ARTYKUŁY Andrzej Kowalczyk
Turystyka kulturowa – jak ją rozumieć? Chociaż należy przyjąć, że od samego początku turystyki jako zjawiska społecznego jedną z jej rodzajów jest turystyka kulturowa (ang. cultural tourism), przez długi czas w literaturze przedmiotu nie poświęcano jej wiele uwagi, traktując turystykę kulturową jako część turystyki polegającej na zwiedzaniu (ang. sightseeing). Sytuacja zaczęła ulegać zmianie w latach 90. XX wieku, kiedy to coraz więcej badaczy zaczęło dostrzegać turystykę kulturową jako osobną kategorię. Niektórzy z nich starali się przeciwstawiać ją (traktując jako „elitarną” formę turystyki) tak zwanej turystyce masowej (ang. mass tourism), która była kojarzona przede wszystkim z biernym, „bezrefleksyjnym” wypoczynkiem, podczas gdy turystyka kulturowa polegała na wypoczynku czynnym pod względem zaangażowania emocjonalnego oraz na dążeniu do poszerzania wiedzy. W Polsce wyraźny wzrost zainteresowania turystyką kulturową – która wcześniej była traktowana jako część krajoznawstwa – dał się zauważyć w pierwszej dekadzie XXI wieku. Wtedy to ukazały się publikacje1, dzięki którym pojęcie „turystyka kulturowa” znalazło powszechną akceptację, a związane z nią formy aktywności turystycznej zaczęły być przedmiotem studiów coraz liczniejszego grona badaczy. Większość z nich zaczęła publikować wyniki swoich badań w powstałym
z inicjatywy Armina Mikosa von Rohrscheidta czasopiśmie online „Turystyka Kulturowa”, którego pierwszy numer ukazał się jesienią 2008 roku. Zgodnie z typologią zaproponowaną przez Krzysztofa Przecławskiego2 turystyka kulturowa mieści się w turystyce o charakterze poznawczym (edukacyjnym), aczkolwiek niektóre jej formy wykraczają poza tę nazwę. Tak jest np. z turystyką o charakterze religijnym czy turystyką, która jest w swojej formie bliska rozrywce. K. Przecławski wymienia pięć relacji zachodzących między turystyką a kulturą3: • turystyka jest funkcją kultury, • turystyka jest elementem kultury, • turystyka jest przekazem kultury, • turystyka jest spotkaniem kultury, • turystyka jest (może być) czynnikiem przemian kulturowych. Oddzielenie od siebie podanych wyżej związków między turystyką a kulturą bywa niekiedy trudne. Znacznie łatwiej jest przyjąć uproszczone założenie, iż turystyka jest z jednej strony atrybutem kultury, a z drugiej czynnikiem ją zmieniającym. Turystyka kulturowa – traktowana jako rodzaj turystyki bliskiej turystyce poznawczej – bywa często utożsamiana z turystyką krajoznawczą (ang. heritage tourism), która z kolei jest traktowana jako turystyka „o ukierunkowanych zainteresowaniach, koncentrująca się
1 K. Buczkowska, Turystyka kulturowa. Przewodnik metodyczny, Poznań 2008; T. Jędrysiak, Turystyka kulturowa, Warszawa 2008; A. Mikos von Rohrscheidt, Turystyka kulturowa. Fenomen, potencjał, perspektywy, Gniezno 2008. 2 K. Przecławski, Socjologiczne problemy turystyki, Warszawa 1979. 3 Idem, Turystyka a świat współczesny, Warszawa 1994.
4
