Word lid en kom naar alle M&A Community events in 2023:
Private Equity Summit
25 mei, 12:00 uur
KPMG, Amstelveen
Young M&A Zomerborrel
29 juni, 16:30 uur
Amsterdam
M&A Criterium
14 september, 13:00 uur
Wattshub, Amsterdam
Young M&A Forum
19 oktober, 17:00 uur
Houtho , Amsterdam
M&A Trends Forum | What’s next?
2 november, 15:15 uur
ING, Amsterdam
M&A Awards 2023
14 december, 17:00 uur
Beurs van Berlage, Amsterdam
Bekijk alle events en meld je nu aan via MenA.nl/events
Word member van de M&A Community* en profiteer van de volgende privileges:
M&A (online) Events, Masterclasses & Drinks
M&A Insight
M&A Database & League Tables
Profiel & Toegang Top 1000 Dealmakers
M&A Magazine
M&A Nieuwsbrief
Deals invoeren
Ga voor meer informatie direct naar MenA.nl
Ontmoet dé leidende spelers in M&A, Corporate Finance en Private equity:
MenA.nl/partners
* Het M&A Community Full Membership is voorbehouden aan professionals werkzaam in M&A, corporate finance en private equity.De M&A Community brengt professionals in M&A, Corporate Finance en Private Equity bij elkaar middels live events, het M&A Magazine en de website MenA.nl met nieuws en een M&A database. M&A Magazine informeert over actuele ontwikkelingen op het gebied van fusies, overnames, participaties, investeringen en financiële bedrijfsinformatie.
Content Director
René de Monchy renedemonchy@sijthoffmedia.nl
06 53361121
Coördinatie
Jeppe Kleijngeld jeppekleijngeld@sijthoffmedia.nl
06 50602289
Bijdragend redacteuren
Yilmaz Biter, Jan Bletz, Willem van Oosten, Djaja Ottenhoff, Constanteyn Roelofs, Rob Roelofs, Charles Sanders en Henk Vlaming
Coördinator dealdatabase M&A
Aron Gulam
Vormgeving
Christiaan Drost
Fotografie
Uitgever
Sijthoff Media
Capital C
Weesperplein 4A
1018 WZ, Amsterdam
Community Manager
Jurrien Morsch
06 55326928 jurrienmorsch@sijthoffmedia.nl
Partner Manager
Isabel Klerks 06 25537080 isabelklerks@sijthoffmedia.nl
Drukker
Damen Drukkers
Lidmaatschap M&A Community De mooiste deals worden gesloten met de juiste kennis en de beste contacten. De top van de M&A-professionals in Nederland is daarom aangesloten bij de M&A Community. Wilt u daar ook bij horen? Meld u aan op MenA.nl
© Sijthoff Media Amsterdam 2023
Zonder schriftelijke toestemming van de uitgever is het niet toegestaan om integraal artikelen over te nemen, te (doen) publiceren of anderszins openbaar te maken of te verveelvoudigen in welke vorm dan ook. Nota bene: geen toestemming is nodig om de titel en inleiding van artikelen over te nemen op (eigen) websites, mits met bronvermelding.
Wet bescherming persoonsgegevens: de abonneegegevens zijn opgenomen in een database van Sijthoff Media B.V. Deze is aangemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens. Wij gebruiken deze gegevens om u op de hoogte te houden van aanbiedingen. Indien u hier bezwaar tegen heeft, maakt u dit kenbaar door een bericht te zenden naar contact@sijthoffmedia.nl
Over geen enkele andere trend waren Nederlandse M&A-experts in het M&A trendonderzoek eensgezinder eind vorig jaar. Volgens maar liefst 89 procent van hen wordt ESG de komende twaalf maanden belangrijker. Dit beeld wordt bevestigd door de ESG-verantwoordelijken van private equity-investeerders die we spraken voor het coververhaal van deze editie van M&A Magazine.
De intrinsieke motivatie om nu echt stappen te zetten op ESG-gebied is groot, ziet Marc van Voorst tot Voorst van de Nederlandse Vereniging voor Participatiemaatschappijen. Investeerders geloven bovendien steeds vaker dat bedrijven die goed presteren op ESG-factoren minder risicovol zijn, beter gepositioneerd zijn voor de lange termijn en ook een concurrentievoordeel hebben ten opzichte van bedrijven die doorgaan met 'business as usual'. Maaike van der Schoot, verantwoordelijk voor Responsible Investing bij AlpInvest heeft de afgelopen jaren dan ook grote stappen gezet om standaarden te ontwikkelen die fondsmanagers kunnen inzetten om hun portfolio's te verbeteren. Dat vliegwiel is aan de gang en begint nu tot positieve resultaten te leiden. Jessica Peters, Head of ESG bij PE-huis Argos Wityu, is bezig om het portfolio van de investeerder onderneming voor onderneming te transformeren. Door relaties te ontwikkelen met managementteams, tools te bouwen en kennis te delen is Argos Wityu steeds beter in staat om te sturen op échte waardecreatie. De conclusie is onvermijdelijk: ESG is here to stay, en zal steeds meer een bepalende rol spelen in fusies en overnames.
Een gebied waarop deze omslag in denken nog gemaakt moet worden is impact investing. Volgens René Savelsberg van venture capital-investeerder SET Ventures, denken veel investeerders nog dat impact maken betekent dat ze moeten inleveren op hun financial returns. Hiermee missen ze kansen, want volgens Savelsberg zitten we precies op het omslagpunt waarin oplossingen voor emissieloze energie en andere producten die bijdragen aan decarbonisering juist leiden tot een even goed of zelfs beter financieel resultaat dan andere beleggingscategorieën. Larry Fink, de CEO van Blackrock, schreef het al in zijn beroemde jaarlijkse aandeelhoudersbrief: de volgende 1.000 unicorns zijn startups die helpen de economie te decarboniseren en geen sociale mediabedrijven. Als je nog tot de voorlopers wilt behoren in de energietransitie, is dit het moment om in te stappen.
JEPPE KLEIJNGELD
Drie experts vertellen over hun aanpak van ESG en impact: Maaike van der Schoot is Head of Responsible Investment bij fondsinvesteerder AlpInvest, Jessica Peters is Head of ESG bij private equity-firma Argos Wityu, en René Savelsberg is Managing Partner van impactinvesteerder SET Ventures.
Dominque Coumans (Allen & Overy), Job Zoer (Lincoln International) en Sjoerd
9. M&A Kwartaalupdate
10. M&A Trends
24. Community Update
26. Movers & Shakers
47. Column: De valkuilen bij een technology driven acquisitie
48. Chaggai Kon, HVG Law: ‘Onder de streep gaat het in M&A om vertrouwen’
52. Dealplafond in zicht? Deals vaker geblokkeerd door mededingingsautoriteiten
56. ESG, van afvinkoefening naar waardecreatie
58. Kennisupdate
65. Column: Bedrijven bewijzen cultuur in M&A nog altijd vooral lippendienst
77. Column: M&A is nu ook gedigitaliseerd
78. Sector Focus Toerisme & Leisure: 'Consumenten bezuinigen simpelweg niet op vakanties'
84. Markt Update Bluefield: 'Alles draait om de juiste stuurinformatie'
87. Column: Hoe holistisch zijn uw juridische en fiscale teams eigenlijk?
88. Managing directors Alvarez & Marsal: 'Cashmanagement zit echt in ons DNA'
92. League Tables
102. Markt Update Eight Advisory: 'Grote passie voor private equity'
106. Column: Heb jij al een eigen kleermaker?
109. Carrière: M&A-managers Mark van Dijck en Winand Leenaars, Marktlink
1
Couche-Tard neemt retail assets over van TotalEnergies
Dealwaarde € 3.1 miljard
2
HCM Acquisition Corp's vormt combinatie met Murano middels deSPAC-fusie
Dealwaarde € 755 miljoen
3
Marlin Equity Partners & Altor nemen Meltwater over
Dealwaarde € 542 miljoen
4
Sopra Steria neemt Ordina over Dealwaarde € 518 miljoen
Boluda Corporación Marítima acquireert Smit
Lamnalco van Boskalis
5
Dealwaarde € > 500 miljoen
Staat bouwt belang ABN AMRO af en verkoopt deel aandelen aan ABN AMRO
Dealwaarde € > 500 miljoen
Redomiciliatie van Spaanse genoteerde firma
Ferrovial naar Nederland
Dealwaarde € > 500 miljoen
Joint venture tussen Ardutch en Whirpool EMEA Holdings
Dealwaarde € > 500 miljoen
Infinity Group neemt Lekela Power over van Actis
Dealwaarde € > 500 miljoen
Zwitserleven koopt pensioenportfolio van Athora Netherlands
6 7 8 9 10
Dealwaarde € 307 miljoen
Bron: Deal Database MenA.nl
Nederlandse start-ups haalden in het eerste kwartaal voor ruim 420 miljoen euro aan durfkapitaal op. Ze sloten in totaal 107 deals. Dat is een daling is ten opzichte van het laatste kwartaal van vorig jaar, toen de investeringen bijna 600 miljoen euro bedroegen. Dit blijkt uit het Quarterly Startup Report, een driemaandelijkse data-analyse van Dealroom.co, Golden Egg Check, KPMG, de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s), Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP), Dutch Startup Association (dSa) en Techleap.nl. Uit deze rapportage blijkt dat de trend van de afgelopen jaren doorzet, waarin meer wordt geïnvesteerd in de vroege fase. Klimaat, technologie en duurzaamheid hebben in de grotere rondes de meeste aantrekkingskracht op investeerders. Ruim een kwart van het geïnvesteerde kapitaal belandde in deze branches in het afgelopen kwartaal. Opvallend is vooral de blijvende interesse in impact-, duurzaamheids- en klimaat techbedrijven, zoals Fairphone (circulaire elektronica), ByBorre (duurzame textiel), Source.ag (A.I. aangedreven indoor boerderijen) en Triple Solar (warmtepomp, zonnepanelen), die grote bedragen hebben opgehaald met een totaalbedrag van 115 miljoen euro.
Top 10 VC-deals eerste kwartaal 2023
10) Sprinque – 6 euro
09) NextKidney – 11,9 euro
08) Vitestro – 12 miljoen euro
07) SafeSize – 14 miljoen euro
06) ByBorre – 16,9 miljoen euro
05) Source.ag – 21,6 miljoen euro
04) Xeltis – 32 miljoen euro
03) Effect Photonics – 40 miljoen dollar
02) Fairphone – 49 miljoen euro
01) Creative Fabrica – 61 miljoen euro
Overnames zijn niet nieuw binnen de accountants- en administratiemarkt, maar de laatste jaren kwam er een nieuw gezicht aan de onderhandelingstafel: de private equity-firma. Overnameadviesbureau BHB Dullemond bracht onlangs een sectorvisie uit waarin zij duiding geeft aan deze trend. Volgens partner Jorg Quapp is private equity al jaren geïnteresseerd in de accountancy omdat het een recessiebestendige en goed voorspelbare business is. “Daarnaast zijn het vaak organisaties met een goed gespreid en loyaal klantenbestand waardoor het risicoprofiel aantrekkelijk is. Ook beschikken de bedrijven over een positieve cashflow”, aldus Quapp. Een vroeg voorbeeld van deze transformatieslag is de participatie van Waterland in accountantsorganisatie De Jong & Laan die in september 2022 werd aangekondigd. Behalve private equity is er ook buy & build activiteit op komst vanuit de sector zelf. Een voorbeeld is het Belgische PIA Group dat in België reeds een serie overnames van middelgrote kantoren deed en dit nu ook in Nederland van plan is. Dankzij een joint venture met het Nederlandse kantoor Brouwers Accountants (160 medewerkers), heeft PIA nu de beschikking over eenzelfde soort lanceerplatform als Waterland met De Jong & Laan. “De MKB-plus kantoren hebben simpelweg te weinig mensen en middelen om de noodzakelijke digitale transformatie te investeren die nodig is”, stelt CEO Ewout Brouwers van PIA Group NL. “Voor de Big Four en de andere grote kantoren is dat geen onoverkomelijke hindernis, maar die zitten gevangen in hun partnerstructuur.”
De meeste dealmakers wereldwijd blijven optimistisch over dealactiviteit in 2023. Uit het recente M&A-onderzoek van Lex Mundi, een professioneel dienstennetwerk van advocatenkantoren, komen de verwachtingen naar voren van M&A-professionals voor 2023. De meeste respondenten blijven optimistisch over dealactiviteit in 2023, maar er zijn een aantal lid-firma's van Lex Mundi die enige terugval verwachten in dealactiviteit. De grootste zorgen van de geïnterviewde professionals werkzaam bij private ondernemingen zijn:
1. Economische klimaat
2. Structurering transacties
3. Due dilligence | 3. Waarderingskloven
Wat betreft dealvolume, denkt ongeveer 50 procent dat dit gelijk zal blijven vergeleken met 2022. Ongeveer een kwart voorziet een stijging en weer een kwart denkt juist dat het aantal transacties gaat dalen. De topsector in Europa wordt volgens Europese dealmakers technologie, media en telecom. Op de tweede plek komt de energiesector en vastgoed eindigt op de derde plek.
Wereldwijd wordt een toename van fusies en overnames verwacht in de tweede helft van 2023 ondanks vertraagde economische groei. Maar liefst 60 procent van de Nederlandse CEO’s geeft aan deals niet uit te stellen in 2023. Dit blijkt uit PwC’s Global M&A Industry Trends Outlook 2023. Het aantal M&A transacties in Nederland is vorig jaar gedaald met elf procent, volgend op een recordjaar in 2021. In Nederland nam de totale transactiewaarde licht toe. Wereldwijd daalde de transactiewaarde. De maakindustrie en automotivesector waren met 31 procent van het totale dealvolume de belangrijkste aanjagers voor transacties in 2022. Voor Remco van Daal, Deals leader bij PwC, is de afname in het aantal transacties geen verrassing. “In Nederland zien we nog steeds een goed transactievolume, maar daarbij is wel een verschuiving naar kleinere deals zichtbaar. Het aantal deals blijft boven het vijfjarig gemiddelde. We verwachten dat de dealvolumes in 2023 terugkeren naar gemiddelden die we op langere termijn hebben gezien en iets toenemen ten opzichte van 2022.”
De CMS European M&A Study bevat een analyse over meerdere jaren van de belangrijkste bepalingen in M&A-overeenkomsten. Dit zijn de vijf belangrijkste trends:
1. MAC-clausules weinig gebruikt
MAC-clausules worden nog steeds niet vaak toegepast in Europese transacties (slechts in dertien procent van de transacties). Dit is in contrast met de VS, waar ze in 98 procent van de transacties worden toegepast.
2. Earn-outs blijven toenemen
Earn-outs worden nu in 27 procent van de transacties toegepast, tegen veertien procent in 2010 toen CMS dit voor het eerst analyseerde. Dit gaat gepaard met een toename van het gebruik van EBIT of EBITDA als de relevante maatstaf voor de earn-out (54%).
3. Locked box-transacties sterk toegenomen
Er was een grote toename van locked box-regelingen (62 procent in 2022 ten opzichte van 51 procent in 2020). Ook blijkt dat er bij private equity een uitgesproken voorkeur (85%) is voor locked box-structuren.
4. W&I-verzekering (Warranty & Indemnity) populairder
De populariteit van de W&I-verzekering is de afgelopen vijf jaar sterk toegenomen naar 32 procent in 2022. Een W&I polis biedt dekking voor schade en kosten in verband met een inbreuk op verstrekte garanties bij een deal.
5. ESG steeds belangrijker
ESG-factoren worden steeds relevanter en belangrijker door druk om strengere governance-normen te hanteren. Het lijkt erop dat dealmakers willen profiteren van de aantrekkelijke waardecreatie-mogelijkheden die ESG biedt.
De aandacht voor ESG is in de investeerdersmarkt enorm toegenomen de laatste jaren. Ook impact investing, gerelateerd aan het realiseren van positieve milieu- of maatschappelijke impact naast financieel rendement, kan op veel belangstelling rekenen. In de aanloop naar het Private Equity Summit op 25 mei, dat dit jaar in het teken staat van impact investing en value creation, bespraken we deze trend met drie experts uit de private equity en venture capital wereld. Maaike van der Schoot is Head of Responsible Investment bij fondsinvesteerder AlpInvest, Jessica Peters is Head of ESG bij private equity-firma Argos Wityu, en René Savelsberg is Managing Partner van impactinvesteerder SET Ventures.
Om te beginnen de vraag: is er inderdaad meer aandacht voor ESG (Environmental, Social en Governance) de laatste jaren of kunnen we zelfs voorzichtig spreken van een revolutie? Marc van Voorst tot Voorst, die binnen de NVP (Nederlandse Vereniging voor Participatiemaatschappijen) de Responsible Investment Committee voorzit, vindt van wel. “Ja, ik zie absoluut een verandering plaatsvinden. Dat heeft met de maatschappelijke omslag te maken en de komst van de SFDR (Sustainable Finance Disclosure Regulation), de Europese richtlijn voor informatieverschaffing aan beleggers op het gebied van ESG-criteria. Vanuit de institutionele beleggers is er al langer aandacht voor het onderwerp.”
Ook de geopolitieke situatie op energiegebied heeft iedereen wakker geschud. Van Voorst tot Voorst verwacht dat daardoor nog meer kapitaal richting de energietransitie zal stromen. Een andere trend die hij ziet is dat steeds meer private equity (PE)-maatschappijen de laatste jaren een ESG-officer aannemen. “Dat is een dedicated professional die binnen de investeerder verantwoordelijk is voor het ESG-beleid, daarover rapporteert en het contact onderhoudt met de portfoliobedrijven”, zegt van Voorst tot Voorst. “De opkomst van de ESG-officer is veelzeggend en de laatste anderhalf tot twee jaar echt in een stroomversnelling gekomen.”
Zo’n toegewijde ESG-professional is Jessica Peters, die ruim een jaar geleden begon als Head of ESG bij PEfirma Argos Wityu. Zij werkte de vier jaar daarvoor als afdelingshoofd Strategie & Rapportering bij een firma in duurzaamheidsconsultancy en ziet het als een logische volgende stap om haar kennis en ervaring nu voor een investeerder in te zetten, en zo de besluitvorming te verbeteren en managementteams uit te dagen om ESGtopics nog meer te integreren in hun onderneming. Wat haar aansprak aan Argos Wityu was de drive om echt stappen te zetten op ESG-gebied: “Het wordt hier niet benaderd als een verplichting, maar vanuit de wens om een
voortrekkersrol te pakken. Er zit heel veel energie in het team. Het bevalt me heel goed, ik vind het fantastisch.”
De intrinsieke motivatie om nu echt vooruitgang te boeken op dit gebied, ziet Marc van Voorst tot Voorst ook bij andere investeringsmaatschappijen. “Amrop, één van onze geassocieerde leden, is bezig met een onderzoek over leiderschap in private equity en heeft daar verschillende fondsmanagers voor geïnterviewd. Die zeggen dat ze het echt als hun plicht zien om hiermee bezig te zijn. Zij kiezen er bewust voor.”
Natuurlijk is risicomanagement ook een sterk argument om serieus met ESG aan de slag te gaan. René Savelsberg van SET Ventures hierover: “Wij zijn in 2012 al begonnen met het implementeren van ESG als een instrument om de bedrijven waar we in investeren te volgen. Het is vanuit risicoperspectief namelijk erg relevant om te weten hoe het bedrijf omgaat met milieu, maatschappelijke en governance issues, want als je vervuilt willen klanten je niet meer en als je te weinig aandacht besteedt aan diversiteit of het goed omgaan met werknemers, loop je het risico dat je goede mensen weglopen. En als je op governance-gebied steken laat vallen, bijvoorbeeld door geen onafhankelijke voorzitter van de Raad van Commissarissen te benoemen, kan dat leiden tot verkeerde beslissingen of het niet tijdig waarnemen van zorgelijke signalen. Kortom, ESG is een belangrijke maatstaf voor je risicobeheersing.”
Last, but not least, is het duidelijk dat ESG onderdeel is van het proces van waardecreatie bij bedrijven. "Je ziet dat duurzaamheid en ESG en ook impact steeds belangrijker worden", zegt Maaike van der Schoot van AlpInvest. “Überhaupt in de maatschappij, maar zeker ook bij onze investeerders die steeds vaker op zoek zijn naar meer duurzame beleggingsoplossingen. Onze ervaring en proactieve aanpak op het gebied van ESG en impact geeft ons de mogelijkheid om op die manier waarde te leveren aan die investeerders.”
AlpInvest Partners is de Global Investment Solutions divisie van Carlyle, een wereldwijde investeringsmaatschappij. AlpInvest investeert in private equity fondsen, secondary transacties en co-investeringen namens meer dan 450 investeerders van over de hele wereld. AlpInvest is wereldwijd actief vanuit kantoren in Europa (vanuit Amsterdam en Londen), New-York en Azië.
Onze drie experts zijn alle drie afkomstig uit een andere tak van sport van investeren en daarmee verschilt ook hun aanpak van ESG. Maaike van der Schoot werkt voor een fondsinvesteerder. “Wij nemen geen meerderheidsbelangen in bedrijven, maar committeren ons aan private equity-fondsen die de investeringen doen”, legt zij uit. AlpInvest, onderdeel van Carlyle, doet wereldwijd investeringen (fondsinvesteringen, co-investments en secondaries) en de responsible investment aanpak waar Van der Schoot verantwoordelijk voor is sluit daarop aan. Deze strategie is gericht op het verbeteren van ESGpractices door de gehele PE-sector, en niet specifiek op individuele bedrijven. “Ik zit in deze rol sinds 2008, dat is ook toen wij voor het eerst onze responsible investment standaarden ontwikkeld hebben. Ook zijn wij sinds 2009 signatory van de Principals for Responsible Investments, UNPRI. Dat is een wereldwijde organisatie met meer dan 5000 signatories, waaronder pensioenfondsen en andere institutionele beleggers, asset managers en serviceproviders, die zich gecommitteerd hebben aan beleggen op een meer verantwoorde manier. Dat is één van de belangrijke drijvende initiatieven op het gebied van responsible investment. We waren destijds een early signatory; er waren toen misschien een paar honderd signatories. Nu zijn het er meer dan 5000; het laat zien dat responsible investment steeds meer de standaard begint te worden in de industrie.”
Jessica Peters is Head of ESG bij Argos Wityu, een panEuropese investeringsmaatschappij met ruim 1,4 miljard euro in beheer, 90 transacties achter de rug en met (meerderheids)belangen in bedrijven over heel Europa.
Haar aanpak is erop gericht om bij de portfoliobedrijven van Argos onder andere een managementsysteem op te zetten om zo effectief te kunnen rapporteren over en sturen op ESG-factoren. “Rapporteren over duurzaamheid wordt onderdeel van de gehele accounting en reporting", zegt Peters. “Onderdeel van mijn rol is om bij bedrijven langs te gaan, hen te overtuigen van het belang en dit vervolgens te helpen implementeren. Dat doe ik door middel van workshops en door goede relaties op te bouwen. Dit is niet in één bezoekje per jaar geregeld, maar om dit te laten slagen is het heel belangrijk om een goede band op te bouwen.”
De derde investeerder die zijn visie en ervaringen met ons deelde is René Savelsberg van SET Ventures, een venture capital-investeerder. Savelsberg begon SET Ventures als medeoprichter in 2007 als clean tech fonds. “De term ‘impact investeerder’ werd toen nog niet gebruikt.” SET Ventures focust zich als klein fonds niet op de fysieke assets van de energietransitie, zoals zonneparken en windturbines, maar op de digitale technologieën die nodig zijn om het carbon-free energiesysteem van de toekomst vorm te geven. “Wij zoeken bedrijven die zich richten op oplossingen waarbij data eigenlijk de drager van de waarde is", aldus Savelsberg. “We kijken vanuit een systeemgedachte naar wat er allemaal gebeurt op het energiegebied en dat is onze tak van sport geworden. Wij begonnen in de tijd dat wat wij deden nog werd bestempeld als ‘alternatieve energie’. Dat had altijd een beetje de associatie met geitenwollensokken en werd niet zo serieus genomen. Ik denk dat we langzamerhand in het stadium zijn gekomen dat fossiele brandstof het alternatief is. Dat was in 2007 echt nog niet helder.”
“Toen we begonnen werd wat wij deden nog werd bestempeld als alternatieve energie. Ik denk dat we langzamerhand in het stadium zijn gekomen dat fossiele brandstof het alternatief is.”
Zoals wel blijkt zijn er veel verschillen tussen investeerders en wat zij doen. Zeker ook op het gebied van ESG en impact. René Savelsberg ziet de termen ESG en impact in de private equity-wereld nog geregeld door elkaar heenlopen. Wat hem betreft is het verschil als volgt: “ESG gaat over het bedrijf zelf, of in het geval van investeerders de portfoliobedrijven, en hoe de interne processen zijn ingericht op environmental, social en governance gebied. Impact gaat om de uitkomsten van wat een bedrijf produceert in diensten of producten en hoe dat dan de uiteindelijke markt beïnvloedt op milieu en/of maatschappelijk gebied.”
Maaike van der Schoot heeft een vergelijkbare visie. “Er zijn twee belangrijke niveaus van ESG te onderscheiden", stelt ze. “De eerste is outside-in, dus hoe kunnen ESG factoren een bedrijf beïnvloeden? Als je helemaal naar het laagste niveau afdaalt van onze investeringen wil je dat een bedrijf die ESG-factoren meeneemt die voor dat bedrijf relevant zijn om risico's beter te managen en waarde te creëren. Er zijn heel veel verschillende ESG-factoren, dus wat relevant is kan ook erg verschillen per bedrijf. En daarnaast heb je inside-out, dus wat is de impact die dat bedrijf heeft op milieu en maatschappij? Wat voor duurzame uitkomsten genereert dat bedrijf en hoe kan je daar verandering in brengen? Voor mij zit ESG meer op het eerste niveau en impact eerder op het tweede niveau.”
Waar soms verwarring door ontstaat is dat er bij ESG ook wordt gesproken over impact. Het verminderen van uitstoot wordt bijvoorbeeld vaak omschreven als het verminderen van negatieve impact. Ook in bepaalde richtlijnen, zoals de CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) wordt aan impact gerefereerd. De CSRD is in november 2022 aangenomen door de Euro-
pese Commissie en geldt nu voor bijna 50.000 Europese ondernemingen, waaronder veel portfoliobedrijven van private equity. De CSRD vraagt deze ondernemingen te rapporteren over hun dubbele materialiteit, wat betekent dat bedrijven niet alleen de risico's moeten onthullen waarmee ze worden geconfronteerd door een veranderend klimaat, maar ook de impact die ze kunnen hebben op het klimaat en de samenleving. Om verwarring te voorkomen gebruiken we in dit artikel de term impact uitsluitend als het gaat om het effect van de producten en diensten van een bedrijf.
Ook al zit Jessica Peters pas een jaar bij Argos Wityu, ze heeft ervaren dat de aandacht voor ESG is toegenomen. “In de B2C sector wordt er heel erg op gepusht door de stakeholders en de regelgeving komt er nog bovenop. Het is niet langer een nice-tohave, maar een must-have.” Peters merkt ook dat het niveau van de vraagstelling van de investeerders een stuk hoger is geworden in slechts een jaar tijd. Dat heeft wellicht te maken met de trend die Van Voorst tot Voorst schetste dat investeerders de afgelopen tijd ESG-professionals hebben aangetrokken. Deze toenemende druk vanuit de stakeholders vertaalt zich door naar de keuze voor investeringen. “Binnen Argos Wityu zijn er twee uitgangspunten. Bij investeringen vanuit ons flagship fonds maakt het op het moment van investering nog niet veel uit hoe duurzaam het bedrijf is", legt ze uit. “Want het is mijn rol om ze mee te nemen door die transitie; om dat managementsysteem op te zetten; om ze toekomstbestendig te maken voor rapportering en ervoor te zorgen dat het ook intern gaat leven.” Maar Argos Wityu heeft ook een Europees buy-out klimaatfonds voor MKB-bedrijven. Het is een van de eerste fondsen die wil afdwingen dat bedrijven de emissiereductiedoelstellingen van
“We hebben voor het eerst data – ook vanuit private equity – waarin we kunnen zien hoe portfoliobedrijven het doen ten opzichte van elkaar. Dat biedt enorm veel mogelijkheden voor de toekomst.”
Argos Wityu is een ona ankelijk Europees investeringsfonds dat bedrijven ondersteunt bij de overdracht van bedrijfseigendom. De investeerder stree ernaar meerderheidsbelangen te verwerven en bij elke transactie tussen de tien miljoen en 100 miljoen euro te investeren. Met het nieuwe klimaatfonds stimuleert zij de transitie van ‘grijs-naar-groen’ en maakt het mogelijk om bedrijven te stimuleren met de juiste investeringen deze transitie te versnellen. Met meer dan een miljard euro onder beheer opereert Argos Wityu vanuit kantoren in Brussel, Frankfurt, Genève, Luxemburg, Milaan en Parijs.
JESSICA PETERS IS HEAD OF ESG BIJ ARGOS WITYU
RENÉ SAVELSBERG IS MANAGING PARTNER VAN SET VENTURES
SET (Sustainable Energy Technologies) Ventures is opgericht in 2007 en hee zich ontwikkeld als venture capital investeerder in startups die digitale oplossingen creëren met impact op de energietransitie. SET Ventures is een early adopter in het beperken van ESG-risico's en het meten van hun positieve impact op het milieu door de uitstoot van CO2 te beperken. De prestaties van SET Ventures laten zien dat deze ESG- en impactpraktijken zowel de financiële winst voor beleggers maximaliseert als een blijvende, positieve impact op het milieu genereert.
het Klimaatakkoord van Parijs nastreven. Bijzonder aan dit artikel 9-fonds volgens de SFDR is dat het investeringen wil aanwenden om de broeikasgasemissies van de MKB-ondernemingen (100 tot 1.000 werknemers, waarde tussen de twintig en 100 miljoen euro) in de portefeuille te verminderen. Bedrijven die hiervoor in aanmerking komen moeten aan een aantal voorwaarden voldoen. "Bij deze bedrijven moet het management echt mee willen in die transitie en er moet uiteraard ook de potentie zijn om flink te reduceren", aldus Peters. “Dat calculeren wij van tevoren met onze interne experts en in een verdere fase ook met externe experts met ieder een focus op een specifieke sector. We hebben een hulpmiddel gebouwd om te zien wat de potentie is om die broeikasgassen en emissies te reduceren.”
AlpInvest doet voor alle drie de investeringsstrategieën die ze doen (fondsinvesteringen, co-investments en secondaries) een ESG due diligence. "Sinds 2009 hebben wij voor onze investeringen ESG due diligence gedaan", legt Maaike van der Schoot uit. “Dat proces is natuurlijk steeds verder geëvolueerd. Onze investment teams wereldwijd zijn leidend in dat proces, want zij kennen die investeringen en de partijen waarmee ze samenwerken natuurlijk goed. Voor wat betreft investeringen is de rol van het responsible investment team om te zorgen dat we steeds verder deze processen ontwikkelen en dat wij er zijn als er vragen zijn of potentiële issues. Als er bepaalde processen of producten zijn die mogelijk aandacht vragen vanuit ESG-perspectief, dan voeren we een gesprek over hoe we het kunnen aanpakken. Wat voor informatie hebben we verder nodig om hier een beslissing over te nemen? Kunnen we het issue adresseren? Wat voor acties zouden hiervoor gedaan moeten worden?”
Bij venture capital-investeerder SET Ventures is het belangrijkste onderdeel van de oorspronkelijke due diligence de beoordeling van het businessmodel. René Savelsberg: “We willen een product-market match zien en we moeten goed kunnen onderbouwen hoe een bedrijf zich kan opschalen. De bedrijven waarin wij investeren moeten ook de potentie en ambitie hebben om een categorieleider te kunnen worden op hun terrein. Als dat er allemaal in zit, beginnen we met een ticket van tussen de twee en de vijf miljoen, meestal als onderdeel van een
iets grotere Series A ronde, waarbij tussen de vijf tot tien miljoen wordt opgehaald door een onderneming.”
