Schooldomein 2 - december 2020 by Schooldomein

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 33 december 2020

www.breedveld.com

De leer- en werkomgeving integraal ontworpen

DOORGANG VAN MEER DAN 1,5 METER Met BREEDVELD bepaalt u zelf wat u wilt delen. Denk aan een klaslokaal waarin u twee groepen dankzij een mobiel wandsysteem zowel gemeenschappelijk als apart kunt doceren. Wij delen in ieder geval graag onze verfijnde kennis en ons vakmanschap met u. Ook voor bijhorende bouwkundige oplossingen. Meer informatie: www.breedveld.com â&#x20AC;&#x201C; T 0487 542888

Paneelwanden

Glaswanden

Schuifwanden

Vouwwanden

Ruimte wordt waardevoller met BREEDVELD mobiele wanden

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

DE VALKUIL van ons impliciete gedrag NIEUW GEBOUW maakt samenwerken vanzelfsprekend NIET OMDAT HET KAN maar omdat het moet ONTMOETEN, LEREN EN INSPIREREN op de plek waar het gebeurt

Daglicht en frisse lucht Essentieel in schoolgebouwen Het positieve effect van natuurlijk daglicht en ventilatie op de leeromgeving

Fontys Eindhoven

Onderwijsgroep Tilburg

GISPEN CREËERT ONDERWIJSOMGEVINGEN DIE MOTIVEREN EN STIMULEREN Van voortgezet onderwijs tot universiteit: dé basis voor een effectieve onderwijsomgeving is een prettige fysieke ruimte. De optimale onderwijsomgeving stimuleert en inspireert leerlingen om het beste uit zichzelf te halen. Docenten en andere medewerkers werken er met plezier én resultaat. Hoe creëert u een dergelijke omgeving? Gispen ontwerpt en realiseert vanuit visie en jarenlange ervaring onderwijsomgevingen die aansluiten bij het leren van nu én in de toekomst. Rijn IJssel Wageningen

Gispen heeft een gespecialiseerd Onderwijsteam in huis dat dagelijks bezig is met de vraagstukken in uw branche. Interieurarchitecten, accountmanagers en projectleiders die inmiddels jarenlang samenwerken met onderwijsinstellingen. Van inspiratie, creatie en realisatie tot en met beheer en revitalisatie. Deze professionals denken graag met u mee over uw huidige situatie en helpen te anticiperen op toekomstige ontwikkelingen.

Verder praten met het Onderwijsteam? Neem contact op via info@gispen.nl

Een gezond binnenklimaat verhoogt het vermogen tot leren Kinderen brengen meer dan 90% van hun dag door in gebouwen en veel van die tijd spenderen ze in klaslokalen. Dit maakt het ontwerp van deze ruimtes van groot belang. Uit onderzoek blijkt dat daglicht en frisse lucht tot wel 15% van het leervermogen kan verhogen. TU Delft

Melanchton Berkel en Rodenrijs

www.gispen.com/nl/onderwijs | www.roomtolearn.nl

Het ontwerp van schoolgebouwen heeft een grote invloed op de ervaringen en vorming van leerlingen. Materialen, kleuren, luchtkwaliteit, akoestiek en daglicht zijn factoren die daar een grote rol in spelen. VELUX Commercial biedt kennis en daglichtoplossingen voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. Meer informatie: www.veluxccommercial.nl

“Het gebouw is prach�g, maar hee� ook echt iets veranderd bij de leerlingen. Ze gaan nu uit zichzelf werken aan de tafels…” Oud rector Ilse van Eekelen

experts in scholenbouw www.spring-architecten.nl

NIEUW

Geborgenheid Thuiskomen in de wereld

€ 24,95

Wat doe je als de invulling van jouw leven niet op één lijn ligt met de maatschappelijke norm? Als je niet ‘in het hokje’ past? In Geborgenheid gaat auteur Dick den Bakker op zoek naar verhalen van mensen die vanuit die spagaat voor zichzelf toch een eigen plek in samenleving hebben kunnen vinden. Het resultaat? 30 ontroerende portretten van mensen die openhartig vertellen over hun niet alledaagse situatie. Lees bijvoorbeeld over een homoseksuele leerkracht die werkzaam is op een christelijke school en over een in Jeruzalem geboren Palestijn die binnen het VMBO-onderwijs werkzaam is. De gebundelde verhalen in Geborgenheid bieden een eigentijdse kijk op de pedagogische opdracht van het onderwijs.

Te bestellen via www.tenbrinkuitgevers.nl

SCHOOLDOMEIN

december 2020

VAN DE REDACTIE

“De leeromgeving integraal ontworpen”. Dat is het overkoepelende thema van nummer 2 van deze jaargang. Ik merk gelukkig dat er veel activiteit is en elke dag wordt er wel ergens een prachtige nieuwe of gerenoveerde school opgeleverd. We hadden gedacht dat corona voor een belangrijk deel achter ons zou liggen, maar de werkelijkheid laat een ander beeld zien. Uiteraard hopen we dat ook deze nare opleving over een aantal maanden voorbij is en een vaccin zich aandient, waardoor we weer naar voren kunnen denken. Duidelijk is wel dat we anders moeten nadenken over hoe we ons tot onze planeet verhouden en wat dat betekent voor ons gedrag. Het vraagt om een nieuwe manier van ons tot elkaar verhouden, binnen het sociale en fysieke domein. Deze tijd vraagt om nieuwe vormen van ecologisch intelligent denken en dat is een positieve gedachte. Gelukkig blijven de scholen in deze fase open, omdat daarmee een belangrijk deel van onze samenleving blijft functioneren, maar vooral ook omdat onderwijs op school enorm belangrijk is. Ik heb zelf twee studerende kinderen die enorm balen van het feit dat ze niet fysiek naar college kunnen, hoe goed het online onderwijs ook geregeld is. Juist voor hen is het een beroerde tijd. Dat maakt ook duidelijk hoe belangrijk het nadenken over de toekomstige inrichting van ons fysieke domein is. Een gebouw staat niet op zichzelf, maar verbindt de gebruiker

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

met de omgeving waarin het staat. Een gebouw is het centrum en vertrekpunt van activiteiten. In dit nummer de eerste ervaringen met het hybride leren op het Reynaert College in Hulst. De circu laire nieuwbouw van Albeda op Rotterdam The Hague Airport laat zien hoe gepersonaliseerd leren er uit kan zien in een wel heel dynamische omgeving. Daarnaast een leerzaam gesprek tussen TenW architecten en Merosch over de kansen en noodzaak van geïntegreerd ontwerpen. De inrichting van ALASCA in Amsterdam laat zien hoe leuk en inspirerend leren en ontmoeten kan zijn. En natuurlijk hadden we een prachtig debat in het Nationaal Park de Hoge Veluwe in Otterlo over de kansen voor duurzaam inrichten en ontwerpen met verschillende boeiende sprekers. Het grote interview is dit keer met Lex van Delden. Lex werkt onder meer vanuit de Leyden Academy aan projecten rond een gezonde omgeving. Zo adviseert hij over omgevingsaanpassingen die verleiden tot een gezondere leefstijl en meer sociale interactie, voor oud en voor jong. Daar kunnen we van leren! Kortom; ook in deze wat sombere tijden een nieuw nummer dat bulkt van de vitaliteit. Veel leesplezier gewenst. Sibo Arbeek Hoofdredacteur

van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt informatie zoeken.

INHOUD BESTUUR EN BELEID

Gezond ouder worden begint jong Lex van Delden maakt deel uit van de wetenschappelijke staf van Leyden Academy. Ons gedrag is voor een belangrijk deel gebaseerd op onbewuste keuzes.

O nderwijsdebat Presikhaaf Schoolmeubelen Een goede inrichting bepaalt in hoge mate de kwaliteit van het onderwijs.

ONDERZOEK EN BEDRIJFSVOERING

W at betekent schaalgrootte voor de overhead Een significante kostenstijging voor de ondersteunende diensten.

Fotografie: Daria Scagliola

VISIE EN ONTWERP

Integraal ontwerpen is een actueel thema en steeds meer partijen combineren het ontwerp met de fysieke en technische uitwerking ervan. Dat levert mooie en vooral ook duurzame gebouwen op.

Foto’s cover Wonderwijs, Hoensbroek (pagina 45) Krimpenerwaard College, Krimpen aan den IJssel (pagina 64) Alasca, Amsterdam (pagina 69)

december 2020

T wee scholen samen met een eigen identiteit Flexibiliteit kenmerk voor nieuw gebouw van Het Sterrenlicht.

De leer- en werkomgeving integraal ontworpen

Schooldomein

Onderzoek naar de balans tussen de energieen leerprestatie.

THEMA

D e ‘ideale school’ als voorbeeld voor toekomstige basisscholen

E en prachtige plek voor Koninklijke Visio Voorbeeld van een geslaagde renovatie met gevoel.

N ieuw gebouw maakt samenwerken vanzelfsprekend Het Leystede College is een voorbeeld van een innovatief beroepsconcept.

Twee frisse scholen in Venray

Nieuwe IKC De Klimboom in Arnhem

Een slimme verbinder

44 46

De kunst van Integraal ontwerpen

Hoe een integrale aanpak tot een onderwijskundige meerwaarde kan leiden.

Een uitdagende huisvesting versterkt de onderwijsvisie.

Leren en sporten komen samen in Campus Damwâld.

Niet omdat het kan, maar omdat het moet.

Leonardo gaat voor brons, zilver en goud Deze TopSportTalentschool verleidt om mee te doen.

BOUW EN INRICHTING

49 52

Kracht door samenwerking Een hybride onderwijsgebouw op Rotterdam The Hague Airport.

Voorzieningencluster Park Triangel in gebruik Twee scholen en kinderopvang onder één dak in Waddinxveen.

Madurodam voor waterwetenschappers

Ontdek jouw wereld op Mencia de Mendoza

Ontdekstation 013 voor spelen, leren en natuurlijk ontdekken.

Ruim 1.710 m2 verschillende Pulastic® sportvloeren.

Ventilatiekwaliteit in school opwaarderen Een hybride ventilatiesysteem werkt beter.

BELEVING EN BEHEER

Een brede ontwikkeling op De Regenboog in Schaijk

64 67 70

Samen naar de perfecte leeromgeving

Huis Distinto in Barendrecht

Nieuwe huisvesting voor Avans+

De extended classroom in het Reynaert College

Flexibele wanden voor optimaal onderwijs.

De vloer als onmisbaar instrument voor het leren.

Een leeromgeving in een groene oase ALASCA daagt uit om je eigen weg te vinden.

Bescherm uw vloer Hoe het schoonloopsysteem helpt om schoonmaakkosten te verminderen.

Een gezonde omgeving voor kinderen met een beperking.

Ontwerp en inrichting stimuleren spontane ontmoetingen.

Samen, maar toch op afstand les krijgen.

RUBRIEKEN

15 16 23 82

Kort nieuws

Column Adri Pijnenburg

Column Ronald Beckers Vooruitblik naar Schooldomein 3

10 21 28 51 62

Foto Kees Rutten

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Kees Rutten

BESTUUR EN BELEID

VERLEIDEN OM TE BEWEGEN

De valkuil van ons impliciete gedrag Ons zitgedrag is spectaculair en in 2018 zaten we het meest van alle landen in Europa. We hebben als volwassenen nooit geleerd om weinig te zitten. Zitten is inmiddels onderdeel van alle gedragingen en kinderen brengen gemiddeld 70% van de schooltijd, inclusief de pauzes, zittend door. Dat moet anders volgens Lex van Delden.

ex van Delden maakt sinds 2014 deel uit van de wetenschappelijke staf van Leyden Academy on Vitality and Ageing, de organisatie die zich bezig houdt met het verbeteren van de kwaliteit van leven van oudere mensen. “En het proces van ouder worden begint al nadat je geboren bent,” opent Lex, die na zijn diensttijd fysiotherapie studeerde, maar het neurologische aspect binnen de opleiding miste. “Tijdens mijn stageperiode bij het HMC Westeinde in Den Haag zag ik hoe nauw bewegen en neurologie met elkaar verweven zijn. Bijvoorbeeld bij Parkinson patiënten zie je een bepaald neurologisch gedrag waardoor het bewegingsapparaat anders gaat werken. Dat stimuleerde me om verder te gaan met de studie cognitieve psychologie en tijdens mijn master ontdekte ik hoe leuk onderzoek doen is. Ik wil vooral leren begrijpen hoe de hersenen werken en wat de effecten op het gedrag zijn; eigenlijk begrijp je pas hoe briljant het brein werkt wanneer iets fout gaat. Tijdens mijn promotieonderzoek onderzocht ik in een revalidatiecentrum het gedrag van mensen na een beroerte, die met een gerichte therapie aan functieherstel werkten. Wat mij opviel was hoe praktisch maar onaangenaam de oefenzalen bij fysiotherapie in revalidatiecentra zijn ingericht, met tegen de muur vaak nog modellen van een opengewerkte knie of een skelet. Wat doet dat met mensen, vroeg ik me af. Dat is niet echt een positieve en stimulerende omgeving. En wanneer je tijdens de revalidatieperiode een kamer met een bed krijgt, ga je automatisch liggen. De oefenruimtes bij ergotherapie zien er al beter uit; die zijn functioneler ingericht en lijken op thuis- en werksituaties met keukens en bureaus. De inrichting van de omgeving beïnvloedt het gedrag van mensen en daarmee kun je mensen uitlokken

om te bewegen of juist inactief maken. Zo zocht ik een aantal patiënten in hun thuissituatie op en merkte een significante verandering in het gedrag, zeker wanneer de partner erbij was.” MENSELIJK GEDRAG “In die periode heb ik van twee auteurs veel geleerd; Oliver Sacks, bekend van awakenings, en de man die zijn vrouw voor een hoed hield en Daniel Kahneman, die thinking fast and slow schreef. Van hem leerde ik dat in het brein twee systemen werken; het ene systeem bepaalt dat je weloverwogen en bewust kiest, het tweede systeem werkt op de automatische piloot, is impliciet en denkt niet al te diep na. Het meeste wat we doen is het gevolg van impliciete processen; we zitten vast in bepaalde patronen en zijn ons daar vaak niet bewust van. Wanneer je bijvoorbeeld het Leids Universitair Medisch Centrum binnenkomt zie je twee enorme roltrappen, dus is het logisch dat je de roltrap neemt en niet de trap. Deze keuze maak je niet bewust en weloverwogen. Iets verderop in nieuwbouw van de Hogeschool Leiden bevindt zich pontificaal midden in de ruimte een rode trap met zicht op de verdiepingen. Ergens ver achterin zie je een liftdeur. Gevolg is dat de trap hier meer actief wordt gebruikt. Je kunt dus met omgevingsfactoren het gedrag sturen en dat is de kern van ons werk bij de Leyden Academy. Onze speerpunten zijn vitaal, betekenisvol en verbonden leven. Ik adviseer zorgorganisaties met bewoners met een psychogeriatrische aandoening over het inrichten van hun huisvesting. Veel ouderen met dementie dwalen ’s nachts over de gangen. Dat komt doordat ze een groot deel van de dag op een stoel zitten, nauwelijks verleid worden tot activiteit en in een vaste structuur leven. Zorg ervoor dat de omgeving meer prikkels geeft en ze

SCHOOLDOMEIN

december 2020

zullen beter slapen. Zo adviseer ik ook gemeenten bij het inrichten van beweegvriendelijke wijken en plant soenen. Vanaf een vroeg moment kun je gedrag positief of negatief beïnvloeden. En dat brengt ons op het feit waarom we kinderen al op de basisschool vooral leren om te zitten. Sinds de invoering van de leerplichtwet is er niets veranderd behalve de kleur van de foto’s; je ziet altijd leerlingen achter een tafel zitten.” UITSLUITEN VARIABELEN “We hebben drie jaar onderzoek gedaan op de Lorentzschool in Leiden. Dat is een basisschool, waar we twee klassen van groep 5 random hebben geselecteerd; 1 klas had normale standaard tafels en stoelen en 1 klas in hoogte verstelbaar meubilair, waarbij leerlingen zelf kunnen kiezen of ze zitten of staan. In die klas had de leerkracht ook een zitstameubel. We zijn begonnen met een voormeting met regulair meubilair en hebben vervolgens deze twee klassen drie jaar gevolgd. Elk jaar hebben we op twee momenten metingen verricht, in januari en juni, wanneer de temperatuurverschillen groot zijn. We wilden de invloed van de seizoenen eruit halen en weten uit onderzoek dat we in de zomer actiever zijn dan in de winter. Twee keer per jaar hebben we het beweeggedrag gemeten, waarbij we een monitor op een been van de leerlingen plakten, waarmee

we konden meten of ze lagen, zaten of in beweging waren. Die monitor bleef de hele dag actief, dus 24 uur en vijf schooldagen lang. Daarnaast hebben we een arsenaal aan cognitieve en fysieke testen gedaan, zoals het testen van de sprong- en knijpkracht. Verder moesten de leerlingen vragenlijsten invullen over hun welbevinden, de waardering van de school omgeving, de klas en de meubels. Ze hielden ook een slaap- en een poepdagboek bij; uit onderzoek onder volwassenen weten we dat mensen die veel zitten slechter slapen en vaker problemen hebben met de stoelgang. Ook krijgen ze op latere leeftijd vaker darmproblemen. Binnenkort worden de resultaten gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift. De school hoopt natuurlijk dat het onderzoek aantoont dat de leerprestatie verbetert bij een bepaalde inrichting, maar daarvoor zijn er te veel variabelen. Zo is de relatie met de ouders bepalend, evenals de relatie met leerkracht en de leerlingen onderling. Je omgeving is niet alleen je fysieke omgeving, maar ook alle mensen om je heen met wie je in contact staat. Overigens zagen we in de klas met zit-sta meubels dat leerlingen het in het begin spannend vonden, maar het al snel begon te wennen. Daarnaast zagen we dat de leraar er toch wat structuur in bracht, zodat ze niet elke vijf minuten van positie wisselden. Het effect van een zit-statafel op korte termijn (enkele weken tot een jaar) is evident; leerlingen zitten minder en zijn actiever. Wat het effect op de langere termijn is weten we nog niet.” ONGELUK IN SLOW MOTION “Ik ben altijd voorstander van meer bewegen op scholen geweest. Veel onderliggende klachten en ziekteverschijnselen op latere leeftijd zijn daarop terug te voeren en dat wordt nog eens versterkt door het gamegedrag van veel kinderen en volwassenen. We noemen het een ongeluk in slow motion. Dat heeft dus alles met dat impliciete gedrag te maken en vraagt dus om een verandering in de mindset. We moeten ons bewust worden van onze onbewuste drijfveren met als doel om een generatie te vormen die niet vanzelfsprekend gaat zitten, maar in beweging blijft. Dat los je niet alleen met zitstatafels op, maar ook met buiten leren, beginnen met bewegen voordat je les krijgt, maar ook bewegen in de les, waardoor de les interessanter wordt. Die ontwikkeling maakt dat je het leren zelf ook op een hoger plan brengt, als gevolg van een ander gedrag van mensen. Je ziet nu veel van elkaar losstaande onderzoeken; we staan nog aan het begin. Uiteindelijk wil je een school fysiek zo inrichten dat je vanuit een gezonde mindset les geeft en veel in beweging blijft. Twee mooie voorbeelden; de beweegvriendelijke Fuji Kindergarten van de Japanse architect Takaharu Tezuka en de Frederiksbjerg School in Aarhus van het Deense architectenbureau van Henning Larsen.”

SCHOOLDOMEIN

december 2020

BESTUUR EN BELEID

Foto Presikhaaf Schoolmeubelen

BEHOEFTE AAN BINDING “Bewegen is niet het enige dat telt, sociale relaties zijn super belangrijk. Relaties bepalen mede de kwaliteit van het publieke domein. In Waalre doen we onderzoek in een verouderde wijk met drie gebouwen van een corporatie en een gebouw van een zorgorganisatie; een verpleeg- en verzorgingscentrum dat een beetje het ontmoetingscentrum in de wijk was. Doel is de kwaliteit van het gebied te verbeteren; de gebouwen van de corporatie moeten nog worden opgeknapt en het verouderde zorgcentrum wordt binnenkort gesloopt om ruimte te maken voor een nieuw verpleeghuis. Onze vragen zijn wat voor de bewoners en omwonenden belangrijk is en welke behoeften en wensen zij hebben voor de gebouwen en het terrein waarop ze staan. Uit ons onderzoek blijkt dat mensen het gevoel hebben dat de wijk verder is verpauperd, maar ze missen eigenlijk de plek waar de buurt elkaar kan ontmoeten. Mensen hebben behoefte aan binding en zonder dat vereenzamen ze, met alle nadelige gevolgen van dien. Dat hoor je ook vaak in deze tijd van Corona, waarbij we zelfs zien dat mensen weer terugkomen van te veel thuis werken. Je wilt elkaar ontmoeten, waardoor betekenisvolle relaties ontstaan. We weten dat alles integraal met elkaar te maken heeft, maar bij het opnieuw inrichten van wijken praten ambte naren vanuit (openbare) ruimte niet met hun collega’s in het sociaal domein, terwijl de herinrichting van een wijk een prachtige manier is om ontmoeting en gezond gedrag te stimuleren. Veel gemeenten hebben hun buurthuizen gesaneerd, met als gevolg

dat er een sociale leemte is ontstaan. Je ziet steeds vaker dat ouderen elkaar ontmoeten in de kantines van sportverenigingen, die overdag vaak leeg staan. De kantine van een voetbalclub in Deventer werd ook gebruikt voor kinderopvang en ouderen met een lichte vorm van dementie. De biertap ging niet open, maar evengoed stond de gemeente niet toe dat de kantine overdag voor deze doeleinden gebruikt werd. Regelgeving op lokaal niveau werkt vaak belemmerend; daar liggen enorm veel kansen.” VERBEELDINGSKRACHT ESSENTIEEL “Het brein werkt dus voornamelijk impliciet en onbewust en dat heeft mede opgeleverd dat we een zittende en beweegarme samenleving hebben ingericht. Het bewustzijn van het feit dat we veel onbewust doen is belangrijk en kan ons helpen om ons publieke domein anders in te richten. Voormalig rijksbouwmeester Floris Alkemade leert ons dat we kunst nodig hebben om ons te verleiden de wereld anders in te richten: ‘De krachtigste motor voor verandering is het oproepen van verlangen naar verandering. Verbeeldingskracht is daarbij essentieel. Niet de wereld bepaalt wie we zijn, maar omgekeerd, met onze verhalen vormen we de wereld.’ Je zou kunnen zeggen dat kunstenaars de impliciete wereld begrijpen en gebruiken, maar onze beleidsmakers nog veel te weinig.” Voor meer informatie over het werk van de Leyden Academy kijkt u op www.leydenacademy.nl. Presikhaaf Schoolmeubelen heeft het onderzoek naar het zitgedrag van leerlingen ondersteund.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Anje Romein Fotografie Presikhaaf Schoolmeubelen

ONDERWIJSDEBAT PRESIKHAAF SCHOOLMEUBELEN

‘Ontwerp altijd van binnen naar buiten’ Kinderen stimuleren om meer te bewegen, creatief gebruik maken van gebruikte materialen, activiteitengericht ontwerpen vanuit een visie. Zo divers waren de onderwerpen tijdens het onderwijsdebat Schoolvisie in de praktijk, inrichten met ruimte en flexibiliteit voor beweging, georganiseerd door Presikhaaf Schoolmeubelen. Hoe verschillend ook, er klonk een algemene deler door in de presentaties: durf van de gebaande paden af te wijken.

e bijeenkomst – met een beperkt aantal aanwezigen en livestreaming voor de thuisblijvers – vond plaats in het Parkpaviljoen op het Nationaal Park de Hoge Veluwe. En dat is niet voor niets. Presikhaaf Schoolmeubelen heeft een bijdrage geleverd aan de inrichting van de Hoge Veluwe Buitenschool in het bezoekerscentrum. Hier ‘landen’ de kinderen eerst voordat ze met de boswachter de natuur ingaan. VAN BINNEN NAAR BUITEN De specialiteit van ‘scholendokter’ Marjo van Keulen, architect bij DSDr-architecten, is de vertaling van een onderwijsvisie in een ruimtelijke visie. Terwijl hij

Marjo van Keulen, DSDr-architecten | de Scholendokter

SCHOOLDOMEIN

december 2020

pleit voor een proces ‘van binnen naar buiten’, ziet hij nog vaak het omgekeerde: “Bij uitbreidingsplannen voor een nieuwe woonwijk is de school vaak een klein onderdeel. Vaak ligt het gebouwvolume ontstaan vanuit de stedenbouwkundige kaders al vast zonder dat goed is nagedacht over het allerbelangrijkste: de inpassing van de onderwijsvisie. Denk liever vanuit een wit vel na over de gebruikers, functies, relaties en activiteiten in het gebouw. Daaruit volgt een huis vestingsmodel.” Bijvoorbeeld een inrichting met meer open structuren, flexibel aanpasbare lokalen, instructieruimtes waar leerlingen goed kunnen samenwerken. Maar mogelijk ook met rustige plekken voor leerlingen die minder goed gedijen in een leerplein of multifunctionele ruimtes die zowel geschikt zijn voor instructie als vergaderingen. Marjo: “Activiteitengericht denken is allesbepalend. Hoe zijn al die activiteiten met elkaar verbonden? Welke activi teiten vinden gelijktijdig plaats? Pas als je daarover hebt nagedacht kun je het ontwerp gaan invullen en volgt de buitenkant. Zo ontstaat er een gebouw dat het onderwijs echt ondersteunt.” LAAT VAN JE HOREN Begin bij de activiteiten en kijk verder dan het traditionele klaslokaal. Hoewel er prachtige voorbeelden van deze werkwijze zijn, blijft dit voor veel schoolbesturen nieuw. Marjo adviseert: “Zorg dat je in een vroeg stadium zoveel mogelijk disciplines betrekt bij de visie. Zodra je hoort dat een gemeente plannen heeft: laat van je horen. Durf buiten de gebaande paden te denken. Laat je niet beperken door dingen die niet zouden kunnen.” Marjo van Keulen is als architect betrokken geweest

BESTUUR EN BELEID

Basisschool Meander | Reuver (Limburg)

bij de ontwikkeling van het ruimtelijk concept en de inrichting van De Toverberg in Zoetermeer, waar hij een bevlogen schoolbestuurder en dito team aantrof. Het hele team van een school meekrijgen kan lastig

zijn, weet hij. Wat is de rol van de architect hierin? “Ik ben geen onderwijskundige, maar ik kan wel kritische vragen stellen. Waar geef je instructie? Waar werk je samen? Hoe geef je de individuele leerling ruimte? Hoe ziet, gedacht vanuit de onderliggende onderwijsvisie, een dag uit het leven van een kind op school eruit? Vanuit dit soort vragen volgt een ruimtelijke uitwerking.” ALLES KAN Buiten de gebaande paden treden. Dat kun je aan Geert Looyschelder*, schoolbestuurder bij Stip Hilversum wel overlaten. Zijn motto: ‘Je moet een beetje rebels zijn.’ “Alles Kan. In ontwerpen, in onderwijs, in besturen. Laat je nergens door weerhouden. En sta toe dat er ook dingen mogen mislukken.” Geert laat zien hoe je als schoolleiding veel kunt als je maar de ruimte pakt. Zo’n voorbeeld is de Hilversumse Sterrenschool, voorheen gevestigd in een gedateerd pand uit de jaren zeventig. Waar de gemeente zei ‘doe geen moeite’, zei Geert ‘Ik maak hier het meest circulaire gebouw van Nederland van’. Die ambitie leidde uiteindelijk tot een notering in de top drie van meest duurzame gebouwen van Nederland. In de nieuwbouw werd

Geert Looyschelder, bestuurder Stip Hilversum

* Geert Looyschelder heeft per 1 november 2020 afscheid genomen als bestuurder van Stip Hilversum.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

zoveel mogelijk materiaal hergebruikt uit het oude pand. Vensterbanken werden plinten, deuren kregen een tweede leven, oude kantoormeubelen van ABN AMRO werden omgebouwd tot garderobekasten. “Het is belangrijk om het verhaal achter circulair bouwen te vertellen. Laat de kinderen zien dat bijvoorbeeld een parketvloer is gemaakt van balken uit de oude school. Dan gaat het onderwerp leven.” ONDERNEMERSCHAP Volgens Geert vraagt een circulair project om onder nemerschap, ook van leerkrachten. “Zorg dat je partijen om je heen verzamelt die mee willen doen, jouw dromen delen en een win-winsituatie zien. Ook zij moeten van de gebaande paden durven afwijken.” Eén van die partijen is Presikhaaf, die de circulaire school ziet als mooie toonkamer van haar – deels circulaire – producten. Kiezen voor circulariteit is nog geen eenvoudige opgave. Geert: “Circulariteit vraagt van bestuur overtuigingskracht richting gemeente: durf, heb lef, stel samen vast wat je wil bereiken. Neem de gemeente mee in de dromen van de school. Krijg je niet voldoende geld van de gemeente? Zoek dan andere partners die willen meefinancieren.” Een circulair gebouw vraagt aan de voorkant om extra investeringen, maar daar staat een financieel voordeel tegenover, zo legt hij uit. Een gebouw waarbij is nagedacht over circulariteit behoudt namelijk rest waarde. “Als de Sterrenschool over dertig jaar moet worden afgebroken is misschien wel negentig procent opnieuw te gebruiken. Dat is zo een half miljoen euro waard, die je niet hoeft af te schrijven.” BEWEGEN ZONDER SPORTEN In de dromen over de beste school voor leerlingen krijgt ook het thema beweging steeds meer aandacht. Leerlingen zitten veel te veel. Het wordt de hoogste tijd dat kinderen weer plezier krijgen in bewegen, zonder meteen intensief te moeten sporten. De landelijke norm is in ieder geval een uur per dag bewegen en daaraan kan ook de school een bij drage leveren. Die filosofie heeft geleid tot de eerste beweegschool van Nederland, het IKC De Twijn in Alblasserdam. Hier worden kinderen overal binnen en buiten het gebouw gestimuleerd te bewegen. Mark Altenburg, rayonmanager bij Nijha, over dit concept: “Het speellokaal wordt een beweeglokaal, het schoolplein een beweegplein en in de klas kunnen we bewegend leren faciliteren. Geen budget? Voor een goed plan kun je altijd middelen vrijmaken. Van dansvloer tot survivalparcours: denk in mogelijkheden.” Nijha ontwikkelde bijvoorbeeld de Monkeybox, waarmee de leerlingen op de gang zich klimmend, klauterend of slalommend van de éne kant van de school naar de andere kant kunnen verplaatsen. Vanwege de coronacrisis krijgt het bedrijf ook steeds meer aan-

SCHOOLDOMEIN

december 2020

“Het speel lokaal wordt een beweeg lokaal, het schoolplein een beweeg plein en in de klas kunnen we bewegend leren facili teren”

vragen voor buitengymzalen, zoals op Sterrenschool De Schittering in Oudenbosch. Hier bewegen de kinderen 365 dagen per jaar, de enkele keer dat het noodweer is daargelaten. Maar ook in de klas kun je bewegen. “Bijvoorbeeld met een Energizer op het whiteboard, zodat de kinderen tijdens de les allemaal even actief zijn. Het is wel belangrijk dat bewegen een gedeelde visie is in de hele school. Dus niet alleen iets van juf Daniëlle of meester Peter.” INHUIZEN In de concrete uitwerking van visie naar inrichting biedt ook het schoolmeubel toegevoegde waarde. De eerste vraag van de Onderwijs Inrichtingsspecialist van Presikhaaf Schoolmeubelen aan het schoolteam of de architect is dan ook: wat is jullie visie en hoe sluiten wij met onze schoolmeubelen daar zo goed mogelijk bij aan? Hoe komen we tot een inrichting waarin kinderen floreren en gelukkig zijn? Wil je meer beweging – bijvoorbeeld ook omdat dit de concentratie bevordert – dan zijn zit/statafels als de Adjust-Table van Presikhaaf Schoolmeubelen een mogelijkheid of misschien wil je wel helemaal geen tafels, maar dynamische zithoeken. Robert Aret, onderwijsinrichtingsspecialist bij Presikhaaf Schoolmeubelen: “Wij vertalen de visie van de school in een daarbij passend inrichtingsplan. Kiezen voor traditionele stoeltjes en tafeltjes kan natuurlijk ook, al zullen we daar soms kritische vragen bij stellen.” Die vertaling begint vaak met interactieve Moodboard sessies met het team van de betreffende school die ook een richting bepalen over kleuren materiaal gebruik. Robert vindt ook dat je het ‘inhuizen’ niet moet veronachtzamen. “Wij doen veel herinrichtingen van lokalen. Die moet je goed plannen en organiseren. Wat doe je bijvoorbeeld met de oude meubels? Dit in het kader van duurzaam ondernemen. Ook het daadwerkelijk inhuizen van het schoolmeubilair vraagt om een strakke planning. Ik ben trots op mijn collega’s die ervoor zorgen dat alle meubels uiteindelijk op z’n plaats staan.” Voor meer informatie kijkt u op www.schoolmeubelen.com.

