ZOUT 12-2022

Page 1

vanHetgrootstecultuurbladNederlandenVlaanderen

De vrouwelijke blik

zout magazine _ 16 e jaargang _ 12/2022 12
2022 in scherven - door Yannick Dangre, Hendrickje van Dijk, Christiane Gronenberg, Adrienne Peters en Joep Vossebeld
Lex
Rob
Club
Alex
Marie
Thomas Bedaux
ter Braak
van Essen
Lam
Roeka Geert Verbeke
Vinck
cultuuragenda
C M Y CM MY CY CMY K DMDB-Process-220x152.pdf 1 31/10/2022 20:47

Tientjeslid, mooi toch?

We begroeten de 3000e online abonnee, een groei van dertig procent in één jaar.

6 INTERVIEW

Kleinkunst? Volgens Alex Roeka kan kunst niet klein zijn

Een blijmoedig lied zit er blijkbaar niet in. Dus zet hij nog maar een begrafenisliedje in, Maak me wakker

10 INTERVIEW

Marie Vinck wil de mooie dingen blijven zien

zout magazine 12/2022

24 IN BEELD

De vrouwelijke blik

Hoe kijken vrouwen naar vrouwen, en welke foto’s levert dat op? Minder ‘ideale plaatjes’ en ‘klassieke schoonheid’, meer culturele inclusie en genderidentiteit.

25

ESSAY

Een boek dat doet verlangen naar andere boeken

den bosch

Cyrille Offermans over Levensvormen van Lex ter Braak: ‘Dit is een van die zeldzame boeken die hun lezers niet naar de mond praten, maar opvoeden’

breda tilburg

‘We hadden wel kunnen uitwijken naar het buitenland, maar waarom zouden we dat willen?’

14 INTERVIEW

Een gebouw is geen jurk, zegt Thomas Bedaux

‘Moet een architect zich wel inlaten met standaardisatie en prefab woningbouw?’

19 PERRON POËZIE Rob van Essen

30 INTERVIEW

Geert Verbeke was het zó beu

Antwerpse transportondernemer begon vijftien jaar geleden zijn eigen museum.

35 BLENDR & FILTR

Prullen

‘Niets doen is de meest onderschatte stap in een creatief proces’

36

20 INTERVIEW

turnhout antwerpen mechelen

HET IS NIET NIKS Dank je wel!

Van onze kindertijd herinneren we ons / alleen de warme dagen

De oprichting van Club Lam was ‘absolute noodzaak’

‘Shakespeare gaf Lady Macbeth nog geen 60 verzen, Macbeth kreeg er ruim 2100.’

23 CHEZ NOUS

Volwassen worden tussen Playboy en Opzij Christiane Gronenberg herkent de woorden van Gunay Uslu en gaat terug naar haar oude bieb

Griet Menschaert: ‘2022 heeft veel van me afgepakt, maar bracht me ook nieuwe ideeën’

9 JOEP VOSSEBELD Tijd om te gaan

13

Cover: Ute Mahler, Berlin Marzahn (1980). Zie pagina 24

ADRIENNE PETERS Male gaze

HENDRICKJE VAN DIJK Zo thuis

CHRISTIANE GRONENBERG Vertel me

YANNICK DANGRE Van crisette naar crisette

venlo genk hasselt tongeren

nijmegen luik

37 Het maandelijkse serviceen agendakatern met: 38 Kerstmarkt en klankkunst in het Duitse Krefeld 39 Het insectencircus van Señor Chingolo ... en andere schatten uit het grootste fotoarchief van Europa 40 Erop uit in december met onze 7 tips 42 Uitgebreide cultuuragenda 43 COLUMN Design dwingt zichzelf tot het spelen van de tweede viool, vindt Timo de Rijk

45

heerlen

COLUMN Wat musea voor het klimaat kunnen doen, volgens Stijn Huijts

arnhem helmond eindhoven aken inhoud 3

maastricht
2022 in scherven
17
22
33
5 EDITORIAL

Word abonnee van ZOUT magazine en ontvang Duitsland 1923 als welkomstcadeau. U krijgt dan maandelijks ZOUT magazine toegestuurd à 73 euro per jaar. Wacht niet, op is op! zoutmagazine.eu/abonnees

‘Geen enkel volk ter wereld heeft iets meegemaakt wat overeenkomt met de Duitse 1923-ervaring’, schreef publicist Sebastian Haffner. Nadat Franse en Belgische troepen het Ruhrgebied waren binnengemarcheerd, belandde Duitsland in een vrije val. Hyperinflatie zorgde voor grote sociale ellende, extremisten maakten zich op om de jonge republiek te bestormen, in München bereidde Adolf Hitler zijn eerste staatsgreep voor.

Op basis van een breed scala aan bronnen vertelt Volker Ullrich het verhaal van het veelbewogen 1923. Na zijn veelgeprezen Hitler-biografie Acht dagen in mei presenteert Ullrich het panorama van een ontspoorde tijd, de kroniek van een in alle opzichten extreem jaar.

7 Volker Ullrich, Duitsland 1923. Vertaling Edwin Krijgsman & Erik de Vries. Amsterdam, De Arbeiderspers, 2022.

lees en steun zout magazinesmaakmaker in kunst en cultuur
Ja! Ik wil een abonnement op ZOUT magazine en ontvang Duitsland 1923 van Volker Ullrich als welkomstcadeau.

Tientjeslid, mooi toch?

Eenweek of drie geleden las ik het fijne interview met actrice Marie Vinck dat Yannick Dangre, onze man in Antwerpen, me had toegestuurd - u vindt het op de volgende pagina’s.

‘We zijn nog steeds niet uitverteld’, zegt ze over FC Bergman, het theatergezelschap dat ze in 2008 mee oprichtte. ‘Door nieuwe ontmoetingen te hebben en andere boeken en kunstwerken te (her)ontdekken vinden we telkens andere wegen om dat verhaal uit te diepen: het individu dat tegen beter weten in vat probeert te krijgen op de wereld. Daarom ben ik ook theater gaan maken: om mijn eigen twijfels, angsten, overwegingen te kunnen toetsen aan die van een ander mens.’

Vraag me ten diepste waarom ik ooit in de journalistiek ging, en ik zal antwoorden in de lijn van deze quote.

‘Tegen beter weten proberen vat krijgen op de wereld’ – is dat niet ook bij uitstek wat we in 2022 bij voortduring hebben gedaan, met zijn allen? De vraag of het gelukt is, laat ik graag onbeantwoord. Er zijn weinig redenen om aan te nemen dat het de komende jaren veel rustiger zal zijn.

Ben jij de nieuwgierige redactioneel medewerker in Antwerpen naar wie we naarstig op zoek zijn?

Heb jij affiniteit met kunst en cultuur, relevante journalistieke ervaring en een fijne pen?

Ga dan naar zoutmagazine.eu/vacature

Ben jij de gedreven accountmanager/ relatiebeheerder in Antwerpen die cultuur en markt bij elkaar brengt?

Heb jij de drive om cultuurinstellingen in ’t Stad te verbinden aan het publiek in Nederland en Vlaanderen?

Ga dan naar zoutmagazine.eu/vacature

We begroeten de 3000 e online abonnee, een groei van dertig procent in één jaar.

Zoals iedereen in 2022 druk was met zijn eigen sores, waren wij dat met ZOUT. We probeerden te herstellen van twee dramatische covid-jaren, wat deels lukte. De cultuurwereld klauterde uit het dal, we klauterden mee. Inhoudelijk zitten we wel weer op het niveau van 2019, financieel niet. Daarvoor was de schade te groot. En dan zijn er nog de zorgen over hoe het verder gaat. Veel tijd om te somberen is er niet. En er is ook goed nieuws. Tijdens het eerste post-covidjaar heeft ons wekelijks online magazine ZOUT op ZATERDAG een opmerkelijke groei doorgemaakt. Mogelijk nog vóór nieuwjaar begroeten we de 3000e abonnee, een groei van dertig procent.

Nu is het online abonnement voor ZOUT op ZATERDAG gratis, zoals de meeste lezers de gedrukte ZOUT elke maand gratis meepikken bij één van onze 500 distributieplekken.

Maar wat heet gratis, bij een stevige inflatie en de met bijna vijftig procent gestegen papierprijs?

Geen misverstand: het ongesubsidieerd uitgeven van twee cultuurmagazines kost geld. Vandaar dat we onze gratis lezers vragen om eenmalig een tientje bij te dragen aan het in stand houden van onze missie. Dat kan door 10 euro te storten op banknummer NL55 SNSB 093 67 79 675 van Stichting Zuiderlucht, onder vermelding van ‘tientjeslid 2023’. Bij elke honderdste overboeking geven we een jaarabonnement op de papieren maandeditie van ZOUT cadeau.

Het lijkt ons te overzien, die tien euro. En de moeite meer dan waard. En hoe mooi is het om tientjeslid te zijn van ZOUT?

Ten slotte wens ik u, mede namens bladmanager Christiane Gronenberg, een gezond en leefbaar 2023 toe.

WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zoutmagazine.eu

met wekendagenda!

Elke week gratis in uw mailbox. Meld u aan op zoutmagazine.eu/opzaterdag

editorial zout magazine 12/2022
Stadspark Hasselt
zout magazine 12/2022 6
Alex Roeka: ‘Ik ben een marginale artiest. Geen Meeuwis of Borsato. En mijn generatiegenoten zijn dood.’ foto Marleen Daniëls

KleinKunst? Kunst kan niet Klein zijn

Het voelt goed om terug te komen in Ravenstein, nergens is de stroom zo helder als bij de bron. Zingt Alex Roeka op zijn nieuwe album, tevens een onstuimige autobiografie.

Richting de tachtig gaat hij, de winnaar van de Poelifinario 2022. DIETER VAN DEN BERGH schoof bij hem aan in het café.

laatst schreef ik eindelijk een vrolijk lied, voor mijn vriendin. Leuk voor op m’n begrafenis!, zei ze.’ Hij doet echt wel z’n best, zegt liedjesschrijver Alex Roeka in een volle Groene Engel in Oss tegen het publiek, maar een blijmoedig lied zit er blijkbaar niet in. Dus zet hij nog maar een begrafenisliedje in, Maak me wakker

Al is hij intussen toch echt 77 (daarover later meer) en klinkt zijn ingehouden Brabantse stem soms fluisterzacht, Roeka rockt vanavond, met dank aan Reyer Zwart op gitaren en Jeroen Kleijn op drums. Het zweet kolkt na een paar liedjes al over zijn gegroefd gezicht. Misschien zingt hij zich vanavond wel dood, meldt hij tussen twee liedjes door, dat gevoel heeft hij wel vaker.

Een maand later ontmoeten we elkaar in een café in het Vlaamse Hoogstraten, zijn lief woont in de buurt. Roeka geniet nog na van de Poelifinario, de belangrijkste cabaretprijs van Nederland, die hij de avond ervoor kreeg opgespeld. Hij won in de categorie Kleinkunst voor de voorstelling Nieuwe Dromen. ‘Fantastisch’,

zegt hij. ‘Dan doe je mee. Maar kleinkunst, wat moet je met die term? Kunst kan niet klein zijn.’

De voorstelling is gekoppeld aan de gelijknamige plaat, die uitkwam op het Excelsior-label. Een dubbelalbum eigenlijk, met op de tweede cd alleen het lied In dit sterrendal, een autobiografie in muziekvorm, spannend als een jongensboek. Vijftig minuten lang, 37 coupletten en steeds hetzelfde refrein. ‘Had ook twee uur kunnen duren. Of twee dagen. Het idee was om mensen in een flow te brengen met een soort mantra.’

Het achterliggende doel: zingeving. ‘Als je schrijft, wil je je leven vastleggen, in de illusie dat het blijft bestaan en niet zinloos wegwaait.’

Als ‘kind van hoge dijken’ opgroeien in Ravenstein, tussen Oss en Nijmegen, op kostschool bij de fraters, hoerenbezoek, een ‘mislukt’ vaderschap. Het komt allemaal voorbij. Maar hoe zat het nou met die ‘hasjiesj op de boot’. En die ‘sleepboot die danste op de desolate nacht’. Het ‘onderwereldbal’ in De Pijp?

Roeka: ‘Die hasj ja, dat was me wat. Ik

was 22 en roekeloos en dom, want ik had tien jaar in de bak tussen de ratten kunnen zitten. Met een vriend had ik in Marokko kilo’s hasj ingeslagen. Ik m’n hele gitaar volgedouwd, hij zijn motor. Bij de boot naar Spanje durfde hij niet meer. Ik wel. De douanier in Algeciras keek in mijn gitaar en zag niks. Een wonder. In Spanje ben ik alles kwijt geraakt. Verkocht, weggegeven, opgefeest. Mijn vader stuurde een kaart. ‘Als je met kerst niet terug bent, dan hoef je nooit meer thuis te komen.’ Ik was op tijd, maar volledig berooid.’

Wat er aan vooraf ging: internaten in Oss en Venray, een studie psychologie in Nijmegen. Maar Roeka had niet veel zin in ‘het gewone leven’ en zocht een uitweg. Via een neef bij een scheepswerf vond hij een baantje als matroos op een zeesleper. ‘Vooral booreilanden verslepen op de Adriatische Zee.’ In deze tijd moeten we ook het ‘hoerenverhaal’ plaatsen.

Later kwam hij terecht in De Pijp in Amsterdam, in een kraakpand. Een leven aan de zelfkant. ‘We deden geen heroïne, maar verder wel veel. Met zijn toenmalige vrouw kreeg hij een zoon, die hij na de

7 zout magazine 12/2022
‘Ik was een luie hedonist, een sloeber, een nul.’
INTERVIEW ALEX ROEKA

hrair sarkissian : The Other Side of Silence

Afbeelding: Hrair Sarkissian, In Between (detail), 2006. Courtesy of the artist.

www.bonnefanten.nl @bonnefanten

” 29.11.2022 – 14.05.2023 “ BONNEFANTEN

scheiding uit het oog verloor. Toen al wilde hij schrijven. ‘Ik las veel: Reve, Céline, Bukowski. Daar zit een waarachtigheid in, die schreven met zweet en vuiligheid.’ En dankzij meester Zegers in Venray had hij een zwak opgebouwd voor dichters als Van Ostaijen en Slauerhoff. ‘Morgen ga ik zelf een meesterwerk schrijven’, besloot hij elke avond weer in de kroeg. ‘Maar ik was een luie hedonist, een sloeber, een nul. Had geen werk, geen geld.’

Dankzij meester Zegers in Venray bouwde hij een zwak op voor dichters als Van Ostaijen en Slauerhoff

Op zijn 40ste debuteerde hij dan toch - dat was tenminste het verhaal. In werkelijkheid was hij tien jaar ouder. Maar een debuterende zanger van 50 kon niet, vond hij. Te oud. Het was een teken van zwakte, zegt hij een kwart eeuw later. Hij schaamt er zich een beetje voor. ‘Aan de andere kant ben ik nu ineens een rolmodel voor ouderen: als die oude lul dat allemaal kan, dan moeten wij dat ook misschien wel kunnen.’

Aan ‘die belegen Nederlandstalige muziek’ had Roeka een hekel. Dylan en Cohen, dát waren zijn helden. Tot hij zelf een keer een liedje in het Nederlands schreef. ‘Ik dacht: verrek, hier kan ik me perfect in uitdrukken. Ik wilde liedjes schrijven die hier nog nooit geschreven waren. Heel persoonlijk. Hoe dieper ik over mijn eigen ontreddering vertelde, hoe meer mensen het aansprak, merkte ik.’

alex Roeka werd in 1945 in Klooster Nazareth in Ravenstein, bij Nijmegen, geboren als Lex van Mourik. Hij groeide op in een gegoed notarisgezin. ‘Er heerste een sterk ontwikkeld standsgevoel. Ze zullen zich wel verraden hebben gevoeld door mij.’ Zijn oudste broer, die hoogleraar zou worden, was het alfamannetje. ‘Als ik me tegen iemand heb willen afzetten, dan is hij het.’ Intussen neemt het verlangen naar Ravenstein toe, merkt hij. ‘Met het

verdwijnen van alles, het ouder worden, gaat het verleden meer spelen. Dat gaat over ontworteld zijn, ontheemding. Dat gevoel heb ik al sinds ik op mijn negende naar kostschool werd gestuurd.’

Het voelt altijd goed om in Ravenstein te komen, zegt hij, want nergens is de stroom zo helder als bij de bron. ‘Als het uitgaat met mijn vriendin, verhuis ik morgen nog naar Ravenstein. Hoewel. Dan krijg je natuurlijk weer die dorpsruzies, de vetes, dat gezeik. Maar die plek heeft betekenis; elke keer als ik er ben, bij de Maas, de spoorbrug, de weilanden, komt er iets naar boven. Een mix van zonde en verlangens. Wij zwierven daar als kind door de velden. Dat was ons leven, het was omgeven met geheimzinnigheid. Seksualiteit speelde ook een belangrijke rol. Onder de spoorbrug lagen jongeren die maar net iets ouder waren gewoon te neuken. Dat wilde je ook, maar je was te verlegen, te bang, te onwetend.’

Zijn wens is dat zijn as ooit onder die spoorbrug verstrooid zal worden. ‘Dat er dan op een plakkaat op de pijler komt te staan: hier rust Alex Roeka, haha.’ Niet dat iemand hem kent in het stadje, zegt hij. ‘Ik ben een marginale artiest. Geen Meeuwis of Borsato. En mijn generatiegenoten zijn dood.’

Soms heeft hij wel moeite met z’n leeftijd: ‘Dat zo’n oude lul als ik nu de Poelifinario wint, en niet een talent dat 50 jaar jonger is, pff. Van de andere kant, Leonard Cohen schreef zijn mooiste plaat op z’n 82ste, met één been in het graf.’

Van de drank en andere troep is hij allang af, anders had hij de 77 niet gehaald, zegt hij. ‘Na je 40e is alcohol puur vergif.’ In het café drinkt hij graag thee. En okay, heel af en toe gaat er een scheut Bacardi of gin in. Z

2022 in scherven

Tijd om te gaan

Samen met Toon Hezemans van het Dutch Mountain Festival liep ik enkele jaren geleden rondom alle bruinkoolgroeves in NoordrijnWestfalen, om een gevoel te krijgen bij de schaal ervan. Per groeve waren we twee à drie dagen onderweg. ’s Nachts sliepen we in een slaapzak in de sneeuw aan de rand van de groeve en in het door de inwoners verlaten dorpje Pier.

