Welriekende nachtorchis op de voorpagina Stef van Walsum In de vorige Waardvogel schreef ik een artikel over de brede orchis, een mooie soort waar het gelukkig weer goed mee gaat in de Krimpenerwaard. In deze editie helaas een minder mooi verhaal over de Welriekende nachtorchis. De laatste bloeiende Welriekende nachtorchis in de Krimpenerwaard werd gemeld in 2014, sindsdien zijn ze niet meer gezien. D.
W
elriekende nachtorchis (Platanthera bifolia) is in Nederland een zeldzame orchideeënsoort. In Nederland groeit ze vooral in laagveengebieden en kalkarme duinen op de Waddeneilanden. Haar naam dankt de welriekende nachtorchis aan het feit dat ze ’s avonds sterk naar vanille geurt. Dit trekt allerlei nachtvlinders zoals pijlstaarten en spanners die voor de bestuiving zorgen. De welriekende nachtorchis is een onmiskenbare orchideeënsoort. De bloeiwijze is typisch zoals voor veel orchideeënsoorten, in dit geval mooi wit van kleur. Ook de bladeren zijn kenmerkend. Welriekende nachtorchis heeft vlak boven de grond twee glanzend groene bladeren met een versmalde bladsteel. Er is één soort waar je de Welriekende orchis gemakkelijk mee kunt verwarren, namelijk de sterk gelijkende bergnachtorchis (Platanthera chlorantha). Het verschil zit ‘m in de stand van de helmhokjes. Bij bergnachtorchis zijn ze ver van elkaar verwijderd waar ze bij welriekende nachtorchis juist op korte afstand van elkaar staan. De bergnachtorchis zal je ook niet zo snel in de Krimpenerwaard vinden. Hij groeit vooral in Zuid-Limburg.
T
rend Goed gaat het niet met de welriekende nachtorchis. Sinds 1950 is de soort in Nederland met meer dan 75% achteruitgegaan. Om die reden staat de welriekende nachtorchis als bedreigd op de Rode lijst voor vaatplanten. De achteruitgang is vooral te wijten aan het verdwijnen van (geschikte) groeiplaatsen door ontginning en ruilverkaveling. Daarnaast speelt verzuring een grote rol, veroorzaakt door een veranderde waterhuishouding en versterkt door stikstofdepositie. Uit een systeemanalyse, uitgevoerd door het Zuid-Hollands Landschap in de Stolwijkse Boezem, bleek dat een combinatie van verzuring en een te droge toestand de reden zijn voor het verdwijnen van typische soorten voor natte schraallanden, waaronder dus de Welriekende nachtorchis (S. Rijfers, 2019).
R
ecent verdwenen Van oudsher kwam de welriekende nachtorchis voor in de Stolwijkse Boezem en de Veerstalblokboezem. De oudste waarneming bestaat uit herbariummateriaal dat is verzameld in 1931 door Arie Scheygrond, één van de grondleggers van de Krimpenerwaardse Flora. De orchidee was hier dus al héél lang aanwezig! De meest recente waarneming dateert uit 2014 in de Stolwijkse boezem. In de Veerstalblokboezem is de welriekende nachtorchis waarschijnlijk al langer afwezig, hier is het laatste exemplaar gevonden in 2009. Helaas kunnen we dus voorzichtig de conclusie trekken dat de welriekende nachtorchis recent is uitgestorven in de Krimpenerwaard. Wie nu nog een welriekende nachtorchis wilt zien moet bijvoorbeeld naar de Nieuwkoopse plassen.
T
De huidige verspreiding van welriekende nachtorchis in Nederland. De rode stippen zijn groeiplaatsen waar welriekende nachtorchis sinds 1990 nog is gezien. De blauwe vierkantjes tonen groeiplaatsen die voor 1990 al zijn verdwenen en waar de orchis sindsdien niet meer is teruggekeerd. Bron: https://www.verspreidingsatlas.nl/
6
WAARDVOGEL | APRIL 2022
erugkeer van de welriekende nachtorchis? Nu de soort is verdwenen rijst de vraag of hij ook weer kan terugkeren. Onze oude schrale graslanden zoals de Stolwijkse Boezem en Veerstalblokboezem blijken niet meer geschikt. Het Zuid-Hollands Landschap heeft plannen voor herstel van de vegetatie in de boezemlanden, of dat ook direct voor de terugkeer van de welriekende nachtorchis zal zorgen is natuurlijk maar de vraag. Zelf heb ik goede hoop op de nieuwe natte schraallanden die voor een deel al zijn gerealiseerd in de Krimpenerwaard. Natte schrale graslanden zoals langs het Paddenpad laten zien dat ze veel potentie hebben voor de bijzondere soorten specifieke vegetatie van natte schraallanden. Hopelijk zullen de standplaatsfactoren ooit goed genoeg zijn voor topsoorten zoals de welriekende nachtorchis.
W
at maakt een wilde orchidee zo bijzonder? Om meerdere redenen zijn orchideeën één van de meest bijzondere planten in de wereld. Alleen al het feit dat orchideeën samen de grootste plantenfamilie vormen die onze wereld rijk is,