Kort nieuws NIEUW! De ‘MATCH EASY’ leerlingstoel van Presikhaaf Schoolmeubelen

cholen vragen flexibiliteit wanneer het om de inrichting gaat. En als kinderen zitten, dan moeten ze goed zitten. Daarom werden in de afgelopen jaren in de schoolmeubelen industrie onder andere stoelen bedacht waarvan de voetenplank ingesteld kon worden. Er zijn zelfs uitvoeringen van stoelen die je in theorie zo kunt instellen dat ze voor alle kinderen van alle leeftijden, groot en klein gebruikt kunnen worden. Dat biedt flexibiliteit en is ook wel efficiënt, maar kent ook een duidelijke ‘maar’, want deze stoelen voldoen niet altijd aan de NEN normen 1729-1+2. En wie zet de voetenplank en/of de zitting op de juiste hoogte? De kinderen kunnen dat namelijk niet zelf. En als de kinderen het niet zelf kunnen, dan wordt het de taak van de leerkrachten. Die zijn daar meestal niet blij mee en de praktijk is dat dit, met alle gevolgen van dien, vaak niet gebeurt. Resultaat: de kinderen zitten niet goed. Ook Presikhaaf Schoolmeubelen brengt leerling stoelen met een instelbare voetenplank op de markt. Wij zijn in de afgelopen periode echter gaan ‘om denken’. De ontwikkelopdracht die we onszelf gegeven hebben was: ‘een duurzame, circulaire leerlingstoel ontwerpen waarmee de kinderen er zelf voor kunnen zorgen dat ze goed zitten’. Immers, jong geleerd is oud gedaan. Kinderen van jongs af aan leren er zelf voor te zorgen dat ze goed zitten is goed voor hun ontwikkeling en zelfstandigheid. Bovendien hoeven leerkrachten, of onderwijsondersteuners deze tijd rovende taken dan niet uit te voeren. Dat de stoel aan de NEN normen voldoet, van duurzame materialen is gemaakt en circulair is ontworpen, is voor Presikhaaf Schoolmeubelen een vanzelfsprekendheid. Lees meer over de voordelen van de MATCH EASY op: www.schoolmeubelen.com of scan de QR-code.

We maken ons armer door niet te investeren in onderwijs

ederland heeft meer technici nodig en de academische wereld houdt dit nu tegen. Dat was één van de conclusies bij de hoorzitting in de Kamer over het nieuwe investeringsfonds. Een reeks experts uit de wetenschap was uitgenodigd om de Kamer te informeren over nut en noodzaak van het Wopke-Wiebesfonds. De vragen en observaties vanuit de Kamer waren soms minstens zo interessant als die van de sprekers. Waar moet de 20 miljard van het Wopke-Wiebes-Fonds aan besteed worden?

Bas Jacobs, econoom van de Erasmus Universi teit, vindt dat het fonds niet gebruikt moet worden voor private investeringen, maar wel voor publieke. “Er is een evidente aanleiding om te denken dat publieke investeringen, bijvoorbeeld in onderzoek, infrastructuur of de energie transitie, voorbeelden zijn van rendabele investeringen.” Bas Jacobs waarschuwde dat Nederland verarmt als het fonds niet investeert in onderwijs. “We zien al een jaar of twintig stijgende rendementen op onderwijsinvesteringen.

Maar we zien niet dat die onderwijsinvesteringen omhooggaan. We zien een steeds groter gat tussen deze rendementen en de kapitaalkosten voor de overheid om te investeren in onderwijs.” Jacobs verwees daarbij naar de lagere rente waartegen de overheid kan lenen. “Ik vraag mij al enige jaren in armoede af, waarom komt er niet publieke, maar ook private actie om meer te investeren in onderwijs? Want we zijn onszelf voor de toekomst armer aan het maken. We laten de rendabele investering liggen.”

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Kort nieuws

Column

Kinderen van laag opgeleide ouders liepen ‘zorgwekkende’ achterstanden op door sluiting basisscholen

ederlandse basisschoolleerlingen hebben ‘weinig tot geen progressie’ geboekt in de maanden dat de scholen dicht waren vanwege corona. Kinderen van laagopgeleide ouders scoorden het slechtst. Dit concluderen onderzoekers van Oxford University na analyse van toetsresultaten van leerlingen van ongeveer 15 procent van de Nederlandse basisscholen. De leerlingen uit de groepen 4 tot en met 7 op deze scholen blijken het afgelopen schooljaar gemiddeld ongeveer 20 procent minder vooruitgang te hebben geboekt dan in voorgaande jaren. Omdat ze ook ongeveer 20 procent van het schooljaar – 8 weken – thuis moesten zitten vanwege de pandemie, concluderen de onderzoekers dat de leerlingen op veel scholen ‘in feite weinig tot geen progressie hebben geboekt in de periode dat ze thuis les kregen’. Sommige scholen scoorden wel goed. Kinderen van laagopgeleide ouders liepen de grootste leerachterstanden op, blijkt uit de analyse. ‘En dat is heel zorgwekkend’, zegt socioloog Mark Verhagen van Oxford University. ‘Deze leerlingen boeken normaal gesproken relatief veel vooruitgang. Nederlandse scholen zijn goed in het wegwerken van achterstanden. Dat lag tijdelijk stil. De onderzoekers maakten voor hun analyse gebruik van de resultaten van de gestandaardiseerde Cito-toetsen die scholen in Nederland twee keer per jaar afnemen om de voortgang bij rekenen, spelling en lezen te meten. Toevallig vielen de toetsen dit jaar precies voor en na de schoolsluiting. Waarom leerlingen tijdens de schoolsluiting achterstanden opliepen, blijkt niet uit het onderzoek. ‘Ik denk dat het vooral te maken heeft met de omgeving waarin kinderen moesten leren’, zegt Verhagen. ‘Ze zaten opeens niet met een opgeleide leerkracht op school, maar aan de keukentafel met ouders die zelf ook moesten werken. Mogelijk spelen ook andere factoren een rol bij de tegenvallende resultaten. Dat leerlingen zich minder goed konden concentreren op de toets, bijvoorbeeld. Omdat ze zo lang thuis hadden gezeten.’ De Onderwijsinspectie wil niet reageren op het onderzoek, laat een woordvoerder weten. Volgend jaar komt de inspectie met eigen cijfers naar buiten over leerachterstanden opgelopen tijdens de lockdown. Daarvoor worden toetsresultaten van meer scholen geanalyseerd.

VISIE MET ACTIE? De leeromgeving van morgen gaat in essentie om ‘waar’ het leren plaatsvindt. Hier zie je steeds meer nieuwe vormen van samenwerking tussen PO – VO en MBO scholen en opleidingsbedrijven ontstaan. Dit komt ook omdat de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt razendsnel gaan en samenwerking wel zeer gewenst en noodzakelijk is. De inrichting en infrastructuur van vandaag zijn hopeloos verouderd en scholen moeten mee met de nieuwe ontwikkelingen. En niet te vergeten; het kwantitatieve en kwalitatieve docentenvraagstuk. De opgave is dus om een leer- en werkomgeving te realiseren die integraal ontworpen is en tegelijkertijd makkelijk toegankelijk is voor het onderwijs en de overige stakeholders. Dit is een zeer actueel onderwerp waar wij met ons team elke dag druk mee bezig zijn. Docenten staan in de startblokken om direct inventaris aan te schaffen zoals 3d printers, robots en lassersnijders, en dan !! ja inderdaad en dan? De hamvraag is hoe docenten en leerlingen ermee aan de slag gaan, wat ze ermee willen bereiken en welke kennis en vaardigheden de leerlingen moeten leren. Om deze visie te ontwikkelen maken wij gebruik van het curriculaire spinnenweb van SLO. Als ex SLO-er heb ik dit model mee ontwikkeld en het geeft scholen richting bij de vertaalslag van hun schoolvisie naar de actiestand. Concreet loop je dan alle onderwerpen van het spinnenweb af en bepaal je met je onderwijsteam de vervolgacties. Deze actie gaat vooraf aan de aan te schaffen inventaris en apparatuur. Deze integrale visieontwikkeling op de onderwijskundige en fysieke leeromgevingen vraagt om kennisontwikkeling. Deze kennisontwikkeling faciliteren wij met onze Techniekconferentie On Tour, elke maand een 2-daagse. Met onderwijsprofessionals gaan we naar een good practice geïntegreerde leeromgeving Techniek & Technologie in Vlaanderen, uniek in Europa. U bent welkom om vanaf februari 2021 met ‘gelijkgestemde’ onderwijsprofessionals mee On Tour te gaan, zie www.procuratiotechniek.nl. Succes bij uw visieontwikkeling. Visie zonder actie is een dagdroom en Actie zonder visie is een nachtmerrie - Japans spreekwoord Adri Pijnenburg | Pijnenburg Techniek Scouting Trendontwikkelaars & experts vmbo mbo Techniek en Technologie www.pijnenburgpts.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

ONDERZOEK EN BEDRIJFSVOERING

WAT BETEKENT SCHAALGROOTTE VOOR DE OVERHEAD?

Schaalgrootte in het onderwijs Vorig jaar oktober vond er een bijeenkomst van de PO-raad plaats over de mogelijke relatie tussen de omvang van besturen en de kwaliteit van het onderwijs. Uit een daarvoor gehouden inspectieÂ onderzoek bleek dat er duidelijke verschillen waren tussen grote en kleine besturen in het primair en voorgezet onderwijs. In dit artikel gaan we in op de relatie tussen schaalgrootte en de overhead.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

estaan er schaalvoordelen in de overhead? En geldt dat voor alle functies, welke functies wel/niet? De Inspectie van het Onderwijs geeft in een weblog van juni 2019 aan dat de overhead in het primair onderwijs is toegenomen van 24 naar 25,5 procent ten opzichte van twee jaar daarvoor. In relatie tot de schaalgrootte zou verwacht worden dat hoe groter het bestuur, de kosten voor de overhead relatief lager worden en vice versa, dat hoe kleiner het bestuur, deze kosten relatief zwaarder drukken op de organisatie. Daartegenover wordt ook wel gesteld dat hoe groter het bestuur, er een ‘waterhoofd’ ontstaat en dat hoe kleiner hoe efficiënter. We vragen ons af in hoeverre schaalvoordelen bestaan in de overhead. In welke functiegroepen wordt geïnvesteerd als de organisatie groeit? Zijn er functiegroepen die relatief toenemen of juist afnemen naarmate de organisatie in omvang toeneemt? OMVANG BESTUREN Allereerst: waar hebben we het over? Nederland telt zo’n 1.300 besturen in het primair onderwijs en voortgezet onderwijs. Deze besturen hebben met elkaar ruim 8.000 scholen. De omvang van deze scholen loopt uiteen. Binnen het primair onderwijs zijn er 360 besturen met één school, binnen het voortgezet onderwijs 113. Hoewel het aantal leerlingen voor deze instellingen nog best uiteen kan lopen, zijn dit wel de kleine besturen. Daar tegenover kennen we de grotere besturen. Binnen het primair onderwijs zijn er toch 230 die meer dan tien locaties hebben, in het voortgezet onderwijs zijn dit er 13. Schaalgrootte wordt gerelateerd aan schaalvoordelen. Dat betekent dat naarmate de organisatie groeit in het algemeen de gemiddelde kosten – in het geval van het onderwijs, bijvoorbeeld per leerling – dalen, omdat de kosten van organisatieonderdelen die niet direct aan het primair proces zijn verbonden niet even hard meegroeien. Naarmate een onderwijsorganisatie groeit

“Daarnaast wordt bij groei van de organisatie opvallend geïnvesteerd in de onder steuning van de primaire formatie, de onderwijs specifieke overhead en onderwijs & kwaliteit”

Figuur 1. Afname aandeel overhead ten opzichte van omvang organisatie

SCHOOLDOMEIN

december 2020

zullen ook synergievoordelen optreden. Een centrale dienst of servicebureau is hier een voorbeeld van. Bij groei van de organisatie levert dit servicebureau niet alleen de service aan die ene school, maar ook aan al die andere scholen in dezelfde bestuurskring. OVERHEAD ZOWEL CENTRAAL ALS DECENTRAAL Terug naar de overhead. Overhead kan gezien worden als ondersteuning en ontlasting van de organisatie. Hoewel met ‘overhead’ vaak het centrale service bureau wordt aangeduid, is er ook decentraal ondersteuning of overhead aanwezig. Zowel het centrale servicebureau als de decentrale ondersteuning worden tot de overhead gerekend. Bovendien worden alle managementfuncties ook tot de overhead gerekend. Dit is het uitgangspunt voor de beschouwingen in de rest van dit artikel. EFFECTEN OVERHEADPERCENTAGE De benchmark onderwijs van Berenschot meet de overhead door voor de hele organisatie per functiegroep de kosten van het eigen en ingehuurde personeel te betrekken, evenals de kosten voor uitbesteding. Eventuele detacheringskosten worden in mindering gebracht. In de verdere verwerking van de data wordt verder gecorrigeerd op taakbeleid. Zo ontstaat een realistisch beeld van de kosten van de overhead. Onze data toont een afnemende trend, maar deze is niet significant. Dit geldt zowel voor de verhouding van de ondersteuning ten opzichte van het primair proces (het overheadpercentage) als voor de overheadkosten. Dit is het algemene beeld voor het gehele funderend onderwijs. Daarbij is een kleine toevoeging nog nodig: specialistische, kleine instellingen trekken het percentage voor de kleine instellingen wat omhoog. Ook als hiervoor gecorrigeerd wordt, blijft de dalende trend zichtbaar. ONDERSTEUNING OVERHEAD Deze relatieve afname van de overhead ten opzichte van de groei van de organisatie geldt voor het geheel. Wij waren nieuwsgierig of er juist functiegroepen waren waar de kosten toenamen. Anders gezegd: waar investeert het bestuur in bij groei van de organisatie? Het blijkt dat naarmate een bestuur groter is, het aandeel groeit van de ondersteuning primaire formatie, de onderwijsspecifieke overhead en de functies bij onderwijs & kwaliteit. Een nadere beschouwing laat zien dat het zwaartepunt van de groei ligt bij de uitvoerende functies, zoals onderwijsassistenten, intern begeleiders en roosterplanning. In figuur 2 laten we deze groei zien. Opvallend is dat verhoudingsgewijs het aandeel van de beleidsfuncties duidelijk afneemt, terwijl de gemiddelde salariskosten van beleidsmedewerkers toenemen.

ONDERZOEK EN BEDRIJFSVOERING

Figuur 2. Toename aandeel overheadfuncties die dicht bij de onderwijsuitvoering staan ten opzichte van de omvang van de organisatie

MANAGEMENTFUNCTIES GELIJK, STIJGING ADMINISTRATIEVE FUNCTIES Naarmate een organisatie groeit en langer bestaat wordt een aantal ontwikkelingsfasen doorlopen. Er ontstaat na de start een punt waarin meer differentiatie gezocht wordt, daar waar eerst taken worden geïntegreerd binnen één persoon die alle verantwoordelijkheden heeft. Dat sluit aan op de constatering dat de onderwijs ondersteunende functiegroepen groeien. Eerst neemt door deze specialisatie het aandeel bestuur en directie af. In latere fasen worden de ondersteunende groepen groter en neemt de decentralisatie van de gehele organisatie dusdanig toe, dat er behoefte ontstaat aan coördinatiemechanismen waarvoor managers en teamleiders worden aangesteld die het aandeel management weer doen groeien. Uit figuur 3 blijkt dat het aandeel van het management in de overhead percentueel vrijwel gelijk blijft. In onze data zien we echter dat de gemiddelde kosten afnemen en het aandeel teamleiders en stafhoofden stijgt. Dat betekent dat managementfuncties weliswaar breder worden ingezet, maar dat dit zijn – zoals ieder waarschijnlijk zelf wellicht zal waarnemen – teamleiders of vergelijkbare coördinatietaken. Dankzij de mogelijkheid in de benchmark om te corrigeren voor het taakbeleid (van DIR naar OP en vice versa), krijgt de benchmark deze functies scherp. WAT LEREN WE HIERUIT? We vroegen ons af hoe overhead zich verhoudt tot de schaalgrootte en we verwachtten te zien dat deze zou afnemen. De richting van de trendlijn ondersteunt die veronderstelling, maar de regressie daarvan blijkt niet significant. Deze afname heeft bovendien meer betrekking op de gemiddelde kosten per leerling dan

in het aandeel van personeel. Dat betekent dat qua omvang de overhead in verhouding met de rest van de organisatie bij een groei niet veel verandert, maar de samenstelling wel. Daarnaast wordt bij groei van de organisatie opvallend geïnvesteerd in de ondersteuning van de primaire formatie, de onderwijs specifieke overhead en onderwijs & kwaliteit. Natuurlijk, de omvang van iedere functie groeit mee, maar we spreken hierbij van een toenemend aandeel in het totaal voor zowel kosten als personeelsformatie. Daarnaast worden naarmate organisaties groeien bepaalde functies zwaarder gemaakt. Dat is af te leiden uit de gemiddelde salariskosten van bijvoorbeeld beleidsfuncties, die bij groei van de organisatie hoger worden. Naarmate organisaties groeien zien we delegatie van verantwoordelijkheden en het creëren van coördinerende functies en decentralisatie. We zien meer overheadfuncties op de werkvloer, maar verhoudingsgewijs neemt het aandeel hiervan

Figuur 3. Aandeel management in overhead versus omvang van de organisatie

af naarmate de organisatie groter wordt. Het leert ons dat er duidelijke accenten worden gelegd in de overhead, passend bij de omvang van de organisatie. Om die reden is het zinvol te weten waar men als organisatie staat ten opzichte van besturen van gelijke soort en omvang. Bovendien blijkt het zinvol om met de benchmark een spade dieper te graven dan de DUO-gegevens die niet verder specificeren dan DIR, OP en OOP. Wilt u sparren over de inrichting van overhead in uw organisatie, de omvang ervan of de kwaliteit ervan? Neem gerust contact op voor een vrijblijvend gesprek: 030-2916916 of kijk op www.berenschot.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst: Maaike Lengton – technisch specialist DGMR, Gertjan Verbaan – senior adviseur DGMR, Froukje van Dijken – adviseur BBA binnenmilieu

De ‘ideale school’ als voorbeeld voor toekomstige basisscholen Bij het ontwerpen van een nieuwe school, is het belangrijk dat de leerprestaties van kinderen voorop staan. Veel daglicht in de lokalen en een goede ventilatie. Naast de leerprestatie is ook de energieprestatie van het gebouw steeds meer van belang. Vanaf 1 januari krijgen we te maken met BENG en later volgt ook de milieuprestatie. In opdracht van Saint-Gobain heeft DGMR onderzoek gedaan naar de balans tussen leer- en energieprestatie om tot een ideale basisschool te komen.

et welzijn van kinderen staat voorop bij het maken van een nieuw ontwerp. Vanuit het Bouwbesluit zijn er eisen gesteld die hieraan bijdragen en een bepaalde standaard garanderen. In opdracht van Saint-Gobain heeft DGMR samen met bba binnenmilieu en NIBE gewerkt aan het ontwerpen van een ideale school die als voorbeeld kan dienen voor toekomstige basisscholen. Het doel van Saint-Gobain Projects is om scholen een totaaloplossing aan te kunnen bieden, waarbij gezondheid en duurzaamheid met elkaar in balans zijn. De ideale school voldoet minimaal aan de eisen van het Bouwbesluit en vindt daarnaast een balans tussen de energieprestatie van het schoolgebouw en het welzijn van de mensen en kinderen die er gebruik van maken. In dit artikel lichten we de ideale school en het achterliggende onderzoek verder toe en kijken we naar wat dit betekent voor toekomstige basisscholen.

LEERPRESTATIE Daglicht en ventilatie spelen een belangrijke rol bij de leerprestaties van kinderen. Het Bouwbesluit stelt hier al eisen aan, maar als een school hogere ambities op het gebied van welzijn heeft, dan is er nog het Programma van Eisen Frisse Scholen. Het PvE Frisse Scholen geeft richtlijnen om een zo gezond en comfortabel mogelijk gebouw te realiseren en doet dit voor de thema’s energie, lucht, temperatuur, (dag) licht en geluid. In 2021 wordt er een update van het PvE Frisse Scholen uitgebracht waarin enkele richtlijnen, waaronder die van het thema temperatuur, aangepast zullen worden.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

ENERGIEPRESTATIE Voor het gebruik van onder andere digiboards, verlichting, ventilatie, koeling en verwarming is energie nodig. Vanaf 1 januari 2021 moeten nieuwbouw scholen aantonen dat het gebouw aan de BENGeisen voldoet. BENG staat voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen en gaat in op de energiebehoefte, het energiegebruik en het gebruik van duurzame energie van een gebouw. Om een BENG-gebouw te realiseren, moet er aandacht besteed worden aan het ontwerp van een gebouw.

ONDERZOEK EN BEDRIJFSVOERING

HET ONTWERP VAN DE IDEALE SCHOOL Als eerste stap hebben we naar eigen projecten gekeken van bestaande schoolgebouwen met verschillende groottes. Deze DGMR-projecten zijn allemaal in de afgelopen 5 jaar gebouwd of ontworpen en vormen daardoor een goede basis voor de grootte van toekomstige gebouwen. Met deze informatie kwamen we tot een ‘standaard’ basisschool, die daarnaast aan eisen van het Bouwbesluit voldoet. Sommige ontwerpkeuzes hebben meer invloed op de leerprestaties en het welzijn van de gebruikers dan anderen. Hetzelfde geldt voor ontwerpkeuzes die de energieprestatie beïnvloeden. Bij het vormgeven van de ideale school zijn verschillende ontwerpkeuzes tegen elkaar afgewogen en zijn er verschillende varianten gemaakt. Eén van de varianten onderzoekt het effect van compact bouwen; een rechthoekig gebouw heeft minder gevel dan een L-vormig gebouw en heeft daardoor minder warmteverlies. Ook is het effect van daglicht op de energieprestatie onderzocht. Hoge en grote ramen brengen meer daglicht naar binnen dan lage of kleine ramen. Meer glas zorgt voor meer daglicht, maar ook voor meer warmte in de zomermaanden. Dit gaat ten koste van het welzijn van de kinderen. Uit het onderzoek kwam naar voren dat lokalen met 40 tot 50% glas een goede balans geven, met mogelijk wat bewuste verschillen tussen de noorden zuidgevel. ONTWERP BEVINDINGEN Door verschillende ontwerpvarianten te kiezen, kunnen de effecten op de energieprestatie in kaart gebracht worden. Van elke variant geeft de

BENG-score aan of deze beter of slechter scoort dan de ‘standaard’-school. De varianten zijn opgedeeld in vier groepen: de vorm van het gebouw, de prestatie van de gevel, technische installaties en energie. Voor de vorm van het gebouw hebben we gekeken naar de oriëntatie en de massa van het gebouw. Voor de oriëntatie is het belangrijk dat, indien mogelijk, de langste gevels naar het noorden en het zuiden

“Door al vroeg in het ontwerp proces de juiste stappen te maken, kan er een gezond, comfortabel en energiezuinig gebouw opgeleverd worden”

georiënteerd worden. Bij de massa van het gebouw kwam naar voren dat een licht gebouw minder goed de warmte kan ‘vasthouden’ waardoor er meer energie nodig is voor verwarming. Daarentegen heeft een licht gebouw een betere ecologische score dan een zwaar gebouw. Voor de prestatie van de gevel is er gekeken naar zonwering, de luchtdichtheid van de schil en de prestaties van de ramen. Hieruit

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Compacte school

Niet compacte school

kwam onder andere naar voren dat het toepassen van zonwerend glas, overstekken of zonwering ervoor kan zorgen dat de lokalen minder gekoeld hoeven te worden. We horen steeds vaker dat scholen al vroeg in het voorjaar te warm worden en zien dit als een extra ontwerpuitdaging.

proces de juiste stappen te maken, kan er een gezond, comfortabel en energiezuinig gebouw opgeleverd worden. Deze stappen en strategieën zijn onder andere: compact bouwen, niet te veel of te weinig glas, het toepassen van zonwering, een goed en slim ventilatiesysteem met te openen ramen en nachtventilatie.

MILIEUPRESTATIE Duurzaamheid is meer dan een goede BENG-score. Dit betekent ook dat het materiaalgebruik beperkt moet worden, de milieuprestatie. Circulariteit wordt voor de toekomst van onze kinderen steeds belangrijker en daarom haakte ook NIBE bij het onderzoek aan. Er is een studie gedaan naar het materiaalgebruik in scholen en aan elk materiaal is een ecologisch prijskaartje verbonden. Triple glas en zonnecellen hebben een positief effect op de energieprestatie, maar hebben helaas ook een hoog ecologisch prijskaartje. Met dit kostenoverzicht is er gekeken of bepaalde materialen en producten van Saint-Gobain een betere score op kunnen leveren. Varianten kunnen een verschillend effect hebben op de prestaties van een gebouw. Het is dus belangrijk om de leer-, energieen milieuprestatie integraal af te wegen.

