook
Uitgevers en drukkers
bij het Duitse Kleef, en kwam aan het begin van de
wel ‘aflaatprentjes’ genoemd. De priester
In Haarle waren verschillende uitgevers van bidprent-
negentiende eeuw als ongeveer vijftienjarige, samen
schreef er dan een aflaatgebed op dat moest
jes actief. De eerste was schoolmeester Bernardus
met haar tien jaar oudere zus Johanna, naar Haarle.
worden gebeden om de overledene sneller van
Johannes Bodde, die waarschijnlijk ook verschillende
Daar woonde al familie van de beide zusters. Haar
het vagevuur naar de hemel te laten gaan. Bovendien
schrijfwaren aan huis verkocht. Daarnaast onderhield
oom Jacobus Winkelman was als kapelaan in 1788 in
vermeldde hij het aantal dagen dat er – afhankelijk van
hij contacten met een drukker elders. Een andere uit-
Haarle gekomen en was van 1801 tot 1831 de plaatselij-
de manier waarop iemand had geleefd – moest wor-
gever, in dit geval een vrouw, was Johanna Maria
ke pastoor. Gertruid overleed in 1879 op 79 jarige leef-
den gebeden: honderd, tweehonderd of zelfs drie-
Theodora Laarman. Het oudst gevonden prentje
tijd, na bijna zestig jaar getrouwd te zijn geweest met
honderd. Op de aflaatprentjes stonden ook afbeeldin-
waarop haar naam als uitgever prijkt, is dat van Joanna
Willem Wolterink. Op haar devotieprentje werd ze
gen, zoals aanvankelijk vooral doodshoofden en been-
Hermina Reimert (1); zij overleed op 12 januari 1915 als
herinnerd als ‘eene voorbeeldige huismoeder’.
deren, om mensen tot vroomheid te bewegen. Later
weduwe van Willem Smeenk. Tot 1950, toen zij bijna
Naast bidprentjes van de grotere boeren vallen er tot
werden vooral bijbelse taferelen en heiligen afge-
zeventig was, verzorgde ‘Jo’ Laarman de uitgifte van
omstreeks 1910 nog enkele andere opmerkelijke voor-
beeld.
bidprentjes van overleden dorpsgenoten.
beelden te noemen. Zo zijn er exemplaren van het
De uitgave van bid- of devotieprentjes was eerst voor-
De prentjes uit Haarle werden vóór 1900 voornamelijk
hoofd der school, Hendrikus Joannes Laarman, de al
behouden aan het meer welvarende deel van de
gedrukt bij J.T. Sommer in Almelo, A.H. Koestal in
genoemde schoolmeester Bodde en verschillende
bevolking. Vanaf het begin van de vorige eeuw wer-
Deventer, J.J. Buijs en A.J. Olthof in Raalte en J.M.W.
pastoors. Ook zij namen allemaal een bijzondere posi-
den ze binnen katholieke gemeenschappen echter
Waanders in Zwolle.
tie in binnen de samenleving. Daarnaast is noemens-
I
gemeengoed. Deze ‘devotionalia’ hebben niet alleen
waardig, dat er rond die tijd ook een begin werd
een religieuze waarde, ze bieden vaak ook een aardige
Voorbeelden
gemaakt met het drukken van devotieprentjes na het
afspiegeling van het leven van de overledene en van
Het oudste voorbeeld van een bidprentje uit Haarle
overlijden van jonge kinderen. Voorbeelden daarvan
de samenstelling van een gemeenschap. Dat valt
dateert uit 1848. Opmerkelijk genoeg behoorde de
zijn de zusjes Everarda Maria en Johanna Hendrika
onder andere op te maken uit de bidprentjes binnen
overledene, Hermanus Brinkman (2), juist niet tot het
Nahuis, overleden in 1911 en 1913 op zeven- en vijftien-
het katholieke kerkdorp Haarle, gelegen op de
meest gegoede deel van de plaatselijke bevolking. Hij
jarige leeftijd.
Sallandse zandgronden.
was een keuterboer. Het verschijnen van dit prentje
Het meest bijzondere devotieprentje dat schoolmees-
