het steensnijden in brugge in de 17de eeuw Johan J. Mattelaer
blaasstenen en steensnijders De aanwezigheid van stenen in de blaas gaat gepaard met veel klachten. De patiënten hebben veel pijn en vreselijke problemen om te urineren (Afb. 20). Blaasstenen komen vooral voor in tijden van armoede en ondervoeding, een voeding arm aan eiwitten, vooral aan vlees of vis, zoals dit het geval was in de 17de eeuw. In Vlaanderen vindt men al in de 10de eeuw sporen van barbierchirurgijns die blaasstenen opereerden. We weten dat graaf Arnold de Oude (919-964) een blaassteen had, verschillende steensnijders liet komen, maar uit schrik ten slotte toch afzag van de operatie. Heel wat steensnijders trokken rond van stad tot stad. Slechts later benoemden grotere steden hun vaste “beëdigde lithotomist”. Deze commis-voyageurs en chirurgie kenden zichzelf soms vrij expressieve en barokke titels toe. Velen waren terzelfdetijd ook steensnijder ende oculist of combineerden met verloskunde steensnijder, oculist ende woutmeester of zelfs steen ende houtsnijder, oculist en woutmeester. Om deze redenen begonnen de chirurgijngilden en de stadsbesturen in Vlaanderen de activiteiten van rondreizende steensnijders te supervi-
30
seren en te reguleren en werden vanaf de 17de eeuw talrijke decreten uitgevaardigd. De operatiemethode om een blaassteen te verwijderen bleef sinds de Romeinen tot op het einde van de 16de eeuw praktisch ongewijzigd. Twee helpers hielden de benen van de patiënt, zittend op de tafel (vandaar de naam steensnedeligging die nog steeds in gebruik is!) stevig vast. De chirurgijn stak de linker wijsvinger in de anus van de patiënt, en kon zo de steen voelen en naar onderen drukken tegen de bekkenbodem aan (Afb. 21). In de pisbuis werd een sonde aangebracht die werd vastgehouden door een derde helper. De chirurg maakte een incisie in de bekkenbodem onder de anus tot hij contact had met de steen. Deze insnede werd dan gedilateerd en met steentangen werd de steen verwijderd. De ingreep gebeurde zonder
verdoving tenzij wat alcohol en een spons met mandragora. De verwikkelingen na de operatie waren vooral bloeding en infectie en ook fistelvorming, waarbij de wonde niet dichtgroeide en de patiënt langs deze wondopening urine bleef verliezen.
het steensnijden te brugge De vroegst bekende steensnede in Brugge dateert van 1270 en werd verricht door Pierre dou Leene, li maistre le tailla. De patiënt was een zekere Jan vander Beurse. De steensnijder werd bijgestaan door zijn zoon, door maistre Simons, le mire de bruges, en maistre Watiers d’Ipre, medicus. In het stadsarchief van Brugge staat al in 1340-1341 de kleine som vermeld die meester Jan van Atrecht moest betalen om
20