De ideale school kan ook schooldirecteuren en besturen helpen om inzicht te krijgen in welke aspecten van een gebouw positief bijdragen aan de leerprestaties. Dit kan zowel voor nieuwe als bestaande schoolgebouwen toegepast worden. Zo kan bij een bestaand schoolgebouw nog zonwering toegevoegd worden om energie te besparen, maar kan ook dienen als lichtwering om digiboards beter leesbaar te maken. Daarnaast kan er gekeken worden naar de toepassing van een ander ventilatiesysteem, om meer frisse lucht in de lokalen te brengen. Het is daarbij belangrijk dat er voor praktische oplossingen gekozen wordt zodat de gebruikers, de leraren, ook snappen hoe iets gebruikt moet worden, zodat het daadwerkelijk tot betere prestaties leidt.

CONCLUSIE Met het maken van verschillende varianten is het mogelijk geworden om de effecten van verschillende ontwerpkeuzes te toetsen op leerprestaties van leerlingen én op de energieen milieuprestatie van het gebouw. Doordat de verschillende eisen naast elkaar gelegd zijn, kwamen er varianten naar voren die op alle gebieden goed scoorden. Met deze varianten is de ideale basisschool naar voren gekomen die als voorbeeld kan dienen voor basisscholen in de toekomst. De ideale basisschool kan architecten en ingenieurs helpen bij het maken van de juiste ontwerpkeuzes voor toekomstige scholen. Door al vroeg in het ontwerp-

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Zowel bij nieuwbouw, bestaande bouw of verbouw kunnen DGMR en bba binnenmilieu meedenken en advies geven over hoe scholen toekomstbestendiger kunnen worden. Zo kunnen we samen de balans vinden tussen de leerprestaties van kinderen en de energieprestatie en milieuprestatie van het gebouw. Voor meer informatie: Saint-Gobain Projects.

Column

Maria Montessorigebouw, Radboud Universiteit

Geef je plannen de ruimte Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Of u nu gaat verhuizen, verbouwen, of nieuw gaat bouwen: wij kennen het hele proces. We begeleiden u van het initiatief tot en met de exploitatie bij het ontwikkelen, realiseren en gebruiken van onderwijsgebouwen. bbn adviseurs heeft ervaring met primair en voortgezet onderwijs, MBO, HBO en universiteiten. We ondersteunen met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, bouwmanagement, bouwkostenmanagement en advies op het gebied van onderhoud en beheer.

bbn adviseurs T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

HYBRIDE ‘Een beroep, dat leer je toch vooral in de praktijk’, zo zei laatst iemand tegen me. Het beroepsonderwijs is namelijk ooit ontstaan uit het concept van de meester en de gezel, zoals dat in het Middeleeuwse gildesysteem gebruikelijk was. Nu ben ik al enige tijd actief in het hoger beroepsonderwijs. En het is inderdaad toch wel vreemd dat onderwijsinstellingen zoals die waar ik werk al decennialang studenten vooral in schoolgebouwen voorbereiden op hun toekomstige beroeps loopbaan. Loop je dan als beroepsopleiding niet achter de feiten aan? We weten immers één ding zeker over de toekomst, namelijk dat die knap onzeker is. Al in 2013 concludeerde de universiteit van Oxford op basis van onderzoek dat tal van beroepen als gevolg van technolo gische, economische en maatschappelijke ontwikkelingen rond 2030 niet meer bestaan. Naast deze zogenaamde ‘verdwijnberoepen’ zijn er naar verwachting ook ‘verschijnberoepen’ die we nu nog slechts beperkt of helemaal niet kennen, maar waaraan in de toekomst wel behoefte is. Om daarop toch enigszins te anticiperen, zien we in toe nemende mate dat het onderwijs van de toekomst wordt vormgegeven in co-creatie waarbij beroepsopleidingen intensief samenwerken met hun beroepenveld. Dit biedt ruimte voor zogenaamde hybride onderwijsvormen, waarbij net als de hybride auto twee krachtbronnen samenvloeien, te weten de onderwijswereld van binnen de schoolmuren en die erbuiten in de beroepspraktijk. In die hybride vorm van onderwijs wordt er samen onderzoek gedaan en substantiële onderdelen van een curriculum worden op basis van ontwikkelingen en een gedegen kennisbasis in de beroepspraktijk ontwikkeld en verzorgd. Beroepsprofessionals staan daarmee direct aan de basis van onder wijsvernieuwing en zijn naar studenten als moderne hybride docent toch ook een beetje die Middeleeuwse leermeester. Ronald Beckers | manager onderzoek, innovatie en masters bij de Academie Educatie van de HAN.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Schoolgebouw van het Jaar 2020 Als onderdeel van de Architectenweb Awards 2020 is op donderdag 29 oktober de prijs voor het Schoolgebouw van het Jaar uitgereikt. In Schooldomein belichten we de drie genomineerde projecten. De jury bestond uit Thomas Dieben (architect en oprichter krft), Marieke Kums (architect en oprichter Studio MAKS), Gus Tielens (architect en oprichter korth tielens architecten), Bas van Dam (oprichter-directeur Being Development) en Annuska Pronkhorst (architectuurhistoricus en partner van Crimson Historians & Urbanists). Juryvoorzitter was Tako Postma (architect, stadsbouwmeester Delft). Alle inzendingen voor deze prijs zijn beoordeeld op onder meer de volgende punten: – hoe is maatschappelijke relevantie vertaald naar de ruimte en/of het beeld? – hoe uit vakmanschap zich in bijvoorbeeld ruimtelijke kwaliteit en detaillering? – in hoeverre is er op een vernieuwende of verrassende manier omgegaan met bijvoorbeeld de gebouwtypologie? De winnaar is: Uitbreiding Rietveld Academie en Sandberg Instituut - Studio Paulien Bremmer | Fedlev in samenwerking met Hootsmans Architectuurbureau. Foto Jeroen Verrecht: Bibliotheek

Foto Franziska Mueller Schmidt: Werkdak in gebruik

ARCHITECT: STUDIO PAULIEN BREMMER | FEDLEV IN SAMENWERKING MET HOOTSMANS ARCHITECTUURBUREAU Uitbreiding Rietveld Academie en Sandberg Instituut

e nieuwbouw van de Gerrit Rietveld Academie is de tweede uitbreiding van de door Rietveld in 1968 ontworpen school. Het gebouw is het resultaat van een Do-It-Yourself prijsvraag uitgeschreven door de academie. Studio Paulien Bremmer | Fedlev, een samenwerkings-

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Foto Jeroen Verrecht: Assemblagehal

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING STUDIO ARD HOKSBERGEN I.C.M. STUDION INED OTS– ARD HOKSBERGEN Basisschool Veerkracht vormt een nieuw ankerpunt in de Amsterdamse wijk Slotermeer, maar is tegelijk net zo huiselijk als de kleinschalige woonomgeving waarin zij staat.

m het ontwerp in te passen in de context van het Algemeen Uitbreidingsplan, is het schoolgebouw opgeknipt in drie delen: de gymzaal, de aula en de lokalen. Hierdoor ontstaat een ensemble van volumes in plaats van één groot volume, wat recht doet aan de ‘licht, lucht en ruimte’ in de context van het AUP. Het gebouwdeel met de gymzaal staat in de rooilijn van het weste lijk deel van de Slotermeerlaan, terwijl het deel met de lokalen is uitgelijnd met het zuidelijke deel. Zo opent het midden van het gebouw zich naar de straat, waarmee een open en gastvrij gebaar wordt gemaakt. De buitenste gebouwdelen zijn voorzien van schuine kappen, een referentie naar de portiekflats in de omgeving. Het gebouwdeel met klaslokalen is ‘losgekoppeld’ van het centrale deel met de hoofdentree, waardoor een prikkelarm leergedeelte ontstaat. Dit deel van het gebouw is gericht op de buurt en dus afgekeerd van de drukke doorgaande weg vóór het gebouw. Het centrale deel vormt de entree van het gebouw en is opener van karakter. Er zijn zichtrelaties tussen personeelskamer, gymzaal, aula, directiekamer en schoolplein, waardoor iedereen in meer of mindere mate zichtbaar is voor elkaar en het gemeenschapsgevoel wordt versterkt. Door een metershoge vouwwand te openen kan bij vieringen of ouderavonden de gymzaal als verlengstuk van de aula worden ingezet. Tussen alle lokalen zijn vouwwanden geplaatst, waarmee leerpleinen kunnen worden gecreëerd en het gebouw helemaal klaar is voor de toekomst.

verband voortkomend uit de academie, won en zette haar gebruikersexpertise in als concept. Met het ontwerp is gezocht naar ruimte voor meer samenwerking en uitwisseling tussen zowel de onderwijsafdelingen als de studenten onderling. Een tweede ambitie was om een ‘open’ gebouw te maken wat ruimte biedt voor verovering, invulling en divers gebruik. In de voorontwerpfase ging het ontwerpteam de samenwerking met Hootsmans architectuurbureau aan. Het paviljoenvormige gebouw organiseert op een vanzelfsprekende manier de drie gebouwen tot een campus situatie. Het biedt onderdak aan werkplaatsen, een filmstudio, theorieruimten en ateliers en kenmerkt zich door een landschappelijke ruimtelijkheid. Vloeren

verbonden door trappen lopen geleidelijk in elkaar over, er is veel glas toegepast en gangen en trappenhuizen zijn vermeden. De buitenruimte is onderdeel van het onderwijslandschap. Het dak van het lage gebouw is uitgevoerd als werk-dak met voorzieningen voor de bevestiging van tijdelijke bouwwerken. Door een slimme en low-tech opbouw van de buitengevel wordt op een gezonde manier natuurlijk geventileerd, zijn installaties tot een minimum beperkt en heeft de gebruiker direct invloed op het binnen klimaat. Door de overstekken en de gewoven staalgevel wordt verhitting door zoninstraling beperkt. Onder de overstekken, door de opengevouwen gevel, kunnen tafels naar buiten worden gerold en kan er in de open lucht worden gewerkt.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

EVA ARCHITECTEN – DANIËL BIESHEUVEL Nieuwbouw SO Fier in Utrecht

oor Stichting Primair Onderwijs Utrecht hebben we een energieneutrale basisschool voor speciaal onderwijs ontworpen. In de groene ruimte waarin de school staat hebben we twee volumes geplaatst, robuust in materiali satie, zacht van vorm en licht van kleur. De twee bouwdelen (onderwijs en gym) worden ter hoogte van de uitkragende luifel bij de entree met elkaar verbonden. De afgeronde hoeken verzachten het gebouw en verbinden de verschillende buiten ruimten op een vloeiende wijze met elkaar. Het programma bestaat uit 15 groepsruimten, een technieklokaal, 2 gymzalen en aanvullende ondersteunende ruimten. De school is specifiek ontworpen voor Cluster 4 onderwijs. Overzicht voor leerling en docent is hierbij van groot belang. Iedere groepsruimte heeft een eigen toiletgroep

SCHOOLDOMEIN

december 2020

en een extra werkplek als luwtezone. Ieder cluster van vier groepsruimten heeft een eigen leerplein grenzend aan de centrale patio. De patio vormt letterlijk een rustpunt in het gebouw. De patio verzorgt het daglicht op de leerpleinen en verbindt de verschillende clusters ruimtelijk en visueel met elkaar. Met het groendak, het behouden/herplanten van de bestaande bomen, het aanleggen van een groenzone en het inpassen van nestkasten voor gierzwaluw, vleermuis en huismus in de gevel dragen we bij aan het behouden van biodiversiteit. In het gebouw is ingezet op dubbelgebruik. Zo kan de ontmoetingsruimte aan het speellokaal worden gekoppeld, is het speellokaal gekoppeld aan de berging en kan de professionele keuken van het technieklokaal worden ingezet voor de ontmoetingsruimte.

VISIE EN ONTWERP

Tekst Sibo Arbeek

HOE TRADITIONEEL TOCH MODERN KAN ZIJN

Het Sterrenlicht en de Calvijnschool apart en toch samen In het hart van Bunschoten-Spakenburg ligt prominent een duoschool met twee gebruikers: Het Sterrenlicht en de Calvijnschool. Door al vroeg samen met de architect mee te denken en te leren van voorbeelden in het land is een bijzonder gebouw ontstaan, dat traditioneel is in de onderwijsvisie en tegelijk modern en uitnodigend in de uitwerking. 10 juli 2020 vond in Bunschoten-Spakenburg de oplevering plaats van het nieuwe schoolgebouw voor Het Sterrenlicht (voorheen de Van Amerongenschool) en de Calvijnschool. Directeur Annet van de Geest van Calvijn: “Ons gebouw en het gebouw van de Van Amerongenschool waren oud en het was goedkoper om samen een nieuwe school te bouwen. De gemeente had de ambitie om een kindcentrum

te vormen, maar dat paste toch niet gedurende het proces; het is uiteindelijk wel de eerste duoschool van het dorp geworden.” Raban Haaijk van Bureau Bos Architecten vult aan: “Wat maakt BunschotenSpakenburg tot het dorp wat het is, waarbij het DNA al op de basisschool wordt gevormd? Deze gemeenschap van vaak voormalige boeren en vissers kent inwoners met een bovengemiddelde werklust en

SCHOOLDOMEIN

december 2020

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw multifunctionele accommodatie voor twee basisscholen inclusief buitenruimte Opdrachtgever Gemeente Bunschoten Architect Bureau Bos architecten (bouwkundig ontwerp, constructief en installatieontwerp) Aannemer Bouwcombinatie Eemnes BVO 3.200 m² Stichtingskosten e 6,5 mio incl. btw Ingebruikname Juli 2020

ondernemerszin en daarnaast delen ze hun christe lijke identiteit. Hoe vertaal je dat naar een school die naadloos in de gemeenschap past? Dat is op deze bijzondere inbreidingslocatie mooi gelukt en ik ben er trots op dat het niet een gebouw aan de rand van het dorp is geworden, maar in het centrum, naast de oude schoolgebouwen, tegenover de brandweerkazerne en midden tussen de huizen. We hebben dat vertaald naar een ontwerp dat goed aansluit bij de grotere structuren aan de Bikkersweg en daarnaast mooi verbindt met de kleinere woningen aan de Prinses Irenestraat, de Prins Frisostraat en Prins Clausstraat. Dat hebben we gedaan door één gebouw te ontwerpen met een gevel waarin de verschillende gebruikers en hun lokalen eveneens zichtbaar zijn. Elke school heeft een eigen en daarnaast een gedeelde vleugel en die vorm was precies het juiste antwoord op de stedenbouwkundige uitdaging. Het dak is glooiend en past in de lijn van het dorp. Het leuke is dat de lokalen van de bovenbouw daardoor extra hoogte hebben en een schuin dak hebben. Zo sluit het ontwerp ook aan bij de schaal van de voornaamste gebruiker van het gebouw: het kind.” 3 X ONTWERPEN Raban verder: “We waren al anderhalf jaar van te voren met ouders, leraren en de scholen aan het werk om hen via een proces van co creatie mee te laten denken en dromen over het nieuwe gebouw. De kernvraag was; wat maakt een leerling mee gedurende een dag op school en daarna?” Het nieuwe gebouw met de Calvijnschool voor 200 leerlingen en Het Sterren-

SCHOOLDOMEIN

december 2020

licht voor 300 kinderen vertaalt de onderwijsvisie met wijdlopige vleugels waardoor je elkaar ontmoet in het centrale hart. Daniëlle Hop is directeur van CBS Het Sterrenlicht: “We deden ook veel ideeën op tijdens ons schoolreisje waar we vier scholen bezochten. Daar pikten we elementen uit die we hier hebben toegepast, zoals de tribunetrap, een stilteruimte en de eigen ingangen. Dat kwam allemaal terug in de moodboards die Raban vervolgens heeft gemaakt.” Raban knikt: “Je ontwerpt een school eigenlijk drie keer; eerst maak je het verhaal, dat vertaal je naar een programma van eisen en vervolgens ga je bouwen. In al die fasen kun je oefenen met samenwerken.” Annet: “Omdat we samen deze school hebben bedacht gaan we slim om met de zaken die we delen. Omdat we met verschillende starten pauzetijden en ingangen werken is het logistiek ook een goed georganiseerd gebouw. We houden onze eigen identiteit, maar hebben alle ondersteunende en stafruimten in één vleugel ondergebracht. Daar staat bijvoorbeeld ook ons gemeenschappelijk koffie apparaat. Verder maken we maken afspraken over de digiborden, het speellokaal, het gebruik van de tribune en het plein boven. We vinden de tribunetrap en de twee geschakelde speellokalen erg gaaf, die we ook kunnen combineren tot een grote gymzaal. Ze liggen heel mooi in het hart van het gebouw, tegenover de tribunetrap, zodat we er ook voorstellingen kunnen geven. Het grote kooktechnieklokaal is ook een cadeautje; je kunt er met een groepje koken, terwijl een ander deel van de groep instructie kan krijgen.”

VISIE EN ONTWERP

vlnr Daniëlle Hop, Raban Haaijk, Annet van de Geest

TRADITIONEEL ALS BASIS Daniëlle vult aan: “We noemen ons traditioneel omdat bij ons de leraar centraal staat en we onderwijs in de vakken spelling, lezen en rekenen erg belangrijk vinden. Alle onderwijs begint bij goede instructie. Uit onderzoek blijkt dat de afgelopen 50 jaar onze hersenen niet zijn veranderd. Door goede instructie en herhaling komt het in het lange termijn geheugen terecht.” Annet vult aan: “We heten niet voor niets een basisschool. Je moet eerst kennis opbouwen en dan kun je verder kijken. Traditioneel betekent niet dat je niet buiten de klas kunt werken. Het betekent wel dat de leerkracht bepaalt wanneer dat gebeurt en welke vorm daar het beste bij past. ’s Ochtends werken we aan de basisvakken en in de middag is er meer ruimte voor thematisch onderwijs en de zaakvakken.” Raban: “Het mooie is dat dit gebouw wel geschikt is voor een diversiteit aan leerplekken. Zo zijn de gangen breder dan normaal, zodat je er een leerpleintje van kunt maken.” SLIM ONTWORPEN Raban: “Het gebouw is zo ontworpen dat de ruimte tussen de lokalen gebruikt kan worden voor onderwijsdoeleinden. Hier zijn pleinen en stilteruimten gemaakt. Dit is mogelijk door elke twee onderbouwlokalen een eigen ingang te geven vanaf het onderbouwplein en de bovenbouwgroepen een eigen buitentrap te geven. Onder de buitentrappen hebben we bergingen gemaakt voor skelters en ander speelmateriaal. Binnen is hier ruimte voor een speelse leerkeuken en koffiehoek voor personeel en bezoek. Het gebouw heeft een mooie buiteninrichting met een grote buitentrap. Op het terrein is een buitenlokaal bedacht en een ontdektuin. Beide scholen hebben een eigen kleuterplein en een gedeeld middenplein voor de bovenbouw, dat door de verschillende pauzetijden voldoende ruimte biedt aan de kinderen. Het bovenbouwplein is verder speels ingericht met een basketbalveldje en twee pannaveldjes, terwijl op het deel van de onderbouw ballen palen, duikelrekken en glijbanen te vinden zijn. Vanwege de beperkte plek

hebben we een bijzondere kiss en ride zone gemaakt die na het halen en brengen onderdeel van het plein is en ’s avonds afgesloten kan worden.”

“De kernvraag was; wat maakt een leerling mee gedurende een dag op school en daarna?”

INTEGRAAL ONTWERP Raban verder: “Door drie stenen van dezelfde fabriek om-en-om in de gevel toe te passen ontstaat een kleinschalig beeld, zonder dat de eenheid van het ontwerp wordt aangetast. We hebben een integraal ontwerp bedacht: van interieur tot architectuur, van installaties tot constructies, alles is in samenhang ontworpen en op elkaar afgestemd. Het gebouw is bijna energieneutraal (Beng), all electric en maakt gebruik van bodemwarmte en -koeling en is een zogenaamde frisse school met een aangenaam binnenklimaat. Het hele dak ligt vol zonnepanelen. Het is echt een optelsom van heel veel gedragen ideeën geworden en we zijn daarom heel blij met de samenwerking tijdens het proces; we hebben veel naar docenten en leerlingen geluisterd, voordat we een plan hadden. Als je oprecht betrokken personen je ontwerp laat beïnvloeden ontstaat er iets leukers dat bovendien breder gedragen wordt.” Kijk voor meer informatie op www.bureaubos.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Fotografie: Leonard Faustle

GESLAAGDE RENOVATIE MET GEVOEL

Prachtige plek voor Koninklijke Visio De schoollocatie van Koninklijke Visio aan de Slotermeerlaan in Amsterdam bood onvoldoende mogelijkheden om de noodzakelijke, goede vervangende huisvesting te realiseren. In plaats van sloop en nieuwbouw op de bestaande locatie werd uiteindelijk gekozen voor renovatie van het monumentale Catharinacomplex in Amsterdam Nieuw West. Met een geweldig resultaat! 30

SCHOOLDOMEIN

december 2020

VISIE EN ONTWERP

et pand uit de jaren 70 aan de Slotermeerlaan was functioneel en technisch verouderd en beschikte over een te klein schoolplein. Het aanvankelijke scenario was om te slopen en op dezelfde plek een nieuwe school te bouwen. Het gebouw was eigenlijk ook niet veilig meer en de locatie was niet perfect: de leerlingen van Visio komen overal vandaan en worden elke dag gebracht en gehaald met busjes die vaak op de drukke Slotermeerlaan moesten wachten. De gemeente dacht constructief mee, ook omdat de bestaande locatie interessant was voor herontwikkeling. Er werd uiteindelijk gekozen voor het nog niet gerenoveerde deel van het voormalige Catharinacomplex, een gemeentelijk monument uit de jaren 50, aan de Burgemeester Eliasstraat in Amsterdam Nieuw West. SPECIALE AANDACHT Liesbeth Schellens werkte vanuit draaijer+partners aan het Programma van Eisen en de locatiekeuze: “Koninklijke Visio biedt onderwijs, wonen en dag besteding aan voor blinden en slechtzienden in geheel Nederland. Op deze locatie in Amsterdam wordt onderwijs geboden. Blinde en slechtziende leerlingen gaan in principe naar het reguliere onderwijs. Op deze nieuwe locatie vind je kinderen die niet alleen visueel gehandicapt zijn, maar ook andere beperkingen hebben of anderszins meervoudig gehandicapt zijn. Zij hebben dus speciale aandacht nodig. Visio heeft haar scholen in Huizen en Amsterdam samengevoegd. De keuze om in Amsterdam te blijven en niet in Huizen heeft te maken met de locatie in Amsterdam. Visio wil ‘midden in de samenleving staan’, deze locatie past daar prima bij. Bovendien is de randstad een groeiregio voor het onderwijs van Visio, een extra argument om voor Amsterdam te kiezen. Ondertussen trekt deze locatie al meer kinderen aan dan de twee oude locaties.” draaijer+partners werd bij alle aspecten van de bedrijfsvoering en huisvesting betrokken. Om beter te begrijpen hoe een blinde of slechtziende een gebouw ervaart, heeft het team geblinddoekt rondgelopen en getracht te ervaren hoe het is als één van je zintuigen niet meedoet. Frank Rooker, projectmanager van het project: “De helft van het Catharinacomplex was al gerenoveerd voor de basisschool Henricus. Het was logisch om het deel waar Visio haar 90 leerlingen zou huisvesten, op

“Het moest vooral een gewone school worden, maar wel voor een speciale doelgroep voor wie het hun tweede huis is”

dezelfde wijze te renoveren. Zo’n monument heeft zijn beperkingen, maar inspireert tegelijkertijd. De renovatie van de Henricus door Berger Barnett Architecten werd zelfs bekroond tot schoolgebouw van het jaar. Het voordeel was ook dat we met dezelfde architect konden werken. Berger Barnett heeft veel ervaring met onderwijshuisvesting en renovatie van monumentale gebouwen, wat het hele proces ten goede kwam.” ‘NORMAAL’ GEBOUW VOOR ‘NORMALE’ LEERLINGEN Liesbeth: “Het Programma van Eisen voor de oude locatie was gericht op nieuwbouw, maar dat konden we vrij makkelijk vertalen naar de renovatie. Er was niet direct een onderwijskundige aanleiding voor nieuwe huisvesting. Het moest vooral een ‘gewone’ school worden, maar wel voor een speciale doelgroep voor wie het hun tweede huis is. In het gewone leven moeten deze leerlingen immers ook overal hun weg zien te vinden. De meeste kinderen kunnen zich zelfstandig door de school verplaatsen, dus hebben we zo min mogelijk hulpmiddelen voor de doelgroep aangebracht. Berger Barnett Architecten heeft de doelgroep specifieke aanpassingen zoveel mogelijk in zijn ontwerp geïntegreerd, zoals bijvoorbeeld de geleidelijnen in de gangen op de begane grond en het speelterrein buiten. De bordestrappen hebben doorlopende handleuningen, maar die vind je weer niet in de klassen. Op de hoek van de schoolgangen hangen voor leerlingen herkenbare objecten aan de muur, waaraan zij kunnen herkennen waar ze zijn. De specifieke aanpassingen zijn vooral te vinden op de begane grond en bij de stijgpunten, waarbij contrastkleuren belangrijk zijn. Verder wilde de school veel ruimte voor (kleine) groepen, maar ook plekken om individueel te werken. Daarnaast is veel (dag)

SCHOOLDOMEIN

december 2020

ere hersteld en vormt nu samen met het deel van de Henricusschool één mooi schoolplein. We hebben een transparant hekwerk geplaatst met op twee plekken doorgangen waardoor er vormen van samenwerking kunnen ontstaan tussen beide scholen. Daarom hebben we ook andere (speel)toestellen geplaatst dan de Henricus al had. We hebben wel voor twee gymzalen gekozen, omdat de zaal van Visio een andere afwerking vraagt. In het deel van Visio ligt op de begane grond een grote aula, die we met veel zorg gerenoveerd hebben en in de oorspronkelijke staat is teruggebracht. Die kan door beide scholen, maar in de toekomst ook door de buurt, gebruikt worden. Op de eerste verdieping liggen de praktijklokalen voor toneel, techniek en verzorging. Ook het praktijklokaal voor koken is op deze verdieping. Het wordt onder andere gebruikt ten behoeve van de catering en ligt daarvoor dicht genoeg bij de aula op de begane grond. Op de hoogste verdiepingen liggen de algemene klaslokalen.”

PROJECTINFORMATIE Project Renovatie monumentaal Catharinacomplex in Amsterdam Nieuw West voor school voor blinde en slechtziende leerlingen Opdrachtgever Koninklijke Visio Projectmanagement draaijer+partners Architect Berger Barnett Architecten

licht voor deze doelgroep, met specifieke aandacht voor contrast, heel belangrijk. Zo hebben we veel tijd besteed aan de kleurkeuze en de omlijsting van de deuren zodat de kinderen kunnen ‘voelen’ dat er een opening is. Je verwacht misschien dat een glazen deur niet mogelijk is, omdat zij daar tegenaan zouden kunnen lopen, maar dat voelen ze eerder aan dan wij dat doen.”

Aannemer

MIDDEN IN DE SAMENLEVING Frank: “Het complex bestaat uit twee bouwlagen. Visio gebruikt daar twee derde van. We hebben het gebouw op maat gemaakt en daarbij zoveel mogelijk aangesloten bij de vernieuwbouw van het eerste renovatiedeel, van de Henricus. Zo zijn ook de voormalige kloostergangen bij het onderwijs betrokken en zijn de klaslokalen voorzien van schuifwanden, zodat eventueel één docent twee groepen kan bedienen. Daarnaast zijn de ruimten op de begane grond groter gemaakt. Hier werken de therapeuten en de coördi natoren en is de administratie te vinden. Op het binnenterrein is het historische vakkenpatroon in

Hegeman Installatieadviseur DWA BVO 2.700 m² Ingebruikname September 2019

SCHOOLDOMEIN

december 2020

INSPIREREND EN TOEKOMSTBESTENDIG Frank vervolgt: “De renovatie bestond verder uit het vervangen van de buitenkozijnen en van (deels) de begane grondvloer. Daarnaast kwamen er nieuwe vloer-, wand-, en plafondafwerkingen met behoud van het monumentale karakter van de onderliggende houten plafonds. Het is een prachtig gebouw op een mooie plek en alleen al toekomstbestendig omdat we het weer geschikt hebben gemaakt voor het hedendaagse onderwijs. Het is geen ‘frisse school’ volgens de norm, maar het is flink geïsoleerd en kent een geavanceerd ventilatiesysteem. Er zit ook goed doordachte verlichting in, met hoge luxwaarden, waarbij het licht in de verschillende zones te dimmen is, speciaal voor de doelgroep. Deze armaturen zijn transparant uitgevoerd om zo min mogelijk afbreuk te doen aan het monumentale plafond.” Marcel Janssen, directeur Onderwijs bij Koninklijke Visio, is tevreden met zijn nieuwe school: “Het gebouw uit de Bossche stijl is nog heel authentiek en herkenbaar, maar wel zó aan de doelgroep aangepast dat het goed werkt. Kleine nuances maken het verschil tussen wel of niet zelfstandig bewegen, zoals het gebruik van licht en op de goede plekken contrasten in het gebouw.” Voor meer informatie kijkt u op www.draaijerpartners.nl.

