openbare veiligheid, hygiëne en ziektepreventie Heidi Deneweth
Brugge was naar middeleeuwse normen een dichtbevolkte grootstad. Rond 1340 telde het 45.000 inwoners op een oppervlakte van 430 hectare. Toen in de late vijftiende eeuw Antwerpen de rol van Brugge overnam op het vlak van internationale handel en financiën, emigreerde ongeveer een derde van de bevolking. Toch bleef Brugge in de vroegmoderne tijd een van de grootste steden van de Zuidelijke Nederlanden met een inwonersaantal dat schommelde tussen 25.000 en 38.000 inwoners. Een dergelijke bevolkingsdichtheid bracht onvermijdelijk problemen mee op het vlak van veiligheid, hygiëne en gezondheid. De overheid kon geen maatregelen afdwingen met betrekking tot de private levenssfeer, maar als de openbare veiligheid en gezondheid in het gedrang kwamen, werd wel dwingend of op zijn minst sterk adviserend opgetreden. De meeste maatregelen bestonden al van in de late middeleeuwen en zijn gedurende de vroegmoderne tijd hooguit verfijnd en verder uitgewerkt.
10
veiligheid Het middeleeuwse Brugge bestond uit enkele natuurstenen gebouwen en talrijke houten huizen met strooien daken. Na enkele stadsbranden nam het stadsbestuur al in de dertiende eeuw maatregelen om de brandveiligheid te vergroten. Strodaken werden geweerd, maar om de bevolking kosten te besparen, werd dat enkel verplicht bij verbouwingen of reparatiewerk. Houten huizen werden langzamerhand vervangen door stenen huizen, al behielden er nog vele tot in de zeventiende eeuw een houten voorgevel. De verkeersveiligheid werd pas rond 1500 aangepakt. In een laatste poging om de internationale handelsnaties aan Brugge te binden, werden hun alle gewenste faciliteiten geboden en werd een vlotte doorgang van havenzones naar marktzones gegarandeerd. Hierbij werden alle obstakels uit de weg geruimd. Te ver uitstekende voorportalen, keldergaten, zitbanken, uithangborden en luiken verdwenen uit de hoofdstraten. Bouwmaterialen werden van
de loskaden, straten en pleinen naar gesloten stapelruimten overgebracht. Zelfs loslopende varkens, paarden, koetsen en karren werden van de openbare naar de particuliere ruimte terug verwezen.
proper water Op hygiënisch vlak waren de grootste problemen de drinkwatervoorziening, de afwatering en de afvalbeheersing. De Reie had de jonge middeleeuwse nederzetting van drinkbaar water voorzien en kon het toen nog beperkte organisch afval op een natuurlijke wijze afbreken en naar zee spoelen. In de dertiende-eeuwse stad echter waren de ambachtelijke en huishoudelijke activiteiten al zo grootschalig dat de lozing van afvalwaters en ander vuil het rivierwater ongeschikt maakte voor consumptie. Een ingenieuze oplossing was het heldere rivierwater stroomopwaarts af te tappen en het via loden buizen (moerbuizen) door de stad te verdelen. Al in de dertiende eeuw werd het zuivere water