Verantwoord beleggen begint bij betrouwbaar rapporteren over hoe ondernemingen scoren op ESG-factoren. “Wij zitten tussen onze investeerders, vaak grote institutionele beleggers, en de fondsmanagers en de bedrijven in. Wij kunnen vanuit die positie helpen om iedereen vooruit te krijgen", aldus Maaike van der Schoot. Tot voor kort ontbrak het in de sector echter aan goede standaarden. “Wij hebben via vele fondsen in duizenden onderliggende bedrijven geïnvesteerd. De bedrijven die over ESG-data rapporteerden deden dat allemaal op een andere manier. Dat maakte het vanuit onze positie heel ingewikkeld om dat te vergelijken, te analyseren, te monitoren en aan onze investeerders te rapporteren. Tegelijkertijd kregen heel veel fondsmanagers (ook wel GP's of General Partners, red.) eindeloos veel vragenlijsten van hun investeerders (ook wel LP’s of Limited Partners, red.) die ze moesten invullen. Iedereen wilde ook wat anders weten, dus dat was ingewikkeld en inefficiënt. Portefeuillebedrijven kregen ook met verschillende data-uitvragen te maken en wisten nog niet zo goed hoe ze het vergeleken met hun peers deden. De hele ESG-data voorziening stond nog in de kinderschoenen.” Om deze bottleneck te doorbreken heeft AlpInvest, samen met een groep invloedrijke GP's en LP's het ESG Data Convergence Initiative opgezet. “Dat is in september 2021 gelanceerd en heeft een enorme vlucht genomen", zegt Van der Schoot.
“Veel investeerders denken nog dat impact betekent dat je moet inleveren op financial returns. Die verandering in mindset is mijns inziens de grootste transitie die in de investors community gemaakt moet worden.”
Figuur 1 – Het ESG Data Convergence initiatief: Zes categorieën van statistieken dienen als eerste basis voor het verzamelen van ESG-gegevens
“Er zijn nu al meer dan een 275 GP's en LP's wereldwijd aangesloten met een belegd vermogen van meer dan 25 biljoen dollar.”
AlpInvest gelooft in de kracht van samenwerking om als sector meer te bereiken op het gebied van ESG en is daarom één van de belangrijkste aanjagers geweest van het ESG Data Convergence initiatief. De vruchten beginnen zich nu af te werpen. Van der Schoot: “We krijgen nu data binnen van de PE-firma's en er worden industry benchmarks samengesteld door de Boston Consulting Group, waardoor portfoliobedrijven kunnen zien hoe ze het doen ten opzichte van de sector en publieke markten. Dat biedt enorm veel mogelijkheden voor de toekomst. Niet alleen omdat investeerders graag informatie willen, omdat ze bijvoorbeeld aan SFDR-vereisten moeten voldoen, maar ook omdat zij graag willen zien hoe hun portefeuille scoort op het gebied van ESG en wat voor progressie erin wordt geboekt. Dat konden we tot nu toe allemaal niet laten zien op het niveau van die portfolio companies.” Door het initiatief zal AlpInvest veel beter in staat zijn te beoordelen hoe portefeuilles eruitzien. Dat is een grote sprong voorwaarts voor de industrie.
Daarnaast deelt AlpInvest de inzichten die ze uit hun ESG due diligence verkrijgen met de fondsmanagers. "We zien dat inzicht geven werkt en helpt om vooruitgang te boeken”, zegt Maaike van der Schoot. “De fondsmanagers krijgen van ons een scorecard waarin ze zien hoe zij scoren op verschillende ESG-gebieden en hoe zich dat verhoudt tot andere managers in onze portefeuille. Ook krijgen ze suggesties over wat ze kunnen doen om hun ESG-aanpak
te verbeteren. Dat werkt fantastisch. Degene die ambitieus zijn en beter willen scoren op ESG, hangen meteen aan de telefoon en daar hebben we goede gesprekken mee over wat ze kunnen doen om dat te bereiken.”
De aanpak van Jessica Peters is gericht op de transitie bij de portfoliobedrijven zelf en dat als een echt partnership aan te vliegen. Ze krijgt bij haar bedrijfsbezoeken veel vragen van topmanagement. Voor veel van hen is het de eerste keer dat ze worden gevraagd te rapporteren over ESG, dus zitten ze met vele vragen. “Mijn rol is om ze duidelijk te maken dat we het samen gaan doen en dat het samenhangt met waardecreatie en het creëren van een future-fit bedrijf. Wij ondersteunen de bedrijven met het implementeren van de nodige processen en systemen", aldus Jessica Peters. “Ook wisselen we veel kennis uit. We organiseren om de drie maanden een ESG Club waarbij alle duurzaamheidsverantwoordelijken bij elkaar komen. Dat werkt goed. De sustainability officers ontdekken dat ze er niet alleen voor staan en leren van elkaar nieuwe methodieken, bijvoorbeeld voor het opzetten van een carbon reductieplan.”
Argos Wityu is ook een samenwerking aangegaan met EcoVadis, een platform dat een universele duurzaamheids-scorecard ontwikkeld heeft voor ondernemingen. “Die zijn we sinds begin dit jaar aan het implementeren bij onze bedrijven”, zegt Peters. “De meeste hebben nu een rating, maar het draait niet om de beoordeling zelf. Het gaat om de dialoog die hierdoor op gang komt. Ondernemingen willen weten waarom hun score is wat die is
De Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) is de branchevereniging van private equity en venture capital in Nederland. De NVP is opgericht in 1984 en hee 120 leden en circa 95 geassocieerde leden. De Responsible Investment Commi ee van de NVP hee als doel bewustwording over ESG & impact investing te vergroten, kennis te delen en netwerken te faciliteren. Hiertoe organiseert ze meerdere activiteiten en evenementen. Bijvoorbeeld webinars (SFDR, taxonomy etc.), ESG Offi cers Events en ESG Advanced Training.
en hoe ze die kunnen verbeteren. Het is een heel mooi middel, want het helpt om te zien waar je staat en waar de grootste verbeterpotentie ligt. Het heeft een competitief element, er wordt vanuit management gepusht om de score te verbeteren. Uiteraard mede als doel om intern en extern te communiceren, maar het geeft vooral een zeer goed beeld van waar verbeterpunten liggen. Hiernaast maak ik deel uit van de commissie voor het verder verbeteren van deze tool en deze zo goed mogelijk klaar te maken voor de SFDR en de CSRD.”
De basis van de rapportagecyclus is inmiddels opgetuigd en de informatiestroom over de ESG-performance begint nu op gang te komen. Echt zinvol wordt het volgens Peters pas wanneer je meerdere keren hebt gerapporteerd over de prestaties, zodat je kunt zien of er voortgang wordt geboekt en zodat je doelen kunt stellen. "Ik denk dat in rapporteren transparantie heel belangrijk is. Laat zien hoe het gaat, ook al stellen de cijfers teleur. Bedrijven zijn bang om zich helemaal bloot te geven, dat snap ik. Maar pak het wel steeds meer op. Ga toch die kant op en communiceer waarom cijfers lager of hoger liggen dan initieel gepland.”
Bij SET Ventures wordt het element ‘impact’ – heeft een bedrijf een meetbare en positieve bijdrage op het CO2vrije energiesysteem van de toekomst? – direct meegenomen in de investeringscasus. Het criteria dat SET Ventures daarbij hanteert is dat de product of service van het bedrijf waar het VC-fonds in investeert, bijdraagt aan decarbonisatie binnen het nieuwe energiesysteem. Het
meten van deze environmental impact vertaalt zich over het algemeen in kilowatturen bespaard of CO2 bespaard of vervangen. “Soms zitten daar ook aannames bij", zegt René Savelsberg. “Maar over het algemeen kunnen we dit goed uitrekenen.”
Wel verschilt het per investering hoe ‘eenvoudig’ de impact te meten is. Een voorbeeld waarbij het relatief makkelijk is, is het Duitse bedrijf Instagrid dat in februari 2022 29 miljoen euro ophaalde in een Series B financieringsronde waar ook SET Ventures aan deelnam. Het bedrijf heeft unieke batterij-systemen ontwikkeld geschikt voor mobiele toepassingen. Deze systemen worden onder meer in de bouwsector ingezet en vervangen de traditionele dieselgeneratoren. Dat maakt het makkelijk meetbaar. “Iedere machine die ze verkopen vervangt een dieselgenerator", zegt Savelsberg. “De CO2 reductie is heel simpel te berekenen.”
Een ander verhaal dichter bij huis is het bedrijf ETPA, waarin SET Ventures heeft geïnvesteerd. “Dat is een energiebeurs waarop bedrijven die energie opwekken en daarvan overhebben dit snel, goedkoop en efficiënt kunnen verhandelen. Die beurzen bestaan al, maar ETPA heeft een aantal attributen waardoor wij denken dat zij beter geëquipeerd zijn om deze grote en groeiende markt te bedienen dan de bestaande beurzen. Het is duidelijk dat zo'n beurs een doorslaggevende rol gaat spelen in het flexibiliseren van het energiesysteem, maar hoe ga je het kwantificeren? Wat is de additionaliteit? Dit is de moeilijkste casus die we tot nu hebben gehad. We gaan er zeker uitkomen, maar een beetje lastig is het wel.”
Op ESG-factoren sturen doet SET Ventures ook, maar in tegenstelling tot AlpInvest die met professionele investeringsfondsen over de hele wereld werkt, is SET actief in de wereld van de startups en scale-ups en die moet je niet overbelasten met allerlei rapportageverplichtingen. "Wij maken elk jaar met onze portfoliobedrijven afspraken over een aantal ESG-factoren waar ze aandacht aan besteden en in de Raad van Commissarissen over rapporteren", aldus Savelsberg. “En we hebben zelf per portfoliobedrijf ongeveer twintig criteria waarop we de scores beoordelen. Dat model hebben we in 2012 uitgewerkt met een consultant en dat systeem gebruiken wij nog steeds. Het is hooglijk effectief voor de doelgroep waar wij mee samenwerken.”
SET Ventures ziet zichzelf niet zozeer als impactfonds, maar als venture capitalist die investeert voor financiele return, in zaken die impactvol zijn: de energietransitie. En dat gaat bij de investeerder zover dat zij impact onderdeel hebben gemaakt van hun eigen renumeratie. “Onze carried interest van twintig procent wordt voor de helft aan onszelf uitgekeerd op basis van de financiële returns", aldus René Savelsberg. “Die andere helft mogen we alleen aan onszelf uitkeren als we ook de impactdoelstellingen hebben gerealiseerd. Dat doen wij omdat de LP's die investeren in ons fonds daardoor zeker weten dat wij zullen zorgen dat die impactdoelstellingen gehaald zullen worden.” Wanneer SET Ventures de impactdoelen niet weet te realiseren, gaat die tien procent naar een carbon offset programma.
Ook bij Argus Wityu is een dergelijk initiatief in het leven geroepen. "De jaarlijkse CO2-reductie voor bedrijven uit
het klimaatfonds is minimaal 7,5 procent. 25 procent van de carried interest is hieraan gekoppeld", vertelt Jessica Peters. "Wat ook een interessant gegeven is, is dat het fonds zich niet richt op green technologies of hernieuwbare energie, maar op het verbeteren van bedrijven die we alledaags nodig hebben. De gedachte daarachter is dat we die bedrijven nodig zullen blijven hebben, dus moeten we ze verduurzamen en de negatieve uitstoot verlagen en misschien op den duur wel ombuigen naar net positive.”
Bij de private equity-firma worden momenteel gesprekken gevoerd om de koppeling tussen beloning en duurzaamheidsdoelen verder door te voeren. “We hebben onszelf het doel gesteld om 25 procent van de carried interest te linken aan ESG-targets", aldus Peters. “Dat is nodig om van duurzaamheid business as usual te maken. Dat is mijn persoonlijke visie; hopelijk hebben we in de toekomst geen apart ESG-beleid meer, maar hebben we een algemeen beleid en duurzaamheid is daar een integraal onderdeel van. Dan hebben we misschien ook helemaal geen Head of ESG meer nodig.”
Zoals uit bovenstaande interviews blijft zijn er al veel stappen gezet op het gebied van ESG en impact, maar moet er ook nog veel gebeuren. “Uiteindelijk willen wij graag relevante informatie van de hele onderliggende portefeuille krijgen", aldus Maaike van der Schoot. “Tegelijkertijd zien wij dat het van fondsmanagers veel inzet vraagt om de data te verzamelen. Bijvoorbeeld als je moet beginnen met carbon footprinting, kan dat afhankelijk van de onderneming een behoorlijk project zijn. En bovendien ook ingewikkeld wanneer je scope 3 –emissies in de keten of veroorzaakt door het gebruik van
producten of diensten – wilt berekenen. ESG omvat een groot aantal factoren, zoals klimaatverandering, vervuiling, waterverbruik, biodiversiteit, duurzame inzetbaarheid, medewerkerstevredenheid, kinderarbeid, diversity, equity & inclusion (DE&I), health & safety, bribery & corruption en learning & development. Per bedrijf zal je moeten kijken welke factoren het meest van belang zijn en waar je je op gaat richten.”
Dat het de moeite waard is om stappen te zetten om het gebied van ESG en impact laten verschillende onderzoeken inmiddels zien. En bewijs suggereert dat voorlopers extra zullen profiteren. ‘ESG-factoren zullen de private equity sector de komende jaren vorm gaan geven’, schrijft Bain & Company. ‘Er komen steeds meer aanwijzingen dat wanneer beleggers ESG-overwegingen integreren in hun strategieën, ze superieure waarderingen en tal van andere positieve resultaten behalen. Nu werknemers, consumenten en gemeenschappen steeds meer belang hechten aan ESG-initiatieven, zullen bedrijven die het voortouw nemen in deze issues een duidelijk competitief voordeel bereiken’, schrijft de private equityconsultant. Volgens een survey onder LP's door Bain & Company en de Institutional Limited Partners Association (ILPA) is ESG nu de kern van het creëren van waarde. 93 procent van de LP’s zou een investeringsmogelijkheid laten schieten als deze een ESG-probleem zou opleveren en 50 procent noemt betere beleggingsprestaties als een belangrijke reden om ESG toe te passen.
“Ik denk dat de huidige ESG-praktijk al heel volwassen is en dat we heel trots kunnen zijn op waar we staan", zegt Marc van Voorst tot Voorst van de NVP. “Maar ik denk dat het nog meer wordt. Ik denk dat er nog veel meer gaat gebeuren in de private equity en venture capital industrieën en dat de toekomst heel groen en heel bright zal zijn.”
Tot slot vroegen we de investeerders nog om tips voor andere PE en VC-firma's die stappen willen zetten op het gebied van ESG en/of impact. Om te beginnen bij René Savelsberg: “Impact investeren moet echt in je DNA zitten. Je moet ervan overtuigd zijn. Als je dat bent is het er wel een goede tijd voor, denk ik. De roep vanuit
de maatschappij om een transitie wordt steeds luider en steeds meer investeerders kijken naar impactfondsen. Iedereen wil oplossingen die environmentally sound zijn. Toch denken veel investeerders nog wel dat impact betekent dat je moet inleveren op financial returns. Wij denken dat dat fout gedacht is. Je hoeft geen compromis te sluiten. Historisch gezien kon je in andere sectoren betere rendementen halen, maar investeren met impact begint nu echt momentum te krijgen. Het is duidelijk dat op dit gebied een enorme verschuiving gaat plaatsvinden en dat de succesvolle investeerders dat in financiële termen zullen laten zien. Die verandering in mindset is mijns inziens de grootste transitie die in de investors community gemaakt moet worden.”
De tip van Jessica Peters is om een continue dialoog aan te gaan met de portfoliobedrijven. "Zorg ervoor dat het management weet waar zij op moeten focussen. Je kan wel vragen om KPI's en dergelijke, maar dat is niet voldoende. Bedrijven moeten weten waar ze zich op moeten richten en als private equity-firma heb je de verplichting om hier samen aan te werken. Wanneer men snapt wat er moet verbeteren neemt de kwaliteit van de informatievoorziening toe en wordt duidelijk waar de grootste verbeteringen te behalen zijn. Ga hiervoor langs bij bedrijven, bouw die relatie op. Met alleen e-mails en enquêtes kom je er niet.”
Zoals bij alles begint ook vooruitgang met ESG bij tone at the top, stelt Maaike van der Schoot. "Daar moet echt het commitment liggen en daarna kan de hele organisatie erbij betrokken worden. Ik denk ook dat investment teams hierin belangrijk zijn; wij hebben vanaf het begin af aan de investment teams hiervan een onderdeel gemaakt en daardoor is ESG nu volledig geïntegreerd in ons investeringsproces. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid en geen losstaande silo.” Door de toenemende aandacht voor het onderwerp is Van der Schoot optimistisch over de toekomst. “Er is al veel kennis en informatie beschikbaar, dus je hoeft niet meer zelf het wiel uit te vinden. Ik ben heel positief over de richting die het op gaat, onder andere ook door de invloed van de SFDR. We zien dat investeerders er steeds meer geïnteresseerd in raken. Het is hier om te blijven, dat is zeker.”
Wat: Young M&A Forum
Wanneer: Donderdag 23 februari 2023
Waar: Van der Valk Amsterdam-Amstel
Wie: Young M&A Community
In het Van der Valk Hotel Amsterdam-Amstel draaide het op donderdag 23 februari voor de Young M&A Community om het delen van ervaringen. Het panel bestond uit Guillette van Grinsven (Houthoff), Arne Grimme (De Brauw Blackstone Westbroek) en Ytzen Marseille (JB Law).
Het ging niet alleen over de successen, maar ook over de deals die memorabel waren om de lessen in ‘the school of hard knocks’. Een Excel-sheet met gevoelige financiële informatie per ongeluk naar de verkeerde mensen mailen. Een woedend telefoongesprek naar iemand met wie je vervolgens twee maanden in een dealtraject blijkt te zitten. Een ludieke, interne bijnaam voor een klant per ongeluk laten vallen in een gesprek met die cliënt...
Het nuttige van dit soort verhalen is dat ze het werk in M&A een beetje relativeren, waar de druk altijd hoog en de tolerantie voor fouten laag is en je al snel de neiging hebt om te denken dat een kleine misstap meteen einde oefening is. Dat is gelukkig niet zo. Want, zoals Van Grinsven de zaal op het hart drukte, uiteindelijk is alles op te lossen. Tot tien tellen, er even om lachen en weer door!
KOMENDE EVENTS
Private Equity Summit 2023
25 May 2023 12:00
KPMG - Amstelveen
Young M&A Zomerborrel
29 Jun 2023 16:30
Amsterdam
M&A Criterium
14 Sep 2023 13:00
Watt shub, Radarweg 480, Amsterdam
Kijk op mena.nl/events voor alle details.
Nadine van der Meulen is op 1 februari CFO van Nationale-Nederlanden Bank geworden. Zij was reeds sinds 2018 werkzaam bij NN Group als Head of Corporate Development & Group Strategy. In deze positie ondersteunde zij de Management Board van NN Group bij strategische beslissingen over de businessportfoliosamenstelling en de financiële doelstellingen.
VanLoman Tax Lawyers breidt uit met de toetreding van Steven den Boer en Suzan van Mook als counsel bij VanLoman Tax Lawyers. Den Boer heeft zich gespecialiseerd in vennootschapsbelasting en internationaal belastingrecht, met een focus op M&A en private equity transacties. Van Mook is gespecialiseerd in de advisering van vermogende particulieren en familiebedrijven, met name op het gebied van inkomstenbelasting en de schenk- en erfbelasting.
Tijmen Noordoven is de nieuwe managing partner van advocatenkantoor
Rutgers & Posch. Samen met Rik Analbers vormt hij sinds 1 januari 2023 het dagelijks bestuur. Noordoven en Analbers hebben de bestuurlijke taken overgenomen van Inge de Laat en Matthijs van den Broek. Laatstgenoemden zullen zich als partner van het Amsterdamse advocatenkantoor weer volledig gaan richten op hun werk als advocaat.
Hogan Lovells versterkt haar wereldwijde M&A-praktijk met een nieuwe Amsterdamse partner. Tom van Duuren sluit zich aan bij Hogan Lovells en is afkomstig van CMS. Hij adviseert zowel internationale als nationale cliënten over een grote verscheidenheid aan bedrijfsherstructureringen, joint ventures en daarmee samenhangende financieringsarrangementen in de automobiel-, farmaceutische en maakindustriesector.
Alexander Fortuin is benoemd tot partner in de Tax praktijk van Hogan Lovells. Zijn praktijk bestaat uit het geven van allround fiscaal advies, met
een focus op fusies, overnames, financiering, herstructurering, emissies, securitisatie, (her)verzekering, insolventie, informatieuitwisseling, procesvoering, vastgoed en incentive plans.
Hans Bogaardt is benoemd tot partner in het Transaction Services team van Eight Advisory Nederland en zal de verdere uitrol van de Eight Advisory Transaction Services praktijk op de Nederlandse markt vorm gaan geven. Bogaardt brengt meer dan twintig jaar Big Four ervaring in het adviseren van zowel private equity als corporate klanten in een breed scala van sectoren en jurisdicties zoals Nederland, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Duitsland.
Eight Advisory benoemt Silvia Pagliero tot partner. Pagliero heeft meer dan twintig jaar professionele ervaring bij grote adviesorganisaties, waaronder McKinsey & Company, Deloitte en verschillende financiële dienstverleners. Zij zal Eight Advisory ondersteunen bij de ontwikkeling van
Silvia Pagliero Tom van Duurende Strategic Valuation & Modelling praktijk in Amsterdam.
Holland Capital Amsterdam heeft Maarten Snijders benoemd tot Investment Director. Voor deze carrièrestap was Snijders zeven jaar lang werkzaam in private equity bij Vendis Capital en Victus Participations. Daarvoor deed hij vijf jaar M&A-ervaring op bij Squarefield. Hij behaalde zijn Master in Finance and Investments aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
M&A-specialist Quirine van Maanen is gestart bij Holland Capital in de rol van Legal Counsel, een nieuwe rol binnen het team. Quirine van Maanen was hiervoor werkzaam bij Baker & McKenzie, bij VentureLawyers en als self-employed legal advisor. Zij is ook betrokken bij Wyseminds, een organisatie die vrouwelijke ondernemers ondersteunt bij de groei van hun bedrijf.
Holland Capital maakt een viertal promoties bekend ter ondersteuning van de groei van de investeerder.
Hender Grievink is gepromoveerd tot Operational Partner in het Growth & Buy-out Technology Team. En Dennis Mohnen, Laurens Platteeuw en Philip Wilms zijn gepromoveerd tot Investment Directors binnen de Healthcare en Technology teams van Holland Capital.
Holland Capital maakte onlangs de benoeming bekend van Philipp Renkl. Hij maakt onderdeel uit van het Growth & Buy-Out Team op het kantoor van Holland Capital in Düsseldorf. ‘Met zijn ervaring in Private Equity en Leveraged Finance is hij een welkome toevoeging aan het Duitse team’, laat de investeerder weten. Renkl werkte hiervoor voor de Duitse MKB-investeerder Deutsche Mittelstandsholding.
Private equity-onderneming Inflexion is verheugd aan te kondigen dat het Daan Gankema heeft aangesteld als Investment Director gevestigd in Amsterdam. Gankema brengt een rijkdom van investeringservaring mee
vanuit mid-market private equity firma Parcom waar hij de laatste jaren werkte als Investment Manager. Hij heeft eerder M&A-functies bekleedt bij zowel Morgan Stanley als Barclays Investment Bank.
Jones Day heeft Menno Geusens tot partner en Maarten de Boorder tot counsel benoemd, beide binnen de praktijkgroep M&A. Geusens is werkzaam als kandidaat-notaris en vertegenwoordigt ondernemingen en private equity-firma’s en zijn werkzaamheden zijn gefocust op grensoverschrijdende transacties, inclusief fusies & overnames, joint ventures, corporate herstructureringen en investeringsfondsstructureringen. De Boorder is werkzaam als advocaat en concentreert zich in zijn praktijk op het ondernemingsrecht.
Yolanda Paulissen is de nieuwe CFO van KPMG. Zij combineert haar functie als CFO met een actieve rol als partner bij Deals binnen de Advisorytak van KPMG, waar ze zal focussen
Yolanda Paulissen
op accountmanagement van private equity. Hiervoor heeft ze vijftien jaar gewerkt bij LeasePlan, onder andere als lid van het bestuur.
ACE Advisory maakt bekend Hugo
Peek te verwelkomen als de nieuwste partner van het bedrijf. Bij ACE Advisory zal Peek verantwoordelijk zijn voor het uitbreiden van de corporate finance-capaciteiten van het bedrijf, voortbouwend op ACE's succesvolle staat van dienst in herstructureringssituaties. Hugo Peek brengt een groot netwerk van C-suite relaties met zich mee en vele jaren financiële advieservaring, opgedaan in senior executive functies bij ABN AMRO, Van Lanschot Kempen en DIF Capital.
Advocatenkantoor Dentons heeft
Ico Jalink tot partner benoemd. Jalink (40) heeft meer dan vijftien jaar ervaring met fusies en overnames, joint ventures en private equitytransacties in de internationale transactiepraktijk. Hij heeft een divers klantenbestand opgebouwd - hij adviseert bedrijven, financiële instellingen en private equity-fond-
sen over zowel koop- als verkoopprocessen.
De Amsterdamse vestiging van het internationale advocatenkantoor Greenberg Traurig, LLP kondigt met trots de benoeming van vijf nieuwe partners aan, allen vrouw. Van de benoemde partners zijn er twee ook werkzaam in fusies in overnames. Dat zijn Richelle Baptiste en Alette Kroese.
Volgend op de eind vorig jaar afgeronde overname van IJssel Technologie, een Nederlandse industriële onderhoudsspecialist, heeft Argos Wityu Bas Ambachtsheer benoemd tot CEO en Chris van Overbeeke tot CFO. Argos Wityu wil de solide marktpositie van het bedrijf versterken door middel van het versneld opvoeren van commerciële inspanningen, het stimuleren van innovatie, het bijdragen aan de energietransitie en het uitrollen van een duidelijke overnamestrategie.
Casper Röling is CFO geworden bij hypotheekservicer Quion, onderdeel van Blauwtrust Groep. Röling heeft
een brede expertise opgebouwd in de professionele dienstverlening. Hij werkte veertien jaar bij accountantsen adviesorganisatie PwC onder meer in de Financial Due Diligence afdeling Transaction Services. Hierbij was advisering bij overnames in de Financial Services industrie één van zijn kerntaken. Het laatste jaar werkte hij voor PwC als Director Transaction Services.
Enterprise software-investeerder Main Capital Partners is nu ook actief op de Noord-Amerikaanse markt en opende daarom in februari een vestiging in Boston. Daan Visscher voert het team van vier investeringsspecialisten aan van deze vestiging. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 40 procent van de Europese softwareondernemers willen uitbreiden naar de Noord-Amerikaanse markt. Main had tot nu toe Europese vestigingen in Den Haag, Düsseldorf, Stockholm en Antwerpen.
Peter Zwijnenburg maakt de transfer van ABN AMRO naar Aon waar hij leiding gaat geven aan het Beneluxteam gericht op M&A en Transaction
Peter Zwijnenburg Richelle BaptisteSolutions. Als lid van het Europese leiderschapsteam gaat hij de activiteiten binnen Aon verder uitbouwen onder het motto: enabling deals : securing investments , enhancing returns
Slingshot Ventures, de in Amsterdam gevestigde early-stage consumer/tech venture capitalist, kondigde onlangs twee interne promoties aan. Per 1 maart heeft Slingshot Tanja Kramer (46) gepromoveerd tot Partner. Voor ze begon bij Slingshot in 2021 leidde ze het M&A-team bij Koninklijke KPN. Tegelijkertijd kondigde Slingshot de promotie aan van Ernst Rustenhoven (35) van Senior Investment Manager tot Principal.
Marktlink Investment Partners
(MIP) versterkt zich met drie top private bankers van Rabobank die hun sporen ruimschoots hebben verdiend in de doelgroep van vermogende particulieren en ondernemers. Raymond van Erven , William van Galen en Henk van Middendorp zullen per 1 april klanten adviseren op het gebied van deelname
in private equity en venture capital. MIP zet met deze uitbreiding in op het verbreden van het netwerk aan vermogende particulieren, ondernemers, family offices en professionals.
Per 1 juli benoemt Van Diepen Van der Kroef Advocaten Manon BeijerinckDezentjé tot partner. BeijerinckDezentjé is werkzaam vanuit de Amsterdamse vestiging van het kantoor en gespecialiseerd in fusies en overnames, met een focus op grensoverschrijdende acquisities, joint ventures en management buy-outs. Beijerinck-Dezentjé werkt sinds 2020 bij Van Diepen Van der Kroef Advocaten. Daarvoor heeft zij onder meer gewerkt bij Banning Advocaten.
Dirk de Waard versterkt de ondernemingsrechtpraktijk van Blenheim als Managing Associate Corporate en M&A. De Waard is een ervaren advocaat gespecialiseerd in het brede spectrum van het ondernemingsrecht. Bij Blenheim gaat hij zich grotendeels bezighouden met het begeleiden van fusies en overnames, om zo de M&A praktijk nog verder uit te bouwen. Dirk de
NautaDutilh maakt de benoeming bekend van vier nieuwe partners, waaronder M&A-advocaat Willem Bijveld . Bijveld adviseert corporate cliënten en private equity fondsen over een breed scala aan transacties, met een focus op nationale en internationale private en publieke fusies en overnames. Hij heeft specifi eke ervaring met een-op-een transacties en veilingverkopen, public-to-private transacties (zowel aanbevolen als vijandige overnames), en aandeelhoudersactivisme.
Jesse Voorburgh heeft promotie gemaakt bij ING en is benoemd tot Vice President Corporate Finance | M&A. Voorburgh begon zijn M&Acarrière als analist bij venture capital-investeerder VOC Capital Partners. In 2018 begon hij bij ING als Analyst Corporate Finance. In 2020 maakte hij de stap naar Associate en nu dus naar Vice President. In 2021 won Voorburgh de M&A Award voor Best Young M&A Advisor.
Waard komt over van Viotta Advocaten uit Amsterdam.
Jesse Voorburgh
Manon Beijerinck-Dezentjé
Het gerucht deed al jaren de ronde. “Aegon hee interesse in ASR”, hee e het in oktober 2017. Ruim twee jaar later deden analisten van ABN AMRO daar een schep bovenop met een rapport waarin ze lieten weten dat verzekeraar ASR een mooie
overnamekandidaat zou zijn voor branchegenoot Aegon. Het liep anders: precies het omgekeerde van wat werd verwacht gebeurde.
1720:ASRin1720opgerichtonderdenaam deMaatschappijvanAssurantiederStad
Ro erdam.
1844:AlgemeeneAegon’soudsterechtsvoorganger,het FriescheBegrafenisfonds'Memento Mori'wordtopgericht.Aegonisuitdeze‘oerverzekeraar’enveleanderevoortgekomen.Daarvooralwas in1759DeBroederlijkeLiefdesbeursopgericht,een vandeallereerstecoöperatieveuitvaartverenigingen inNederlandeneenvandeonofficiëlevoorgangers vanAegon.Samendroegendeledendekostenrond hetoverlijdenvandeenkeling.
1983:AegonontstaatbijdefusievanAGOenENNIA. Hetfusiebedrijfisdeopeennagrootsteverzekeraar vanhetland,naNationaleNederlanden.Denaam ‘AEGON’iseenacroniemvandevijfbelangrijkste rechtsvoorgangers–levensverzekeraars–dieinAGO ofEnniazijnopgegaan:deAlgemeeneFriesche,de EersteNederlandsche,deGroot-Noordhollandsche van1845(waarDeBroederlijkeLiefdesbeursdeelvan uitmaakte),OlvehenNillmij.DeAlgemeeneFriesche, deGroot-NoordhollandscheendeOlvehhaddenin 1968AGOgevormd.DeNillmijendeEersteNederlandschewarenin1969gefuseerdtotENNIA.