Het plan om de afgravingen, tussen Keulen, Aken en Düsseldorf, in een groot meer te veranderen is intussen achterhaald, wegens watergebrek; het laatste megalomane idee van energiereus RWE, de eigenaar van de groeves, was om de Rijn dan tijdelijk om te leiden. Deze zomer is besloten dat de mijnbouw uiterlijk in 2030 stopt, 25 jaar eerder dan gepland. Bij wijze van compromis sneuvelen wel nog enkele dorpen. In totaal zullen dan bijna 50.000 mensen uit hun huis zijn verjaagd.

Nu was ik er met fotograaf Mattias Jung die de protestbewegingen rondom de mijnen al jaren volgt, hij heeft er een mooi boek van gemaakt, Revier. Diezelfde dag bezocht ik Inge Broska, een 80-jarige performancekunstenares (en een van de eerste feministische activisten in Duitsland) die in haar huis in Jüchen een museum heeft gemaakt met voorwerpen die achter zouden blijven in haar gesloopte geboortedorp Otzenrath, een collectie handvegers, bakvormen, brieven, noem maar op. Bijzondere vrouw, bijzondere plek. Ze vertelde over het moment dat ze moest wijken voor de sloopkogel, ze was de laatste achtergeblevene in het dorp. Hoe op een ochtend de machinist van een graafmachine naast haar bed stond. ‘Goedemorgen mevrouw, tijd om te gaan.’

9 zout magazine 12/2022
Alex Roeka speelt in december in Roosendaal, Roden, Rilland en Beuningen. alexroeko.nl
zout magazine 12/2022 10
Marie Vinck: ‘Het Antwerpse publiek en de geschiedenis van het Toneelhuis liggen ons na aan het hart.’ foto Marleen Daniëls

De noodzaak om mooie Dingen te blijven zien

Voor Marie Vinck was 2022 een kanteljaar. Met FC Bergman klauwde ze zich vanuit een bijna burn-out naar de New Yorkse podia. Ook speelde ze de hoofdrol in de thriller Ritueel. ‘Het lukt nu beter om meer plezier te hebben’, kijkt ze met YANNICK DANGRE terug. ‘Laat de fun maar beginnen.’

‘H

et was eigenlijk best een bevrijdend jaar,’ zegt Marie Vinck aan een tafeltje in De Walvis, een koffiebar in de Antwerpse wijk Zurenborg waar de regen met bakken uit de lucht valt.

In 2021 was ze zowat tegen een burn-out aangelopen door de bewerking van De toverberg van Thomas Mann die ze samen met Stef Aerts, haar partner en collega bij FC Bergman, maakte. Achteraf was dat niet zo’n goed idee, stelt ze vast. ‘Normaal hebben we Joé Agemans en Thomas Verstraeten, de twee andere leden van ons gezelschap, om mee te overleggen, en stopt het intellectuele gepingpong zodra we uiteengaan. Dat was, door corona en het feit dat Stef en ik samenwonen, niet het geval, waardoor het brainstormen over de voorstelling nooit

stopte. Elke seconde van de dag konden we elkaar lastigvallen met een nieuw idee, onze woonkamer lag vol materiaal, werk en privé liepen totaal dooreen. Daar zijn we allebei aan onderdoor gegaan, wat ook niet goed was voor de voorstelling. Toen hebben we beseft dat we er altijd andere mensen bij moeten betrekken. En dat het voor Stef en mij gezond is om, naast FC Bergman, ook onze individuele projecten te hebben.’

Toch is en blijft FC Bergman haar core business. Ze definieert zich in de eerste plaats als theatermaakster, ook al was dat niet per se waar ze als kind van droomde. Vinck groeide op in Antwerpen als dochter van actrice en regisseuse Hilde Van Mieghem en wilde vooral niet zomaar in die voetsporen treden. Ondanks enkele bijrollen als kind in televisieseries koos ze voor een studie Germaanse talen. Pas

daarna, toen ze zeker wist dat ze wilde acteren, besloot ze naar de toneelschool te gaan.

Vinck: ‘Daar is FC Bergman ontstaan, een beetje à l’improviste. We waren zes jaargenoten die elkaar vonden in een afkeer van het teksttheater dat we al zo vaak op school moesten brengen. Wij wilden de focus leggen op het beeldende, en hadden nogal grootschalige voorstellingen voor ogen. Toen ons door een plaatselijk festival werd gevraagd om iets te maken, is de bal aan het rollen gegaan.’

Ze vertelt het glunderend, spreekt nog steeds over de beste jaren van haar leven. ‘Het was een chaotische periode, we moesten toen alles zelf doen: promotie, verkoop, bedenken, regisseren, spelen. Maar precies daardoor was ons zestal ook voortdurend samen, we zaten dag en nacht op café om al die wilde plannen eindeloos te bespreken. Het was een tijd van zwelgen en heerlijk weinig relativering. Het was het soort oeverloze, romantische kunstenaarschap waar ik wel eens heimwee naar heb.’

Inmiddels is FC Bergman sterk geprofessionaliseerd en opereert het sinds 2013 onder de vleugels van het prestigieuze Toneelhuis in Antwerpen. In een hoog tempo oogstten ze successen met Wandelen op de Champs-Elysées, 300 el x 50 el x 30 en Van den vos, groots opgezette voorstellingen in een sublieme, alomgeprezen beeldtaal. Pas met JR in 2018 experimenteerden ze met hun eerste volledige tekstvoorstelling, zij het ook daar weer in een imposant decor waarbij een heel appartementsblok werd nagebouwd. De grote greep is hun niet vreemd.

Ondanks het vertrek, in 2016, van Bart Hollanders en Matteo Simoni en de tekstuele experimenten is het kernthema van FC Bergman altijd hetzelfde gebleven: de spartelende mens in een veel te groot universum. ‘We zijn op dat vlak nog steeds niet uitverteld. Door steeds nieuwe ontmoetingen te hebben en andere boeken en kunstwerken te (her)ontdekken vinden we telkens andere wegen om dat verhaal uit te diepen: het individu dat tegen beter weten in vat probeert te krijgen op de wereld. Daarom ben ik ook theater gaan maken: om mijn eigen twijfels, angsten,

11 zout magazine 12/2022
INTERVIEW MARIE VINCK
30/10/2022 - 15/01/2023 Parkstad Limburg Prijs/ Acht jonge talenten presenteren hun werk. parkstadlimburgprijs.nl Werken van links naar rechts en van boven naar beneden van: Floor Martens, Liza Wolters, Mickey Yang, Mike Moonen, Morena Bamberger, Quinn Zeljak, Vera Gulikers, William Ludwig Lutgens. Dank aan alle investeerders. schunck.nl

2022 in scherven

Male gaze

overwegingen te kunnen toetsen aan die van een ander mens. Om wederzijds begrip te creëren via wat ik maak.’

En dat werkt. FC Bergman werd meer maals geselecteerd voor het Theaterfestival van Avignon en rijdt sinds enkele jaren een indrukwekkend internationaal parcours, met afgelopen najaar zelfs hun Amerikaanse première. ‘Dat was een fantastische ervaring. Het voelde als een bekroning van vijftien jaar FC Bergman om in hartje New York vier keer voor een enthousiast publiek te mogen spelen. Met een artikel in The New York Times aan toe ’

In 2023 wacht een voorstelling in Australië, afgelopen voorjaar leek het er even op dat het buitenland zelfs de definitieve bestemming van FC Bergman zou worden. Tot veler consternatie besloot de Vlaamse regering om de subsidies voor het Toneelhuis te schrappen, voor Vinck ‘zonder twijfel de moeilijkste periode van het jaar. Je werkt al jaren samen met die fantastische ploeg, bent trots om deel uit te maken van het Toneelhuis met zijn prachtige Bourlaschouwburg, en dan plots wordt dat alles existentieel bedreigd. We hadden wel kunnen uitwijken naar het buitenland, maar waarom zouden we dat willen? Het Antwerpse publiek en de geschiedenis van het Toneelhuis liggen ons na aan het hart.’

Dankzij een breedgedragen protestactie werd de beslissing teruggeschroefd, al zijn de spanningen tussen het culturele veld en de politiek niet verdwenen. Ook op andere fronten ziet de wereld er onheilspellender uit dan toen Vinck aan haar carrière begon; toch zijn de voorstellingen van FC Bergman met de jaren optimistischer geworden. ‘Het klopt dat ons mens- en wereldbeeld in onze beginperiode veel zwarter was. Ik kan die evolutie moeilijk verklaren; misschien is de noodzaak vandaag veel groter om mooie dingen te kunnen blijven zien.’

Tegelijkertijd moet ze bekennen dat ze het, sinds ze een een dochter heeft, moeilijker vindt om zich te verhouden tot het leed van de wereld. ‘De gedachte dat al deze en nog ergere ellende je eigen kind te wachten staat, verlamt me soms totaal.

Marie Vinck (Antwerpen, 1983) is actrice en theatermaakster. In 2007 richtte ze met vijf medestudenten het collectief FC Bergman op, dat inmiddels een internationaal gelauwerde carrière kent. Vinck speelde ook mee in televisieseries en films zoals de Vlaamse kaskraker Loft.

In dat opzicht sluit ik me vaker af voor die veelheid aan informatie, ook al weet ik dat ik het niet zou mogen doen. Mijn dochter is nog maar vijf, maar ik denk vaak aan de tieners van vandaag, hoe zij met al die doemberichten moeten omgaan. Wat ik vooral jammer vind, is om de relativering en humor bij die generatie te zien wegebben. Maar misschien vragen deze tijden ook louter ernst, ik weet het niet.’

En zo keren we, onder een opklarende hemel, terug naar het begin: de nood aan individuele projecten. De release van de Vlaamse thriller Ritueel in september was een absoluut hoogtepunt in Vincks jaar. In de film speelt ze een forensisch duikster die betrokken raakt bij een gruwelijke moordzaak. ‘De opnames waren intens. Ik moest dingen doen waar je normaal tien jaar duikervaring voor nodig hebt, het was bij momenten levensgevaarlijk, maar ik was blij dat ik me helemaal in dat project kon gooien. Het was ook een verademing om na een jarenlange pauze weer op een filmset te staan. De energie van zo’n ploeg, het hier en nu zonder dat je alles, zoals bij theater, al tientallen keren hebt gerepeteerd geeft een heel goede adrenaline.’

Volgend jaar kondigt zich alweer druk aan met de bewerking van een opera van Monteverdi in Genève, een expo en filminstallatie in het kasteel van Gaasbeek en toeren in het buitenland. Dat ze veertig wordt, deert haar weinig. ‘Als ik erop terugkijk, heb ik het afgelopen decennium te veel gewerkt en ben ik tout court wat te ernstig geweest; ook in de opvoeding van mijn dochter kan ik dat moeilijk loslaten en wil ik alles te perfect doen. Het laatste half jaar lukt het me eindelijk beter om er op alle vlakken rustiger in te staan en meer plezier te hebben. Laat de fun maar beginnen.’ Z

Op de beroemde chaise longue die Charlotte Perriand met Le Corbusier ontwierp, kwamen alleen zíjn initialen te staan: LC. Zo ging dat met de ontwerpen die ze met en voor de Frans-Zwitserse meesterarchitect maakte. Over diens collega Mies van der Rohe werd gefluisterd dat zijn carrière een vlucht nam toen hij een relatie kreeg met Lilly Reich, de vrouw achter de iconische Barcelonastoel.

Ik had nog nooit van haar gehoord. Áls vrouwelijke designers door mannelijke collega’s werden geprezen, dan nog haalden ze de boeken niet. Ik doe een wilde gok: kunsthistorici en schrijvers waren man.

Ach, waarom zou het hen anders zijn vergaan dan de vrouwelijke schrijvers, acteurs en beeldende kunstenaars die vandaag de dag in de luwte opereren?

Maar er gloort hoop. Vrouwen en kunst lijkt dé mode van het jaar. Vooral musea verdringen zich om de vrouw eindelijk centraal te stellen. Het werk van Artemisia Gentileschi, de #metoo-strijdster avant la lettre, hing in Twente. Het Rijksmuseum nam voor het eerst in 200 jaar drie vrouwen op in de Eregalerij; in de hele museale collectie is één procent afkomstig van vrouwen. Genoemde Charlotte Perriand stond met haar collega’s vol in de aandacht in de Kunsthal in Rotterdam.

Alleen in de expositie De Nieuwe Vrouw in Singer Laren worden vrouwen nog steeds als model gepresenteerd. Vooruit, het zijn activistische vrouwen. Maar wel gezien door een ‘male gaze’; een deel van de makers is man. Of in de getoonde naaktportretten een feministische boodschap zit, valt te betwijfelen.

13 zout magazine 12/2022
‘We hadden wel kunnen uitwijken naar het buitenland, maar waarom zouden we dat willen?’

een gebouw is geen jurK Die je na twee seizoenen wegdoet

zout magazine 12/2022 14
Thomas Bedaux en Joyce Verstijnen: ‘De hoeveelheid regels en voorwaarden die aan zo’n plan hangen is gigantisch.’ foto John van Hamond

Het is een rommeltje in het architectenbureau aan de rand van Goirle, vlakbij Tilburg. In het door opa Jos. Bedaux ontworpen pand wordt ruimte gemaakt voor nieuwe bewoners. Met zijn dertig medewerkers zit Bedaux De Brouwer Architecten hutjemutje in wat vroeger woon-, eet- en werkkamers waren; de zolder staat vol oude maquettes, stofhappende kleurstalen en allerhande dozen. Heel charmant, die additiefbouw, maar het past niet meer bij onze huidige manier van werken, zegt Thomas Bedaux.

En dus verkast het gezelschap begin volgend jaar naar Tilburg, naar wat voorheen het kantongerecht was. Het is ontworpen door Jos Bedaux, de grootvader van Thomas en Pieter, de broers die jarenlang samenwerkten, tot de laatste een eigen bureau begon in Antwerpen. De vierde generatie, weliswaar niet uit de familie, laat zich ook gelden; Joyce Verstijnen was projectarchitect van de nieuwbouw van het Singer Museum, enkele maanden geleden door zowel vakjury als publiek uitgeroepen tot Gebouw van het jaar.

De bedoeling was eigenlijk om het populaire museum in Laren uit te breiden met twee museumzalen. Maar het voorstel uit Goirle omvatte veel meer dan de beoogde uitbreiding – en maakte indruk. Uiteindelijk heeft het architectenbureau het gehele tentoonstellingsdeel onder handen genomen, inclusief banken, tafels, stoelen, lampen en sokkels.

Voor de eerste lijn op papier stond, had het bureau gewoontegetrouw onderzoek gedaan naar de historie van het museum, met name de eerdere uitbreidingen. Eerst was er de villa, in de jaren twintig gebouwd, van de hand van architect J.W. Hanrath.

In de jaren zestig werd de eerste echte museumvleugel gebouwd, het ontwerp was van Wouter Hamdorff.

En nu is er de nieuwe zogeheten Nardincvleugel - bedoeld voor de kunstverzameling die Els en Jaap Blokker, van de gelijknamige winkelketen, hebben geschonken.

De door Bedaux ontworpen zalen en de tuinkamer refereren op een subtiele manier aan de oudere delen, door de bruine metselstenen, het glooiend, met rode leipannen bedekt lessenaarsdak en het massief eiken in deuren en kozijnen. Lekker dwars accent: de trapeziumvormige schoorsteen op het nieuwe deel, bij nader inzien een vernuftige lichtkoepel voor de tuinkamer. Een subtiel vertoon van lef gloort hier door het respect voor traditie - misschien wel de rode draad door het oeuvre van Bedaux De Brouwer Architecten.

Hoe anders is het ooit, in 1937, begonnen. De vroegste architectuur van opa Josephus Bedaux (1910-1989), in de omgang Jos, kan niet anders worden omschreven dan traditioneel. Na de Tweede Wereldoorlog wordt zijn stijl modernistischer. De nieuwbouw de Universiteit van Tilburg uit 1962, nu het Cobbenhagegebouw, is een toonbeeld van Het Nieuwe Bouwen.

Zoon Peer Bedaux studeerde architectuur in Delft en stapte in 1969 in het bureau van

zijn vader; het stadskantoor van Berkel Enschot was zijn eerste grote opdracht. De sobere architectuur en ingetogen detaillering doet Scandinavisch aan. Die terughoudendheid - het adagium ‘less is more’ zou Peers lijfspreuk kunnen zijn –zie je ook terug in de Buitenplaats Tessloo (2007) in Oisterwijk: baksteen, strakke lijnen, oog voor detaillering en alle ruimte voor kunst en natuur. In Tessloo zie je ook de hand van zijn compagnon Jacq. de Brouwer, diens ‘je kunt opvallen door eenvoud’ wordt binnen het bureau nog altijd aangehaald én toegepast.

Peers zonen Thomas (1973) en Pieter (1978) studeerden ook in Delft - waarom niet in Eindhoven? ‘In Delft ging het destijds meer om het ontwerpproces, in Eindhoven stond het meer technische deel centraal en dat sprak mij minder aan. En ik vond het goed om op kamers te gaan; daar was het tijd voor’, legt Thomas Bedaux uit.

Diens ontwerpen van wijken als Bosrijk in Eindhoven leunen nog op de traditie van het bureau; met subtiel opengewerkte gevels, gekeimd (geverfd) metselwerk en veel aandacht voor de publieke ruimte legt Thomas ook zijn eigen accenten. In het herontwikkelingsproject Gasthuyspoort (2018) voegen winkels, appartementen en penthouses zich in het historische centrum van Breda.