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Ben Vulkers

VISIE EN ONTWERP

LEYSTEDE NU AL GESLAAGD

Nieuw gebouw maakt samenwerken vanzelfsprekend Een nieuw beroepscollege waarin Beroepscollege Leystede en VSO Leystede als vanzelfsprekend samenwerken. Zonder muren, met open pleinen en met een maximale transparantie en toegankelijkheid. In feite de maakbare samenleving in het klein, begeleid door LIAG. Het doet een beetje denken aan IKC de Toverberg in Zoetermeer, maar dan voor het voortgezet onderwijs.

“V

oordat ik hier in 2017 kwam was de planning van de nieuwbouw al begonnen”, vertelt directeur Erik de Boer. Samen met projectarchitect Peter Donkers en architect Thomas Bögl van LIAG kijkt hij terug op een geslaagd proces: “Op deze locatie aan de Van Swietenlaan in Leiden lag vmbo Boerhaave, een gebouw oorspronkelijk uit 1920 met uitbreidingen in de jaren 50 en 60, zonder echte buitenruimte. Het was een mengelmoes van kleine en grote ruimten die meerdere onderwijsvisies weerspiegelden. De gemeente combineerde twee aanvragen; van ons en van de mytylschool De Thermiek. Dat is dus een gezamenlijke nieuwbouw geworden en vanaf 1 augustus is de nieuwe naam van onze school Leystede met twee gebruikers: Beroepscollege Leystede en VSO Leystede. Het gebouw is geschikt voor 550 leerlingen, waarvan 500 leerlingen voor het vmbo en 50 voor het vso. Hoewel we groeien probeer ik dat aantal te bewaken.”

INTEGRATIE ZICHTBAAR Erik verder: “Als je hier om je heen kijkt zie je hoe de bakkerij, keuken en restaurant als één geheel op elkaar inspelen en samenwerken. Die integratie zie je ook bij de overige beroepsgerichte profielen zorg en welzijn, economie en ondernemen en op de begane grond techniek. Daardoor zijn de afdelingen ook meer zichtbaar. We hebben ze open en transparant gemaakt, zodat je de beroepen mooi kunt laten zien. Het restaurant in relatie tot de keuken kan ook voor recepties, vergaderingen en studiedagen voor andere scholen worden gebruikt. In de oude techniek ruimten lag de nadruk op machines, timmeren en metselen, nu is het meer robotica, met 3D printen en domotica. Boven liggen de leerpleinen en de grotere theorielokalen. Daarnaast werkt de school intensief samen met diverse bedrijven en maatschappelijke organisaties. De leerlingen kunnen zo kennismaken met hun toekomstige werkveld en het geleerde direct

SCHOOLDOMEIN

december 2020

in de praktijk brengen. Het concept slaat aan; we zijn al gegroeid van 45 naar 100 leerlingen in leerjaar 1, terwijl het gebouw nog geopend moet worden.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw voor Beroepscollege Leystede en VSO Leystede Opdrachtgevers Stichting Confessioneel Onderwijs Leiden (SCOL) en Resonans Onderwijs Architect LIAG architecten en bouwadviseurs Interieurarchitecten Yield Projecten BV

GEMEENSCHAPPELIJKE RUIMTEN Erik: “De samenwerking werkt nu al goed uit; zo volgen vso leerlingen beroepsgerichte vakken bij het vmbo. Sommige leerlingen zijn lichamelijk beperkt, maar als het even kan doen ze mee. Zo is het keukenblad in de keuken beweegbaar en ook te gebruiken als praktijkplek voor onze vso leerlingen. Het vso deel heeft een eigen domein in het gebouw, dat herkenbaar is aan de bredere deuren die automatisch open kunnen, een grotere ruimte met douche en rustige ruimten voor leerlingen. Ook zijn er snoezelruimten voor kinderen die behoefte hebben aan een prikkelarme omgeving. De vso leerlingen kunnen lopend of met de liften alles bereiken en meedoen. In het oorspronkelijke plan waren er twee entrees, ook omdat de ouders bezorgd waren. In de praktijk gebruiken beide scholen dezelfde hoofdentree, met een escape bij het sportdeel. Het voelt als één school, met ook in de naamgeving Beroepscollege Leystede en VSO Leystede.” Thomas knikt: “Het gebouw heeft een open structuur. Elk cluster heeft een eigen plek in het gebouw, die meerdere typen onderwijsruimten hebben, van individuele studieplek tot groepsruimte en van theorielokaal tot praktijkruimte. Alle ruimten zijn flexibel en multifunctioneel te gebruiken; zelfs de technische ruimte kan als onderwijsruimte

vlnr Thomas Bögl, Erik de Boer, Peter Donkers

worden gebruikt. Alle clusters zijn verbonden met de gemeenschappelijke ruimten. Meerdere liften ontsluiten het gebouw zodat alle leerlingen mee kunnen doen. SLIM EN DUBBEL GEBRUIK Thomas: “De school ligt op een bijzonder schakelpunt in de wijk. De schaal van de jaren ‘20 en ‘30 bebouwing van het Houtkwartier en de grootschalige

Aannemer Huurman-Leiden Bvo 7.500 m² met sport Bouwkosten € 13 mio exclusief btw Ingebruikname 26 oktober 2020

Doorsnede C-C

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Plattegrond begane grond

VISIE EN ONTWERP

openingen verbinden het geheel. Op de hoeken en bij de entrees leggen de grotere openingen een relatie met de wijk. Door het slimme en dubbele gebruik van de ruimten konden we het gebouw compact houden. Dit gaf ruimte voor een groter buitenterrein. Prettig gelegen op het zuiden en de toevoeging van extra bomen zorgen nu voor een aangenaam en schaduwrijk plein. Door een kleine tribunetrap kunnen lessen ook buiten gegeven worden of andere activiteiten georganiseerd. Het geheel is licht. Door drie grote vides valt het daglicht tot diep in het gebouw.”

volumes van de wederopbouw komen op dit punt samen. De buurt groeit en is aan het vernieuwen, met onder meer nieuwbouw voor het ziekenhuis. Het is ook echt een onderwijsbuurt met acht scholen in de nabije omgeving. De opgave was om de link te maken naar die twee typen woningbouw. Tegelijkertijd is de groene verbinding vanuit de stad richting het Noorden bepalend voor het kavel. Het gebouw is opgebouwd uit verschillende volumes die in hoogte, baksteenkleur en afmetingen verschillen. Hiermee sluit het gebouw aan op alle kanten van de omringende omgeving en de verschillende stedenbouwkundige korrels. Het baksteen refereert aan de oorspronkelijke bebouwing van de wijk. Maar wel met een moderne kleurschakering en verbijzondering bij de entrees. Het is een simpel ogend gebouw dat niet schreeuwend overkomt maar wel duidelijk op zijn plek staat. Binnen is het licht met overal doorzichten. Ook hier hebben we met een aantal gedempte kleuren de domeinen aangegeven en voor de rest natuurlijke materialen en kleuren. De ritmische herhaling van de gevel

“Als je hier om je heen kijkt zie je hoe de bakkerij, keuken en restaurant als één geheel op elkaar inspelen en samenwerken”

TECHNIEK CENTRAAL Peter: “De techniek zit centraal in het gebouw, ook om de techniekleerlingen te laten ervaren hoe het werkt. Daarbij ligt de luchtbehandelingskast in het hart waardoor de kanalen korter zijn en je minder verlies hebt. Je ziet de installaties, kunt letterlijk in een luchtkanaal kijken en ervaren hoe het grijze circuit werkt. Ook kunnen leerlingen daadwerkelijk in twee lokalen het binnenklimaat beïnvloeden. Daardoor krijgen ze inzicht in de techniek en leren ze zelfs te werken met deze installaties. Om een nettoenergieverbruik van nul te realiseren is het gebouw onder andere voorzien van dikke isolatie, drievoudig glas, goede kierdichting, ledverlichting, zonnepanelen en andere installaties die energie opwekken. En als er meer energie wordt opgewekt dan verbruikt wordt het overschot aan de buurt geleverd. Het gebouw ligt vol met zonnepanelen en warmtepompen in gesloten bronnen in de grond: 80 gaten van 100 meter diep.” Thomas: “En het gebouw is circulair met een stalen constructie, die over 50 of 100 jaar weer uit elkaar kan, maar in de tussentijd waarschijnlijk nog drie keer verbouwd wordt.” Erik tenslotte: “Het grootste verschil tussen een vmbo gebouw vroeger en nu is dat vroeger de machines centraal stonden, waar omheen de ruimten werden ingericht en nu de mens, die zichzelf in een netwerkomgeving ontwikkelt. Dat zie je heel mooi terug in dit gebouw.” Voor meer informatie kijkt u op www.liag.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Marjolijne Coenradi Fotografie: Eduhuys Onderwijshuisvesting

TWEE FRISSE SCHOLEN IN VENRAY

Goed voorbeeld integrale aanpak Nu er steeds meer aanwijzingen zijn dat het coronavirus langer blijft hangen in slecht geventileerde ruimten, waardoor het besmettingsgevaar groter is, staan veel scholen voor de uitdaging om hun ventilatie nu écht op orde te krijgen. Dit vraagt om structurele maatregelen en betekent in de praktijk veelal een upgrade naar een frisse school klasse B.

“Zo was een goed samen spel tussen de bouwkundige en installatie technische discipline al in een vroeg stadium mogelijk”

a een flinke renovatie en uitbreiding, onder begeleiding van Eduhuys Onderwijshuisvesting, zijn Sterrenschool de Klimboom en de Montessorischool Venray weer helemaal bij de tijd. De indeling en ruimtes zijn weer geschikt voor de bij de scholen behorende onderwijsvisies in combinatie met kinderdagopvang, peuterspeelzaal en buitenschoolse opvang. Technisch, esthetisch en bouwfysisch gezien zijn beide gebouwen weer helemaal op orde. De frisse school klasse B is een feit en een aangenaam leerklimaat is voor gebruikers inmiddels niet meer dan gewoon. FLINKE INGREEP De scholen liggen naast elkaar in wijk de Landweert en delen hetzelfde schoolplein, hoewel ze tot een

SCHOOLDOMEIN

december 2020

andere stichting behoren. René Kuijpers, manager huisvesting en facilitair beheer bij SPOVenray, heeft de renovatie en uitbreiding van de Klimboom vanaf uitvraag tot en met realisatie gemanaged en kijkt tevreden terug op het proces en resultaat: “Het uitgangspunt was terug van twee locaties naar één locatie, bouwkundig alles onder één dak. Daarbij was de frisse school klasse B een belangrijke eis, evenals verduurzaming van het gebouw door onder meer het vervangen van de kozijnen en toepassen van thermisch glas, dakisolatie en led verlichting. Al met al een flinke ingreep, waarvan leraren, leerlingen en omwonenden zo min mogelijk hinder mochten ervaren. En dat is mede dankzij kennis en ervaring, een goede logistiek en informatievoorziening naar alle betrokkenen goed gelukt.”

VISIE EN ONTWERP

INTEGRAAL OPPAKKEN Eduhuys heeft de renovatie en uitbreiding van beide scholen samen met haar zusterbedrijven Peters Bouw en Onderhoud en Jansen Bartels Installatietechniek integraal opgepakt. Zo was een goed samenspel tussen de bouwkundige en installatietechnische discipline al in een vroeg stadium mogelijk en konden installaties en klimaatmaatregelen in het ontwerp worden geïntegreerd. Een belangrijke voorwaarde voor succes, zowel bij nieuwbouw als renovatie. Integratie van een nieuw ventilatiesysteem in een bestaande omgeving kan centraal of decentraal worden opgelost. Bij een centraal systeem voor meerdere lokalen wordt de lucht via een centrale luchtbehandelingskast naar de verschillende lokalen toe- en afgevoerd. Bij een decentrale oplossing per lokaal wordt elk klaslokaal voorzien van een eigen ventilatie-unit met een buitenlucht-aansluiting. Welk systeem uiteindelijk wordt gekozen is mede afhankelijk van de bouwkundige en esthetische mogelijkheden. Voor een frisse school klasse B moeten namelijk al snel ventilatiehoeveelheden van zo’n 1.000m³ per uur per lokaal worden gerealiseerd, hetgeen behoorlijke eisen stelt aan de ombouw van de kanalen en het verticale en horizontale verloop ervan. Bij de Klimboom is gekozen voor een centrale oplossing (Auerhaan), de Montessorischool heeft ventilatie units per lokaal (Airmaster). SLIMME REGELTECHNIEK De ventilatietechniek moet vervolgens worden gecombineerd met een geavanceerde en slimme regel techniek. Immers, met ventilatiehoeveelheden van zo’n 1.000m³ is het belangrijk een optimaal energieverbruik te waarborgen. In de engineeringfase is dan ook veel aandacht gegeven aan het goed inregelen en beheersbaar maken van het binnenklimaat door het opstellen van een helder installatie- en regeltechnisch overzicht. Ook is veel aandacht besteed aan het kunnen meten en monitoren van de luchtkwaliteit tijdens gebruik. De gebruiksfase kent immers de

Eduhuys Onderwijshuisvesting en Jansen Bartels Installatietechniek maken deel uit van Bouwgroep Zuiderbosch, een bedrijvengroep, die actief is in alle fasen van het huisvestingsproces. Van risicodragende projectontwikkeling en het realiseren van turnkey huisvestingsoplossingen tot en met exploitatie en beheer van grond en vastgoed. Voor meer informatie over metingen van de luchtkwaliteit of een upgrade naar frisse school klasse B: info@eduhuys.nl.

nodige dynamiek, die van invloed is op het binnen klimaat en de luchtkwaliteit. Zo bestaat er een verband tussen het aantal aanwezigen, de verblijfstijd en het ventileren met schone buitenlucht. Samen met Jansen Bartels heeft Eduhuys een zeer toegankelijk en gebruikersvriendelijk digitaal systeem ontwikkeld om de luchtkwaliteit te meten en monitoren. Hierbij wordt de CO2-concentratie, die relatief eenvoudig te meten is, als graadmeter genomen. Zolang de CO2-concentratie beneden de 800 parts per million blijft, wordt ver ondersteld dat de lucht schoon genoeg is. STOPLICHTMODEL Meten is weten en dat wordt gevisualiseerd met behulp van een ‘stoplichtmodel’, dat helpt om de juiste maatregelen te nemen. Bijvoorbeeld door de ventilatie actief te laten reageren door tijdelijk extra te ventileren. In een tijd, waar het coronavirus de baas is en we wereldwijd ervaren hoe belangrijk het is om het risico op infecties te beperken, spreekt het voordeel van zo´n meetsysteem voor zich. Temeer nu studies naar de rol van ventilatie bij verspreiding van het coronavirus hebben aangetoond dat het besmettingsrisico flink afneemt als er veel geventileerd wordt. Zo refereren de REHVA (Federation of European Heating, Ventilation and Air Conditioning Associations) en BBA binnenmilieu onder andere aan een onderzoek dat in de New Engeland Journal of Medicine verscheen (van Doremalen et al., 2020). Dat onderzoek laat zien dat coronavirus aerosolen onder bepaalde omstandigheden tot drie uur in de binnenlucht kunnen blijven zweven.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst HEVO Fotografie Mike van Schoonderwalt

NIEUWBOUW IKC DE KLIMBOOM IN ARNHEM

Huisvesting versterkt onderwijsvisie In Arnhem is IKC De Klimboom de eerste nieuwbouw die binnen het IHP primair onderwijs van de gemeente is gerealiseerd. “Het proces was best spannend”, vindt Sylvia Veltmaat, voorzitter van het College van Bestuur van Flores Onderwijs. “Een school bouwen begint bij de inhoud: wat is de onderwijsvisie en hoe willen we goed onderwijs geven?

llerlei wensen en meestal een krap budget: dat is waar gemeenten en schoolbesturen mee worstelen. De reflex kan dan zijn om te bezuinigen of met minder genoegen te nemen. Maar dat hoeft echt niet. Dat is de overtuiging van vastgoedexpert HEVO, waar Iris Jansen werkzaam is. “Bij HEVO ondersteunen we meerdere gemeenten en schoolbesturen bij het opstellen van Integrale Huisvestingsplannen (IHP’s). Daarin leggen alle stakeholders gezamenlijk voor de lange termijn vast hoe het scholenlandschap zich in visie en faciliteiten ontwikkelt. Dat geeft duidelijkheid en

SCHOOLDOMEIN

december 2020

houvast. Zo bezien is een IHP de ‘onderlegger’ voor de toekomstige onderwijshuisvestingsprojecten.” Sylvia: “Een schoolgebouw is een belangrijk middel om die inhoud in de praktijk goed te laten werken. Het ontwerp van een gebouw kan enorm ondersteunen om je doel te bereiken. Dat allerlei partijen - van architect tot installateur en van aannemer tot technicus - meedachten over ‘onze school’ vond ik heel bijzonder. Het heeft ons echt verder gebracht. Ik ben heel tevreden over al die partners die samen met ons letterlijk en figuurlijk aan IKC De Klimboom gebouwd hebben.”

VISIE EN ONTWERP

GEZAMENLIJKE VERANTWOORDELIJKHEID De onderwijsvisie als basis van een schoolgebouw. Hoe werkt dat dan? Iris: “Dat begint met een goed gesprek over die visie. Pas als de visie glashelder is, kun je - met het Programma van Eisen onder de arm - de leer- en werkomgeving integraal ontwerpen.” De visie op leren bij IKC De Klimboom was al uitgekristalliseerd. Mette Spruit, directeur van IKC De Klimboom: “Wij vormen met alle mensen in het gebouw een gemeenschap. We zetten de leerling centraal door de leerkracht centraal te zetten. Elke leerkracht heeft een specialisme op één vak, dat hij of zij bij twee leerjaren geeft. Zo ontstaan per bouw leerteams die gezamenlijk verantwoordelijkheid nemen voor het leerproces van elk kind. Daarvoor is continu een professionele dialoog tussen leerkrachten nood zakelijk. De nieuwbouw ondersteunt onze visie, met onder meer een teamkamer, een aparte werkruimte voor leerkrachten en semi-open leerruimten. Omdat we vinden dat leerlingen deel uitmaken van een gemeenschap, wilden we ze niet tussen vier muren lessen laten volgen. In de semi-open ruimten kunnen kinderen leren, spelen, ontmoeten en zich ontwikkelen.” LEERPROCES Een onderwijsvisie vertalen in een gebouw is complex. “De kunst is om alle partijen stap voor stap mee te nemen in het proces”, legt Iris uit. “Duidelijke keuzes en mijlpalen helpen daarbij, net als het besef dat je door kennisdeling verder komt. Goede communicatie is essentieel. Dat wist ik al, maar ook bij dit project heb ik weer ervaren hoe belangrijk het is

Het is een bekend mantra: een schoolgebouw moet de onderwijsvisie faciliteren en ondersteunen. Maar in de praktijk blijkt dat vaak lastig en weerbarstig. Een integraal ontwerp van leer- en werkomgeving is in het primair onderwijs nog geen gemeengoed. Te vaak ligt de focus op de technische kant van het gebouw. Er is relatief weinig tijd en aandacht voor de gebruikerskant. “Dat is zonde”, vindt projectmanager Iris Jansen (HEVO).

om gebruikers mee te nemen in overwegingen en beslissingen. Dat helpt echt om binnen het spannings veld van kwaliteit, geld en tijd de beste school te kunnen bouwen. Daarvoor werkt HEVO altijd met een duidelijk stappenplan. In dit geval hebben we eerst een haalbaarheidsstudie uitgevoerd, waardoor weloverwogen en breed gedragen voor nieuwbouw is gekozen. Daarna is gekeken naar de bouworganisatievorm. Risicodragend Projectmanagement bleek dé oplossing om een school naar wens te bouwen binnen een strak financieel en tijdskader. Daarmee sloten we de beslisfase af en konden we door naar de voorbereidende fase.” PROEFTUIN De volgende stap was het opstellen van een Programma van Eisen (PvE). Een intensieve klus. “In een PvE staan heel concreet alle eisen, plannen en specificaties van een gebouw”, vat Iris samen. ”Dat vormt de start van het ontwerpproces. HEVO heeft de ambitie om een school te bouwen die voldoet aan alle wensen en eisen van de gebruikers en waar iedereen 40 jaar lang met plezier gebruik van kan maken. Een PvE zorgt dat voor iedereen glashelder is wat die wensen en eisen zijn. Het is belangrijk om het PvE steeds weer te toetsen bij het schoolbestuur en het schoolteam.” Sylvia lacht: “Iris heeft ons bijna tot vervelens toe naar allerlei zaken en details gevraagd. Daar zijn we achteraf heel blij mee, want het nieuwe schoolgebouw werkt goed om de onderwijsvisie van IKC De Klimboom in praktijk te brengen.” Mette voegt toe: “Het PvE noopte ons om nog eens kritisch naar onze onderwijsvisie te kijken. Waardevol, want IKC

SCHOOLDOMEIN

december 2020

“Het bouwproces heeft ook bijgedragen aan het creëren van draagvlak voor de nieuwe onderwijsvisie van de school bij het gehele team en de stakeholders” Sylvia Veltmaat, voorzitter van het College van Bestuur van Flores Onderwijs

zich lekker in het gebouw en dat zie je in hun gedrag terug. Ook leerkrachten zijn ontzettend blij dat in het gebouw onze manier van werken eindelijk tot zijn recht komt. Schoon, licht, warm zijn vaak gehoorde reacties van ouders. En laten we eerlijk zijn: een fijn schoolgebouw is ook aantrekkelijk voor nieuwe ouders en kinderen. Op die manier draagt het gebouw ook bij aan ons bestaansrecht.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw IKC De Klimboom Opdrachtgever Flores Onderwijs Risicodragend Projectmanagement HEVO ‘s-Hertogenbosch Architect DAT Architecten Bvo 1.850 m² Oplevering April 2020

De Klimboom is een fusieschool. Door deze stap in het bouwproces realiseerden we ons dat we nog geen vanzelfsprekende eenheid waren. En ook waardevol: tijdens de bouw zat onze school in een noodgebouw. Dat diende als proeftuin voor de semi-open indeling die we met elkaar in het ontwerp hebben bedacht. Wat HEVO en het ontwerpteam siert is dat ze heel constructief met onze feedback aan de slag zijn gegaan, waardoor we nu een gebouw hebben dat optimaal voor iedereen werkt.”

Kwaliteitskader

MAATWERK Na het vaststellen van het PvE ondersteunde HEVO met de architectenselectie en trad ze op als projectmanager voor de gehele nieuwbouw. “Ik ben er trots op dat het schoolgebouw voor iedereen werkt. Dat is te danken aan het geweldige team”, zegt Iris. Mette voegt daar aan toe: “Zo’n samenwerking in een bouwproces gun ik elke school. De kinderen voelen

BENG/ Frisse Scholen klasse B

SCHOOLDOMEIN

december 2020

KLAAR VOOR DE TOEKOMST In april 2020 is de nieuwbouw van IKC De Klimboom in Arnhem geopend. Het integrale kindcentrum bestaat uit vier clusters met ieder drie stamgroepen, twee peuteropvanggroepen, een speellokaal en een buitenschoolse opvang. IKC De Klimboom wilde geen traditionele klaslokalen en koos voor multifunctio nele, semi-open ruimten die met elkaar in verbinding staan. Er is veel verkeer in het gebouw, onder meer doordat kinderen zich vaak verplaatsen. Dat stelde extra eisen aan het klimaatsysteem en de akoestiek. Daarnaast werd geëist dat het gebouw de onderwijsvisie ondersteunt, maar ook over 20 tot 30 jaar nog goed functioneert. Daarom koos Flores Onderwijs voor een flexibel en bijna energieneutraal gebouw (BENG). Daarmee is IKC De Klimboom helemaal klaar voor de toekomst. Sylvia tenslotte: ‘Ik gun elke school deze weg naar nieuwbouw.’ Voor meer informatie neemt u contact op met HEVO | 073-6409409 | info@hevo.nl.

VISIE EN ONTWERP

Tekst Sibo Arbeek

VOORBEELD VAN SLIM VERBINDEN

Ontmoeten, leren en sporten komen samen in Campus Damwâld Campus Damwâld aan de Badhúswei verbindt twee basisscholen met sport en cultuur. Het beweegpark op het ruime schoolplein zorgt er bovendien voor dat kinderen leren om natuurlijk te bewegen. En natuurlijk is er een centraal koffieapparaat, waardoor organisaties met elk hun eigen identiteit elkaar vanzelfsprekend ontmoeten.

ampus Damwâld herbergt naast een nieuwe sporthal in de romp twee basisscholen in de kop. Architect Daan Josee: “In campus Damwâld hebben onderwijs, sport en zorg een prachtige plek gekregen. De gemeente wilde de scholen koppelen aan een grote sporthal, om daarmee efficiënt om te gaan met de beschikbare grond en ook om bewegend leren te stimuleren. Ik vind dat een goede greep van de gemeente, omdat een slimme geest en een gezond lichaam altijd samengaan. Juist zo’n samenspel van functies en activiteiten bood mij de mogelijkheid om een licht, ruimtelijk en vooral uitnodigend gebouw te maken.”

BIJZONDERE AANBESTEDING De gemeente Dantumadiel koos voor een relatief onbekende vorm van Europees aanbesteden: best value procurement; een inkoopmethodiek waarbij de inschrijvingen worden gewaardeerd volgens het principe dat de meeste waarde moet worden ver kregen voor de laagste prijs. In 2018 werd de opdracht aan Bouwgroep Dijkstra Draisma gegund, met in het kielzog Kristinsson Architecten. Tender- en omgevingsmanager op dit project Tjebbe de Jong: “Heel mooi dat de gemeente dit heeft aangedurfd en er spreekt heel veel vertrouwen uit naar de opdrachtnemer. Maar dat moet je vervolgens wel

SCHOOLDOMEIN

december 2020

“Een gebouw vormt onder deel van de geschiedenis van een plek en van de ge meenschap. Inhoud en techniek gaan daarom altijd samen”

SCHOOLDOMEIN

waarmaken, omdat het proces en uiteindelijk het gebouw zich gaandeweg vormen. De gemeente heeft vooral op outputniveau doelstellingen geformuleerd; het moest een flexibel en vooral heel duurzaam gebouw worden, goed en uitdagend voor de gebruikers en uitnodigend voor de bewoners van het dorp.” Daan: “We hadden met Dijkstra Draisma eerder samengewerkt in een Design & Build-traject, dus we kennen elkaars kwaliteiten. Dat helpt natuurlijk.” Ook voor de deel nemende besturen was het een uniek proces. Directeurbestuurder Gert van Tol van het overkoepelende bestuur PCBO Dantumadiel: “Van ons werd gevraagd om puur op vertrouwen te kiezen, waarbij de ervaring en kwaliteit van de betrokken partijen natuurlijk hielpen. Het pluspunt van deze vorm vind ik dat het voor een enorme betrokkenheid van iedereen zorgt. Je levert echt een bijdrage aan het uiteindelijke resultaat.” INTENSIEF CONTACT De stichting Damwâld is eigenaar van het complex en is verantwoordelijk voor de exploitatie, waarbij Gert van Tol als voorzitter de rol van opdrachtgever ver vulde: “Onze stichting heeft als missie: het bevorderen en faciliteren van het maatschappelijk en sociaal leven en welzijn in Damwâld en omgeving, met name door het bevorderen en faciliteren van de ontwikkeling, ontplooiing en ontspanning van de bewoners in Damwâld. In ons bestuur werk ik samen met Willem

december 2020

Wouda van het openbare schoolbestuur Roobol en daarnaast zitten vier betrokken dorpsbewoners.” Willem vult aan: “Onze visie met deze campus was dat we de samenwerking tussen zorg en onderwijs wilden stimuleren, net als de doorgaande lijn gecombineerd met voor- en vroegschoolse educatie. Verder vinden we de combinatie met sport en cultuur erg belangrijk. Ontmoeten en samenwerken staat voorop en daarvoor heb je op een centrale plek in het gebouw een goede koffiemachine nodig zodat de verschillende partners elkaar makkelijk kunnen vinden. Mooi vind ik dat het gebouw verschillende identiteiten huisvest. Dat maakt dat je elkaar kunt ontmoeten en de centrale entree is een prachtige plek waar dat kan gebeuren, met vertakkingen naar de beide scholen en de sporthal.” ONTWERPBIOGRAFIE “Voor mij is een architectonische opgave ook altijd een omgevingsvraagstuk”, legt Daan uit, “een gebouw vormt onderdeel van de geschiedenis van een plek en van de gemeenschap. Inhoud en techniek gaan daarom altijd samen. Hoe reageert het gebouw bijvoorbeeld op het omliggende landschap? Die lijnen, zoals singels en sloten, heb ik doorgetrokken in het gebouw. Zo zijn er prachtige zichtlijnen dwars door het gebouw heen en in het gebouw zelf.” Het mooie van de ontwerpen van Daan Josee is dat hij een

VISIE EN ONTWERP

duidelijke opvatting heeft over het belang van goede en lichte gebouwen voor de belangrijkste groep gebruikers. Daan: “Dat is logisch; kinderen ver dienen goede scholen, scholen die hun leefomgeving weerspiegelen. Door hier grote ruimtes aan kleine te paren, kan een kind kiezen voor beschutting, maar wordt ook uitgedaagd om samen te werken en te ontdekken.” De twee scholen delen de entree en voorzieningen, maar zijn verder ingedeeld op basis van de eigen onderwijsvisie. “Ze zijn verschillend,

gebouw voldoet volledig aan onze verwachtingen en de integratie met de sporthal is geweldig. Voorheen waren de kinderen veel reistijd kwijt om naar de gymzaal te reizen en nu hebben ze veel meer tijd om te sporten. We organiseren ook andere activiteiten in de sporthal, zoals sportdagen en bijeenkomsten voor de vakanties. Het is ook leuk dat je tijdens de lessen en na schooltijd zicht op sport hebt. We zien ook de ouden van dagen op muziek bewegen en gymmen; het is een soort sportieve mini maatschappij.”

maar toch heel verbonden. Duurzaamheid behoort tot de kernwaarden van Campus Damwâld. Sûn, skjin, tûk en grien wordt het genoemd. Het is gasloos en all-electric. De benodigde warmte wordt opgewekt door middel van lucht-water-warmtepompen. Zonnepanelen leveren de benodigde energie op en dankzij alle maatregelen die getroffen worden, waaronder goede isolatie, is het gebouw energieneutraal. En de campus is ook letterlijk groen.”

