KNJIŽEVNA KRITIKA
KNJIŽEVNA KRITIKA
Trojanski rat iz ugla žena Strastvena, duhovita i feministička, knjiga Hiljadu brodova Natali Hejns snažna je pripovest koja daje glas ženama, devojkama i boginjama koje su tako dugo ćutale Piše: Aleksandra Đuričić Foto: @just.took.the.right.book
N
aslov ovog romana odnosi se na hiljadu grčkih brodova koji su isplovili prema Troji nakon što ih je pokrenuo vetar, odnosno bogovi kojima je Ifigenija prineta na žrtvu. Tako je otmica jedne žene bila povod, a smrt druge početak desetogodišnjeg rata okončanog porazom obe strane. O sudbinama žena u konačno razorenoj Troji prvi je glasom tragičara koji traži saosećanje progovorio Euripid. I sam naslov njegove tragedije Trojanke odaje neobično opredeljenje da se bavi ženskim sudbinama. Priča o ženama iz osvojenog grada i njihovom stradanju doživela je od tada brojne interpretacije u književnosti i slikarstvu, pre svega motiv bezrezervne ljubavi Hektora i Andromahe i stradanje njihovog sinčića Astijanakta. Među novim proznim delima koja se bave razradom homerskih tema i likova dobili smo u prevodu na srpski jezik sada i Hiljadu brodova, roman koji se bavi Trojanskim ratom, dakle opsadom Ilija i likovima iz Ilijade, pre svega ženama koje su stradale i boginjama koje se upliću u gotovo svaku situaciju, podvlačeći time neumitnost sudbine koju određuju smrtnicima.
10
Polazeći od detaljno iščitanog speva, Natali Hejns razrađuje priče o svim ženama kao žrtvama muškog poriva da ratuju, uključujući i Helenu, zbog koje je navodno počeo rat. Ali da li je – pita se autorka, ili su Grci jednostavno odlučili da je trenutak za osvajanje i pljačku bogatog i dobro utvrđenog grada na ivici tada poznatog sveta kojim vlada miroljubivi kralj Prijam. Univerzalnost njihovih sudbina, večna nepromenljivost ljudske prirode koja uslovljava nestalnost života samog učinila je da motivi iz Ilijade budu i nakon toliko vekova utkani u naše znanje i razmišljanje, toliko puta interpretirani u delima i nastojanjima književnosti da iskoristi sve mogućnosti koje joj pruža istorija, kako je jednom zabeležila čuvena nemačka književnica Krista Volf. Da su različite i često mizogine interpretacije iskrivljavale početnu sliku, pronoseći kroz vekove do našeg doba i sasvim izmenjene priče, jasno je svakom pažljivijem čitaocu. U pokušaju da sintetiše i na neki način ispravi ugao gledanja na događaje, Natali Hejns napisala je zanimljiv i čitljiv roman koji, istina, do kraja nećete razumeti ako ne poznajete bar osnovne zaplete Ilijade. Kada je savladana ta prva prepreka, pred čitaocima je jedna lucidna interpretacija u kojoj homerske žene predstavljaju ne puki dekor, žrtve i neme robinje oko kojih se junaci otimaju, već važan oslonac porodice ali i države u kojoj preuzimaju najodgovornije uloge. Tako ovaj roman navodi čitaoca da razmisli koliko je Hekubina mudrost pomagala Prijamovoj vladavini i u miru i u ratu, kako je Klitemnestra izdržala da upravlja mikenskim carstvom i deset godina čeka na osvetu zbog žrtvovanja njene i Agamemnonove najstarije kćeri Ifigenije, koju nije mogla da prežali, kako je Andromaha nakon tragedije u Tebi ljubavlju i dobrotom zauzela počasno mesto među ženama u Troji, kako je nedužna Kasandra prokleta da vidi budućnost, ali da joj niko ne veruje…
Homerske žene ne predstavljaju puki dekor, žrtve i neme robinje oko kojih se junaci otimaju, već važan oslonac porodice ali i države Sve ove žene su svojevrsne Antiklije – u antičkoj Grčkoj pojam žena dostojnih slave očeva i muževa, strpljive i mudre, koje samim svojim postojanjem unose i snažnu kritiku homerskog sveta u kome se muška dominacija podrazumeva, jer što od sudbine propuste da nametnu bogovi, to muškarci učine svojim nepromenljivim karakterima. Ipak, ostaju međuprostori za njihove odluke i ispoljavanje snage duha kao kod Kasandre, dokazivanja plemenitog porekla čak i kada postanu ratni plen kao Poliksena, hrabrosti da odlučuju ako ne o svom životu, onda o trenutku smrti kao Hekuba, i snage da nastave dalje da žive, što je predanje simbolično poverilo Andromahi kao najnesrećnijoj majci. Sve one zajedno tvore veliki antički hor koji izgovara tužbalicu protiv rata i ubijanja, jer prirodno je pravo da se one koje rađaju bore za život. U takvoj transpoziciji antičkih motiva u univerzalni kontekst ljudskih stradanja, Natali Hejns pronašla je ključ za roman o Trojanskom ratu, ispričan iz ženskog ugla. Pridružujući se svima koji veruju da svetost i sreću privatnog života ne može i nikada nije zamenila niti jedna ratna pobeda, ispisala je lirski nadahnute stranice u zamišljenom Penelopinom pismu kojim slavi muževljev povratak na Itaku rečima da, ako onaj koji je stigao čak i nije stvarni Odisej, zauzeo je njegovo mesto. I život u miru konačno može da se nastavi. ■