Voor de Groene Loper in Maastricht, een stedelijke inbreiding op en langs de kilometerslange boulevard op het vroegere traject van de nu ondertunnelde A2-traverse, ontwierp het bureau een wijkje met 91 woningen. Bedaux, die ook het stedenbouwkundig ontwerp maakte, liet zich hier onder meer inspireren door het Witte Dorp in Eindhoven van W.H. Dudok. De in een getrapte straatwand geschakelde woningen ogen traditioneel. De vernieuwing in deze energie-neutrale gebouwen zit achter de gevels. Het wonen is veranderd, leggen Bedaux en Verstijnen uit. ‘Vroeger ging je, als je bij je ouders op visite was, op de bank zitten. Nu wordt er meer ‘gewoond’ aan de keukentafel. De woonkamer is de laatste twintig jaar gekrompen, de woonkeuken juist flink gegroeid. Daarom hebben we in Maastricht dat keukendeel aan de

15 zout magazine 12/2022
INTERVIEW
BEDAUX
Respect voor traditie en een raak gevoel voor elegantie leverde Thomas Bedaux het predicaat Architect van het Jaar op. ROB SCHOONEN zocht hem op in – nog even – thuisbasis Goirle. ‘Er zijn steeds minder momenten dat je helemaal voluit kan gaan, dat je je echt 110 procent architect voelt.’
THOMAS

Zeker weten?!

Prikkel je nieuwsgierigheid in een expo vol vragen

www.discoverymuseum.nl Museumplein 2, Kerkrade

voorkant van de woning geplaatst’. Deze maand wordt met de bouw begonnen. In de 85 jaar dat het bureau bestaat is er veel veranderd in de architectuur, vindt Bedaux. ‘Er zijn steeds minder momenten dat je helemaal voluit kunt gaan, dat je je echt 110 procent architect voelt. Dat de ruimte voor de architect in het bouwproces sterk is afgenomen, hebben we ook aan onszelf te wijten. Toen mijn grootvader begon, waren er nog geen projectontwikkelaars met hun alsmaar hogere eisen.’

bij het bouwproces zijn steeds meer spelers betrokken, die allemaal hun zegje doen over wat wel kan en wat niet. Joyce Verstijnen: ‘We zijn bezig met een project in de binnenstad van Den Bosch. Daar zijn een stedenbouwkundige, twee grote ontwikkelaars en vier architectenbureaus bij betrokken. De hoeveelheid regels en voorwaarden die aan zo’n plan hangen is enorm. Om in dergelijke processen esthetische kwaliteit te waarborgen, is een steeds grotere uitdaging.’

Gevraagd naar de constante in de 85-jarige traditie van Bedaux De Brouwer, noemen beiden eerst de context: ‘Het gebouw niet zien als een losstaand object, maar de omgeving erbij betrekken. Een gebouw is namelijk veel meer dan een object.

duurzaam bouwen, in de stad en in het buitengebied. Het is wat je noemt een uitdaging, ook omdat de overheid in 2030 er 900.000 woningen bij wil hebben; een streven dat door het politiek gevoelige stikstofdossier vrijwel onhaalbaar is.

De rol van de architect is die zich snel ontwikkelende woningmarkt is niet te benijden. Nieuwbouw op het platteland betekent vrijwel altijd bouwen aan de rand van het dorp. In praktijk gaat het vaak om rijtjeshuizen met een voor- en achtertuin; ze zijn voor de makelaar makkelijk te verkopen, en de ontwikkelaar weet dat hij goed zit.

Thomas Bedaux (‘Wij worden daar heel ongelukkig van’) legt uit hoe zijn bureau naar alternatieve bouwsystemen is gaan zoeken. Het leverde een houtbouwsysteem op waarmee houten woningen als legostenen aan elkaar worden gekoppeld, om zo complete, flexibel ingerichte wijken aan te kunnen leggen. Het concept kwam er niet zonder slag of stoot; binnen het bureau ging er een stevige discussie aan vooraf. Moet een architectenbureau zich inlaten met standaardisatie en prefabwoningbouw? Past dat bij een bureau dat bekend staat om zijn voorliefde voor het ambachtelijke? Verstijnen: ‘Wij gaan als bureau altijd uit van het bijzondere van de plek. Dat kan ook met deze houtbouw, juist omdat we die blokken heel flexibel kunnen schakelen. Zo kunnen we woonbuurten realiseren die passen bij de locatie.’

2022 in scherven

Eenvoud, ook dat is typerend voor wat wij doen. Waardering voor het ambachtelijke en dus de keuze voor bepaalde materialen, is ook iets dat in al die jaren is gebleven. Voordeel is dat we hier niet alleen architecten, maar ook bouwkundigen in huis hebben die nog weten wat Vlaams verband is en ook weten hoe de kleur van bepaalde voegmortels kan worden aangepast. Dat soort dingen helpt bij het ontwerpen.’

Als zoveel andere bureaus heeft ook Bedaux De Brouwer zich gestort op

Tot een concrete opdracht is het nog niet gekomen, toch leeft binnen het bureau de gedachte dat de eerste wijk naar dit concept binnen twee jaar wordt gebouwd. Het moet architectuur opleveren die ook over honderd jaar nog wordt gekoesterd, vinden Bedaux en Verstijnen. In de traditie van het bureau, benadrukken ze: ‘We proberen dingen te maken die ook over langere tijd nog worden gewaardeerd; dat betekent dat je als architect ingetogen tewerk moet gaan. Een gebouw is geen jurk die je na twee seizoenen wegdoet voor iets nieuws; het moet juist generaties overstijgen. Pas dan is er sprake van tijdloze architectuur.’ Z

Zo thuis

Ik was hier al eens eerder. Ik was een jaar of zeven, denk ik. Nu sta ik er weer. Voor het voeteneinde van een massief houten bed in de kleur van verse boter. Voor de lila muren, de gesloten luiken die een uitzicht verhullen. Rieten stoeltjes, een rode sprei op het bed. Een waskom op het nachtkastje, een haarborstel, zeep, een handdoek.

Het is hartje zomer, het leven in de straten van Parijs trilt in de zon en ik kom thuis in een zaaltje van Museum d’Orsay. Ik sta voor De slaapkamer van Van Gogh.

Ik was nog jong was toen ik eenzelfde schilderij voor het eerst zag in het Van Gogh Museum, het voelt vertrouwd. De grote logge meubels stellen me gerust. Ze verwelkomen me als een trouwe vriend. In de tijd dat ik ze uit het oog verloren was, zijn ze precies zo blijven staan als ik me herinnerde.

Ik laat mijn ogen over de penseelvlakken dwalen, stel me opnieuw voor hoe het zou zijn om daar nu te liggen, in dat bed, nog geen tien kilometer van een frisse schuimende zee vandaan. Hoe de planken zouden kraken als ik op zou staan om me te wassen, en hoe ik dan de luiken zou openen. De zon en het geroezemoes van Arles binnen zou laten.

Als ik het zaaltje uitloop, kijk ik nog een keer over mijn schouder. Dag, trouwe vriend. Zo thuis.

17 zout magazine 12/2022
‘Moet een architectenbureau zich inlaten met standaardisatie en prefab ­ woningbouw?’
Keulsepoort 1, Venlo / www.vanbommelvandam.nl 18/09/22 – 26/02/23 Detail uit Melle, Zonder titel z.j., © 2022 Stichting Melle, c/o Pictoright MELLE – Schilder van een andere werkelijkheid

ALLEEN DE WARME DAGEN

Van onze kindertijd herinneren we ons alleen de warme dagen; alleen de warme dagen worden opgeslagen; alleen warme dagen activeren het geheugen.

Die zanderige landerige dagen, die eindeloze dagen in eindeloze zomers, die dagen waren dagen waarop ons geheugen de juiste temperatuur bereikte om ze op te slaan.

Je had je geheugen kunnen horen zoemen als je op zomerdagen goed geluisterd had.

De koude nachten, het kille zeil in de ochtend, de ijzel waardoor je ’s winters viel: al die dingen zijn constructies, al die beelden achteraf verzonnen; alleen de warme dagen waren echt.

19 zout magazine 12/2022
perron
ROB VAN ESSEN
poëzie
Uit: Rob van Essen, Alleen de warme dag waren echt Amsterdam/Antwerpen, Uitgeverij Atlas Contact, 2022
zout magazine 12/2022 20
Ella Kamerbeek, Marloes IJpelaar en Ayla Çekin Satijn (vlnr) van Club Lam: ‘We nemen niemands plek in, ook doordat we alles zelf doen: schrijven, produceren en verkopen.’ foto John van Hamond

De oprichting van club lam was ‘absolute noodzaak’

Tegen de stereotype vrouwenrollen op het podium en voor een ruimer beeld van het vrouw-zijn. Ziedaar het bestaansrecht van Club Lam, dat ook andere maatschappelijke thema’s voorbij laat komen. ADRIENNE PETERS sprak met hen. ‘We horen vaak dat we een feministische agenda hebben. Nou, dat claimen we dan maar.’

De meiden van Club Lam spijkeren een fluffig, roze kleed aan de muur. Het decor van Lolita, het stuk waar het jonge theatercollectief afgelopen jaar mee op het podium stond, krijgt een prominente plek op het Utrechtse kantoor. Lolita was hun doorbraak bij pers en publiek; vier sterren in de Volkskrant en de theaterzalen stroomden net iets voller.

De oprichting van Club Lam, vier jaar geleden, was volgens Ayla Çekin Satijn, Ella Kamerbeek en Marloes IJpelaar absolute noodzaak, bij gebrek aan diverse rollen en posities voor vrouwen in de theaterwereld. Het zijn, nog steeds, de mannen die de boventoon voeren in de als progressief beschouwde culturele sector.

Artistiek leiders? Veelal mannen. Prominente regisseurs? Mannen. Gelaagde, karaktervolle hoofdrollen? Voor mannen.

Klassieke theaterstukken? Geschreven door mannen. Het heersende vrouwbeeld? Veelal ingekleurd door mannen. ‘En dat beeld is niet best’, besluit Marloes IJpelaar (Sittard, 1995). ‘Vrouwen krijgen vaak de rol van hoer, heks, feeks of moeder toebedeeld. En dan is hun tekst ook nog hysterisch van aard.’

Op de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht, waar de drie elkaar leerden kennen, was het niet anders. Ze fungeerden er als elkaars spiegel. Ella Kamerbeek (Amsterdam, 1992): ‘Ik moest Marloes erop wijzen dat zij vaak de rol van het gewillige meisje of de verleidelijke femme-fatale kreeg.’ Omgekeerd was het Marloes die constateerde dat Ella door haar postuur geacht werd voor de komische noot te zorgen, of de rol kreeg van liefhebbende moeder. Het uiterlijk als etiket. Echt hard maken konden ze het niet, daar was het ook de tijd nog niet naar, maar het gevoel bleef.

Dat gevoel wordt nu gestaafd met feiten. Theaterkrant en de Toneelmakerij onderzochten de rol van de vrouw in 350 gesubsidieerde producties in het afgelopen jaar. Conclusie: zowel vrouwelijke schrijvers als personages krijgen minder ruimte dan mannelijke. Van de tegen het licht gehouden voorstellingen bleek bijna 60 procent geregisseerd en ruim 70 procent geschreven door mannen. Daarnaast bleek dat de verhalen over vrouwen in die producties eenzijdig en discriminerend zijn: ze worden neergezet als lustobject of dienstbaar aan de man. IJpelaar: ‘Vrouwen krijgen ook beduidend minder tekst. Shaespeare gaf Lady Macbeth nog geen 60 verzen, Macbeth kreeg er ruim 2100.’

Het is deze stereotype invulling van vrouwenrollen en de mannelijke blik op het vrouwelijke personage die Club Lam wil doorbreken. Ze verrijken de canon door historische personages uit de schaduw te halen en hen een eigen stem te geven. Met een flinke dosis humor, een karikaturale laag én een serieuze ondertoon brengen de drie vrouwen hun boodschap.

In Lolita is het lieflijke, roze decor – dat nu dus als kantoordecoratie fungeert - vooral schone schijn. Door de bril van Club Lam is Lolita geen sensueel meisje met een lolly dat zich gewillig laat meevoeren en misbruiken door een oudere man, zoals in de beroemde roman van Vladimir Nabokov. In de tekst van Marloes IJpelaar, die alle Club Lam-producties schrijft, vertelt Lolita na vijfenzestig jaar háár verhaal – en alle registers gaan open. De drie actrices spelen ieder één kant van het personage, zo dealen ze op hun eigen manier met het misbruik waarmee ze te maken krijgen. Ayla Çekin Satijn (Genk, 1995) omschrijft hun versie van Lolita als een belangrijke productie. ‘Helend, vanwege het krachtige antwoord op Nabokovs perverse fantasieën. En noodzakelijk, omdat er meer dan een halve eeuw na het verschijnen van de roman nog zoveel werk is te verrichten op het gebied van vrouwenemancipatie.’

In Lourdes, de festivalproductie van Club Lam van afgelopen zomer, knielt Bernadette, gespeeld door Ella Kamerbeek, in haar eenzame bestaan vooral voor haar tv. Al bingewatchend mijmert ze over haar prins op het witte paard, maar in een

21 zout magazine 12/2022
INTERVIEW CLUB LAM

2022 in scherven

Vertel me

Buiten suist een landschap, in kleurrijke rui. Ik zoek een plaats binnen, in een trein die de trein verving die een vervangende trein was.

Koffers botsen op elkaar. Zitplaatsnummers worden uitgewisseld als azen. We stapelen de vertragingen en beklimmen elkaars wanhoop. Onze duimen dwalen op het schermpje: oorspronkelijke aankomst, verwachte aankomst, nieuwe aankomst.

Vertel me, hoe laat is het nou echt?

Bij elke vertraging liet ik iemand achter. Zoals met haar, vanochtend. Op kamer 355 zat ze in haar witte bed, robuust en broos, als een bot dat geluidloos verkruimelt tot gruis. Rythmusstation staat er. Hier wordt dus getrommeld, grap ik wanneer we door de lange linoleum gangen wandelen. Onze angst past maar net in het krappe jasje van het woord.

Vertel me, wat is er met je hart?

Eergisteren met hem. We legden onze gekwelde gedachten te slapen in de heiden, grassen en mossen van het veen. Hoe iets onherroepelijks te laten zinken in de zwarte wateren?

‘Een mannetje!’, roept een vogelaarster fideel.

‘Die is van mij’, grap ik als we haar op de smalle vlonder passeren. Ik wijs naar de lange figuur achter mij. Onze mondhoeken bewegen niet.

Vertel me, mijn hart, is de Great Reset al geweest?

wereld waar dun zijn de norm is, valt ze met haar royale postuur erbuiten. Lourdes haalt de mens achter het uiterlijk vandaan en ontdoet het van alle etiketten die we er zo graag opplakken.

Rubens Meisjes voert drie naaktmodellen op, in afwachting van de kunstenaar die de laatste hand komt leggen aan hun portret. De schilder, hier geen man maar een vrouw, verschijnt om een gruwelijke reden niet op de afspraak. In haar plaats komt toch weer een man de klus klaren; met het signeren van het schilderij pleegt hij een symbolische moord op de vrouw als kunstenaar.

De vrouwen van Club Lam profileren zichzelf als kenmerkend voor hun generatie. Ze staan niet alleen op het podium om vrouwen te bevrijden van al hun beperkende kaders, maar komen ook op voor lhbtiq+ rechten, klimaatactivisme en antiracisme. Het zijn thema’s die ze als persoon met zich meedragen dan wel de revue laten passeren in hun producties, zoals Ayla: half Nederlands, half Turks, opgegroeid in Belgisch-Limburg en queer. Haar Turkse achternaam liet ze lange tijd achterwege, want, zo kreeg ze van huis uit mee, ze kon ermee gediscrimineerd worden.

CLUB LAM, DE NAAM

Hoe komt Club Lam aan zijn naam? ‘Lam is een woord dat verbindt én tegelijkertijd polariteit bevat’, zegt Marloes IJpelaar. ‘Een lam is vrolijk en onschuldig, maar het is ook een offerdier. Verder kan lam dronken betekenen, of lamlendig. Door er ‘club’ voor te zetten, willen we mensen aanspreken om zich bij ons aan te sluiten.”

Club Lam lift mee op de vierde feministische golf waarin vrouwen steeds feller van zich laten horen en taboes aan diggelen smijten. De voorstelling Damn, Honey maakt theater, podcasts en boeken over ‘alle shit waar je als vrouw van deze tijd mee moet dealen’. Menstruatie, je ‘flappen bedekken’, dik zijn, cat calling, niet moeder zijn, porno of abortus. De Amsterdamse evenknie van Club Lam, het theatercollectief Collectiet, begon met het taboe doorbreken op seksfantasieën. De podcastserie Bitch & De Hoer gaat over de ondergeschoven positie van vrouwen in de kunst- en cultuurwereld.

Opererend vanuit Utrecht trekt Club Lam graag de provincie in. ’Jongeren trekken er weg, de bevolking vergrijst. Daardoor blijft er een conservatieve mannencultuur over’, zegt de uit Sittard afkomstige IJpelaar. ‘Juist daar is het belangrijk om de vrouwelijke stem te laten horen. In Limburg geldt nog meer dan in de Randstad: de vrouw is een leuk accessoire. We zijn niet gelijk en dat doet me pijn als Limburgse.’

Bij Club Lam draait het om heel andere waarden dan ego en aanzien. ‘Om gelijkwaardigheid, vrijheid en blijheid’, joelt Marloes IJpelaar, om er vervolgens met serieuze toon aan toe te voegen: ‘Het gaat om zijn wie je bent, dat je daar ruimte voor mag innemen. En dat er evengoed ruimte is voor de ander, in alle soorten en maten.’

Onderlinge concurrentie is het drietal vreemd. Ella Kamerbeek: ‘We doen ons eigen ding, nemen niemands plek in, ook doordat we alles zelf doen: schrijven, produceren en verkopen. En adem je het Club Lam-gevoel, dan ben je van harte welkom.’ Inmiddels maken ook regisseur Deniz Campinar en kunstenaar Noor Houtakkers deel uit van de club.

De Vlaamse Ayla, opgegroeid in het multiculturele Maasmechelen met Turkse, Griekse en Italiaanse immigranten: ‘De vrouwen die me hebben opgevoed zijn stuk voor stuk sterke karakters; van hen heb ik mijn mond en mijn vuur. Maar hoezeer ze zich ook uitspreken en de leiding nemen, uiteindelijk is de man zijn wil wet. Door Club Lam voelen vrouwen zich erkend, en dat horen we na onze optredens ook terug.’

