Magazyn Divers24 Nr 16 2020/21 by DIVERS24

SKARB W KANALE LA MANCHE W YPADKI NURKOWE Cz. 2

nr 16

Wrak U-boota U-649 Jezioro Drawsko

(04) 12. 2020

Moc opływowej sylwetki

cena: 39,00 zł (w tym 8% VAT)

1 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

INTRO

Tomasz Andrukajtis Redaktor Naczelny

Pod względem nurkowym rok 2021 zaczął się

Z uwagi na fakt, że w pierwszym kwartale 2021

całkiem nieźle. Głównie za sprawą pogody, któ-

roku za oknami rozgościła się prawdziwa, mroźna

ra była naprawdę mroźna i skuła grubym lodem

i śnieżnobiała zima, a na termometrach widok tem-

akweny, jak kraj długi i szeroki. Mając do czynienia

peratury spadającej dobrze poniżej zera nie był

z taką aurą żadnemu nurkowi nie trzeba powta-

niczym niezwykłym, to też sytuacja ta znalazła od-

rzać dwa razy, że oto nadszedł długo wyczekiwany

bicie w zawartości numeru, który macie przed so-

czas nurkowań podlodowych!

bą.

Po roku 2020, który zdążył zyskać sobie miano to-

Na kolejnych stronach lodu jest sporo i co ciekawe,

talnej katastrofy, dobre wejście w ten dopiero co-

ma on bardzo różne oblicza i rodowód, czym chcie-

rozpoczynający się, było więcej niż potrzebne.

liśmy pokazać, że ta sezonowa i niezwykle efeme-

Taki przełomowy moment, to zawsze świetna oka-

ryczna forma nurkowania potrafi być fascynująca

zja na snucie planów i wytyczanie celów. Oby jak

na bardzo wielu płaszczyznach.

najwięcej z nich udało się nam wszystkim wprowadzić w życie, co pozwoliłoby małymi krokami

Na koniec chciałbym jeszcze wspomnieć, że

powrócić na właściwe tory i z entuzjazmem reali-

oprócz naszych stałych autorów, z którymi zdą-

zować drzemiące w nas pasje do eksploracji i od-

żyliście się już dobrze poznać, mamy również kil-

krywania podwodnego świata.

ka nowych twarzy, które z pewnością wniosą swój wkład w ten i kolejne numery magazynu. Liczę,

Na zachętę przygotowaliśmy numer skupiają-

że artykuły przygotowane przez wszystkich wyżej

cy w sobie szerokie spektrum tematów, w któ-

wymienionych przykują waszą uwagę, zaciekawią

rym opisane historie rozgrywały się w niezwykle

was i sprawią, że z niecierpliwością będziecie ocze-

zróżnicowanych środowiskach i pod każdą szero-

kiwać kolejnego numeru, a ten już niebawem!

kością geograficzną, tak, aby wszyscy mogli pośród następnych stron odnaleźć coś bliskiego swym upodobaniom oraz nieco inspiracji do poznawania rzeczy nowych i fascynujących. W końcu przecież na tym polega nurkowanie – aby poznawać, eksplorować i doświadczać cudów natury, które na co dzień kryją się przed ludzkim okiem na płyciznach i w głębinach naszej planety.

3 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

SPIS TREŚCI

SPRZĘT Lusterko

nurkowe

Nammu

Tech, Suunto D5 Copper, Scubapro MK19 EVO BT/G260 Carbon BT, Apeks Luna Mini, Płetw y OMS Tribe, Skafander Apeks ThermiQ 8/ 7

TECHNIK A

NAUK A

Ogrzewanie elektr yczne w nurkowaniu 28

Nurkowanie w czasie wolnym od pracy 74

Zmiany w legalizacji butli nurkow ych

Wypadki nurkowe, Cz. 2

Moc opł y wowej sylwetki

Suchy skafander na basen?

122

Now y sposób produkcji butli

152

WR AKI Skarb w Kanale La Manche Wrak U-649 odnaleziony w Bałtyku

CUDZE CHWALICIE… Jezioro Drawsko

114

ŚRODOWISKO Żół wie

156

4 Divers24 | nr 16 | (04) 12, 2020

86 136

W YPR AW Y W YDAWCA Underwater Media Sp. z o.o.

Terapia radioakty wna

Operacja Góra Lodowa, Cz. 1

120

W YDARZENIA Spełnianie marzeń pod lodem Podwodne muzeum rzeźb

ul. Szafarnia 11/F8, 80-755, Gdańsk, Polska www.underwatermedia.pl

ISSN 2544-1582

130

REDAKTOR NACZELNY Tomasz Andrukajtis

14 4

t. andrukajtis@divers24.pl DZIAŁ REKLAMY I MARKETINGU Marcin Pawełczyk +48 606 310 252, m.pawelczyk@divers24.pl PROJEKT GRAFICZNY I SKŁAD Paweł Gełesz Magazyn złożono krojami pisma LATO (Łukasz Dziedzic) MERRIWREATHER (Eben Sorkin) DRUK Pozkal, www.pozkal.pl DYSTRYBUCJA Centra nurkowe w Polsce PRENUMERATA prenumerata@divers24.pl

Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, nie odpowiada za treść ogłoszeń oraz zastrzega sobie prawo do skracania, redagowania, tytułowania nadesłanych tekstów oraz doboru materiałów ilustrujących. Przedruk artykułów i kopiowanie tylko za zgodą Redakcji. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za formę i treść reklam.

HISTORIA Co było przed rokiem 1945, poczynając od

Fotografia na okładce:

roku 190 0

Andera Kiss

Miejsce: Jezioro Nové Košariská, Słowacja

www.divers24.pl

PISZĄ DLA NAS

Tomasz Andrukajtis Redaktor naczelny magazynu i portalu Divers24.pl. Zajmuje się pozyskiwaniem i opracowywaniem treści. Pełni również nadzór nad wszystkimi publikacjami. Pierwsze uprawnienia – P1 CMAS, zdobył w 2000 roku. Jest absolwentem dziennikarstwa i komunikacji społecznej. Karierę w branży nurkowej rozpoczął w 2008 roku. W tym czasie zajmował się sprzedażą sprzętu do nurkowań rekreacyjnych i technicznych, a następnie do prac podwodnych i nurkowania zawodowego oraz dla jednostek straży pożarnej, wojska, marynarki i jednostek specjalnych.

Marcin Pawełczyk Marcin rozpoczął swoją przygodę z nurkowaniem w 2010 roku, zdobywając pierwsze szlify jako nurek rekreacyjny. Nowa pasja okazała się być niemal uzależnieniem i w ciągu kolejnych 6 lat, przekształciła się w styl życia. Po zdobyciu kolejnych doświadczeń jako nurek rekreacyjny, Marcin zauroczony przez Bałtyckie wraki przeszedł na ciemną stronę mocy kończąc kurs Adv. Nitrox. Ostatnio wyruszył na podbój jaskiń i rozwija się w tym kierunku. Od 2013 stoi za sterami Divers24 - lidera branży mediów nurkowych.

Karina Kowalska Autorka i współautorka wielu publikacji m.in. „Karl Heinrich Klingert – Obywatel Wrocławia”, „Nurkowanie Marynarki Wojennej RP 1919-1939 w Fotografii”, „Meduza – Pierwszy Polski Eksperyment Batynautyczny”, a także wielu artykułów. Na co dzień kustosz Muzeum Nurkowania w Warszawie, które rozpoczęło swoją działalność w 2006 roku i jest jedynym tego typu obiektem w Polsce i jednym z niewielu w Europie. Wielka pasjonatka i propagatorka historii polskiego nurkowania.

Martin Strmiska Od 2005 r. pracuje jako pełnoetatowy fotograf podwodny i dziennikarz. Na koncie ma tysiące nurkowań w różnych środowiskach. Ma obsesję na punkcie rejestrowania podwodnych emocji. Odkrywanie horyzontów poza nurkowaniem rekreacyjnym i chęć dokumentowania technicznych nurkowań zainspirowały go tak mocno, że uzyskał uprawnienia jaskiniowe, ccr i adv trimix. Ponieważ jego ulubioną dyscypliną jest fotografia szerokokątna, wyspecjalizował się w umiejętności oświetlania ciemnych przestrzeni i łapania „dużych scen” z dopracowanym akcentem. Jest oficjalnym partnerem marek Hollis, Unterwasser Magazine, BARE, Atomic Aquatics, Zeagle, Oceanic, Subal Underwater Housings, Subtronic Lighting

Andy Torbet profesjonalny odkrywca, prezenter telewizyjny BBC i kaskader. Po 10 latach spędzonych w brytyjskich siłach zbrojnych zaangażował się w wyprawy i projekty związane z szeroko pojętymi mediami przygodowymi, biorąc udział m.in. w takich projektach, jak freediving z rekinami, nurkowanie w zalanych lodowych jaskiniach w Arktyce, realizacja materiałów filmowych na wraku Britannica czy nurkowanie w zalanych jaskiniach na całym świecie. Jest członkiem Królewskiego Towarzystwa Geograficznego i prestiżowego The Explorers Club. Zajmuje się również poszukiwaniem i ratownictwem górskim, jaskiniowym, rzecznym i podwodnym oraz bierze udział w międzynarodowych zawodach w Speed Skydiving.

Piotr Bałazy biolog morza, adiunkt w Zakładzie Ekologii Morza i oficer nurkowy Instytutu Oceanologii PAN w Sopocie (IO PAN). Jego zawodowe zainteresowania skupiają się wokół ekologii bentosu dna twardego. Oprócz Bałtyku, gdzie najbardziej interesują go specyficzne skaliste „rafy” oraz wraki statków traktowane jako wyspy bioróżnorodności, większość jego prac dotyczy gwałtownie zmieniających się rejonów polarnych (zarówno Europejskiej części Arktyki, jak i Antarktyki). Nurkuje od kiedy może czyli od 1998 roku, najpierw w CMAS (P4, M1+), potem IANTD (FTMX), obecnie w IO PAN i sam dla siebie w miarę coraz bardziej ograniczonych możliwości, najczęściej z aparatem. www.PiotrBalazy.com

Radosław Zajkowski Nurkowaniem zaraził się podczas służby w jednostkach specjalnych. Chęć rozwoju sprawiła, że kilka lat później rozpoczął szkolenia instruktorskie i do dnia dzisiejszego prowadzi zajęcia nurkowania rekreacyjnego i technicznego. Jeden z pierwszych instruktorów CCR w Polsce, instruktor ratownictwa wysokościowego z wykorzystaniem śmigłowców oraz instruktor strzelectwa. Poza zwiedzaniem miejsc nurkowych na całym świecie uwielbia nurkowania w zimnych wodach jeziora Hańcza. Współzałożyciel międzynarodowej organizacji płetwonurkowej ISSF, autor podręczników szkoleniowych wspomnianej wyżej organizacji.