BELEEFTUIN Alie verder: “Bijzonder is ook dat we buiten een heel groot plein konden aanleggen, met als onderdeel een beleeftuin, die kon worden aangelegd met middelen van de beide scholen en subsidie van het Iepen Mienskipsfûns, De voorwaarde was dat het in te richten terrein openbaar toegankelijk is. De beleeftuin bestaat uit een circuit met een free learning parcours. Hij wordt zo intensief gebruikt door kinderen uit de school en de buurt dat er geen sprietje groeit en dat leggen wij dus positief uit. Onze beide scholen hebben 450 kinderen vanuit twee denominaties en er is nooit ruzie of onenigheid. Ze bewegen zoveel dat ze geen energie meer hebben om met elkaar bezig te zijn, behalve op een positieve manier door samen te bewegen. Ze komen op laarzen op school en staan soms tot de kuiten in de waterplassen en dat mag. Onze hal heeft een grote schoonloopmat en daar gaan de laarzen uit. Onze school is brandschoon.” Gert tenslotte: “Ik vind het echt bijzonder: zo’n geweldige campus voor een gemeente als Dantumadiel. Het is echt een voor ziening die leren en bewegen combineert, maar ook alle generaties op het gebied van sport, leren en cultuur bij elkaar brengt. Als je door het gebouw loopt, voel je je op een bijzondere plek.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Campus Damwâld, bestaande uit een school en een sporthal Opdrachtgever Gemeente Dantumadiel in samenwerking met Stichting Campus Damwâld Architect Kristinsson Architecten Aannemer Dijkstra Draisma BVO 5.830 m² Aanneemsom e 9,6 mln excl. btw Ingebruikname september 2020

SPORTIEVE MINIMAATSCHAPPIJ Alie Rienks is directeur van de Botkeskoalle en maakt samen met haar collega-directeur Trynke Dag van de Sprankeling gebruik van Campus Damwâld: “De beide scholen werken goed samen; dat is ook duurzaam. We delen de personeelsruimte, pantry en het personeelstoilet. De gezamenlijke hal is de verbinding met de sporthal en daar vind je ook de speellokalen en de keuken die we samen gebruiken. Ons credo is; samen waar kan en apart waar dat nodig is. Het is verder een hele open school met veel glas. Er zijn geen dichte muren naar het leerplein. De glazen schuifpuien zijn geluiddicht en dan hoor je echt helemaal niets. Wat heel spannend was is dat we beneden een lawaailokaal hebben ingericht. Ook daar hoor je helemaal niets als de deur dicht is. Daar zijn we heel erg blij mee; het is een open en lichte school en toch geluiddicht op het moment dat het nodig is. Het

Voor meer informatie kijkt u op www.kristinssonarchitecten.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Thea van den Heuvel

DE KUNST VAN INTEGRAAL ONTWERPEN

Niet omdat het kan, maar omdat het moet De tijd dat een architect een mooi ontwerp maakte en de installateur en constructeur vervolgens aan het werk gingen om een goed gebouw met een goed binnenklimaat te maken is voorbij. Door integraal een opgave te benaderen draagt techniek bij aan een beter gebouw met architectonische kwaliteit. Daarnaast is het onder invloed van de economie en het milieu belangrijk om zorgvuldig om te gaan met ruimte en materialen.

ees Willems van TenW Architecten en Bart Advokaat van Merosch werken in een aantal projecten nauw samen. Kees: “Het eerste project was MFA ’t Saamdeel in Kapelle en recent de BMV Auvermoer in Hoensbroek en campus de Hoef in Alkmaar. In Kapelle wilde de opdracht gever met een uiterst duurzaam gebouw het goede voorbeeld geven. We wonnen de aanbesteding op basis van een masterstudie en gingen met het ontwerpteam aan de slag. Toen bleek al snel dat onze masterstudie op een aantal punten een aanpassing nodig had, waardoor we opnieuw met het ontwerp aan de slag gingen. Merosch gaf aan een zeer grote hoeveelheid pv panelen nodig te hebben voor een energieopwekkend gebouw, los van het feit dat we ook een wkoinstallatie zouden toepassen. Zo kwamen we tot een soort omkering van denken, waarom zou de opgave om een duurzaam gebouw te maken niet het ontwerp mede bepalen? Zo zijn we gaan werken en dat heeft de energieopwekkende dakvorm opgeleverd die kenmerkend is voor de identiteit van het gebouw. Dat is in essentie wat de

SCHOOLDOMEIN

december 2020

potentie van een integrale samenwerking is. Het is belangrijk om vanaf het begin van het ontwerp proces intensief samen te werken met andere partijen, waarbij de architect oog heeft voor de problemen van constructie, bouwfysica en installaties. Tegelijkertijd moeten de constructeur, installatieadviseur en kostendeskundige oog hebben voor het architectonisch denken van de architect. Klaslokalen maken we het liefst zo hoog mogelijk, minimaal drie meter. Vaak blijkt in de loop van het proces dat het lager wordt omdat er onvoldoende ruimte is voor de installaties. Dat vraagt dus om een andere benadering, waardoor het noodzakelijk is om vanaf de start van het project een opgave integraal te benaderen.” COMPACT GEBOUW Bart knikt: “Zo zijn we de prestatie van brede school ’t Saamdeel in Kapelle al drie jaar aan het monitoren. Dan zie je wat een compact gebouw oplevert. In het schema zie je voor verschillende scholen een staafdiagram waarbij het bruto vloeroppervlak is gedeeld door het verliesoppervlak. ’t Saamdeel is school B en scoort het beste. Dat komt omdat het een compact gebouw is met een goede isolatiewaarde van de bouwkundige schil. Hij komt ook het laagst uit met de warmtevraag per vierkante meter. Door die compactheid en hoge isolatiewaarde zie je dat de koude vraag iets toeneemt, omdat hij de warmte langer vasthoudt in de zomer. Over een jaar gezien is de warmte en koude vraag bijna gelijk door de compactheid. Dat inzicht heeft weer positieve gevolgen voor het bodem energiesysteem. Dit voorbeeld illustreert het belang van een vroegtijdig integraal ontwerp rond bouwkunde en installatie en dat geldt ook voor de hoogte en het kanaalwerk. Veel scholen hebben veel glas in de gevel en dat resulteert in koudeval en warmteverlies. Door de installaties en bouwkundige maatregelen,

VISIE EN ONTWERP

zoals bijvoorbeeld drievoudig glas, goed op elkaar af te stemmen krijg je een prettig binnenklimaat en een goed gebouw.” Kees: “In die discussie over transparantie in relatie tot de hoeveelheid glas in het gebouw kwamen we tot het inzicht om slim licht toe te passen. Dat hebben we vertaald naar de vorm van het dak met pv panelen met aan de zuidzijde een overstek met lamellen, waardoor zonopwarming met veel licht in de zomer wordt getemperd. In het hart van het gebouw valt juist noordelijk daglicht en is het koeler. Voor de vorm van het dak kozen we voor een lichte houtconstructie, waardoor we een grote overspanning konden maken. Ik vind dit een heel mooi voorbeeld waarbij integraal ontwerpen bijdraagt aan de uitdrukking en betekenis van het gebouw in zijn omgeving.” ANDERE OPGAVE Kees verder: “Bij de BMV Auvermoer zie je hetzelfde proces. Het is een totaal andere opgave, omdat het gebouw onderdeel was van een landschappelijke omgeving. Daardoor was een wijziging van het bestemmingsplan niet mogelijk. Ook waren we

gebonden aan een strikte bouwhoogte. Normaal heb je 3.90 meter verdiepingshoogte nodig, om de installaties goed weg te werken; hier was dat niet mogelijk. Met de installatieadviseur hebben we goed nagedacht hoe we toch de kwaliteit konden halen, met een goed binnenklimaat en voldoende hoogte. We hebben gekozen voor een houten vloertoepassing, die gelijk plafondafwerking is waarin de akoes tische eigenschappen zijn geïntegreerd, waardoor een ander concept van installaties en luchtbehandeling mogelijk was. Rondom het gebouw hebben we een kanalensysteem toegepast die de lucht inblaast, waardoor we centraal konden afzuigen en niet in de ruimten zelf. Dit is een tweede voorbeeld hoe je door integraal te werken oplossingen vindt die bijdragen aan de architectonische kwaliteit. Zorg dus dat een gebouw overmaat en hoogte heeft, waardoor het in de tijd goed her te gebruiken is. Daardoor krijgt het ook weer een architectuur die op die plek voor de opdrachtgever uniek is.”

“Het is belangrijk om vanaf het begin van het ontwerp proces inten sief samen te werken met andere partij en, waarbij de architect oog heeft voor de problemen van construc tie, bouw fysica en installaties”

Voor meer informatie kijkt u op www.tenw.eu.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Sibo Arbeek

LEONARDO GAAT VOOR BRONS, ZILVER EN GOUD

Nieuw gebouw verleidt om mee te doen

Het Leonardo College in Leiden krijgt het gebouw dat bij de veranderde onderwijsvisie past. Het straalt in zijn uitingsvorm het TopsportTalent karakter van de school uit, met een prachtige gegalvaniseerde gevel waarin de kleuren brons, zilver en goud voorkomen. Bovenal wordt het the place to be voor gebruikers en bezoekers.

ector Wim van der Veer is enthousiast over zijn nieuwe gebouw aan de Churchilllaan in Leiden, dat volgend schooljaar in gebruik wordt genomen. Schooldomein spreekt hem, samen met Jan Remijnse van ICSadviseurs en Michiel Wijnen van Zenzo Maatschappelijk Vastgoed en opdrachtnemer, die beiden het ontwerpen bouwproces begeleiden. Wim: â&#x20AC;&#x153;Ons huidige gebouw is oud en gedateerd, met veel gangen en standaard lokalen. Onze voorzieningen passen niet meer bij het onderwijs van deze tijd. We zijn een kleinschalige school met 850 leerlingen die bij ons hun mavo, havo of atheneumdiploma kunnen halen. Het kleinschalige karakter past bij onze school; we

SCHOOLDOMEIN

december 2020

zijn makkelijk vindbaar met korte lijnen en een relatief jong team. We merken dat het een fijne school is om even binnen te lopen. Dat wordt nog leuker in ons nieuwe gebouw, dat een maatpak voor ons nieuwe onderwijs wordt. Dit traject loopt al vanaf 2004 en wordt nu eindelijk gerealiseerd. Eerder wilde de gemeente de bouw van deze school integreren met de nieuwbouw voor de sporthal, maar later werden er toch aparte projecten van gemaakt. Wij verwachten volgend schooljaar in het nieuwe gebouw te beginnen en de sporthal wordt een jaar later in gebruik genomen. Daarnaast zijn we een TopsportTalent school waarbij veel van onze leerlingen op een professioneel niveau met

VISIE EN ONTWERP

topsport bezig zijn. Het nieuwe gebouw maakt het samen met de nieuwe sporthal mogelijk om onze visie op ontmoeten, leren en bewegen veel beter te organiseren. Onderwijs van deze tijd gaat over een diversiteit aan leeractiviteiten; we zien dat onze docenten nu in een keurslijf gevangen zitten om de leerlingen op eenzelfde manier te bedienen, via instructie in de eigen klas. Dat gaan we dus in het nieuwe gebouw anders organiseren, waarbij docenten actief hebben meegedacht over hun nieuwe werkomgeving; instructie kun je ook gebundeld in

ontwerpen bouwproces ook strak organiseren. Lastig daarbij is Covid. Normaal groei je met z’n allen naar de nieuwe school toe, met tussentijds momenten waar er wat te vieren valt. Dat staat onder druk en dat betekent dat de dynamiek anders wordt. Nu we richting realisatie gaan wordt eigenaarschap steeds belangrijker. Zo betrekken we leerlingen bij de inrichting bij het buitenterrein, denken docenten mee over de inrichting van de vaklokalen en zijn de conciërges betrokken bij de inrichting van de aula. Overigens denk ik niet dat Covid tot een ander gebouw leidt.

een collegezaal organiseren en in verwerkingsruimten kunnen leerlingen op hun eigen wijze en tempo werken. Zo maken we ruime voorzieningen voor practica, krijgen we een wereldoriëntatie lokaal en zelfstandige werkplekken voor leraren en docenten. Ons nieuwe gebouw moet een kloppend hart worden, waardoor je niet naar huis gaat om te leren of te werken, omdat de leer- en werkplek op de school veel leuker is.”

Het heeft zeker een versnelling gebracht in het digitaal lesgeven, maar ik denk dat persoonlijk contact van meerwaarde blijft. Je wilt elkaar toch graag ontmoeten. Wij zijn een openbare scholengemeenschap en de school is een laatste plek waar mensen onafhankelijk van achtergrond elkaar blijven ontmoeten. Ons gebouw kan dat faciliteren en daarom betrekken we de wijk ook bij de informatievoorziening. Wij gebruiken de school 42 weken en dan vooral overdag. Vanuit onze maatschappelijke verantwoordelijkheid willen we ook iets terug doen en daarom het gebouw ter beschikking stellen aan de buurt. De gemeente subsidieert dat ook. Dan kan het toch prima een ontmoetingscentrum in de wijk zijn.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Leonardo College Leiden Opdrachtgever Scholengroep Leonardo Da Vinci, in samenwerking met de gemeente Leiden Adviseur ICSadviseurs; programma van eisen, aanbesteding partijen en toezichthouder Projectmanager Zenzo Maatschappelijk Vastgoed Architect Ector Hoogstad in samenwerking met N3O Architecten Aannemer Lithos Bouw & Ontwikkeling Installatieadvies Quinta BVO 6.200 m² Stichtingskosten € 16,2 mio incl. btw Ingebruikname Start schooljaar 2021

ONTMOETINGSCENTRUM ICSadviseurs was verantwoordelijk voor het programma van eisen en de selectie van partijen. Partner Jan Remijnse: “We hebben dat vooral met de directie en docenten gedaan, die heel goed weten hoe ze het onderwijs willen organiseren.” Wim knikt: “Docenten hebben geen enkele moeite met ver anderen en beseffen goed dat leerlingen andere vragen stellen. Maar onderwijs betekent ook dat 80 mensen evenveel meningen hebben. Dus is voortdurende dialoog belangrijk, maar moet je zo’n

SPEELS EN RUIMTELIJK Wim: “Zenzo heeft met architect Ector Hoogstad goed werk geleverd. Het is een gebouw geworden dat echt uitnodigt.” Michiel legt uit: “Het gebouw ligt op een beperkt kavel, waardoor er buiten minder ruimte is voor een groot plein. Je komt via een enorme buiten

SCHOOLDOMEIN

december 2020

met de ontwerpers meegedacht over multifunctionele zitplekken, die deels overkapt zijn en een trapveldje. Wij betrekken de wijkagent en werken natuurlijk met camera’s.” Michiel: “De nieuwe sporthal komt tegenover het gebouw en heeft natuurlijk een sterke connectie met het onderwijs. Ook in de vormgeving ademt het gebouw sport met een gegalvaniseerd metalen gevelbeeld in de kleuren brons, zilver en goud.” Wim knikt: “De sporthal en vooral ook de basketbalvereniging ZZ Leiden kan ’s avonds gebruik maken

“Ons nieuwe gebouw moet een kloppend hart worden waardoor je niet naar huis gaat om te leren of te werken” van onze afsluitbare fietsenstalling en de school kan weer gebruik maken van de parkeergarage, omdat die overdag niet vol staat. Een mooi voorbeeld van dubbelgebruik, waarbij de gemeente een goede regierol heeft gespeeld.”

Leerlingen denken mee bij de inrichting van de buitenruimte.

SCHOOLDOMEIN

trap binnen en komt dan in een indrukwekkend licht atrium op de verdieping binnen. Vanuit het atrium lees je het gebouw in één oogopslag, met op de begane grond de algemene ruimten en drie verdiepingen voor de alfa-, bèta- en gamma vakken. Iedere etage krijgt een bijzondere voorziening, een zogenaamd pareltje. Deze parels zijn een bèta-lab(oratorium), een lokaal voor wereldoriëntatie en een collegezaal. De architect heeft met de beschikbare ruimte gespeeld door elke etage een eigen terras te geven, waaraan kleinschalige overblijfruimtes voor leerlingen liggen.” Wim: “Het buitenterrein is een spannende opgave, omdat het open en vrij toegankelijk is. Het is mooi dat de jeugd gebruik maakt van de voorzieningen, maar hoe zorg je ervoor dat het geen hangplek wordt? Leerlingen hebben samen

december 2020

BESTE KWALITEIT EN ENG Jan: “Het budget stond vast en daar past een Integraal Bouwteam aanbesteding goed bij. We betrekken graag de markt om in de fase van het definitieve ontwerp mee te denken en in de uitwerking de beste kwaliteit te leveren.” Michiel: “Dat vonden wij prettig, waardoor we al snel een aantal verbeteringen konden aanbrengen. Zo hebben we de bouwsystematiek en het stramien veranderd en wijzigingen in de buitenschil aangebracht. Daarnaast hebben we van een beng een eng gebouw gemaakt. Het is een gasloos gebouw geworden, met een wko-installatie en een dak dat helemaal vol ligt met pv-panelen. Door de functie verschuiving konden we de fietsenstalling vergroten waardoor we de fietsen uit het zicht konden houden.” Wim knikt: “Irmo Jansen van Zenzo heeft in dit proces een verbindende rol vervuld; hij was behalve de perfecte projectleider toegankelijk en altijd bereikbaar en straalde uit dat het zijn eigen school was. Zo’n gebouw wordt het dus ook.” Voor meer informatie kijkt u op www.zenzo-mv.nl en www.icsadviseurs.nl. U kunt ook de 3D simulatie bekijken: https://youtu.be/YUrtibwHkrM.

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Erik Boschman

BOUW EN INRICHTING

ONTMOETEN, LEREN EN INSPIREREN OP DE PLEK WAAR HET GEBEURT

Albeda innoveert op Rotterdam The Hague Airport Wow; wat een prachtige mix van leren en werken in een modulair gebouw dat de gepersonaliseerde onderwijsvisie van Albeda prachtig vertaalt. Je begint binnen de veiligheid van het gebouw, dat eigenlijk een vormgegeven simulatie is, met de routing van een passengers journey.

e doorlopende leerwerkervaring van de student van Albeda begint in het nieuwe zwarte gebouw met een high tech uitstraling en een transparante gevel. Een cockpit met een deel van een vliegtuigromp steekt uit de wand van het atrium. Het gesprek is met adjunct directeur van Albeda Amanda van Woerden, architect Mark Mes van Bureau voor Stedebouw & Architectuur Wim de Bruijn en Toine van Beijsterveldt van BUKO Bouwsystemen. Amanda: “Albeda heeft als speerpunt dat de beroepscontext centraal staat in het onderwijs. We willen toekomstgericht en toekomstbestendig onderwijs en dat doe je op de plek waar het gebeurt. Dat was de droom van het College van Bestuur, de onderwijsteams en onze docenten. Die droom hebben we gerealiseerd met onze partners; TUI, Transavia, Rotterdam The Hague Airport en Facilicom dachten met ons mee. We willen ge-

vlnr Amanda van Woerden, Mark Mes en Toine van Beijsterveldt

personaliseerd leren, maar hoe vertaal je dat naar een praktijkomgeving? Je ziet hier een samenspel van de opleidingen rond luchtvaart, veiligheid en hospitality. We hebben natuurlijk instructieruimten nodig, maar het beeld van lokalen met een docent ervoor past niet meer in een lesweek van 30 uur waar elke student zijn eigen tempo en werkvorm kan kiezen. Daarom sluiten we ook bij het bedrijfsleven aan, waardoor een mooie naar buiten gerichte mengvorm ontstaat. Dit gebouw is een hub, waar de crew van Transavia de dag kan starten, TUI een training geeft of Facilicom met onze studenten met veiligheid & hospitality aan de slag gaat. Het is eigenlijk de vertaling van een echte passengers journey, van check-in tot en met het moment dat je in het vliegtuig stapt.” CAVES, WATERING HOLES EN FIREPLACES

Amanda: “We zien het als extensies; je leert in fasen; eerst veilig binnen de school, daarna doe je ervaring op bij de buren in het Detentiecentrum Rotterdam, waarmee samen de opleiding Detentie Inrichtingsbeveiliger is ontwikkeld, of ergens anders op de luchthaven waarbij professionals uit de praktijk ook hier komen om onderwijs te geven. Ons docententeam heeft verschillende didactische principes ontwikkeld, waarbij studenten op verschillende manieren zelf hun ontwikkeling kunnen vormgeven. Zo kun je onderdelen afronden met een filmpje, werkstuk of presentatie, net als in het echte leven. De hele conceptfase van onderwijsconcept naar gebouwconcept is begeleid door Concept24. Daarna heeft ICSadviseurs de ver taling gemaakt naar het ruimtelijk en functioneel programma van eisen. Daarbij werden concepten geïntroduceerd als caves, watering holes en fire places. Zo hebben we decentrale tribunes, waar

SCHOOLDOMEIN

december 2020

“Hier zie je een maximaal hybride gebouw in een dyna mische leerwerkomgeving, waar studenten levensecht een vak kunnen leren”

studenten samen kunnen overleggen; dat zijn onze fireplaces.” Mark: “Ik heb met deze beelden het concept gevisualiseerd. Het werd al snel duidelijk dat het een hybride high tech en vooral leesbaar gebouw moest worden en ook een eye catcher waarmee je het verhaal direct vertelt. Op een plek ook waar het bedrijfsleven duidelijk herkenbaar een bijdrage kon leveren. Zo ontstond de idee van een semipermanent transparant hoofdgebouw met een hangar die apart te ge bruiken is en een spectaculair atrium. Hier komen onderwijs en bedrijfsleven samen. Het gebouw is vormgegeven door elke verdieping generiek te maken en specifiek naar concept. Het is een aansprekende plek om je professionele carrière te beginnen. Met dit gebouw sla je de brug naar vervolgonderwijs en de praktijk.”

SCHOOLDOMEIN

december 2020

DIVERSITEIT STUDIEPLEKKEN

Amanda: “Leuk is dat het een compact gebouw met veel functies is, met een diversiteit aan studieplekken en een prachtig restaurant. Je merkt dat studenten hieraan behoefte hebben. Het gebouw bestaat uit de begane grond en drie verdiepingen, die vergelijkbaar zijn ingericht, waarbij elke verdieping een eigen kleur heeft. Elke etage kent flexibele docentenwerkplekken, zodat de docent zichtbaar is en snel in de buurt is, maar zich ook kan terugtrekken. Lunchen doe je samen in het prachtige restaurant. In de mengvorm zijn naast lokalen en open leercentra ook trainingscentra ingericht. Facilicom heeft twee centra ingericht voor de veiligheids- en facilitaire opleidingen, ook Facilicom en Trigion (onderdeel van Facilicom) kunnen deze ruimtes gebruiken. De andere drie

BOUW EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw voor de opleidingen Luchtvaart dienstverlener, Facilitair leidinggevende luchthaven (beide niveau 4), Detentie Inrichtingsbeveiliger / Complexbeveiliger en Luchthavenbeveiliger (niveau 2) Opdrachtgever Albeda Architect Bureau voor Stedebouw en Architectuur Wim de Bruijn, projectarchitect Mark Mes Aannemer BUKO Bouwsystemen, onderdeel van Algeco

trainingscentra en de Hangar zijn ingericht voor de luchtvaart en hebben de look & feel van RTHA, TUI, KLM en Transavia. De trainingscentra en de Hangar zijn te gebruiken door studenten van Albeda en door partners uit het bedrijfsleven. Studenten leren nieuwe competenties in mockups, met real life beveiligingspoorten en een cameraverbinding met trainingscentrum. Het onderwijs wordt aangeboden in de school (hub) maar ook bij de partners, dus niet alleen de stages maar ook de lessen en trainingen vinden daad werkelijk op de werkvloer plaats.”

