Kamila Walczak
Wspólna historia tańca i pantomimy a teatr pantomimy Henryka Tomaszewskiego
Tragiczne gry; fot. Marek Grotowski
Badanie historii pantomimy i mimu, poczynając od starożytności, umożliwia odkrywanie korzeni teatru bezsłownego. Sporo zamieszania wprowadzają oba pojęcia, zwłaszcza że przez wieki zmieniły zupełnie swoje znaczenia. Dawniej mimem był każdy, kto naśladował coś głosem, ciałem, mimiką. Aktualnie mim nie wypowiada się mową ludzką, lecz za pomocą przeobrażonego ruchu. Pionier polskiej pantomimy, Henryk Tomaszewski, głosił za Marcelem Marceau, że „mim to sztuka
4
nietak!t 9/2012
identyfikacji z osobowościami, elementami, przedmiotami, które nas otaczają”1. P. Pavis z kolei wyjaśnia, że mim to „działania spontaniczne i improwizowane” . Jednak ta definicja nie ma wydźwięku uniwersalnego – zespołowe występy mimów nie są ani „spontaniczne”, ani „improwizowane”2. Współcześnie mim doczekał się klasyfikacji, którą Pavis zapisał w słowniku teatralnym. Autor wyróżnił mim w trzech formach3, jako mimodram uprawiany przez Marcela Marceau, mim czysty pochodzący od Étienne’a Decroux oraz mim taneczny, do którego został zaliczony guru zespołowej pantomimy – Henryk Tomaszewski. Ostatnia z wymienionych form najbardziej nas interesuje. Pantomima Tomaszewskiego w założeniu nie polegała na naśladowaniu, lecz pełnej identyfikacji. Prawdopodobnie Pavis włączał sztukę Tomaszewskiego do mimu tanecznego ze względu na jego doświadczenia zawodowe, ponieważ ten tańczył w baletach u Feliksa Parnella (1946 /1947) i był tancerzem solistą w Operze Wrocławskiej (1949–1959). Artystę ograniczały ortodoksyjne zasady tańca klasycznego, poszukiwał więc innych środków wyrazu umożliwiających współdziałanie z grupą aktorską. Teatr pantomimy stał się jego marzeniem po osobistym spotkaniu z Jeanem-Louisem Barraultem we Wrocławiu. Tomaszewski wspominał, że wspólne rozmowy o teatrze i wreszcie jego własna wizja przyczyniły się do for1 C. Jakubicki, Mim jest zakochany w ciele. Niepublikowana rozmowa z Henrykiem Tomaszewskim, „Notatnik Teatralny” 2003/2004, nr 30–31, s. 10. 2 P. Pavis, Słownik terminów teatralnych, wstęp A. Ubersfeld, przeł., oprac. i uzupeł. opatrzył S. Świontek, Ossolineum, Wrocław 1998, s. 292. 3 Precyzyjne definicje znajdują się w: K. Smużniak, Pantomima, [hasło w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku: Teatr. Widowisko, red. M. Fik, Instytut Sztuki, Warszawa 2000, s. 335–351 oraz Mim i pantomima, [hasła w:] Wielka encyklopedia PWN, t. 31, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005.