Andrea Kiss Nurkuje od 2009 roku. Instruktor nurkowania SDI/TDI, w szczególności upodobała sobie szkolenie dzieci oraz kobiet. Poza tym jest również nurkiem technicznym i jaskiniowym. Od kilku lat uwielbia nurkować z aparatem fotograficznym i pracować nad realizacją różnych podwodnych projektów. Jedna z założycielek grupy nurkowej AKITO, która zajmuje się wspieraniem m.in. projektów archeologicznych oraz wykonywaniem modeli fotogrametrycznych zatopionych obiektów. Jej życiowe motto brzmi: „Cokolwiek robisz, włóż w to całe serce”.

Piotr Kosmalski Od najmłodszych lat pasjonowała mnie woda, pływanie i freediving. Miałem to szczęście, że w mojej szkole podstawowej był basen, przez co często uczestniczyłem w zawodach pływackich. Przygodę z nurkowaniem rozpocząłem w 2003 r., zdanym kursem OWD. Od tej chwili systematycznie rozwijałem się jako nurek i w 2009 r. zostałem instruktorem SSI. Zawodowo jestem autoryzowanym serwisantem sprzętu nurkowego firm Beuchat, Scubatech, Sopras Sub, Apeks, Poseidon i Aqualung. Od 2003 r. współpracę z hutą Vitkovice Cylinders a.s.

Paweł Żołynia Z wykształcenia pedagog, a zawodowo oficer Służby Więziennej. W życiu prywatnym szczęśliwy mąż i ojciec. Z nurkowaniem związany jest od 2007 roku. Bez opamiętania zakochany w polskich akwenach i to właśnie one stały się jego głównym celem i obiektem zainteresowania. Piękno rodzimych wód wydobywa na powierzchnię przy pomocy aparatu fotograficznego, a jego zdjęcia już nie jednego zachęciły do nurkowania.

7 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

PISZĄ DLA NAS

Piotr Kitta Pasjonat nurkowania i sprzętu nurkowego we wszelkich jego przejawach i odmianach. Nurkowanie rekreacyjne, techniczne, obieg otwarty, zamknięty, backmount, sidemount czy freediving? To wszystko nie ma znaczenia! Jest zawsze gotów, aby sprawdzić nowości i ich przydatność pod wodą, a później w detalach wyłożyć plusy i minusy poszczególnych rozwiązań.

Stefan Panis Nurkowaniem zajął się w 1992 roku Przez wiele lat rozwijał się i doskonalił jako nurek techniczny, nurkując na obiegu otwartym, wykorzystując różne mieszanki. W 2009 roku rozpoczął przygodę z obiegiem zamkniętym, a od 2013 roku na poważnie zajął się fotografią podwodną. W międzyczasie jego wielką pasją stały się wraki, których badaniu poświęca wiele czasu. Nie tylko pod wodą, ale również w archiwach i studiując źródła historyczne. Wiele ze swoich nurkowań przeprowadził na wrakach na Morzu Północnym, w Kanale La Manche, ale również na Sardynii, we Francji, w Portugalii, na Kubie i w wielu innych miejscach na całym świecie. Wielokrotnie brał udział w ekspedycjach, których celem było poszukiwanie zaginionych wraków. W 2014 roku poszerzył swoje uprawnienia nurkowe o Cave CCR, a wszystko z uwagi na swoją drugą podwodną pasję, czyli nurkowanie i dokumentowanie starych kopalń.

Małgorzata Sobońska-Szylińska Wykonuje zawód adwokata jako wspólnik w jednej z warszawskich kancelarii prawnych. Swój pierwszy patent nurkowy CMAS – P1 uzyskała w 1998 roku. Od tej pory regularnie nurkuje. Posiada uprawnienia divemastera. Pasjonuje ją fotografia – na lądzie, z powietrza i pod wodą (jest absolwentką Akademii Fotografii w Warszawie). Uwielbia podróże w najbardziej odległe i niedostępne miejsca, z których relacje w formie artykułów zamieszcza następnie w różnych gazetach i czasopismach. Jest miłośniczką i badaczką świata zwierząt, czemu daje wyraz m.in. tym, że od 18 lat jest wegetarianką a od 4 weganką.

Andrzej Górnicki Instruktor nurkowania sportowego i technicznego. Współautor warsztatów dotyczących bezpiecznego nurkowania na obiegu zamkniętym. Z wykształcenia psycholog i trener związany ze szkoleniami umiejętności miękkich. Absolwent studiów podyplomowych z Archeologii Podwodnej UW. Pracował jako instruktor, przewodnik i manager baz nurkowych w Portugali, Chorwacji, Norwegi, na Malcie, w Egipcie, Szwecji oraz w Polsce. Tłumaczy materiały szkoleniowe dla największych organizacji szkolących i certyfikujących nurków. Autor artykułów związanych z nurkowaniem. Od lat zaangażowany w rozpowszechnianie najnowszej wiedzy i trendów w nurkowaniu. Aktywnie wspiera konferencję nurkowania technicznego Baltictech.

SPRZĘT

Lusterko nurkowe Nammu Tech Angielska grupa nurków technicznych stojąca za

Ulepszona wersja lusterka została wykonana

marką Nammu Tech, zaprezentowała niedawno

z kompozytu węglowego i posiada śruby mocują-

najnowszą wersję lusterka nurkowego swojego

ce ze stali nierdzewnej, które zastąpiły plastikowy

autorstwa. Model został wykonany z kompozy-

gwint, dzięki czemu połączenie między poszcze-

tu węglowego i stanowi udoskonaloną oraz nieco

gólnymi elementami lusterka jest bardziej trwałe

droższą alternatywę dla pierwowzoru, jakim jest

i odporne.

model Convex. Cena: 20 Euro Wypukłe lusterko nurkowe pasujące na każdą dłoń, to bardzo zmyślny gadżet, który nie tylko może ułatwić życie pod wodą, ale również wpływa na podniesienie poziomu bezpieczeństwa. Mając lusterko umieszczone na wierzchu dłoni, jesteśmy w stanie np. zorientować się w tym, co dzieje się w naszym najbliższym otoczeniu, gdzie są nasi partnerzy oraz sprawdzić, czy z naszym sprzętem – którego przecież nie widzimy, wszystko jest w najlepszym porządku. A to wszystko dzięki kilku niewielkim ruchom dłonią, bez konieczności wykonywania zbędnych obrotów, kręcenia głową, mącenia wody i wzbudzania osadów z dna etc.

www.nammu-tech.com

Komputer Suunto D5 Copper Suunto D5 Copper, to najnowsza odsłona kompu-

i możliwość zastosowania do 3 transmiterów bez-

tera zegarkowego, która poszerzyła bogatą ofertę

przewodowych Suunto Tank POD, pozwalających

fińskiej marki. Jeżeli nie mieliście jeszcze do czy-

w czasie rzeczywistym śledzić zużycie czynni-

nienia z tym modelem, to z pewnością przypadnie

ka oddechowego. Jeśli chodzi o baterię, to D5 po-

wam do gustu fakt, że pomimo niewielkich rozmia-

siada wbudowany akumulator litowo-jonowy,

rów, całość jest bardzo przejrzysta i łatwa w ob-

a w zestawie znajduje się kabel USB służący do ła-

słudze, a z uwagi na atrakcyjny wygląd i bogate

dowania i zgrywania danych. Te ostatnie możemy

menu stanowi świetny dodatek, z którego możemy

również przesyłać bezprzewodowo za pośrednic-

korzystać nie tylko pod wodą.

twem Bluetooth, a dzięki dedykowanej aplikacji Suunto, bez problemu będziemy mogli zarządzać

Jeżeli chodzi o wnętrze, to model D5 standardowo

danymi zgromadzonymi na dysku.

pozwala użytkownikowi korzystać z trybów powietrze, nitrox, freediving, gauge i zegarek. Choć

Suunto D5 Copper, to również bardzo eleganc-

komputer jest niewielkich rozmiarów, to jest to

ki i stylowy zegarek, który dzięki łatwej możliwo-

bardzo zaawansowana jednostka, pozwalająca na

ści dopasowania różnych wersji kolorystycznych

prowadzenie nurkowań technicznych i stosująca

paska, stanie się świetnym towarzyszem nie tylko

model dekompresyjny Suunto Fused 2™ RGBM.

pod wodą, ale również na co dzień.

Producent określił maksymalną głębokość pracy urządzenia na 100 m. Komputer posiada rów-

Cena: 3268,99 PLN

nież cyfrowy kompas z kompensacją przechyłu

technikapodwodna.pl

11 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

SPRZĘT

Zestaw automatów Scubapro MK19 EVO BT/G260 Carbon BT Wraz z początkiem roku 2021 Scubapro za-

Na pewno warto wspomnieć, że pierwszy stopień

prezentowało nowy zestaw automatów odde-

posiada bardzo uniwersalną konstrukcję z dodat-

chowych MK19 EVO BT/G260 CARBON BT.

kowym portem LP umieszczonym osiowo na spo-

W zapowiedziach zwrócono uwagę, że najnowsza

dzie automatu, co pozwala na bezproblemowe

propozycja odznacza się przede wszystkim ma-

wykorzystanie go w bardziej zaawansowanych

łą wagą i niezwykłą wytrzymałością, co z pewno-

konfiguracjach, stosowanych przez nurków tech-

ścią stanowi poważne atuty dla osób, u których

nicznych. Konstrukcja została opracowana na ba-

nurkowanie wiąże się z podróżowaniem. W skład

zie wcześniejszych doświadczeń i oparto ją na

zestawu wchodzą najnowszy zbalansowany, mem-

sprawdzonych rozwiązaniach znanych z najbar-

branowy pierwszy stopień MK19 EVO BT, który

dziej udanych modeli.

wykończony został specjalną ultra-wytrzymałą powłoką Black Tech i ulepszona wersja najpopu-

Zarówno pierwszy stopień MK19 EVO BT, jak

larniejszego drugiego stopnia z oferty Scubapro

i drugi G260 Carbon BT zostały na metalowych

– G260, który charakteryzuje się nie tylko lekką,

elementach pokryte powłoką premium Black Tech

ale przede wszystkim niezwykle wytrzymałą po-

DLC (Diamond-Like Carbon), która nie tylko na-

krywą wykonaną z włókna węglowego. Twórcy

daje całości fantastyczny wygląd, ale także chroni

zapewniają, że zestaw ma zapewnić świetną wy-

przed zarysowaniami i mikrouszkodzeniami powo-

dajność oddechową, niezależnie od temperatury

dowanymi przez słoną wodę i korozję.

wody i warunków panujących podczas nurkowania.