Programma van Eisen ICSadviseurs

SOFTWARE EN HARDWARE

Bouwtijd

Toine: “Het was een lang traject, met een voor selectie van vijf partijen. In eerste instantie vielen we af, maar niemand kon het als betonskeletbouw binnen het plafondbedrag doen. Toen zijn we weer aan tafel gekomen; we zagen kansen, maar wel vanuit een andere opzet. Als circulaire bouwer sluiten we aan op de behoefte aan duurzaamheid en maximale flexibiliteit. Het is daarom een modulair systeem met een stramienmaat van 3.60 meter en van binnen opgebouwd met HSB-wanden. De gevel is van staal, dat makkelijk aanpasbaar is, circulair en met bouwverbindingen losmaakbaar in elkaar gezet. Daarnaast is het gasloos, bijna energieneutraal, heeft het een hoge isolatiewaarde, zonnepanelen en is het gebouw aangesloten op de wko installatie van de luchthaven. Je kunt makkelijk het concept veranderen of over vijf jaar meer lokalen bouwen, maar je kunt er ook een kantoorgebouw van maken. Leuk te melden is dat het weliswaar een gebouw voor 700 studenten is, maar we die meters niet hebben gebouwd.” Samen met Mark hebben we ons systeem vertaald naar de esthetische wensen van de opdrachtgever, omdat de hele airport een leerwerkplek is.” Mark: “We hebben echt als een bouwteam gewerkt, ook naar welstand en de architectonische supervisor van Rotterdam The Hague Airport. Zo was de

9 maanden Bvo 3.600 m² Stichtingskosten € 9.86 mio (incl. btw) Ingebruikname 26 oktober 2020

zwarte kleur een eis en waren er voorwaarden voor de uitingen aan de buitenkant. Omdat het om een gebouw voor onderwijsdoeleinden gaat konden we onderbouwen dat er een grote X en het woord ‘airport’ groot onder de luifel moest komen. Verder moesten we het lichtplan aanpassen aan de eisen die op de luchthaven gelden.” Amanda: “De software en hardware van het onderwijs passen naadloos in dit gebouw. Het verbeeldt daarmee hoe visie in architectuur en uiteindelijk de vorm is gegoten. Het onderwijs- en gebouwconcept versterken elkaar volledig. Als je hier rondwandelt ervaar je de dynamiek, op de luchthaven en parallel aan de landingsbaan. Bijzonder element is het prachtige dakterras, waar je de vliegtuigen kunt zien stijgen en dalen. Het heeft ook spectaculaire mock-ups, zoals de werkplekken in de cockpit en in de hangar een echte vliegtuigromp waarin je bijvoorbeeld rooksimulaties kunt uitvoeren, inclusief het verlaten van het vliegtuig via een glijbaan.” Toine: “In veel uav-gc projecten zitten we vroeg aan tafel. Je hebt altijd een goede opdrachtgever met een visie nodig om er samen iets moois van te maken; dat is hier gelukt. Het is ons mooiste project en one of a kind. Volgens mij ook een unicum binnen het mbo; hier zie je een maximaal hybride gebouw in een dynamische leerwerkomgeving, waar studenten levensecht een vak kunnen leren.” Kijk voor meer informatie op huisvesting.buko.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Frencken Scholl Architecten | BM van Houwelingen | TOV

HET HART VAN DE TRIANGEL IN WADDINXVEEN

Hoe een gebouw samenwerking kan faciliteren

Het voorzieningencluster huisvest de protestants christelijke TOV en de openbare Dick Brunaschool. Samen met de kinderopvangorganisatie Quadrant zorgen zij ervoor dat hun gezamenlijke huisvesting als een warm thuis aanvoelt. Dat komt mede doordat er met gevoel ontworpen en gebouwd werd.

n de nieuwe wijk Triangel in Waddinxveen vind je alles; een mooi park, het station op fietsafstand en de school in de buurt. Dat de beide scholen Dick Bruna en TOV ook nog in een heel aantrekkelijk gebouw in twee lagen gehuisvest zijn, maakt dat er al over een tijdelijke aanvullende school wordt gedacht in combinatie met een gymzaal. Nu al een succes dus en daar ging het gesprek met de directeuren Jeroen

SCHOOLDOMEIN

december 2020

van Kouwen en Melanie Bovenlander van de Dick Bruna en adjunct-directeur Elise Philipsen van TOV vooral over. Architect Huub Frencken van Frencken Scholl Architecten en projectleider Derrick Flach namens de bouwer BM van Houwelingen praten mee. Jeroen: â&#x20AC;&#x153;Oorspronkelijk zouden we als scholen apart met kinderopvang in de Triangel een gebouw krijgen, maar de gemeente besloot toch voor dit

BOUW EN INRICHTING

“Dat gebied is de smeerolie in de machine geweest om alle partners met elkaar te verbinden en er een samenhangend gebouw van te maken”

Middengebied

voorzieningencluster te gaan, met de belofte dat we samen meer gezamenlijke ruimten zouden krijgen. We delen twee technieklokalen, enkele wissellokalen en het algemene hart, waarin ook een keuken ligt. De opzet van het gebouw maakt ook dat het goed samenwerken makkelijk gaat.” Quadrant Kinder centra bedient de beide scholen, waarbij Dick Bruna 512 kinderen heeft en TOV 260.

vlnr Derrick Flach, Melanie Bovenlander, Huub Frencken, Jeroen van Kouwen, Elise Philipsen

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Park Triangel Waddinxveen plattegrond, begane grond

TWEE ONDERWIJSCONCEPTEN Jeroen: “We zien elkaar niet als concurrent; het is juist goed dat ouders uit twee onderwijsconcepten kunnen kiezen. Bij het ene kind past het concept van TOV beter dan het onze en andersom. Dick Bruna heeft een meer traditioneel concept met lokalen die aan een leerplein grenzen. Huub heeft dat mooi vertaald in een ontwerp dat recht doet aan onze visie, maar toch open is; twee lokalen zijn telkens met een deur en een groot raam verbonden, waarbij elk lokaal ook twee deuren richting het leerplein heeft. Dat maakt dat je vanuit de regie in het lokaal veel mogelijkheden hebt om te differentiëren.” Elise: “TOV kiest voor unitonderwijs. We werken met drie units voor de verschillende leeftijdsgroepen. Binnen de units werken de kinderen zoveel mogelijk op hun eigen niveau. Ze starten in hun stamgroep, waar ze ook eten en hun dag afsluiten. Daarna kiezen ze zelf wat ze leren; wanneer een kind beter is in lezen dan rekenen is het logisch om daar meer accent op te leggen. Door de

Kinderen chillen bij TOV

SCHOOLDOMEIN

december 2020

open lokalen en gangen met toch eigen hoeken werkt ons onderwijs ook goed. In ons oude gebouw was er meer onrust, terwijl het nu door de verschillende werkplekken en de organisatie veel rustiger is. Dat valt ouders ook op.” Melanie: “En Huub heeft ons aan het denken gezet. Wat is je visie en hoe vertaal je die in het gebouw? De transparantie in het gebouw is geweldig. Mooie grote raampartijen en ramen tussen de lokalen. Ook het vele hout en het licht. Het is een fris en licht gebouw, dat rust uitstraalt.” DYNAMISCH PROCES Huub: “Het was een dynamisch proces. Allereerst besloot de opdrachtgever van TOV halverwege de onderwijsvisie aan te passen. Dat had te maken met een wisseling, waardoor er opeens meer ruimte was voor bijvoorbeeld de combinatie met een leerplein. De eerste tekeningen waren nog heel traditioneel met nauwe gangen en lokalen. Gelukkig is het gebouw flexibel van opzet, maar beter is het om aan de voorkant goed na te denken over de visie. Nu hebben we de aanpassing vooral in de inrichting opgelost.” Derrick knikt: “We moesten in de bestekfase flexibel zijn, omdat de plattegronden werden aangepast met gevolgen voor de installaties, wanden en plafonds. Daarnaast wilde de gemeente eerst de begane grond bouwen en de verdieping een paar jaar later, maar kwam daar toch op terug. In de fase van het definitief ontwerp moesten we het aantal lokalen verdubbelen. En vervolgens hebben we tijdens de bouw onderzocht of er nog acht lokalen bij konden. Omdat de gemeente wat mindere ervaringen met een eerder project had, werden wij op prijs en plan van aanpak geselecteerd. Huub was toen als architect al betrokken. We hadden gelijk een klik en hebben samen gekeken hoe we de uitdaging het beste konden vormgeven. Het hele bouwtraject is soepel gelopen; we hebben het in een jaar gebouwd, zodat de gebruikers al in de meivakantie konden

BOUW EN INRICHTING

Middengebied

Klaslokaal Dick Bruna

verhuizen.” Jeroen knikt: “ Dat heeft voor veel rust gezorgd, zodat we in deze lastige tijd niet in de zomer hoefden te verhuizen.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw voorzieningencluster Park Triangel voor twee basisscholen en kinderopvang Opdrachtgever Gemeente Waddinxveen Architect Frencken Scholl Architecten Interieur middengebied Frencken Scholl Architecten Interieur Dick Bruna Ellen Kuster Gerdien Bleijenburg (De Beleving) Interieur TOV DDOCK Aannemer BM van Houwelingen B. V. Installaties Brandsen Installatietechniek Houtwerk Hermeta Metselwerk Metselbedrijf Leenman Bouwdirectie Topos, directie en toezichthouder BVO 4.100 m² Bouwkosten € 6,7 mio excl. btw Ingebruikname mei 2020

GEDEELDE HUISKAMER Huub: “Wat goed uitpakte was dat Quadrant mij vroeg het middengebied, waar ook de ruimten voor KDV en de BSO liggen, verder uit te werken. Je stapt vanuit de mooie hoofdentree met een prachtige overstek zo dat centrale deel in; het is een uitnodigende zone met plekken om te zitten en te vergaderen, met gezellige hoekjes en centraal de keuken. Dat gebied is de smeerolie in de machine geweest om alle partners met elkaar te verbinden en er een samenhangend gebouw van te maken. Het voelt bijna als de huiskamer van de beide scholen. Doordat het bouwproces wat vertraagde hebben we met de partners veel tijd aan de inrichting kunnen besteden. Zo hebben we grotere bouwhoeken en mooie garderobes. Je kunt naar links of rechts lopen en de sfeer gaat langzaam over van het ene naar het andere gebied.” Jeroen knikt: “Het is een fijne ruimte waar de beide scholen kunnen werken en elkaar ontmoeten.” Elise vult aan: “Crea maakt gebruik van de keuken en na schooltijd de BSO.” Derrick: “Wij vonden het erg leuk om met dat middengebied aan de slag te gaan. Er is in het interieur veel met hout gewerkt. De buitenkant is in de basis metselwerk, maar door de verschillende verbanden en drie kleuren voegwerk heeft de gevel een hele mooie uitstraling gekregen. We vinden het prettig om met dezelfde partners te werken, waardoor je beter op elkaar in kunt spelen. Als je de trappen bekijkt zie je met hoeveel liefde daar aan gewerkt is.” Huub legt uit: “Dat was belangrijk om het gebouw met een schuine kap goed in de context van de omgeving te krijgen. Ook leuk is dat elk lokaal een repeterend element heeft met een groot en een klein raam. Als je rond het gebouw loopt ervaar je die nuances, waardoor het gebouw blijft verrassen.” Jeroen: “ Ik hoor van ouders ook dat ze niet merken dat er zoveel kinderen in het gebouw zijn. Dat komt behalve de hoofdopzet ook door de goede akoestiek en het fijne binnenklimaat.” Derrick: “We hebben hier, in tegenstelling tot de oorspronkelijke uitvraag, voorgesteld om met decentrale ventilatie te werken. Hierdoor kon

Leerplein Dick Bruna

er volstaan worden met een lager aansluitvermogen voor de elektrische aansluiting, wat de opdrachtgever een behoorlijk financieel voordeel heeft opgeleverd.” SPEELLOKALEN BOVEN Huub: “Je ziet in veel scholen zo’n grote tribunetrap met gekoppelde speellokalen, waarbij je de wand kunt opengooien. Hier heb ik juist gekozen voor een eigen kleinere tribunetrap voor de beide scholen en gekoppelde speellokalen op de verdieping. Daardoor kon ik op de begane grond dat middengebied anders inrichten en er de uitstraling van een huiskamer aan geven.” Jeroen vult aan: “En zo vaak gebruik je zo’n grote tribune ook niet. Voor echt grote bijeenkomsten kunnen we prima ergens anders een faciliteit ge bruiken.” Jeroen tenslotte: “We zijn enorm blij met het resultaat en de samenwerking met deze partijen. We waren tijdens de bouw ook altijd welkom. Daardoor konden we de omwonenden, ouders en leerlingen goed meenemen in het hele ontwerpen bouwproces. Dat vinden we belangrijk; ouders kiezen een goede en veilige school voor hun kinderen en de school is de stabiele factor in een belangrijke levensfase. We merken trouwens dat kinderen het helemaal niet als een schoolgebouw gezien; veel meer als een plek waar ze graag willen zijn.” Voor meer informatie kijkt u op www.bmvanhouwelingen.nl of op www.frenckenscholl.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Goede Speelprojecten / fotografie @Ontdekstation013

Madurodam voor waterwetenschappers

Sinds kort kunnen kinderen en jongeren op een unieke manier kennis maken met de effecten van het klimaat en het water op ons dagelijks leven. Het Ontdekstation013 in Tilburg heeft een heuse waterspeelplek ingericht, kortweg ‘een Madurodam voor waterwetenschappers’.

ntdekstation013 is een mooie, oude fabriekshal in de Spoorzone in Tilburg waar vroeger de treinen werden gerepareerd. En waar nu kinderen en jongeren vanaf 4 jaar, samen met hun ouders en leerkrachten, via allerlei workshops en programma’s hun talenten kunnen ontdekken op het gebied van techniek en wetenschap. Met sinds kort een WaterSpeelplek, waar groot en klein op ontdekking kan gaan. Door afwisselende programma’s kunnen ze veel te weten komen over water, waterkracht, opwaartse kracht, wateropslag enz. Ook hebben ze de Piushaven nagebouwd met sluizen. Het hemelwater wordt via sedumdaken opgevangen en gebruikt voor bijvoorbeeld de Archimedesschroef met waterrad. Het geheel naar een uniek ontwerp van Tijmen Dekkers van Deltae Innovation Solutions B.V. / Water Resource. SAMENWERKING Maartje Mutsaers, zakelijk en creatief manager van het Ontdekstation013, zoekt samenwerking met onderwijsinstellingen en technische bedrijven uit de regio. “Hierdoor kunnen we leerlingen praktisch gerichte opdrachten en lesprogramma’s aanbieden. Met deze verworven vaardigheden nemen hun kansen op de arbeidsmarkt toe. Inmiddels zijn er samen werkingsverbanden met basis- en voortgezet onderwijs, maar evenzeer met mbo en hoger.” Daarnaast

SCHOOLDOMEIN

december 2020

kiest ze bewust samenwerking met bedrijven in de regio, zoals Waterschap De Dommel, Brabantse Delta e.a. Maar ook met het Delftse Innovation Solutions en de sectororganisatie van wetenschapsmusea en science centers (VSC). Vanaf het begin ondersteunde de gemeente Tilburg dit initiatief en gaf hiermee handen en voeten aan het beleid van de Rijksoverheid om jongens èn vooral meisjes wegwijs te maken in techniek en wetenschap. Paula Paulus is beleidsmedewerker Groen van de gemeente Tilburg: “Wij juichen dit soort initiatieven van harte toe en ondersteunen dit graag. Hoe leuk is het om de jeugd op deze manier bewuster te maken van water en klimaat, zodat ze spelenderwijs in aanraking komen met techniek en wetenschap.” GOEDE SPEELPROJECTEN Door samenwerking te zoeken met lokale/regionale bedrijven kwam Maartje ook in contact met Kirsten Goede van Goede Speelprojecten, een internationaal bedrijf op het gebied van ontwerp en realisatie van speel-, sporten ontmoetingsplekken. Kirsten: “We onderscheiden ons door het bijzondere design, de kwaliteit van onze producten, het niveau van details en exclusiviteit. Door erg veel aandacht te besteden aan de verwerking van hoogwaardig robiniahout zijn we specialist in maatwerk. Als enige leverancier in de Benelux beschikken wij over de duurzaamheids-

Kirsten Goede

BOUW EN INRICHTING

groene omgeving. Daarbij zorgt ontharding voor een aangenamere en koelere leefomgeving, voor een betere bodemkwaliteit, minder wateroverlast en meer ruimte voor water, voedselproductie en een betere luchtkwaliteit.

In samenwerking met de gemeente Tilburg en Midpoint Brabant zijn leerlingen in 2019 gestart met het meten van de temperatuur en luchtvochtigheid op verschillende plaatsen in de stad. Daarvoor maakten zij hun eigen digitale weerstations met als doel: het klimaat in de stad te verbeteren.

paspoorten van NL Greenlabel, een onafhankelijke organisatie die staat voor een meetbare, duurzame samenleving. Een waterspeelplek scoort meestal hoog op speelwaarde. Door de onbepaaldheid van het materiaal (zand/water) kunnen kinderen, en zelfs volwassenen, er zelf betekenis en vorm aan geven. Dit in tegenstelling tot de kant-en-klare of standaard objecten. Spelen met water doet een beroep op verbeeldingskracht, inventiviteit en op het kind als onderzoeker. Daarom was het ook zo leuk om met Ontdekstation013 samen te werken.” GROENE OMGEVING Zo is er in de buitenruimte meer en meer plaats gemaakt voor groen, studies wereldwijd tonen aan dat kinderen beter tot leren komen in een

“Experimente ren, proberen, vallen en weer opstaan en zo al ontdekkend leren”

SPETTEREND SPELEN Een eigen boot maken die zichzelf voortbeweegt, een waterbaan in elkaar zetten of ervaren hoe een sluis werkt. Onderzoeken hoe je water kunt zuiveren met een eigen gemaakt waterfilter. Wat doet de schroef van Archimedes en wat is de relatie met de scheepsschroef? Tja en dan is er ook nog een Wet van Archimedes? Altijd al willen weten waar afvalwater naar toe gaat? Of hoe wij onze voeten drooghouden? Er zijn waterworkshops voor kinderen, jongeren èn volwassenen, kortom een complete waterexperience. Volgens educatiemedewerker Thomas Michielsen, maakt het dan niet meer uit of je groot of klein bent, want dan gaan de remmen los. En het mag leuk zijn. Maar ook technisch? Zeker weten. En een directe, volledige uitleg? Zeker niet. Experimenteren, proberen, vallen en weer opstaan en zo al ontdekkend leren. Op deze manier kun je wetenschap & techniek interessant maken voor alle kinderen door het te benaderen vanuit verschillende belevingswerelden. Want techniek is niet alleen bouwen en elektronica, maar ook mensen en dieren helpen, mooie en leuke dingen ontwerpen, de wereld ontdekken, sport en nog veel meer. Kortom, met de benadering van Thomas komen ze er wel. Kirsten tenslotte: “Waarom zouden we de bodem bedekken? Goeie vraag! Klimaatadaptatie en -mitigatie vraagt, nee schreeuwt om ontharding en daar leveren we graag een bijdrage aan. We hebben inmiddels veel ervaring met het vergroenen van schoolpleinen en hebben zelfs recent in Kortrijk (B) een klimaatschoolplein ingericht. Niet voor niets is ons motto: “Spelen, het zit in onze natuur”. Voor meer informatie neemt u contact op met het Ontdek station013, Spoorzone Hal 79 aan de Burgemeester Brokxlaan 20, 5041 SB Tilburg. U kunt verder kijken op www.ontdekstation013.nl en www.speelprojecten.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Sika Nederland B.V. Fotografie Studio Poot

ONTDEK JOUW WERELD OP MENCIA DE MENDOZA

Ruim 1.710 m ® verschillende Pulastic sportvloeren 2

Het Mencia de Mendoza Lyceum wil leerlingen helpen bij het zoeken en verleggen van hun grenzen, letterlijk en figuurlijk. De internationale school gaat graag grenzen over maar daagt hun leerlingen ook uit die grenzen op te zoeken op sociaal, intellectueel en sportief gebied. Daar hoort natuurlijk een Pulastic® sportvloer bij.

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwe gymzaal bij vernieuwbouw Mencia de Mendoza Lyceum Bijzonder Verschillende pulastic sportvloeren Opdrachtgever Vereniging onderwijshuisvesting VO Breda e.o. Architect RoosRos Architecten Aannemer

Breda Bouw Bouwmanagement Dyade Huisvesting en Vastgoed & AVANT Bouwpartners Oplevering 2019

SCHOOLDOMEIN

eerlingen krijgen onderwijs op het niveau dat bij hen past. Zij krijgen een goede begeleiding en de nodige ondersteuning op maat zodat ze optimaal kunnen presteren. Het Mencia de Mendoza Lyceum en de Internationale School Breda (ISB) werken samen aan nog meer internationaal onderwijs in Breda. Op het huidige terrein aan de Mendelssohnlaan hebben de samenwerkende scholen gezorgd voor de vernieuwbouw van de twee complexen. Een nieuwe vleugel verbindt de twee uiteinden van de school met elkaar,

december 2020

zodat de U-vorm een gesloten O is geworden. Een logistieke verbetering omdat de afstanden in het gebouw erg groot waren. In de nieuwe vleugel is een auditorium voor gemeenschappelijk gebruik met ruim 300 stoelen. Tijdens de bouw zijn er noodgebouwen neergezet. Nu die niet meer nodig zijn staat op deze plek nu voor beide scholen een gymzaal. Een langdurige samenwerking met Building Breda heeft er voor gezorgd dat de keuze voor Sika snel gemaakt was. In alle andere scholen liggen Pulastic® sportvloeren.

BOUW EN INRICHTING

“Doordat de basis van de sportvloer er al ligt, is dit een relatief eenvoudige en prijs gunstige oplossing voor een nieuwe sportvloer”

Gebruikte producten Pulastic® Classic 110 in de kleur 305 - Sky Blue Pulastic® Facelift in de kleur 305 - Sky Blue

WO R K O P H E T TIC AT N PUL AS G JE GRENZE LYCEUM V E R L E M E N D OZ A MENCIA EN

ILLENDE

2 RSCH 0 M VE

TVLOER IC® SPOR

PULAST

RUIM 171

SIKA EN PULASTIC® In de gebouwen zijn verschillende soorten Pulastic® sportvloeren toegepast. Voor de renovatie van een bestaand deel en de nieuwbouw van de sportzaal is gekozen voor de Pulastic® Classic 110. Een traditioneel, multifunctioneel puntelastisch sportvloersysteem. De sportvloeren uit deze serie zijn oplosmiddelvrij en voldoen aan de strengste normen voor binnenluchtkwaliteit. In de gymzaal is gekozen voor een Pulastic® Facelift. Een sportvloer kan gefacelift worden door een nieuwe

polyurethaan gietlaag op de bestaande vloer aan te brengen. Eventuele beschadigingen worden meteen gerepareerd. Doordat de basis van de sportvloer er al ligt, is dit een relatief eenvoudige en prijsgunstige oplossing voor een nieuwe sportvloer. Leerlingen vertrekken na hun Mencia-jaren als wereldwijze burgers met in hun rugzak een belangrijk diploma, een schat aan kennis en vaardigheden en fijne herinneringen! Kijk voor meer informatie op www.pulastic.sika.com.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst G. Snip, Ir. A.M.S. Weersink, Dr. Ir. C. Struck

VENTILATIEKWALITEIT IN SCHOOL OPWAARDEREN

Hybride ventilatie systeem werkt goed Goede ventilatie in gebouwen bevordert de gezondheid. In de huidige coronatijd is goed ventileren nog belangrijker geworden. Het reduceert virusconcentraties in de lucht en daarmee de kans op virusoverdracht. Het advies in deze tijd luidt: ventileren en nog eens ventileren met verse buitenlucht. Benut pauzes om flink te spuien. Meet de CO2-concentratie als indicatie voor de luchtkwaliteit. Als blijkt dat de basisventilatie flink tekortschiet en tochtklachten oplevert, kan een hybride ventilatiesysteem met plafondventilatie een relatief eenvoudige oplossing bieden. IN VEEL SCHOLEN TE WEINIG VENTILATIE Tot op heden is nog onbekend hoe groot de kans is op besmetting met COVID-19 via aerosolen die in de lucht rondwaden, nadat een besmet persoon die heeft uitgeademd. Aerosolen zijn kleine druppeltjes waarin het virus zit opgesloten. Deze druppels zijn zo klein en licht dat ze in de lucht blijven zweven. In goed geventileerde ruimten gaan ze via luchtwisselingen weg. In slecht geventileerde ruimten blijven ze langer zweven in de lucht en neemt de concentratie virusdeeltjes bij aanwezigheid van bronnen (besmette personen) in de lucht toe. De mening van wetenschappers verschilt als het gaat om het belang van aerosole overdracht van het virus via de lucht en de omstandigheden waaronder dit kan plaatsvinden. Het positieve nieuws is dat er door corona veel aandacht is gekomen voor betere ventilatie in leslokalen. Dit draagt bij aan het welbevinden van leerlingen. Ook komt het de leerprestaties ten goede.

Tochtvrije luchttoevoer via een textiel ventilatieplafond (foto: Saxion)

SCHOOLDOMEIN

december 2020

De overheid trekt 36 miljoen euro uit voor technische verbeteringen van de ventilatie in scholen waar de basis- en spuiventilatie (nog) niet op orde is. VERBETERING VENTILATIE OUDE SCHOLEN Uit de landelijke ventilatiecheck onder basisscholen en middelbare scholen volgde dat het oudere scholen betreft waar het minder goed is gesteld met de ventilatie. Oudere scholen voldoen met regelmaat niet aan de minimum ventilatie-eis uit het Bouw besluit voor nieuwe scholen en is er vaak sprake van tochtklachten door de koude luchtstroom via ramen en roosters. Hybride ventilatie kan dan een relatief simpele en goedkope uitkomst bieden. Dit is een systeem dat mechanische en natuurlijke ventilatie met elkaar combineert om tot het gewenste ventilatievolume te komen. Het levert extra ventilatie als de basisventilatie tekort schiet. In tijden van COVID-19 is dit hybride ventilatieprincipe in beginsel ook geschikt voor scholen waar behoefte is aan extra ventilatie, ook wanneer het buiten al kouder is. Het hybride ventilatiesysteem van Saxion, destijds ontwikkeld als aanvulling op de bestaande mechanische lucht-toe- en -afvoer in het lokaal, zorgde voor een aanzienlijke verbetering van het binnenklimaat en weinig tochtklachten. Saxion’s prototype is verder te vereenvoudigen, opschaalbaar en tegen lage kosten te maken. Hybride ventilatie kan tijdens schooltijd zorgen voor noodzakelijke ‘plus’ventilatie. CO2-metingen in een leslokaal geven een goede indicatie of de lucht in een lokaal voldoende fris is en/of voldoende wordt geventileerd. VOORBEELDSCHOLEN GEZOCHT VOOR HYBRIDE VENTILATIE Saxion, Lievense | WSP en Hollander Techniek werken aan de doorontwikkeling van het hybride ventilatie-

BOUW EN INRICHTING

Hoe werkt het hybride ventilatiesysteem

Een transparant voorzetelement maakt doorkijk mogelijk en zorgt voor luchttoevoer naar de ruimte boven het plafond. Daar mengt de koudere lucht met de warmere lucht uit het lokaal en stroomt het via geperforeerde plafondplaten langzaam de ruimte in (foto: Saxion).

systeem. Het resultaat is een eenvoudig, betaalbaar en tevens uitbreidbaar hybride ventilatieconcept voor scholen. Zij zijn op zoek naar voorbeeldscholen die overwegen om een eenvoudig hybride ventilatieconcept in een leslokaal toe te passen. Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met een van de auteurs. G. Snip is adviseur duurzaamheid/energie bij Lievense | WSP Dr. Ir. C. Struck is lector Sustainable Building Technology van Saxion (c.struck@saxion.nl) Ir. A.M.S. Weersink is duurzaamheidsadviseur bij Lievense | WSP en onderzoeker bij Saxion (aweersink@lievense.com - 0612443203) Literatuur: A.M.S. Weersink C. Struck, R.P. van Leeuwen, Anticiperend ventileren in bestaande scholen met DIG-air, TVVL Magazine, nr. 4

Met als doel verbetering van de binnenluchtkwaliteit in bestaande scholen, onderzocht het lectoraat Duurzame Energie Voorziening Saxion van 2015-2017 opties voor hybride ventilatie als onderdeel van het project Duurzame Intelligente Gebouwen voor Tech For Future. In combinatie met een aanwezig (mechanisch) ventilatiesysteem moest zonder veel ingrijpende maatregelen de binnenluchtkwaliteit worden verbeterd (lees: een lagere CO2 concentratie), met behoud van comfort en zonder veel energieverlies. Metingen toonden aan dat in volledig bezette leslokalen de CO2-concentratie en de temperatuur vaak te hoog was in het testlokaal van Saxion uit de jaren â&#x20AC;&#x2122;90. Dit kwam door te weinig ventilatie. Hybride ventilatie gaf de oplossing. Extra luchtaanvoer door een mechanisch aangedreven klepraam achter een transparant binnengevelelement dat tochtklachten door het klepraam voorkomt. De lucht wordt aangezogen door een ventilator achter het systeemplafond en mengt boven het plafond met warme lucht uit het leslokaal. Dit komt daar via plafondopeningen aan de randen van het leslokaal. De gemengde lucht is kouder dan de lucht in het lokaal. De luchtstroom wordt in geperforeerde textiele plafondplaten omgebogen en stroomt dan langzaam de ruimte in waar het mengt met de vertreklucht. Geperforeerde plafondplaten hangen in het leslokaal boven loopruimte waar niemand zit. Dit reduceert de kans op tocht.

juni 2018, p25-29

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Flexibele wanden voor optimaal onderwijs Op de Regenboog in Schaijk draait alles om de brede ontwikkeling van leerlingen. Het belang van goede prestaties, een gezond zelfvertrouwen en het versterken van de sociale en samenwerkingsvaardigheden staan bovenaan de agenda. Dat vraagt om een professioneel onderwijsteam én een optimale werken leeromgeving. En aan dat laatste ontbrak het tot begin van dit jaar. Tot directrice Hilde van Eldonk koos voor de oplossing van BREEDVELD mobiele wanden.

ilde: “Ons schoolgebouw is nog maar tien jaar oud en toch kampten we al jaren met problemen met de mobiele paneelwanden. Het openen en sluiten kostte zo’n vijf minuten per wand, het systeem vertoonde regelmatig problemen die alleen door een monteur waren op te lossen en omdat de wanden scheef gemonteerd waren, kampten we met geluidsoverlast. De wanden waren dus meer een frustratie dan een oplossing.”