Eind oktober 2022 werd bekend dat ASR (beurswaarde in 2022 gemiddeld circa vijf miljard euro) het bedrijfsonderdeel Aegon Nederland grotendeels gaat overnemen van het grotere Aegon (rond de acht miljard euro). Als de deal inderdaad doorgaat, zal ASR in één klap de tweede verzekeraar van Nederland worden, na NN (beurswaarde rond de tien miljard).
De plannen zien er als volgt uit. De koopsom bedraagt 4,9 miljard euro. Aegon krijgt 2,5 miljard daarvan in contanten; de overige 2,4 miljard worden voldaan door Aegon een belang van bijna 30 procent in ASR te geven. Hoewel is overeengekomen dat Aegon het pakket aandelen al na zes maanden mag verkopen, lijkt het erop dat het bedrijf als strategische aandeelhouder wil aanblijven. De overname van Aegon Nederland moet deze zomer zijn afgerond. De aandeelhouders van beide partijen zijn al akkoord, het wachten is op de toezichthouders.
De integratie van de twee bedrijven moet binnen drie jaar zijn afgerond. De naam Aegon zal gedurende die drie jaar nog kunnen worden gebruikt voor pensioenen en hypotheken. Daarna zullen alle hypotheek- en verzekeringsactiviteiten van Aegon Nederland verdergaan onder de vlag van ASR. Het is de bedoeling het verlies van arbeidsplaatsen zoveel mogelijk te beperken door natuurlijk verloop en door medewerkers te helpen bij het vinden van een andere baan, binnen of buiten de combinatie, aldus de bedrijven. Samen hebben ze nu ongeveer 6.700 medewerkers, waarvan er ruim 3.800 bij ASR werken. Het is, zoals het Financieele Dagblad schreef, de
laatste grote Nederlandse verzekeringsdeal, in een markt die niet meer groeit en waar jarenlang een consolidatieslag heeft gewoed.
Wel zijn er nog wat onduidelijkheden. ASR neemt de verzekeringsactiviteiten (leven, pensioenen en schade), hypotheken, de serviceorganisaties en de bankactiviteiten van Aegon Nederland over. Die laatste vormen een vreemde eend in de bijt. Wat gaat er gebeuren met Knab, een volle Aegon-dochter? De consensus onder deskundigen is dat ASR de bank zal verkopen omdat de bankvergunning voor extra druk van de toezichthouder zorgt en hogere kapitaaleisen. Dat is ook de overtuiging van Arno Onink, directeur van marktonderzoeker Trend-Rx. Hij wijst erop dat Aegon Bank en Knab in het verleden zijn samengevoegd onder Ingrid de Swart, destijds directeur van Aegon Nederland en nu lid van de raad van bestuur van ASR. En die raad van bestuur van ASR lijkt ‘weinig liefde’ te voelen voor een bank als onderdeel van een verzekeraar, zegt Onink. Hij verwijst naar het besluit in 2018 om de bulk van de activiteiten van ASR te verkopen aan Achmea.
Dan is er nog de vraag wat er gaat gebeuren met de serviceorganisaties van ASR (VKG, ANAC, Dutch ID, Supergarant en PoliService) en Aegon (Robidus, Nedasco). Deze bedrijven - die verzekeringsadviseurs annex tussenpersonen ondersteunen in hun activiteiten, voornamelijk met IT-diensten - worden misschien wel erg groot. En al worden ze geacht onafhankelijk van ASR en Aegon te opereren, misschien dat dit de verzekeringsadviseurs
1997:ASRontstaatnadatverzekeringsmaatschap-pijStadRo erdam(StadRo erdamVerzekeringen enWoudsendVerzekeringen)tweebranchegenoten hee
Amersfoortse.overgenomen,EuropeescheVerzekeringenenDe DenaamASRiseensamenvoegingvan
DeAmersfoortseenStadRo erdam.
1999:OnderleidingvantopmanKeesStorm doetAegongroteovernames,o.a.indeVerenigde Staten,AziëeninMidden-enOost-Europa.De overnamevandeAmerikaanseverzekeraarTransamericavoor21miljardgulden(8,6miljardeuro)in 1999ishetpronkstuk.
2000:ASR:In2000neemtdeFortis-groep ASRover.ASRwordtFortisASR,onderdeel vanFortisVerzekeringenNederland.
tegen de haren instrijkt? Zo'n verzekeringsadviseur is Jurjen Oosterbaan, van het bureau DFO. Hij is nogal laconiek over het samengaan van Aegon Nederland en ASR: "Over het algemeen heeft een schaalvergroting aan de zijde van aanbieders voor het intermediair in de dagelijkse contacten weinig of geen voordelen. Processen worden vaak ambtelijker, het aantal variaties in producten wordt minder, vaste contactpersonen verdwijnen enzovoorts. Dat is allemaal oplosbaar, maar dat gebeurt niet altijd." Maar, voegt hij toe: "De tijd zal leren hoe het intermediair dit gaat ervaren." Hij sluit ontevredenheid onder tussenpersonen in de tussentijd overigens niet uit: "Een deel van het intermediair heeft door de jaren heen grote waardering voor Aegon gekregen. Deze ondernemers zullen niet bij voorbaat positief zijn over een verandering."
Zou kunnen, maar waarschijnlijk toch niet, zegt Onink. "Zeker ASR heeft een goede reputatie. Het bedrijf wordt gezien als een 'grote vriendelijke reus', ook onder assurantietussenpersonen. Niet een bedrijf dat z'n eigen verzekeringsproducten wil pushen, in elk geval. De angst dat ASR na samenvoeging met Aegon Nederland te machtig zal worden is daarom gering." Bovendien had Aegon Nederland ook door een buitenlandse partij kunnen worden overgenomen, zegt Jan Pieter van der Helm,
managing director insurance bij adviesbureau IG&H. “Nu krijgen ze te maken met een robuuste verzekeraar. Dat boezemt vertrouwen in.” Zeker voorlopig zullen de serviceorganisaties dus waarschijnlijk ook deel gaan uitmaken van het nieuwe vezekeringsconglomeraat dat ASR gaat smeden. Waarbij onzeker is of de serviceorganisaties van Aegon zullen worden geïntegreerd. ASR-topman Jos Baeten liet in een interview met vakblad Assurantie Magazine weten dat daar nog geen plannen voor zijn.
Tot slot is nog onzeker wat het lot is van Aegon Asset Management, de vermogensbeheerder van Aegon. Dit onderdeel gaat niet mee naar ASR, zoveel is duidelijk. "Aegon Asset Management werkt ook voor heel Aegon, niet alleen voor Aegon Nederland. “En gaat bovendien voor ASR werken”, zegt Siebe Groenveld, die namens adviesbureau Deloitte de financial due diligence voor Aegon deed. Mede daarom is Aegon Asset Management te waardevol voor Aegon om te verkopen, zegt Onink. “Nu tenminste wel. Verkoop op termijn is natuurlijk niet uitgesloten. Maar dan waarschijnlijk niet aan een verzekeraar die asset management er zo'n beetje bij doet, maar aan een partij die erin is gespecialiseerd en er een goede prijs voor over heeft." Voor ASR was overname van dit onderdeel misschien ook gewoon een te brug te ver,
2002:KeesStormopgevolgddoor
DonShepard 2008:Wynaendts.ShepardopgevolgddoorAlex 2008:FortisVerzekeringenNederland valtindehandenvandeNederlandse Staat. 2016:BeursintroductievanASRNederland:
10juniom9.00uurslaatCEOJosBaetenopde gongvanBeursplein5inAmsterdam.DeNederlandseStaathee dannog63,7procentvande aandeleninhanden.Opdenduurwordenalle tranchesopdemarktgebracht.
Vanaf2016:verslechterendefinanciëlepositievan
Aegon.In2017keldertdesolvabiliteitzelfstotindebuurt vaneenkritiekeondergrens.Aegonverkooptdiverse bedrijfsonderdelen-ofzoalsdeverzekeraarhetzelfzegt: deportfoliowordtgeoptimaliseerd.Zogaatdezakelijke schadeportefeuillein2016naarAllianzBenelux.Aegon Irelandwordtvandehandgedaan.DefinanciëleadviesketenUnirobeMeeùsGroupwordtafgestoten.Meeùsis gespecialiseerdinverzekeringsdienstenvoorhetmiddenenkleinbedrijfenparticuliereninNederland,Aegonlijkt zichnumeertegaanrichtenoppensioen-envermogensbeheervoorgroteklanten.
denkt hij. Aegon Asset Management beheert ruim 400 miljard euro. En – al moet je natuurlijk voorzichtig zijn met vergelijken – dat is anderhalf keer zoveel als NN Investment Partners toen dat voor bijna twee miljard euro werd overgenomen door Goldman Sachs.”
Al met al is de overname van Aegon Nederland door ASR zeer verrassend, en wel om twee redenen. In de eerste plaats - zoals gezegd - omdat ASR de overnemende partij is, tegen alle verwachtingen in. "ASR legt sinds zijn beursgang in juni 2016 een focus op dividend. Het bedrijf staat niet bekend om uitspattingen of grote koerswijzigingen, maar groeit gelijkmatig onder leiding van de ervaren topman Jos Baeten. Het schrijft zwarte cijfers, en neemt kleinere verzekeraars over", zoals NRC schreef.
Ook de persoon Jos Baeten lijkt de evenwichtigheid zelve. Iemand die overtuigd aanhanger is van het Rijnlandse model, met een balans tussen klanten, beleggers, werknemers en de maatschappij. Die daarom ook waarschuwt tegen een tweedeling in de maatschappij vanwege de opkomst van de nieuwe aanbieders in de verzekeringsmarkt die kortingen bieden als je veel sport, niet rookt, hoogopgeleid of een nette bestuurder bent. Het zet het gelijkheidsbeginsel onder druk en 'het laatste dat we nodig hebben is meer polarisatie', zei hij tegen het Financieele Dagblad.
Een heel verschil met Aegon en Lard Friese. Weliswaar
onderscheidde Aegon zich de afgelopen jaren ook niet door een agressief overnamebeleid - integendeel, zeker de laatste tijd 'blonk Aegon uit in desinvesteren, het dividend verhogen en eigen aandelen inkopen', zoals het Financieele Dagblad fijntjes opmerkte. Maar de drijvende kracht daarachter was een rendementsdenken dat afsteekt tegen de evenwichtige benadering van de 'grote vriendelijke reus' ASR: Friese wil alleen actief zijn in landen en activiteiten waarmee het bedrijf voldoende rendement kan maken. Daarom heeft Aegon zich sinds zijn aantreden in mei 2020 ook teruggetrokken uit landen als Hongarije, Polen, Roemenië en Turkije.
Friese is ook uit een heel ander hout gesneden dan Baeten. Hij maakte vooral naam bij de verzekeringstak van ING die hij onder de naam NN Group naar de beurs bracht in 2014. In een profiel uit 2013 in het Financieele Dagblad wordt Friese een tomeloze ambitie toegeschreven. Bronnen zeggen over hem dat hij ‘het goed doet voor de troepen’ en ‘zaken in beweging kan brengen’. En ook: “Hij kan een eind komen als zijn ego hem niet in de weg staat.” Eerder een jager dan een prooi, zou je zeggen. In de tweede plaats is het verrassend dat Aegon alle Nederlandse verzekeringsactiviteiten verkoopt. Het was in de markt al duidelijk langer duidelijk dat Aegon - om genoemde rendementsredenen - waarschijnlijk af wilde van z'n schadeverzekeringstak: te klein (zeker sinds het afstoten van een gedeelte ervan - de MKB-portefeuille schade - aan Allianz in 2016), en onvoldoende winstge-
2017:ASRneemtGeneraliNederlandovervoorcirca143miljoeneuro.
2018:Aegonkooptserviceprovider RobidusvanAvedonCapitalPartners.
2018:bankbedrijfASRverkoopteendeelvanzijneigen in2018aanAchmea,nadathet alsniet-kernactiviteitisaangeduid.Deresterendebancaireactiviteitenwordenin2020 opgedoekt.
2018:pensioensuitvoerderASRkooptverzekeraarLoyalisvan APGvoorcirca450 miljoeneuro.
2019:AegonoverweegtVivat(o.a.Reaal enZwitserleven)samenmetinvesteerder BlackstoneovertenemenvanhetChinese Anbang.UiteindelijkgaatVivatnaarNN(het schadeverzekeringsdeel,voor416miljoen euro)enAthora(hetlevensdeel).
vend. Ook het afketsen van de deal met Vivat in 2019 heeft sterk meegespeeld in de beslissing om zich uit Nederland terug te trekken, zegt Groenveld. “Aegon had gehoopt dat het extra schaal voor de servicingactiviteiten van levensverzekeringen (TKP) in huis zou kunnen halen. Dat dit toen niet is gelukt, heeft de zoektocht naar een partij die deze extra schaal wel kon bieden gestimuleerd. ASR is zo’n partij.”
“Aegon Nederland was al jaren op zoek naar een goede positionering. Het bedrijf was goed in pensioenen en hypotheken, maar had moeite om een robuuste allround verzekeraar te worden”, aldus Van der Helm. Dat het bedrijf een stap zou nemen om zich sterker te kunnen concentreren op levensverzekeringen in China en - vooralde VS met dochter Transamerica lag voor de hand. Maar dat het ook de Nederlandse levensverzekeringsactiviteiten zou afstoten had niemand zien aankomen.
“Ik heb jarenlang in het M&A-team van het voormalige Delta Lloyd gewerkt en bij vrijwel elke deal vroeg ik me af wat in vredesnaam het nut van de transactie was. Ik heb in elk geval nog nooit synergiën vast weten te stellen bij deals in de financiële sector.”
Een verrassing, kortom, deze overname - daar is iedereen het over eens. Maar is het ook een prettige verrassing? Levert deze deal ook voordelen voor de betrokken partijen op?
Voor Aegon lijkt het grootste voordeel te zijn dat het grotendeels wordt verlost van de schade-activiteiten. En het krijgt opeens een tweeëneenhalf miljard om de aandeelhouders te verblijden via aandeleninkopen (1,5 miljard euro) en een verhoging van het dividend. Daarnaast kan het zich verder transformeren tot een levensverzekeraar in voor het concern belangrijke markten; zo zal een paar 100 miljoen euro direct worden geïnvesteerd in de activiteiten van Transamerica in de VS. Aegon wordt zo primair een Amerikaans concern.
En ASR? Dat heeft het over een jaarlijkse kostenbesparing van 185 miljoen euro vanaf 2025, onder andere door dubbelfuncties te schrappen en activiteiten samen te voegen. Vooral bij de integratie van levenportefeuilles, veelal oude polissen die nog lopen, kunnen efficiencyvoordelen worden behaald.
Verder heeft het persbericht het over een organische kapitaalcreatie (OCC) van de combinatie die in 2025 'naar verwachting ongeveer 1,3 miljard euro zal bedragen, waarvan ongeveer 600 miljoen euro uit de Aegon Nederland-activiteiten inclusief de verwachte synergiën'. En: "De totale investering bedraagt ongeveer 4,3 miljard euro, waarmee na samenvoeging een rendement gerealiseerd wordt van veetien procent, dat boven onze minimumeis van twaalf procent ligt."
4,3 miljard euro in plaats van 4,9 miljard euro aangezien direct na de overname een buffer van 700 miljoen vrijvalt omdat de beoogde kostensynergieën bij het levenonderdeel in één keer als extra beschikbaar kapitaal op de balans mogen worden gezet van toezichthouder DNB, legt de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) uit in
een verhelderend artikel. Vandaar dus ook die veertien procent: 600 miljoen euro/4,3 miljard euro.
Behalve het rendement op de investering in Aegon Nederland, heeft ASR nog een voordeel van de overname: het kan kapitaal vrijspelen. ASR moet nu nog relatief veel buffers aanhouden van de toezichthouders omdat de vereiste solvabiliteit wordt berekend met een zogenaamd standaardmodel. Door de overname kan het een ander rekenmodel gebruiken. Daarmee moeten risico’s beter kunnen worden ingeschat, waardoor het vereiste bufferkapitaal omlaag mag. Dat maakt kapitaal vrij, dat weer kan worden aangewend om de winstgevendheid van het concern te verhogen. Bijvoorbeeld door het via Aegon Asset Management aan het werk te zetten.
Of via overnames. Want al mag dit de ‘laatste grote Nederlandse verzekeringsdeal’ zijn, ASR is nog niet uitgeaquireerd. “Net als het bankwezen is het verzekeringswezen grotendeels een internationale markt. Leasemaatschappijen en andere internationale bedrijven sluiten tenslotte liever één wereldwijd verzekeringscontract af dan per land”, aldus Van der Helm. “Een verzekeraar die zich alleen op Nederland richt, is daarom te klein om de internationale concurrentie aan te kunnen. Dit geldt ook voor een verzekeraar met een omvang van de combinatie ASR en Aegon, en zelfs NN heeft een schaaluitdaging. Daarom zie je dat veel Nederlandse verzekeraars ook voor- of achterwaarts in de keten activiteiten gaan ontplooien – en advies- en serviceorganisaties kopen. Of, zoals ASR nu, schadeherstelbedrijven.”
Volgens het persbericht 'creëert de combinatie van ASR en Aegon Nederland duurzame waarde voor alle stakeholders, met goede mogelijkheden om de proposities voor klanten van beide verzekeraars verder te verbeteren.' Niet iedereen is overtuigd. Van der Helm wel, vooral vanwege de schaalvoordelen bestempelt hij de overname
als ‘een zeer goede deal’. Onink gelooft er niet in. "Ik heb jarenlang in het M&A-team van het voormalige Delta Lloyd gewerkt en bij vrijwel elke deal vroeg ik me af wat in vredesnaam het nut van de transactie was. Ik heb in elk geval nog nooit synergiën vast weten te stellen bij deals in de financiële sector." Het lijkt erop dat dit vooral een defensieve overname is, zegt hij. Partijen als Allianz, Generali en Ageas zouden interesse hebben gehad in overname van ASR. Nu het bedrijf in één klap veel groter wordt, maken ze daar geen kans meer op. "ASR en Aegon Nederland samen zijn een stuk moeilijker om over te nemen dan een partij met een waarde van drie of vier miljard."
Veel commotie is er ook over de structurering van de deal. Aegon blijft indirect gedeeltelijk eigenaar van de Nederlandse activiteiten aangezien de helft van de overnamesom van 4,9 miljard euro in aandelen wordt betaald en Aegon bijna 30 procent van ASR in handen krijgt. Dat levert het gevaar van 'twee kapiteins op één schip' op, denkt Onink. Gezien de verschillen in cultuur tussen de twee bedrijven is dat niet onwaarschijnlijk. "Of de twee verzekeraars goed bij elkaar passen, zal de tijd leren", schreef het Financieele Dagblad over de vergaderingen in januari waar de deal werd voorgelegd aan de aandeelhouders: "Het verschil in bedrijfscultuur was voelbaar. ASR koos voor een losse benadering, waarbij CEO Jos Baeten door de zaal liep tijdens zijn introductie en ontspannen op vragen reageerde. Bij Aegon was de toon een stuk formeler met Lard Friese die van een autocue voorlas en afgemeten antwoord gaf op vragen uit de zaal."
Indachtig de uitspraak ‘culture eats strategy for breakfast’ voorspelt dit allemaal weinig goeds voor het samengaan van ASR en Aegon. Alhoewel: de overname van Delta Lloyd door NN Group enkele jaren geleden leek helemaal onder een ongunstig gesternte te zijn geboren. “NN werd gezien als het ministerie van verzekeren,
vanNNGroepnaarAegon."AlsofEdwinvan derSarperonmiddellijkstoptalsdirecteur vanAjaxenaankondigtdathijkomendvoorjaardirecteurwordtvanFeyenoord",aldus deVolkskrant.Friesewilalleenactiefzijnin landenenactiviteitenwaarmeehetbedrijf voldoenderendementkanmaken.
AegonstootdeactiviteiteninHongarije,Polen,RoemeniëenTurkijeaf.
en Delta Lloyd zocht juist de grenzen op”, zegt Van der Helm. “Maar die overname heeft fantastisch uitgepakt voor beide partijen. Verschillende culturen kunnen elkaar ook verrijken.”
Voorlopig valt een 'cultureclash' niet uit te sluiten. Te meer niet daar Aegon twee commissariaten krijgt. Naast Aegon-CEO Lard Friese zelf zal Daniëlle Jansen-Heijtmajer (momenteel voorzitter van de Raad van Commissarissen van Aegon Nederland) worden voorgedragen. Friese krijgt bovendien als vertegenwoordiger van de grootaandeelhouder een veto voor beslissingen over onder meer dividend, kapitaalmanagement en overnames. “Het zal dus hoofdzakelijk gaan over veranderingen van de financiële bedrijfsvoering van ASR die geen impact zal hebben op de dagelijkse bedrijfsvoering en het belang van klanten van ASR en Aegon Nederland”, laat een woordvoerder van ASR weten. “Het gaat over significante wijzigingen die in de praktijk niet snel voor zullen komen. De nietonafhankelijke commissaris dient bovendien het belang van de vennootschap ASR.”
Toch is de gekozen constructie kwalijk, vindt bijvoorbeeld governance-expert NR Governance: "Op zich kun je al vraagtekens zetten bij deze benoemingen, vanuit onafhankelijkheidsoogpunt. Commissarissen moeten immers het belang van de vennootschap dienen en de belangen afwegen van álle stakeholders en niet alleen die van de aandeelhouder. Bovendien krijgt Aegon een voorkeurspositie en informatievoorsprong boven de minderheidsaandeelhouders. Maar de governanceprincipes worden nog méér met voeten getreden, want Friese krijgt als commissaris van ASR ook nog eens vetorechten waarmee hij besluiten van het bestuur en van de Raad van Commissarissen kan blokkeren. Dan kan leiden tot potentiële belangenconflicten. Bijvoorbeeld als ASR geen of minder dividend wil uitkeren aan de aandeelhouders om de winst in het bedrijf te investeren, terwijl Friese als vertegenwoordiger van de grootaandeelhouder die dividenduitkering juist wél wil."
Wat de aandeelhouders betreft is er voorlopig echter geen vuiltje aan de lucht, zegt Groenveld. “Het aandeel ASR is na de bekendmaking van de deal zelfs gestegen.
Kennelijk hebben aandeelhouders er vertrouwen in dat ASR wel weet wat het doet. En dat de twee partijen elkaar zakelijk willen versterken, en dat Aegon daarom een groot, maar niet controlerend, belang in ASR heeft genomen. Niet om ASR te controleren, zoals dat vaak gaat bij Rijnlandse ondernemingen.”
BRONNEN
• AMweb.nl, 10 januari 2020, ABN Amro-analistenrapport speculeert over fusie Aegon en ASR
• AMweb.nl, 27 oktober 2022, Jos Baeten (ASR): 'Over de vestigingen is nog niet gesproken'
• AMweb.nl, 27 oktober 2022, Reacties op overname Aegon NL: 'ASR moet waken voor corporate mentaliteit'
• ASR en Aegon, persbericht 27 oktober 2022, a.s.r. en Aegon Nederland vormen leidende Nederlandse verzekeraar
• Eerlijk over later – In de wurggreep van Aegon , Kees Kooman, Bertram + de Leeuw Uitgevers (2013)
• Het Financieele Dagblad , 7 februari 2023, Na de verkoop van Aegon Nederland zijn veel scenario's mogelijk
• Het Financieele Dagblad , 17 januari 2023, Aandeelhouders ASR en Aegon massaal akkoord met laatste grote Nederlandse verzekeringsdeal
• Het Financieele Dagblad , 27 oktober 2022, Jos Baeten (ASR) en Lard Friese (Aegon): fan van achtbanen en een oude rocker
• Het Financieele Dagblad , 27 oktober 2022, Knab in onrustig vaarwater nu moederbedrijf Aegon wordt overgenomen
• NR Governance, 11 december 2022, Veto tegen vetorechten voor commissarissen
• NRC , 21 februari 2023, ASR belooft de belegger alvast veel moois
• VEB, 27 oktober 2022, ASR en Aegon: zes vragen over de grootste overname in de Nederlandse verzekeringsmarkt
• Verzekeringen.com, 25 oktober 2017, Aegon zou interesse hebben in ASR
• De Volkskrant , 12 augustus 2019, Opmerkelijke transfer in verzekeringsbranche: topman Nationale Nederlanden stapt over naar Aegon
AegonNLdoorASR. 17januari2023:aandeelhoudersAegonstemmenvoordeovername. Maart2023:ASRkoopttweeschadeherstel-bedrijven,SoopleenFixer.
Job Zoer is wellicht de jongste winnaar ooit van de Award voor Best Young M&A Advisor. Met M&A Magazine sprak hij over de overeenkomsten tussen werken op de schildersladder en het beklimmen van de carrièretrap in M&A.
Job Zoer is in alle opzichten een opmerkelijke winnaar van de M&A Award voor Best Young M&A Advisor. Hij is niet alleen heel erg jong - met z’n 25 jaar liet de associate van Lincoln International vele concurrenten met meer levensjaren en vlieguren achter zich - maar was ook de enige die zijn pitch voor de jury deed aan de hand van… een schilderskwast. Met zijn aanstekelijke en met veel enthousiasme vertelde verhaal over hard werken met een focus op perfectie in de afwerking won Zoer de harten van de jury - en de Award.
“Toen ik zestien was zocht ik naar een zomerbaantje. Een vriend zei: waarom kom je niet bij mij werken? Nadat ik de eerste zomer was ingewerkt beviel het zo goed dat ik het nog jaren ben blijven doen.” De perfecte bijbaan voor tijdens de studie. “Ik ben begonnen met een bachelor in Groningen en heb een Minor in Zuid-Korea gedaan, beide in International Business. Tijdens mijn studie kwam ik erachter dat de financiële vakken mij meer aanspreken.
Toen ben ik een stage gaan zoeken binnen M&A.”
Er volgde een stage bij PhiDelphi in Hilversum die zeer
goed beviel. Daarna sloeg Zoer zijn vleugels uit voor een finance master in Lissabon, met een traject dat speciaal toegespitst was op corporate finance. “Tijdens mijn master ben ik bij Lincoln begonnen. Ik kreeg het aanbod om mijn stage te converteren naar een fulltime baan, maar was nog niet afgestudeerd. Dus moest ik het afronden van mijn scriptie combineren met een fulltime baan.” Het was even aanpoten, maar uiteindelijk is het gelukten er volgde een promotie naar associate.
Qua volgende stappen heeft Zoer nu zijn zinnen gezet op de volgende trede van de ladder. “Het voordeel van M&A is dat er een standaardtraject klaarligt en dat er bij elke stap omhoog nieuwe leuke dingen komen kijken. Ik ben van plan mijn jaren als junior te gebruiken om analytisch en financieel sterker te worden en de eerste introductie te krijgen in de strategische afwegingen van het dealproces.” Ook richt Zoer zich sterk op het commerciële en sociale aspect van het vak, waar ook duidelijk zijn talenten liggen, zoals ook wel bleek uit zijn wervelende presentatie voor de jury. Zoer vat de ontwikkeling van een M&A’er als volgt samen: “In brede zin is M&A een
PERSOONLIJK
Geboortejaar 1997
Woonplaats Amsterdam
Gezin / Relatie In een relatie
Hobby's Kitesurfen, hiken
Laatste boek ‘Therapy’ door Sebastian Fitzek
Perfecte vakantie Trektocht door verschillende
berggebieden
Film Shutter island
Muziek Voor alles is een tijd en een plek!
perfecte driehoeksverhouding. Aan de ene kant heb je het analytische, in de andere punt het commerciële en tot slot zijn er de interpersoonlijke skills die je bijvoorbeeld nodig hebt bij een potentiële koper.” En, zegt Zoer, naarmate je groeit als professional neem je steeds andere posities in binnen die driehoek.
Een belangrijk thema in de M&A Community is de afweging tussen boutiques en full-servicepartijen. “Lincoln heeft als wereldwijde firma wel de internationale relaties en schaal voor diepe sector expertise, maar toch ook de lokale touch met lokale teams.” Het kantoor
is internationaal, maar de service is lokaal. In contrast met banken focust Lincoln volledig op het verlenen van onafhankelijk advies, waardoor gespecialiseerde expertise de kern van het bedrijf vormt.”
Binnen zo’n lokaal team is er veel ruimte om persoonlijk leiderschap te tonen, een thema waar de jury’s van de verscheidene Young M&A-Awards erg op aansloegen dit jaar. “Ik ben medeverantwoordelijk voor recruitment, actief bij de sollicitaties en heb een vrijwilligerswerkprogramma opgezet.”
De casus van Zoer toont aan dat er bij associates een belangrijke taak ligt bij de vorming van het team als schakel tussen de meer senior lagen en de net binnengekomen stagiairs en analisten. “Toen ik hier begon zaten we met tien personen, nu zijn we in twee jaar verdubbeld. Dat brengt bij mij de medeverantwoordelijkheid om die cultuur over te brengen."
En die culturele fit is erg belangrijk, zegt Zoer, en dat geeft hij dan ook mee als tip voor mensen die op zoek zijn naar een stage of eerste baan in M&A. “Als je goed op je plek zit heb je de mogelijkheid om authentiek te blijven. Ik ben ook iets meer een schilder dan een gelikte bankier.”
“M&A is een perfecte driehoek: analytisch, commercieel en interpersoonlijk.”
Het is wel een harde wereld, kun je daar wel tegen?” Het jaar is 2015 en de advocaatstagiair Dominique Coumans heeft net een corporate partner aangesproken in de koffi ebar van Allen & Overy met de vraag of hij een plaatsje voor haar heeft in zijn team. Na een studie recht en management in Tilburg was ze via een docent bij Allen & Overy terecht gekomen, aanvankelijk als ‘mededingingsrechtnerdje’, zoals ze het zelf omschrijft. Een eerste kennismaking met M&A volgde toen Coumans namens de mededingingspraktijk aanschoof bij de fusie van Ahold en Delhaize. “Ik heb toen veel met het M&A-team samengewerkt. Ik zag toen dat je als M&A’er veel ballen tegelijkertijd in de lucht houdt en met elke discipline binnen kantoor moet samenwerken. Ik was toen net toe aan een sectiewissel en heb toen voor corporate gekozen.”
Het was voor Coumans nog niet makkelijk om te kiezen tussen een traject in het mededingingsrecht of in
M&A, maar uiteindelijk gaf de dynamiek van de praktijk de doorslag. “Wat ik leuk vind is de dynamiek en de onvoorspelbaarheid van het proces. Omdat je toewerkt naar een closing heb je altijd een mooie eindstreep en ik vind het leuk dat je op elke deal een brede rol hebt in een nieuw team.” Dat gaf voor haar de doorslag.
Dat de partner in de koffiebar haar gewaarschuwd had was niet voor niets: de eerste jaren in de corporate praktijk waren tropenjaren. “Net na mijn wissel viel ik direct met mijn neus in de boter. Ik deed veel private deals, maar was ook betrokken bij een openbaar bod en een beursgang. Zo heb ik in anderhalf jaar zowel met private als met public deals kennis gemaakt.”
Het waren ook niet de minste transacties: zo werkte Coumans aan de uiteindelijk afgeketste overname van AkzoNobel door PPG en de eerste Nederlandse beursgang door middel van een SPAC, zaken die uitgebreid in de publiciteit waren. “Ik kreeg meteen het hele circus mee. Het was meteen het hardste werken dat ik in de zeven jaar in de advocatuur heb meegemaakt.”
Het werkplezier zit ‘m voor Coumans echter niet direct in de kick van een grote, geruchtmakende transactie, maar eerder in de kwaliteit van het proces. “De grootste deal is niet persé de mooiste deal. Ik ben best wel gefocust op het proces en dat is heel bepalend of ik een deal echt leuk vind.” Na de intensieve kennismaking met alle aspecten van het vak in de beginjaren ontstond langzamerhand een specialisatie richting de energiemarkt, een thema waar Coumans zich veel mee bezig houdt in het team van Charles Honée. Niet alleen omdat de deals interessant zijn en omdat er veel beweging in die
“Bepaalde eigenschappen als zelfverzekerd, extravert en eloquent zijn zorgen ervoor dat je als meer capabel wordt gezien. Het helpt als we iets meer bewust zijn van onze onderbewuste vooroordelen.”