In hun toekomstige festivalproducties krijgen Limburgse vrouwen een hoofdrol. In Vote is de hoofdrol voor Elise Spauwen uit Gronsveld, die als eerste vrouw in Nederland haar stem uitbracht. Zwart Goud vertelt verhalen van de vrouwelijke arbeidsmigranten die met al hun dromen naar de mijnstreek trokken. Een eerbetoon aan hen die van Limburg hun thuis hebben gemaakt. Z

zout magazine 12/2022 22
Vrouwen voelen zich erkend, dat horen we na onze optredens terug

Volwassen worden tussen Playboy en Opzij

G128 was in mijn kinderjaren een belangrijke code. In het stadje waar ik opgroeide was drie dagen per week de gemeentelijke bibliotheek open. Enkele gepensioneerde dames zaten achter houten bureaus, stempels en potloden in de aanslag om zorgvuldig onze leenpasjes in te vullen. G128 was mijn lidmaatschapsnummer, een magische toegangscode tot hele series Enid Blyton boeken en luistercassettes over de jonge heks Bibi Blocksberg.

‘Bibliotheken zijn bij uitstek locaties waar mensen cultureel en maatschappelijk ontwaken en volwassen kunnen worden’, zei staatssecretaris Gunay Uslu (cultuur en media) laatst toen ze bevestigde dat ze structureel meer geld in bibliotheken gaat steken. Ik voelde me bijna betrapt toen ik haar woorden las, zó treffend als ze waren, in mijn geval.

Hoeveel uren van mijn kinderleven bracht ik niet door in de gemeentelijke

bibliotheek, snuffelend en speurend in de grote domeinen des levens. Zelfs in de muffe kelderruimte kwam ik graag - tot hier reikten de blikken van de dames niet. Noch die van andere bezoekers, de planken met boeken over maatschappij, politiek en wijsbegeerte waren niet zo populair. En al begreep ik weinig van de titels hier, een boek over de doodstraf in de Verenigde Staten was aanleiding voor het eerste artikel dat ik in mijn leven schreef. Over de publicatie ervan hoefde ik me geen zorgen te maken, een eigen krant had ik al opgericht. Die Ente, handgeschreven en -geïllustreerd, in de bescheiden oplage van drie.

Voor het volwassen worden, mijn studietijd, koos ik een ander land en een andere bibliotheek, een grotere. Mijn nieuwe bieb zat in een gebouw dat je met zijn enorme glazen gevel al welkom heet als je nog buiten staat: Centre Céramique in Maastricht. Eenmaal binnen vertraagde

het vloerkleed op de trappen mijn gehaaste stappen, droegen zware houten tafels het gewicht van stapels studieboeken en kalmeerde een akoestische mix van gedempte kinderstemmen, klassieke muziek en het ritselen van papier mijn geest. Bij sluitingstijd hoefde ik alleen het binnenplein over te steken, aan de leestafel van het café tegenover klapte ik de laptop weer open.

De bieb werd mijn werkplek én woonkamer. In de studiepauzes bladerde ik in Opzij, Playboy of Frankfurter Allgemeine Zeitung. Ik luisterde naar cd’s die ik willekeurig uit de collectie viste, of speelde een kwartiertje piano in de muziekkamer. Zittend op de grond tussen de boekenrekken lazen mijn vriendje en ik gedichten van Rumi aan elkaar voor. Tijdens de Lange Nacht van de Cultuur in de foyer hoorde ik over een nieuw cultuurmagazine; ik zou er mijn eerste volwassen artikel publiceren.

Nu, vijftien jaar later, constateert de staatssecretaris dat ‘veel bibliotheken zijn gesloten, sommige bibliotheken hebben nog heel weinig ziel.’ Hoe is het zover kunnen komen? Hoe zou het toch met mijn oude bieb zijn?

In de foyer van Centre Céramique wordt een expositie opgebouwd met foto’s uit de jaren vijftig en zestig. Geen bezoeker die niet blijft hangen aan tenminste één van de portretten. Op de weekagenda staan voorleesuurtjes in het Nederlands en Engels en een infomarkt over vrijwilligerswerk. De cursus ‘Oefenen met digitale zorg’ is volgeboekt.

Ik slenter door de afdelingen ‘Ontspanning’ (romans) en ‘Hoogspanning’ (thrillers) en word ingehaald door een groep kinderen. Voorop loopt hun meester, hij gidst ze naar de jeugdafdeling. ‘Iedereen mag een boek uitzoeken’. De kids zwermen uit als bijen op zoek naar nectar.

Voor het eerst sinds maanden kan ik me vinden in de woorden van een politicus. Elk kind heeft recht op zijn eigen G128.

23 zout magazine 12/2022
‘Tijdens de Lange Nacht van de Cultuur hoorde ik over een nieuw cultuurmagazine; ik zou er mijn eerste volwassen artikel publiceren.’

Door de ogen van vrouwen

Female View, vrouwelijke modefotografen van het modernisme tot het digitale tijdperk. Van 24.9 t/m 15.1 in Schloss Moyland in Bedburg-Hau (D). moyland.de

zout magazine 12/2022 24
Liberg, Floor (cheeks). Voor Acne Studios, 2021 © Liv Liberg
Deborah Turbeville, Zonder Titel. Jaren 70, Deichtorhallen Hamburg. Collectie F.C. Gundlach
Liv

Er zijn betoverende plekken waarvan je denkt: hoe kan het zijn dat ik hier geen weet van had? Zoals de Handelsbeurs in Antwerpen (nooit opgevallen), Parc des Buttes-Chaumont in Parijs (een recente ontdekking), of Schloss Moyland, een neogotisch museumkasteel, zo’n dertig kilometer over de grens bij Nijmegen. Het slot ligt in een gewijde groene omgeving, Voltaire en Frederik de Grote banjerden hier ooit rond, en, tweehonderd jaar later, Joseph Beuys, kind van de regio.

Twee verdiepingen kreeg de kunstenaar in Schloss Moyland: met 6000 werken en 200 duizend archiefstukken is hier de grootste Beuys-collectie ter wereld. Op dit moment moet hij het kasteel delen met de vrouwen van Female View, vrouwelijke modefotografen van het modernisme tot het digitale tijdperk. Modefotografie wordt in de kunsten niet altijd serieus genomen. Vaak zijn het

glamoureuze, door mannen gemaakte beelden, terug te vinden in bladen als Harper’s Bazaar en Vogue. In Female View is het een keer de (verwaarloosde) vrouwelijke blik die centraal staat. Hoe kijken vrouwen naar vrouwen, en wat voor beelden levert dat op? Minder ‘ideale plaatjes’, zo blijkt, minder ‘klassieke schoonheid’, en meer focus op culturele inclusie en genderidentiteit.

Al waren die laatste twee thema’s nog niet actueel in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog, toen Else Ernestine Neuländer, alias Yva, in Berlijn een modefotografiestudio runde – waar Helmut Newton zijn opleiding genoot. Aan het succes van de studio kwam abrupt een einde toen de joodse Neuländer werd gedeporteerd en, waarschijnlijk in Sobibor, werd vermoord.

Ute Mahler en Sibylle Bergemann schoten hun foto’s in de DDR, en waren aan strenge regels gebonden. Terwijl ze officieel

werkten voor het modetijdschrift Sybille, maakten ze in het geniep documentaireachtige foto’s van rebelse subculturen.

Helemaal van deze tijd zijn de jonge Amsterdamse Liv Liberg (die in haar zus Britt de ultieme muze vond) en haar Jamaicaanse collega Amber Pinkerton, die vooral donkere modellen gebruikt.

Ook modellen als Claudia Schiffer, Naomi Campbell en Eva Padberg ontbreken niet, hier bezien door de ogen van vrouwelijke fotografen. Misschien een ideetje voor de volgende keer: hoe kijken vrouwen naar mannen? Een (onbedoeld?) ironische voorzet geeft Alice Springs die haar man Helmut Newton, met z’n ultieme male gaze de oppergod van de seksualisering van vrouwen, portretteert in een pikante kimono.

25 zout magazine 12/2022 in beeld
DIETER VAN DEN BERG Liv Liberg, Britt (summer). Styling door Isabelle Sayer, 2021 © Liv Liberg
Gundlach

Een boek dat doet verlangen naar andere boeken

Ze zijn zeldzaam, boeken die je nooit ‘uit’ kunt hebben, en die hun lezers niet naar de mond praten maar opvoeden. Met Levensvormen, een labyrintische ode aan de Duitse kunsthistoricus Aby Warburg, schreef Lex ter Braak zo’n boek, aldus CYRILLE OFFERMANS. ‘Zo blijft hij in leven, en dat is wat een kunstenaar beweegt, in ieder geval mij: leven geven.’

Er wordt tegenwoordig geen boek te water gelaten of het wordt begeleid door een koor van juichende commentaren.

Dan lezen we achterop dat we te maken hebben met een sensationeel meesterwerk of een absoluut hoogtepunt in onze letteren – geen plek waar onbeschaamder wordt gewerkt aan de inflatie van de superlatief.

Soms gebeurt dat iets geraffineerder. Op een boek van een Weense historicus speelt een criticus tactvol in op de toch al zo overladen werkweek van de potentiële klant. ‘U heeft geen tijd?’, vraagt hij retorisch, ‘al helemaal niet voor boeken? Lees dan het nieuwe boek van deze historicus, u spaart ermee de lectuur van vele andere boeken.’

zout magazine 12/2022 26
Lex ter Braak. foto Menno Hartman

Trap er niet in, zou ik zeggen. Boeken die wat waard zijn, beloven je geen tijdwinst maar voeden, integendeel, het verlangen naar talloze andere boeken. Zo’n boek is Levensvormen van Lex ter Braak, een jaar geleden zonder hysterische blurb verschenen), niet overdreven dik, 325 pagina’s, maar volkomen ongeschikt voor lezers als de presentatrice van het boekenprogramma Brommer op zee, die onlangs opschepte dat ze wel tachtig pagina’s per uur haalde.

Levensvormen wordt gepresenteerd als ‘roman’; tegelijk als een ‘fragmentatiebom van verhalen’. Die laatste aanduiding is adequater, zoals ook de titel al suggereert. Het gaat niet om één afgerond, min of meer chronologisch te lezen geheel, maar nadrukkelijk om a-chronologisch geordende fragmenten, bovendien om fragmenten met een voorgeschiedenis –schrijven begint met overschrijven.

De verteller, een in Berlijn woonachtige schrijver, krijgt via een zus de ‘oersaaie ordner’ in handen die hij voor zijn tiende verjaardag van zijn vader had gekregen. Het ding werd het ‘literaire minispeelveld’ van zijn jeugd. Uit boeken, kranten en ander drukwerk schreef het nieuwsgierige kind zinnen over en borg ze er zonder bronvermelding in op, zodat de ordner uiteindelijk ‘een anoniem tekstboek’ werd waar kop noch staart aan zat, maar hem gaandeweg juist daardoor des te aantrekkelijker voorkwam. Volgens die anarchistische esthetiek werkt de schrijver nog steeds: ‘de wereld versnipperen om van de stukjes weer nieuwe werelden te maken.’

Aanvankelijk dacht ik met een soort autobiografisch geschrift vandoen te hebben, en dat Ter Braak het dus zonder omwegen (bij wijze van spreken, het boek bestaat uitsluitend uit omwegen) over zijn eigen jeugd had. Pas na een pagina of twintig wordt – indirect – duidelijk dat de verteller bijna tien jaar jonger is dan de auteur. Weer bijna vijftig pagina’s verderop wordt zijn naam, Julius Heine, (door een ander) voor het eerst genoemd, kort nadat hij een paar snippers over zichzelf heeft prijsgegeven.

Niet gek, die anonimiteit, hij leidt ‘een onzichtbaar bestaan’ en publiceert zijn losse fragmenten in literaire tijdschriften,

‘ “Wie zingt voor mij de hymne, het danklied voor deze zo laat nog bloeiende vruchtboom?” Het bleken zijn laatste woorden – de volgende dag was hij gestorven’

dus voor een select publiek. Maar ‘de te verschijnen bundeling van een zestal fragmenten onder de titel Levensvormen kan daar verandering in brengen’ – waarmee hij verwijst naar het onderhavige boek dat inderdaad zes fragmenten telt, zij het onderverdeeld in een groot aantal kleinere fragmenten. Zodoende vallen Julius Heine en Lex ter Braak toch weer ongeveer samen.

Maar ook Heines identiteit is fluïde. Hij is een man zonder bindingen en zonder (vaste) eigenschappen, geen man voor een traditionele roman of met een uitgestippeld carrièreplan. In plaats daarvan staat hij open voor alle interessante mogelijkheden die zich aandienen, in het bijzonder voor onbekende levensvormen. Eerder dan een karakter is hij een spelend, experimenterend, observerend, denkend, filosoferend en vooral ook precies formulerend wezen – dat alles bovendien niet beurtelings maar liefst tegelijkertijd.

Toch, om een mogelijk misverstand voor te zijn: van chaos of onsamenhangendheid is geen sprake. Het boek is geschreven in de geest van het nominalisme, dus met extreme zorg voor de bijzonderheid van alles, het niet-identieke. Het ergert Heine dat ‘bijna niemand meer een eik van een linde kan onderscheiden of een els van een es: slechts vier soorten […] uit een veelheid van elfhonderd soorten in Europa en meer dan zestigduizend wereldwijd. Al die soorten […] zijn in het jachtige flitskapitalisme van onze tijd gedwongen gefuseerd tot de onzichtbare firma BOOM. Hun eigennamen zijn uit […] onze dagelijkse taal gevallen.’ Het monotheïstische christendom draagt schuld aan die verarming: ‘Om hun eigen superioriteit en de onmacht van de woudgoden te tonen hakten de missionarissen de afgoden van de Germanen om. Zij dwongen hen in het woord van de ene en ware God te geloven en de levende beelden van de wereld af te zweren. […] Met de komst van het woord werd het land veroverd en waar het woord klonk, zong de bijl.’

Bomen spelen in het boek een cruciale rol, hun schoonheid, hun mythologische en symbolische betekenis, hun leefvormen, hun ecologische en sociale functie; en natuurlijk ook hun

economisch nut, ofwel de mate waarin ze in hun voortbestaan worden bedreigd – een angstwekkende kaalslag die de bewoonbaarheid van de aarde ondermijnt. Ze komen in het hele boek, in wisselende constellaties, aan de orde, voor het eerst in een fragment over Aby Warburg, de ‘ongrijpbare kunsthistoricus’ die voor Heines opvattingen en werkwijze van doorslaggevend belang is. Het gaat daarbij om een veelzeggende – helaas mogelijk apocriefe – biografische noot.

Warburg lag op sterven. Vanaf zijn bed had hij zicht op een door iedereen, behalve door hemzelf, dood gewaande appelboom in zijn natte herfsttuin. Hij ‘volgde de inkeer van de tuin naar de aarde, haar stilaan wegkruipen onder de grond. Tot hij plotseling met opspringende blijdschap zag hoe de appelboom onverklaarbaar was gaan bloeien. Hij vroeg om zijn dagboek en schreef: “25 oktober 1929. Wie zingt voor mij de hymne, het danklied voor deze zo laat nog bloeiende vruchtboom?” Het bleken zijn laatste woorden – de volgende dag was hij gestorven.’

Als oudste zoon van een rijke bankier was Warburg voorbestemd om zijn vader op te volgen. Maar zelf had hij van kinds af aan andere plannen, hij wilde archeoloog worden. De roemvolle bankierscarrière liet hij over aan zijn broer; in ruil daarvoor bedong hij zijn leven lang boeken te mogen kopen op kosten van de zaak. Uiteindelijk

27 zout magazine 12/2022
Foto's uit boek

Deze bevlogen boekhandelaren verheugen zich op uw bezoek. Ze kijken ernaar uit uw persoonlijk gids te zijn in de werelden die er achter hun winkeldeuren schuilgaan.

BOEKHANDEL DOMINICANEN MAASTRICHT 043-4100010 boekhandeldominicanen.nl

BOEKHANDEL KRINGS

SITTARD 046-4528100 | boekhandelkrings.nl

Activiteiten

4 dec, 14-15.30 uur | De zusjes Hanen presenteren hun kookboek Family Flavours. 11 dec, 15-16 uur | Meet en greet met Thomas Olde Heuvelt n.a.v. zijn nieuwe boek November 15 dec, 19.30 uur | Elvin Post wordt geïnterviewd n.a.v. zijn nieuwe thriller Breekpunt

Team Dominicanen nodigt je van harte uit in onze feestelijk verlichte boekhandel met boeken, cd’s, vinyl, kerstkaarten, luxe bekers en vrolijke sokken. We hebben verschillende soorten luxe cadeaupapier om je geschenk feestelijk in te pakken. Voor extra koopavonden en evenementen kijk op onze website.

BOEKHANDEL DE TRIBUNE

MAASTRICHT

043-3251978 | detribune.nl

Welkom in onze onafhankelijke, eigenwijze en gezellig boekhandel. Je vindt bij ons literatuur, poëzie, geschiedenis, filosofie, kinderboeken, Engelstalige boeken, gezondheidszorg, Limburgensia en een kelder vol afgeprijsde boeken.

BOEKHANDEL MALPERTUIS GENK +32 (0)89-306167 boekhandelmalpertuis.be

Uitgebreid assortiment aan kinder- en jeugdboeken en fictie en non-fictie voor volwassenen. Voor de feestdagen verpakken we uw cadeau’s in een mooi papier.

Activiteiten

10 dec, 20 uur | Lezing van Gaea Schoeters over haar werk en haar Confituur-cadeauboekje Cargo (wordt die dag gratis meegegeven bij een aankoop vanaf 20 euro).

“Zonder de boekhandel dreigen we een levenswijze te verliezen: het snuisteren. Tussen de boekenrekken ontstaat een gemeenschap. Die is te waardevol om over te laten aan de reguliere economie.” Jeff Deutsch, vooraanstaand Amerikaans boekhandelaar

telde zijn bibliotheek zestigduizend banden over de meest uiteenlopende onderwerpen. Die veelzijdigheid was van belang omdat stijlveranderingen in de kunst volgens hem niet via een immanente ontwikkeling verklaarbaar waren maar door een zo volledig mogelijke reconstructie van de hele culturele context van een kunstenaar.

