REINTERPRETACJA POZNAWCZA PRZY TENDENCJI DO POCHOPNEGO WYCIĄGANIA WNIOSKÓW: EKSPLORACJA ZWIĄZKU Z DOŚWIADCZENIAMI PODOBNYMI DO PSYCHOTYCZNYCH
Aleksandra Tuleja
STRESZCZENIE Doświadczenia podobne do psychotycznych, takie jak łagodne urojenia i halucynacje, są subklinicznym zjawiskiem powszechnym w zdrowej populacji (Remberk, 2017). Związany z ich powstawaniem jest styl myślenia zwany pochopnym wyciąganiem wniosków, polegający na zbyt szybkim wyciąganiu wniosków z niewielkiej liczby argumentów, które by je potwierdzały. Reinterpretacja poznawcza jest strategią regulacji emocji, powszechnie uważaną za adaptacyjną, niemniej jednak istnieją dowody na to, iż u osób z tendencją do urojeń, reinterpretacja częściej niż u osób zdrowych wzmaga negatywne emocje. Niniejszy artykuł eksploruje związek między wykorzystywaniem reinterpretacji poznawczej, a doświadczeniami podobnymi do psychotycznych u osób z wysoką tendencją do pochopnego wyciągania wniosków. Potwierdzony został dodatni związek między pochopnym wyciąganiem wniosków, a doświadczeniami podobnymi do psychotycznych, nie udało się jednak znaleźć związku między reinterpretacją poznawczą, a doświadczeniami podobnymi do psychotycznych przy wysokiej tendencji do pochopnego wyciągania wniosków.
34
Wprowadzenie Doświadczenia podobne do psychotycznych (PLEs) to subtelne, subkliniczne objawy, takie jak urojenia czy halucynacje, które dość powszechnie występują w zdrowej populacji (Remberk, 2017). Ich powszechność jest uzasadniona rozumieniem zaburzeń psychotycznych jako kontinuum; samo występowanie symptomów psychotycznych nie musi być koniecznie związane z obecnością zaburzenia. Van Os, Linscott, Myin-Germeys, Delespaul i Krabbendam (2009), w swojej metaanalizie obejmującej 47 prac podają, że 8% populacji dorosłych doświadcza PLEs. Niektórzy autorzy wskazują, że mogą istnieć różne typy doświadczeń psychotycznych: mogą one się wiązać z podatnością na zaburzenia typu psychotycznego lub być niespecyficznym czynnikiem ryzyka dla zaburzeń o charakterze innym niż psychotyczne (Remberk, 2017), manifestacją innych problemów psychicznych, czy cechą zdrowych osób, niezwiązaną ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń (Yung i in., 2009). Zgodnie ze współczesnymi teoriami dotyczącymi powstawania zaburzeń myślenia, osoby doświadczające urojeń mają tendencje do korzystania z pewnego charakterystycznego stylu rozumowania, polegającego na szybkim wyciąganiu wniosków ze zbyt niewielkiej liczby argumentów, które by je potwierdzały (Huq, Garety i Hemsley, 1988). Styl ten nazywany jest „pochopnym wyciąganiem wniosków” (jumping to conclusion bias, JTC; Różycka i Prochwicz, 2013). Wyniki wielu badań wskazują na to, iż JTC związane jest z podatnością na urojenia (Cafferkey, Murphy i Shevlin, 2014; Dudley, John, Young i Over, 1997; Dudley i Over, 2003; Huq i in., 1988). Ilustruje to np. zadanie z koralikami Phillipsa i Edwardsa (1966). W zadaniu tym osobie badanej prezentowane są dwa pojemniki z koralikami w różnych kolorach. Informowana jest ona, że koraliki znajdują się w każdym z pojemników w nierównych proporcjach, odwrotnych względem siebie (np. 60% koralików niebieskich i 40% koralików czerwonych w pierwszym pojemniku, 60% koralików czerwonych i 40% koralików niebieskich w drugim pojemniku). Pojemniki są następnie zakrywane, a badany otrzymuje informację, że losowo wybrany zostanie jeden z nich, i właśnie z niego będą pochodziły koraliki pokazywane po kolei w kolejnej części badania. Osoba badana ma za zadanie wywnioskować, z którego pojemnika pochodzi zestaw pokazywanych koralików; po każdym pokazanym koraliku może również podjąć decyzję, czy wywnioskowała, z którego pojemnika pochodzi seria koralików, czy chce oglądać ich więcej. Mimo tego, iż badany informowany jest, że koraliki wybierane są losowo, w istocie dobierane są one według proporcji kolorów w pojemniku. Nie ma ograniczeń dotyczących ilości koralików, które chce zobaczyć osoba badana. Podczas wykonywania tego zadania, osoby doświadczające JTC, potrzebują zdecydowanie mniej dowodów przemawiających za jakąś decyzją, żeby ją podjąć, w porównaniu z grupą kontrolną. Różycka i Prochwicz (2013) wskazują, iż istnieją przesłanki, by sądzić, że zachowanie to nie jest wynikiem zaburzeń myślenia probabilistycznego, lecz wynika z pewnych błędów, które