Cena: 1199,00 $ www.scubapro.com

Latarka Apeks Luna Mini Każdy nurek wie, jak istotnym elementem wypo-

swoimi parametrami Luna Mini spełnia wszyst-

sażenia jest latarka. Pod wodą często pozwala

kie wymagania zarówno dla latarki podstawowej,

nam dostrzec więcej, ale również niejednokrotnie

jak i zapasowej. Model posiada klasę wodoszczel-

wpływa na poziom naszego bezpieczeństwa. Dla-

ności IPX8, co pozwala na pracę do głębokości

tego wybór tego elementu wyposażenia nie po-

100 m.

winien być przypadkowy. Kolejną nowością od Apeksa na 2021 roku jest seria latarek Luna,

Obudowa latarki została wykonana z aluminium

wśród których znajdziemy m.in. model Luna Mi-

klasy morskiej i decydując się na jej zakup może-

ni. Zwróciła ona naszą szczególną uwagę tym, że

my wybrać jeden z czterech dostępnych kolorów

na rynku zawsze panuje deficyt małych, kompak-

– pomarańczowy, zielony, fioletowy i szary. Całość

towych latarek zapewniających dużą moc światła.

mierzy jedynie 107 mm długości, przy średnicy 32 mm i wadze wynoszącej zaledwie 113 g. Także ten

Luna Mini oferuje maksymalną moc wyjściową na

niewielki rozmiar, oferowana moc i łatwość łado-

poziomie 1000 lumenów z kątem świecenia wyno-

wania zapewne sprawią, że właściciele Luny Mini

szącym 16 , a dzięki trzem ustawieniom pozwala-

będą korzystać z niej nie tylko pod wodą.

jącym na regulację mocy, zapewnia aż do 6h pracy na jednym ładowaniu. Poza tradycyjnym trybem

Cena: 1076 PLN

świecenia dostępny jest również tyrb S.O.S w po-

technikapodwodna.pl

staci stroboskopu. Latarka posiada także akumulator litowo-jonowy o pojemności 3400 mAh z gniazdem USB, co pozwoli naładować ją praktycznie wszędzie w 4h. Producent zapewnia, że

13 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

SPRZĘT

Płetwy OMS Tribe Jeżeli wraz z nadchodzącym sezonem planuje-

pożądaną podczas nurkowania w suchym skafan-

cie zakup płetw, to na pewno ciekawą i godną roz-

drze i w praktyce są niemal nie do zdarcia. Dzięki

ważenia alternatywą jest model Tribe od Oceana

szerokiemu kaloszowi nie będziemy mieli też naj-

Menagment Systems. Dlaczego? Cóż, poza tym,

mniejszych problemów z dopasowaniem ich do bu-

że jest to dobra i sprawdzona płetwa, to mnogość

tów, niezależnie od ich typu i wysokości podbicia.

wariantów kolorystycznych i dostępność roz-

Na koniec należy dodać, że płetwy wyposażone są

miarów pozwoli każdemu znaleźć taką parę, któ-

w sprężyny ze stali nierdzewnej, co zdecydowanie

ra nie tylko będzie idealnie dopasowana do stopy

poprawia komfort podczas ich zakładania i zdej-

użytkownika, ale również do jego poczucia estety-

mowania.

ki. OMS posiada w swojej ofercie kilka ciekawych modeli płetw, ale to właśnie Tribe wydaje się być

Rozmiary: S, Regular, XL, XXL

oczkiem w głowie producenta, co przekłada się na fakt, że dostępny jest aż w 8 kolorach, w tym

Cena: od 560 PLN

dwóch oryginalnych i nietuzinkowych wersjach ca-

www.omsdive.pl

mo. Wróćmy jednak do tego co najważniejsze. Model Tribe, to gwarantujące dużą moc płetwy typu JET z nieco większym piórem, co przekłada się na ich zwiększoną responsywność. Każdy opływany użytkownik z pewnością doceni fakt, że nawet delikatny ruch wykonany płetwami jest odczuwalny. Wykonane zostały z wysokiej jakości naturalnego kauczuku, przez co posiadają ujemną pływalaność,

Skafander Apeks ThermiQ 8/7 Pośród nowości zaprezentowanych na rok 2021 przez markę Apeks, szczególnie ciekawie zapowiada się skafander nurkowy ThermiQ 8/7. Jak zapewnia producent, całość jest bardzo ciepła i niezwykle elastyczna, a także posiada wiele funkcji opracowanych z myślą o wymaganiach, jakie może napotkać użytkownik podczas nawet najbardziej wymagających nurkowań. ThermiQ 8/7 jest również bardzo uniwersalny i odpowiedni dla każdego nurka, który ceni sobie komfort i wydajność, niezależnie od poziomu zaawansowania. Pianka na rdzeniu ma grubość 8 mm, co podnosi jej wydajność i zapewnia dodatkową ochronę termiczną tam, gdzie jest najbardziej potrzebna. Z kolei neopren grubości 7 mm na ramionach i nogach oferuje komfort termiczny, ale jednocześnie zapewnia większą elastyczność. Całość wieńczy zintegrowany kaptur. Skafander posiada również duże kieszenie cargo, które idealne nadają się do przechowywania akcesoriów np. zapasowej maski. Zamek błyskawiczny na klatce piersiowej ułatwia zakładanie, a wewnętrzne mankiety na przedramionach i podudziach minimalizują wnikanie wody. Warto również zwrócić uwagę, że producent wpisuje się w coraz bardziej popularny w nurkowej branży eko-trend i do produkcji skafandra Apeks wykorzystał neopren na bazie wapienia, zamiast bardziej tradycyjnego neoprenu naftowego. Na tym jednak nie koniec! Jeden z kluczowych składników użytych do produkcji neoprenu, sadza, jest wytwarzany z przetworzonych opon samochodowych zamiast oleju, a przędza, która tworzy miękką pod-

15 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

SPRZĘT

szewkę kombinezonu, została wyprodukowana z plastikowych butelek pochodzących z recyklingu. W efekcie całość już od momentu powstawania jest dużo bardziej przyjazna dla środowiska. W komplecie ze skafandrem ThermiQ 8/7 otrzymamy matę, która pozwoli chronić nasze stopy oraz piankę podczas przebierania się przed i po nurkowaniu. Co więcej, matę można wykorzystać jako wygodną torbę do noszenia na ramię z autorskim zamknięciem G-Hook, w której przeniesiemy mokry sprzęt. Cena: 2742 PLN www.technikapodwodna.pl

zdjecie: Marcin Pawełczyk

Inspired by Exploration

Nurek MW w aparacie uczieczkowym Davisa. Ze zbiorów Muzeum Marynarki Wojennej

HISTORIA

Co było przed rokiem 1945, poczynając od roku 1900 część

Karina Kowalska ilustracje: Muzeum Nukowania

W Polsce, aż do XX w. nurkowanie nie istniało ani jako zawód, ani jako sposób spędzania wolnego czasu. Na pewno przyczynił się do tego fakt, iż nasz kraj od czasu rozbiorów w XVIII wieku znajdował się pod zaborami trzech państw: Rosji, Prus i Austrii. Zaborców nie interesował szybki rozwój gospodarczy okupowanych terenów, przez co Polska pozostawała w wielu tematach, w tym m.in. w gospodarce morskiej, daleko w tyle.

19 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

HISTORIA

Z kolei w państwach zaborców nurkowanie by-

Prace wydobywcze prowadzili w 1906 roku w Wi-

ło obecne zarówno w cywilnych grupach zawodo-

śle nurkowie Franciszek Paź i Michał Staniszewski,

wych, jak i wojsku. Jego szybki rozwój nastąpił po

przy wydatnej pomocy piaskarzy warszawskich.

wprowadzeniu do użycia skafandra klasycznego

Wydobyli wtedy szereg przedmiotów zrabowa-

systemu angielskiej firmy Siebe Gorman & Co. Ltd.

nych w Warszawie przez Szwedów w czasie Po-

w 1837 roku.

topu Szwedzkiego (fot. 1). Niestety nie wiemy w jakim sprzęcie nurkowali.

Z możliwości szkolenia się w zawodzie nurka skorzystali również Polacy, którzy żyjąc na teryto-

W czasie I wojny światowej, na zlecenie niemiec-

riach znajdujących się pod zaborami mieli przed

kiego okupanta, który do Warszawy wkroczył

sobą perspektywę obowiązkowego poboru do

w miejsce Rosjan w sierpniu 1915 roku, przy wysa-

armii zaborcy, co mogło oznaczać w przyszłości

dzonym przez wycofujących się Rosjan moście Po-

bezpośrednie starcia z walczącymi o wolność ro-

niatowskiego w Warszawie pracował nurek Max

dakami. Przynależność do marynarki wojennej za-

Lubker. Z zachowanej fotografii (fot. 2) można

borcy, a szczególnie do grup nurkowych, czyli do

wnioskować, że był wyposażony w sprzęt niemiec-

służb technicznych, a nie bojowych, usuwała moż-

kiej firmy „Draeger”, konkurującej w Europie na

liwość znalezienia się w sytuacji bezpośredniej

rynku sprzętu nurkowego z angielską firmą „Siebe

walki z własnymi rodakami.

Gorman & Co. Ltd.”.

Pojawienie się specjalistycznego sprzętu do nurkowania w Polsce odnotowano w XIX w., w czasie prac hydrotechnicznych na rzece Niemen. Jednak prace te wykonywali sprowadzeni z Anglii nurkowie, którzy przybyli do Polski najprawdopodobniej ze swoim własnym dzwonem nurkowym.

fot. 1

fot. 2 Max Lubker. Ze zbiorów D. Dekkera.

Na całym świecie od drugiej połowy XIX w. regularnie pojawiały się propozycje nowego sprzętu do nurkowania, bardziej autonomicznego niż wprowadzony w 1837 roku komplet dla nurka klasycznego. W Polsce, od czasów K. H. Klingerta (1760–1828), wynalazcy mieszkającego we Wrocławiu pod zaborem pruskim, który zaproponował całą gamę sprzętu nurkowego swojego pomysłu, i który stworzył i zastosował w praktyce skafander pół-atmosferyczny, sprzęt nurkowy - poza importowanym, tak naprawdę nie istniał. W 1915 roku na rynku amerykańskim znalazł się w sprzedaży hełm do nurkowania nazwany „divinhood” (kaptur do nurkowania). Reklamowano go jako „urządzenie do nurkowania tak proste, że każdy może go używać”. To „proste” urządzenie na-

fot. 3 Hełm R. Wojtusiaka

zwano w Polsce „hełmem dzwonowym”. Ponieważ hełm ten nadawał się do badania życia podwod-

ry w tym hełmie prowadził regularne obserwacje

nego, zaczęli się nim interesować biolodzy morza,

życia na dnie Bałtyku, korzystając z gościnności

zwłaszcza po tym, jak jego zastosowanie wychwa-

Stacji Morskiej w Helu (fot. 3). Stacja ta była wyko-

lał amerykański naukowiec William Beebe. Książ-

rzystywana do szkoleń studentów polskich uczelni

ki W. Beebe’a o eksploracjach podwodnych („923

z zakresu biologii organizmów morskich. Placów-

metry w głąb oceanu”, „Kraina wód”) opowiadające

kę zorganizował i kierował nią prof. Mieczysław

o nurkowaniu, zarówno z użyciem hełmu dzwono-

Bogucki z Instytutu Biologii Doświadczalnej im.

wego, jak i batysfery, w której w 1934 roku Beebe

Marcelego Nenckiego, który obserwując nurko-

zszedł pod wodę na głębokość 923 metrów, prze-

wania realizowane w hełmie przez prof. R. Woj-

tłumaczone na język polski cieszyły się w naszym

tusiaka, zakupił dla swojej instytucji w 1938 roku

kraju dużą popularnością.

hełm dzwonowy, najprawdopodobniej amerykańskiej firmy SNEAD (fot. 4).

