brugse boeken over geneeskunde Ludo Vandamme
Boeken vormen een spiegel van de samenleving. In deze bijdrage brengen we een kort overzicht van boeken die de Brugse medische wereld in de 16de en 17de eeuw voortbracht. Zonder aanspraak op volledigheid komen achtereenvolgens aan bod: de medische astrologie, werk van chirurgijnen en artsen, en overheidsdrukwerk. De aandacht gaat hierbij zowel naar werk van Brugse auteurs als naar de medische productie van Brugse drukkers-uitgevers. Het Brugse boekenbedrijf was in deze eeuwen bescheiden en Brugse auteurs vertrouwden hun kopij vaak toe aan drukkers in Antwerpen of in het buitenland. Onlangs werd de 16de-eeuwse boekenproductie in de Nederlanden begroot op ca. 30.000 edities. Brugge neemt nauwelijks een honderdtal daarvan voor zijn rekening. In de 17de eeuw liggen deze verhoudingen niet anders. Almanakken en prognosticaties vormden hét instrument van de praktische geneeskunde. De astrologische kalender was voor de chirurgijn
22
richtinggevend in het uitvoeren van (pseudo-) medische handelingen zoals aderlaten, koppen zetten en medicijnen toedienen. Het is best mogelijk dat in Brugge in het laatste kwart van de 15de eeuw jaarlijks prognosticaties werden gedrukt, maar daar is niets van bewaard. Enkel is bekend dat Colard Mansion, als drukker in Brugge actief tussen 1476 en 1483, een Franstalige prognosticatie drukte voor het jaar 1478. Fragmenten van een exemplaar kwamen in de 19de eeuw toevallig aan het licht maar zijn vandaag opnieuw spoorloos. In de 16de eeuw waren Brugse geneesheren bijzonder bedrijvig in het samenstellen van prognosticaties. De Brugse stadsgeneesheer Pieter Bruhesius (+ 1571) zorgde voor de officiële almanak. Andere medici in Brugge zoals François Rapaert (+ 1587) en Cornelis Schuute (+1580) klaagden die aan als onwetenschappelijk. Rapaert reageerde met een eeuwigen almanach (1551) en Schuute pleitte voor de jaarlijkse prognosticaties die hij zelf uitgaf. Hoe het ook zij, Brugse geneesheren lieten hun
prognosticaties, in plano of in boekvorm, niet in eigen stad drukken, wel in Antwerpen. Het was wachten tot diep in de 17de eeuw vooraleer in Brugge een reguliere almanakkenproductie op gang kwam. Het vroegst bewaarde exemplaar - opnieuw een unicum – is de Oprechten Vlaemschen tydt-wyser voor het jaar 1683. De medische instructies zijn nog steeds gebleven, ook al is de samensteller niet langer een medicus, wel een mathematicus. Chirurgijnen stonden met beide voeten in de praktijk. Hun publicaties zijn dan ook opgevat als didactische handboeken of als concrete richtlijnen over het omgaan met epidemieën in de stad. Een voortreffelijk chirurgisch handboekje is het Examen chirurgorum van Jan Pelsers (+ 1581). Hij richt zich in de volkstaal tot vakgenoten, chirurgienen ende barbiers. Het boek kwam in 1565 uit bij de private press van Hubertus Goltzius, een humanistisch milieu waarin Pelsers zich duidelijk thuis voelde, en kende in de 17de eeuw nog een nieuwe editie