Het afzonderlijke kunstwerk vond hij minder van belang, hem ging het primair om de manier waarop specifieke motieven en vormen door de hele geschiedenis opdoken, dus niet alleen van de GrieksRomeinse Oudheid naar de Renaissance – zijn oorspronkelijke interessegebied. ‘Bilderwanderung’ noemde hij dat; het opduiken in een latere fase hun ‘Nachleben’.

Tot zekerheden leidde die experimentele zoektocht nooit. Niets wat hij aan het papier toevertrouwde kreeg een definitieve status, vrijwel alles bleef onvoltooid en ongepubliceerd. Van zijn enorme beeldverzamelingen maakte Warburg associatieve reeksen die hij, zonder commentaar, opnam in zijn Bilderatlas Mnemosyne (naar de Griekse godin van het geheugen), die oorspronkelijk bestond uit 63 panelen met bijna duizend afbeeldingen. Verreweg het grootste deel daarvan is verloren gegaan. Maar voor een expositie in 2016 in Karlsruhe heeft een onderzoeksgroep de panelen zo minutieus mogelijk gereconstrueerd en van de onderzoeksresultaten verslag gedaan in een catalogus.

Niet uitgesloten dat dit even ambitieuze als nagenoeg onnavolgbare boek Ter Braak heeft aangezet tot het schrijven van zijn Levensvormen; het inspirerende belang van Warburg is in elk geval buiten kijf. Een eeuw na de rusteloze en excentrieke professor ging Heine, zijn alter ego, naar Florence, waar de ‘oude’ kunst hem ‘volledig van zijn sokken blies’.

Ook Ter Braaks ‘atlas’ is ontstaan langs associatieve, in zijn geval overigens goed te volgen labyrintische patronen die het idee van een eenzijdige lineaire ontwikkeling onderuithalen. En ook hij ziet het als zijn opdracht kunstwerken te duiden ‘als de gevoelige, seismografische tekens van sociale en psychologische spanningen.’

Een essentieel verschil is wel dat Ter Braak het juist van de precieze formuleringen moet hebben; zonder taal – stelt Heine –is er wel een visuele werkelijkheid maar geen beeld. En hij citeert Walter Benjamin: ‘Het beeld verwijst niet direct naar de werkelijkheid, zijn betekenis verlangt naar het woord.’ Pas als we ons geduldige, geconcentreerde kijken in nauwgezette formuleringen hebben omgezet weten we wat we zien. En bijgevolg: ‘de taal is ook de conditio sine qua non om een kunstwerk te laten overleven.’

Veel aandacht besteedt de auteur aan het oorspronkelijke samengaan van woord en beeld en hun latere uiteendrijven, zowel als onomkeerbaar historisch proces als in de individuele ontwikkeling van het mensenkind. Daar sluiten beschouwingen over de verschillen tussen foto en schilderij op aan: een foto ‘zet de bewegende wereld stil’ (en, voeg ik daaraan toe, maakt detailanalyse pas mogelijk), een schilderij ‘toont de rusteloosheid van de wereld’, zie bijvoorbeeld Tiepolo en Van Gogh.

In die context hoort ook de verrassende interpretatie thuis van de Icarus-mythe, volgens welke diens hybris bestaat uit het verlangen ‘de platte doolhof van de talige werkelijkheid te ontvluchten.’ Boeiend zijn de beschouwingen over de verfijnde

taal van de romantiek die ook onze gevoeligheid voor de levende wereld kan versterken, over parken en tuinen (‘de in stukken uiteengevallen hemel op aarde’), over Picasso’s 58 variaties op Vélazquez’ Las Meninas, over Thoreau’s natuurliefde (‘Een naaldboom omhakken voor hout en olie, zo schamperde hij, is hetzelfde als mensen doden om knopen en fluiten van hun botten te maken’), over Goya’s beroemde ets De slaap van de rede brengt monsters voort (‘Er is geen kunstwerk zonder een dreigende schaduw’), enzovoorts.

In een van de slotfragmenten van Levensvormen bekent de verteller – ten overvloede – zijn schatplichtigheid aan Warburg. Hij wilde zijn manier van denken en verbeelden vertalen in beelden en verhalen van onze tijd. ‘Zo blijft hij in leven, en dat is wat een kunstenaar beweegt, in ieder geval mij: leven geven.’ Dat tintelende, verwachtingsvolle gevoel geeft dit boek je haast op elke pagina. Het is wat mij betreft een van die zeldzame boeken die je nooit ‘uit’ kunt hebben, die hun lezers niet naar de mond praten maar opvoeden. Dat mag bij een volgende druk als blurb achterop. Z

29 zout magazine 12/2022
‘Met de komst van het woord werd het land veroverd en waar het woord klonk, zong de bijl’
Lex ter Braak, Levensvormen Amsterdam, Uitgeverij Van Oorschot, 2021
zout magazine 12/2022 30
Geert Verbeke: ‘Als ik in de transport was blijven werken, had ik de zestig niet gehaald.’ foto's Marleen Daniëls

geert verbeKe was Het zó beu

Geert Verbeke verruilde het zakenleven voor de kunst en schiep hij zijn eigen koninkrijk. PAUL VAN DER STEEN vertoefde in de wondere wereld van de Verbeke Foundation, deze zomer vijftien jaar jong. ‘Die negen jaar extra heb ik te danken aan de kunst.’

geert Verbeke ziet veel kuddegedrag binnen de kunsten. ‘Iedereen loopt achter elkaar aan. Waardering is te vaak afhankelijk van zaken die er niet toe doen. Een grote naam bijvoorbeeld. Dan is het plotseling goed, omdat het een Luc Tuymans is.’

Verbeke wil door kunst geraakt worden, ingewikkelder hoeft het niet te zijn. Het vaakst overkomt hem dat bij collages en assemblages. ‘Die waren lang niet erg in zwang. Ik ken eigenlijk nog steeds nauwelijks collectioneurs die er hun specialisatie van hebben gemaakt. Wat ik zo mooi vind, is dat van meerdere, al bestaande zaken iets geheel nieuws wordt gemaakt.’

Verbekes voorwoord bij de nauwelijks te tillen catalogus met collages en assemblages uit zijn verzameling is op zichzelf weer een collage. Elke zin geleend van anderen, onder het motto ‘Beter goed gejat dan slecht bedacht’.

Wie het twaalf hectare terrein van de Verbeke Foundation in Kemzeke, even ten westen van Antwerpen, oprijdt, waant zich aanvankelijk op een wonderlijke bouwwerf. Even verder wordt goed zichtbaar welk een overvloedig kunstkoninkrijk hier de afgelopen vijftien jaar tot ontwikkeling is gekomen. Binnen en buiten volgen de verrassingen van de hand van bekende en minder bekende kunstenaars elkaar in rap tempo op: tweedimensionaal werk maar ook hijskranen, een reuzenhelikopter, doodskisten, levende en dode dieren.

31 zout magazine 12/2022
INTERVIEW GEERT VERBEKE

Te midden van al dat aanbod loopt de bezoeker grote kans om Geert Verbeke zelf tegen het lijf te lopen. Met zijn karakteristieke kop valt hij nauwelijks te missen: bakkebaarden van Dickensiaanse proporties en lange grijze manen met her en der een zweem van geel.

In de vijftien jaar dat zijn Foundation bestaat is hij, vindt hij zelf, beter gaan kijken, meer gaan zien. ‘En ik leg gemakkelijk verbanden.’ Voor het stalen staketsel dat tijdens een jarenlange verbouwing een kapel van een Gentse abdij overeind hield, zag hij onmiddellijk een nieuwe toekomst. Hij koppelde de stellage van buizen aan de Nederlandse kunstenaar Marinus Boezem die eerder in Almere, met behulp van de natuur, De groene kathedraal tot wasdom liet komen. Nu heeft de Foundation haar eigen groene abdijkerk. Verbeke: ‘Een werk dat groeit en er in elk seizoen anders uitziet.’

Geert Verbeke (Kemzeke, 1953) is een man van stellige meningen. Met de Verbeke Foundation staat hij een andere aanpak voor dan gewoon is in de museale wereld. Rondom de meeste tentoonstellingen hangt hem te veel de sfeer van heiligheid. In Kemzeke wil hij geen gewijde sfeer, wel reuring en rafelrandjes. Dus mag het onkruid en de roest er best zijn bij de trein die zich met het geluid van zware ademhaling tergend langzaam voortbeweegt.

Tegelijkertijd raapt hij wel dat ene takje op dat hem niet bevalt. En met trots toont hij de vier verkeersborden bij het kortste stukje snelweg ter wereld: beton over de volle breedte inclusief vangrails en de in België onontbeerlijke lantaarnpaal - maar slechts één meter lang. ‘Eerst had ik er maar één bord staan. Tot we hier een keer een bijeenkomst van ambtenaren hadden;

Berlin-Venedig-Monschau. Illusionen Katharina John & Ulrich Tukur 23.10.–18.12.22 Austr. 9 in Monschau Eintritt frei ! www.kuk-monschau.de Mit freundlicher Unterstützung von: Das Auge der Liebe, 1952 © ReneGreobli.ch Monschau 2022 © Katharina John
‘Stillekes groeien gaat vanzelf; stoppen met tachtig, negentig mensen in dienst is minder simpel’

die vonden dit zo mooi dat ze drie andere borden zijn komen brengen. Nu kondigen twee borden het begin van de snelweg aan, en twee het einde.’

Bij de fotosessie sputtert Verbeke even tegen. Het gaat niet om hem, zegt hij, maar om de kunst. ‘Ik ben hier maar de conciërge’, zegt hij met een uitgestreken gezicht. De werkelijkheid is dat er zonder hem nooit een Verbeke Foundation zou zijn geweest.

een leven in en voor de kunst, kwam in zijn jonge jaren niet bij hem op. Nou ja, enig gevoel voor esthetiek had hij natuurlijk wel, ook gezien zijn keuze voor het beroep van tuinarchitect. Het stond hem al snel tegen. Hij houdt van alles wat organisch groeit; zijn museum is doortrokken van die gedachte. Met zijn tuinontwerpen had hij dat ook neer willen zetten. ‘Maar dat soort ideeën kreeg ik niet gesleten. Het moest geordend: daar een boompje, daar een stukske gazon.’

Daarna beproefde hij zijn geluk in de veevoederhandel en de veevoedergrond stoffen, belandde op dat spoor in het transport, en groeide alsmaar groter, naar tientallen vrachtwagens, en een groot terrein in Kemzeke als uitvalsbasis. Plus een overslagterrein in Willebroek, tussen Antwerpen en Brussel, om schepen te laden en te lossen.

Al vroeg was er de gedachte om rond zijn vijftigste te stoppen als ondernemer. ‘Stillekes groeien gaat vanzelf; stoppen

met tachtig, negentig mensen in dienst is minder simpel. Toch heb ik mijn ondernemingen kunnen verkopen en de mensen aan het werk kunnen houden. Het transportbedrijf draagt nog altijd mijn naam.’

Met de Verbeke Foundation maakt hij meer furore. Het domein in Kemzeke trekt zonder noemenswaardige PR bezoekers van alle leeftijden, uit alle geledingen van de samenleving. Van subsidie is geen sprake. Verbeke bepaalt zelf de lijn, wars van de modes en opinies van het moment, hij hoeft niet door de hoepeltjes van welke overheid dan ook te springen. De koers is geheel onafhankelijk; de kunsten, denkt hij, hebben daar de meeste baat bij. ‘Zonder dwarsliggers geen spoor.’

Intussen kan zijn relatie met zijn geboortedorp Kemzeke, dat hij toch mee op de kaart heeft gezet, beter. ‘Rond 2000 had ik hier plannen voor een biomassacentrale. Dat stuitte op verzet bij de inwoners. De gemeente verleende een bouwvergunning maar weigerde een milieuvergunning.

Die heb ik alsnog weten af te dwingen via een weg langs gemeente, provincie en Vlaamse Gemeenschap. Toen ik het rond had, gaven ze toch geen bouwvergunning. Voor het leggen van zonnepanelen moest ik een transformatorhuisje bouwen van vijf bij twee meter. Daar kreeg ik evenmin toestemming voor.’

Hoezeer hij als rechtgeaarde Belg ook houdt van surrealisme, ‘dit grenst aan Kafka.’ Als anarchist had hij het toch al niet op de overheid: ‘België kent stemplicht. Dus

2022 in scherven

Van crisette naar crisette

In 2022 ruimde de ongenode gast corona baan voor de oorlog in Oekraïne en de daarmee gepaard gaande exploderende energieprijzen. Meer nog maakten onze hoofden plaats voor een permanente crisissfeer. Waar het virus een kwestie van doorbijten leek tot de roaring twenties ons als een champagnebubbel weer naar de oppervlakte zouden stuwen, zitten we nu alweer bang af te wachten wat de volgende crisis zal zijn. Wat die zal zijn, weten we nog niet, maar dat ze komt, daar twijfelt niemand aan.

Op vrolijkere dagen zie ik er een allegorie in voor de verbouwingen die mezelf al anderhalf jaar teisteren en die zich van crisette naar crisette slepen; op andere dagen wordt een mens er moedeloos van. Diezelfde tweespalt zag ik ook bij de kunstenaars die ik dit jaar interviewde. Waar schrijver Walter van den Broeck alleen nog een ‘lijdzaam engagement’ kan opbrengen omdat hij de zo door hem verdedigde arbeider tegenwoordig vooral verdoofd ziet wegdommelen bij de zoveelste Netflix-serie, kijkt Josse De Pauw met vrolijke weemoed hoe alles verandert. Theatermaakster Marie Vinck zegt dan weer onomwonden dat ze zich, voor haar eigen mentale gezondheid, steeds vaker afsluit van het nieuws.

Tussen die drie gemoedsgesteldheden laveer ik zelf ook. De ene dag fluks relativerend, de andere licht gedeprimeerd of wijselijk onthecht. Pieken en dalen, alsof ook mijn geluk meesurft op de grafiek van de gasprijzen. Alles is onzeker, op één ding na: never a dull moment.

33 zout magazine 12/2022

ga ik bij elke verkiezingen trouw naar het bureau. Daar zet ik heel groot “Dada 1917” op het formulier. Maar die partij heeft nog nooit gewonnen.’

In de kunstwereld proeft hij weerzin tegen zijn eigengereidheid. ‘Met aan aantal musea werken we samen met wederzijdse bruiklenen. Maar veel instellingen vinden het moeilijk dat wij zonder subsidie werken en aan niemand verantwoording hoeven af te leggen. Misschien is het jaloezie.’

ZOUT (oplage 15.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Oost-Nederland en Vlaanderen. Online: zoutmagazine.eu E-paper: zoutmagazine.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZOUTopZATERDAG kan via zoutmagazine.eu/ opzaterdag

Abonnees krijgen ZOUT voor 69 euro per jaar thuisbezorgd. Abonnee worden kan via zoutmagazine.eu/abonnees

Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zoutmagazine.eu

Bladmanager

Christiane Gronenberg 0031 433 500591 0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu Hoofdredacteur

Wido Smeets 0031 433 500591 0031 653 338905 w.smeets@zoutmagazine.eu Eindredacteur online Marc Puyol-Hennin 0031 642 279977

Zelf vaart hij wel bij zijn switch van bedrijfsleven naar de kunsten. ‘Transport betekent werkdagen van halfzes ’s morgens tot negen uur, halftien ’s avonds. En ook daarna houden de telefoontjes niet op, over ongelukken of niet kloppende containernummers. Alles moet; de appreciatie is nul. Klanten melden zich alleen als ze een klacht hebben. Ik was het zo beu, zó beu.’

Zie hem nu rondgaan over zijn eigen domein. ‘Het is nog steeds hard werken, maar de beloning is zoveel groter. Zelfs bij de bezoekende schoolklassen, en kinderen die met hun ouders komen, probeer ik altijd te peilen hoe ze het vinden: dan doe ik met een vragend gezicht mijn duim omhoog en omlaag. Ik krijg altijd een opgestoken duim terug. Als ik in de transport was blijven werken, had ik de zestig niet gehaald; inmiddels ben ik 69. Die negen jaar extra heb ik te danken aan de kunst.’

Intussen beseft hij dat ook hem het eeuwige leven niet toekomt. De Verbeke Foundation zal ook na hem blijven bestaan. ‘Onze kinderen hebben geen interesse, mede daarom is alles ondergebracht in een stichting. Er zal voor een opvolger worden gezorgd.’ Die zal werken in Verbekes geest, al zal er ook ruimte zijn voor nieuwe ideeën. Zo moet het zijn, ook dat past bij de ideeën van een voormalige ondernemer over een organisch groeiende plek. Z

m.puyol-hennin@zoutmagazine.eu Commercie Karin Winkelmolen 0031 628 646578 k.winkelmolen@zoutmagazine.eu Max Majorana 0031 626 789236

m.majorana@zoutmagazine.eu Administratie administratie@zoutmagazine.eu ZuiderLeven

Christiane Gronenberg 0031 610 661205

c.gronenberg@zoutmagazine.eu Medewerkers

Dieter van den Bergh, Roger Cremers, Yannick Dangre, Marleen Daniëls, Ludo Diels, Edo Dijksterhuis, Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Gerrit van den Hoven, Rowland Jones, Pascalle Mansvelders, Ben van Melick, Griet Menschaert, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Rob Schoonen, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Veerle Windels, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie

Pieter Beek

Grafisch ontwerp

Andrea Bertus / Buro Bertus

Druk

Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening

IBAN NL55SNSB 093 67 79 675

Distributie

T.U. Theaterfacilities Venlo MXvervoer Breda

ISSN: 2949-6535

zout magazine 12/2022 34
colofon
verbekefoundation.com
‘Het moest geordend:
daar een boompje, daar een stukske gazon’

Bits

Blendr & Filtr

Schuld of gemis

Uitstel. Omdat niet alles hier en nu mogelijk is, schuif ik regelmatig iets naar de toekomst. Noodgedwongen. Niet altijd, maar toch.

