ONZE TAAL
© Saskia Aukema
Hatsjoe
Raymond Noë is (web)redacteur bij ‘Onze Taal’, het grootste Nederlandse tijdschrift voor taalliefhebbers. onzetaal.nl
Het is weer najaar, en daarmee is het grote niezen weer aangebroken – want in deze tijden van corona gaan de verkoudheden en griepjes ook gewoon door, en hoesten en proesten we er weer flink op los. Zo’n nies klinkt in het Nederlands als ‘hatsjie’ of ‘hatsjoe’. Dat zijn onomatopeeën oftewel klanknabootsende woorden, woorden die een geluid imiteren. Onze taal zit er vol mee. Niet alleen ‘échte onomatopeeën’ zoals klonk, plons, bonk, paf, dingdong, rinkeldekinkel (en hatsjie en hatsjoe), maar ook allerlei woorden waar je het minder aan ziet, zoals suizen, slurpen, fluiten, gieren, piepen, sissen, kwaken (en niezen, hoesten en proesten) – en dan ook nog allerlei woorden waar je het nóg minder aan ziet, zoals pruttelen, murmelen, klateren, fluisteren, beieren, giechelen, hinniken en toeteren. En ook veel vogelnamen zijn in feite klanknabootsingen, denk maar aan de kievit, de oehoe, de hop (die volgens sommigen eigenlijk ‘hophophop’ zou moeten heten, want dat is wat hij zegt), de tjiftjaf, de grietjebie (ja, die bestaat echt), de tureluur en de bekendste: de koekoek. (Er bestaat overigens ook een diederik-koekoek. Zou die dan ‘koekoek’ zeggen of ‘diederik’?)* Kortom, onomatopeeën zijn overal, maar het grappige is dat ze in ieder buitenland weer anders klinken, in ieder geval op papier. Een Nederlandse ambulance doet ‘tatoe-tatoe’ of ‘tètuu-tètuu’, maar een Franse doet ‘pinpon-pinpon’, en een Engelse ‘nee-naw-nee-naw’. Een Vietnamese ziekenwagen doet dan weer ‘binh-bong’ (al is niet duidelijk hoe je dat uitspreekt). Blijkbaar klinken dezelfde geluiden toch niet overal hetzelfde. Zou dat ook voor niesgeluiden zo zijn? Als je de ‘nieslijst’ op de website van Onze Taal moet geloven, zeggen ze in Ivoorkust ghtsie, in Kroatië en Servië tsisa, in Japan hakshon of hakkushon, in Noorwegen en Denemarken atisj, in Polen apsik, in Tsjechië hapčik en in Rusland apchkhi (en in Noord-Brabant habroew, maar dat zal wel
niet de officiële versie zijn). In Israël zeggen ze dan weer appetsjoe of appetsjie, in Turkije hapşu, en in Roemenië hapciu, maar in de rest van de (voornamelijk Europese) landen in de lijst zeggen ze toch iets als ‘hatsjie’ of ‘hatsjoe’, in allerlei varianten. Hatschi (Duitsland), achís (Spanje), etcì (Italië), atchim (Portugal), atxim (Catalonië) en atschi (Zweden) – en atju (Denemarken), achoo (Engeland), ätsiu (Finland), atchoum (Frankrijk), ecciù (Italië) en atjo (Zweden). Voor het overgrote deel woorden die op ie of oe eindigen dus, alleen in Indonesië (tsjauw) en Amerika (ka-chow) komen toch ook heel natuurlijk klinkende varianten met au voor. Veel variatie in spelling, dus, maar in de uitspraak eigenlijk niet heel veel. Hetzelfde geldt voor hoe mensen overal ter wereld reageren op je niesbui. In eigenlijk alle talen word je dan in allerlei variaties ofwel gezondheid ofwel een lang leven ofwel Gods zegen toegewenst. Behalve in landen als China, Japan en Korea, want daar zeggen ze gewoon niets. Maar iemand gezondheid wensen gebeurt overal en is van alle tijden – alleen de argwanende blik erbij is nieuw •
begrip woorden taal .......spelling woorden ...
* De diederik-koekoek zegt ‘die-die-diederik’ of iets wat daarop lijkt, zodat diederik onomatopeeïsch gezien een betere naam zou zijn. In Zuid-Afrika heet het beestje dan ook diederikkie.
p. 31