Met een ontwapenend pleidooi voor een diverser beeld van de typische M&A-advocaat won Dominique Coumans van Allen & Overy de M&A Award voor Best Young Lawyer.
Geboortejaar 1991
Woonplaats Amsterdam
Gezin Relatie Samenwonend
Hobby's / sporten Padel, hockey, fitness & skiën
Laatste boek ‘De energietransitie uitgelegd’ door Sanne de Boer
Perfecte vakantie Ik vind het leuk om nieuwe landen en culturen te ontdekken, maar tegelijkertijd kunnen weinig vakanties op tegen de gezelligheid van wintersport. En ik houd ervan dan elke dag lekker actief bezig te zijn.
Film / streaming Blacklist
Muziek Heel verschillend! Van Italo Disco tot Elton John en après-ski muziek tot techno
markt zit, maar ook omdat het werk in die sector ook een belangrijk element van purpose in zich draagt.
Wat de jury vooral overtuigde was de rol die diversiteit speelt in het verhaal van Coumans. Om precies te zijn: er mag volgens haar meer ruimte zijn voor mensen die niet persé voldoen aan het stereotype van de extraverte, harde en dominante M&A-advocaat, niet zelden met een bepaalde achtergrond. “Ik was een wat verlegen en teruggetrokken persoon, maar door goede mentoren en goede begeleiding voel ik me nu echt thuis. Ik was bijna afgeschrikt, en dat zou zonde zijn.”
Waar het mis gaat is dat uitstraling wordt verward met competentie en dat daardoor goede advocaten niet de kans krijgen om zich te bewijzen. “Bepaalde eigenschappen als zelfverzekerd, extravert en eloquent zijn zorgen ervoor dat je als meer capabel wordt gezien.” Dat erkennen en onderzoeken is de eerste stap. “Het helpt als we iets meer bewust zijn van onze onderbewuste vooroordelen. Dat is een grijs gebied en lastig om aan te pakken, maar met trainingen en gesprekken kunnen we wel iets verbeteren.”
De community is wel al op de goede weg, zegt Coumans. “Er is heel veel veranderd sinds ik zeven jaar geleden ben begonnen. Er is meer ruimte voor eenieder om jezelf te
zijn.” Coumans beschrijft mooi haar weg naar het vinden van haar eigen stem als advocaat: “De twee partners waar ik het meest voor heb gewerkt zijn allebei man en een stuk ouder dan ik. Mijn neiging was om te doen wat zij deden omdat ik dacht dat dat van me verwacht werd. Waar ik achter ben gekomen is dat mijn eigen stijl juist wordt gewaardeerd en ik op mijn best ben als ik heel dicht bij mezelf blijf.” Daarbij kwam hulp uit een verrassende hoek: het theater. “Ik heb speciale training gehad, zoals presentatietrainingen die gegeven werden door acteurs. Die zien heel andere dingen dan die je zelf ziet of die een andere advocaat zou zien.” Maar, zegt Coumans, de kennis van het recht moet de basis zijn. “Uiteindelijk wil ik dat het om de inhoud gaat en hoe je die overbrengt. Dat probeer ik ook weer aan de jongere generatie door te geven.”
Of Coumans nog een gouden tip heeft voor beginnende advocaten? “Durft te vragen! Zorg dat je alles begrijpt en weet: waarom doe ik dit, wat is mijn rol in deze transactie en wat is het grotere geheel?” Dat is vooral belangrijk als het werk je boven het hoofd dreigt te groeien. “Het komt vaak voor dat je als starter overrompeld wordt door de inhoud. Ik vertel aan mijn jongere collega’s dat ik dat ook had en dat het bij mij ook goed is gekomen.” En, benadrukt Coumans, vergeet ook niet dat M&A ook erg leuk is. “Enjoy the ride!”
December 2022 was een bijzondere maand voor Sjoerd Aarts (31): hij werd vader, trad toe tot de Partners van Main Capital Partners en won de M&A Award voor Best Young Private Equity Manager. Na een studie financieel management aan Nyenrode University lonkte de financiële sector. “Ik ben begonnen met werken bij BDO op de M&A-afdeling. Daar heb ik twee jaar gewerkt en na die twee jaar ben ik de overgestapt naar Main Capital Partners. Daar ben ik inmiddels meer dan zeven jaar werkzaam en sinds 1 januari ook partner.”
De overstap van de dienstverlening naar private equity was gedreven door ondernemerszin: “M&A is erg leuk en interessant, maar na een closing kijk je er eigenlijk niet meer naar om, of het nou goed of slecht gaat. Bij private equity ben je niet alleen betrokken bij het M&A-proces, maar met name ook bij de hele strategie en groeiplannen daarna. Je werkt dus veel meer samen met het managementteam of de ondernemer.” Zijn interesse voor de niche van de Haagse investeringsmaatschappij - B2B software - werd op jonge leeftijd gewekt door zijn vader, die zelf ondernemer in de software is.
De carrière van Aarts valt nauw samen met de stormachtige groei van Main in de afgelopen jaren. “We hebben nu 2,2 miljard euro onder beheer. Toen ik begon bij Main hadden we 150 miljoen onder beheer, toen hadden we
net fonds 4 opgehaald. Dat fonds was 85 miljoen euro groot, wat wij in tien bedrijven hebben geïnvesteerd. Recentelijk hebben we in één deal 85 miljoen geïnvesteerd, om een beetje de verhoudingen en groei toe te lichten.” Ondanks dat Main nu zogezegd in een andere divisie speelt blijft de Haagse investeringsmaatschappij dicht bij zichzelf. “We zijn inderdaad een maatje groter geworden, maar we blijven dichtbij onze filosofie en strategie: B2B-softwarebedrijven laten groeien door middel van autonome groei, internationalisatie en buy & build.” Dit winnende recept heeft de afgelopen jaren consistente returns geleverd en dat wordt beloond door de Limited Partners: “We hebben elke twee jaar een nieuw fonds opgehaald en elk fonds was tenminste een verdubbeling van het vorige. Dat doen niet veel investeerders ons na.”
Veel fondsen betekent ook veel deals, een factor die zwaar meewoog in het juryproces. “Ik heb de afgelopen jaren ieder jaar zo'n vijftien transacties gedaan. Main heeft in 2022 zo'n 50 transacties gedaan. Het investeringstempo van Main ligt ook wat hoger ten opzichte van andere investeringsmaatschappijen. Dat lukt ons vanwege onze focus op B2B software. Wij zijn binnen deze sector de meest gespecialiseerde partij in buy-out investeringen, waardoor wij de markt enorm goed kennen.”
Dat Aarts betrokken is bij veel deals heeft mede te maken met het feit dat hij medeverantwoordelijk is voor de levendige Benelux-markt en de sectoren waarin hij zich specialiseert, namelijk o.a. healthcare, HR en
Leeft ijd 31 jaar oud
Woonplaats: Den Haag
Gezin / Relatie Vriendin Anne-Wil en zoon Bob Hobby's Golf, wintersport, diner en wijntje met vriendin/ familie/vrienden
Laatste boek 'Heineken na Freddy: de strijd van een Nederlands wereldconcern' door Stefan Vermeulen
Perfecte vakantie Zomer: zon vakantie in Zuid-Frankrijk of Portugal | Winter: skiën in de Alpen
Film The Big Short
Muziek Bijna alles leuk, ligt mede aan de gelegenheid
vastgoedsoftware, allemaal grote groeimarkten waarin door buy & build-overnames worden geconsolideerd. Daarnaast is Aarts bij negen portfoliobedrijven betrokken, veelal ook als commissaris - een zwaar CV dat veel indruk maakte bij de jury. Toch is een CV niet alles: Aarts legt de nadruk op de vaardigheden die hem in staat stellen om op niveau met ondernemers en managementteams te kunnen opereren, zoals commerciële en communicatieve skills. “En het kunnen overtuigen van ondernemers en managementteams om met ons de samenwerking aan te gaan. Daar zijn wij met Main vanwege onze way of working goed in. We kunnen op het hoogste niveau de discussies aan en goed strategische waarde toevoegen aan onze portfoliobedrijven.”
Meegroeien met zo’n ontzettend steile groeicurve is nog best een uitdaging, maar volgens Aarts is de beste manier om dat te doen door veel vlieguren te maken. “Learning on the job is enorm belangrijk. Ik heb zelf geen additionele opleidingen nodig of gevolgd, omdat je bij ons zoveel leert van de praktijk en de dagelijkse werkzaamheden dat het vaak niet nodig is. Nieuwe collega’s krijgen bij ons snel veel verantwoordelijkheden. Uiteraard wordt er altijd op gelet en houdt er iemand een oogje in het zeil, maar we vinden het wel heel belangrijk dat men snel verantwoordelijkheid op zich kan nemen. Op die manier zie je dat het hele team groeit en zich verder ontwikkelt. Dat draagt ook zeker bij aan de groei van Main.”
Die verantwoordelijkheid op jonge leeftijd roept wel de vraag op of het niet een beetje spannend is om tussen eigengereide ondernemers en ervaren bestuurders met grote ego’s en vuistdikke CV’s op te treden. Wat is het geheim om je in zo’n situatie toch staande te houden?
“Laten zien dat je het kan. Vanaf het eerste moment dat wij met de ondernemer of directie aan tafel zitten, laten zien dat wij de markt kennen, en ook de kennis en ervaring hebben om hen te helpen bij de verdere groei van het bedrijf. Dat zorgt voor veel vertrouwen in ons.”
Nu Aarts is doorgegroeid naar het partnerniveau draagt hij ook de verantwoordelijkheid om teams te vormen en te begeleiden. Naar wat voor medewerkers zoekt Aarts?
“Natuurlijk zoeken we bepaalde analytische vaardigheden, maar die zijn bij ons meer een vanzelfsprekendheid. Het gaat meer om de vaardigheden daarnaast. Als je naar de cultuur van Main kijkt, zijn wij een vrij ondernemend bedrijf. We zijn zeer proactief en pragmatisch en dat zoeken we ook in nieuwe collega’s.”
Voor Aarts komen er twee uitdagingen samen: het vinden van genoeg mensen om de groei van de investeringsmaatschappij bij te benen en het diversificeren van het personeelsbestand, dat net als in de rest van de softwarewereld nog tamelijk eenzijdig is. “Wij zijn eigenlijk doorlopend op zoek naar nieuwe collega's en met name vrouwelijke nieuwe collega’s.” Is technische kennis zoals programmeerervaring daarbij een voordeel, gelet op de focus van het fonds? “Het is meer een pre. Het zou mooi zijn, maar je komt ook niet heel veel afgestudeerden tegen die én gespecialiseerd zijn in finance én bepaalde communicatieve, interpersoonlijke skills hebben én verstand hebben van ontwikkelen.”
Tot slot nog drie tips van Aarts voor de startende M&Aprofessional: “Een: doe iets wat je leuk vindt. Twee: werk heel hard. En drie, werk aan alle skills die nodig zijn. Je moet de full package hebben wil je succesvol worden in private equity.”
De digitale economie groeit constant en ook de outlook voor de komende jaren blijft positief, zo volgt onder meer uit het recent verschenen Global Private Equity Report 2023 van Bain & Company. Het internet zoals dat in de jaren 90 werd gelanceerd, is geëvolueerd tot een multipurpose platform dat gebruikt kan worden voor het delen en visualiseren van grote hoeveelheden data, het creëren van eigen content en de ontwikkeling van nieuwe toepassingen, zoals blockchain, smart contracting en de opkomst van de verhandelbare tokens. Hieronder enkele (juridische) aandachtspunten bij een investering in deze digitale wereld.
Vaak zijn de intellectuele eigendomsrechten de belangrijkste assets van technology driven ondernemingen. Het is dan ook van cruciaal belang een grondig due diligence onderzoek uit te voeren naar deze rechten. Vooral bij start- en scale ups gaat het in de praktijk vaak mis. Zo werken deze jonge ondernemingen vaak met zelfstandige ontwikkelaars en de intellectuele eigendom die zij ontwikkelen ten behoeve van de onderneming, wordt bijvoorbeeld niet automatisch de eigendom van de onderneming. Het is daarom belangrijk om op voorhand te verifiëren wie de juridisch eigenaar is van belangrijke intellectuele eigendomsrechten, om de spreekwoordelijke kat in de zak te voorkomen.
Naast de intellectuele eigendomsrechten is het van belang om de contractuele posities van de onderneming aan een analyse te onderwerpen. Welke licenties zijn key voor de business en welke gevolgen heeft de transactie voor het gebruik van deze licenties? Vaak bevatten licentieovereenkomsten uitgebreide change of control bepalingen die getriggerd kunnen worden. Ook is het verstandig om de contractuele beperkingen van aansprakelijkheid in kaart te brengen. Zo zijn grote softwareontwikkelaars vaak in de positie om voor hen zeer gunstige voorwaarden op te leggen.
De praktijk heeft uitgewezen dat ransom software of Distributed Denial of Service (DDoS) aanvallen een onder-
neming volledig kunnen platleggen en dat cybercriminelen nog altijd vaak de vrije hand hebben. Ook kunnen de (financiële) gevolgen van datalekken groot zijn, laat staan de reputatieschade. Een due diligence onderzoek naar de digitale veiligheid van de onderneming is dan ook zeer aan te raden. Vaak worden wel vragen gesteld naar de bescherming van persoonsgegevens, maar een onderzoek naar (het ontbreken van) incident response protocollen of cybersecurityverzekeringen wordt, geheel ten onrechte, bijvoorbeeld regelmatig overgeslagen.
Tot slot is de zogenaamde cultural fit een niet te onderschatten aandachtspunt. Zo kenmerken start- en scale ups in algemene zin zich vaak door een informele werksfeer en korte communicatielijnen, waardoor het contrast met een hiërarchische multinational groot kan zijn. Een investeerder dient zich hier rekenschap van te geven, zowel op voorhand als in het kader van het eventuele postmerger integration proces. Het zou niet voor het eerst zijn dat een onderneming niet in staat is haar volledige potentieel te benutten, doordat de cultuurverschillen met de nieuwe eigenaar te groot zijn.
Denkt u na over M&A in de digitale economie, neem dan contact op met Stijn Werdmölder, onderdeel van het digital economy M&A team van Loyens & Loeff.
Loyens & Loeff is partner van de M&A Community
Dat hij advocaat wilde worden, wist Chaggai Kon al op zijn zestiende, alleen het specialisme had hij toen nog niet helder voor ogen.
“Ik heb zelfs even gedacht aan het strafrecht”, zegt hij, “maar ik ben blij dat het uiteindelijk M&A is geworden. Want in deze tak van sport doe je het sámen, werk je – elke dag weer – aan iets positiefs. Je zit niet tegenover elkaar, maar naast elkaar aan tafel, om een gezamenlijk doel te bereiken.”
Ruim een half jaar geleden maakte Kon de overstap van De Brauw Blackstone Westbroek naar HVG Law, het kantoor met een strategische alliantie met EY Belastingadviseurs (EY Tax). Al tijdens zijn studie aan de VU in Amsterdam was hij ondernemend bezig.
Kon: “Ik herinner me nog mijn snuffelstage bij Houthoff tijdens de middelbare school. Op die eerste dag kreeg ik meteen al een dossier op mijn bureau met de boodschap ‘kom maar op met je advies’. Dat adviseren – in combinatie met ondernemen – zat er al jong bij mij in. Ik richtte in 2005 mijn eigen onderneming – Be Right – op, zette medestudenten aan het werk en gezamenlijk hielpen we particulieren en kleine ondernemers met juridische kwesties. Mazen in de wet vinden die oplossingen bieden, waren ook toen voor mij al een grote uitdaging.”
Op de VU was Chaggai Kon voorzitter van de studentenvereniging IJAR en behaalde hij zijn Master Ondernemingsrecht aan de Zuidas. “Ik koos specifiek voor die studie, omdat de colleges op de Zuidas-kantoren plaats vonden”, vertelt hij. “Met het vizier vol op de praktijk, dat trok me onmiddellijk.”
Eén van die kantoren was Greenberg Traurig en hij kreeg daar zijn eerste baan aangeboden. Na ruim drie jaar volgde Stibbe. Want: een grote M&A-praktijk.
Nog groter was die van De Brauw Blackstone Westbroek en Kon verkaste na drie jaar voor Stibbe te hebben gewerkt. Voor De Brauw zat hij anderhalf jaar in Londen. Hij maakte deel uit van het negentien-koppige legal team van De Brauw dat adviseerde bij de verkoop van HEMA aan Parcom Capital en Mississippi Ventures. En vervolgens bij de verkoop van haar bakkerijen – makers van onder andere de beroemde HEMA tompouce – aan het Udense bakkersbedrijf Bacu, huisleverancier van Jumbo.
Kon: “Prachtig om aan die deals te hebben mogen werken. Hema is toch een beetje Neerlands trots. Bacu kocht niet alleen de centrale bakkerij van HEMA, maar ook de
Minder deals als gevolg van geopolitieke onrust en economische tegenwind, maar zeker geen windstilte. Chaggai Kon, Partner Corporate M&A bij HVG Law, over de marktsituatie.
decentrale werkplaatsen in Almere, Sneek, Zwolle, Doetinchem, Dordrecht en Helmond. Alle 250 medewerkers behielden hun baan, en ook voor de klanten van HEMA veranderde er niets. Bij die deals waren – naast EY en PwC als fi nancial advisors – vier grote advocatenkantoren betrokken. Naast De Brauw ook AKD, Allen & Overy en HVG Law, dat optrad voor Bacu.”
Bij datzelfde HVG Law ging Chaggai Kon afgelopen september aan de slag als Partner Corporate M&A. “HVG Law onderscheidt zich van andere advocatenkantoren door haar strategische alliantie met EY Tax, waardoor wij tot die grote familie behoren. Dat heeft zeker meegespeeld in mijn keuze om over te stappen”, zegt hij. “Die alliantie zorgt ervoor dat we alles op het gebied van advies onder één dak hebben. Én dat we gebruik kunnen maken van het wereldwijde EY Law netwerk. Cliënten hoeven dus niet langs verschillende loketten bij allerlei kantoren. Wij kunnen kennis van al die specialisten delen en daardoor voor cliënten sneller schakelen. Die full serviceoplossing geeft, zo merk ik in de dagelijkse praktijk, veel vertrouwen.”
Bij HVG Law adviseert Kon private en publieke ondernemingen, multinationals en private equity fondsen over nationale en grensoverschrijdende fusies en overnames, participaties en andere vormen van M&Atransacties. De onlangs 40 jaar geworden advocaat heeft ruime ervaring met complexe koopprijsmechanismen en carve-out transacties. En hoewel hij met ondernemingen in alle sectoren werkt, focust Chaggai Kon zich met name op transacties in de sectoren technologie, gezondheidszorg, farmacie en de vastgoedsector.
“Maar ik heb ook geadviseerd in transacties in de sectoren retail en olie en gas”, aldus Kon. “Als Nederlandse M&A-advocaat word je, vanwege de krappe transactie-
markt, al snel breed opgeleid. Ons kantoor telt zes M&Apartners en 30 M&A-advocaten. Heel HVG Law beschikt over 21 partners en 150 advocaten en notarissen.”
Zijn credo, op de website van HVG Law: ‘Iedere M&A transactie heeft op enig moment een creatieve oplossing nodig’.
Op dit moment werkt Kon met zijn team aan een grote deal – waarde ongeveer één miljard euro – waarvan de signing nog dit voorjaar wordt verwacht. “Een private equity-fonds dat investeert in een wereldwijde producent van technische onderdelen, meer kan ik nog niet zeggen.”
Opvallend aan het team van Kon in Amsterdam: naast hemzelf als Partner Corporate M&A, werken daar louter vrouwen (vier). Diversiteit ten top! “Wij willen de samenstelling en daarmee de diversiteit in brede zin van het team in de komende periode verder doen groeien. Divers samengestelde teams, dat moge duidelijk zijn, komen tot betere resultaten. Je moet bij vacatures dus vooral proberen níet een kopie van jezelf te zoeken en aan te nemen. Kantoorbreed doen wij het qua man/vrouw verdeling ook goed, met meer dan 50 procent vrouwen. Al kan het in het partnership best nog wel wat beter. Diversiteit en inclusiviteit zijn bredere thema's, waar we als kantoor tal van initiatieven op ondernemen.”
Terugkijkend op zijn advocatenloopbaan van nog maar amper tien jaar, waarin Chaggai Kon een schat aan M&A-ervaring bij ’s lands grootste kantoren opdeed: “Eén van de mooiste deals waarvoor ik juridisch advies mocht geven, was de aankoop door machineverhuurder Boels Rental van hun Finse concurrent en branchegenoot Cramo. Een familiebedrijf met het hoofdkantoor in Sittard, koopt een grote beursgenoteerde branchegenoot in Helsinki en wordt zo één van de leidende spelers op
Leeft ijd 40 jaar
Woonplaats Amstelveen
Functie Partner Corporate M&A bij HVG Law
Gezin getrouwd met Joy, drie kinderen (een dochter van acht jaar, twee zoons van vijf en drie jaar)
Studie Master Ondernemingsrecht aan de Zuidas (VU Amsterdam)
Favoriete vakantiebestemming Tel Aviv, mijn home away from home.
Laatst gelezen boek ‘Give and Take’ (Adam Grant)
Hobby, sport Lekker eten en hardlopen (halverwege de Six Star Medal)
Vrijwilligerswerk bestuurslid bij de Joodse Gemeente Amsterdam, toezichthouder bij het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap en als bestuurder actief bij diverse fondsen voor minderbedeelden
Favoriete film, streamingsdienst, bioscoop Black Mirror op Netflix, een serie afleveringen gebaseerd op speculatieve fictie op basis van huidige technologieën
Auto Opel Rocks-e
de Europese markt. Grensoverschrijdend en met veel verschillende stakeholders. Familiebedrijf versus die corporate… Prachtig als de onderhandelingen dan tot dat succes leiden!”
Kon omschrijft HVG Law als een kantoor waar de worklife balance belangrijk wordt geacht. Natuurlijk wordt er hard doorgewerkt als een deal richting signing off gaat, maar altijd 24/7 doorgaan geldt niet als de maat. “Een normale werkdruk, dat trekt jongere generaties ook meer”, aldus Kon. “En natuurlijk staat voorop dat je aan de cliënt moet leveren.”
Zelf omschrijft hij zich als ‘bezige bij’: “Ik hou van mijn werk, maak veel uren en doe dat graag. Ook als het om vrijwilligerswerk in mijn privéleven gaat. Het zit in mijn natuur om anderen te helpen. Dat probeer ik op alle niveaus zo goed mogelijk te doen. Zo ben ik onder andere nauw betrokken bij de Joodse gemeenschap.”
Hoe hij zich als advocaat onderscheidt? “Ik denk dat ik heel snel de vinger op de zere plek weet te leggen, ik kan heel goed traceren wat eventuele pijnpunten zijn. Ik focus op zaken die belangrijk zijn, weet snel wat een cliënt belangrijk vindt, zet niet-relevante zaken opzij. En,
heel belangrijk, onder de streep gaat het om vertrouwen tussen partijen.”
Over de M&A-markt, ook in het kader van de geopolitieke onrust en de torenhoge inflatie? “Het aantal deals is, sinds de oorlog in Oekraïne ruim een jaar geleden uitbrak, verminderd. Maar de grote dip die werd verwacht, is uitgebleven. Het werk loopt door. Er is veel geld in de markt beschikbaar, er zijn volle fondsen, en private equity moet uiteindelijk ook weer uitstappen. Due diligence is in stukjes geknipt, daar worden meer fasen ingebouwd dan voorheen. Vanwege de onzekerheid door die oorlog, impact van de inflatie en economische tegenwind. Meer due diligence kan een risico betekenen voor het doorgaan van een deal.”
Waar Chaggai Kon over pakweg drie jaar wil staan? “Ik zou trots zijn als ons M&A-team dan is gegroeid en we onze positie in de Nederlandse M&A-markt verder hebben verstevigd. We klimmen op de lijst van Nederlandse M&A-kantoren, staan al in de Top 10, en gaan op weg naar die Top 5. Als partner ben je naast advocaat ook ondernemer en één van de redenen voor mijn overstap was om mee te helpen aan de verdere groei van de M&Apraktijk van HVG Law. En over drie jaar is er vast weer een andere mooie doelstelling om na te streven.”
Steeds vaker blokkeren mededingingsautoriteiten een fusie of overname. Marktmacht, maatschappelijke gevoeligheden of nationale belangen wegen zwaarder naarmate deals belangrijker worden. Toch hoeven
M&A-adviseurs niet te wanhopen, want verboden kunnen ook worden teruggedraaid. “Rechters eisen dat er relevante data ten grondslag liggen aan een besluit.”
In Nederland viel de deal van twee lokale luchtvaartmaatschappijen nauwelijks op, maar in de VS gingen alle alarmbellen af. De overname van Spirit Airlines door JetBlue Airways voor 3,8 miljard dollar joeg de Amerikaanse autoriteiten in de gordijnen. In maart stapte het Amerikaanse ministerie van Justitie naar de rechter om de koop te verbieden. Het argument: de luchtvaartmarkt in de VS wordt straks gedomineerd door een handvol reuzen die de consument uitknijpen.
Australië worstelt met hetzelfde probleem. Het lukt Qantas, ’s lands grootste luchtvaartmaatschappij, maar
niet om een kleinere concurrent in te lijven. De deal van 400 miljoen dollar wordt al bijna een jaar geblokkeerd door de plaatselijke waakhond, die beducht is voor de marktmacht van Qantas. Andere luchtvaartmaatschappijen zouden er op de binnenlandse markt nauwelijks meer aan te pas komen.
Peter Rooseboom, hoogleraar ondernemingsfinanciering aan de Rotterdam School of Management, kijkt er niet raar van op. Hij wijst naar een dealplafond dat bedrijven bereiken als gevolg van de wereldwijde schaalvergroting. “Bedrijven zijn steeds verder gegroeid door fusies
DOOR HENK VLAMING | BEELD SHUTTERSTOCKen overnames. Maar als de markt eenmaal is verdeeld, wordt het steeds moeilijker om te fuseren. Grote partijen die dan samengaan krijgen al gauw te veel marktmacht.”
Dat is ook wat Dennis Vink denkt, hoogleraar finance & investment aan Nyenrode Business Universiteit. “De laatste tijd zijn overnames tegengehouden omdat bedrijven zijn uitgegroeid. De omstandigheden op de markt, zoals personeelstekorten, staan organische groei in de weg. De enige mogelijkheid om te groeien is dan nog door een overname.”
M&A-specialisten vermoeden dat er bij het sneuvelen van grote deals meer aan de hand is dan alleen veel marktmacht. “Het is moeilijk om deals te vergelijken, daarvoor verschillen ze teveel van elkaar”, zegt Kees Schillemans van Allen & Overy, specialist in regelgeving over concurrentieverhoudingen. “Toch lijkt er een trend te zijn. Autoriteiten kijken de laatste tijd wel heel streng. De ACM vraagt meer data op dan vroeger.”
Schillemans denkt dat mededingingsautoriteiten kritischer zijn als de deal groter is. “Maak je als mededingingsautoriteit een fout bij het onderzoek, dan kun je die later niet meer herstellen. Ze zijn niet terug te draaien, terwijl de marktstructuur veranderd is. Ik vermoed dat autoriteiten daarom bij twijfel een deal afkeuren in een geconsolideerde markt.”
Feit is dat het de laatste tijd verboden regent bij fusies en overnames. Meer dan vijftien grote deals in binnen- en buitenland zijn het laatste half jaar de voet dwars gezet.
“Deals die juridisch en technisch kloppen, worden soms toch tegengehouden”, verzucht een M&A-adviseur van de Rabobank. “Het lijkt wel alsof er geen logica aan te pas komt.”
De meest bekende deal die in ons land sneuvelde is die tussen RTL en Talpa. De samensmelting zou leiden tot hogere prijzen voor advertenties en voor de doorgifte van televisiezenders. Verder was een remedie voor de doorgifte van zenders ook onvoldoende, aldus de ACM (Autoriteit Consument en Markt). Een voorstel van de fusiepartners om een deel van de advertentieactiviteiten af te stoten, kon de waakhond niet vermurwen.
Aan de haalbaarheid van deze deal werd steeds meer getwijfeld toen een soortgelijke fusie in Frankrijk strandde bij de autoriteiten. Daar verdween de fusie tussen Groupe TF1 en Groupe M6 in de prullenbak op last van de Franse waakhond.
Waar mededingingsautoriteiten precies op letten is niet altijd voorspelbaar. Het begrip marktmacht kan betrekking hebben op allerlei aspecten. In de VS strandde de deal van 2,2 miljard tussen de uitgevers Penguin en Simon & Schuster bij de rechter. Schrijvers en vertalers komen in de verdrukking, zo luidde het argument tegen deze deal. De fusiegroep zou bijna een derde van de boekenmarkt in de VS in handen krijgen. De grootste concurrent, Harper Collins, is twee keer zo klein.
De ACM bevestigt dat er steeds breder gekeken wordt bij het toetsen van een deal. Het gaat niet meer alleen om belangen van consumenten en concurrenten. “We willen
“Als de markt eenmaal is verdeeld, wordt het steeds moeilijker om te fuseren.
Grote partijen die dan samengaan krijgen al gauw te veel marktmacht.”
weten of een overname bedoeld is om een concurrent uit te schakelen of om een innovatie uit de markt te halen”, zegt Murco Mijnlieff, woordvoerder van de ACM.
Hij verwijst naar de overname van de Amerikaanse startup GRAIL door het farmaceutische bedrijf Illumina, die door de Europese Commissie afgelopen najaar verboden werd. De overname ontsnapte aanvankelijk aan toetsing in de EU, omdat die onder de omzetdrempels bleef.
Maar de Europese Commissie wilde de deal toch onderzoeken, vanwege het belang van GRAIL. Het bedrijfje werkte aan een innovatieve bloedtest voor het opsporen van kanker. Het Europese Gerecht gaf toestemming voor een onderzoek naar de overname. “GRAIL had amper omzet, maar werd wel gekocht voor een groot bedrag”, zegt Mijnlieff. “We willen dat kleine bedrijven voldoende mogelijkheden hebben om producten te ontwikkelen en in de markt te zetten. Op deze manier kijken we tegenwoordig met meer dan gewone belangstelling naar grote techbedrijven. De digitale economie heeft onze hoogste prioriteit.”
De verbrede kijk van mededingingsautoriteiten gaat over grenzen en continenten heen. Steeds vaker krijgen internationale overnamepartijen daardoor meerdere
waakhonden achter zich aan. Zo staat de overname van softwaremaker VMware door IT-bedrijf Broadcom op losse schroeven, een deal van 61 miljard dollar. Zowel de Europese Commissie als de VS en Groot-Brittannië zijn bezorgd over de concurrentieverhoudingen in de sector.
Dat leidt er volgens Schillemans toe dat er deals geblokkeerd worden die vroeger wellicht groen licht kregen. “Bijvoorbeeld als bepaalde innovaties door de deal van de markt verdwijnen of in het geheel niet verschijnen. Daar komt de term killer acquisition vandaan.”
“In de VS hebben de mededingingsautoriteiten het over de ecosystemen van de big tech companies”, zegt Yvo de Vries van Allen & Overy, specialist in antitrustwetgeving en EU-regelgeving. “Dat is ook zo in Engeland, waar de overname van gifjesmaker Giphy door Meta geblokkeerd is.”
De grote inspiratiebron is volgens M&A-specialisten Lina Khan, die sinds 2021 voorzitter is van de Amerikaanse mededingingsautoriteit FTC (Federal Trade Commission).
“Kahn stelt dat al die economen en juristen hebben zitten slapen bij het toetsen”, zegt Schillemans. “Ze hebben alleen getoetst op economische schade van een deal terwijl grote techbedrijven ook maatschappelijke schade kunnen aanrichten. Door die niet mee te nemen bij de beoordeling van deals, maken de big techs de dienst uit. Dat is nu het sentiment.”
