Przełączanie kodów językowych, surżyk, trasianka
P
roblematyka przełączania kodów – code-switching233 – od dawna jest przedmiotem zainteresowania przedstawicieli dyscyplin naukowych, badających szczegółowo zagadnienia socjolingwistyczne na świecie. Literatura na ten temat jest obszerna, Suzanne Romaine poświęca tej problematyce cały rozdział Code-switching i kompetencje komunikatywne z omówieniem najważniejszej literatury tego zagadnienia234, szczegółowo zjawisko przełączania kodów oraz próby sprecyzowania tego pojęcia analizuje m.in. Michał Głuszkowski235. Michał Głuszkowski, za Pieterem Muysken, dokonał próby całościowego opisu zjawiska przełączania kodu. Uwzględniając szereg wcześniejszych teorii wyróżnił trzy zasadnicze typy tego zjawiska. Pierwszy z nich – wtrącający ‘insertional’, nawiązuje do teorii języka-matrycy. Ma on miejsce, kiedy pojedynczy element, składający się z jednego lub większej ilości wyrazów, zostaje umieszczony w ramach utworzonych przez bazowy język danej wypowiedzi. W przytoczonym przykładzie angielskiej frazy, wstawionej w hiszpańską konstrukcję syntaktyczną, widoczne jest zjawisko zakorzenienia: „Yo aduve in a state of shock por dos dias”. W drugim typie przełączania kodów – alternacyjnym ‘alternational’, mamy do czynienia z faktyczną alternacją systemów, powodującą zmianę leksyki i gramatyki. Język wypowiedzi ulega zmianie w połowie zdania, np. francusko-rosyjskie „Les femmes et le vin, ne ponimayu”. Trzeci typ przełączania kodów związany jest z istnieniem w dużej mierze wspólnego elementu wypowiedzi, podzielanego przez znajdujące się w kontakcie języki – zjawisko to określane jest jako leksykalizacja kongruentna ‘congruent lexicalization’. Jako jeden z przykładów podana została piosenka z elementami fryzyjskimi i holenderskimi, w której zmiana kodu następuje w punkcie wspólnym
233 O code-switching m.in w: Romaine Suzanne, Bilingualism, Oxford 1989, s. 110. 234 Romaine S., Bilingualism, Oxford 1989, s. 110-164. 235 Głuszkowski M., Socjologiczne i psychologiczne uwarunkowania dwujęzyczności staroobrzędowców regionu suwalsko-augustowskiego, Toruń 2011, s. 100-105.
137