SCHOOLDOMEIN

december 2020

MOBIELE TUSSENWAND Op de Regenboog wordt les gegeven aan zestien groepen. Elk leerjaar heeft twee groepen die naast elkaar gesitueerd zijn. Tussen tien van de zestien lokalen zit geen vaste wand, maar een mobiel systeem dat de ruimte biedt om van twee klassen één groot lokaal te maken. Het idee erachter? Hilde: “We wilden op die manier optimaal gebruik maken van de kwali teiten van de individuele docenten, optimaal gebruik

BELEVING EN BEHEER

maken van de onderwijstijd en het stimuleren van samenwerken. We zetten in op continue verbetering van ons onderwijs. Dat betekent dat we op veel vlakken samenwerken. We openen de mobiele wand niet om één leerkracht voor twee groepen te zetten, maar om met twee klassen gebruik te maken van elkaars kwaliteiten. Een docent geeft instructie, de ander zorgt voor extra verdieping of werkt met een groepje leerlingen aan een ander kerndoel. Wanneer de ene docent pauze heeft, kan de ander de groepen voor lezen. Voor dit soort situaties is een mobiele wand een geweldige oplossing. Als deze werkt tenminste.” SNEL EN STIL “De oude paneelwanden waren log en kwamen op het gebied van akoestiek enorm tekort. Onze nieuwe vouwwanden daarentegen zijn in een mum van tijd te openen en sluiten en voldoen volledig aan onze eis over geluidsdichtheid. Dat waren dan ook de twee specifieke wensen waar we geen concessies in wilden doen. Tijdens onze zoektocht naar een geschikte partij kwam BREEDVELD op ons pad. Na een bezoek aan een school in Uden waar BREEDVELD eerder een vergelijkbare oplossing met een vouwwand heeft gerealiseerd, waren we overtuigd. Het systeem werkte

“Een docent geeft instructie, de ander zorgt voor extra verdieping of werkt met een groepje leerlingen aan een ander kerndoel”

feilloos en de wanden bleken écht geluidsdicht. Dat was het laatste zetje om voor de vouwwanden van BREEDVELD te kiezen. Een extra voordeel van deze vouwwanden is dat je er posters of instructies aan op kunt hangen. De overige wanden van onze lokalen zijn namelijk volledig uitgerust met glas. Kortom, dit is de oplossing waar we tien jaar geleden al naar verlangden.” ALLES IN DE KERSTVAKANTIE “Ook wat betreft de montage van de vouwwanden zijn we meer dan tevreden. Het breekwerk en de voorbereiding voor de montage zouden in de kerst vakantie worden gedaan, de montage zelf op de eerste twee dagen van dit lesjaar. Uiteindelijk kon de montage door het vlotte werk van het bouwteam ook in de kerstvakantie worden uitgevoerd en werden op de eerste lesdag alleen nog de puntjes op de i gezet. Er is dus geen onderwijstijd verloren gegaan en ook roosterwijzigingen bleken overbodig. We zijn ontzettend blij met het resultaat. De wanden zien er prachtig uit, werken optimaal en hebben alle voormalige frustraties de wereld uit geholpen.” Voor meer informatie kijkt u op www.breedveld.com.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Jordan Ferrol

Samen naar de perfecte leeromgeving De vloer waarop scholieren lopen en rennen. De vloer waarop met volle focus gestudeerd wordt, maar ook de vloer die de tafels, stoelen, rondslingerende tassen en stampende voeten van studenten krijgt te verduren. De vloer, een onmisbaar element in het creëren van de perfecte leeromgeving.

oderne onderwijsgebouwen zijn learning environments; plekken om te ontmoeten, studeren, creëren en ontdekken. Dag in en dag uit worden ze intensief gebruikt. De gangen en gezamenlijke ruimten moeten duizenden voeten per dag verdragen. Van het ene lokaal naar het andere en weer terug. Van de kantine naar het toilet. Via het trappenhuis of de lift naar een andere verdieping. En langs de receptie weer naar de uitgang. Elke dag opnieuw en dat minimaal 40 weken per jaar, 20 jaar lang. De vloersystemen van Bolidt zijn ontwikkeld om aan de hoogste eisen te voldoen die worden gevraagd om de perfecte leeromgeving te creëren en te behouden.

GEÏNTEGREERDE BEDRIJFSKOLOM Maar wie is Bolidt eigenlijk? Bolidt is een familie bedrijf met meer dan 55 jaar ervaring in het ontwikkelen van duurzame vloeren voor het onderwijs. Wat Bolidt door de jaren heen kenmerkt, is de geïntegreerde bedrijfskolom waarin de klant centraal staat. Het alles-onder-één-dak principe is de basis voor deze unieke bedrijfsvoering. Alle expertise is in huis waardoor alle zorgen weg genomen kunnen worden bij de opdrachtgever. Van ontwikkeling, productie, advies en verkoop tot applicatie en onderhoud; Bolidt beheerst alle onderdelen van de bedrijfskolom. Een van de voordelen hiervan is dat Bolidt optimaal kan inspelen op de wensen en eisen van architecten,

Krimpenerwaard College

SCHOOLDOMEIN

december 2020

BELEVING EN BEHEER

DESIGN ALS INGREDIËNT OM DE LEERPRESTATIES TE VERHOGEN Waar het logisch is dat de focus wordt gelegd op functionele eigenschappen van vloeren in het

Foto: BIC R&D center, Thijs Wolzak

HYGIËNE OP HET HOOGSTE NIVEAU ‘If you don’t think about the future, you cannot have one’ – Dit is een gedachte waar Bolidt zich door de jaren heen aan vast heeft gehouden. Dit is ook te zien in het ontwikkelen van de Bolidt-vloeren voor het onderwijs. Constant blijven ontwikkelen en innoveren is van groot belang om onze klanten in het onderwijs te kunnen blijven voorzien van de meest duurzame en hygiënische vloeren. Het is dan ook niet voor niks dat Bolidt als missie heeft om met haar Bolidt vloeren een bijdrage te leveren aan een betere leefomgeving en een beter milieu. Wat betekent dit nu eigenlijk? Bolidt werkt ook graag samen met onderwijsinstel lingen die een bijdrage leveren aan een betere leefen leeromgeving. Een voorbeeld hiervan is Oxford University. In deze uitzonderlijke tijden is er de dringende behoefte aan uitbreiding van laboratoria op de campus. De universiteit is momenteel druk bezig om studies naar de verspreiding van corona te verrichten en een vaccin te ontwikkelen tegen het virus. In een laboratorium is onder andere hygiëne van zeer groot belang. De Bolidt vloeren zijn zo ontwikkeld dat ze aan verschillende functies kunnen voldoen, dus zo ook die van laboratoria. Het plaatsen van de vloeren gebeurt in vloeibare vorm. Om die reden kan het naadloos worden aangebracht en is een strak oppervlak gegarandeerd. Dit resulteert in een vloer die egaal, poriëndicht en dus hygiënisch is. Dit is niet alleen van belang voor onderwijs laboratoria, maar ook voor onderwijsinstellingen die zeer intensief gebruikt worden. Omdat de systemen van Bolidt poriëndicht zijn, blijft er geen vuil in de oppervlakte zitten. De egale vloer draagt ook bij aan het gemak om de vloeren te reinigen. Een onderdeel van de perfecte leer- en leefomgeving is een goede uitstraling waar een schone vloer aan kan bijdragen. Bolidt biedt begeleiding aan in de vorm van een onderhoudsplan of onderhoudscontract om de kwaliteit van de vloeren door de jaren heen te blijven waarborgen. Naast het feit dat vloeren gemakkelijk schoon te maken zijn, zijn de vloeren ook slijtvast en door de elasticiteit stootvast, krasvast en scheur bestendig. Essentieel voor vloeren in het onderwijs.

Foto: Betacampus, Michael van Oosten

directies, facilitair managers en aannemers binnen het onderwijs. Daarnaast is Bolidt bekend met de geldende normen en leent zich daarom perfect als meedenkende partner op tal van onderwerpen: vloeradviezen per ruimte, duurzaamheid, esthetiek en certificeringen. Maar ook over specifieke eisen, zoals onderhoud, het minimaliseren van geluidsoverlast en het creëren van een juiste beleving die bijdraagt aan de prestaties van de leerlingen.

onderwijs zoals bijvoorbeeld schoonmaakgemak, onderhoudsgemak, hygiëne en duurzaamheid, is het belangrijk om in gedachte te houden dat de vloer ook een sfeerbepalende rol heeft. Op esthetisch vlak biedt Bolidt opdrachtgevers en architecten onbegrensde designmogelijkheden. Bijna alle kleuren zijn mogelijk, effen of gemêleerd. Patronen kunnen worden ingestrooid, parelmoer kan worden toegevoegd. Een print of schildering in het materiaal opnemen is mogelijk. Ook licht kan erin verwerkt worden. Zelfs een 3D-effect behoort tot de opties. Om uitzonderlijke ontwerpideeën te kunnen realiseren, is het Bolidroom in het leven geroepen. Dit is een ruimte in het lab waar we dromen proberen te

SCHOOLDOMEIN

december 2020

“Constant blijven ontwikkelen en innoveren is van groot belang om onze klanten in het onderwijs te kunnen blijven voorzien van de meest duurzame en hygiënische vloeren”

Hoornbeeck College

IJsselcollege

realiseren. Experts op het gebied van kunststof vloeren fuseren hier samen met enthousiaste architecten. Een goed voorbeeld van een ontwerp wat hier is ontstaan, is de vloer van het Hoornbeeck College. Het ontwerp van de vloer van het Hoornbeeck College heeft vanaf het begin een integrale rol gespeeld in het totaalbeeld en het ethos van de school. Grijze voetafdrukken op de grijze achtergrond van de begane grond staan voor eerstejaarsstudenten die aan hun opleiding beginnen, terwijl felgekleurde voetstappen symbool staan voor studenten die als jongvolwassenen vertrekken, gekleurd door de vaardigheden en ervaring van de opleiding. Ook zijn er LED-lijnen in de vloer verwerkt die de voetstappen omcirkelen. De LED-lijnen vormen een klok. Met het verstrijken van elk half uur verschuift het licht naar de volgende lijn. De co-creatie tussen de architecten en de Bolidroom maakt zo’n conceptueel stuk vloer mogelijk.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

TOTAL COST OF OWNERSHIP Een van Bolidt haar succesvolle samenwerkingen is met SOL Villa ambacht een Dalton speel-ontwikkelleerplein. Bij de samenwerking met SOL Villa werden meerdere partijen betrokken bij het proces om de juiste vloer uit te kiezen. Denk hierbij aan de ouders, de medezeggenschapsraad, het bestuur en zelfs de kinderen. Wat SOL Villa belangrijk vond, was dat de vloer vanzelfsprekend hygiënisch is, aan alle eisen kan voldoen wat betreft spelende en werkende kinderen en dat de vloer een rustige en duurzame uitstraling heeft. Zoals door SOL Villa zelf omschreven zijn er verschillende redenen dat ze voor een Bolidt vloer hebben gekozen. Eén van deze redenen is dat de Bolidtop 700 college vloer gemakkelijk 30 jaar meegaat en tussentijds amper onderhoud nodig heeft. De eerste 10 jaar zelfs helemaal niet. Dat maakt ook de investering aantrekkelijk. Geen tot weinig jaarlijkse onderhoudskosten, draagt jaarlijks bij aan lage exploitatiekosten. In vergelijking met een linoleum of marmoleum vloer hoeft een Bolidt vloer niet jaarlijks in de was. Het geld wat hier ieder jaar mee bespaard wordt kan dus geïnvesteerd worden in dat waar het allemaal om draait, namelijk het onderwijzen van de kinderen. Verder kon SOL Villa ook veel wijsheid halen uit referentiebezoeken. Op deze manier kon men zien wat voor mogelijkheden er bijvoorbeeld op esthetisch vlak mogelijk zijn en wat de ervaring is met de vloeren. Al met al zegt één beeld meer dan duizend woorden, maar een ervaring overtreft alles. Stap in de wereld van Bolidt en laat je inspireren. Je moet zien, voelen en ervaren wat Bolidt te bieden heeft. Ga zelf aan de slag met materialen maken, testen en zelfs nieuwe toepassingen bedenken. Laat je droom in kunststof uitkomen. Met het Bolidt Innovation Center maakt Bolidt haar droom waar om samen met klanten en relaties te creëren en innoveren. Kijk voor meer informatie op de website www.bolidt.nl en maak een afspraak voor een uniek programma speciaal afgestemd op uw bezoek!

Tekst Sibo Arbeek Fotografie ZENBER Architecten

BELEVING EN BEHEER

LEEROMGEVING IN GROENE OASE

ALASCA daagt uit De Amsterdam Liberal Arts & Sciences Academie geeft onderwijs met internationale focus. Daar hoort een uitdagende leeromgeving bij voor een eigenzinnig en innovatief onderwijsconcept.

at een inspirerend gesprek met directeur Martijn Meerhoff van ALASCA, samen met Ingrid Heijne van ZENBER Architecten en Bram van der Kleij van ICSadviseurs. Het gaat dan ook over een geslaagde transformatie van een bestaand schoolgebouw, met het accent op de beleving van de leer- en werkplek. Martijn: â&#x20AC;&#x153;In 2015 groeide Cartesius I hard; er kon geen leerling meer bij, maar ouders wilden per se hun kind op onze school krijgen. Toen ontstond vanuit het bestuur Esprit Scholen het idee van een Cartesius II maar wel vanuit een ander concept en met een eigen naam. Schoolnamen zijn vaak arbitrair en hebben weinig met de inhoud van het onderwijs te maken. Het moest iets liberal arts en sciences zijn, want dat vinden we essentieel in het onderwijs. Toen kwamen we op ALASCA, dat voor de Amsterdam Liberal Arts & Sciences Academie staat. Bovendien roept het woord ALASCA associaties op met reizen, ontdekken, wetenschap, duurzaamheid en groen. Onze beoogde eerste locatie was in een klassiek pand aan de Plantage Muidergracht, maar dat ging niet door. Vervolgens kwam deze locatie aan het Geertje Wielemaplein op het Zeeburgereiland in beeld. Dat is iets anders dan een pand met geschiedenis in het hartje van de oude stad. Maar nu we hier zitten merken we dat het een omgeving is waar de nieuwe, vaak jonge bewoners de verbinding

zoeken en met themaâ&#x20AC;&#x2122;s als met duurzaamheid en sociale cohesie bezig zijn; uiteindelijk past ALASCA hier dus heel goed. We bestaan vijf jaar en tellen nu 515 leerlingen tot en met het vijfde jaar en we groeien nog door naar een laatste klas en een internationale afdeling. Ons onderwijsconcept is zowel op inhoud als de organisatie van het onderwijs vernieuwend. Op inhoud gaat het om aspecten als morele vorming, filosofie, ethiek en design.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

vlnr Bram van der Kleij, Martijn Meerhoff, Ingrid Heijne

We organiseren ons onderwijs in langere lessen in een ochtend- en middagdeel. De nadruk ligt op verdieping en minder op kwantiteit; we nemen de tijd om echt te duiden en met de grote vragen aan de slag te gaan. Veel scholen houden het klein en dichtbij en behandelen in veel uren meerdere onderwerpen achter elkaar. Wij behandelen de grote vraagstukken, bijvoorbeeld over armoede en internationale rechtvaardigheid. Daarnaast slaan we een brug tussen internationaal onderwijs en regulier Nederlands onderwijs en halen onderdelen van het internationaal curriculum binnen.” GEEN BLANCO BLAD Martijn: “Het is anders dan met een blanco blad beginnen en we schaven ons onderwijsconcept bij door de ervaringen met dit gebouw. We waren gewend om in meer kleinere ruimten te werken, maar dit gebouw kent grote leerpleinen, met in de rand de lokalen. In de praktijk gaan de leerlingen daar goed mee om en zijn er genoeg mogelijkheden om je eigen groepje op te zoeken. Wat me in dit gebouw aansprak was dat het open, licht en luchtig was, met veel glas, veel open ruimten. De leerpleinen op de verdiepingen zijn afgesloten en rustig. Dat past erg bij wat we zelf wilden en dat hadden we niet in ons oude gebouw. In het jaar voor de verhuizing zijn we hier met een deel van het team, de leerlingen en hun ouders geweest. Unaniem vonden ze dat het zachter en huiselijker mocht worden en meer kleur moest

SCHOOLDOMEIN

december 2020

“De nadruk ligt op verdieping en minder op kwantiteit; we nemen de tijd om echt te duiden en met de grote vragen aan de slag te gaan”

krijgen. Het functionele deel klopte redelijk, maar de sfeer was niet wat wij wilden en zochten.” Ingrid: “Mijn uitdaging was een interieurontwerp te maken voor het eigenzinnig, innovatief onderwijsconcept van ALASCA en hun identiteit zichtbaar en voelbaar te maken. Het gebouw had een stoer karakter, maar door de grootsheid was er geen plek voor warmte en geborgenheid. De aula was vooral een zakelijke verblijfsruimte en vooral jongere leerlingen hebben herkenbaarheid en beslotenheid nodig.” Bram knikt: “We zochten ook bouwkundig naar de mogelijkheid om meer ruimten te maken, passend bij de stijl en identiteit van de school. De structuur dwong ons om de open ruimten verder te definiëren.” Ingrid: “Ik wilde ook een mix van werken leerstijlen, zodat een leerling wat te kiezen heeft. Het gebouw heeft nu plekken om geconcentreerd te werken, met een groepje aan de slag te gaan of juist op een bank te hangen of in de hal te tafeltennissen. Die vrijheid van keuze is heel belangrijk.” Martijn knikt: “Er is ruimte om je eigen weg te vinden; heel mooi om te zien hoe positief de leerlingen reageerden op de transformatie van de aula. Je voelde de opwinding toen de zitelementen, het podium en de tribuneonderdelen werden geplaatst. Het was alsof ze thuis kwamen.” URBAN KARAKTER Ingrid: “De aula had een strak urban karakter, die hebben we als een groen landschap ingericht met verschillende zones en hoogteverschillen. Er is een ruimte voor debat met een podium en er staan grote kunstleren banken waar je heerlijk kunt chillen. Aan de raamzijde heb ik groene zones gemaakt met bestaande banken waar ik plantenbakken heb toegevoegd. Circulariteit is ook een thema en we hebben een nieuwe functie aan bestaande meubelstukken gegeven. Daarnaast hebben we tafels met een houtlook geplaatst en van Amsterdams stadshout een prachtige wand gemaakt. Je hebt niet het idee

BELEVING EN BEHEER PROJECTINFORMATIE Project Transformatie voormalig IJburg 2 gebouw tot nieuwe leeromgeving voor ALASCA Opdrachtgever Esprit Scholen Projectmanagement/programma van eisen ICSadviseurs Interieurarchitect ZENBER Architecten Architect bouwkundig deel Atelier Pro Aannemer Verwol BVO 7.090 m² Stichtingskosten € 1,5 mio incl. btw Oplevering September 2020

pleinen gekoppeld, waarbij Sandra Broersen prachtige graphics heeft gemaakt die het thema van een plein verbeelden. Aan de buitenkant wijzen de gekleurde labels je de weg. Overal in de aula en de leerpleinen liggen gekleurde karpetten met verschillende patronen, die samenhangen met de kleuren die we hebben toegepast, waardoor de oriëntatie in het gebouw ook is verbeterd. Op de verdiepingen vind je ook een mooie mix van leerwerktypen en is de akoestiek door gekleurde baffles sterk verbeterd. De containers waren knalgroen en hebben we op elk leerplein een eigen plek gegeven. De docentenkamer is tenslotte met een grote leestafel en fijne banken informeler geworden.” Martijn: “Er was niet echt een teamkamer in het gebouw. Docenten blijven op hun deelschool was de filosofie. Maar als je geen centrale plek maakt op de rustmomenten gaan mensen elkaar niet meer vinden. Je bent altijd onder leerlingen, maar je hebt ook momenten nodig dat je even uit je rol kunt stappen.”

dat je in een school bent. We hebben een hangende tuin aan het iets verlaagde plafond gemaakt, zodat je de wereld op zijn kop ziet. Het plafond is gemaakt van vilt van gerecyclede petflessen en we hebben de uitstraling verzacht met bladeren van wolvilt. Het licht was monotoon en hebben we nu mooi in het verlaagde plafond verwerkt, zodat het net is alsof de zon tussen de bomen op de blaadjes schijnt.” ZICHTBAAR EN VINDBAAR Martijn: “Elke verdieping heeft een eigen thema; heelal en aarde, wetenschap, invloedrijke personen, Amsterdam en straks ook internationaal.” Ingrid: “De verschillende kleuren hebben we aan de leer

BELEVING VOOROP Bram: “We hebben bewust voor een interieurarchitect gekozen omdat de nadruk in de opgave daarop gericht was; het ging over beleving en je zag in dit proces heel mooi hoe je elkaar bouwkundig en qua inrichting kunt versterken.” Ingrid knikt: “Het gaat om de integraliteit van een opgave, je kunt een installatie niet los zien van de beleving.” Martijn: “Ik was als opdrachtgever heel goed in staat om aan te geven wat mijn leerlingen en docenten nodig hebben. Het moest daarnaast ook op een circulaire manier gebeuren. Het team moest vervolgens de vertaalslag maken naar het gebouw en de inrichting ervan. We zijn erg blij met het resultaat.” Voor meer informatie surft u naar www.zenber.nl of www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Sibo Arbeek

BESCHERM UW VLOER

Verlaag uw schoonmaakkosten Een school laat een prachtige vloer leggen, die perfect in de totale inrichting van het gebouw past. Na een aantal maanden in gebruik is de teleurstelling groot wanneer de vloer er vies en belopen uit gaat zien. Er is een manier om het eerste gevoel te behouden en het laatste te voorkomen. Uw vloer blijft er jarenlang schoon en representatief uitzien en bezoekers en medewerkers kunnen veilig in het gebouw verblijven. Maak kennis met Coral schoonloopmatten.

et gesprek over de Coral schoonloopmatten voert Schooldomein met Segmentmanager Onderwijs Marieke Meulman en Group Sales Support Manager Edwin Kockelkoren, verantwoordelijk voor Coral. Beiden zijn werkzaam bij Forbo Flooring. Forbo’s productielocatie van Coral ligt tegenover de Marmoleum fabriek in Assendelft. Edwin: “Het schoonhouden van vloeren noemen we ook wel met een mooi woord entrance science. Wanneer je een gebouw veilig en schoon wilt houden, is het belangrijk op tijd na te denken over de looproutes in het gebouw en het aantal mensen dat dagelijks het gebouw binnenkomt en weer verlaat. Op die manier breng je verschillende schoonloopzones in kaart. Soms zie je bij de ene ingang een behoorlijke mat liggen, maar bij een andere entree of zij-ingangen weer niets. Dat werkt dan dus niet goed. Bij basisscholen zie je de trend naar groene speelpleinen, met bomen, vijvers, toestellen en trapveldjes. Dat maakt het nog lastiger de school schoon te houden en levert meer problemen op in de vuilopvang. Met name in de herfstperiode neemt het aantal klachten toe en zie je dat veel scholen ons benaderen. Dan is het belangrijk al buiten het gebouw te beginnen met het afschrapen van het ergste vuil.” VARIATIE EN INTENSITEIT Marieke knikt: “Vaak ligt de focus op het schoon maken van het grote oppervlak, de hal en de lokalen, terwijl het juist belangrijk is de matten regelmatig even te stofzuigen, bijvoorbeeld na het speelkwartier. Dan bespaar je zoveel vervuiling en daardoor schoonmaaktijd en kosten.” “80 procent van al het vuil in publieke gebouwen wordt naar binnen gelopen”, licht Edwin toe, “wij kunnen met zes meter schoonloopzone tot 95 procent van de vervuiling tegenhouden en dat kan tot 65 procent van de schoonmaakkosten

SCHOOLDOMEIN

december 2020

BELEVING EN BEHEER

“Een schoonloopsysteem begint buiten en eindigt binnen”

besparen. Maar dan moet je het schoonloopsysteem wel goed en regelmatig schoonhouden. Door minder vaak schoon te maken of juist een variatie in intensiteit te bewerkstellingen lever je een bijdrage aan de exploitatie van de school. Het is gelukkig wel veranderd; je ziet nu ook scholen met acht meter entree zones, als onderdeel van het ontwerp. Daar spelen wij met onze Coral schoonloopsystemen op in; Coral is effectief, stijlvol, duurzaam en brandveilig en integreert perfect in het vloerenplan van de school.” DRIE SCHOONLOOP ZONES Edwin: “Wij hanteren drie schoonloopzones. Een buitenmat of borstelmat buiten helpt om het grove vuil van de schoenzolen te schrapen voordat leerlingen en medewerkers of bezoekers naar binnen gaan. Daar hebben wij matten van Coral Grip of Nuway-profielmat voor. Vaak zie je ook een open constructie, waarbij het afgeschraapte vuil door de

mat in een opvangput valt. Wanneer je binnenkomt zorgt een schoonloopmat voor de kleinere vuildelen en het vocht, zodat de schoenzolen schoon en droog naar binnen gaan en er ook geen gevaar meer bestaat voor uitglijden. Doordat je de circulatiezones goed in beeld hebt gebracht kun je op de plekken waar ook veel verkeer is, zoals zij-ingangen, recepties, trappen of de algemene ontmoetingsruimte speciaal ontwikkelde Coral-schoonloopmatten leggen. Vaak wordt het tijdens het leggen van de vloer meegenomen en anders kan er achteraf een schoonloopmat ingesneden worden. Eigenlijk gebeurt het nooit dat een school wordt opgeleverd zonder schoonloop systeem.” Marieke: “Het is ook gemaakt met duur zame materialen. Het garen van de tegels is het nylon van oude visnetten. Daar halen we de kleur uit en verpulveren het tot basismateriaal nylon waar we 100% kwaliteit nieuwe garens van maken. De garens stikken we op een rug van 100% gerecyclede pet flessen. Dat noemen we Econyl garens.” AANTREKKELIJKE BELEVING Edwin: “Je ziet dat het accent ook meer komt te liggen op een aantrekkelijke beleving. Daarom werken we inmiddels met meer kleuren en kijken binnen Forbo breder naar de laatste trends. Er zijn veel mogelijkheden, om er een geheel van te maken of juist een mat die contrasteert met de vloer.” Marieke: “Een lichte schoonloopmat is niet zo’n handige keuze en rood of groen ook niet. Dat zijn kleuren die niet echt vuil verhullend zijn. Dat geldt trouwens ook voor de kleur zwart, waar je het zand goed op ziet liggen. Het meeste verkopen wij de grijstinten; van licht tot donkergrijs, want daarmee verhul je vervuiling. De standaard was dat we rolmateriaal in een bepaalde lengte leveren, waarna de installateur dat volledig verlijmt. Nu kunnen we in dezelfde kwaliteit een tegelformaat van 50 x 50 centimeter leveren die je sneller kunt installeren met minder snijafval. Mocht een tegel ernstig vervuild of beschadigd zijn, dan kun je deze door een nieuwe vervangen, met veel minder vervangingskosten. Je kunt met tegels ook veel meer, zoals de buitenkant naar binnen leggen of met tegels een looppad met verschillende kleuren leggen. Met tegels kun je patronen neerleggen en we hebben zelfs matten waarin we logo’s leggen, zoals in het Minnaertgebouw op de campus in Utrecht. Dan weten studenten en bezoekers zeker dat ze in het goede gebouw terecht komen.” Voor meer informatie kijkt u op https://www.forbo.com/flooring/nl-nl/producten/schoonloopsystemen/czno6v?utm_source=schooldomein&utm_medium=sd2&utm_campaign=entreesystemen

SCHOOLDOMEIN

december 2020

HUIS DISTINTO IN BARENDRECHT

Gezonde omgeving voor kinderen met een beperking Een flinke verbouwing van het huis waarbij meer daglicht en automatische ventilatiemogelijkheden zijn toegepast, zorgt voor gezondere en prettigere kamers waarin de kinderen spelen, leren en slapen. De medewerkers van Stichting Distinto en ouders van de kinderen ervaren nu een wereld van verschil.

n Huis Distinto in Barendrecht worden kinderen met een psychiatrische beperking verzorgd en opgevangen. Stichting Distinto richt zich op jeugdigen van 0 tot 18 jaar met een psychiatrische problematiek en op begeleiding van hun ouders. De Stichting zet zich vanuit maatschappelijke betrokkenheid en een christelijke identiteit in voor alle kinderen en jongeren met gedragsproblemen, diverse vormen van autisme, ADHD en psychiatrische stoornissen in hun ontwikkeling. Direc-

teur-bestuurder Ingrid Hartog vertelt hoe die zorg er precies uitziet: “Stichting Distinto biedt buiten schoolse begeleiding, individuele begeleiding, (dag)opvang en logeeropvang. Het kan zijn dat het kind het vanwege zijn/haar problematiek niet lukt om binnen de schoolse situatie toe te komen aan leren en ontwikkelen. Soms is de veiligheid van medeleerlingen en onderwijzers in het geding, met als gevolg dat het kind thuis komt te zitten en in een sociaal isolement raakt, met alle gevolgen van

oude situatie

nieuwe situatie

SCHOOLDOMEIN

december 2020

BELEVING EN BEHEER

nieuwe situatie

dien. Het biedt leerlingen met een beperking de mogelijkheid om onder schooltijd te leren in een passende omgeving; wij noemen dat learn2do! We hebben een begeleidingsgroep voor buitenschoolse opvang en kinderen kunnen in de weekenden bij ons terecht. Ook begeleiden we kinderen die vanwege hun beperking niet meer naar school kunnen. Naast dat we er voor de kinderen zijn, willen we de ouders begeleiden in de opvoeding van deze kwetsbare kinderen. Ook worden er verschillende trainingen aangeboden.” KWETSBARE DOELGROEP Huis Distinto is gevestigd in een voormalig Ronald McDonald Huis aan Dennenhout 3 in Barendrecht. “Toen er een mogelijkheid kwam om het gebouw over te nemen, hebben we ons daarvoor ingeschreven. Het bestuur van Stichting Ronald McDonald Huis Barendrecht herkende in onze ideeën de oorspronke lijke missie van het Huis; namelijk er zijn voor deze kwetsbare doelgroep. We hebben op de beneden verdieping een grote leefruimte en twee slaapkamers en boven vier slaapkamers gecreëerd. Hierin staan naast bedden ook bureaus. Daarnaast zijn er op de bovenverdieping nog een paar ruimtes waar we overleg hebben en gesprekken voeren met ouders”, zo vertelt Ingrid.