Als gevolg daarvan is de FTC veel strenger geworden voor technologiebedrijven en ook private equity-bedrijven. Mededingingsautoriteiten van de diverse landen volgen dit voorbeeld. De laatste trend is dat de waakhonden samen optrekken bij het torpederen van een deal.
Dat gebeurde begin dit jaar bij de overname van het IT-bedrijf Figma door concurrent Adobe voor twintig miljard dollar. Ook al is het een Amerikaanse deal, verschillende mededingingsautoriteiten van Europese lidstaten zijn in actie gekomen. Het verzet begon bij de Oostenrijkse
“Landen willen hun vitale industrieën steeds meer in eigen hand houden. Ze willen niet dat Chinese bedrijven hun hoogwaardige bedrijven kopen.”
mededingingsautoriteit, die de Europese Commissie aanspoorde om zich tegen de overname te verzetten. Daarna volgde soortgelijke verzoeken van autoriteiten van België, Oostenrijk, Nederland, Denemarken, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Luxemburg en Zweden.
Zo sluipen maatschappelijke voorkeuren en visies de internationale markt voor M&A in, die zich uitstrekken tot politieke echelons. “Nieuw is dat de toets voor een fusie of overname steeds meer gebeurt vanuit het belang van een land”, zegt professor Vink. “Onze markt is nog vrij van overheidsingrijpen, maar in steeds meer landen is dat anders.”
Een recent voorbeeld is de overname in Japan van Toshiba, dat al jaren in de etalage stond. Belangstelling was er genoeg, maar de Japanse overheid wilde voorkomen dat de technologische know how van het conglomeraat in buitenlandse handen viel. Recent heeft een Japans consortium van twintig bedrijven Toshiba gekocht voor omgerekend veertien miljard euro.
Professor Roosenboom verwacht dat het economisch eigenbelang ook in Europa voet aan de grond krijgt. “Landen willen hun vitale industrieën steeds meer in eigen hand houden”, zegt hij. “Ze willen niet dat Chinese bedrijven hun hoogwaardige bedrijven kopen.”
Nationaal belang is nu ook in Nederland al zichtbaar, bijvoorbeeld bij de overname van het Delftse technologiebedrijf Nowi door Nexperia, een techbedrijf met een Chinese moeder. Minister Micky Adriaansens van Economische Zaken liet begin januari weten te onderzoeken of ze de deal kan terugdraaien.
Juristen buigen zich over de vraag in hoeverre maatschappelijke en geopolitieke opvattingen legitiem zijn
bij het toetsen van deals. Het risico van willekeur is groot. “Voor fuserende ondernemingen is rechtszekerheid van belang” zegt Schillemans. “Er mogen niet allerlei subjectieve, beleidsmatige afwegingen meespelen. Dat eisen rechters ook van mededingingsautoriteiten, dat er relevante data en economische onderzoeken ten grondslag liggen aan een besluit.”
Dat dit niet altijd goed gaat laat de rechtszaak zien rond de overname van medisch leverancier Eurocept Homecare die door branchegenoot Mediq werd overgenomen in 2021. De rechter vernietigde onlangs het verbod van de ACM voor de deal, omdat de waakhond het niet goed had onderbouwd.
Voor fusiepartners is het zaak om nog scherper te letten op signalen en aanwijzingen van waakhonden. Luister goed naar standpunten en argumenten, houd de lijnen open, lever bewijzen aan en kijk waar toegeven mogelijk is. Beweging bij een waakhond is zeker mogelijk. De overname van gamebedrijf Activision Blizzard door Microsoft voor 69 miljard dollar was aanvankelijk verboden door zowel de Amerikaanse als de Britse waakhond. Maar de autoriteiten lijken nu hun verbod te herzien in het voordeel van Microsoft.
Blijft een verbod staan, dan is alleen nog een gang naar de rechter mogelijk. Maar Yvo de Vries waarschuwt voor te hoge verwachtingen daarvan. “Procederen kost vaak zoveel tijd dat daarna het momentum van de fusie voorbij is. Een voorbeeld is de overname van Bolletje door Continental Bakeries, die in 2012 verboden werd door de ACM. Vier jaar later oordeelde het College van Beroep voor het bedrijfsleven dat de mededingingsautoriteit fout zat met dat verbod. Bolletje is in 2017 alsnog overgenomen, maar door een andere partij.”
Tot voor kort was ESG vooral het speelveld van grote, veelal beursgenoteerde bedrijven en overheden, maar die tijd is voorbij. Niet alleen in Europa, maar zelfs in de Verenigde Staten als gevolg van de klimaatmiljarden die Biden aan bedrijven uitdeelt.
De meerderheid van de private equity (PE) firma’s gee aan ESG-aspecten mee te wegen bij hun M&A-beslissingen. Toch benaderen veel firma’s ESG nog steeds als een afvinkoefening. Met nieuwe wetgeving in aantocht is de tijd van vrijblijvendheid echter voorbij. Ook voor de PE-sector geldt dat ESG niet langer hobby is, maar realiteit. IRIS BODENMANN , ESG DUE DILIGENCE LEADER EY-PARTHENON
Hoewel de meerderheid van de PE-firma’s ESG beschouwt als een kans om waarde toe te voegen aan portfoliobedrijven, worstelen ze met de integratie van ESG-factoren in de due diligence-fase. Een van de uitdagingen waar onze klanten tegenaan lopen is het kwantificeren en waarderen van ESG-factoren. Wat zijn de kosten om te voldoen aan het Klimaatakkoord van Parijs of andere duurzaamheidsdoelen? En hoe gaan nieuwe wetgeving en klanten de vraag naar producten en diensten beïnvloeden?
Een andere hindernis is dat het integreren van ESG in de due diligence-fase tijd kost en de meerwaarde niet altijd helder is. Verder is de vereiste expertise voor het herkennen van ESG-risico’s- en kansen vaak nog niet in huis. Deal teams weten vaak niet hoe ze om moeten gaan met ESG-factoren, anders dan een red flag excercise. Hoewel dit de basis is, is kwantificering de volgende stap om integratie in de financiële modellen mogelijk te maken. Daarom is het essentieel dat specialisten worden aangetrokken die in staat zijn een brug te bouwen tussen ESG en de financiële wereld. Niet alleen om risico’s en kansen te herkennen, maar ook om aan opkomende wetgeving te voldoen.
PE-firma’s zijn onderworpen aan de Sustainable Finance
Disclosure Regulation (SFDR), die regels vaststelt voor de fondsen die zij als (licht of donker) groen kunnen classificeren. Aan de SFDR zijn aanzienlijke datavereisten verbonden. Voor PE-fondsen met ambities om artikel 8 of artikel 9 te worden, is het efficiënter om die gegevensverzameling in te bedden in het due diligence-proces. Ook om te begrijpen of bedrijven voldoen of kunnen voldoen aan de duurzame beleggingsdefinities. Sommige Limited
Partners (PE-investeerders), zoals pensioenfondsen, hebben ook SFDR-disclosure nodig voor hun eigen rapportage. Dit is in het algemeen - naast regelgeving natuurlijkeen belangrijke drijfveer voor PE's om groener te worden.
Sinds de inwerkingtreding van de SFDR bestaat een zekere mate van onduidelijkheid over de reikwijdte van artikel 8 (promoten van duurzaamheidskarakteristieken) en artikel 9 (duidelijk duurzaamheidsdoel). De EU Taxonomie brengt daar in de toekomst mogelijk verandering in. Aangezien PE-firma’s ook onder deze verordening vallen zullen zij rekening moeten houden met aanvullende rapportage-eisen. Zo wordt het verplicht om te vermelden welke percentages van de beleggingen voldoen aan duurzame criteria. We zien dat PE-firma’s hiermee al rekening houden bij hun transacties en dit steeds meer hun besluitvormingsproces beïnvloedt.
Met de komst van de EU Taxonomie, de CSRD, en de verwachtte CSDD Directive gaat de komende jaren veel veranderen. Volgens Barend van Bergen, Partner Strategy and Transactions bij EY, gaan we naar een gelijk speelveld voor publiek en privaat kapitaal. “PE-firma’s en hun deelnemingen zullen de komende jaren moeten gaan voldoen aan de Europese regelgeving en de eisen van kapitaalverschaffers. De voorlopers zullen verder gaan en ESG in het hele dealproces integreren, waardoor ze beter in staat zijn om risico’s te beheersen en waarde te creëren.”
De mate waarin ESG verankerd is in het dealproces verschilt momenteel sterk. Sommige partijen in de sector lijken de meerwaarde volledig te onderkennen, terwijl velen ESG nog steeds als een afvinkoefening zien. De laatste categorie loopt het risico dat het hen net zo vergaat als de bedrijven die in de laatste decennia de opkomst van het internet negeerden. Ook voor de PE-sector geldt: the game is on
EY is partner van de M&A Community
‘European Takeovers: The Art of Acquisition’ biedt een complete gids voor de Europese overnamerichtlijn, nationale M&A-regelgeving en de wisselwerking tussen binnenlandse en pan-Europese regelgeving. Het bevat een gedetailleerde bespreking van de fundamentele beginselen van het nationale en Europese recht, de toepassing ervan en de verschillende praktische problemen waarmee bedrijven en hun adviseurs worden geconfronteerd bij het plannen, verdedigen en uitvoeren van overnames. Deze derde editie verkent verder het gebied na de gedeeltelijke harmonisatie van de overnameregelgeving binnen de Europese Unie sinds de invoering van de European Takeover Directive en is een complete referentiebron voor iedereen die zich voorbereidt op, deelneemt aan en reageert op overnameactiviteiten in de EU. Hoofdstukken zijn volledig bijgewerkt met de nieuwste regelgeving en jurisprudentie in de genoemde rechtsgebieden, en er zijn nieuwe hoofdstukken toegevoegd die belangrijke onderwerpen behandelen, zoals de relatie tussen ESG en M&A, evenals complexe onderwerpen zoals het begrip collusie. Opmerkelijke onderzochte transacties zijn Akzo Nobel-PPG, SyngentaChemChina, Actelion-J&J, Celesio-McKesson, AbertisACS/Atlantia en SAB Mille- AB InBev. Het hoofdstuk over Nederlands recht is geschreven door Christiaan de Brauw en Olivier Valk van Allen & Overy.
European Takeovers: The Art of Acquisition, Third Edition
Alejandro Fernández de Araoz
Global Law and Business, 413 blz. Prijs: £195,00
Wat doet een commissaris van een startup of scale-up en hoe proactief moet deze zijn? Wat te doen bij zwaar weer en wanneer ingrijpen? In ‘Je kunt niet een beetje commissaris zijn’, beschrijft Ilmar Hotsma met welke aspecten en wettelijke regels een commissaris van een vroegefasebedrijf rekening moet houden. In de afgelopen jaren is het belang van startups en scale-ups in Nederland sterk gegroeid. Naast een goed ecosysteem voor deze bedrijven is het van groot belang dat deze bedrijven goed bestuurd worden. En dat áls er een RvC is aangesteld – deze RvC weet waar zij op moet letten en wanneer zij moet ingrijpen. Vroegefasebedrijven kennen andere uitdagingen dan grote – beursgenoteerde – bedrijven en gaan vaker door spannende pieken en dalen. Hotsma: “De snelheid van handelen is vaak hoog en complex omdat de bestuurders zich bijvoorbeeld bezighouden met het binnenhalen van investeerders, internationalisatie, kostenbeheersing, exits van bepaalde investeerders en/of snel opvolgende organisatieveranderingen en dit waarschijnlijk allemaal min of meer op hetzelfde moment. Een commissaris moet daarbij de juiste vragen durven stellen, maar ook het ondernemende karakter van het vroegefasebedrijf niet in de weg zitten.” Hotsma heeft veel gewerkt met raden van bestuur en raden van commissarissen bij zowel grote bedrijven (o.a. Uniper/E.ON en KPN) als startups en daarnaast is zij, als medevennoot van Filsa, nauw betrokken bij investeringen in startups en scale-ups.
Je kunt niet een beetje commissaris zijn, ook niet bij vroegefasebedrijven
Ilmar Hotsma
BoekenGilde, 193 blz. Prijs: €27,00
Het op maandag 20 maart verschenen nieuwe rapport van het klimaatpanel IPCC toont nog maar weer eens de gigantische uitdaging aan waar de wereld voor staat. Onderzoekers laten in het rapport zien dat de jaarlijkse mondiale emissie van broeikasgassen in de komende acht jaar min of meer moet halveren ten opzichte van 2010, willen we de opwarming van de aarde beperken tot 1,5 graden. Om de oplossingen die nodig zijn op een wereldwijde schaal uit te rollen is een enorme hoeveelheid kapitaal nodig en met een grote snelheid. Een aantal mondiale trends drijven investeerders ertoe, waaronder private equity en venture capitalfondsen, om hun kapitaal te verplaatsen naar groenere weiden. Volgens professor Bruce Usher is dit hoogstwaarschijnlijk de laatste kans om catastrofische klimaatverandering te voorkomen, schrijft hij in zijn boek 'Investing in the Era of Climate Change'. Het goede nieuws is dat de oplossingen er al zijn. Met renewables (zonne-energie en wind) en groene waterstof is het mogelijk om de wereldwijde CO2-uitstoot met 75 procent te verlagen. De laatste 25 procent moet met carbon removal-oplossingen verwijderd worden. Om dit te doen is kapitaal nodig. Boston Consulting Group heeft becijferd dat er drie tot vijf biljoen per jaar naar de transitie moet tot aan 2050. We zitten nu op 600 miljard. Een verhoging van vijf tot acht keer is nodig willen investeerders de wereld behoeden voor catastrofische klimaatverandering. Het merendeel moet uit de publieke markten komen, maar ook voor de private investeerders is er nog veel te doen. (JK)
Bruce Usher
Colombia University Press, 304 blz. Prijs: €21,00
Actief zijn in private equity (PE) vraagt veel van de professional, aangezien je heel wat bordjes in de lucht moet houden. Zo moet je niet alleen bedrijfskundig sterk zijn om de doelen van de overname te realiseren, maar ook alles weten van schuldconstructies en belastingplanning - en dan hebben we het nog niet eens gehad over de vaardigheden die nodig zijn om geld op te halen bij de limited partners. Genoeg redenen voor iedereen met interesse in PE om snel en goed bijgepraat te worden over deze manier van investeren bij het Amsterdam Institute of Finance bij de cursus ‘Private Equity’. Met uitdagende opdrachten en flink wat humor loodst professor Cyril Demaria de deelnemers door de lastige stof. Twee grote thema’s blijven terugkomen, los van de technische vaardigheden zoals het hanteren van waarderingsmethodes. Aan de ene kant moet iedereen die in PE actief is bereid zijn om diep in de materie te duiken en uitgebreid de cijfers van het onderhavige bedrijf te bestuderen en die cijfers in de context van de markt kunnen plaatsen. Demaria hanteert daarbij de Socratische methode: door het stellen van lastige vragen en het bevragen van de aannames achter de business as usual komen de kansen en uitdagingen van een business case aan het licht. Ten tweede stelt Demaria dat private equity een vak is voor evenwichtskunstenaars die goed het midden kunnen houden tussen de belangen van de bedrijven en de belangen van de achterliggende investeerders. (CS)
Programma Private Equity, Amsterdam Institute of Finance
Drie dagen | Taal: Engels | Prijs: €3950
Volgende beschikbare datum: 6 november
Meer informatie: AIF.nl
Rinke Zonneveld, CEO Invest-NL:
Op het gebied van energietransitie, zorg, agrifood en circulair ondernemen moet er ontze end veel gebeuren de komende decennia. Daarbij speelt risicokapitaal een grote rol. De in 2020 begonnen impactinvesteerder Invest-NL zit in de hoog risicovolle en vaak kapitaalintensieve bedrijven.
“Op het moment dat wij instappen zi en er nog zoveel risico's in dat er behalve een rekening-courant faciliteit geen bancair geld inkomt", zegt CEO Rinke Zonneveld.
Financierbaar maken wat niet financierbaar lijkt’. Die mission statement kwam Rinke Zonneveld, die in september 2022 begon als CEO bij InvestNL, tegen toen hij door alle documentatie van de impactinvesteerder heenliep. “Toen ik dat zag, dacht ik; dat is spot-on! Dat is wie wij zijn", vertelt hij. “Die heb ik eruit gelicht; wij zijn dé nationale financierings- en ontwikkelingsinstelling met een hele sterke impactfocus. Van ons eigen mandaat van 1,7 miljard euro willen we minimaal twee derde in energie en circulair investeren, maar ook bij onze andere thema's – agrifood, life sciences en deeptech – kijken we heel erg door een impactlens.”
Het idee van Invest-NL stamt volgens Zonneveld uit de periode 2008/2009, toen hij voor het Ministerie van Economische Zaken leidinggaf aan het crisisteam na de val van Lehman Brothers. “In die moeilijke periode hebben we onszelf gerealiseerd: met de kennis van nu hadden we nooit de NIB (Nationale Investeringsbank, red.) geprivatiseerd. Vanaf toen is de discussie – heeft Nederland weer een dergelijk vehikel nodig? – weer gaan leven.”
In januari 2020 was het zo ver en ging de impact investor van start met als hoogste prioriteit het financieren en financierbaar maken van de transitie naar een carbonneutrale en circulaire economie. Om dat zeer uitdagende doel te bereiken beschikt Invest-NL over ‘geduldig’ risicokapitaal. “Dat klinkt als een contradictio in terminis, maar is wel cruciaal", zegt Zonneveld. “Zeker als het gaat om hele kapitaalintensieve proposities. Bijvoorbeeld; er moet een nieuwe fabriek worden neergezet of er moet technologie worden ontwikkeld die misschien wel tien jaar ontwikkeltijd heeft voordat er een markt voor is. Dat wringt met het traditionele risicokapitaalmodel.”
Dat betekent zeker niet dat er geen harde rendementseisen zijn van het Ministerie van Financiën, de kapitaalverstrekker van Invest-NL. Zonneveld wil de lezers van M&A
Magazine niet vermoeien met hoe alle verantwoordingseisen in elkaar zitten, maar die zijn fors. Feit is wel dat Invest-NL desondanks grote risico's kan nemen. En dat biedt hun de mogelijkheid om in gedurfde proposities te stappen. “Meer dan de helft van de bedrijven waarin we investeren draait nog geen relevante omzet. Als wij instappen zijn er significante technologierisico's en marktrisico's. Er zijn uitzonderingen. Zo hebben we net een grote investering gedaan in het Rotterdamse Sif, een bedrijf dat monopiles maakt voor wind-op-zee projecten. Dat bedrijf is een stuk verder. Of Fairphone, een van onze weinige B2C-bedrijven, dat een behoorlijke omzet draait. Maar ook daar ligt een flinke uitdaging, namelijk om het bereik internationaal uit te breiden en flink op te schalen. Het is nog steeds heel risicovol.”
Een ander voorbeeld is het failliete Lightyear dat recentelijk aankondigde een doorstart te gaan maken, daarbij gesteund door Invest-NL. “Lightyear past heel goed bij ons: een hoogtechnologisch bedrijf met een grote potentiële impact. We wisten dat het heel risicovol was. We waren bezig met een substantiële vervolgronde in de orde van grote van 100 miljoen euro. Maar die partij waar we dat mee samen deden haakte op het laatst af. Die vond dat er te veel financiële legacy in het bedrijf zat. Toen ging het heel hard. Eerst ging de werkmaatschappij failliet en vervolgens hebben we hard gewerkt aan een opschoning om een doorstart te kunnen doen. Dat doen we nu, maar het is nog steeds erg spannend. Maar de droom is nog levend. De doorstart is gericht op het naar de markt te brengen van de Lightyear 2, het goedkopere model. Er nog moet veel gebeuren voor dat zover is.”
Van het mandaat van Invest-NL is inmiddels ongeveer 650 miljoen euro gecommitteerd. Daar zitten ook fondsinvesteringen bij die mogelijk nog vervolginvesteringen krijgen. “We streven naar een verhouding van 30
procent indirect en 70 procent direct", aldus Zonneveld. “Die directe investeringen zijn impact investing deals. En die blijven we ook doen, maar daarbinnen kijken nu bijvoorbeeld ook vaker naar de financieringen van first time plants.”
Invest-NL neemt altijd een minderheidsbelang. Het streven is maximaal 50 procent van een ronde te doen. Verder haalt de impact investor er steevast andere, gespecialiseerde investeerders erbij. Vragen die zij daarbij stellen zijn: welke kennis nemen deze partijen mee? Welke markten kunnen zij ontsluiten? En zijn hun zakken diep genoeg voor eventuele vervolgrondes? "Het soort investeerder hangt van het soort deal af", zegt Zonneveld. “Eind 2021 hebben we 30 miljoen geïnvesteerd in Avantium, een innovatief technologiebedrijf in duurzame chemie. Bij die deal waren vooral banken betrokken. Als het om puur, technologische startende bedrijven zijn, zijn vaak impact investeerders en venture capital fondsen betrokken uit binnen- en buitenland.”
De CEO van Invest-NL heeft gemerkt dat er een belangrijke signaalfunctie uitgaat van een investering van zijn club. “Wanneer wij in een propositie stappen – momenteel bijvoorbeeld in fotonica en batterijen – zien andere investeerders dat daar geloof in zit. Op zo'n moment zijn we even de overheid die aangeeft: in deze markt heeft Nederland een ‘right to play'. Omgekeerd werkt dit hetzelfde, ik was laatst bij een ontwikkelaar van
kweekvlees en die gaf aan er veel last van te hebben gehad dat we destijds niet zijn ingestapt. ‘Wat betekent dat?’ kreeg hij de hele tijd terug van mogelijke kapitaalverschaffers.”
Bij Invest-NL werken hele betrokken en maatschappelijk gedreven mensen. Zo'n 95 procent van hen heeft een private achtergrond. “Ze hebben het gevoel hier aan de knoppen te kunnen draaien om Nederland een stukje duurzamer en innovatiever te maken", aldus Zonneveld.
Er komen wekelijks vele leads binnen bij de investeerder vanuit de netwerken waarin zij actief zijn en vanuit hun business development tak. “We hebben een ijzersterk impact team opgebouwd. Die kijken naar iedere propositie en rekenen alles door”, zegt de CEO van Invest-NL. “Wekelijks bespreken we alle leads en wordt de funnel steeds smaller. De impact-analyse gaat heel diep. Als wij een investeringsvoorstel goedkeuren is daar maanden aan gewerkt. Commercial due dilligence, technological due dilligence, de risico's, de kwaliteit van het managementteam, en zeer belangrijk: Hoe ziet de funding roadmap naar de toekomst eruit? Bedrijven zijn altijd overoptimistisch, dus wij maken onze eigen scenario's over de omzet- en kostenontwikkeling op basis waarvan wij een besluit nemen.”
“Vermeden CO2 uitstoot is redelijk goed te meten, maar op andere gebieden zijn we nog zoekende. Ik vind dat we hier thought leader in kunnen worden.”
Rinke Zonneveld begon in 1997 als jongste bediende bij het Ministerie van Economische Zaken. Via allerlei omzwervingen is hij daar in verschillende managementfuncties op het gebied van innovatie, industrie en ondernemersbeleid terecht gekomen. In 2008/2009 was hij waarnemend directeur industriebeleid bij EZ. En in diezelfde periode trok hij het crisisteam na de val van Lehman Brothers. Daarna werd Zonneveld directeur ondernemerschap in een hele brede directie. Hij gaf leiding aan grote programma's, zoals de reorganisatie van de Kamer van Koophandel in Nederland. En hij was hij nauw betrokken bij alles wat te maken had met ondernemingsfinanciering: van microfinanciering, tot venture capital en bancaire garanties. Eind 2013 vertrok hij bij EZ en werd toen directeur en oprichter van ROM Zuid-Holland
‘InnovationQuarter’. In de negen jaar die volgde groeide deze organisatie van 0 naar 120 medewerkers. Zonneveld begon in september 2022 in zijn nieuwe rol als CEO van impactinvesteerder Invest-NL.
Om de impact van investeringen te kunnen meten heeft Invest-NL een nieuw model ontwikkeld. “Hierin zijn we naar onszelf heel kritisch", aldus Zonneveld. “Ik vind dat we hier thought leader in kunnen worden. Als je jezelf neerzet als de grootste impact investeerders van Nederland mag het woord impact geen hol begrip zijn. Bovendien, als ik kijk naar de mensen die hier werken: dit is wat hen drijft. Die hebben dondergoed door wanneer het een papieren exercitie wordt. Het is nog wel een zoektocht; hoe meet en monitor je impact nou echt goed? Vermeden CO2 uitstoot is redelijk goed te meten, maar op andere gebieden zijn we nog zoekende. We hebben net een nieuw model ontwikkeld waarmee we impact kunnen meten van life sciences investeringen. Dan gaat het bijvoorbeeld om bespaarde zorgkosten en/of verlengde levensduur.”
Na een investering blijft het team van Invest-NL nauw betrokken bij de ondernemingen om te zorgen dat de
(impact-)doelstellingen gerealiseerd worden. Zonneveld:
“Uiteraard ondersteunen wij hen daarbij, maar we willen ook een vinger aan de pols houden of ze zich aan het plan houden. Afwijken kan, maar wel doordacht en in overleg. Ook hebben we het veel over ESG; hoe voldoen ze aan sociale en ecologische criteria? Aan de ene kant helpen we de ondernemingen door hen tools aan te bieden. Aan de andere kant zijn we streng; het kan niet waar zijn dat we in jullie investeren en dat de milieuprocessen niet op orde zijn of dat we in de fabriek komen en een onveilige situatie zien of dat je niet serieus werkt maakt van diversiteit. Over ESG-factoren voeren we veel gesprekken.”
Een investeringsthema van Invest-NL, naast energietransitie en circulair, is ook deeptech. “We hebben nu nog geen investeringen in kwantumtechnologie; dat zal
vast komen", zegt Zonneveld. “In april hebben we drie investeringen in fotonica gedaan. We zijn ook actief in sleutel-technologieën aan het investeren vanuit ons deeptech fonds. En wat bij dergelijke investeringen – behalve innovatie – soms ook een rol speelt is economische veiligheid. Bij bepaalde technologieën wil je voorkomen dat andere landen deze in handen krijgen. Een maand geleden hebben we de investering bekend gemaakt van een Twents fotonica bedrijf dat grotendeels in Koreaanse handen was. Dat hebben we gedaan om te voorkomen dat China zou investeren. In een geopolitieke wereld die er niet fraaier op wordt gaat dat de komende jaren meer en meer een rol spelen. Naast economische veiligheid kan strategische autonomie een rol spelen. Wat voor typen bedrijven wil je hier hebben en houden, en hiernaartoe halen? Kijk wat er allemaal gebeurt rond chips, dat raakt ons als land ook.”
Is er volgens Zonneveld al een heldere visie van de overheid over waar Nederland naar toe zou moeten?
“Industriepolitiek is in Nederland altijd een beladen woord geweest. Je ziet nu wel een voorzichtige beweging die kant op; in de brieven die naar de kamer zijn gestuurd vanuit het kabinet staan de juiste dingen. Maar er is nog steeds iets dat ons tegenhoudt. We zijn toch een land van de vrije markt en heldere spelregels en zo weinig mogelijk staatsteun. Tegelijkertijd begrijpen de vele bewindslieden en topambtenaren die ik spreek
dat met wat er nu in de wereld gaande is, de industriepolitiek weer terug is van weggeweest. Daar zitten ook voordelen aan vast. Die hele energietransitie en circulaire transitie kunnen heel goed hand in hand gaan met een proactiever industriebeleid, zodat het mes aan twee kanten snijdt. Dat je maatschappelijke doelen rondom klimaat weet te bereiken én dat je aan de andere kant de economische doelen weet te bereiken. Daar ben ik zelf wel een grote voorstander van, en ik denk dat dit gaat toenemen.”
In andere Europese landen hebben organisaties zoals Invest-NL een grotere rol te vervullen in het aanjagen van innovatie. “Neem een BPI France of British Business Bank, die zijn vele malen groter en beter gekapitaliseerd dan wij", aldus Zonneveld. “En dat is prima: we zijn net begonnen. Het kan alleen maar meer worden. We kunnen het natuurlijk ook stevig verkloten door de verkeerde beslissingen te nemen en in de verkeerde dingen te stappen waardoor we politiek en maatschappelijk draagvlak kwijtraken. Maar ook vanuit de ratio van de belastingbetaler is aanjagen met subsidies niet altijd het ideale middel. Daar wordt straks een bedrijf rijk mee en zou het dan niet fair zijn dat een deel van die middelen weer terugkomt? Public pain, private gain, daar zijn we toch wel een beetje van af. Allemaal trends die ik zie die pleiten voor een sterkere rol voor ons de komende jaren.”
“We zijn toch een land van de vrije markt en heldere spelregels en zo weinig mogelijk staatsteun. Tegelijkertijd begrijpt iedereen dat de industriepolitiek weer terug is van weggeweest.”
Zolang als er bedrijven worden overgenomen is vriend en vijand het erover eens: bedrijfscultuur is cruciaal als het gaat om het slagen van fusies en overnames. Tegelijkertijd is er nog steeds relatief weinig aandacht voor in de voorbereiding op een potentiële transactie. Er is wel veel aandacht voor harde financiële data, maar bitter weinig voor mensen en cultuur. Dat is dom en kost kapitalen. Volgens Bain & Company is er in 75 procent van overnames sprake van een mislukking of een pijnlijk, lang integratieproces, met cultuur als schurend zand in de machine. Dat kan beter.
Wie herkent het niet. Na maandenlang lange avonden en weekeinden is er eindelijk een deal. Alle data en organogrammen kloppen, we zijn eruit! Eindelijk rust, het reguliere werk begint weer. Maar ook het werk om twee organisaties op elkaar te laten aansluiten en integreren. Helaas gebeurt dat vaak zonder gedegen voorbereiding. Hoe zitten die organisaties eigenlijk in elkaar, hoe werken mensen samen en wat zijn ongeschreven regels?
Dit zouden vragen moeten zijn die tevoren al zijn beantwoord, en zelfs tot gevolg zouden moeten hebben tot de keuze wel of niet een overname of fusie door te laten gaan. Die laatste optie is doorgaans niet overwogen, waarmee de soms onoverbrugbare verschillen tussen bedrijven een voldongen feit zijn.
De gevolgen kunnen verstrekkend zijn: onduidelijkheid en meningsverschillen over posities en verantwoordelijkheden, wantrouwen over intenties en de daaruit volgende onenigheid tussen werknemers. Het vertraagt
de integratie en leidt niet zelden tot lagere productiviteit, een tragere groei en lagere winstgevendheid.
Dit alles schreeuwt om een gedegen culturele due diligence in de aanloop naar een potentiële transactie. Dat begint met een scan van beide organisaties op de bedrijfscultuur. Dit omvat het identificeren en begrijpen van de culturele elementen van de bedrijven en het bepalen van de mogelijke impact van deze elementen op de overname. Het gaat hierbij om het analyseren van de bedrijfscultuur van beide bedrijven, het identificeren van verschillen en overeenkomsten, het bepalen van de impact van de culturele verschillen op de strategie en het identificeren van de mogelijke obstakels en kansen.
Een inventarisatie van de twee culturen legt de verschillen op tafel, om vervolgens deze te adresseren en optimale samenwerking te creëren. Dat is hard werken aan voorkant van een transactie, maar juist daarna balsem voor een geoliede machine.
Het verdient dan ook aanbeveling om net zo veel aandacht te besteden aan cultuur als aan financiële en operationele gegevens, juist ook bij een transactie. Het behalen van synergiedoelstellingen is beduidend kansrijker wanneer er goed gestuurd wordt op culturele aspecten vooraf aan de transactie en vervolgens ook gedurende de integratie. Bewijs cultuur dus geen lippendienst, maar behandel het als een volwaardig of nog beter cruciaal onderdeel van de transactie.
Hill+Knowlton Strategies is partner van de M&A Community
Deze maand is hij precies twintig jaar in dienst bij advocaten-, notarissen- en belastingadvieskantoor AKD. Carlos Pita Cao, Head of Corporate M&A, kijkt naar toen, nu én vooruit. “Voorzichtigheid tekent op dit moment de markt, maar er is nog genoeg appetite!”