W 1936 roku polską wersję hełmu Beebe’a wykonano dla prof. R. Wojtusiaka, przyrodnika, biologa

W 1937 roku prof. R. Wojtusiak podczas poby-

i oceanografa z Uniwersytetu Krakowskiego, któ-

tu w ówczesnej Jugosławii, nurkował zarówno

21 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

HISTORIA

fot. 4 Nurkowanie w hełmie Snead. Ze zbiorów NAC

w swoim hełmie dzwonowym, jak i w autonomicznym sprzęcie wymyślonym przez Francuza Yves

fot. 5 Prof. R. Wojtusiak w sprzęcie Le Prieur. Split, 1937

Le Prieura. Aparat, w którym nurkował, wspólne dzieło Fernez’a i Le Prieur’a, składał się 3-litrowej butli (150 bar) umocowanej na plecach, ze zwojem

ka lat później przez Jacquesa Cousetau, jest do

przewodów wysokociśnieniowych przechodzą-

dziś znane jako sprzęt do nurkowania swobodne-

cych poprzez ramię do reduktora wyposażone-

go. Jednakże, wrażenia Profesora z nurkowania

go w manometry. Powietrze z butli przechodziło

w tym sprzęcie nie były pozytywne, cyt.:

przewodem do ust, gdzie dzięki reduktorowi można było zredukować ciśnienie w butli do ciśnienia

„Przede wszystkim samo nakładanie maski na gło-

otoczenia. Zacisk na nos i para gogli na oczy dopeł-

wę i zaciąganie rzemieni jest bardzo nieprzyjemne.

niały zestawu (fot. 5).

Człowiek czuje się wtedy dziwnie skrępowany, gdyż nie mógłby maski zrzucić tak łatwo jak hełmu. Po za-

Profesor Wojtusiak jako pierwszy Polak miał więc

nurzeniu się do wody daje się odczuć nieprzyjem-

okazję zanurkować w czymś, co udoskonalone kil-

ne ciśnienie w uszach, które są zupełnie nieosłonięte.

Jeszcze na głębokości 2 metrów dał mi się odczuć brak powietrza i woda zaczęła powoli, kroplami przedostawać się do maski. W hełmie „Beebe’a” (dzwonowym) nie trzeba się obawiać, że zabraknie powietrza” – twierdził profesor. Kto wie, może gdyby wrażenia profesora z nurkowania w tym sprzęcie były bardziej pozytywne, to zamiast zamówić w 1936 roku replikę hełmu dzwonowego „Beebe’a”, pokusiłby się o wykonanie w Polsce pierwszego aparatu do nurkowania swobodnego? W szeregach nowopowstałej w 1918 roku Marynarki Wojennej znalazło się wielu oficerów polskiego pochodzenia, którzy pełnili wysokie funkcje w marynarkach państw zaborczych i kiedy tylko Polska odzyskała niepodległość, wrócili do kraju, żeby służyć ojczyźnie. Wielu z nich było szkolonych na specjalistycznym sprzęcie nurkowym i jednostkach pływających, jakich nigdy w Polsce nie było. Mieli oni też wiedzę o sposobach pro-

fot. 6 Nurek MW w sprzęcie firmy Siebe Gorman Co. Ltd.

wadzenia wojny podwodnej z wykorzystaniem zarówno okrętów podwodnych, specjalnych tor-

(fot. 6). Sprowadzono także nowinki techniczne ta-

ped oraz odpowiednio przeszkolonych nurków.

kie jak sprzęt do nurkowań nitroksowych (fot. 7)

To dzięki nim rozpoczęto szeroko-programowe

i sprzęt ucieczkowy (tlenowy) (fot. na stronie tytu-

szkolenie nurków MW i zakupy odpowiedniego

łowej) z okrętów podwodnych. Z czasem, niektóre

sprzętu.

elementy wyposażenia nurka zaczęto produkować w Polsce, na przykład skafandry w Legionowie czy

Na potrzeby służby nurków MW, do Polski spro-

aparaty ucieczkowe z okrętów podwodnych w Fa-

wadzano w latach 1921–1939 sprzęt nurków kla-

bryce Wyrobów Gumowych w Piastowe (fot. 9).

sycznych. Był to przede wszystkim skafandry nurkowe z hełmami oraz pompy i drobny osprzęt

W 1938 roku dla potrzeb Marynarki Wojennej

(buty, rękawice, latarki, noże) wcześniej wspo-

oddano do eksploatacji specjalnie zaprojektowa-

mnianej angielskiej firmy Siebe Gorman & Co. Ltd.

ny dla potrzeb nurków kuter, bazę nurkową „ORP

23 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

HISTORIA

Nurek”. Wyposażenie tej jednostki było na najwyższym światowym poziomie i obejmowało: komorę dekompresyjną 1-przedziałową (L 225 x D 195 mm) ze śluzą podawczą (polskiej konstrukcji, specjalnie zaprojektowaną na ten kuter) oraz sprzęt zakupiony w angielskiej firmie „Siebe Gorman & Co. Ltd.”: pompy 4 i 3 cylindrowe, sprężarkę wysokociśnieniową, butle do nitroksu, butle tlenowe (100 stopowe), skafandry i hełmy nurkowe 12-bolcowe, skafandry 6-bolcowe, niezależne aparaty nitroksowe, telefony, aparat do cięcia podwodnego, podwodny młot pneumatyczny, podwodną wiertarkę pneumatyczną, oświetlacze podwodne przewodowe, lampy nurkowe akumulatorowe, pontony gumowe wydobywcze i tlenowe aparaty reanimacyjne firmy Perun. fot. 7 Nurek MW Otton Malina w aparacie nitroksowym firmy Sioebe Gorman Co. Ltd

fot. 9 Aparat ucieczkowy W. Tomasiewicza, Ze zbiorów Muzeum Marynarki Wojennej 24

Sprzęt klasyczny firmy Siebe Gorman & Co. Ltd. popularny był na wybrzeżu także wśród nurków cywilnych, pracujących albo w nielicznych jeszcze wtedy przedsiębiorstwach prywatnych zajmujących się pracami hydrotechnicznymi i podwodnymi, albo w instytucjach państwowych typu stocznie, porty czy też służby ratownicze. Sprzęt ten był jednak drogi, tak więc dla osób zainteresowanych nurkowaniem niekomercyjnym był praktycznie nieosiągalny. W prasie okresu międzywojennego temat nurkowania pojawiał się regularnie, dzięki czemu polski czytelnik wiedział o poszukiwaniach zatopionych skarbów, o wypadkach okrętów podwodnych takich jak M-1 (1925), S 51 (1926), S4 (1927), Squalus (1939) czy Thetis (1939), a także o tragediach statków pasażerskich np. Lusitania. Pisano o akcjach ratowniczych w czasie których używano wysoce specjalistycznego sprzętu, takiego jak skafandry atmosferyczne czy komory obserwacyjne. Wyjaśniano także metody podnoszenia wraków przy pomocy pontonów. Opublikowano wiele reportaży z podróży podwodnych w batysferze, ilustrowane one by-

fot. 10 Rysunki A. Pauly

ły zdjęciami robionymi pod wodą albo aparatami w obudowie podwodnej albo przez bulaj z wnętrza tejże batysfery. Z kolei na ekranach kin pojawiły się filmy fabularne o nurkach, w tym powstały w 1916 roku niemy film „20 000 mil podmorskiej żeglugi” według książki J. Verne o tym samym tytule. Film został nakręcony dzięki zastosowaniu podwodnych komór obserwacyjnych braci Williamson.

25 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

HISTORIA

fot. 11 Przegląd morski miesięcznik Marynarki Wojennej,1930, nr 20-3.

W specjalistycznych czasopismach typu „Przegląd

zamieszczono dokładny opis skafandra pancer-

Techniczny”, „Polska na morzu”, ale także w książce

nego (obecnie nazywanego atmosferyczny), zaś

dla młodzieży „Najciekawsza podróż z Dr. Wszę-

w „Przeglądzie Morskim” (1930) opisano szcze-

dobylskim”, artykuły o sprzęcie nurkowym i głębi-

gółowo aparat DESA, czyli indywidualny apa-

nowych pracach podwodnych obficie ilustrowane

rat ucieczkowy zaprojektowany przez inż. Davisa

publikował znawca tematu inż. A. Pauly. (fot. 10)

z firmy Siebie Gorman & Co. Ltd. będący na wyposażeniu załóg okrętów podwodnych w wie-

W wielu innych wydawanych wtedy czasopismach

lu krajach na świecie, a od 1939 roku na okrętach

można też było znaleźć artykuły dokładnie opisu-

podwodnych polskiej Marynarki Wojennej (fot. 11

jące działanie konkretnego sprzętu nurkowego.

i 11a)

Na przykład w „Żołnierzu Polskim” (1925) pokaza-

no kolejne etapy ubierania polskiego nurka Mary-

W „Naokoło Świata” (1925) pokazano sprzęt co

narki Wojennej w poszczególne elementy stroju

prawda wtedy nie stosowany w Polsce, ale za to

nurka klasycznego firmy Siebe Gorman & Co. Ltd.

nowatorski i bardzo interesujący. Był to artykuł

W „Przeglądzie Technicznym” z tego samego roku

o aparacie o obiegu zamkniętym niemieckiej firmy

fot. 12a DM-40 firmy Draeger

fot. 12b

„Draeger”, tzw. DM-40 (fot. 12 i 12a). W artykule objaśniono zasady działania tego aparatu i zamieszczono rysunek omawianego sprzętu. 20 lat później aparat taki zostanie znaleziony na wybrzeżu w magazynach budynku zajmowanego w okresie II WŚ przez niemieckiego okupanta. Ciąg dalszy zostanie opublikowany w następnym numerze…

27 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Ogrzewanie elektryczne w nurkowaniu Czy

warto go uż y wać?

Tekst i zdjęcia: Piotr Kitta

Wraz z pierwszym zejściem pod wodę człowiek rozpoczął również swój wyścig, o możliwość jak najdłuższego pozostania w zanurzeniu. Na drodze ewolucji i postępu technologicznego pojawiał się kolejny sprzęt, pozwalający na osiąganie większej głębokości i wydłużenie czasu zanurzenia i eksploracji głębin. Niewątpliwym przełomem było opracowanie różnych pojazdów, takich jak batyskafy czy łodzie podwodne. Jednak również one miały swoje wady i np. nie pozwalały na swobodę poruszania i beztroskie szybowanie w głębinach. Krótko mówiąc – ograniczały i odbierały wolność, czyli coś, za czym człowiek zawsze będzie gonił.

foto: Aleksei Kondratuk, Adobe Stock 29 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

nieco później, po poddaniu rozmaitym modyfikacjom, wykorzystywano je do nurkowania w znaczeniu które nas interesuje.