oude situatie

DONKERE KAMERS, WEINIG VENTILATIE Het gebouw bleek echter niet optimaal geschikt voor de opvang van de kinderen. De kamers voor de opvang waren vrij donker en hadden weinig lichtinval, wat voor de doelgroep extra onwenselijk was. Ingrid: “Er waren keuzes gemaakt die niet altijd even handig uitpakken voor deze doelgroep. Dat merk je pas als je er een tijdje in werkt. Naast dat de kamers te donker waren hadden ze ook te weinig ventilatiemogelijk heden. Uit veiligheidsoogpunt mochten de bestaande ramen niet open staan als de kinderen in de kamers aanwezig waren. Wanneer kinderen hier elke dag zijn, is dat eigenlijk onwenselijk. Als je ze te veel in het donker zet met te weinig frisse lucht, bestaat het

SCHOOLDOMEIN

december 2020

gevaar dat kinderen met depressieve klachten daar verder in wegzakken. Ook voor onze medewerkers was het niet prettig, je wilt voorkomen dat serieuze klachten als hoofdpijn optreden.” KLIMAATBEHEERSINGSSYSTEEM Architect Lex Bruns begeleidde het project om Huis Distinto veiliger en gezonder te maken. Hij wees op de ondersteuning die VELUX Nederland biedt om bij maatschappelijke projecten gebouwen gezonder te maken. Ingrid: “Zij adviseerden ons uitgebreid over alle daglichtmogelijkheden en dat bleek meer dan verwacht. Door extra daglicht en automatische ventilatiemogelijkheden toe te passen, zijn gezonde en comfortabele kamers gecreëerd waarin de kinderen kunnen spelen, leren en slapen. Tegelijk werd een deel van het dak vervangen, kregen de kamers nieuwe vloerbedekking en werd er schilderwerk uitgevoerd. Doordat de VELUX dakramen hoog in het dak zitten, is er gekozen voor elektrische dakramen, voorzien van het VELUX ACTIVE klimaatbeheersingssysteem. Het openen en sluiten van de dakramen gaat hierdoor automatisch op basis van sensoren die de hoeveelheid CO2 en de binnen- en buitentemperatuur meten en de weersverwachting monitoren. Daarnaast kunnen enkele medewerkers van Distinto via hun smartphone zelf de bediening regelen. PRETTIGER KLIMAAT De reacties op de vernieuwde kamers zijn erg positief. Ingrid: “Je kunt als medewerker gelijk aan het werk als je ergens binnenkomt. Er is nu veel meer licht inval en er zijn minder klachten over hoofdpijn. Ook de ouders van de kinderen zijn erg positief. Ze laten hun kinderen bij ons achter in een heerlijk frisse en lichte ruimte. Dat is echt een enorm verschil met de oude situatie.” Hoe ervaren de kinderen zelf de vernieuwde ruimtes? Ingrid: “In het begin moesten ze

SCHOOLDOMEIN

december 2020

“Het openen en sluiten van de dak ramen gaat automatisch op basis van sensoren die de hoeveel heid CO2 en de binnen- en buitentempe ratuur meten en de weers verwachting monitoren”

enorm wennen en vonden het niet meteen mooier. Dat hoort echt bij deze doelgroep. Op een gegeven moment hoor je wel dat ze nu alles veel beter en de kamers ook veel schoner vinden. We hebben drie tot vier keer per dag een kamermoment, waarbij ze op hun kamer moeten spelen. Dat vinden ze nu veel fijner dan voorheen.” EXCELLENTE ZORG Er is nog een ander punt waarop veel verbetering te merken is: de veiligheid in het Huis. “Voorheen moesten medewerkers eerst de ramen dichtdoen voordat kinderen naar hun kamer gingen, want het risico bestond dat kinderen door een raam naar buiten klommen. Het scheelt ons zoveel werk nu dit allemaal automatisch geregeld is. We weten gewoon dat het veilig is wanneer de kinderen op hun kamer zijn.” Ingrid raadt vergelijkbare zorginstellingen aan om goed na te denken over wat daglicht en frisse lucht doen met de verblijfsomgeving van kinderen. “Op het moment dat je excellente zorg wilt leveren, is dit een heel belangrijk element. Kinderen zitten tegenwoordig heel veel binnen. Dan is het belangrijk dat ze daar in een gezonde omgeving leven. Ik zou dan ook iedereen aanraden zeker niet te bezuinigen op het binnenklimaat. Een automatisch systeem van natuurlijke ventilatie vind ik echt een briljante uitkomst!” Kijk voor meer informatie op www.velux.nl/active.

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Studio Beeldwerken

BELEVING EN BEHEER

NIEUWE HUISVESTING VOOR AVANS+

Ontwerp en inrichting stimuleren spontane ontmoetingen Dat een functioneel vloerplan bijdraagt aan de beleving van een nieuwe leeromgeving bewijst de renovatie en gedeeltelijke nieuwbouw van Avans+ in Breda. Het is ook en eigenlijk vooral in deze tijd een plek waar je graag wilt zijn. Om te leren, werken en vooral ook te ontmoeten.

iriam Verdaasdonk is manager facility services en heeft met de verschillende opleidingen van Avans+ recent een nieuw pand betrokken aan de Claudius Prinsenlaan in Breda. Gert-Martijn Zwartsenburg van Rienks Architects was voor het ontwerp verantwoordelijk

en Liselotte Flu maakte als concept designer van Interface het vloerenplan dat ook werd uitgevoerd. Miriam: â&#x20AC;&#x153;Avans+ biedt ruim 200 postbachelor- en masteropleidingen aan voor mensen die al een hbo-opleiding hebben en voor een verdere verdieping of nieuwe vaardigheden bij ons een opleiding

SCHOOLDOMEIN

december 2020

willen volgen. Dat zijn opleidingen van verpleegkunde tot bedrijfskunde.” Avans+ is een dochter van Avans Hogeschool met vestigingen in Breda, Roosendaal, ‘s-Hertogenbosch en Tilburg. Miriam: “We waren uit ons jasje gegroeid en zochten een nieuw gebouw. Dat is dit mooie pand geworden dat vlak bij de locatie van Avans Hogeschool ligt waardoor de campus is uitgebreid. Wij wilden graag een uitdagende en fijne leeromgeving voor onze deelnemers en dat was in het vorige gebouw niet mogelijk. Dit kantorencomplex is gepimpt en er is een deel met een prachtige serre als paradepaardje tegenaan gezet en opnieuw ingericht. Het fijne is dat het een open en licht gebouw is, dat door de

“Daarmee creëer je een natuurlijke vloer waar mee je buiten naar binnen haalt en dat heeft ook een positieve werking op de mensen die het gebouw gebruiken” aanbouw van de serre nog meer tot zijn recht is gekomen. Het is ook fors groter dan het vorige en biedt een diversiteit aan leerplekken, met een groot auditorium, dat ook flexibel kan worden ingezet. Daardoor kunnen we een mooie mix van hybride vormen van onderwijs aanbieden, waardoor onze studenten niet meer tien lessen achter elkaar met alleen maar zenden hoeven volgen.” DEELS DOCENTONAFHANKELIJK “Dit pand speelt in op de nieuwe vormen van het onderwijs, die voor een deel docentonafhankelijk zijn”, vertelt Miriam. “Daarnaast zijn alle ruimten uitgerust met cameramogelijkheden, zodat we combi

SCHOOLDOMEIN

december 2020

naties van fysiek en online kunnen maken. Mensen kunnen elkaar hier ontmoeten en in diverse ruimten leren en werken. We hebben 24 persoonslokalen, ruimten voor 16 personen, break-out plekken om individueel of in groepjes te werken. Daarnaast is er een prachtig werkcafé en een restaurant. Door flexi bilisering van ons onderwijs en de enorme ruimte in ons pand kunnen we goed met de richtlijnen rond corona omgaan; hier kun je prima afstand bewaren en kan je in een ruimte voor 24 personen nog steeds voor 12 personen fysiek onderwijs aanbieden waarbij eventueel ook nog deelnemers deze les online kunnen bijwonen. We merken juist dat mensen het fijn vinden om hier af te spreken, in plaats van thuis of op kantoor. Daarbij is de start van een opleiding altijd fysiek, net als het afstuderen. Dat is beter voor de groepsband en stimuleert de onderlinge contacten.” FLAGSHIPSTORE Gert-Martijn: “Het is een gebouw in zes lagen, waarvan de begane grond en de eerste drie verdiepingen voor het onderwijs bestemd zijn en de bovenste verdiepingen voor de kantoren. Wat wij vooral in de selectie meepikten was dat Avans+ behoefte had aan een flagshipstore, een reclamebord, dat staat voor wat ze willen bieden. Die ambitie hebben we gevisualiseerd, waarbij het elkaar ontmoeten een meerwaarde is om naar het gebouw te gaan. Daardoor leer je elkaar kennen en dat zorgt voor een extra verdiepingsslag in het onderwijs. Het oude gebouw was negatief, donker, laag, gehorig en onoverzichtelijk; alles wat je niet wilt in deze tijd. Dat bood ons het goede leidmotief om dit gebouw te structureren en vorm te geven. Het had een heldere structuur en was veel lichter, maar door de T-vorm had het slechts de hoofdontsluiting in het midden en doodlopende gangen in de vleugels van de T. De vraag is waar je elkaar dan gaat ontmoeten. We kwamen met de oplossing om een serre te bouwen over de twee lagen in de oksel van het gebouw. Daardoor creëer je veel ruimte voor ontmoeten en maak je

BELEVING EN BEHEER een transparant gebouw met bovendien een prachtig uitzicht en veel natuurlijk daglicht. Tegenover de hoofdentree is een nieuw plein met een extra trap ontstaan; die de begane grond met de eerste ver dieping verbindt. Daardoor is er een interessante flow in het gebouw ontstaan en kun je door het gebouw dwalen en shortcuts nemen, waardoor de kans op interactie toeneemt. Met de ingreep van de serre is het contactvlak tussen de twee vleugels enorm vergroot. Wanneer je binnenkomt zie je eerst het grote ontvangstmeubel en een koffiebar. Links liggen het werkcafé en het restaurantdeel. Op de verdiepingen liggen tegenover de klaslokalen lange stroken die voor diverse werkvormen geschikt zijn, met overlegtafels, banken en kleine werkruimtes.”

natuurlijke vloer waarmee je buiten naar binnen haalt en dat heeft ook een positieve werking op de mensen die het gebouw gebruiken. Ik heb gekeken welke functies in het gebouw zitten. Zo heeft het gebouw veel glazen wanden en heb ik met verschillende soorten vloeren met de begrenzingen van ruimten gespeeld, waardoor soms een grens het lokaal inloopt of juist andersom.”

PROJECTINFORMATIE Project Inrichting vloeren getransformeerd gebouw Avans+ Opdrachtgever Avans+ Vloerinrichting Interface Bvo transformatie 8.000 m² incl. parkeerkelder technische ruimtes Architect Rienks Architects Aannemer Bouwbedrijf Boot te Breda Ingebruikname Mei 2020

FUNCTIONEEL VLOERPLAN Liselotte: “Interface werkt al jaren samen met Avans en we hebben voor een aantal panden het vloer ontwerp gemaakt en producten geleverd. GertMartijn heeft mij hierbij vroeg betrokken, waardoor ik mee kon denken in de visie van de school. Het is een vloer, dus het moet lang meegaan en niet over een paar jaar weer gedateerd zijn. Het begint bij een functioneel vloerplan opgesteld op basis van de aangegeven zonering in het gebouw. Ik vind contact met de opdrachtgever belangrijk en heb met moodboards verschillende voorstellen uitgewerkt, van extreem en kleurrijk tot biofilisch met veel groen, zodat er wat te kiezen viel. Avans+ koos voor groen en natuurlijk en daar ben ik op doorgegaan. We hebben patronen gekozen die aan de natuur ontleend zijn, zoals mos, steensoorten, gras en kiezel. Daarmee creëer je een

SUBTIELE TEXTUURVERSCHILLEN “Met dit soort vloeraccenten stuur je mensen op een natuurlijke manier door het gebouw. Ik heb ver volgens met subtiele textuurverschillen gewerkt, op sommige plekken wat grover, op andere wat zachter. Voor de grote ruimten heb ik vooral met de textuur gespeeld en in bepaalde gangpaden met werkgebieden heb ik de combinaties grasgroen voor de breakout ruimten en grijsbruin voor de gangen toegepast. De toegepaste producten, zoals Composure en Works Flow bestaan uit verschillende kleuren garens in een subtiel patroon waardoor de vloer ook vuil verhullend is. In de oksel heb ik bijvoorbeeld weer gebruikt gemaakt van luxe vinyl tegels, zo is er een fris gebied ontstaan, met combinaties van hard en zacht materiaal.” Miriam knikt: “We hebben eerst het vloerplan laten maken en vervolgens het interieur bepaald, zodat het goed op elkaar aansluit. Het gebouw is in mei geopend en je ziet nu al dat mensen hier graag komen.” Gert-Martijn tenslotte: “We hadden hier een opdrachtgever met een duidelijke visie en een beeld waar de nieuwe huisvesting aan moest voldoen. Wanneer je dan als team het vertrouwen krijgt ben je tot mooie dingen in staat. We hebben het gebouw zo getransformeerd dat wanneer je binnenkomt je gelijk ziet en ervaart waar het om draait: op verschillende manieren leren en werken en elkaar vooral spontaan ontmoeten.” Voor meer informatie kijkt u op www.interface.com.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Kees Rutten

DE EXTENDED CLASSROOM

Samen, maar toch op afstand les krijgen

Krimp in Zeeland zorgde ervoor dat de middelbare scholen in Zeeuws-Vlaanderen rond 2017 naar samenwerking en nieuwe vormen van onderwijs zochten. Een bestuurlijke fusie tussen de scholen was het gevolg. Voor de coronasituatie werd er al nagedacht over een eigen vorm van remote leren. De oplossing werd gevonden in de extended classroom, een uitgebreide vorm van hybride leren; samen leren op afstand maar toch gewoon in je eigen lokaal.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

BELEVING EN BEHEER

Over Poly Poly is ontstaan vanuit het samenvoegen van headsetsfabrikant Plantronics en videocommunicatiesfabrikant Polycom. Dit heeft geresulteerd in een zeer breed hardware portfolio waarin legendarische audio-expertise wordt gecombineerd met krachtige video- en vergadercapaciteiten om samenwerking op afstand veel makkelijker te maken, van waar iemand ook maar werkt (of leert). Hoewel het merk Poly relatief nieuw is, bestaat Plantronics al sinds 1961 en Polycom sinds 1990. Sindsdien is het betrokken geweest bij diverse grote mijlpalen. Zo ging bijvoorbeeld de transmissie van de befaamde woorden ‘One small step for man, one giant leap for mankind’ van de maan naar de aarde via Plantronics headsets. De oplossingen van Poly worden binnen alle lagen van het onderwijs gebruikt. Van het basisonderwijs tot en met de universiteiten.

kwetsbare vakken uit de havo/vwo bovenbouw zou afzonderlijk niet meer rendabel zijn. De scholen kozen onder meer voor introductie van de extended classroom; een integraal concept dat de drie scholen onderling online verbindt. Elke school heeft een eigen extended classroom. Bijkomend voordeel is dat wanneer een docent ziek of afwezig is, de lessen gewoon door kunnen gaan.

n krimpregio Zeeuws-Vlaanderen dreigden twee van de vier brede scholengemeenschappen te klein te worden om voortbestaan te kunnen garanderen. Voortgezet onderwijs zou daardoor voor een grote groep leerlingen niet meer dicht bij huis bereikbaar zijn en dat betekent doorgaans op minder dan een uur reizen. Door te fuseren tot drie scholen onder één bestuur konden het Lodewijk College in Terneuzen, het Zwin College in Oostburg en het Reynaertcollege in Hulst het onderwijsaanbod in elke gemeente in stand houden. Vooral een aantal

VESTIGINGSARGUMENT Reden voor Schooldomein om het fenomeen van de extended classroom met eigen ogen te zien en bijgepraat te worden door projectleider Eric Provoost en sales director Benelux Sebastiaan Hoogstadt van Poly. Eric: “Het idee om online onderwijs te geven werd als eerste geopperd door de voorzitter van het bestuur Piet de Witte, die zich afvroeg of we niet met een video verbinding kunnen lesgeven, maar wel met het gevoel dat je met andere kinderen in de klas zit. Een goed plan, maar de ervaring leert dat dat lastig wordt met één camera, waardoor je de helft van de leerlingen niet ziet en de docent niet ziet wat er buiten het gezichtsveld gebeurt. Daarnaast willen we voorkomen dat onze leerlingen structureel thuis online onderwijs volgen, omdat we het onderwijs op de nabije locatie niet aan kunnen bieden. De school is behalve leren ook enorm belangrijk om elkaar te ontmoeten. We zijn met een werkgroep aan de slag

SCHOOLDOMEIN

december 2020

gegaan, waarbij het pas op het laatst over techniek ging. Het ging eerst over wat we willen en dan pas hoe we het konden realiseren. Daarnaast wilden we een systeem dat ook voor docenten zonder ICT vaardigheid goed te gebruiken zou zijn. Veel wensen dus en een mooie uitdaging. We zijn een behoorlijke tijd bezig geweest om partijen te zoeken, maar dat bleek lastig. Wat wij wilden kon niemand leveren, maar ‘kan niet’ bestaat niet. Uiteindelijk zijn we bij Poly als fabrikant uitgekomen, die zo’n gebruiksvriendelijk en integraal systeem kon leveren. Daarnaast was de Rabobank gelukkig bereid dit project financieel te ondersteunen. Het is voor het bedrijfsleven in de regio namelijk enorm belangrijk dat er een goed en rijk onderwijsaanbod is. Niet alleen voor toekomstige werknemers, maar ook als vestigingsargument voor bedrijven.”

PROJECTINFORMATIE Project Ontwikkelen en inrichten extended classroom Opdrachtgever Stichting Voorgezet Onderwijs ZeeuwsVlaanderen Financier Stimuleringsfonds Rabobank Zeeuws-Vlaanderen Fabrikant videoapparatuur Poly Installatie, integratie en levering Dekom, specialist op het gebied van videoconferentie Touchscreen Prowise Ingebruikname Januari 2020

SCHOOLDOMEIN

VOLLEDIG INTERACTIEF Eric verder: “We hebben lang nagedacht over de naam van deze manier van onderwijs geven. Begrippen als afstandsonderwijs, hybride leren of remote education komen in de buurt, maar de term extended classroom dekt volledig de lading. Het is in feite een normaal klaslokaal, maar dan uitgebreid. Ons doel was om leerlingen die op afstand zijn de beleving te geven dat ze in het lokaal met de leraar aanwezig zijn, samen met andere leerlingen. De extended classroom telt twaalf tafels per lokaal, waardoor leerlingen de ruimte hebben om met een laptop te werken. De maximale groepsgrootte van twaalf is bewust gekozen, omdat je dan goed drie locaties tegelijkertijd kunt bedienen. Daardoor beschermen we de docent ook, zodat hij niet aan drie keer dertig leerlingen les staat te geven. De extended classroom bestaat uit vijf grote beeldschermen; twee achter tegen de muur en twee aan weerszijden van het grote interactieve scherm / whiteboard voorin de klas, dat de docent voor instructie gebruikt. Daarnaast hangen aan elke kant centraal twee camera’s aan de muur en hangen vier microfoons verdeeld over de ruimte aan het plafond. De leerlingen “op afstand” zien op het linker scherm voorin het lokaal, groot in beeld, de docent. Op het rechterscherm zien zij de leerlingen die in de andere lokalen aanwezig zijn in de les. De leerlingen die fysiek in het lokaal zijn bij de docent, zien de andere twee lokalen op de schermen naast het digibord. De docent ziet op de schermen achter in het lokaal, achter de fysiek aanwezige leerlingen, de leerlingen van de beide locaties die op afstand meedoen. Belangrijk onderdeel van de ervaring voor de leerling is dat de lessen in de virtual classroom, onderdeel zijn van de gewone schooldag. Net zoals je in ‘gewone’ lessen van klas en samenstelling wisselt op basis van je vakkenkeuze, wissel je nu naar een virtuele les. Eric Provoost

december 2020

zegt daarover: “Het mooie is dat de leerlingen gewoon op school blijven, maar tussendoor een les online hebben. Na tien minuten heb je niet meer in de gaten dat deze leerlingen niet in het lokaal aanwezig zijn. We bieden het nu aan voor de vakken wiskunde D, Latijn en geschiedenis. Bart Vercauteren is wiskundedocent: “Over twee uur geef ik hier les in wiskunde D. Dan heb ik hier negen leerlingen van Reynaert en een leerling die vanuit Oostburg de les volgt. Je gebruikt dezelfde trukendoos die je gewoonlijk als docent hanteert om de leerlingen bij de les te houden, maar over het algemeen zijn ze gemotiveerd. De sociale druk is hetzelfde als in een normaal lokaal. Je bent

“We willen niet dat de gebruikers zich bezighouden met de techniek, maar juist met de interactie. Je drukt op de knop en het werkt”

er ook gewoon bij, dus als een leerling zijn vinger opsteekt krijgt hij gelijk het woord. Met een webcam of via chat alleen kun je dat effect nooit bereiken. En wanneer leerlingen zelfstandig aan het werk zijn kun je een vraag wel 1 op 1 beantwoorden via een chat. Qua geluid ervaar je het als onderwijs in één ruimte. De microfoons van het systeem zijn erg gevoelig. De leerlingen zijn erg positief. Het was natuurlijk even wennen, maar ze zijn blij dat ze een vak op een normale manier kunnen blijven volgen, wat anders niet had gekund.” TOENAME VRAAG VIDEOSYSTEMEN Eric: “Als je hier door elkaar heen praat is het net of je normaal in het lokaal bent, bijgeluiden worden door het systeem uitgefilterd.” Sebastiaan: “Het systeem kan naast de genoemde ‘noise block’, het uitfilteren van storende achtergrondgeluiden zoals pengeklik, ook een zogeheten ‘acoustic fence’ instellen, waardoor het alle geluid buiten het lokaal of buiten de ruimte negeert. Daarom werkt het ook goed in open kantooromgevingen. De camera’s volgen de docent, die steeds goed in beeld blijft.” Eric: “Met

BELEVING EN BEHEER

drie videostreams is dat volgen wat lastiger en we hebben ervoor gekozen om de camera’s niet in te laten zoomen op de leerlingen, omdat het overweldigend voor ze over kan komen. Het automatisch inzoomen op de spreker(s) werkt juist weer wel goed wanneer we een teamvergadering hebben met collega’s op de drie locaties. Mooi is ook dat de camera’s vanzelf omdraaien en zich naar de muur richten wanneer het systeem uit is, zodat het voor de gebruiker duidelijk is dat de camera’s uitstaan.” Sebastiaan: “We zien dat de vraag naar videosystemen enorm toeneemt, ook in het onderwijs. Die trend was al gaande, maar COVID-19 heeft deze ontwikkeling in een gigantische stroomversnelling gebracht. Poly heeft een zeer breed assortiment aan videoapparatuur en heeft voor elke ruimte en elke toepassing een gepaste oplossing. Dat kan zo geavanceerd als hier, maar dat kan ook laagdrempeliger met de Poly Studio USB videobar. We werken daarnaast intensief samen met platformleveranciers waarvan Microsoft en Zoom de grootste zijn, zodat het eigenlijk altijd past.” LEERLING CENTRAAL Sebastiaan: “Het mooie van de toepassing hier is dat de leerling centraal staat en het voor de docenten zo gebruiksvriendelijk is. We willen dat de gebruikers zich niet met techniek bezighouden, maar juist met de interactie met leerlingen. Een docent hoeft alleen maar

op de knop ‘aan’ van het Extron bedieningspaneel te drukken en kan zelf het volume regelen. Het is een prachtig systeem, dat ook nog eens vanuit de middelen voor exploitatie betaalbaar is. Waar je verder naar moet kijken, is verlichting en akoestiek; het is wel raadzaam om het lokaal met geluiddempende vloerbedekking in te richten en te zorgen voor goede verlichting vanuit het plafond, zodat je een maximaal effect hebt. Goede integratie van video vraagt kennis, voor elk proces. Van inrichten van de ruimte tot bedieningsgemak en support. Daarom is de keuze voor een gedegen, ervaren systeem integrator en AV-specialist als Dekom een zeer verstandige keuze. Die keuze heeft een grote bijdrage geleverd aan de les-ervaring van de leerlingen en de docenten met dit systeem. Wat je wint met deze oplossing, is reductie in reistijd voor leerlingen en docenten en een flexibelere roosterplanning. Nog veel belangrijker is dat leerlingen in een normale lessituatie blijven.” Bart knikt: “Er is nu al veel interesse van andere scholen; uiteraard collega-scholen uit vergelijkbare krimpregio’s zoals Zuid-Limburg, maar ook scholen uit meer stedelijke omgevingen, die klaar zijn met het heen en weer reizen tussen hun locaties of die een tekort aan docenten voor bepaalde vakken ervaren.” Kijk voor meer informatie op www.poly.com/education of neem contact op met Sebastiaan Hoogstadt, sebastiaan.hoogstadt@poly.com.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Robin Kramer, Brenda Breems Vaste medewerkers Martijn Buskermolen (fotografie), Jaap de Kruijf, Anje

no.

Romein, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie). Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag. Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 82548370 E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein

Duurzaam en circulair met visie en lef Het volgende nummer van Schooldomein ligt medio januari in de bus en kent als thema ‘Duurzaam en circulair met visie en lef’. Een actueel thema en vooral een stimulans om echt een visie op duurzaamheid te hebben. De volgende bijdragen staan op stapel:

Relaties, Postbus 59112, 2014 BT Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Robin Kramer, robin.kramer@schooldomein.nl, 06-30740173. De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl. Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled

• Groot interview met Mirjam Bult van Universiteit Twente: Oude regels rond publiek-private samenwerking (PPS) zitten duurzaam economisch herstel in de weg. • Aardbevingsbestendig bouwen in Ten Boer: een nieuw kindcentrum voor CBS De Fontein, OBS De Huifkar en kinderopvang Kids2b, • Vernieuwbouw Christelijk Lyceum Veenendaal: een opgave waarin hergebruik, circulariteit en identiteit centraal stonden. • Fijn leren in de Dick Bruna School in Waddinxveen: hoe een goede akoestiek een gebouw nog beter maakt. • De meest actuele benchmark exploitatielasten: wat leren we van elkaar door cijfers en uitkomsten met elkaar te vergelijken. • Duurzame renovatie Boaz Jachin in Elspeet: geslaagde transformatie van een rijksmonument. • WELL ontwerpen en bouwen: een debat met spelregels voor een gezond gebouw met gezonde gebruikers. • Nieuwbouw De Entree in Zoetermeer: duurzaam, groen met een open onderwijsconcept.

circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Productie Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

SCHOOLDOMEIN

december 2020

Daglicht en frisse lucht Essentieel in schoolgebouwen Het positieve effect van natuurlijk daglicht en ventilatie op de leeromgeving

Fontys Eindhoven

Onderwijsgroep Tilburg

Verder praten met het Onderwijsteam? Neem contact op via info@gispen.nl

Melanchton Berkel en Rodenrijs

www.gispen.com/nl/onderwijs | www.roomtolearn.nl

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 33 december 2020

www.breedveld.com

De leer- en werkomgeving integraal ontworpen

Paneelwanden

Glaswanden

Schuifwanden

Vouwwanden

Ruimte wordt waardevoller met BREEDVELD mobiele wanden

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

DE VALKUIL van ons impliciete gedrag NIEUW GEBOUW maakt samenwerken vanzelfsprekend NIET OMDAT HET KAN maar omdat het moet ONTMOETEN, LEREN EN INSPIREREN op de plek waar het gebeurt

Schooldomein 2 - december 2020

Articles inside

De extended classroom in het Reynaert College

Huis Distinto in Barendrecht

Bescherm uw vloer

Nieuwe huisvesting voor Avans

Een leeromgeving in een groene oase

Samen naar de perfecte leeromgeving

Een brede ontwikkeling op De Regenboog in Schaijk

Ventilatiekwaliteit in school opwaarderen

Ontdek jouw wereld op Mencia de Mendoza

Een slimme verbinder

Kracht door samenwerking

Leonardo gaat voor brons, zilver en goud

Madurodam voor waterwetenschappers

De kunst van Integraal ontwerpen

Nieuwe IKC De Klimboom in Arnhem

Twee scholen samen met een eigen identiteit

Nieuw gebouw maakt samenwerken vanzelfsprekend

Twee frisse scholen in Venray

De ‘ideale school’ als voorbeeld voor toekomstige basisscholen

Onderwijsdebat Presikhaaf Schoolmeubelen

Wat betekent schaalgrootte voor de overhead

Een prachtige plek voor Koninklijke Visio

Gezond ouder worden begint jong