DOOR CHARLES SANDERS | BEELD ERIC FECKEN
Geboren in Galicië, aan de Atlantische kust van noordwest Spanje, toog Carlos Pita Cao al op jonge leeftijd met zijn ouders naar Nederland. “Mijn vader werkte voor het Gemeentelijk Energiebedrijf Rotterdam, voorloper van het huidige Eneco. Ik ben een kind van arbeidsmigranten”, vertelt hij op de 29ste verdieping van de Maastoren, waar de Rotterdamse vestiging van AKD zetelt. “Mijn nationaliteit is Spaans, maar ik ben vernederlandst.”
Spaans in zijn hart, Nederlands in zijn hoofd. Hij zegt het met een glimlach: “Maar tijdens een WK of EK ben ik voor mijn geboorteland.” Hij studeerde en werkte in Tilburg, Londen, Barcelona, Brussel, Amsterdam en Rotterdam. “Na mijn studie aan Tilburg University bracht ik mijn interesse voor het Europese mededingingsrecht in de praktijk bij Andersen Legal, de advocatuurlijke tak van Arthur Andersen”, vertelt Pita Cao. “Toen zij na een jaar of drie fuseerden, werd het AKD. Ik ben altijd werkzaam geweest in de transactiepraktijk, in corporate M&A. Dat tekent mijn gehele loopbaan. Bijvoorbeeld toen in Nederland aan het begin van deze eeuw de liberalisering en privatisering van de energiemarkt op gang kwam. Mooie zaken en mooie deals, ook destijds vaak met een rol voor Amerikaanse spelers die de Europese markt betraden. Complex, grensoverschrijdend. Dat zijn de deals die mij als M&A-advocaat erg aanspreken.”
Een internationale M&A-duizendpoot dus en na al die praktijkjaren ook een icoon in het Benelux-wereldje van fusies en overnames. Als advocaat en partner bij AKD houdt Pita Cao zich – veelal in multidisciplinair verband en voor Nederlandse en buitenlandse ondernemingen – vooral bezig met nationale en internationale fusies en overnames, managementbuy-outs, joint ventures, aandeelhoudersovereenkomsten, personenvennootschappen, commercial contracting, vennootschappelijke herstructureringen en algemene advisering.
The Legal 500 kwalificeert Pita Cao als een ‘Leading Individual’ en ook door Chambers & Partners wordt hij al
jaren gerankt. IFLR1000 ziet hem als vooraanstaand advocaat op zijn gebied: een uitstekende onderhandelaar met grote vakkennis, alom gerespecteerd. En hoewel hij er zeker niet mee koketteert – zijn collega’s wezen M&A Magazine erop – is Pita Cao de enige niet in Spanje zetelende advocaat die een aantal jaren geleden werd verkozen tot één van de veertig beste advocaten onder de veertig jaar afkomstig van het Iberisch schiereiland.
Als we Pita Cao op het Rotterdamse kantoor van AKD vragen naar één van zijn laatste gepubliceerde deals die hij als lead partner tot een closing bracht, antwoordt hij: “Ons M&A-team adviseerde de founders van het Nederlandse CliniChain bij de verkoop aan het Zweedse ADDvise, een snelle en mooie transactie. Het betrof de aankoop van alle uitstaande aandelen van CliniChain, een zeer snelgroeiende internationale leverancier van medtech voor klinisch onderzoek.”
Hij licht de markt, die momenteel explodeert, toe: “Alles rond medische hulpmiddelen is, zeker sinds de coronapandemie, booming. CliniChain biedt gerichte oplossingen voor elke fase van klinisch onderzoek door middel van de verhuur en verkoop van medtech-apparatuur. Cliënten zijn organisaties voor contractonderzoek en biotechnologische en farmaceutische bedrijven. ADDvise Group is een toonaangevende en wereldwijd opererende leverancier van apparatuur aan de gezondheidszorg en aan onderzoeksfaciliteiten. Een – voor zowel de CliniChain-founders als de Zweedse koper – perfecte match.”
Als lead partner adviseerde Pita Cao in meer dan honderd deals, maar na die twintig jaren bij AKD is de M&A-koek voor hem nog lang niet op. “Het is een cliché, maar elke deal is anders. Andere markten, andere partijen, andere cliënten, andere advocaten tegenover je en ook andere buitenlandse kantoren waar je mee samenwerkt... Je leert in deze wereld telkens weer, bijvoorbeeld als het gaat om de omgang met mensen met een andere businesscultuur. En je krijgt voortdurend inzicht in nieuwe markten of andere sectoren.”
Functie Advocaat, partner en Head of Corporate M&A bij AKD Leeft ijd 45 jaar
Studie Internationaal en Europees recht, Tilburg University, Kings College London, Nyenrode Business University
Woonplaats Rotterdam
Gezin Getrouwd met Maria de los Dolores (Mariloli), drie zoons (9, 12 en 16 jaar)
Favoriete vakantie “Verschillend, we waren met het gezin afgelopen zomer in de VS en IJsland.”
Hobby, sport “Ik voetbal in een ouwe-lullen vriendenteam en ga met mijn jongens graag naar De Kuip en sinds kort ook met ze op zondag golfen en padel spelen.”
Laatst gelezen boek ‘The Snowball: Warren Buff et and the Business of Life’. “Nu ligt de biografie van Wim Kieft te wachten op de volgende vakantie.”
Favoriete film, serie Snatch (2000, Guy Ritchie) Auto Volvo XC90 Hybride
AKD kent een grote M&A-praktijk met advocatenteams in Rotterdam, Amsterdam, Eindhoven, Brussel en Luxemburg, zestig advocaten en twaalf partners. In Rotterdam zijn dat naast Pita Cao en Stefan Bais ook Nathalie van Woerkom en Laura de Jong. Twee vrouwen, twee mannen. Zit het met diversiteit en inclusiviteit ‘dus’ wel goed bij AKD?
Pita Cao: “Diversiteit en inclusiviteit zijn erg belangrijk. Als kantoor zijn wij altijd al divers geweest. Wij hebben in onze M&A-teams advocaten met verschillende achtergronden en nationaliteiten, waaronder dus ook met Spaanse roots. Maar in de top kan het beter, daar zit een taskforce op. Een work in progress.”
De M&A-teams van AKD kenden in 2022 “een ontzettend goed jaar”, zo stelt Pita Cao. “Weliswaar minder druk dan 2021, maar dat geldt – mede vanwege het post-corona effect – dan ook als een absoluut topjaar. Ook in het vierde kwartaal van 2022 was er veel activiteit, maar die hausse
CARLOS PITA CAO“Ondernemingen die van lange aanvoerlijnen
afhankelijk zijn of die kampen met het wereldwijde gebrek aan chips hebben het moeilijker.”
in het laatste kwartaal zoals in eerdere jaren bleef uit. Je zag dat kopers aan het einde van vorig jaar voorzichtiger werden. Private equity concludeerde niet zelden dat de waarderingen toch echt te gortig waren, er werd gewacht op normalisering van de prijzen. Gevolg van de rentestijgingen, de geopolitieke onrust – denk aan de Oekraïneoorlog, de situatie in en met China en de inflatie.”
Toch voorspellen de AKD-advocaten voor 2023 een druk jaar, wellicht vergelijkbaar met 2022. “Die voorzichtigheid van het vierde kwartaal van 2022 is er nog steeds”, zegt Pita Cao, “maar in bepaalde sectoren blijft het hectisch. De effecten van het omvallen van de SVB moeten nog duidelijk worden, maar we verwachten dat deals in de tech-sector nog altijd zullen blijven. De coronapandemie benadrukte hoe afhankelijk we zijn van technologie. Ook deals in de medisch-gerelateerde sectoren blijven. Ik verwacht dat potentiële kopers in hun zoektocht naar overnamekandidaten meer eisen stellen en selectiever zullen zijn. Maar er is nog altijd veel dry powder – zoals dat in goed Nederlands heet – en the show must go on. Wij zijn nu, om een aantal voorbeelden te noemen, druk met deals in de Rotterdamse haven, de softwaresector
“De aanlooptijden zijn iets langer en er wordt meer aandacht aan due diligence geschonken, van pas-op-de-plaats is zeker geen sprake.”
en in de onlinewereld. Mooie auction-trajecten. Ja, er is grotere voorzichtigheid, maar er is zeker nog steeds veel appetite. Al zijn de aanlooptijden iets langer en wordt er meer aandacht aan due diligence geschonken, van pasop-de-plaats is zeker geen sprake.”
Sectoren die wel degelijk minder gaan, zijn vaak supply chain-gerelateerd. “Ondernemingen die van lange aanvoerlijnen afhankelijk zijn of die kampen met het wereldwijde gebrek aan chips hebben het moeilijker”, zegt Pita Cao. “En ondernemingen in sectoren die harder door de inflatie worden geraakt, zoals bedrijven die actief zijn in consumentenproducten. Maar ik ben van nature optimistisch en zie dit jaar mooie transacties komen. Ik zie óók veel beweging. Er zijn drivers die steeds belangrijker worden en die er anno 2023 echt aan zitten te komen. Denk aan (des)investeringen rond de energietransitie en de steeds grotere rol van ESG.”
Meer dan honderd deals waarbij hij als lead partner optrad... Kan hij die ‘mooiste’ noemen, dé transactie die er in de AKD-jaren uitsprong? Lachend antwoordt Pita Cao: “Het is net als met je eigen kinderen, je houdt niet meer van de één dan van de ander. Wat ik vaak wel bijzonder mooi vind in deals is het contact met de founders in een heel vroeg stadium. Founders willen hun kind – want dat is dat bedrijf – die mooie toekomst geven en soms zelf nog een paar jaar aan boord blijven. Ik ben er trots op dat ik altijd goede banden heb met cliënten en deze banden ook na closing behoud. Een redelijk recente deal die ik in het verlengde hiervan mooi vond, was de verkoop van het Nederlandse familiebedrijf Foodmate uit Numansdorp – met zowel een Europese tak als een tak in de Verenigde Staten – aan het Amerikaanse Duravant,
dat weer gelieerd is aan het Amerikaanse PE-huis Warburg Pincus. Internationaal, private equity, de founder met zijn twee zoons, een zeer significante dealwaarde. Erg mooie deal.” Een proces dat net geen jaar duurde en tijdens de lockdown plaatsvond, dus met alle onderhandelingen die via Teams moesten worden gevoerd. “Als zo’n intensief traject dan met succes wordt afgesloten, is er natuurlijk tijd om een feestje te vieren”, zegt Pita Cao.
Bij dat alles geeft hij zijn vaak in pools samenwerkende teams veel vrijheid, al moet je – zo benadrukt hij – vertrouwen wel eerst winnen. “Mijn managementstijl? Ik ben zeker niet autocratisch, probeer altijd coachend te zijn. Mensen moeten zich immers goed kunnen ontwikkelen. Bij AKD is de begeleiding van nieuwe collega’s uiterst professioneel, met een onboarding-programma dat inzicht geeft in de interne systemen en dat de bedrijfs-culturele kenmerken benadrukt. We zijn oprecht niet hiërarchisch. Ik weet dat iedereen dat zegt, maar de deuren staan bij ons echt altijd open.”
Waar Carlos Pita Cao over vijf jaar wil staan en hoe hij zijn zilveren jubileum als M&A-advocaat hoopt te vieren? “Nog steeds bij AKD, verwacht ik zeker wel”, zegt hij lachend. “Met een nog mooier, nog groter M&A-team waar ik nóg trotser op kan zijn. De afgelopen jaren heb ik AKD van heel dichtbij zien veranderen van een solide en nationaal stevig verankerd kantoor naar een Benelux advocaten-, notarissen- en belastingadvieskantoor met een veel bredere internationale focus. Ik ben blij dat ik daar onderdeel van ben geweest en daar een bijdrage aan heb kunnen leveren. Hoe mooi kan een transformatie zijn?”
AKD is partner van de M&A Community
De tweede rapportage van de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen en Level 20 over het aantal vrouwen in PE en VC toont bemoedigende cijfers, al blijven de uitdagingen groot. Cilian Jansen Verplanke en Ellen de Kreij van Level 20 lichten toe.
‘Private equity is de mooiste job ter wereld, ook voor vrouwen!!’
Vrouwen met een missie: Cilian Jansen Verplanke en Ellen de Kreij maken zich al jaren hard voor meer diversiteit in de private equityen venture capital sector. Als bestuurders van Level 20 – non profit organisatie met als ambitie twintig procent vrouwen in senior posities – kan het duo bogen op lange en indrukwekkende loopbanen in de branche. Jansen Verplanke is Co-Founder en Partner bij Karmijn Kapitaal, De Kreij werkt al sinds 2002 voor Apax Partners, afgelopen jaren in de rol van Lead Advisor ESG Practice.
Daarnaast – en bovenal – zijn beiden bevlogen voorvechters voor meer vrouwen in hun vakgebied. Ze werken sa-
men in het bestuur van de Nederlandse tak van Level 20. Samen met de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) werd de sector afgelopen jaar voor de 3e x in rij doorgelicht; een team van PGGM voerde dat onderzoek (voor de cijfers, zie kader) diepgaand uit.
“De cijfers tonen aan dat het de goede kant op gaat”, zegt Ellen de Kreij. “Gelukkig werken er steeds meer vrouwen in de PE- en VC-sector. Afgelopen jaar bestond 29 procent van de toename van investment professionals uit vrouwen. Zeker bemoedigend.”
Cilian Jansen Verplanke: “Level 20 en de NVP hebben zich afgelopen jaren met verve ingezet om meer vrouwen naar de sector te trekken en dit onderzoek bewijst dat daarmee resultaten zijn geboekt. Maar we zijn er bij lange na niet. Vergeleken met andere Nederlandse sectoren lopen we nog steeds sterk achter en ook Europees gezien bungelen we onder aan lijsten, daar waar het deelname van vrouwen in PE en VC betreft.”
Beiden wijzen erop dat het niet alleen zaak is vrouwen aan boord te krijgen, maar dat er ook werk moet worden gemaakt hen voor de sector te behouden en te laten doorgroeien naar senior functies. ‘Neem vrouwen aan, hou ze, geef ze promotie’, is de boodschap van Level 20 en de NVP.
“Onze initiatieven worden door bijna alle grote namen in de sector gedeeld, zeker ook door mannen in senior investeringsrollen”, vertelt Cilian Jansen Verplanke. “Dat alles is bemoedigend, we zien ook dat ons mentor programma heel goed functioneert. Dat programma is zo ingericht dat vrouwelijke investeringsprofessionals met een werkervaring van ongeveer vijf jaar een mentor – dat kunnen zowel mannen als vrouwen zijn – krijgen. Die mentor is een senior investeringsprofessional van een ander PE- of VC-fonds.”
In een interview met M&A Magazine, zei Cilian Jansen Verplanke in het voorjaar van 2021 over dat mentorprogramma: “Mentoren doen dit pro bono en met ongelooflijk veel plezier. In een zeer competitieve industrie is het feit dat partners van een PE-fonds een jonge talentvolle professional van een ander fonds helpt – door met tijd en aandacht advies support te leveren – mijns inziens het grootste bewijs dat dit thema door hen omarmd wordt.”
Verplanke nu, bijna twee jaar later: “Ondanks de positieve ontwikkelingen en signalen zien we dat Nederland nog altijd achterblijft bij andere EU-lidstaten, over de Verenigde Staten wil ik het niet eens hebben. Want aan die andere kant van de oceaan lopen ze, daar waar het de S van Social in de drie letters die ESG vormen betreft, ver op ons vooruit.”
De verschillen met de rest van Europa zijn bepaald niet gering. Zo worden junior PE-functies in Nederland voor twintig procent door vrouwen bezet, terwijl in geheel Europa dat percentage 32 procent bedraagt. De verhoudingen in banen op mid niveau: veertien procent voor Nederland, twintig procent voor Europa. En qua senior
functies: vier procent voor Nederland, negen procent voor Europa.
“Die Nederlandse verhoudingen man-vrouw in met name private equity wekken vaak verbazing bij mijn Engelse collega’s, zegt Ellen de Kreij. “Op het oog zo’n vooruitstrevende maatschappij en dan in deze sector zo achterlopend op andere Europese landen.”
“Tja”, vult Cilian Jansen Verplanke aan, “Het gebrek aan goede kinderopvang, vrouwen die thuis zijn voor de kinderen, dat conservatieve beeld lijkt nog steeds deels te heersen. Als je als vrouw full time werkt, krijg je maar al te vaak de vraag voor je kiezen: ‘Wanneer ga jij het nou eens léuk hebben…’
Nederlandse PE-fondsen zijn vaak nog altijd mannenbastions. Wij kijken nu alleen naar gender, nog niet eens naar etniciteit. Eerst maar eens dat aantal vrouwen ‘regelen’ want die vertegenwoordigen toch 50 procent van de samenleving.”
Het gaat dus de goede kant op, aldus de conclusie van het onderzoek, maar in een laag tempo. In 2022 waren 88 van de 747 investment professionals in private equity vrouw. Een jaar eerder was die verhouding 68 van de 691, een procentuele stijging van tien naar twaalf procent. Venture capital doet het een stuk beter; vorig jaar waren 88 van de 447 investment professionals vrouw, in 2021 was die verhouding 65 van de 365, een stijging van achttien naar twintig procent. Groei is vooral te zien op junior niveaus. Hier lijken de inspanningen van Level 20 zich uit te betalen.
“Wij hebben tijdens de pandemie veel webinars over private equity georganiseerd voor studenten. De interesse is hoog met vaak meer dan 100 deelnemers - ook veel vrouwelijke studentes. Alle deelnemers willen weten wat het private equity vak inhoudt”, zegt Ellen de Kreij. “We introduceren jonge mensen in ons vakgebied en proberen het vak te demystificeren. Ook organiseren we sinds 2021 in de zomer een tweedaagse Private Equity Summer Academy voor vrouwelijke studentes waarmee we het vak laagdrempeliger maken.”
Cilian Jansen Verplanke: “Onze boodschap is dat PE en VC geen deep dark finance sectoren zijn. Dit is een multi-talented vak en vraagt om multi-talented professionals. Een vak waarin je tegelijkertijd waarde creëert, omgaat met management teams, strategische visies mee uitzet voor de lange termijn, verbinding en harmonie zoekt. Een vak waarin jij de gedane investering doet groeien, samen mét die juiste CEO. De leukste job van de wereld.”
Ellen de Kreij: “Dit is een vak waar je veel uithoudingsvermogen voor moet hebben: je loopt die marathon, elke keer weer. Private Equity is geen specifiek studievak. De meesten van ons hebben finance gedaan, maar je kunt gerust ook een student geschiedenis aannemen die veel talent heeft en die vervolgens de cijfers leren.”
Level 20 werd in 2015 in het Verenigd Koninkrijk gestart en heeft inmiddels de steun van meer dan 2.500 PEprofessionals in Europa en 100+ GP- en LP sponsors. De Nederlandse tak zag in het najaar van 2018 het levenslicht. Doel van Level 20: twintig procent van de senior posities in de sector moeten door vrouwen worden bezet. “Wij willen vrouwen inspireren ons te vergezellen in deze industrie, in te stappen, te blijven en naar senior posities door te groeien”, aldus Jansen Verplanke en De Kreij.
Realistisch zijn beiden bij dat alles ook. “Dat we die man-vrouw verhouding van 50/50 – zoals elders in de maatschappij wél bestaat – niet gaan halen, weten we natuurlijk wel”, zegt Cilian Jansen Verplanke. “Maar misschien 70/30 of zelfs 60/40? Feit anno nu in het Nederlandse PE-landschap is óók dat 95 procent van firma’s met minder dan vijf mensen male only zijn. Bij grotere kantoren, met meer dan tien medewerkers, is dat percentage 21 procent. Kijk, dáár kun je de verandering dus maken!”
Het rapport van de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen en Level 20 komt met een aantal aanbevelingen voor de PE- en VC-industrie. ‘Actief en gericht naar buiten treden om vrouwen in alles fases
van hun carrière te informeren en enthousiasmeren voor een loopbaan in de sector. Rolmodellen kunnen hierin een belangrijke rol spelen.’
‘Om genderdiversiteit in mid- en senior functies te vergroten, zouden acties gericht kunnen zijn op het behoud, de ontwikkeling en doorstroom van junior vrouwen. Dat kan door een cultuur te creëren waarin vrouwen zich welkom en thuis voelen en door begeleiding in persoonlijke en professionele ontwikkeling te bieden.’ ‘Nieuwe participatiemaatschappijen worden veelal gestart door twee of drie mannelijke vrienden of oud-collega’s en blijven vaak klein. Acties kunnen erop gericht zijn vrouwen te stimuleren participatiemaatschappijen op te zetten.’
Persoonlijke tips hebben de in PE gelouterde Ellen de Kreij en Cilian Jansen Verplanke zelf ook voor vrouwen die een baan in de branche overwegen. “Een man die op de gang de CEO tegen het lijf loopt, zet zichzelf vaker in die korte periode tegenover hem echt neer”, aldus Ellen de Kreij. “‘Ik heb dit en dit gedaan, dat en dat bereikt’. Een vrouw die diezelfde CEO op diezelfde gang tegenkomt vraagt al snel: ‘Hoe gaat het nou met jou’? Een korte pitch over je prestaties is niet iets om ongemakkelijk over te zijn, het is een goeie manier om jezelf een boost te geven.’
In 2022 waren 249 vrouwelijke investment professionals werkzaam in private equity, venture capital, corporate venture capital en bij regionale ontwikkelingsmaatschappijen. Dit zijn er 56 meer dan in 2021, een stijging van vijftien naar zeventien procent. In 2022 werkten in totaal 1472 investment professionals in de industrie, man en vrouw. Een toename van 192, ten opzichte van 2021. Van die toename was 29 procent (56 van de 192) vrouw.
Vertaald naar private equity : in 2022 waren 88 van de 747 investment professionals in PE vrouw, in 2021 was die verhouding 68 van de 691, het percentage vrouwen steeg hiermee van tien naar twaalf procent. Van de toename van 56 mensen, was 36 procent vrouw. Bij de grote PE firma’s bedroeg dat percentage zelfs 76 procent (zestien van de 21 nieuwkomers daar, was vrouw).
Vertaald naar venture capital: in 2022 waren 88 van de 447 investment professionals in VC vrouw. Een jaar eerder was die verhouding 65 van de 365. Het percentage vrouwen steeg hiermee van achttien naar twintig procent. Van de toename van 82 mensen, was 28 procent vrouw. VC loopt voor op PE als het gaat om het percentage vrouwen (twintig procent versus twaalf procent).
“In private equity gaat je betrokkenheid 24/7 door, een deal is natuurlijk een deal, maar je kunt vaak wél je eigen uren indelen”, aldus Jansen Verplanke. “Ik ken vrouwen die de industrie hebben verlaten, puur omdat ze geen mentor hadden om daarmee hun ervaringen te delen en deze naar waarde te plaatsen. Als Eva, ik noem maar een naam, in een meeting oppert dat een bedrijf naar Duitsland zou moeten en er volgt slechts stilte… Terwijl als Wim even later exact hetzelfde oreert er volmondig wordt gereageerd met: ‘Ja, heel goed idee van je Wim!’ Daar en dan kan zo’n mentorship wonderen verrichten.”
Vertaald naar regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM) en corporate venture capital (CVC) : het aantal vrouwen is hier consistent relatief hoog. In 2022 was het percentage vrouwelijke investment professionals bij ROM’s 26 procent (in 2021 28 procent), bij CVC’s 27 procent (in 2021 24 procent). Behoud van vrouwen bij ROM’s en CVC’s verdient de focus.
Junior versus senior : de groei van vrouwelijke investment professionals is vooral zichtbaar op junior niveau. Dat percentage steeg in private equity van zeventien procent in 2021 naar twintig procent vorig jaar. Bij senior vrouwelijke investment professionals in PE steeg het percentage van drie naar vier procent, nog steeds relatief laag. Het percentage junior vrouwelijke professionals in VC steeg van 29 procent in 2021 naar 38 procent in 2022. Bij senior vrouwelijke investment professionals in VC steeg het percentage van elf naar dertien procent.
Mannen-teams: Het aantal teams met louter mannen neemt af. In 2021 had 57 procent van de 145 firma’s geen vrouwen in de investment teams. Vorig jaar daalde dat percentage naar 51 procent van de 145 teams.
M&A wordt op dit moment gekenmerkt door implementatie van nieuwe technologieën. Inmiddels is iedereen bekend met de VDR (Virtual Data Room) die de dataroom heeft vervangen en OCR, die het scannen van contracten en documenten vergaand heeft geautomatiseerd. En het team van analisten voor de Dag 1-, maand- en kwartaal- rapportages is tegenwoordig vervangen door rapportage-applicatiespecialisten.
Hetzelfde geldt voor infrastructuur. Voorheen moesten netwerkverbindingen en netwerkapparatuur besteld worden voor lokale datacenters. Dit alles vergde maanden doorlooptijd en soms letterlijk graafmachines voor het leggen van de netwerkkabels. Het ‘ompluggen’ van netwerkkabels, etc. kon daarna pas echt beginnen. Tegenwoordig worden netwerken geconfigureerd over de bestaande infrastructuren in de cloud, hetgeen een paar weken werk is voor netwerk- en cybersecurityspecialisten.
Ook de implementatie van businessprocessen bij een M&A-deal zijn aan digitalisering onderhevig. Voorheen werden zowel separaties als integraties op basis van ‘like for like’ gerealiseerd: het splitsen van processen werd gedaan op basis van de status quo en het integreren van de systemen ging zowel via ‘absorptie’ (alles naar één leidend platform) als ‘best of breed’ (combineren van bestaande systemen).
Deze aanpak gaat niet meer op: infrastructuur moet naar de cloud en bij voorkeur in een (IAAS-) service model (indien nog niet gebeurd) en applicaties moeten ‘toekomstbestendig’ en ook naar een (SAAS-) servicemodel gebracht worden. Dit betekent meestal een migratie naar een nieuw platform. Bij de implementatie van een nieuw platform is datamigratie een kritieke stap in het migratieproces. Ook dit is nu verregaand geautomatiseerd middels data migration tooling, waar voorheen nog
handmatig geëxporteerd, geconverteerd, getest en geïmporteerd moest worden.
De adoptie van cloud en nieuwe technologieën brengt dus veel voordeel. De allernieuwste ontwikkelingen op dit gebied zijn de door kunstmatige intelligentie (AI) gedreven datarooms. Technologie brengt ook nieuwe risico’s, met name op het gebied van cybersecurity. Cybersecurity is niet enkel meer alleen een IT- risico, maar is een business kritisch risico op CEO-niveau. Ook de M&A-verantwoordelijke kan er niet (meer) omheen en het hoort thuis in de standard due diligence ‘tool-kit’ bij overnames.
En de volgende stap? Dat is waarschijnlijk het gebruik van AI om het proces, het toekomstig ontwerp, planning en management van M&A transformaties verder te digitaliseren. Het is wel duidelijk: de nadruk van het werk van M&A consultant verschuift onherroepelijk naar digitale strategie & technologische transformatie. Wie dit onderkent, blijft een volwaardig gesprekspartner.
BARTELS M&A CONSULTING MANAGING PARTNER, TATA CONSULTANCY SERVICES
Tata Consultancy Services is partner van de M&A Community
Als er één branche een tik kreeg door corona, dan was het de markt voor toerisme en leisure. Er werd immers niet gereisd, en veel a ractie- en vakantieparken moesten de deuren sluiten. Na corona is de markt dan ook weer enorm opgeveerd, al was er niet in alle segmenten paniek. “Tijdens en na corona is er niet één hotelier die zijn hotelpand of locatie gedwongen hee moeten verkopen. De hotellerie blij een heel goede branche om in te investeren en te financieren.”
DOOR ROB ROELOFS | BEELD SHUTTERSTOCK
’Consumenten bezuinigen simpelweg niet op vakanties’
Vier punten
• Hotelbranche blij onverminderd populair
• Schaalvergroting vergroot kans op overleven
• Sustainable financing staat hoog in het vaandel
• Personeelstekort en verspilling drukken marges
Zou je een ijsbeer laten verdrinken? Gekke vraag misschien, er zullen weinig mensen zijn die in het water springen om al watertrappelend een wild dier uit de koude zee te trekken. Toch zien veel hotelgasten een ijsbeer te water gaan; in een poging om energieverbruik te beperken, installeren hoteleigenaren in de douche een display met daarop een ijsbeer op een ijsschots. Hoe langer de gast doucht, hoe meer ijs er afbrokkelt. Zo wil het hotel de gast op een aansprekende manier wijzen op energieverspilling.
Toerisme en leisure kent een paar segmenten. De hotelwereld is verreweg de grootste, zowel qua omzet als volume. Daarnaast gaat er veel geld om in reizen, attractieen vakantieparken en in horeca. En hoe deze segmenten ervoor staan, dat verschilt enorm.
In de reisbranche (touroperators, reisplatforms) en bij de vakantieparken is er - al jaren - sprake van een forse consolidatiegolf. In de horeca is de ketenvorming gemiddeld. Waar in 2012 nog zeven op de honderd locaties behoorde tot een keten, is dat tien jaar later gestegen tot elf op de honderd locaties. Sinds 2019 komt de groei van het aanbod in de horecasector voornamelijk van bedrijven die behoren tot een keten.
In de dagrecreatie en in de hotellerie is minder sprake van fusies en overnames. Attractieparken en dierentuinen staan zelden te koop. Wel groeien ketens als Merlin Entertainment (eigenaar van Legoland Scheveningen, Sealife, Dungeon Amsterdam, Madame Tussauds) en franchiseformules zoals MonkeyTown gestaag door.
Stef Driessen, sector banker Leisure bij ABN AMRO, ziet een gezonde hotelbranche. “Over een periode van 40 jaar zijn de bezettingsgraden heel steady, behalve dan in de coronajaren. Vraag en aanbod liggen in de hotelwereld dan ook dicht bij elkaar. De markt profiteert bovendien van de vergrijzing. Over tien jaar is 25 procent van de bevolking 65 jaar of ouder en die groep is heel reislustig. Ze boeken bovengemiddeld veel korte trips, ook in eigen land, en daar profiteert de branche van.”
En hoewel de markt behoorlijk hersteld lijkt van de coronajaren, is dat niet overal zo. De zakelijke markt blijft achter, met name de intercontinentale reizigers zijn nog niet allemaal terug. “Dat heeft alles te maken met de opkomst van Teams en Zoom en de duurzaamheids-
1. Technologie: Hotels moeten investeren in technologie om de gastervaring te verbeteren. Dit omvat zaken als digitale check-ins, keyless entry en mobiele apps waarmee gasten hotelvoorzieningen kunnen boeken en communiceren met hotelmedewerkers.
2. Duurzaamheid: Hotels moeten zich inzetten om hun impact op het milieu te verminderen. Dit kan onder meer door het gebruik van groene energie, verminderd waterverbruik, recyclingprogramma's en minder voedselverspilling.
3. Personalisatie: Hotels kijken naar meer gepersonaliseerde diensten, zoals het bieden van gepersonaliseerde in-room entertainment en speciale aanbiedingen voor gasten die vaker bij het hotel verblijven.
4. Toename in ‘staycations’: Er is een toename in het aantal mensen dat ervoor kiest om binnen Nederland op vakantie te gaan. Hierdoor zullen hotels in Nederland in 2023 waarschijnlijk meer lokale toeristen aantrekken dan internationale reizigers.
5. Hygiëne en veiligheid: Hotels moeten aandacht besteden aan de hygiëne en veiligheid van hun gasten. Dit kan onder andere betekenen dat er meer geïnvesteerd wordt in de schoonmaak van de kamers en gemeenschappelijke ruimtes en het implementeren van veiligheidsprotocollen.
doelstellingen van corporates. Zij bundelen graag hun afspraken; niet langer meerdere eendaagse trips, maar één keer per jaar een paar dagen.”