W warsztatach i pracowniach na całym świecie

Dzięki wymienionym powyżej urządzeniom uda-

nie ustawały więc wysiłki, dzięki którym człowiek

ło się zwiększyć czas oraz głębokość nurkowań,

mógłby być wolny również pod wodą, a przy tym

po przez przesunięcie limitu ilości czynnika odde-

czuł by się komfortowo. W mojej ocenie - i zapew-

chowego. Tutaj jednak pojawiły się kolejne proble-

ne nie tylko mojej - pionierem w tych poczynaniach

my i wyzwania, a wśród nich nasycanie się naszego

był legendarny francuski konstruktor, odkrywca

organizmu gazami obojętnymi z punktu widzenia

i popularyzator nurkowania i podwodnego świa-

fizjologii ludzkiego ciała. Prace badawcze związa-

ta w ogóle – Jacques-Yves Cousteau. To właśnie

ne z dekompresją trwają nadal i nie będą tematem

on stoi za opracowaniem pierwszego akwalungu,

rozważań tego artykułu.

składającego się z butli ze sprężonym gazem oddechowym, automatu oddechowego oraz z gięt-

A CO Z N A SZ Y M

kiego przewodu łączącego wszystkie komponenty

KO M FO RT EM T ER M I C ZN Y M ?

z ustnikiem. Następnym krokiem w tej ewolucji by-

ły obiegi zamknięte, które to w pierwszym swoim

Jak wiecie (lub właśnie się dowiedzieliście) wo-

założeniu pełniły funkcję aparatów ucieczkowych,

da ma 25 razy większe przewodnictwo cieplne

stosowanych na okrętach podwodnych, a dopiero

niż powietrze. Co to oznacza w praktyce? W du-

żym uproszczeniu chodzi o to, że przy jednakowej

wanie odpowiednich ubrań pod skafander, potocz-

temperaturze człowiek w wodzie zmarznie dużo

nie zwanych ocieplaczami. Aby uniknąć kompresji

szybciej niż na powietrzu. Nie będzie więc dla ni-

suchy skafander należy również inflować, tj. do-

kogo zaskoczeniem, że w wodach o niskiej tem-

puszczać gaz do skafandra celem wyrównania ci-

peraturze, a właśnie takie przeważają pod naszą

śnienia w jego wnętrzu z ciśnieniem otoczenia.

szerokością i wysokością geograficzną, nurkowa-

Najlepiej do tego celu użyć gazu o małej przewod-

nie często kończyło się wyziębieniem organizmu,

ności cieplnej i tu świetnie sprawdza się argon,

a w skrajnych przypadkach nawet hipotermią.

który stanowi bardzo dobrą izolację cieplną.

Dlatego zaczęto prace mające na celu rozwój technologii mogących rozwiązać ten problem.

Niestety wszystkie powyższe elementy naszego

Opracowano i zaczęto stosować izolacje termicz-

wyposażenia czy zabezpieczenia nurkowego ma-

ne, takie, jak suche i mokre skafandry. Należy tu

ją również swoje wady. Jak wiecie suche skafan-

zaznaczyć, iż mokre skafandry jedynie ograniczają

dry nie zawsze są suche, tkaniny na ocieplacze nie

cyrkulację wody wokół ciała, nie izolują zaś nurka

są idealne, a zwiększanie ich grubości w nieskoń-

w pełni. Z kolei suche skafandry całkowicie izolują

czoność mija się z celem. Używanie zaś gazów typu

ciało nurka od wody, jednak konieczne jest stoso-

argon ma swoje ograniczenia logistyczne, związa-

31 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

ne chociażby z zakupem tegoż gazu w bazach nur-

ność. Akumulator ze sterowaniem mocą grzewczą

kowych.

czy bez? Ta informacja powinna zostać udzielona przez producenta odzieży grzewczej. Wyni-

I właśnie tu w naszej historii pojawia się ogrzewa-

ka to z konstrukcji ogrzewaczy. W produktach

nie elektryczne, które przychodzi nam z pomocą.

z wbudowanymi elementami termoregulacyjny-

Co więcej, na polskim rynku sprzętu nurkowego

mi, sterowanie mocą grzania na kanistrze nie jest

mamy kilku producentów tego typu ogrzewania,

potrzebne. Jak już się domyślacie, sterowania mo-

którzy proponują nam rozmaite rozwiązania, za-

cą grzania wymagają z kolei te grzałki, które nie

czynając od kamizelek, aż do pełnych systemów

posiadają wbudowanych termików. Ta opcja po-

grzewczych, w skład których wchodzą całe ocie-

zawala nam na dość łatwe i sprawne zarządzanie

placze, rękawiczki oraz skarpetki. Zaawansowane

ogrzewaniem oraz samą baterią.

rozwiązania pozwalają również na zakup takiego ogrzewania, którym będziemy mogli w mniejszym

T ER M OZ AWÓ R LEP SZ Y!

lub większym stopniu sterować podczas nurkowania.

Z tym stwierdzeniem nie mogę się zgodzić. Termozawór/termokonektor

służy

zasilenia

Tradycyjny układ grzewczy składa się z aku-

odbiorników wewnątrz suchego skafandra, z aku-

mulatora zewnętrznego, termozaworu lub ter-

mulatorami znajdującymi się na zewnątrz. Uży-

mokonektora

np.

cie termozaworu czy termokonektora, zależy od

kamizelki. Dobór akumulatora zależy od mo-

naszych celów nurkowych lub sposobu zasila-

cy grzewczej oraz od ilości odbiorników grzew-

nia kilku odbiorników. Zwyczajowo termozawór

czych. Im większa moc czy liczba odbiorników, tym

jest nisko profilowy i pozwala podpiąć nam jeden

nasz akumulator powinien mieć większą pojem-

akumulator w danym czasie. Z kolei podpięcie kil-

oraz

elementu

grzejnego

ku odbiorników w tym samym momencie odbywa

Najbardziej popularnym złączem zewnętrznym

się po przez wykorzystanie wewnętrznego roz-

łączącym termozawór/termoprzepust z akumu-

gałęziacza. Takie rozwiązanie pozwala nam stero-

latorem jest złącze nazywane E/O. Dzięki niemu

wać ogrzewaniem jedynie na zasadzie grzejemy

w trakcie nurkowania możemy do naszego ogrze-

wszystko lub nic. Termokonektor, to rozwiązanie,

wania bezproblemowo podpinać kolejne źródła

które pozwoli nam na zasilenie kilku odbiorników

zasilania. Możliwości takiego przełączania akumu-

jednocześnie, ale każdego z osobna. To zaś prze-

latorów doceniane są szczególnie przez nurków

kłada się na możliwość sterowania ogrzewaniem

prowadzących długie nurkowania dekompresyjne.

każdego elementu, czyli np. tylko kamizelka, zaś

Odbiorniki, czyli nasze elementy grzewcze, to tak,

rękawice włączę, jak zmarzną mi dłonie.

jak już wspomniałem wcześniej, wszelkiej maści kamizelki, skarpety, rękawice oraz pełne ociepla-

Wadą termokonektora jest odsunięcie zaworu in-

cze. Czym powinny się odznaczać? Dla mnie liczy

flacji suchego skafandra znacząco od ciała, co po-

się przede wszystkim żywotność i wytrzymałość.

woduje zwiększenie naszego obrysu. Dodatkowo

Elastyczność użytych materiałów i kroje niekrę-

należy pamiętać, że zwiększy nam się również

pujące naszych i tak już ograniczonych ruchów cia-

ilość akumulatorów, które musimy zabrać ze sobą

ła. Użycie odpowiednich elementów grzewczych,

pod wodę.

odpornych na ciągłą mechaniczną pracę oraz tak

33 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

zaizolowanych, aby w czasie zalania suchego ska-

a jedynie jednym z wielu. Należy brać pod rozwa-

fandra układ grzewczy działał poprawnie, a kon-

gę chociażby awarię ogrzewania eklektycznego

takt z wodą nie prowadził do zwarć i oparzeń ciała.

(uszkodzenie przewodów zasilających, elementów

Odzież grzewczo-elektryczna powinna zachowy-

grzewczych, akumulatorów), czy rozładowanie

wać również odpowiednie właściwości termicz-

akumulatora podczas nurkowania. Wraz ze wzro-

ne w przypadku awarii układu ogrzewania, aby nie

stem ilości odbiorników elektrycznych będzie

doprowadzić do wyziębienia czy w ostateczności

rósł również nasz zasobnik na akumulatory, co nie

do hipotermii.

wszystkim może przypaść do gustu, zwłaszcza wiążące się z tym nakłady finansowe.

C Z Y TO WSZ YS T KO N A M J E S T P OT R ZE B N E ?

Wielu producentów udostępnia swoje produkty do testów, co uważam za bardzo dobre roz-

Według mnie… nie, nie jest. Przy zakupie ogrze-

wiązanie. Warto również porozmawiać z bardziej

wania nurkowego powinniśmy zachować zdrowy

doświadczonymi kolegami, którzy w zakresie

rozsądek i mieć na uwadze, że nie może ono być

ogrzewania elektrycznego posiadają wiedzę po-

naszym jedynym zabezpieczeniem termicznym,

partą doświadczeniem. Istotne jest również, aby

wysłuchać z uwagą producentów i zadać im wiele

i stosowania ogrzewania elektrycznego. Jeże-

pytań dotyczących ich produktów.

li macie możliwość testowania takich urządzeń, to z pewnością powinniście spróbować. Wiedzy

Każdy z nas jest inny i dla jednego wystarczającym

i doświadczeń nigdy zbyt wiele. Bazujcie nie tyl-

rozwiązaniem będzie tradycyjny ocieplacz nur-

ko na opiniach producentów czy sprzedawców, ale

kowy, zaś dla drugiego pełne ogrzewanie eklek-

również tych osób, które na co dzień korzystają

tyczne może okazać się niewystarczające. Bazując

z ogrzewania elektrycznego. Decydując się na za-

jednak na rozmowach i obserwacji nurków używa-

kup powinniśmy zwrócić uwagę nie tylko na zalety,

jących ogrzewania elektrycznego, to w 80% przy-

ale również na wady poszczególnych rozwiązań,

padków kamizelka grzewcza jest optymalnym

gdyż każdy sprzęt takie posiada. Pamiętajmy rów-

elementem wspierającym nasz komfort cieplny.

nież, że nie są one bezawaryjne, a cena wielu mo-

W przypadku awarii jesteśmy wstanie zaakcepto-

deli przyprawia o zawrót głowy.

wać utratę ogrzewania, zasobnik na akumulatory nie jest zbyt duży, a zmiana wyporności wynikają...

ca z faktu użycia kamizelki jest pomijalna. Przy doborze ogrzewania powinniśmy również uwzględniać nasze cele i strategie nurkowe, jak również to, aby wybrany przez nas system grzewczy posiadał możliwość ewentualnej dalszej rozbudowy, tak, abyśmy mogli rozwijać go względem naszych potrzeb, jeśli te z czasem wzrosną. Osobiście zalecam, aby przewody elementów grzewczych były izolowane, co w przypadku zalania suchego skafandra nie doprowadzi do zwarcia i ewentualnego poparzenia użytkownika, jak również to, aby układ grzewczy zasilać akumulatorami znajdującym się na zewnątrz skafandra. Za takim rozwiązaniem przemawia potencjalna możliwość samozapłonu akumulatorów, co w konsekwencji może prowadzić do poważnych uszkodzeń ciała. Powyższy artykuł nie ma na celu wskazania gotowych rozwiązań, a jedynie zwrócenie uwagi na pewne zagadnienia i aspekty dotyczące zakupu

35 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Zmiany w legalizacji butli nurkowych Czy

legalizacja na dłużej niż

l ata j e s t wa ż n a?