Vergeten. Ik kom er achter als het te laat is. Hoe ik ook probeer het alsnog in te halen, het wordt nooit meer zoals het had kunnen of moeten zijn. Te laat. Schuldgevoel.

Gemist.

Ik dwarrel een rondje kazerne. Laika is niet vooruit te branden sinds zijn gehoor en zicht zijn geminimaliseerd en hij voelbaar afhankelijk is van zijn reuk. We schuifelen over het grindpad wanneer een warme herfstbries een traan van mijn wang blaast. Schuld of gemis; ik weet het niet.

MAT VAN DER HEIJDEN

OPTIMIST _ ‘Ik las dat mensen met een maagverkleining in all-you-can-eatrestaurants om korting vragen. Maar voor de rest blijf ik een onverbeterlijke optimist.’ Heel soms denkt zelfs Max Pam dat we allemaal gek aan het worden zijn.

EEN MOOIE HUID _ ‘We willen allemaal een mooie huid kunnen tonen, maar huid blijft alleen jong in het donker. Zo lopen we een half leven met verkreukelde gezichten rond en verdwijnen de gaafste stukjes huid ongezien in het graf.’

Schrijver Peter Middendorp moest zich bij de dokter uitkleden.

SLAAFVRIJE BONEN _ ‘Ik strooi tegenwoordig slaafvrije bonen in een machine die onder luid gesis en gebrom een stroperig brouwsel afscheidt waar je een klimaatneutrale hartaanval van krijgt.’ Sinds haar zoon ‘iets studeert dat sustainability heet’ is het Nespresso-apparaat uit Sylvia Wittemans keuken verdwenen.

PRULLEN _ ‘Niets doen is de meest onderschatte stap in een creatief proces. Het klinkt misschien negatief, maar ik doe het al mijn hele leven en weet dat er veel nieuwe dingen ontstaan door wat te zitten prullen en experimenteren met nieuwe technieken. ’ Illustrator Ingrid Godon loopt voortdurend over van ideeën.

RUTTES KLIMAATBELOFTES _ ‘Namens het land dat jarenlang tot de hoogste rechter bleef procederen in een klimaatzaak om zijn zorgplicht aan te vechten, zei premier Rutte op de Klimaattop dat landen vlugger hun klimaatbeloftes moeten nakomen.’ Hoe, lijkt columnist Frank Heinen zich af te vragen, kunnen we deze man nog serieus nemen?

Boeken top 10

1 — Colleen Hoover

It Starts with Us ( )

2 — Israel van Dorsten Wij waren, ik ben ( )

3 — Annie Ernaux De jaren ( )

4 — Delia Owens Daar waar rivierkreeften zingen (3)

5 — Yorick Goldewijk Films die nergens draaien ( )

6 — Frank Bokern Crapuul (6)

7 — Colleen Hoover It Ends with Us (5)

8 Beatrice de Graaf Crisis! ( ) 9 — Stefan Hertmans Verschuivingen ( ) 10 — Arthur Japin Wat stilte wil (1)

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

The Missing Inks

van der Heijden, Zie je later (2022). Olieverf, katoen, wol, board, 175 x 400 cm.

ETIKETTEN _ ‘Ik zou niet kunnen zeggen of ik ten diepste een man of een vrouw ben. Dat lijken me nogal oppervlakkige categorieën. (…) De enige worsteling die ik heb gehad is met die etiketten die anderen mij, vaak met goede bedoelingen, wilden opplakken.’ Schrijver Yves Petry over gender en fluïditeit.

35 zout magazine 12/2022
themissinginks.com
Mat
zout magazine 12/2022 36 het is niet niks
Het insectencircus van Señor Chingolo ... en andere schatten uit het grootste fotoarchief van Europa | 39 uitgelicht KERSTMARKT EN KLANKKUNST IN HET DUITSE KREFELD | 38 te doen in december EROP UIT IN DECEMBER MET ONZE 7 TIPS | 40 UITGEBREIDE CULTUURAGENDA | 42 column DESIGN DWINGT ZICHZELF TOT HET SPELEN VAN DE TWEEDE VIOOL, VINDT TIMO DE RIJK | 43 WAT MUSEA VOOR HET KLIMAAT KUNNEN DOEN, VOLGENS STIJN HUIJTS | 45 Señor Chingolo, directeur van het Spaanse insectencircus Chingolo. Spanje, 1932. Fotograaf: Padilla. Nationaal Archief, Collectie Spaarnestad, Het Leven.

kerstmarkt aan

KREFELD, VAN  KUNSTNIJVERHEID  TOT KNOEDELS

Het Duitse Krefeld, gelegen op 30 kilometer van de Nederlandse grens, leunt op een geschiedenis van kunstnijverheid en textielindustrie. De stad dankt er onder andere Haus Esther en Haus Lange aan, twee invloedrijke ontwerpen van Ludwig Mies van der Rohe. Een sfeervolle kerstmarkt nodigt uit om het Krefeld van vandaag en zijn eigentijdse kwaliteitsproducten te ontdekken.

Wie deze maand een bezoek brengt aan Krefeld vindt er tot en met 23 december aan de voet van de Dionysiuskerk een feestelijke en sfeervolle kerstmarkt. Omgeven door warm licht, Himalaya berken, sierappels en rode kornoeljes presenteren creatieve mensen uit Krefeld en omgeving hun producten. Vakmanschap, artistiek talent en gevoel voor esthetiek vormen de leidraad voor deze bijzondere kerstmarkt.

Om voor diversiteit te zorgen wisselen de standhouders gedurende de periode van de kerstmarkt. Zo biedt het bedrijf Harmonie 20 van 12 t/m 23 december diverse handgemaakte cadeauartikelen aan, waaronder sieraden, schrijfwaren, handbeschilderd keramiek, woonaccessoires en stempels.Het

bedrijf Makapli presenteert t/m 23 december eerlijk geproduceerde en duurzame handgemaakte producten uit de hele wereld; met de opbrengst worden hulpprojecten in Cambodja en Marokko ondersteund.

Ook voor drank en eten is gezorgd, met duurzaamheid en regionale ecologische teelt als aandachtspunten. Denk aan zelfgemaakte glühwein van de wijnboer, verwarmende jenevervariaties, tarte flambée, stoofpotjes, spinazie knoedels, pompoensoep en kip fricassee.

De Kerstmarkt is t/m 23 december, zo woe 12 20 uur, do 12 21 uur, vr & za 12 22 uur. Op 23 december 12 20 uur.

CULTUURTIP

Op vijf minuten lopen van de kerstmarkt ligt het Kaiser Wilhelm Museum met zijn belangrijke collectie 20e eeuwse kunst. In december is hier onder andere On Air te zien, over klankkunst in de jaren 1950 1970. De in Bauhaus stijl ontworpen gebouwen van Ludwig Mies van der Rohe, Haus Esther en Haus Lange, werden tussen 1928 en 1930 in opdracht van verzamelaar en industrieel Hermann Lange gebouwd. De huizen zijn toegankelijk voor publiek en bieden onderdak aan wisseltentoonstellingen. In december is hier onder andere een presentatie over Sonia Delaunay te zien, met een focus op haar werk voor mode en textielbedrijven. kunstmuseenkrefeld.de

38
&paper 12/2022
Sonia Delaunay, Farbstudie, z.d. © Kunstmuseen Krefeld © Pracusa S.A. Handgemaakte cadeauartikelen van Harmonie 20 © Harmonie 20 (uitsnede) Makapli biedt faire en duurzame producten uit de hele wereld aan. foto Marcel Rotzinger De de voet van de Dionysiuskerk in Krefeld

GROTE VERTELLERS VAN HET KLEINE VERHAAL

Stel je vraagt aan een willekeurige voorbijganger om je te vertellen wat voor hem of haar belangrijk is. Martin & Inge Riebeek deden het, voor lopende camera, 600 keer in 24 verschillende landen. Een deel van hun indringende videoportretten zijn nu in Museum W in Weert te zien, samen met een selectie die Rob Moorees maakte uit het grootste fotoarchief van Europa.

De tentoonstelling TELLING STORIES in Museum W met het werk van Martin & Inge Riebeek en Rob Moorees toont verhalen van en over mensen overal vandaan. Niet de grote verhalen gemarkeerd door invloedrijke personen en belangrijke gebeurtenissen, maar kleine persoonlijke vertellingen staan centraal.

EATING GRAPES IN THE COMPANY OF PROSTITUTES - MARTIN & INGE RIEBEEK

Twaalf jaar geleden startten audiovisuele kunstenaars Martin en Inge Riebeek met The Essential, een verzameling van gefilmde verhalen van mensen, overal ter wereld. Op straat nodigen zij toevallige voorbijgangers uit om voor de camera te vertellen wat op dit moment belangrijk voor hen is. Door de directe manier van filmen zijn het prachtige, persoonlijke ontmoetingen geworden. Tot op heden maakte het kunstenaarsduo meer dan 600 portretten in 24 verschillende landen.

Speciaal voor Museum W selecteerden de Riebeeks veertien videoportretten waarvan er negen niet eerder te zien zijn geweest.

Twee thema’s uit de collectiepresentatie van Museum W vormden hiervoor de inspiratie: macht en de tegenstelling tussen Maria, moeder en maagd en Maria Magdalena, de prostituee. Door de videoportretten te combineren met enkele relevante objecten uit de collectie, ontstaan twee verrassende totaalinstallaties.

STORIES WAS EVERYTHING AND EVERYTHING WAS STORIES - ROB MOOREES X SPAARNESTAD PHOTO

X Spaarnestad Photo, t/m

16 april in Museum W in Weert. Open di t/m zo van 11.00 tot 17.00 uur. Het museum organiseert speciale rondleidingen en ontmoetingen met de kunstenaars. Kijk voor meer info op museumw.nl

Fotograaf Rob Moorees selecteerde ruim honderd bijzondere foto’s uit het enorme beeldarchief van de Spaarnestad Photo collectie, het grootste fotoarchief van Europa. Hij liet zich hierbij inspireren door de thema’s van Museum W. Zijn keuze maakt een intrigerend beeld van het menselijk bestaan zichtbaar: ontroerend, curieus, indringend. Foto’s van dramatische ongevallen, wonderbaarlijke verschijningen, verre volkeren, vreemde rituelen, opmerkelijke uitvindingen, onbenullige anekdotes en merkwaardige personages.

Moorees schreef bij 31 archieffoto’s een column waarin hij de bezoeker meeneemt naar de verborgen verhalen achter de foto. Ook persoonlijke bespiegelingen en voorvallen uit zijn eigen leven komen aan bod. Zo kruisen verhaallijnen elkaar, dwars door de tijd.

39 &paper 12/2022
TELLING STORIES, Martin & Inge Riebeek en Rob Moorees Het opgebaarde lichaam van wielrenner Fausto Coppi, overleden aan de gevolgen van malaria. Tortone, Italië, 4 januari 1960. Fotograaf onbekend. Nationaal Archief, Collectie Spaarnestad, Anefo. Martin en Inge Riebeek, The Essential. Hier: still uit video met dichteres en activiste Staceyann Chinn, New York.

Te doen rondom

Mythen van de nabije toekomst

Een dystopische solotentoonstelling van Unlimited Dream Company

Verwacht een mix van verontrusting en verbijstering, afgeblust met een flinke portie absurditeit. De installaties en performances van Paul Segers (1976) confronteren het publiek vaak met surrealistisch aandoende situaties. Door de humor in zijn werk weet Segers grote onderwerpen op een lichtvoetige manier aan de orde te stellen. Met zijn kunstenaarspraktijk Unlimited Dream Company brengt Segers in Myths of the Near Future nieuw werk samen op één plek om op zoek te gaan naar die momenten, waarin werkelijkheid, metafoor en fictie elkaar overlappen en versterken.

Myths of the Near Future 10 december t/m 15 januari dagelijks 13.00 17.00 uur. Opening 9 december, 19.00 uur Cacaofabriek Expo in Helmond cacaofabriek.nl/expo instagram @expocacaofabriek

Van Science Show tot Einstein Telescope

Interactieve exposities voor nieuwsgierige wereldburgers van morgen

In de kerstvakantie is er genoeg te doen in Discovery Museum in Kerkrade! Zo ontdek je alles rondom wetenschap, nieuwsgierigheid en twijfel in de gloednieuwe expositie Zeker Weten?! Een expo vol ontdekkend en onderzoekend leren voor toekomstige wetenschappers en nieuwsgierige wereldburgers van morgen. Bij de nieuwe wisselexpositie hoort ook de interactieve Science Show Weet je het Zeker?! Ook nog te zien tot het einde van het jaar: de Einstein Telescope Pop-Up Expo. Hier kom je meer te weten over zwaartekrachtsgolven, de mogelijke komst van de Einstein Telescope en de betekenis daarvan voor de regio. Ook kun je aan de slag in de Science Labs, op onderzoek gaan in de Expeditie of ervaren hoe het is om een astronaut te zijn in het Aarde theater

Discovery Museum Kerkrade open di t/m zo, 11.00 tot 17.00 uur discoverymuseum.nl Tip: bestel je tickets vooraf online Gratis entree met Museumkaart of VriendenLoterij VIP kaart

I’m (not) Every Woman

Rachel Rumai Diaz (spoken word) en Lilian Farahani (sopraan) brengen, voortgestuwd door het dynamische spel van Ragazze Quartet, een gesproken en gezongen ode aan de vrouw van wie de stem te weinig gehoord wordt. We maken een reis van de harmonische kracht van zusterschap, langs de soms pijnlijke noodzaak van het bestaan van safe spaces, naar een ritselende revolutie die aanzwelt door de hele stad. De nieuwe muziek van de Iraans Nederlandse componist Aftab Darvishi is verstild en atmosferisch met verschillende klankkleuren en nuances uit zowel westerse als oosterse muziektradities.

Ragazze Quartet, I’m (not) Every Woman | 17 december, 19.30 uur AINSI in Maastricht | introinsitu.nl

40 &paper 12/2022
Een muzikale vertelling over zusterschap (ook voor broeders en andere kameraden)
Paul Segers, The Soft Machine (2022)

de feestdagen...

Choose Your Own Story

Een nieuwe lichting van artistieke hemelbestormers

Marres in Maastricht presenteert de jaarlijkse groepstentoonstelling CURRENTS, met het werk van recent afgestudeerde kunstenaars van academies in Zuid Nederland, België en Noordrijn­Westfalen.

CURRENTS viert dit jaar zijn tiende editie, onder de titel Choose Your Own Story. In samenwerking met Z33 Hasselt is CURRENTS in de afgelopen tien jaar uitgegroeid tot één van de meest belangrijke platforms voor talentontwikkeling in de beeldende kunst in de Euregio.

CURRENTS #10 | 18 december t/m 5 februari, di zo 12 17 uur | open op 2e kerstdag | Marres, Huis voor Hedendaagse Cultuur in Maastricht marres.org

Het iconische Evoluon in Eindhoven is weer open voor iedereen met de tentoonstelling RetroFuture. In het ’spaceship’ word je meegenomen via een spectaculaire en speelse setting, in de belevingswereld van toekomstdenkers, dromers en kunstenaars met design, kunst, wetenschap en film. Hoe we vandaag over de toekomst denken is gebaseerd op verhalen, gedachten en daden van grote denkers; er is niet maar één toekomst, het zijn er vele. Hoe werd er gedacht dat de wereld er vandaag uit zou zien? En wat kunnen we van die gedachten leren?

RetroFuture | t/m 23 maart Evoluon Eindhoven nextnature.net/retrofuture

Vogels

Onder de titel Anaphora toont Roos Vogels installaties, sculpturen, tekeningen en foto’s. In haar werk tracht ze de natuur te doorgronden door het bestuderen van  natuurlijke verschijningsvormen en het experimenteren met groeimechanismen. Het bos is haar favoriete plek en de boom als levend organisme speelt de hoofdrol. Anaphora staat voor de natuur die zich herhalend en steeds in andere hoedanigheden openbaart en zo betekenisvoller wordt. De kijker gaat met de kunstenaar spoorzoeken naar transformaties. Hoe kun je als kunstenaar uit de natuur een kunstwerk destilleren? Vogels’ aftasten van de mogelijkheden is een doorlopend proces van ontdekken, vernietigen en hervinden. Zo doorgrondt zij het wonder van de natuur en maakt het voor ons werkelijk.

Roos Vogels, Anaphora 23 december t/m 29 januari, opening 23 december om 20.00 uur Albert van Abbehuis in Eindhoven albertvanabbehuis.com

Winternights

Tweedaags theaterfestival dat je op verrassende locaties brengt

Welkom terug op Winternights, een avontuur voor zowel makers als bezoekers. Op dit tweedaagse festival maken het publiek en professionals, zoals programmeurs en dramaturgen, kennis met nieuwe namen in de podiumkunsten en met hun ideeën en werkprocessen. Makers krijgen tijdens Winternights de ruimte om nieuw werk te testen en toetsen op verrassende locaties in Maastricht. Bij Winternights krijg je de kans om nieuw, ‘onaf’ werk te zien van beloftevolle theatermakers, performers, choreografen, componisten en beeldend kunstenaars.