Daphne Bens, partner bij DLA Piper en gespecialiseerd in fusies en overnames in de hospitality en leisure, ziet een voordeel voor de hotellerie. “Iedereen in deze branche moest tijdens corona noodgedwongen technologie omarmen, en dat was eigenlijk wel goed. Veel bedrijven liepen hierin achter, dus deze stap is een positieve uitkomst.” Wel ziet ze een nieuwe crisis opdoemen voor de markt, en dat zijn de kosten van levensonderhoud. “2022 begon waanzinnig, veel ondernemingen in de sector waren snel weer op orde. Die groei wordt nu getemperd door deze kosten en dat heeft impact op de sector.”
Ook is het reisgedrag van consumenten nog wispelturiger geworden. “Het is minder voorspelbaar, en dat maakt investeren voor de lange termijn lastig, zien we. De markt is heel divers. Er is een grote groep ouderen die gemak en comfort zoekt en er is de instagram-generatie, die zoekt naar de hot & happening-spots. Daarnaast is er de duurzame reiziger. Die groep wil graag reizen, maar
wel zo verantwoordelijk mogelijk. En alle groepen zijn belangrijk voor de branche.”
Het aantal toeristische overnachtingen komt dit jaar boven dat van voor de coronapandemie, verwacht Driessen. Zo ontvangt Nederland dit jaar naar verwachting 18,5 miljoen buitenlandse toeristen. De helft van hen verblijft in een hotel. In de hotelwereld zijn de marges overigens prima. Die liggen boven de dertig procent, becijferde ABN AMRO, maar ze staan wel onder druk. Vervolgstappen zijn nodig, zien de analisten. Wie al in duurzaamheid heeft geïnvesteerd, profiteert.
Bij de ontbijtbuffetten verdwijnt bij veel hotels zomaar de helft in de kliko. Driessen: “Als je deze verspilling weet te halveren, dan schiet de marge omhoog. Ook de energierekening vormde in het verleden maar een klein deel van de omzet, maar die ligt nu veel hoger. Waterbesparingskoppen in de douches kunnen je tienduizenden euro’s per jaar schelen. En een gast merkt het verschil niet.” Toch ligt de snelheid waarmee dergelijke stappen worden genomen niet hoog. “Het personeelstekort is nog altijd hoog in hospitality. Dat komt door het relatief hoge verloop. Hotels zijn dus continu mensen aan het inwerken. Dat beperkt de productiviteit. Als een hotel dit verloop weet te reduceren, dan winnen ze ook op alle fronten.”
Het goede nieuws: de heropleving van de toeristenstroom komt vanuit vrijwel alle continenten. Waar tot voor kort vanwege de reisbeperkingen vooral Europeanen naar Nederland op vakantie gingen, stappen in 2023 ook weer Amerikanen en Aziaten in het vliegtuig. Corona is nauwelijks meer van invloed op het reisgedrag, conclu-
WAT ZIJN DE AANDACHTSPUNTEN VOOR DE LEISUREBRANCHE IN 2023?
1. Digitale ervaringen: Augmented reality, virtual reality en gamification worden steeds populairder in de vrijetijdsbranche. Dit biedt gasten de mogelijkheid om unieke en interactieve ervaringen te beleven.
2. Duurzaamheid: Duurzaamheid blijft een belangrijk aandachtspunt. Steeds meer gasten gaan op zoek naar duurzame accommodaties, att racties en activiteiten. Hierdoor zullen bedrijven in de vrijetijdsbranche hun focus op duurzaamheid moeten vergroten om concurrerend te blijven.
3. Outdoor activiteiten: Door de pandemie is de interesse in outdooractiviteiten toegenomen en deze trend zet in 2023 door. Hierdoor zullen bedrijven in de vrijetijdsbranche zich meer richten op activiteiten in de natuur, zoals wandelen, fietsen en kanoën.
4. Lokale ervaringen: Door de pandemie zullen reizen binnen Nederland populair blijven. Dit biedt kansen voor bedrijven in de vrijetijdsbranche om zich te richten op lokale ervaringen, zoals culinaire tours, stadswandelingen en culturele evenementen.
5. Hygiëne en veiligheid: Net als in de hotelbranche zal hygiëne en veiligheid ook in de vrijetijdsbranche een belangrijke rol blijven spelen. Bedrijven richten zich op het implementeren van veiligheidsprotocollen om de veiligheid van hun gasten te waarborgen.
deert het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC) dan ook.
Zowel de bezettingsgraad, de kamerprijs als de opbrengsten per beschikbare kamer nemen toe. De bezettingsgraad steeg in Nederland van pakweg 39 procent in 2021 naar 64 procent nu, en de gemiddelde kamerprijs in die periode kroop van 125 euro naar ongeveer 133 euro. In de zomer van 2022 herstelden de hotelkamerprijzen in de meeste Nederlandse hotelsteden. Vooral de hotels in Rotterdam en Den Haag waren in trek. In Rotterdam betaalden de investeringen in zakelijke evenementen en cultuur zich uit.
Deze situatie betekent ook dat er graag geïnvesteerd wordt in de hotelbranche. Driessen: “Het is een mooie branche om te financieren. Tijdens corona waren er bijvoorbeeld nul gedwongen verkopen van hotels, omdat er geloof bleef in de markt. De Golden Tulip-keten ging
in 2009 failliet, maar banken en investeerders hebben daar geen euro verloren omdat kopers in de rij stonden om de hotels over te nemen. En als er wel nood aan de man is, is een hotel vrij snel om te bouwen naar woningen voor andere doelgroepen, zoals studenten, vluchtelingen of senioren.”
Het toerisme is misschien weer terug op het niveau van voor de pandemie, maar de onderliggende problemen voor de hoteliers zijn daarmee niet verdwenen. Zo is de belastingschuld in coronatijd voor hotels flink opgelopen, kampen bijna alle ondernemers met chronische personeelstekorten en is er een recordinflatie, die zich vertaalt in fors gestegen grondstof- en energiekosten.
Duurzaam reizen is dus een trend, en die is ook terug te zien in de reisbranche, bij vakantieparken, campings
en dagattracties. Tegelijk gingen transacties in deze markten de laatste jaren langzamer dan voorheen, merkt Bens. “Er zijn wel transacties gedaan, maar ze verlopen trager dan anders. Dat komt omdat niemand wist hoe het verder zou gaan in de wereld. Maar ze hebben uiteindelijk wel het juiste rendement opgeleverd. Er is geen uitverkoop geweest. We vermoedden wel dat hotels een goede kans van slagen hadden als de markt weer zou normaliseren, en dat is ook gebleken.”
De reisbranche staat er anders voor, weet Driessen. Zij zijn gevoelig voor invloeden van buitenaf. “Reisorganisaties kunnen ernstige problemen ondervinden van vulkanen op IJsland, beperkingen op luchthavens of geopolitieke spanningen. Outbound travel heeft het hoogste risicoprofiel en relatief lage marges. Dat maakt ze kwetsbaar, zeker als er een sterke afhankelijkheid is van last-minute en impulsverkopen.”
In de horeca komen nu de faillissementen los, en dan met name onder de kleinere organisaties. Zij kampen met belastingschulden, weggevallen NOW-regelingen en personeelstekort. Grotere organisaties en ketens hebben vaak meer slagkracht, en kunnen het hoofd boven water houden. Dat betekent wel dat er consolidatie in de markt plaatsvindt.
In de campingbranche is de laatste jaren een bijzondere ontwikkeling. Franse familiebedrijven hebben zich gestort op Nederlandse campings en vakantieparken. Dat is vrij opmerkelijk, vindt ook Driessen. Maar aan de andere kant; de Fransen zijn van oudsher op Nederlanders gericht. Ze zien dat Nederlanders nu vaker in eigen land op vakantie gaan. Als de Nederlanders niet naar ons komen, dan komen wij naar hen, zo redeneren ze.”
Buitenlandse belangstelling voor de hotels in Nederland is groot, met name in Amsterdam. Maar de vraag
overtreft het aanbod, er is relatief weinig te koop, zien Bens en Driessen. Bens: “We zien wel dat bedrijven samengaan die elkaar aanvullen. Traditionele Europese hotels gaan bijvoorbeeld samen met Aziatische partijen die zich richten op luxe resorts. Zo vergroten en verbreden spelers hun aanbod.”
In het algemeen staat de branche er prima voor. “We zijn heel optimistisch. Vakantie is bijvoorbeeld het laatste waar Nederlanders op bezuinigen. Dat is niet nieuw, dat zag je ook in de kredietcrisis van 2008. Ondanks een relatief hoge werkloosheid bleven mensen reizen.”
Bens ziet ook dat de ESG-agenda in de branche voet aan de grond krijgt. “Dat moet ook, want er komt steeds meer regelgeving op dit gebied en de branche is een grote energieverbruiker. Sustainable financing is populair, en dat is goed want dat mes snijdt aan twee kanten. Spelers krijgen een betere financiering, en de wereld krijgt schonere oplossingen.”
De uitdaging om relevante en kwalitatieve managementinformatie te creëren wordt steeds groter. Bij Bluefield zijn ze ervan overtuigd dat focus de sleutel tot succes is. Volledige aandacht voor je strategische doelen, géén uitzonderingen. Goede stuurinformatie is hierbij onmisbaar. De stormachtige groei van fondsen de afgelopen jaren leidde tot een navenante toename van het aantal portfoliobedrijven en add-ons. De grens van wat Excel aankan wordt hierdoor sneller bereikt.
De uitdagingen rond stuurinformatie worden niet alleen groter door de groei van fondsen.
“De eisen die portfoliobedrijven en investeerders aan elkaar stellen nemen toe”, zo legt Arnoud Rijpstra (40), één van de zes directors van Bluefield uit. “Portfoliobedrijven moeten vaak een berg aan informatie aanleveren, maar krijgen daar slechts beperkt iets voor terug.”
Ook is er, zo concluderen ze bij Bluefield, steeds meer aandacht voor operationele, commerciële en ESG-indicatoren gekomen, waardoor de complexiteit van reporting en consolidatie nu groter is dan een paar jaar geleden.
“Benchmarking over portfoliobedrijven heen geeft aan alle partijen inzicht en zorgt voor prikkels om tot verbetering van de resultaten te komen. Excellente informatie-
Bluefi eld is een hands-on-business-consultancybedrijf gespecialiseerd in het creëren van excellente stuurinformatie en effi ciënte organisaties met robuuste systemen. Director Arnoud Rijpstra over de uitdagingen bij het creëren van excellente stuurinformatie.
voorziening maakt ambitieuze ondernemingen effectiever, behendiger en dus nóg succesvoller.”
“Stuurinformatie op bedrijfsniveau is vaak al een uitdaging, maar registratie, consolidatie en reporting over meerdere bedrijven heen levert investeerders de nodige hoofdbrekens op”, weet Rijpstra. “Want rapporteren vindt nog vaak plaats in Excel, óók bij private equity-partijen. Daarom ontwikkelden wij het afgelopen jaar speciaal voor PE-organisaties een volledig schaalbare oplossing. Portfolio dashboards waarin alle revelante informatie efficiënt en inzichtelijk wordt samengebracht.”
Excellente stuurinformatie realiseren gaat veel verder dan alleen het creëren van een dashboard. “Alleen met kennis van de bedrijfsdoelstellingen, processen en finance kan je excellente stuurinformatie realiseren. Zo is goede registratie van data in geoptimaliseerde end-toend processen onmisbaar.”
Het interview met Arnoud Rijpstra vindt plaats bij een groot innovatief bedrijf in Amsterdam. Bluefield voert projecten uit door zelfsturende teams naar opdrachtge-
vers, en dus op locatie, te sturen. “Met ruim 100 experts combineren wij diepgaande kennis, brede ervaring en een onafhankelijke positie om op maat gemaakte oplossingen te leveren”, zo vermeldt de website van het consultancybedrijf.
Over het hands-on karakter van Bluefield, zegt Rijpstra: “Verandering vergt een gestructureerde aanpak. Belangrijk onderdeel van onze werkwijze is daarom het creëren van draagvlak, zowel onder managers als medewerkers. Projecten ronden we af met een zorgvuldige overdracht naar de lijnorganisatie. Zodat het next level ook echt ‘business as usual’ wordt. Verwacht van Bluefield geen uitgebreide en ingewikkelde rapporten, geen eindeloos voortkabbelende PowerPointpresentaties. Helder en duurzaam resultaat implementeren in nauwe samenwerking met de opdrachtgever binnen de afgesproken tijd en budget. Dat is de Bluefield formule.”
De ambitieuze bedrijven waar Bluefield zich op richt –met een omzet vanaf 50 miljoen euro per jaar en in 60 procent van de gevallen met een PE-partij daarboven – hebben vaak te maken met groeistuipen. Omdat het snel, té snel, gaat. Omdat de informatievoorziening bij die onstuimige groei achterblijft. De meest voorkomende problemen worden veroorzaakt door handmatige proces-
“Stuurinformatie op bedrijfsniveau is vaak al een uitdaging, maar registratie, consolidatie en reporting over meerdere bedrijven heen levert investeerders de nodige hoofdbrekens op”
sen. Want die werken fouten in de hand. En omdat er bij middelgrote bedrijven ‘veel doeners, maar weinig procesdenkers zijn’. Risico’s op het maken van fouten ontstaan vaak ook nog eens door gefragmenteerde systeemlandschappen.
“Tja, en bij groei begint het al snel te piepen en te kraken”, weet Arnoud Rijpstra uit ervaring. “Dan is het zaak uit te vinden wáár het niet optimaal gaat, bij welke divisie de resultaten achterblijven. Om maar een voorbeeld te geven. Er zijn steeds meer grote fondsen en die kopen veel. Wat dan volgt, zijn directiewisselingen. Er is de noodzaak van betere reporting. Schaalbaar, toekomstbestendig. Wij zijn er voor alles wat de CFO en de CIO op hun bordje hebben. Accounting, controlling, reporting en systemen.”
Als Bluefield bij een organisatie binnenkomt, duurt het maken van een analyse en het opstellen van een projectplan twee weken. Verbeterprojecten worden gestart met een QuickScan. Dit is een op interviews gebaseerde nulmeting op de huidige kwaliteit van finance, processen, data, rapportages en systemen. Zelf claimt Bluefield daarmee sneller en grondiger te werken dan de concurrentie.
Zoals al blijkt uit het trio FD Gazelles in de prijzenkast, groeit Bluefield zelf ook als kool. Goede collega’s vinden
blijkt daarbij niet zo’n probleem. “Wij doen geen audit, ook geen due diligence. Wij implementeren verbeteringen, wij staan met onze poten in de klei bij de bedrijven waar wij werken – dit spreekt talent aan”, constateert Rijpstra. “Hou het simpel, recht door zee, wees benaderbaar, géén ivoren torens, géén old school partner-structuren.”
“ESG wordt steeds belangrijker”, aldus de director van Bluefield. “Er is steeds meer interesse van consumenten, investeerders en ketenpartners en door nieuwe wetgeving vanuit de EU worden bedrijven binnenkort verplicht om hun informatieverschaffing uit te breiden.”
“De ESG-informatie zal worden gecontroleerd door de accountant en moet daarom dezelfde kwaliteit krijgen als de financiële informatie in het jaarverslag inclusief audit trail”, zo vervolgt Arnoud Rijpstra. Met nieuwe ESGdienstverlening levert Bluefield een oplossing voor deze uitdaging. “Wij zorgen voor de correcte registratie van ESG-data en creëren dashboards die inzicht geven in de duurzaamheidsperformance van de hele beleggingsportefeuille. Hiermee kan je duidelijk inzicht geven aan al je stakeholders.”
Een fusie, overname of herstructurering is een grote stap voor bedrijven en hun stakeholders. Met verwachtingen ten aanzien van groei, waardevermeerdering en kostenbesparing. Maar ook ten aanzien van een projectmatige en gestructureerde M&A-deal en daaropvolgende post-acquisition integration van bedrijven of bedrijfsonderdelen. Bedrijven vragen hun fiscale- en juridische dienstverleners dan vaak om een holistische projectaanpak. Maar hoe werkt die en wat mag u van uw adviseurs verwachten?
De praktijk leert dat niet alle verwachtingen ten aanzien van een transactie en herstructurering worden waargemaakt. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Bedrijven, activiteiten en mensen passen minder goed bij elkaar dan gedacht, economische, politieke en maatschappelijke winden kunnen stevig waaien en een transactie complexer maken. ESG speelt bijvoorbeeld een steeds grotere rol bij M&A-deals en biedt ondernemingen kansen om waarde te vergroten en risico's te verkleinen. Maar ook de nieuwe minimumwinstbelasting, die nu in veel landen hoog op de fiscale agenda staat, speelt een rol. Net als stakeholders die zich nadrukkelijker roeren en werknemers die werkgevers houden aan de belofte om ook na de coronapandemie te kunnen werken waar ze maar willen.
Het geeft de complexiteit, risico's en uitdagingen aan van fusies, overnames en herstructureringen in een internationale context. Die vragen om de juiste internationale expertise en ervaring op het gebied van onder andere
belastingen, M&A, arbeidsrecht, intellectueel eigendom, vastgoed en financieringen.
Bedrijven verwachten van een advocatenkantoor dan ook een holistische projectaanpak, waarbinnen advocaten, fiscalisten, notarissen, economists en legal projectmanagers met ervaring in een specifieke sector en jurisdictie écht samenwerken. Door processen te verbeteren, samenwerking centraal te stellen en technologie te ontwikkelen en te gebruiken. En aanpak en scope zo te bepalen dat de eerste stap en richting ook meteen de juiste zijn.
Een holistische projectaanpak is voor Baker McKenziemet alle expertise onder een wereldwijd dak - natuurlijk bekend terrein. Voor cliënten en andere partijen is dat soms anders of nog nieuw. Zij zijn vaak gewend dat hun fiscalisten en juristen in alle opzichten wat verder van elkaar vandaan zitten. En dat de benodigde kennis en ervaring niet altijd beschikbaar zijn. Maar in de huidige complexe wereld van internationale transacties en herstructureringen is een holistische manier van werken een absolute must. Zodat verwachtingen ook worden waargemaakt.
Laura Rietvelt en Wibren Veldhuizen zijn twee van de meer dan twintig sprekers op Ahead of Tax & Legal 2023 van Baker McKenzie op 1 juni aanstaande in Amsterdam.
Baker McKenzie is partner van de M&A Community
De coronacrisis, problemen in toeleveringsketens, inflatie, bedrijven vonden afgelopen jaren grote uitdagingen op hun pad. Toch was het aantal ondernemingen dat financieel moest herstructureren beperkt. Dat gaat het komende jaar veranderen, verwachten Paul van Beerendonk, Menno Booij en Vincent van Liere, managing directors bij Alvarez & Marsal.
DJAJA OTTENHOF | BEELD TON ZONNEVELDHet advieskantoor is van oorsprong gespecialiseerd in herstructureringen. Het had in de financiële crisis van 2008 bijvoorbeeld een leidende rol bij de afwikkeling van het faillissement van zakenbank Lehman Brothers. Alvarez & Marsal is nu in de VS betrokken bij de afwikkeling van cryptoplatform FTX dat vorig jaar in de problemen kwam en bij SVB, de gevallen bank uit Silicon Valley.
Opgericht in 1983, heeft Alvarez & Marsal nu wereldwijd meer dan 7.500 medewerkers. Aan de herstructureringstak zijn de afgelopen jaren verschillende andere adviesgebieden toegevoegd zoals Transaction Advisory, Tax, Valuations en Performance Improvement. Het inmiddels zeventigkoppige Nederlandse team is gevestigd aan de Amsterdamse Zuidas.
Bedrijven bellen Alvarez & Marsal onder andere als ze problemen voorzien met hun cashmanagement, vertelt Van Beerendonk. “Je moet dan gaan kijken waar je geld vandaan gaat halen. Wij helpen de CFO en de treasurer om de hiervoor benodigde inzichten te krijgen en dat hele proces te managen. Eigenlijk helpen we het bedrijf aan te sturen. Ik zeg altijd ‘We’re gonna put the CFO on steroids and we’re the steroids’.” Alvarez & Marsal geeft advies, helpt bij het opstellen van plannen en kan zo nodig ook eigen mensen inzetten om interimrollen te vervullen.
In de coronacrisis hield de overheid hele bedrijfstakken overeind met steunprogramma’s. Ondanks die maatregelen was het managen van cash wel heel belangrijk. Van Beerendonk: “Het ging om een snelle executie van
DOORprogramma’s om kostenniveaus zo veel mogelijk in lijn te brengen met de nieuwe werkelijkheid. Die focus op cashmanagement zit echt in ons DNA, dat hebben wij heel goed in de vingers.”
Met het einde van de pandemie kwam het herstel van de economie. Tegelijk ontstonden grote problemen in toeleveringsketens met schaarste van personeel en het afgelopen jaar natuurlijk de inflatie. “Bij de eerste bedrijven die daarmee te maken kregen zat het probleem met name aan de energiekant. Denk bijvoorbeeld aan de logistiek. Net iets later kwam de grondstoffenkant daarbij. Bedrijven die daar een grote kostencomponent in hebben kregen een ontzettend groot probleem”, aldus Van Beerendonk.
Het betekende dat bedrijven opnieuw snel moesten schakelen, zowel aan de verkoop- als aan de inkoopkant. “Neem een onderneming met een lineup met machines met een hoge energieconsumptie. Wat doe je daarmee? Laat je ze allemaal draaien, of juist helemaal niet, of ga je er een paar uitzetten? Dat soort vraagstukken zijn wij heel veel mee bezig geweest.”
Dat was in een situatie waarin de cashpositie bij veel bedrijven nog steeds goed was. Maar dat is nu aan het veranderen, ziet Van Liere. Daarbij is een nieuw pijnpunt dat in de coronacrisis uitgestelde belastingen nu alsnog betaald moeten worden.
“Bedrijven die het voor 2020 al lastig hadden met hun bedrijfsmodel hebben vaak optimaal gebruikgemaakt van de steunmaatregelen. Daar is het probleem gewoon doorgeschoven. Andere bedrijven hebben te maken met een cocktail van forse loon- en huurverhogingen en het terugbetalen van uitgestelde belastingen. Dat gaat gewoon voor pijn zorgen en dat zien we nu gebeuren.”
De financiële problemen van bedrijven kunnen betekenen dat er een financiële herstructurering nodig is. En daarvoor is de medewerking van schuldeisers nodig. Een belangrijk nieuw instrument dat een onderneming op de rand van faillissement kan aanwenden is een herstructurering en een doorstart met behulp van de zogenaamde WHOA. Deze nieuwe wet, sinds 1 januari 2021 van kracht, is vergelijkbaar met de Amerikaanse Chapter 11 procedure of het Britse Scheme of Arrangement. Met de WHOAprocedure kan een onderneming tijd kopen om in een afkoelingsperiode te zoeken naar een uitweg. Uiteindelijk kan de rechter kredietverschaffers die dwarsliggen dwingen mee te werken aan een doorstart.
Het is een extra instrument in de gereedschapskist zegt Van Liere. “Voorheen had je alleen plan A, zorgen dat je er met z’n allen uit komt en plan B, zorgen dat je het maximale uit het faillissement haalt. Nu wordt faillissement plan C, en de WHOA plan B. Dat is prettig want een surseance in het bestaande Nederlandse faillissementsrecht betekent in 99 procent van de gevallen dat je richting faillissement gaat.”
Een van de eerste grote herstructureringen waarbij een onderneming een beroep deed op de WHOA is die van scheepsbouwer IHC. Alvarez & Marsal heeft de onderneming in het proces geassisteerd. “Daar is een akkoord bereikt met ruim twee derde van de schuldeisers. Drie banken hebben aangegeven dat ze niet mee wilden doen met dat akkoord, maar de meerderheid steunde de onderneming die naar de rechter is gestapt. Vervolgens hebben die drie andere partijen zich in het akkoord moeten schikken”, aldus Van Liere.
Als een afweging moet worden gemaakt over een herstructurering is heel belangrijk dat er een goed beeld is
van de waarde van de onderneming in de verschillende scenario’s. Het opstellen van dit soort waarderingen doet Alvarez & Marsal ook. Booij is daar als managing director van het valuations and modelling team verantwoordelijk voor.
“Wij analyseren of het voortbestaan van de onderneming financieel meer oplevert voor de crediteuren dan een liquidatie. We moeten dus zowel die liquidatiewaarde vaststellen en kijken wat de waarde is op het moment dat de financiële herstructurering lukt. Het kan dat de waarde van de onderneming in de schuld breekt, maar er kan ook uitkomen dat zelfs de aandeelhouder nog in the money is.”
Is al te merken dat bedrijven de WHOA op hun radar hebben? “Er zijn wel meer klanten die bellen om te kijken of de WHOA-procedure een oplossing zou kunnen zijn”, antwoordt Van Beerendonk. “Er zijn zeker bedrijven die vooruitkijken naar de ontwikkeling van hun cashpositie. De uitgestelde belasting speelt daarbij een rol, maar het is niet het enige. Ze denken na hoe ze hiermee omgaan en of dit een mogelijke oplossing zou kunnen zijn. Voor mij zitten daar in ieder geval wel altijd nog een heel aantal stappen voor.”
Het uitgangspunt is bij elke herstructurering namelijk dat de onderneming er met alle schuldeisers, kredietverschaffers en andere belanghebbenden samen uitkomt. “Je gaat om de tafel zitten. Je gaat eerst onderzoeken wat de oorzaak van de problematiek is en vervolgens wat de mogelijkheden zijn, welke herstructureringsplannen je kunt maken, hoe het zit met alle stakeholders. Dat is altijd een prettiger proces dan dat je echt naar de WHOA gaat.”
Uiteindelijk is het managen van het proces de sleutel om een herstructurering te laten slagen, concludeert Van Liere. “Het gaat natuurlijk niet alleen maar om de analyse die wij doen en de rapporten die wij opleveren, maar vooral om het proces en het bijbehorende stakeholder management. Wij zeggen altijd open, eerlijk en transparant waar het op staat. We maken zaken niet mooier dan ze zijn, want daar heb je in zo'n situatie namelijk niet zoveel aan. Dat is ook een heel belangrijk deel van onze rol.”
De wereld kampt nog steeds met grote uitdagingen op geopolitiek en macroeconomisch gebied, maar de M&A-wereld draait nog steeds door. Het aantal grote corporate deals is beperkt, maar middelgrote transacties door bedrijven en private equityfirma's vinden nog volop plaats.
In 2022 begonnen we het jaar met een geopolitieke crisis door de Russische invasie van Oekraïne. Dit jaar begonnen we - bijna - met een wereldwijde bankencrisis. Deze crisis werd op het nippertje voorkomen door ingrijpen bij de Silicon Valley Bank en Credit Suisse, maar het gevaar is niet geweken. Daarvoor waarschuwt het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in een halfjaarlijks rapport over de wereldeconomie en over de stabiliteit van de financiële sector.
Deze onzekerheid werkt ook door in de dealmarkt, ziet zakenbankier Nick Aperghis (Aperghis & Co) die dankzij de ABN AMRO-deal de eerste positie in de League Tables voor beste adviseurs weet te pakken als het gaat om dealwaarde. “Natuurlijk blijft het klimaat voor fusie- en overnametransacties buitengewoon uitdagend, en maakt de toenemende bezorgdheid over de bredere economie vele partijen terughoudend om transacties te starten of voort te zetten. Daarnaast is de vraag of een potentiële bankencrisis vermeden is of slechts is uitgesteld. Tegelijkertijd zien wij ook vele klanten verder kijken en voorbereidingen treffen voor transacties op de middellange termijn.”
Gaat het om dealvolume verovert Harald Miedema (Clearwater International, voorheen PhiDelphi Corporate Finance) de top spot. “Ondanks de onzekerheid in de markt zien we voldoende dealvolume en maken we als Clearwater International in Nederland een vliegende start dit jaar. Hogere rentes zijn een realiteit geworden en de duidelijkheid daarover betekent ook weer meer stabiliteit. Met ons versterkte internationale profiel sinds begin april is het vooruitzicht voor 2023 voor ons positief en zijn we onderweg een prachtig jaar te realiseren.”
Bij de advocaten wordt de top 3 qua dealwaarde ingevuld door Jeroen Thijssen (Clifford Chance Amsterdam), Reinier Kleipool (De Brauw Blackstone Westbroek) en Hanneke Rothbarth (Freshfields Bruckhaus Deringer).
Thijssen was onder meer in de lead bij de verkoop van de retail assets van TotalEnergies in Duitsland en de Benelux aan het Canadese Couche-Tard, een deal van 3,1 miljard euro. Kleipool zat bij deze deal aan de andere kant van de tafel als advocaat voor Couche-Tard. Hanneke Rothbarth beleefde eveneens een succesvol kwartaal. Ze stond Boskalis bij met de verkoop van Smit Lamnalco aan Boluda Corporación Marítima (dealwaarde > 500 miljoen) en vertegenwoordigde het Zweede Ankor dat samen met Marlin Equity Partners media monitoring & social analytics platform Meltwater overnam (dealwaarde 542 miljoen euro).
Ook bij de kantoren staat Clifford Chance op plek één als het gaat om dealwaarde. Stephanie Horowitz van deze firma zegt: “Als kantoor hadden we een druk jaar ondanks dat de geopolitieke situatie, de stijgende rente en de hoge inflatie geen goede omstandigheden voor overnames opleveren. Als deze omstandigheden gaan wijzigen, gaan we ongetwijfeld een toename van transactieactiviteit zien, in het bijzonder van financiële investeerders.”
Bij dealvolume Legal Advisory worden de eerste drie posities ingenomen door Marius Ankum (Vriman M&A Lawyers), Wytse Huidekoper (deBreij) en Kevin Beukeveld (Lexence). “Ondanks een turbulente markt, valt de
“De lastigere toegang tot financiering tegen hogere kosten en de nog steeds onzekere geopolitieke factoren zal zijn weerslag hebben in de waardering van bedrijven.”
M&A activiteit in het mid-market segment niet stil", aldus Marius Ankum die bij maar liefst acht transacties adviseerde het afgelopen kwartaal. “Vriman bevestigt wederom een sterke speler te zijn met een hecht team en een mooie groep trouwe klanten.”
Kevin Beukeveld van Lexence verwacht ondanks lastigere toegang tot financiering tegen hogere kosten en de nog steeds onzekere geopolitieke factoren in de mid-market veel M&A activiteit voor de rest van 2023. “Wel zal één en ander zijn weerslag hebben in de waardering van bedrijven en de financiering daarvan", zegt de M&A-advocaat. “De vendor loan en earn-out zijn weer helemaal terug van weggeweest.’’
Vol vertrouwen het tweede kwartaal in Twee KPMG'ers eindigen op de eerste twee posities van de League Tables voor Due Diligence (dealwaarde): Michiel van der Kleij en Wouter Moet. De derde plek is voor Cornelis Smaal van PwC. Hij vat het eerste kwartaal van 2023 als volgt samen: "Transacties worden gebruikt voor transformatie, en transformatie gaat vooraf aan veel succesvolle transacties. En dus gaat de onderstroom aan transacties onverminderd door in 2023. Hoewel de financieringsmarkt voor grotere transacties uitdagend bleek, zien we in 2023 een continuering van portfoliore-
views door private equity én corporates. De investering van Waterland in Elk maakt duidelijk dat dit proces doorgaat."
Gaat het om dealvolume eindigt Sander Holster van BDO met negen transacties op de eerste plaats. Wouter Moet komt hier binnen op de tweede plek en Joost Siemensma (Sincerius) maakt de top 3 af. “Het eerste kwartaal liet een iets voorzichtiger begin zien dan vorig jaar", aldus Sander Holster. “Toch hebben we weer een bijdrage kunnen leveren aan een mooi aantal transacties. Ook voor de komende maanden zijn we positief; de bureaus van onze klanten vullen zich weer met nieuwe IM’s (Information Memorandum, red.) en aanvragen voor VDD’s (Vendor Due Diligence, red.) nemen toe. Ofwel, we zien Q2 vol vertrouwen tegemoet!’’
“Transacties worden gebruikt voor transformatie, en transformatie gaat vooraf aan veel succesvolle transacties. En dus gaat de onderstroom aan transacties onverminderd door in 2023.”