Tekst i zdjęcia: Piotr Kosmalski

Ponieważ dyskusje na temat okresowych badań UDT butli ze znakiem CE i potrzeby ich zgłaszania do badań odbiorczych są powodem wielu waśni i sporów, postaram się wyjaśnić ten temat oraz wskazać zmiany prawne jakie nastąpiły w tym zakresie, a o których mało się mówi. Poniżej przedstawię w kilku punktach procedurę, jakiej powinna przestrzegać osoba mająca zamiar rozpocząć użytkowanie (eksploatację) butli ze znakiem CE. Nasze rozważania dotyczą głownie butli nowych, ale odnosić się też będą do butli, które były już poddawane badaniom na terenie naszego kraju – czyli dopuszczone do eksploatacji.

Otóż na wstępie po zakupie nowej butli ze zna-

sób trwały na butli u wytwórcy lub w przypadku,

kiem CE, użytkownik zobowiązany jest zgłosić roz-

kiedy wybity termin badania już minął.

poczęcie użytkowania (eksploatacji) butli w UDT (nazywane to jest badaniem odbiorczym, jeśli nie

W przypadku nowych butli będzie to badanie

dokonał tego dystrybutor nowych butli), a prze-

przeprowadzone u producenta i może ono być

prowadzenie badań odbiorczych potwierdza na-

nadane na okres dłuższy niż 2 lata, gdy chodzi

klejka UDT i/lub trwałe oznaczenie nabite na butli

o butle powietrzne oddechowe do użytku nurko-

oraz stempel inspektora UDT, protokół z badania

wego, lub 5 lat, w przypadku butli oddechowych

wraz z decyzją zezwalającą na eksploatację.

do użytku lądowego, o czym wspomnimy w dalszej części.

Skąd taki obowiązek zgłaszania ktoś zapyta – ano stąd, iż butle ze znakiem CE wytwarzane są

Jeśli nowa butla była poddawana badaniom tech-

w oparciu o Dyrektywę 2014/68/UE, która doty-

nicznym przez wytwórcę w ramach oceny zgod-

czy tylko fazy projektowania i wytwarzania butli,

ności, to zgodnie z dyrektywami unijnymi nie

ale nie ich eksploatacji i transportu, w odróżnieniu

ma potrzeby powtarzania badań już przepro-

od butli ze znakiem Π (Pi) wytwarzanych zgodnie

wadzonych (czyli prób ciśnieniowych, rewizji

z Dyrektywą 2010/35/WE, która dotyczy za-

wewnętrznej itp.) i przy dopuszczeniu do eksplo-

równo procesu wytwarzania jak i eksploatacji

atacji badania odbiorcze wykonywane są w spo-

i transportu zbiorników ciśnieniowych (wytyczne

sób uproszczony bez rewizji wewnętrznej i prób

transportowe zgodne z ADR).

ciśnieniowych (co z reguły jest tańsze niż pełne badania okresowe), chyba, że kraj na terenie któ-

Dopuszczenie do eksploatacji po badaniu odbior-

rego ma być eksploatowana butla ma zastrzeżenia

czym wykonanym przez UDT jest ważne do daty

do jednostki notyfikowanej, która przeprowadzi-

oznaczonej na butli (i w protokole) i jest przedłu-

ła badania, wtedy pełne badania dopuszczające są

żane, gdy butla przechodzi kolejne badania okre-

wymagane.

sowe z wynikiem pozytywnym przy udziale inspektora UDT. Badania okresowe nazywane są

Polska jako kraj nie ma zastrzeżeń do znanych

potocznie legalizacją. W przypadku każdorazowej

powszechnie jednostek notyfikowanych,

zmiany sposobu użytkowania należy dokonać ba-

takich jak TUV czy Lloyd’s

dań dopuszczających i nowego zgłoszenia, nawet

w przypadku, kiedy butla posiada ważne badania okresowe. Zgłoszenia butli nowych można dokonać, jeśli butla ma ważne badania okresowe naniesione w spo-

37 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Użytkowanie bez zgłoszenia wiąże się z konse-

Treść wszystkich wytycznych UDT wraz z omó-

kwencjami prawnymi, szczególnie sytuacji, gdy

wieniem sposobu znakowania butli nawiązujących

dojdzie do wypadku związanego z użytkowaniem

do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 grud-

niezgłoszonej butli lub zgłoszonej ale użytkowanej

nia 2012 roku w całości do wglądu znajduje się na

w sposób inny niż podano na zgłoszeniu.

wspomnianej wcześniej stronie UDT.

Formularze zgłoszenia można pobrać ze stro-

Wytyczne te wskazują na 2 lata dla butli powietrz-

ny www.udt.gov.pl w zakładce „formularze”. Do

nych oddechowych do nurkowania i 5 lat dla butli

przeprowadzenia zgłoszenia i procedury dopusz-

powietrznych oddechowych do użytku lądowego

czenia potrzebne będą następujące dokumenty

- ale co najważniejsze i nowe - dopuszczono inne

producenta: instrukcja użytkowania (eksploatacji)

okresy użytkowania nowych butli, jeśli producent

od wytwórcy, deklaracja zgodności (zawierająca

w swojej instrukcji użytkowania określa inne ter-

m.in skład chemiczny materiału z jakiego wyko-

miny do powyższych zastosowań. Tak więc termi-

nana jest butla, nazwę wytwórcy, numery seryjne

ny badań okresowych określa wytwórca w swojej

danej partii butli, której dotyczy itp.)

instrukcji eksploatacji oraz procedura i wytyczne UDT.

W przypadku butli produkowanych przez Vit-

Formy dozoru technicznego i terminy badań

kovice Cylinders a.s okres ten wynosi 10 lat. Mó-

okresowych powyższych zbiorników przeno-

wiąc prosto – jeśli instrukcja wytwórcy przewiduje

śnych:

użycie butli ze znakiem CE do nurkowania, czy też do systemów oddechowych dla straży pożar-

1. Zbiorniki (butle) będące wyposażeniem apara-

nej i służb ratowniczych, a w jej treści wskazano

tów oddechowych:

na inne okresy użytkowania pomiędzy badaniami okresowymi dla poszczególnych zastosowań, to

1.1. Butle stalowe, aluminiowe i kompozytowe

przyjmuje się właśnie te okresy badań przy zgła-

w aparatach oddechowych do użytku lądowego.

szaniu do eksploatacji butli nowych. Mogą one

Forma dozoru technicznego - dozór pełny.

więc wynosić więcej niż odpowiednio 2 i 5 lat, co do niedawna było niemożliwe.

Badania okresowe co 5 lat, z tym, że dla butli oznaczonych CE w terminach zgodnych z instrukcją

Stąd wcześniejsze wskazanie na potrzebę posia-

eksploatacji wytwórcy, jeżeli w instrukcji określo-

dania instrukcji producenta przy zgłaszaniu bu-

no inne terminy.

tli. Przy dłuższych okresach badań okresowych wskazana jest okresowa kontrola stanu butli –

1.2. Butle stalowe, aluminiowe i kompozytowe

szybka rewizja po wykręceniu zaworu mająca na

z wkładką stalową w aparatach do nurkowania.

celu ocenę przebiegu eksploatacji, zwłaszcza je-

Forma dozoru technicznego - dozór pełny.

śli korzystamy z nieznanych lub niepewnych punktów napełniania mogących przyczynić się do

Badania okresowe co 2 lata, z tym, że dla butli

szybszej korozji, zanieczyszczeń olejowych itp.

oznaczonych CE w terminach zgodnych z instruk-

Następne okresy terminów badań okresowych

cją eksploatacji wytwórcy, jeżeli w instrukcji okre-

po upływie ważności badań przeprowadzonych

ślono inne terminy.

u producenta powinny być zgodne z przepisami kraju, w którym butla będzie użytkowana.

1.3. Butle kompozytowe z wkładką aluminiową, niemetaliczną lub bez wkładki w aparatach do nur-

Zgodnie z § 1 ust. 1 lit. e rozporządzenia Rady Mi-

kowania. Forma dozoru technicznego - dozór peł-

nistrów z dnia 7 grudnia 2012 roku w sprawie ro-

ny.

dzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz.U. z 2012 roku, poz.

Badania okresowe co 5 lat, z tym, że dla bu-

1468) dozorowi technicznemu podlegają zbior-

tli oznaczonych CE w terminach zgodnych

niki przenośne, między innymi takie jak: zbiorniki

z instrukcją eksploatacji wytwórcy, jeżeli w in-

(butle) będące wyposażeniem aparatów oddecho-

strukcji określono inne terminy.

wych.

39 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

1.4. Terminy badań butli aparatów oddechowych oparte są na wymaganiach norm: PN-EN 1968 :2002 „Butle do gazów – Okresowa kontrola i badania stalowych butli do gazów bez szwu”, PN-EN 1802 :2002 „Butle do gazów – Okresowa kontrola i badania butli do gazów bez szwu ze stopu aluminium, PN-EN 1803 :2002 „Butle do gazów – Okresowa kontrola i badania butli spawanych do gazów ze stali węglowej”, PN-EN - ISO 11623 :2002 „Butle do gazów – Okresowa kontrola i badania butli do gazów wykonanych z kompozytów”. W przypadku, kiedy butla posiada trwałe oznaczenie UDT lub producenta dotyczące badań okresowych i jest dopuszczona do eksploatacji (zgłoszona), możemy ją użytkować do terminu jaki widnieje na butli i naklejce UDT (daty muszą być takie same). Po przeprowadzeniu badań odbiorczych z wynikiem pozytywnym, inspektor nanosi na zbiornik naklejkę informującą o dacie następnego badania okresowego. Ułatwia ona osobom mniej wtajemniczonym szybką identyfikację ważności badań okresowych, bez posiadania wiedzy na temat oznaczeń na zbiorniku typu 2020/12 30, gdzie 2020/12 to rok i miesiąc produkcji zbiornika, a 30 to końcówka roku następnego badania okresowego – rok 2030, a miesiąc następnej kontroli przyjmuje się z części pierwszej oznaczenia tutaj to 12 (grudzień). Dla badań okresowych (legalizacji) przeprowadzonych przez inspektora UDT analogicznie np. 20/12 22. Przy

badaniach okresowych naklejka nie jest wymaga-

Jednocześnie rzetelny sprzedawca, aby zaosz-

na.

czędzić kupującemu nerwów i bieganiny od UDT do sprzedawcy, powinien już przy sprzedaży wrę-