Winternights | 9 & 10 december | op verschillende locaties in Maastricht, met als festivalhart de Lutherse Kerk winternights.nl

41 &paper 12/2022
De toekomst van gisteren Expositie over toekomstdenkers, dromers en kunstenaars in een futuristisch Evoluon
Ontdekken, vernietigen en hervinden Spoorzoeken met kunstenaar Roos

Architectuur, design&mode

ANTWERPEN

> The making of. Tentoonstelling over de grootste renovatie uit de geschiedenis van het KMSKA. T/m 3 september in het KMSKA. kmska.be

DEN BOSCH

> A Digital Nature. Selectie van animaties met als thema de digitale natuur. Process – Design Drawings from the Rijksmuseum Verzameling van bijzondere ontwerptekeningen uit de collectie van het Rijksmuseum. T/m 8 januari. Screenwear – Exploring digital fashion. Over de digitalisering van mode. T/m 26 februari in het Design Museum. designmuseum.nl

EINDHOVEN

> Rethinking Plastic. Anders ontwerpen met ’s werelds meest verguisde materiaal. T/m 31 december in Yksi Expo- ruimte Square. yksiexpo.nl

HASSELT

> Composite Presence. In Z33 legt een levensgrote maquette van vijftig gebouwen de wrijving tussen stad en architectuur bloot. T/m 12 februari in Z33. z33.be

HELMOND

> De Kasteeltuin. 700 jaar kasteeltuingeschiedenis. Van 24 december t/m 29 oktober in Kasteel Helmond. museumhelmond.nl

HORST

> Langs geborduurde wegen Traditionele streekdrachten uit Zuidwest-China. T/m 30 december in Museum de Kantfabriek. museumdekantfabriek.nl

KERKRADE

> Innovatiegalerij. Eigentijdse, circulaire ontwerpen uit de provincie Limburg. Doorlopend in Discovery Museum. discoverymuseum.nl

MAASTRICHT

> Driedaagse Maastrichtse aardewerk- en glasverkoop. Van 2 t/m 4 december. Bevroren Muziek Tentoonstelling over de architectuur van geluid. Van 16 december t/m 28 mei in Bureau Europa. bureau-europa.nl

SITTARD

> KwANT. Jonge ontwerpers laten zich inspireren door kant. T/m 22 januari in De Domijnen. dedomijnen.nl

Beeldende kunst

ANTWERPEN

> Museum in Beweging Tentoonstelling geïnspireerd op de renovaties van het KMSKA en straks ook het M KHA. T/m 8 januari in M KHA. mukha.be

> Michel Seuphor. 57 leemtetekeningen met horizontale lijnen van de Antwerpse kunstenaar. T/m 8 januari.

Kosmorama. Ives Maes schept via de wereldtentoonstellingen een beeld van ’s werelds grootste toekomstverwachtingen. T/m 3 september in het KMSKA. kmska.be

> Augustine in liefde en leed Tekeningen die Eugeen Van Mieghem maakte van zijn jonge vrouw en muze, Augustine Pautre. T/m 16 januari in Museum De Reede. museum-dereede.be

ARNHEM

> Tenminste houdbaar tot Verschillende manieren waarop kunstenaars vanaf de 17de eeuw tot nu de natuur verbeelden. T/m 9 januari. Open. Met Open geeft Museum Arnhem een impuls aan de educatieve traditie die door Pierre Janssen is gestart. T/m 1 januari 2024 in Museum Arnhem. museumarnhem.nl

BERG AAN DE MAAS

> Poetic Systems. Expositie met Zaida Oenema, Gerda Kruimer, Fiene Scharp (D). T/m 22 januari in Galerie JoLi. galeriejoli.nl

BREDA

> Dick Verdult. Verdult laat nieuw werk zien, zoals zijn hypocriete borden, een praatinstallatie, vaandels, grote tekeningen en palingbeelden, naast werken uit de afgelopen vijftien jaar. T/m 22 december in Club Solo. clubsolo.nl

DEN BOSCH

> Brabantse Nieuwe. Geschilderde dromen van Remy Neumann (Geleen, 1988) laten zien wat er woelt in het onderbewuste. T/m 15 januari. Labour of Love. Soloexpositie van de Belgische kunstenaar Wim Delvoye. T/m 29 januari in Het Noordbrabants Museum. hetnoordbrabantsmuseum.nl

> Bianca Tangandeprijs. Fang Mij en Shirley Welten zijn door het curatorenteam van Willem Twee Kunstruimte geselecteerd. T/m 15 januari in de Willem Twee Kunstruimte. willem-twee.nl

> Christo en Jeanne-Claude, kunstwerken uit de Verzameling Würth. 34 kunstwerken uit de Verzameling Würth vanaf 1958 tot en met het laatste project L’Arc de Triomphe, Wrapped T/m 5 maart in Kunstlocatie Würth ’s-Hertogenbosch. wurth.nl/kunstlocatie

DEURNE

> Topvrouwen! Een ode aan vrouwelijke kunstenaars en muzen uit de collectie van De Wieger. T/m 31 december. In de Ateliers: Jeanny van Lieshout. Centraal staat haar indrukwekkende Women’s Lib Army, een kunstwerk dat sinds 2012 groeiende is. T/m 15 januari. Experiment en vernieuwingsdrang

42 &paper 12/2022
De collage Paarden van Hans Ittmann uit de jaren 1950 is in de expositie Experiment en vernieuwingsdrang 1940 – 1965 in Museum Wieger in Deurne te zien.

1940 – 1965. Naoorlogs werk uit de collectie Fransen. T/m 19 maart in De Wieger. dewieger.nl

EINDHOVEN

> Richard Bell – Dwarsverbinding Eerste Europese solotentoonstelling van Richard Bell, een activistische Australische kunstenaar. T/m 4 december. Patricia Kaersenhout – Dwarsverbinding. Met haar installatie Guess Who’s Coming

To Dinner Too? zet Patricia Kaersenhout (1966) zich in voor een completer en eerlijker beeld van de wereldgeschiedenis. T/m 2 april. Rewinding Internationalism

- Scènes van de jaren 90. Ruim 40 kunstenaars, onderzoekers en collectieven belichten in tien losse scènes verschillende perspectieven op het internationalisme. T/m 30 april. Temitayo Ogunbiyi. De in Nigeria woonachtige kunstenaar realiseert een speellandschap

van golvende vormen bestaande uit gebogen staal. T/m 10 september. Dwarsverbanden Doorlopende collectiepresentatie die alle zintuigen prikkelt. T/m 1 juli 2024 in het Van Abbemuseum. vanabbemuseum.nl

> Dreamscapes. Solotentoonstelling van Wijnand Driessen met een serie schilderijen en objecten. Zijn werk ontstaat vanuit zijn betrokkenheid met animatiefilm. T/m 11 december. Roos Vogels Met haar werk probeert Vogels de natuur op verschillende manieren te benaderen om artistieke resultaten te bereiken. T/m 29 januari in het Albert van Abbehuis. albertvanabbehuis.com

GENK

> Ado Hamelryck. Tentoonstelling met Hamelrycks ‘zwarter dan zwart’-werken. T/m 1 december.

Autopia ─ Olaf Mooij

Voor sommigen is het een utopie, voor anderen een nachtmerrie: een wereld vol auto’s. In sculpturen en installaties belicht Olaf Mooij onze innige relatie met de auto en de gevolgen daarvan. De uitvinding van de auto heeft ons leven ingrijpend veranderd. Autopia maakt je op een speelse manier bewust van onze diepe liefde voor de auto, en de offers die we ervoor brengen, van klimaatverandering, mensenlevens en luchtvervuiling.

Autopia – Olaf Mooij, t/m 2 april in Museum Hedendaagse Kunst De Domijnen in Sittard. Voor meer info en activiteiten gedurende de expositie kijk op dedomijnen.nl

Design als kunst

De twee belangrijkste Nederlandse musea voor beeldende kunst deden afgelopen tijd opvallende aankopen op het gebied van design.

Het Stedelijk Museum Amsterdam kocht het project Volkswagen Beetle 1980 van de Studio Drift uit 2018. Met deze abstract geometrische vertaling van het materiaalgebruik van een oude Volkswagen Kever hengelde het succesvolle design duo nadrukkelijk naar aansluiting bij de wereld van de beeldende kunst. Nou, daar was de NRC kunstcriticus Hans den Hartog Jager niet van gediend. Hij zaagde het project bij de enkels af, niet eens om het bedenkelijke artistieke gehalte van het werk, maar om te waarschuwen voor de, in zijn ogen, corrumperende invloed van dat vermaledijde auteurs design op de moeder aller kunsten.

In het Van Abbemuseum in Eindhoven gebeurde iets soortgelijks, al was er niemand die tijdens de Dutch Design Week de aangekondigde verwerving of de presentatie van de design collectie van trendforecaster Li Edelkoort de maat durfde te nemen. Maar een beetje wakkere criticus had toch wel de wenkbrauwen kunnen optrekken bij Edelkoorts uitspraken dat het tentoonstellen van haar designstukken alongside de fantastische werken uit de Van Abbe collectie regelrecht revolutionair was. En goed nieuws voor alle ontwerpers over de hele wereld bovendien.

Maar wat was dan wel het goede nieuws? Nou, dat design eindelijk de status van de beeldende kunsten had bereikt natuurlijk, met dezelfde artistieke rechten en dezelfde voorname plaats in het kunstmuseum. Wat stiekem daarbij hielp, was dat design ook een beetje op de kunst begon te lijken. Maar iedereen die wel eens een baantje getrokken heeft in de design geschiedenis weet, dat de schijnbaar artistieke emancipatie van de vormgeving in de hiërarchie van de kunsten, steevast uitmondt in een soort culturele onmacht.

In de drang om maar serieus genomen te worden, dwingt design zichzelf tot het spelen van de tweede viool in het orkest van de beeldende kunst. Terwijl design nou juist een cultuurvorm is met heel andere betekenissen, met een ander soort publiek, en met enorme impact in de wereld. Design is een rockband, een jazzcombo of een hip hop groep, en soms ook nog allemaal tegelijk, maar geen figurant tijdens Last Night of the Proms.

43 &paper 12/2022
column
TIMO DE RIJK TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN DISCOVERY MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN HIER BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.
Design dwingt zichzelf tot het spelen van de tweede viool
agendatip T/M 2 APRIL

Droomland. Nieuwe monumentale creatie van Maria Zolamian. T/m 11 december in C-Mine. c-mine.be

> Over Bomen en Bossen. De expo toont historische schilderijen van bomen en bossen, van een eenzame berkenboom langs de vijvers tot de aangeplante, geneeskrachtige dennenbossen. T/m 19 februari in het Emile Van Dorenmuseum. emilevandorenmuseum.be

GENNEP

> Antwoord. Solo-expositie van Ellie Munten met schilderkunst, ruimtelijk werk, installaties en fotografie. T/m 11 december in Museum Het Petershuis. elliemunten.com

HASSELT

> Fluid Grammars. Eerste soloten toonstelling van Elias Ghekiere (Hasselt, 1991). T/m 8 januari. Fitting In. Groepstentoonstelling

met als rode draad de steeds meerstemmiger wordende wereld. T/m 26 februari in Z33. z33.be

HEERLEN

> Parkstad Limburg Prijs 2022

Werk van winnares Morena Bamberger en alle medegenomineerden. T/m 15 januari in SCHUNCK Glaspaleis. schunck.nl

> Furkart ephemera

Tentoonstelling over de artistieke ingrepen die tussen 1983 en 1996 elke zomer bij de Zwitserse Furkabergpas plaatsvonden. T/m 4 december op de Schaesbergweg 58, Heerlen. greylightprojects.org

HELMOND

> Andrei Roiter – Now. Roiters intuïtieve en associatieve werk gaat zowel over kunst als de universele ‘menselijke conditie’. T/m 26 maart in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl

> Myths of the Near Future Dystopische solo-tentoonstelling van Paul Segers (Unlimited Dream Company). T/m 15 januari in De Cacaofabriek. cacaofabriek.nl/expo

MAASTRICHT

> Beating Around the Bush #7: Vals Plat. Vormen van schilderkunst in en rond de collectie van het Bonnefanten. T/m 8 januari. Raul Marroquin. Tentoonstelling over de Colombiaan Marroquin, die in de jaren ‘70 een centrale rol speelde binnen de Maastrichtse kunstwereld. T/m 26 maart in Bonnefanten. bonnefanten.nl

> Currents #10. Tentoonstelling van recent afgestudeerde kunstenaars van academies in België, Duitsland en Zuid-Nederland. Van 18 december t/m 5 februari in Marres, Huis voor Hedendaagse Cultuur. marres.org

> Scherven brengen geluk 5.0 T/m 24 december in Galerie Schuwirth & Van Noorden. schuwirthenvannoorden.nl

NOORBEEK

Kees Martens fotografeert Woensel West

Fotograaf Kees Martens woont al meer dan dertig jaar in Woensel West, naar volle tevredenheid. Hij heeft de wijk in het noordwesten van Eindhoven zien veranderen van probleemwijk naar ‘krachtwijk’ en heeft die ontwikkeling vastgelegd. Hij fotografeerde de sloop, renovatie en nieuwbouw van woningen en zocht contact met de bewoners op straat, in hun huizen en tijdens activiteiten die de saamhorigheid bevorderen. Naast de expositie bij Pennings Foundation is in de wijk Woensel West bij Kelderman en van Noort een buitenexpositie van Kees Martens te zien met portretten van de bewoners. Kees Martens - Warm Woensel West, t/m 28 januari bij Pennings Foundation Eindhoven. penningsfoundation.com

> SprinGaRT. Met onder meer Hella Van H Hof, Marcel Willems, Hans Keuls, Wim Mestriner, Gerrie Severens en Theo Lenssen. T/m 4 december in Beeldentuin galerie Mestriner. beeldentuingaleriemestriner.nl

SITTARD

> Autopia. Olaf Mooij maakt kunst over onze relatie met de auto. T/m 2 april in De Domijnen. dedomijnen.nl

TEGELEN

> Expositie Piet Stockmans. 60 jaar passie voor kunst en porselein. T/m 15 januari in Keramiekcentrum Tiendschuur. tiendschuur.net

TILBURG

> Promising II. Deze tentoonstelling staat stil bij het vijftienjarige bestaan van Kunstpodium T en het langlopende Apprentice Master project, waarin net afgestudeerde kunstenaars van diverse academies een uitwisselingstraject aangaan samen met gerenommeerde kunstenaars. T/m 18 december in Park. park013.nl

TURNHOUT

> Oude wijn/Nieuwe zakken. 50 jaar

de Warande, 50 jaar hedendaagse kunst met beloften voor de toekomst. T/m 29 januari in de Warande. warande.be

> Onderhuids. Over mensen, tattoos en speelkaarten. Portretten door Hans Brys en Matthias Declercq. T/m 26 februari in het Speelkaartenmuseum. speelkaartenmuseum.be

VALKENBURG

> Romantiek van het boerenlevenRob Brouwers en Jacques Vonk. T/m 22 januari. Rob Graafland - Pionier van het Limburgse schilderleven Overzichtstentoonstelling. T/m 22 januari. Vrijdom - Monique Lipsch en Maria Verstappen Duotentoonstelling. T/m 1 augustus in Museum Valkenburg. museumvalkenburg.nl

VENLO

> Herfstexpositie. Zeven kunstenaars van de Limburgse Kunstkring stellen tentoon. T/m 4 december in Zorgcentrum D’n Horstgraaf. limburgsekunstkring.nl

> Melle – Schilder van een andere werkelijkheid. Grote overzichtstentoonstelling van Melle Oldeboerrigter (1908-1976), ook weleens ‘de Amsterdamse Jeroen Bosch’ genoemd. T/m 26 februari in Museum van Bommel van Dam. vanbommelvandam.nl

> Mystiek. Oude religieuze kunst uit de collectie gecombineerd met het werk van o.a. Ted Noten en Rineke Dijkstra. T/m 9 maart in het Limburgs Museum. limburgsmuseum.nl

VENRAY

> I Want to Break Free. Voor deze tentoonstelling werkte Eleni Kamma (Athene, 1973) ruim een jaar lang samen met de deelnemers van KunstWerkPlaats Venray, een creatieve dagbesteding voor mensen met psychische of lichamelijke kwetsbaarheid. T/m 26 februari in Odapark. odapark.nl

WIJLRE

> Trouble wandering (to eternity). Groepsexpositie over de relatie tussen mens en natuur. T/m 8 januari in Kasteel Wijlre. kasteelwijlre.nl

44 &paper 12/2022
agendatip
T/M 28 JANUARI

Fotografie &film

ANTWERPEN

> Aglaia Konrad. De kunstenares ontwikkelde een ruimtelijke installatie voor de bovenste verdieping. T/m 15 januari. Recapturing Congo. Kroniek van de lange en turbulente geschiedenis van fotografie in het koloniale Congo. T/m 29 januari in het FOMU. fomu.be

EINDHOVEN

> Eindhoven, stad van contrasten Lezing door fotograaf Ruud Balk over zijn serie ‘Eindhoven, stad van contrasten’. Op 15 december om 20.00 uur. Time sure flies. Lezing door filmtheoreticus Pauline Terreehorst over het begrip Tijd in fotografie, film en video-installaties. Op 19 januari om 20.00 uur. Warm

Woensel West. Expositie: Overzicht van 30 jaar Woensel West in Eindhoven gezien door de ogen van Kees Martens. Non-Photography

Photography. TalentWall: Karsten Kronas. Zoektocht naar de ware essentie van analoge fotografie. T/m 28 januari 2023. penningsfoundation.com

> Warm Woensel West

Buitenexpositie: Portretten van Kees Martens van bewoners van de wijk Woensel West in Eindhoven. T/m 28 januari in Kelderman en van Noort. keldermanenvannoort.nl

HELMOND

> Walker Evans – Revisited. Werk van Walker Evans (1903-1975) en 18 hedendaagse fotografen die voortborduren op de stijl van Walker Evans, zijn onderwerpskeuze, of ‘spelen’ met zijn iconische beelden. T/m 5 maart in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl

Museumklimaat

Is er een relatie tussen de klimaatproblematiek en musea? Ja, en die gaat verder dan het recente bekladden van schilderijen door milieuactivisten.

Gevechten en metamorfosen van een vrouw

Op een dag vindt Édouard Louis een foto van zijn moeder toen ze twintig jaar oud was. Hij ziet een gelukkige jonge vrouw, vol hoop en dromen. Hij kent zijn moeder echter alleen totaal ongelukkig, ‘gevangen’ in het leven van een huisvrouw. Wat is er in die tussentijd gebeurd? Dat is het uitgangspunt van het nieuwe boek van Édouard Louis dat door ITA is bewerkt tot toneelstuk. Het is een persoonlijk verhaal, maar met een maatschappelijke functie. Eindelijk krijgt de arbeidersklasse een stem.