Cornelis Smaal, PwC: "Transacties worden gebruikt voor transformatie, en transformatie gaat vooraf aan veel succesvolle transacties. En dus gaat de onderstroom aan transacties onverminderd door in 2023. Hoewel de financieringsmarkt voor grotere transacties uitdagend bleek, zien we in 2023 een continuering van portfolioreviews door private equity én corporates. De investering van Waterland in Elk maakt duidelijk dat dit proces doorgaat."
Frederik van der Schoot, Oaklins: “De mid-market is en blijft zeer actief, gedreven door een recordniveau dry powder bij Benelux mid-market private equity en private equity-backed strategen met een drie-jaars window voor hun buy-and-build. Dit geldt voornamelijk voor kernsectoren welke inspelen op megatrends, zoals TMT, HR-services, renewable energy en healthcare.”
Nicholas Aperghis, Aperghis & Co: “Natuurlijk blijft het klimaat voor M&A uitdagend, en maakt de bezorgdheid over de bredere economie vele partijen terughoudend. Daarnaast is de vraag of een poten bankencrisis vermeden is of slechts uitgesteld. Tegelijkertijd zien wij ook vele klanten verder kijken voor transacties op de middellange termijn.”
Harald Miedema, Clearwater
International: Ondanks de onzekerheid in de markt zien we voldoende dealvolume en maakt Clearwater International in Nederland een vliegende start dit jaar. Hogere rentes zijn een realiteit geworden en de duidelijkheid daarover betekent ook meer stabiliteit. Met ons versterkte internationale profiel is het vooruitzicht voor 2023 voor ons positief.
Stephanie Horowitz, Clifford Chance: “Als kantoor hadden we een druk jaar ondanks dat de geopolitieke situatie, de stijgende rente en de hoge inflatie geen goede omstandigheden voor overnames opleveren. Als deze omstandigheden gaan wijzigen gaan we ongetwijfeld een toename van transactieactiviteit zien, in het bijzonder van financiële investeerders.”
Kevin Beukeveld, Lexence: “Ondanks lastigere toegang tot financiering tegen hogere kosten en de nog steeds onzekere geopolitieke factoren verwachten wij, zeker in de midmarket, veel M&A activiteit voor de rest van 2023. Wel zal één en ander zijn weerslag hebben in de waardering van bedrijven en de financiering daarvan. De vendor loan en earn-out zijn weer helemaal terug.’’
Pete Lawley, De Brauw: "Q1 kenmerkte zich door onrust en onvoorspelbaarheid. Typisch niet goed voor de M&A markt. Toch zagen we behoorlijk wat activiteit. Early stage voorbereidingen, maar ook zeker executie. Nadrukkelijk in onze PEpraktijk. Het is niet de vraag of er deals aankomen, maar wanneer ze starten. Veel transacties lijken al voorbereid en dat biedt potentie voor Q2 en anders H2!"
25
Marius Ankum, Vriman M&A Lawyers: “Ondanks een turbulente markt, valt de M&A-activiteit in het mid-market segment niet stil. Vriman bevestigt wederom een sterke speler te zijn met een hecht team en een mooie groep trouwe klanten.”
Age Lindenbergh, Alvarez & Marsal: “In reactie op de inflatie zijn in korte tijd de rentes verhoogd: dit beleid lijkt het gewenste effect te hebben. Hierdoor gesterkt beginnen onze klanten zich al klaar te maken voor een drukke M&Amarkt in de tweede helft van 2023."
Joost Groesten, Deloitte: “In de huidige uitdagende marktomstandigheden met een stijgende rente en geopolitieke ontwikkelingen zien we dat klanten in groeiende mate behoefte hebben aan ondersteuning en brede advisering op marktontwikkelingen, risicoanalyse en waardecreatie om weloverwogen hun transacties te doen.”
Joost Siemensma, Sincerius: “Wij zagen een steady dealvolume in het eerste kwartaal van 2023 en gebaseerd op de recente aanvragen verwachten wij ook een sterk tweede kwartaal. Na de COVID-19 pandemie gerelateerde pieken en dalen in omzet en resultaten, wordt de uitdaging in ons werk nu gedreven door de hoge inflatie. We ervaren een toegenomen behoefte aan real-time stuurinformatie en zien dit ook terug in de verder toegenomen interesse in onze business intelligence tooling.”
Sander Holster, BDO: “Q1 liet een iets voorzichtiger begin zien dan vorig jaar. Toch hebben we weer een bijdrage kunnen leveren aan mooie transacties. Ook voor de komende maanden zijn we positief; de bureaus van onze klanten vullen zich weer met nieuwe IM’s en aanvragen voor VDD’s nemen toe.
We zien de naam steeds vaker op deelformulieren verschijnen: Eight Advisory. Het ambitieuze en snelgroeiende kantoor heeft met name in francofoon Europa een gevestigde reputatie en breidt nu uit naar Nederland. Partner Hans Bogaardt legt uit wat Eight Advisory zo bijzonder maakt. “Wij zijn in vele opzichten uniek, zou ik zeggen. Het bedrijf is in 2009 opgericht door acht senior partners die eerder bij grote mondiale adviesbureaus een internationale rol hadden en besloten een ondernemersavontuur aan te gaan. Vandaag zijn wij een van de snelst groeiende onafhankelijke Europese adviesbureaus met wereldwijde ambities, gespecialiseerd in transacties, herstructurering en transformaties maar tevens fiscale ondersteuning bieden in transacties alsook bedrijven en transacties ondersteunen met financial engineering specialisten. We hebben meer dan 720 mensen in dienst, waaronder 82 partners in dertien verschillende kantoren in Europa, en werken als één team, ongeacht de locatie.” Dat zie je ook in de structuur: “we hebben voor heel Europa één winst- en verliesrekening. Het maakt niet uit waar omzet valt, als ie maar valt.”
In België is Eight Advisory al wat langer deel van de M&A Community. “België begint voor ons al een belangrijke vestiging te worden. Qua team size evenaren we onze directe concurrenten en nemen een prominente rol op in de Belgische transactiewereld. In Nederland is onze ambitie even groot en wensen we tevens één van de lead advisors te worden in het domein van transactie ondersteuning, transformaties & restructuring. Het is een kwestie van humble beginnings: in eerste instantie richten we ons op de sweet spot in het middensegment. Aan de onderkant van de markt heb je partijen die op de wat kleinere deals zitten en de large cap deals worden voornamelijk gedaan door de Big Four. Dan hou je nog een heel groot segment over wat daartussen zit en waar wij ons op ons best voelen. Daar gaat het om bedrijven met zo’n vijf à vijftig miljoen euro EBITDA.”
Per casus worden brede teams ingezet: “onze unieke benadering is om bedrijven een zeer pragmatische, op maat gesneden, multifunctionele aanpak en een concrete oplossing te bieden van complexe problemen. Wij vinden concrete oplossingen voor onze cliënten, hanteren
De ambitie van Eight Advisory is om één van de lead advisors te worden in het domein van transactie ondersteuning, transformaties & restructuring.
HANS BOGAARDT zet zijn schouders mee onder de ontwikkeling van de Nederlandse activiteit van Eight Advisory. Hij is een ervaren adviseur met een lange staat van dienst in binnen- en buitenland. ”Na een studie bedrijfseconomie en vervolgens de postdoctorale accountancy opleiding, ben ik mijn carrière begonnen in de interne audit, van waaruit ik later de overstap maakte naar de externe auditafdeling van EY. Na vier jaar werd ik benaderd door het hoofd van de afdeling met de vraag of ik interesse had om deel uit te maken van ons transaction advisory team, wat mij toen wat abstract leek. Toen ik er meer over te weten kwam en begreep dat ik de kans kreeg om deel uit te maken van het topteam binnen EY, was ik natuurlijk enthousiast en geïnteresseerd om meer te leren en een carrière op dit gebied na te streven. Na 2,5 jaar in ons transaction services team, waarin ik kennis opdeed van de buy-side en sell-side van financiële producten en due diligence bij herfinancieringen, kreeg ik een stagemogelijkheid aangeboden in EY ’s Transaction Services praktijk van New York, waarmee mijn internationale M&A carrière van was begonnen. Gedurende deze periode kreeg ik de geweldige kans om zowel in New York en Londen als op de Duitse markt te werken.“
daarbij een ondernemende geest en altijd met een sterke betrokkenheid van partners om de hoogste kwaliteit de garanderen en uitmuntend te blijven.’
Het voornoemde marktsegment is ook precies de plek waar private equity vaak van toegevoegde waarde is, een uitdagende sector waar Bogaardt zich thuisvoelt. “Ik heb altijd een grote passie gehad voor private equity, omdat ik heb gemerkt dat werken in deze sector uitdagender en sneller is, en mijn creativiteit komt het meest van pas bij het vinden van pragmatische oplossingen in situaties waar suboptimale datasets bestaan.”
Net als de rest van de community merkt Eight Advisory dat private equity een groeiende rol krijgt in het Nederlandse ecosyteem: “Dat is een trend die al heel lang bezig is. Het aantal fondsen zien we ook toenemen en er wordt steeds meer kapitaal opgehaald. Uiteindelijk ziet men
gewoon dat bedrijven die eigendom zijn geweest van een PE-fonds het beter doen dan bedrijven die dat niet zijn geweest.”
Bogaardt heeft het werk in private equity in de afgelopen jaren gevarieerder zien worden. “Er komen steeds meer nieuwe thema’s. ESG is een bijvoorbeeld een belangrijk thema en er ontstaan speciaal op ESG toegespitste fondsen. Nu er zoveel kapitaal beschikbaar is merken we ook dat de investeringsstrategieën breder worden: naast traditionele leveraged buy-outs komen er meer special situations investeringen. Bij een bedrijf dat in eerste instantie niet de schoonheidsprijs verdient kan er met een creatieve oplossing en de mouwen op stropen toch rendement worden gehaald.”
Over die creatieve kant van PE-ondernemen gesproken; Eight Advisory begeleidt PE-portfoliobedrijven graag tijdens hun groei. “Neem buy & build-transacties, waarbij door meerdere kleine acquisities een platform gebouwd
wordt van vijftien of twintig miljoen euro. Als dat platform vervolgens een exit maakt kunnen wij daarbij prima een rol spelen, bijvoorbeeld door de due diligence van de verkopende partij te doen. Door de kleine transacties mee te pakken en tot het einde van de rit te blijven zitten kunnen we meegroeien met het bedrijf en onze private equity klant de beste inzichten geven bij de exit fase.”
Een opmerkelijke trend in de zakelijke dienstverlening is dat groei soms niet eens een kwestie is van acquisitie, maar van personeelsbeleid. Er is vaak wel werk genoeg, maar niet genoeg capabel personeel om de opdrachten uit te voeren, merken ze ook bij Eight Advisory. De strijd om (jong) talent binnen te halen is dan ook hevig. Wat is het dé reden dat een startende of ervaren professional eens bij Eight Advisory op de koffie moet komen?
“De samenstelling van het team. We werken met een internationale groep van mensen. Ongeveer 40 procent is Nederlands, de rest komt uit alle hoeken en gaten van de wereld. Dat maakt het ook leuk voor mij persoonlijk. In Londen, een heel internationale stad, heb ik leren werken met multiculturele en gediversifieerde teams. Dat brengt het kwaliteitsniveau omhoog: met andere inzichten en perspectieven krijg je een dynamisch team.”
Die open cultuur helpt bij het vinden van starters: “we hebben bijvoorbeeld een grote aantrekkingskracht op studenten die in Frankrijk zijn opgeleid en die ervaring op willen doen in Amsterdam en ons aantrekkelijk vinden door onze internationale focus en reach.”
Daarnaast ligt er nog een mooie uitdaging voor consultants die graag de meer ondernemende kant van het spectrum opzoeken. “Het is een unieke kans om betrokken te zijn bij het opbouwen van een nieuwe praktijk. We hebben de brand name en de infrastructuur, maar in
Nederland beginnen we bij af. Dat geeft de kans om ondernemend bezig te zijn en een portfolio op te bouwen.”
De opening van het Nederlandse kantoor valt samen met een kerend economisch tij. Bogaardt schetst een landschap met veranderende rentestanden en geopolitieke onrust, waarbij de uitgestelde rekening van de coronasteun nu een belangrijk punt van zorg is, met name voor ‘zombiebedrijven’ die het voor de crisis ook al niet heel goed deden. “De transactie-insteek wordt anders en je ziet ook meer asset deals dan share deals, waarbij winstgevende bedrijfsonderdelen eruit worden gehaald en de schulden achterblijven. We helpen onze klanten dan bijvoorbeeld met een short term cashflow review: hoe zien de komende dertien weken eruit? De focus op cash wordt belangrijker.”
Dergelijke omstandigheden vragen om scherpte bij zowel cliënt als adviseur: “het is voor ons een kans om naast due diligence ook meer een holistische aanpak aan te bieden door strategy en operations bij te laten springen: wat kun je doen in de bedrijfsprocessen, in de logistieke ketens, hoe zit het met de werkkapitaaloptimalisatie en wat kunnen we op dat vlak beter doen?”
Voor Bogaardt is het niet de eerste keer dat hij te maken heeft met een uitdagender klimaat. “Ik heb een vrij brede achtergrond en verschillende cycli meegemaakt. 2008 was een goed voorbeeld, na de ineenstorting van de Leman Brothers. De transactiemarkt daalde naar nul. Toen moesten we als kantoor in flux van transacties naar restructuring: die combinatie was heel interessant en die kennis komt ook nu weer van pas.”
Vroeger was het wellicht makkelijker. Iedereen ging in pak naar kantoor. Met hoed en zwarte schoenen. Het pak als uniform.
Ergens in de jaren 60 kreeg iedereen zijn eigen auto, en verdwenen de hoed en pet uit het straatbeeld. In de jaren 80 was alles oversized en geplakt. De confectie had gewonnen van de traditie.
In de jaren 00 verdwenen de dubbele manchetten en werden pakken strakker en strakker. In de jaren 10 verdween de das en ook het pak werd minder formeel. In de jaren 20 sloegen we door, en nu gaan door het vele thuiswerken zelfs advocaten in trui naar het ‘thuis’ kantoor.
Mannen weten het nu niet meer. Ze worden zelfs onverschillig. Wat moeten ze nu aan?
Een pak omdat dat mooi, fijn en makkelijk is? Een combinatie omdat dat iets minder formeel is?
Gewoon iets casuals? Te sportief?
Maar wat nou als je als liefhebber mooie kleding nou eenmaal fijn vindt? En mooi vindt?
Wat nou als je gewoon bewust gekleed wilt gaan, en je beseft dat kleding een boodschap uitstraalt?
Dat jij ertoe doet.
Dat jouw kleding ertoe doet.
Dat je daar dus af en toe bij stil moet staan. En dat een goede kleermaker hebben dus bijna een must is.
En dat je dat verdient.
Elke stijlbewuste man verdient een eigen kleermaker.
Zodat je jezelf kan laten zien, en jouw boodschap belangrijker wordt.
In kleding die mooier, fijner & duurzamer is.
Kleding die voor jou gemaakt wordt.
Op maat, en je bewust kan dragen, zonder er elke dag over na te denken.
Omdat je dat gewoon een of twee keer per jaar heel bewust wel doet.
Met andere woorden? Heb jij al een eigen kleermaker?
Kleding op maat wordt vaak gezien als luxe. Wij zien het liever als een plezierige noodzakelijkheid. NEW TAILOR maakt graag jouw smart casual, business of wedding out t op maat. Als enige kleermakerij maken we ook veel maatkleding in ons eigen atelier in Nederland. Duurzaam op maat gemaakte kleding naar jouw wens.
Laat jezelf zien. Dat ben je waard. Maak eenvoudig online een afspraak. newtailor.com
Ready to learn more? Find your program and reserve your place at AIF.nl
Amsterdam Institute of Finance connects you with the brightest minds in finance from business schools such as Cambridge, INSEAD and Oxford. For more than 30 years, more than 15,000 ambitious professionals from over 100 countries boosted their careers at AIF.
M&A-managers Mark van Dijck en Winand Leenaars:
Een goede M&A-specialist kan altijd terugvallen op een groot eigen netwerk en jarenlange werkervaring veelal opgebouwd bij één en dezelfde werkgever. Dat opgeven om een nieuwe start te maken, gebeurt niet heel vaak. Toch koos Mark van Dijck er begin 2023 bewust voor om als manager bij Marktlink aan de slag te gaan, waar Winand Leenaars twee jaar eerder ook al die uitdagende afslag had genomen. Een gesprek over jezelf herontdekken, nieuwe kansen benutten en ondernemerschap.
“Het was bijna onmogelijk om de groei van Marktlink de afgelopen jaren niet te zien”, begint Mark. “Ik heb er altijd met bewondering naar gekeken en geloof heel sterk in de aanpak. De meerwaarde van Marktlink zit ‘m echt in het carrièrepad waarin eigen initiatief en ondernemerschap centraal staan. Vanaf de eerste dag is het duidelijk wat de opbrengsten zijn van je inzet en prestaties. Het werk an sich is niet zo heel erg anders, maar juist die eigen verantwoordelijkheid maakt dat ik me weer verder kan ontwikkelen.”
“Er heerst bij Marktlink een gezonde commerciële bedrijfscultuur waar je bovendien kunt leunen op een enorme kennisdatabase”, vervolgt Mark. “Het betekent ook dat ik potentiële leads veel te bieden heb door onze lokale aanwezigheid, internationale groei én die database. Bovendien heb je alle ruimte om je portefeuille
in te richten en daarmee ben je dus zelf verantwoordelijk voor je successen. Maar daar moet ik eerst flink in investeren, onder andere door mijn weg te vinden in hoe alles reilt en zeilt. Dat kost tijd, want wat dat betreft begin ik helemaal opnieuw.”
Dat tijd loont, kan collega-manager Winand Leenaars bevestigen. “Terugkijkend op de afgelopen twee jaar, moet ik bekennen dat het uitdagend en intensief was. Bij mijn vorige werkgever wist ik precies wat ik aan mijn team had en wat het team aan mij had, nu moest ik dat allemaal opnieuw opbouwen. Je wilt natuurlijk graag je werkervaring etaleren maar tegelijkertijd ben je bijna alleen maar druk met zaaien en een portefeuille opbouwen. Het dwingt je om naar buiten te treden en jezelf opnieuw te profileren.”
“Spijt heb ik zeker niet, het is echt een verrijking geweest om mezelf in het diepe te gooien, opnieuw te bewijzen en me weer verder te ontwikkelen. De vrijheid die Marktlink biedt met het onderscheidende managermodel dat sterk output gericht is, was precies wat ik nodig had om een stap vooruit te maken als M&Aspecialist. Als manager ben je óók ondernemer en dat maakt dat je je goed kunt verplaatsen in degene bij wie je aan tafel zit. Onze belangen zijn hetzelfde, we hebben allemaal net zoveel baat bij een succesvolle deal en daar profiteren onze klanten van.”
Schouten (51) windt er geen doekjes om. Geld is niet zijn drijfveer, maar een instrument ‘om leuke dingen mee te doen’. Interview met de CEO van MaasInvest over verleden en toekomst, over succes en tegenslag, over kansen en risico’s. Opkomst, neergang en herrijzenis van een ondernemer in hart en nieren.
Het ondernemen zat er al heel jong in. Op de lagere school, de kleine Maasbert moet tien of elf jaar jong geweest zijn, deed hij de onderwijzer en zijn klasgenootjes versteld staan. “Meester, ik ben mede-eigenaar van Shell!”, aldus Maasbert Schouten. Het hoongelach van de andere leerlingen en de gefronste wenkbrauwen van de docent pareerde hij met keihard bewijs. “Hier zijn de certificaten, verdiend met frambozen plukken!”
Schouten werd als het ware mét en – letterlijk – boven het geld geboren. Zijn vader werkte destijds als bijkantoorhouder bij de plaatselijke vestiging van de Rabobank in het Gelderse Wilp, het gezin woonde boven het bankfiliaal, en daar werd hij geboren. Op de middelbare school, toen leeftijdgenoten in de weekends uitgingen en inmiddels verhuisd naar het Betuwse Meteren, behaalde Maasbert zijn Assurantie B-diploma. Dat sociale leven telde voor hem niet. Zijn leven bestond uit werken, werken, werken…
Selfmade man, no-nonsense ondernemer, met een opmerkelijke loopbaan. Hij werkte als zelfstandige market maker aan de optiebeurs, was welgeteld zes weken field manager bij Budget Polis, in vaste dienst. Om op zijn 21e levensjaar voor zichzelf te beginnen. Met zijn gezin woont hij deels in een landhuis in Elst, onder de rook van Arnhem, deels in een appartement in de Amsterdamse Jordaan. Daar, aan de Bloemgracht, kocht hij zes jaar geleden het voormalige stulpje van glamourpaar Wesley Sneijder en Yolanthe Cabau van Kasbergen. Inclusief de complete, door binnnenhuisarchitect Eric Kuster samengestelde, inrichting. Zakenblad Quote wist te onthullen dat Schouten ‘op slag verliefd werd op die inboedel en dat hij – op wat glitterkussens na – amper iets in de woning veranderde’.
We spreken de CEO van MaasInvest in diens andere huis, in Elst, Gelderland. Aan de muren van zijn kantoor
DOOR CHARLES SANDERS | BEELD MARK VAN DEN BRINK‘Je moet opvallen. Dus je moet het ánders doen.’
prijken prominent een ingelijst diploma van de Harvard Faculty Club én – eveneens achter glas – het shirt van voetbalclub Vitesse, in de jaren dat de eredivisionist werd gesponsord door AFAB, het door Maasbert Schouten in het leven geroepen Amsterdams Financieel Advies Bureau. “Het idee voor AFAB werd geboren nadat ik in de zaterdageditie van De Telegraaf in de Speurdersrubriek al die advertenties van aanbieders voor consumentenleningen zag staan. ‘Dat kan ik ook, dat kan ik béter’, dacht ik.”
Zo bleek. AFAB, in eerste instantie gericht op bemiddeling in spaarplannen en later vooral gespecialiseerd in consumentenleningen, groeide uit tot een reus in financiële dienstverlening. Het begon met joviale dagelijkse advertenties, alweer in die Speurdersrubiek van de Telegraaf, die Schouten op zijn kamertje uit zijn pen toverde. Want, aldus zijn strategie, je moet opvallen. Dus je moet het ánders doen.
“Veel grote spelers haalden hun neus op voor consumentenkrediet, omdat je op een lening maar een paar tientjes – toen nog guldens – per maand kon verdienen”, aldus Schouten. “Maar ik was 21 jaar, had geen hypotheek, geen vrouw, geen kinderen. En ik werkte twaalf
uur per etmaal, van negen uur ’s ochtends tot negen uur ’s avonds. De telefoon stond al die uren roodgloeiend. Allemaal mensen die geld wilden lenen. Ze vertrouwden mij hun ziel en zaligheid toe. Na drie jaar verdiende ik 50.000 gulden per maand aan provisie, op mijn 24e kreeg ik een bod van 2,5 miljoen gulden op mijn bedrijf en was ik dus op papier al miljonair. Ja, omgerekend óók in euro’s!”
Daarna bleef het supersonisch snel gaan met AFAB én Schouten. Elke verdiende gulden, en later dus euro, vloeide terug naar zijn bedrijf. Ook nu nog is dat zijn tip richting beginnende ondernemers: verkas nog niet naar een exclusief kantoor, wacht met die dure leaseauto, blijf in je bedrijf investeren. AFAB verhuisde naar Amersfoort en zou uiteindelijk meer dan 1.000 werknemers tellen. Funders en banken stonden bij Maasbert Schouten op de stoep, smekend. Of hij geld wilde lenen voor verdere groei, voor nog meer M&A-transacties.
AFAB werd hoofdsponsor van FC Volendam. Toen die club degradeerde werden darter Raymond van Barneveld, het Nederlands Handbal Verbond, de Internatio-
nale Schaatsunie en eredivisieclub Vitesse gesponsord. Bekende commissarissen waren Jaap van Duijn en Willem Vermeend. “We waren heel groot geworden, groter dan Dirk Scheringa en diens DSB Bank”, aldus Schouten. “Ja, ook wij verkochten spaarplannen, later bekend geworden als woekerpolissen. We hadden een eigen bank, de Hollandsche Disconto Voorschotbank. Tot de groep behoorden AFAB Geldservice en Consumer Finance Services Nederland.”
Maar nadat in 2009 de verkooppraktijken en het faillissement van DSB Bank de voorpagina’s frequenteerden, kwam ook AFAB op negatieve wijze in beeld. Er zouden overeenkomsten zijn met het handelen door DSB Bank en de kredietbemiddelaar raakte in financiële problemen, mede door een schuldenlast, opgelopen door overnames. Bitter voor Maasbert Schouten: kort daarvoor had hij zijn bedrijf voor 350 miljoen kunnen verkopen. En in 2007, was er zelfs op een haar na een verkoopovereenkomst met een grote Britse private equity-speler voor een slordige 650 miljoen euro. “Het mocht niet zo zijn”, vertelt Schouten in zijn werkkamer in Elst. “Maar ik kijk niet terug in wrok, ik kijk liever vóóruit in optimisme en positiviteit.”
Na het einde van het AFAB-avontuur werd Schouten gebeld door Paul van der Kraan, destijds algemeen directeur van voetbalclub Vitesse. “Ik bezat toen twintig procent van de aandelen Vitesse”, legt hij uit. “De club kon door allerlei tegenslag de spelerssalarissen even niet betalen, of ik voor een maand wilde bijspringen. Omdat mijn financiën door de perikelen bij AFAB ook bepaald niet meer top waren,
besloot ik onder strikte voorwaarden een paar ton – zo ongeveer mijn laatste eigen geld en bedoeld voor mijn pensioenpotje – aan de club te lenen. ‘Als ik het binnen een maand niet terugkrijg, wil ik dat het wordt omgezet in de resterende 80 procent van de aandelen voor mij’, zei ik. En zo gebeurde het dus. Ze konden niet betalen en ik werd voor 100 procent eigenaar van Vitesse.”
Geluk bij een ongeluk, maar het betekende wél de zakelijke herrijzenis van Maasbert Schouten. Hij verkocht de eredivisieclub aan de tot dan toe volstrekt onbekende Georgiër Merab Jordania. Volgens zakenblad Quote leverde dat Schouten zo’n tien miljoen euro op. Zelf zegt hij: “Ik werd gebeld door Marcel Boekhoorn. Hij complimenteerde me met de deal. ‘Jij bent de enige die geld heeft verdiend aan een voetbalclub. Knap!’ Ik was gelukkig, ik had weer lucht, beschikte over fiches om leuke, zakelijke dingen mee te doen. En Vitesse? Als ik niet had bestaan, had die club nu ook niet meer bestaan!”
Na alle verwikkelingen rond AFAB en Vitesse is Schouten onder de naam MaasInvest gaan investeren. En met succes. Ondernemers en vertegenwoordigers van fondsen die nu furore maken, stonden al aan het prille begin van hun succes bij MaasInvest op de stoep. Bijvoorbeeld Charly Zwemstra van Main Capital. Destijds – in 2012 –nog klein, nu een reus in PE-land. “Ik zat opeens in een heel ander vak, ben wat dat betreft autodidact”, vertelt Schouten. “En ik doe het helemaal alleen en met mijn eigen centjes, daar waar bijvoorbeeld family offices met hele teams werken. Ja, daar ben ik best trots op.”
Nog altijd werkt hij 70 uur per week, maar dat kan straks – als Schouten dat zelf écht zou willen – ook minder. “Omdat ik alleen opereer, ik wil geen 1.000 man personeel meer zoals destijds bij AFAB. Mijn doel bij het investeren is netto multiples van drie, in vijf jaar. Eén euro in – pak ‘m beet – twintig jaar laten groeien tot 80 euro. Ik zie enorme opportuniteiten en als ondernemer wil je al die uitdagingen aangaan.”
“Een goede investeerder heeft – in mijn optiek – vanwege alle opportuniteiten, weinig cash.”
Functie CEO MaasInvest
Leeft ijd 51 jaar
Woonplaats Villa in Elst, appartement in Amsterdam, penthouse in Playa de Palma, Mallorca
Gezin Getrouwd met Elise (“Wij ontmoetten elkaar nota bene bij de M&A Community, daar sloeg de vonk over”), vijf kinderen (23, 22, 18, 3 en 2 jaar)
Hobbies “Lezen over investeringen, uit eten gaan, een goed glas wijn.”
Sport Personal trainer, drie keer per week
Website waarmee de dag begint FD
Laatst gelezen boeken ‘Sywerts miljoenen’, ‘Mastering Private Equity’
Favoriete film ‘The Wolf of Wall Street’
Geïnspireerd door Marcel Boekhoorn. ”Zó’n groot investeerder!”
Auto Lamborghini Urus
“Een goede investeerder heeft – in mijn optiek – vanwege die opportuniteiten, weinig cash”, vervolgt hij. “Ik focus op verstrekking van groeikapitaal en participaties in management buy-outs. Specifiek in MKB-bedrijven met ambitie. Startups staan voor zo’n anderhalf procent van mijn investeringen. Vanwege de risico’s. Maar soms komt er toch iets interessants voorbij. Ik zit in zo’n 300 bedrijven – heel goed gespreid, geen vastgoed, niet beursgenoteerd – en vrijwel nooit gaat er één failliet.”
Somber over de toekomst – Oekraïne oorlog, gasprijzen, inflatie, supply chain problemen – is de topondernemer bepaald niet. “Toen Covid-19 losbarstte”, zegt hij, “had ook niemand dat snelle herstel voorspeld, maar 2021 zou een topjaar blijken. Natuurlijk heeft de consumentenmarkt te lijden onder de huidige hoge prijzen en het gebrek aan vertrouwen, maar tegelijkertijd zie je dat business to business goed doorloopt, dat enterprise software – de kurk waarop organisaties drijven – juist uitstekend gaat. Ik verwacht voor mijzelf in 2023 een hoger rendement, vergeleken met dit jaar. Herwaarderingen zijn eerder positief dan negatief, de rentestijging stabili-
seert, de inflatie zal afnemen, er is veel geld in de markt en onzekerheden, recessies en multiples zijn al ingeprijsd.”
Resumerend gaat het weer uitstekend met Maasbert Schouten, de rasondernemer. “Ik zag en zie heel veel continuïteit en rendementspotentieel in private equity en ben nu actief in 67-PE fondsen, geef als expert commentaar bij BNR, zit in de advisory boards van grote PEpartijen en ben juryvoorzitter van de M&A Awards voor smallcap deals. Positief beslissen over investeren, doe ik als de verhouding tussen risico en rendement optimaal is. Als dat vervolgens goed uitpakt, sla ik mezelf op de borst. Gaat het slecht, dan is het mijn eigen schuld. Ik, en niemand anders, zit immers op de bok. Als mijn onderbuikgevoel zeg dat iets goed is, maar de ratio is fout?
Dan haak ik af. En naast die overheersende ratio, moet er een goede mix zijn tussen ondernemer en investeerder. Veel micro, weinig macro. Ik ben als die voetbalscout in een lange regenjas langs het veld, aan de zijlijn. Die wel, die niet, die weer wel. Lessons learned? Alles draait om een goede risico-inschatting, rendementspotentieel en ervaring.”
Zet nu de eerste stap. Benut vele carrièrekansen op Finance.nl:
✔ Plaats simpel en gratis jouw ‘online CV’
✔ Vind de perfecte vacature in M&A
✔ Solliciteer direct bij je favoriete werkgevers
✔ Maak gebruik van het interactieve platform
✔ Ontvang de Finance.nl Banenspecial
Unlock
Contact us today
Dirk-Jan Engelaar
+31 6579 75921
dirk-jan.engelaar@ansarada.com
Highly credible: Designed by ESG experts, aligned to leading process and frameworks
Minimal effort: Quick setup, simple assessment process and fully automated report
Free version available: No risk to start. Assess your internal ESG priorities for free
Amazing value: Save over 80% compared with an ESG/Sustainability consultant
greater revenue, financing, and productivity potential by implementing a Sustainability Framework. Start with an ESG Materiality Assessment Report.