Pamiętajmy, iż przy w/w datach musi się znaj-

czyć kupującemu deklarację zgodności produ-

dować wybity stempel jednostki notyfikowanej

centa (może być zbiorcza deklaracja zgodności

(butle nowe), lub w przypadku butli używanych

całej partii butli z wyszczególnionymi numerami

stempel inspektora UDT o okrągłym kształcie za-

fabrycznymi i cechami produktu, wydawana przez

wierający oznaczenia oddziału/biura UDT (jest ich

producenta) oraz instrukcję eksploatacji (użyt-

w Polsce 29) i numer inspektora w danym oddzia-

kowania) butli, lub udostępnić te dokumenty

le, oraz litery – D na górze i T na dole stempla.

w formie elektronicznej z możliwością wydruku ponieważ dokumenty te są wymagane przez in-

Do każdej butli, która przeszła badania okresowe,

spektorów UDT podczas badania odbiorczego

przez inspektora UDT powinna być dołączona ko-

(dopuszczającego butlę do eksploatacji).

pia z protokołu przeprowadzonego badania, gdzie podana jest pojemność butli, ciśnienie robocze

Mam nadzieję, że powyższy artykuł w sposób zro-

i określony czynnik na jaki butla została dopusz-

zumiały tłumaczy zawiłości związane z badania-

czona np. powietrze oraz data ważności badania

mi odbiorczymi i okresowymi butli oznaczonych

i numer seryjny butli itp., a także decyzja zezwala-

znakiem CE i rzuca światło na wątpliwości doty-

jąca na eksploatację butli.

czące możliwości zgłoszenia nowej butli nawet na okres 10 lat oraz na jakiej podstawie UDT dopusz-

Podsumowując – każdy rzetelny i świadomy odpo-

cza zgłoszenie nowych zbiorników na inne okresy

wiedzialności prawnej nabywca zbiorników ciśnie-

niż te, do których większość jest przyzwyczajona.

niowych ze znakiem CE, powinien bezwzględnie

Dotyczy to zwłaszcza punktów napełniania, które

dokonać formalności związanych ze zgłoszeniem

niejednokrotnie, jak wynika z mojego doświadcze-

butli do eksploatacji i uzyskać dopuszczenie na jej

nia, podważają okresy badań okresowych na czas

eksploatację (jeśli nie dokonał tego dystrybutor

dłuższy niż 2 lata w przypadku butli do aparatów

nowych butli).

nurkowych.

Jeśli butle nie są dopuszczone do eksploatacji lub użytkownik zgłoszoną już wcześniej butlę ma za-

Tekst sporządzono według stanu prawnego

miar użytkować do innych celów niż te na jakie

na dzień 01.02.2021 roku.

przeprowadzono wcześniej zgłoszenie należy takie butle zgłosić i uzyskać dopuszczenia do eksplo...

atacji.

41 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Wypadki nurkowe Dlaczego

nie uczymy się na błędach część

Andrzej Górnicki foto: Cezary Abramowski

Zastanówmy się, w jaki sposób uczymy się i zdobywamy nowe umiejętności. W procesie uczenia się niezbędne są informacje zwrotne, dzięki którym wiemy, jak ulepszyć i poprawić praktykowaną zdolność czy technikę. W przeciwnym razie nie wiemy, czy nasze działanie jest poprawne i nie mamy informacji o popełnionych błędach. Informacje zwrotne muszą zawierać komunikaty pozytywne ‘udało się’, jak i negatywne „nie udało się”. Brak jednych lub drugich prowadzi do niepełnego, a co za tym idzie zaburzonego procesu uczenia. Brak informacji pozytywnych może oznaczać, że zadania nie udało nam się poprawnie wykonać, co nie pozwoli nam opanować danej umiejętności na odpowiednim poziomie, sam efekt może być niewystarczający. Brak informacji negatywnych prowadzi do nieprawdziwego przekonania, że umiemy coś zrobić bez względu na inne czynniki np. częściowe wykonanie, czy też wykonanie niepoprawne.

43 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Osiągnięcie zamierzonego efektu ze skutkiem oczekiwanym nie oznacza jeszcze, że zdobyliśmy daną wiedzę czy umiejętność, a jedynie, że udało się coś wykonać. Niepełne informacje, któ-

szych umiejętności. Zaprzeczania atrakcyjnemu

re zdobyliśmy dają błędne przekonanie, że to, co

przekonaniu, że coś umiemy oraz konsekwentne

poznaliśmy, jest wszystkim, co jest nam potrzeb-

wprowadzanie zmian i uczenie się nowych trud-

ne do wykonania zadania lub podjęcia decyzji.

niejszych technik lub dążenie do samodoskonale-

W nurkowaniu niezmiernie rzadko zdarzają się

nia wymaga ciężkiej pracy, a przecież nurkowanie

niekorzystne zdarzenia, co oznacza, że nie mamy

ma być przyjemnością. W sytuacji, gdy opano-

bezpośredniej negatywnej informacji zwrotnej.

waliśmy daną umiejętność do pewnego stopnia,

Nurkowie po opanowaniu podstawowych umie-

trudno nam jest szukać, a tym bardziej znaleźć po-

jętności zazwyczaj sami nie poszukują informacji

twierdzenie, że robimy coś w sposób niewłaściwy.

zwrotnych dotyczących jakości ich umiejętności.

W społeczności nurkowej brak jest kultury dzie-

W trakcie mojej pracy instruktora i przewodni-

lenia się informacją. Nawet gdy się one pojawiają,

ka spotykam wielu nurków, którzy są przeważeni.

to są odbierane jako oceniające (osobę, wyszkole-

Opanowali swoją pływalność w stopniu (ich) zado-

nie, itp.), a więc budzące sprzeciw i opór. Bardzo

walającym. Gdy pokazuję im, że mają kilka kilogra-

trudno jest znaleźć samodyscyplinę na poszuki-

mów balastu za dużo, budzi to ich sprzeciw. „Jak mam

wanie negatywnych informacji dotyczących na-

mniej to mnie wyrzuca”; „Tak mi jest dobrze”; „Dodaje

sobie więcej powietrza do jacketu”; „Mogę się szybciej

żyliśmy. Nie mamy też dostępu do doświadczeń

zanurzać”; „Tak mi kazał, mój instruktor” – to najczęst-

innych.

sze z odpowiedzi, które słyszę, gdy próbuję ich przekonać do redukcji zbędnego ołowiu. Argumenty o lepszej

Czytając o wypadkach nurkowych mamy do dys-

kontroli pływalności, lepszym trymie, mniejszym ob-

pozycji bardzo skrócone relacje, najczęściej osób

ciążeniu kręgosłupa oraz mniejszym wysiłku pod wo-

trzecich, opisane w mediach społecznościowych,

dą, a więc mniejszym zużyciu czynnika oddechowego,

a więc dostajemy bardzo pobieżne dane. Nawet,

rzadko ich przekonują. Nie chcą zmieniać czegoś, co

gdy ktoś opisze szczegółowo relację z danego nur-

według nich jest wystarczająco dobre i do czego się

kowania, to dostajemy tylko wybrane informacje.

przyzwyczaili. Jest to dla nich zbędny wysiłek oraz poprawianie czegoś, co pozornie działa. To oczywiście

Nurek utonął. Jego czujniki tlenu były poza okre-

tylko jeden przykład. Tego typu sytuacje dotyczą bar-

sem przydatności do użycia. Nurek stracił przy-

dzo wielu zagadnień nurkowania, konfiguracji, zuży-

tomność przed wejściem do jaskini. Jego butla

cia gazu, trymu, technik poruszania się, komunikacji

z tlenem była zakręcona. Nurek zgubił się we-

z partnerem, planowania, omawiania nurkowań itp.

wnątrz wraku. Nurek zanurkował na głębokość niezgodną ze swoim wyszkoleniem, doświadcze-

Uczenie się nowej, często trudniejszej meto-

niem i konfiguracją sprzętową.

dy (która w dodatku na początku może mieć gorsze rezultaty), jest trudne i wbrew naszej naturze.

Spoglądanie na negatywne zdarzenie czy wypa-

Wymaga wewnętrznej dyscypliny i dążenia do sa-

dek, uruchamia proces analizy. Niewiedza o przy-

modoskonalenia. Ciężko jest robić coś dobrze,

czynach powoduje u nas poczucie wewnętrznego

szczególnie w sytuacji, gdy nie wiemy, że robimy

niepokoju. Staramy się zamknąć wydarzenie w

to niewłaściwie. Bez negatywnych doświadczeń

krótkiej i prostej opowieści, w której zawierają się

oraz informacji zwrotnych – nie wiemy, czego nie

przyczyny i skutki. Nurek nie zapanował nad pły-

wiemy. W nurkowaniu wiele rzeczy robimy po raz

walnością – wskutek czego wynurzył się w spo-

pierwszy. Co gorsza, często udaje nam się. Pro-

sób niekontrolowany; nurek nie skontrolował

wadzi to do sytuacji, gdy nasze zasoby wiedzy są

swoich przyrządów – zabrakło mu czynnika od-

pozbawione doświadczeń negatywnych, do któ-

dechowego, nurek nie pilnował się z partnerem –

rych można by się odwołać. Wiemy co zrobiliśmy,

nurkowie rozdzielili się. Poddajemy się atrakcyjnej

że nam się udało, a ponieważ to są wszystkie infor-

perspektywie prostego wyjaśnienia. Jest nam to

macje, które mamy, funkcjonujemy w przeświad-

potrzebne i pozwala odpowiedzieć na pytania co?

czeniu, że to jest cała wiedza . Dodatkowo nie

i dlaczego się stało? Daje nam wygodną możliwość

mamy bazy danych o wskaźnikach, wyzwalaczach,

zmierzenia się samemu z wydarzeniem. Teraz, gdy

które mogą doprowadzić do zdarzenia niepożąda-

wiemy już co się stało i dlaczego oraz do czego do-

nego. Ponieważ sami takiego zdarzenia nie prze-

prowadziło, wiemy czego nie robić lub na co zwró-

45 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

cić uwagę – znaleźliśmy przyczynę. Możemy znów

wu na przyszłe wydarzenia. Jeśli nie wiadomo na

być spokojni.

czym należy się skupić, w jaki sposób i jakie infor-

Niestety takie wnioskowanie nie

jest ani przydatne, ani prawdziwe.

macje zebrać, aby podjąć decyzję, to nie ma świadomości sytuacyjnej. Poniższy przykład wywodzi

„Problem, który myślisz, że masz, prawdopodobnie

się z fragmentu raportu dotyczącego wypadku

nie jest problemem, który masz” – Gareth Lock

morskiego.16

Wypadki czy zdarzenia nigdy nie mają tylko jed-

„Statek się rozbił”„Czemu?”

nej

Wybrakowana

„Ponieważ załoga straciła świadomość sytuacyjną”

i nie oparta na twardej wiedzy czy doświadczeniu

„Skąd wiadomo, że stracili świadomość sytuacyj-

świadomość sytuacji, prowadzi do podejmowania

ną?” „Ponieważ statek się rozbił”

bezpośredniej

przyczyny.