Gevechten en metamorfosen van een vrouw, op woensdag 21 december te zien in Theater Heerlen. Tickets via plt.nl

Zie het als een vorm van geweldloos activisme

De gewelddadige acties tegen weerloze kunstwerken zullen ertoe leiden dat musea steeds strengere veiligheidsmaatregelen nemen ter bescherming van het kostbare erfgoed dat ze beheren. Maar het behoud van dat cultureel erfgoed vraagt naast fysieke beveiliging ook om een constant binnenklimaat, waarbij de temperatuur tussen de 18 en 22 graden moet zijn en de relatieve luchtvochtigheid tussen de 45 en de 55 procent. Met name historische kunstvoorwerpen zijn erg gevoelig voor schommelingen in het klimaat, die er in het ongunstigste geval toe kunnen leiden dat zestiende eeuwse paneelschilderijen barsten gaan vertonen of dat er schimmelvorming optreedt bij kostbare zeventiende eeuwse werken op papier. In de praktijk zijn soms nog striktere bandbreedten van toepassing. Hoewel musea er alles aan zullen doen om de condities op zaal en in het depot zo stabiel mogelijk te houden en daarom niet zomaar de verwarming kunnen uitzetten om energie te besparen, wil dat niet zeggen dat ze niet actief zijn als het gaat om het verkleinen van hun ecologische voetafdruk. Uiteraard wordt er gekeken naar standaard maatregelen zoals isolatie, afvalscheiding en het bevorderen van fietsgebruik, maar er zijn ook diverse museum specifieke ‘knoppen’ waaraan we kunnen draaien als we meer werk willen maken van verduurzaming. Denk aan het verlengen van de duur van een tentoonstelling, virtueel koerieren (per video toezien op de juiste omgang met een bruikleen), hergebruik van tentoonstellingsmaterialen en tijdelijke wanden, overstappen op digitale informatie in plaats van drukwerk en het gebruik van ledverlichting in de tentoonstellingszalen. Last but not least proberen musea hun publiek te inspireren om ook in actie te komen voor het klimaat, bijvoorbeeld door tentoonstellingen van kunstenaars die in hun werk ecologische vraagstukken aan de orde stellen. Zie het als een vorm van geweldloos activisme, juist omdat kunst als voertuig van ideeën heviger binnenkomt bij de toeschouwer dan een nieuwsuitzending of een documentaire. Laten we er daarom voor zorgen dat musea openbaar toegankelijk blijven en niet door extreem doorgevoerde veiligheidsmaatregelen veranderen in onneembare vestingen.

45 &paper 12/2022
column
STIJN HUIJTS, DIRECTEUR BONNEFANTEN MAASTRICHT, EN DINGEMAN KUILMAN, DIRECTEUR STEDELIJK MUSEUM BREDA, SCHRIJVEN HIER BIJ TOERBEURT OVER BEELDENDE KUNSTEN EN ANDERE ZAKEN. agendatip
foto Dim Balsem 21 DECEMBER

Trouble wandering (to eternity), installatie-overzicht. foto Peter Cox

MAASTRICHT

> The Perfect Eye. Eerste overzichtstentoonstelling van fotograaf Werner Mantz, met meer dan 300 beelden. T/m 26 februari 2023. Hrair Sarkissian: The Other Side of Silence. Met levensgrote foto’s legt de SyrischArmeense kunstenaar de wonden van conflicten bloot. T/m 14 mei in Bonnefanten. bonnefanten.nl

MONSCHAU

> Early Work van René Groebli. Klassiekers uit de straatfotografie, van o.a. Robert Capa, Eve Arnold, Leonard Freed, Giséle Freud en Saul Leiter. T/m 18 december in Fotografie-Forum. Berlin – Venedig –Monschau. Illusionen. Fotografische portretten van de drie steden door Katharina John, aangevuld met teksten en geluidsopnamen van Ulrich Tukur. T/m 18 december in Fotografie Forum. kuk-monschau.de

TONGEREN

> Imperium Romanum. Het Romeinse rijk door de lens van fotograaf Alfred Seiland. T/m 15 januari in het Gallo Romeins Museum. galloromeinsmuseum.be

WEERT

> Arno Coenen – A Stage of Luminosoty. Aan de zuidwestzijde van Museum W is een videoinstallatie van Viewmaster Projects gemaakt door kunstenaar Arno Coenen te zien. T/m 12 maart. Telling Stories. Duotentoonstelling met Martin & Inge Riebeek en Rob Moorees X Spaarnestad Photo. T/m 16 april in Museum W. museumw.nl 

literatuur

GENK

> In het Hart van Tuscia. De Italiaanse Federica Bressan vertelt over haar boek. Op 1 december om 20.00 uur. Cargo. Lezing van Gaea Schoeters over haar werk en haar Confituur-cadeauboekje. Op 10 december om 20.00 uur in Boekhandel Malpertuis. boekhandelmalpertuis.be

MAASTRICHT

> Boeken voor onder de kerstboom. Met Henk Groenewegen van Boekhandel De Tribune en Janna Navis. Op 1 december om 12.30 uur in Centre Céramique.

SITTARD

> Family Flavours. De zusjes Hanen presenteren hun kookboek. Op 4 december om 14.00 uur. November. Meet en Greet met Thomas Olde Heuvelt n.a.v. zijn nieuwe boek. Op 11 december om 15.00 uur. Breekpunt. Interview met Elvin Post n.a.v. zijn nieuwe thriller. Op 15 december om 19.30 uur bij Boekhandel Krings. boekhandelkrings.nl 

Dans, muziek &toneel

AKEN

> Kerst met de Jussens. De pianobroers brengen werk van onder meer Tsjaikovski’s Vijfde Symfonie. Op 21 december om 20.00 uur in Eurogress. philharmoniezuidnederland.nl

Land en water

Buitenplaats Kasteel Wijlre is een oogverblindende oase van kunst en natuur. Maar wat als die natuur zich tegen je keert? Trouble wandering (to eternity) is een internationale groepstentoonstelling met werk van gevestigde kunstenaars en aanstormend talent over de relatie tussen land en water, met de watersnood in het Geuldal van 2021 nog vers in het geheugen. Kunnen we door kunst geïnspireerd raken om onze relatie met de natuur op een andere, zorgvuldigere manier vorm te geven? Trouble wandering (to eternity), t/m 8 januari bij buitenplaats Kasteel Wijlre. Elke eerste zondag van de maand gratis rondleidingen, zie kasteelwijlre.nl

ANTWERPEN

> Een leuk avondje uit 8+. Terwijl de musicalsterren zingen en dansen alsof hun leven ervan af hangt, proberen ze backstage de grootste gevoelens buiten de deur te houden. Op 9 december om 19.00 uur en op 10 december om 15.00 uur in HETPALEIS. hzt.nl

BREDA

> Lady in the dark. Een Broadwayopera van Kurt Weill over burnoutproblemen. Op 8 december om 20.00 uur in Chassé Theater. operazuid.nl

> Literatuur & Muziek, het fascinerende boek: Anna Karenina van Leo Tolstoi. Astrid Schijns op cello, Jetje van Wijk op piano. Verteller: Floris van der Pol. Op 12 december om 15.00 uur in Concertzaal Nieuwe Veste, Molenstraat 6. Phantasia met o.a. de Fantasie in f klein voor vier handen van Franz Schubert. Muziekverhaal waarin fantasie belicht wordt. Op 18 december om 15.30 uur in Mariëndal, Duivelsbruglaan 13. muzieksalonspronk.nl

> Kerst met de Jussens. De pianobroers brengen werk van onder meer Tsjaikovski’s Vijfde Symfonie. Op 16 december om 20.30 uur in Chassé Theater. philharmoniezuidnederland.nl

EINDHOVEN

> Familieconcert Rhythmix 8+. In deze ontdekkingstocht laten de vier slagwerkers van Percossa de uitersten van het orkest ervaren. Op 10 december om 19.00 uur. Kerst met de Jussens. De pianobroers brengen werk van onder meer Tsjaikovski’s Vijfde Symfonie. Op 18 december om 14.15 uur en op 23 december om 20.15 uur in het Muziekgebouw. philharmoniezuidnederland.nl

HEERLEN

> Lady in the dark. Een Broadwayopera van Kurt Weill over burnoutproblemen. Op 1 december om 20.00 uur in Parkstad Limburg Theaters. operazuid.nl

> Kerst met de Jussens. De pianobroers brengen werk van onder meer Tsjaikovski’s Vijfde Symfonie Op 17 december 2022 om 20.00 uur in Parkstad Limburg Theaters. philharmoniezuidnederland.nl

> Internationaal Theater

Amsterdam - Gevechten en metamorfosen van een vrouw Bewerking van het nieuwe boek van Édouard Louis. Op 21 december om 20.30 uur in Parkstad Limburg Theaters. plt.nl

> Roshanak Morowatian – Rover | Kites Kites neemt de geïsoleerde ruimte van een asielzoekerscentrum als vertrekpunt, een plek waar kinderen opgroeien in een ‘limbo’ tussen verleden en toekomst. Op 13 december om 20.30 uur in Parkstad Limburg Theaters. viazuid.com

46 &paper 12/2022
agendatip
T/M
8 JANUARI

HELMOND

> Opera Zuid - Het Lijflied Jeugdvoorstelling vanaf 6 jaar. Op 10 december om 20.15 uur in Het Speelhuis. theaterspeelhuis.nl

> Pan~//Catwalk. Seriële performance over menselijke diversiteit door De Zwermers. Op 9 december om 16.00 uur. Wim Klein - De Laatste Menselijke Computer Op 14 december om 20.45 uur in De Cacaofabriek. cacaofabriek.nl

> De Bananengeneratie - Theater Oostpool. Op 14 december om 19.00 uur in Het Speelhuis. theaterspeelhuis.nl

KERKRADE

> De Notenkraakster 6+. Kerstklassieker voor het hele gezin, met muziektheater. Op 16 december om 19.00 uur in Theater Kerkrade. philharmoniezuidnederland.nl

MAASMECHELEN

> Mozart and His Footsteps - from Salzburg to Paris. Pianiste Keiko Shichijo speelt dit programma rond twee pianosonates die door Mozart werden gecomponeerd na zijn ontmoeting met pianobouwer Johann Andreas Stein. Op 2 december om 20.15 uur. O Kerstnacht, schoonder dan de dagen – Kerstconcert. Thomas Baeté levert met zijn ensemble Transports Publics een mooi programma af met Kerstmuziek uit de 17de-eeuwse Lage Landen. Op 17 december om 20.15 uur in de Sint-Pieterskerk in Leut. ccmaasmechelen.be

> Jonathan. Acteurs Bruno Vanden Broecke en Valentijn Dhaenens zetten een bevreemdende conversatie tussen robot, mens en publiek neer. Met gratis inleiding om 19.30 uur. Op 7 december om 20.15 uur. Nordkapp Stories. Michael Van Peel vertolkt in woord en beeld waargebeurde verhalen van avontuurlijke Noordkaapreizigers. Op 20 december om 20.15 uur in de schouwburg. ccmaasmechelen.be

MAASTRICHT

> Lady in the dark. Een Broadwayopera van Kurt Weill over burnoutproblemen. Op 11 december om 19.30 uur in Theater aan het Vrijthof. operazuid.nl

> Ragazze Quartet - I’m (not) Every Woman. Een muzikale vertelling over zusterschap. Op 17 december om 19.30 uur in AINSI. introinsitu.nl

> De Notenkraakster 6+. Kerstklassieker voor het hele gezin, met muziektheater. Op 18 december om 14.30 uur. Kerst met de Jussens De pianobroers brengen werk van onder meer Tsjaikovski’s Vijfde Symfonie. Op 22 december om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof. philharmoniezuidnederland.nl

> Winternights. Theatermakers presenteren nieuw werk op verrassende locaties in Maastricht. Op 9 december op diverse locaties met als festivalhart de Lutherse kerk. winternights.nl

NIJMEGEN

> De vrouw die de honden eten gaf. Gebaseerd op de gelijknamige roman over Michelle Martin, van Kristien Hemmerechts. Op 3 december om 20.30 uur in LUX. Een leuk avondje uit 8+. Terwijl de musicalsterren zingen en dansen alsof hun leven ervan af hangt, proberen ze backstage de grootste gevoelens buiten de deur te houden. Op 30 december om 19.30 uur in de Stadsschouwburg. hzt.nl

SITTARD

> De Notenkraakster 6+. Kerstklassieker voor het hele gezin, met muziektheater. Op 20 december om 19.00 uur in het Toon Hermans Theater. philharmoniezuidnederland.nl

> Club Lam - Rubens Meisjes. Een toneelstuk over vergeten muzes, niet erkende kunstenaressen en hedendaagse schoonheidsidealen. Op 10 en 11 december om 20.15 uur in het Toon Hermans Theater. viazuid.com

TILBURG

> Familieconcert Rhythmix 8+. In deze ontdekkingstocht laten de vier slagwerkers van Percossa de uitersten van het orkest ervaren. Op 11 december om 14.30 uur. Kerst met de Jussens. De pianobroers brengen werk van onder meer Tsjaikovski’s Vijfde Symfonie. Op 20 december om 20.30 uur in de Schouwburg. philharmoniezuidnederland.nl

> Het Collectief & Katrien Baerts De sopraan Baerts vervoegt het Brusselse kwintet. Samen brengen ze recent werk van onder meer Mathilde Wantenaar. Op 6 december om 20.30 uur in Het Cenakel. delink.nl

> Kroon. Maker en acteur Gillis Biesheuvel denkt na over de positie van het Nederlandse leger. Op 1 en 2 december om 20.30 uur in de Schouwburg. hzt.nl

TURNHOUT

> Toneelhuis | Olympique Dramatique - Vijand van het Volk. Naar goede gewoonte verzamelt Olympique Dramatique een uitgekiende en ijzersterke spelerscast om deze wrange, tijdloze komedie van Henrik Ibsen te spelen. Op 1 december om 20.15 uur. I SOLISTI & Vlaams Radio Koor / Jan Decleir & Roy Aernouts – Egmont Beklijvend historisch muziektheater met Jan Decleir en Roy Aernouts die de Graaf van Egmont, Margaretha van Parma, Willem van Oranje en de Hertog van Alva spelen. Op 8 december om 20.15 uur. Park Jiha + Brighde Chaimbeul. ZuidKoreaanse componiste maakt betoverende moderne muziek met traditionele instrumenten. Op 9 december om 20.15 uur. Gabriel Rios. De Puerto Ricaan stelt zijn nieuwste album Fiore voor. Op 17 december om 20.15 uur in de Warande. warande.be

VENLO

> De Notenkraakster 6+. Kerstklassieker voor het hele gezin, met muziektheater. Op 21 december om 19.00 uur in De Maaspoort. philharmoniezuidnederland.nl

WAHLWILLER

> Roshanak Morrowatian – Rover

| Sister Sister is een installatieperformance, een levensgrote waxsculptuur van een smeltend meisje. Op 11 december om 15.00 uur in de Heilige Cunibertus Kerk. viazuid.com

Diversen

EINDHOVEN

> RetroFuture. Ontdek de wereld

van de futuristen, dromers en ontwerpers van weleer. T/m 23 maart in het Evoluon. nextnature.net

KERKRADE

> Expeditie. Themawerelden over gezondheid, voeding, wonen, werken en leren. Aarde theater. Spectaculaire bioscopen met een uniek zicht op onze planeet. Zeker Weten?! Ook de grootste wetenschappelijke ontdekkingen zijn ooit gestart met nieuwsgierigheid en het stellen van een vraag. Maar hoe vinden wetenschappers die antwoorden? T/m 31 december. Pop-Up Expo Einstein Telescope. Leer alles over zwaartekrachtsgolven, de mogelijke komst van de Einstein Telescope en de betekenis daarvan voor de regio. T/m 8 januari in Discovery Museum. discoverymuseum.nl

TEGELEN

> Demonstratie 3D-printer Op 7 december om 14.00 uur. Demonstratie kalibreerapparaat Op 8 december om 14.00 uur in Keramiekcentrum Tiendschuur. tiendschuur.net

TONGEREN

> Van Zuid-Afrika tot Europa: wat stenen werktuigen vertellen over het denken en doen van neanderthalers en moderne mensen. Lezing door Veerle Rots (Université de Liège). Op 18 december om 19.30 uur in het Gallo Romeins Museum. galloromeinsmuseum.be

colofon &paper

&PAPER is het service- en agendakatern van ZOUT. &PAPER bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de ZOUT-redactie.

Coördinatie en eindredactie Christiane Gronenberg

Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op zoutmagazine.eu/adverteren Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk voor de voorwaarden op zoutmagazine.eu/zout-agenda

47 &paper 12/2022
HEERLIJK SYMFONISCH GENIETEN Kerst met de Jussens VR 16 DEC 20.30 U / CHASSÉ THEATER BREDA ZA 17 DEC 20.00 U / THEATER HEERLEN ZO 18 DEC 14.15 U / MUZIEKGEBOUW EINDHOVEN DI 20 DEC 20.30 U / CONCERTZAAL TILBURG WO 21 DEC 20.00 U / EUROGRESS AACHEN DO 22 DEC 20.00 U / THEATER AAN HET VRIJTHOF VR 23 DEC 20.15 U / MUZIEKGEBOUW EINDHOVEN EEN FEESTELIJKE START VAN 2023 Nieuwjaarsconcert DO 5 JAN 20.00 U / THEATER AAN HET VRIJTHOF VR 6 JAN 20.15 U / MUZIEKGEBOUW EINDHOVEN ZA 7 JAN 20.15 U / MUZIEKGEBOUW EINDHOVEN DI 10 JAN 20.00 U / THEATER HEERLEN WO 11 JAN 20.30 U / CONCERTZAAL TILBURG VR 13 JAN 20.30 U / CHASSÉ THEATER BREDA 6+ philharmoniezuidnederland.nl EEN MUZIKALE KERSTVOORSTELLING VOOR HET HELE GEZIN De Notenkraakster VR 16 DEC 19.00 U / THEATER KERKRADE ZO 18 DEC 14.30 U / THEATER AAN HET VRIJTHOF DI 20 DEC 19.00 U / TOON HERMANS THEATER SITTARD WO 21 DEC 19.00 U / DE MAASPOORT VENLO STILZITTEN IS ONMOGELIJK Familieconcert Rhythmix ZA 10 DEC 19.00 U / MUZIEKGEBOUW EINDHOVEN ZO 11 DEC 14.30 U / CONCERTZAAL TILBURG

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.