złych decyzji. Nazywamy to brakiem świadomo-

ści sytuacyjnej – czyli świadomości czynników śro-

Bez zrozumienia, dlaczego podjęcie takich, a nie

dowiskowych zewnętrznych i wewnętrznych oraz

innych decyzji i w ich następstwie działań przez

ich znaczenia w danym miejscu, czasie i ich wpły-

załogę miało sens, nie możemy odpowiednio zro-

zumieć procesu, który do tego doprowadził, ani tym bardziej go poprawić. Wystarczy zastąpić załogę statku nurkiem i rozbić się podczas zbyt szybkiego wynurzania, aby lepiej dopasować to

Na przykład ci, którym przydarzyło się szybkie,

zjawisko do naszego środowiska. Chociaż nurko-

niekontrolowane wynurzanie z głębokości, często

wie zdają sobie sprawę, że zbyt szybkie wynurza-

myślą, że zwiększenie balastu jest sposobem na

nie jest niepożądane i należy go unikać, mogą nie

przeciwdziałanie przyszłym zdarzeniom. Nieste-

wiedzieć na co zwrócić uwagę, aby prędkość wy-

ty, w większości przypadków to nadmiar balastu

nurzania nie była zbyt szybka oraz co należy kon-

powodował problem, ponieważ znacznie trud-

trolować, dopóki nie będzie za późno. Jeśli nie

niej jest kontrolować pływalność będąc przewa-

przeanalizujemy w odpowiedni sposób zaistnia-

żonym18 . Oznacza to, że kontrola ilości gazu musi

łej sytuacji, to nie będziemy w stanie w pełni zro-

być znacznie lepsza i bardziej dokładna, z większą

zumieć jakie były jej przyczyny oraz jak ich szukać.

ilością gazu wypuszczaną na odpowiednich głę-

Nie nastąpi proces uczenia się. Kiedy brakuje nam

bokościach, co wprowadza dodatkowy wymagany

prawdziwego doświadczenia, do którego mogliby-

poziom sprawności. Więc pomimo świadomości,

śmy się odnieść w nowej, nieznanej sytuacji, wy-

że wiemy, że szybkie niekontrolowane wynurzanie

bieramy najbliższy podobny „model” w naszych

jest złe, samo posiadanie tej wiedzy nie daje nam

zasobach wiedzy i staramy się go dopasować.

sposobu na właściwe rozwiązanie.

47 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Czy nurkowie w trakcie szkolenia zostali nauczeni

są. Naruszenia same w sobie nie prowadzą zawsze

przeprowadzenia testów sprawdzających zgodnie

do katastrofy. Zazwyczaj konieczne jest pojawie-

z zaleceniami producenta/agencji szkoleniowej?

nie się innych błędów lub dodatkowych czynników.

Czy każdorazowe sprawdzenie sprzętu, omówienie

Błędów, których zakładamy, że nie popełniamy” –

nurkowania, omówienie procedur i analiza gazów

Gareth Lock.

jest kulturowo/systemowo wspierana przez grupę/ środowisko. Czy nurkowie są uczeni (ze zrozumie-

Ilu z nas pamięta o sprawdzeniu każdego kluczo-

niem!) przestrzegania procedur i ograniczeń? Czy

wego elementu wyposażenia? A teraz zastanów-

są uczeni nurkowania zgodnie z własnym doświad-

my się nad nurkowaniami. Jak często sprawdzacie

czeniem i przeszkoleniem? Czy przestrzegane jest

wszystko, co mogłoby zapobiec wypadkowi lub in-

regularne serwisowanie sprzętu? Czy nurkowie są

cydentowi? Jak często analizujecie swoje gazy? Za-

nauczeni testowania w bezpiecznych warunkach

wsze? Czy kiedykolwiek skończyliście nurkowanie

zmian w swojej konfiguracji?

i okazało się, że coś poszło nie tak? Coś, co należało sprawdzić, a czego nie sprawdziliście? Zakręco-

„Zasadniczo, zasady będą łamane, ale nikt nie po-

ny manifold, zardzewiały zapasowy nóż, poplątana

winien łamać zasad, jeśli nie rozumie, dlaczego one

linka na kołowrotku, słaba bateria w zapasowej la-

tarce lub w aparacie? Jesteśmy tylko ludźmi i po-

nak w obcym nam środowisku opieranie się na

pełniamy błędy.

takich skrótach może prowadzić do niepożąda-

nych zachowań. Zachowań, które są częścią naW codziennym życiu istnieje realna potrzeba szyb-

szej egzystencji, wynikiem działań i nieodzowną

kiego podejmowania decyzji. Nie zawsze mamy

częścią procesu uczenia się, nazywanych często

czas i możliwości na dokładne i dogłębne zbada-

„błędem ludzkim”. Pierwszym, ważnym krokiem

nie każdego zagadnienia, sprawdzenie wszystkie-

w celu zwiększenia świadomości i bezpieczeń-

go (czy to w ogóle jest możliwe?), w dodatku nasz

stwa, jest zaakceptowanie prostego faktu – jeste-

system poznawczy jest tak skonstruowany, aby

śmy ludźmi i popełniamy błędy.

ułatwiać nam decyzje i wybory.

Aby działać

w szybkim tempie, jak jesteśmy do tego przyzwy-

W sytuacji analizy zaistniałych zdarzeń czy wy-

czajeni we współczesnym świecie, musimy cały

padków, największy problem z „błędem ludz-

czas tworzyć i korzystać ze skrótów myślowych.

kim” jest taki, że jego określenie czy zdefiniowanie

Te skróty są znane jako heurystyki poznawcze.

lub przypisanie, jest możliwe jedynie po zdarze-

W większości przypadków te heurystyki spraw-

niu, gdy znane są już skutki jego wystąpienia. 23

dzają się i wskutek podjętych decyzji informacja

W środowisku nurkowym (ale nie tylko) nie ma

zwrotna dotycząca wyniku działania daje pozy-

społecznej aprobaty na mówienie, relacjonowa-

tywny (lub nieujemny) wynik.

W sytuacji, gdy

nie i przede wszystkim popełnianie błędów. W sy-

mamy niepełną wiedzę dotyczącą sytuacji, nasze

tuacjach w których niewłaściwe lub nieoptymalne

techniki poznawcze – heurystyki, mogą być nie-

decyzje doprowadziły do negatywnych skutków,

wystarczające. Podejmujemy działania i decyzje

nurkowie nie dzielą się swoimi wątpliwościami.

w związku z tym, co znamy, a nie z tym, czego nie

Opowieści o sytuacjach typu „było blisko” zostają

znamy. Opieramy decyzje o informacje, które są

przemilczane. Nikt nie chce być postrzegany jako

nam dostępne, a nie te, których nam brakuje. Je-

nieodpowiedzialny lub źle wyszkolony. Nurkowie

śli w naszych zasobach wiedzy nie ma wystarcza-

pragną uniknąć negatywnej opinii i oceny. W spo-

jących informacji do podjęcia decyzji, możemy

łeczności brak jest wzorców tego typu zachowań.

podjąć działania w oparciu o nasze zbliżone do-

Instruktorzy nie dzielą się opowieściami o niepo-

świadczenia lub intuicję. To niestety może oka-

wodzeniach, zarówno z własnych nurkowań, jak

zać się niewystarczające lub wręcz całkowicie

i w wyniku zdarzeń w trakcie kursów. Dzieje się tak

nieodpowiednie.

Mechanizmy jakimi są heu-

z różnych przyczyn. Nikt nie chce być postrzega-

rystyki, te skróty myślowe, które ułatwiają nam

ny jako ten, który popełnia błędy. Może to rów-

szybkie działania, są dla nas pierwotnymi mecha-

nież mieć wpływ na ocenę instruktora i jego pracy,

nizmami. Tworzymy je całe życie. Można sobie

a więc przekładać się na wymiar marketingowy

wyobrazić, że kiedyś decydowały o tym czy na-

i ekonomiczny. Dodatkowo inni mogą to wykorzy-

leży uciekać, przyczaić się lub zapolować. Jed-

stywać w walce o „klienta” i robieniu „czarnego

49 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

PR-u”. Prowadzi to do tego, że potężna ilość in-

pozycji nurkowej opowiedzianej w trakcie odpra-

formacji zostaje zagubiona, a sekwencje zdarzeń,

wy przed nurkowaniem, którą mieli inni nurkowie,

które doprowadziły do ostatecznego wyniku, po-

być może podjął by inną decyzję związaną z wpły-

zostają niezauważone i nieznane.

nięciem do wnętrza wraku? Może zastosowałby inne środki zabezpieczające? Na pewno miałby

W 2020 roku, na płytkim i stosunkowo bezpiecznym

lepszą świadomość sytuacyjną. W trakcie analizy

wraku w Zatoce Puckiej, zginął nurek. Bezpośrednią

nad wypadkami należy uwzględnić pełny przekaz,

przyczyną wypadku było wpłynięcie do wnętrza wra-

ze szczegółami dotyczącymi sytuacji, uwzględnia-

ku. W skutek słabej widoczności nurek prawdopodob-

jący wpływy, naciski i stres pod jakim znajduje się

nie stracił orientację, nie mógł się wydostać i utonął.

osoba, motywacje, możliwość wykrycia ewentual-

Gdy go wydobyto jego pojedyncza butla była pusta.

nych braków w wyszkoleniu, naciski wywoływane

10 lat wcześniej we wnętrzu tego samego wraku, do-

przez środowisko czy kolegów, niemożność prze-

świadczony nurek z przeszkoleniem technicznym rów-

ciwstawienia się instruktorowi czy liderowi, w sy-

nież stracił orientację w wyniku złej widoczności. Nie

tuacji gdy coś jest nie do końca tak, jak powinno

stosował technik wymaganych podczas penetracji

być i wiele innych czynników związanych z sytu-

wraków, nie rozkładał liny poręczowej. Dzięki wielolet-

acją oraz stanem emocjonalnym pozwoli nam zbu-

niemu doświadczeniu i zestawowi dwubutlowemu (co

dować odpowiednią bazę wiedzy oraz stworzy

zwiększyło jego zapas gazu), systematycznie poszuki-

podstawy do uczenia się i wnioskowania na przy-

wał wyjścia. Po około 30 minutach poszukiwania po

szłość. 24

omacku, zobaczył światło swojego partnera, który również zaniepokojony zaczął go poszukiwać. Widział

Film „If Only…”, przedstawia dogłębną analizę łań-

on bąble wydobywające się z wnętrza wraku, ale nie

cucha zdarzeń, która daje pełny obraz tragedii.

wiedział, którędy prowadzi właściwa droga do wnę-

W trakcie kursu, podczas ostatniego nurkowania,

trza. Obu nurkom udało się wtedy bezpiecznie zakoń-

na oczach partnerów, instruktora i załogi łodzi gi-

czyć nurkowanie, choć mieli świadomość, że niewiele

nie kursant. Bezpośrednią przyczyną wypadku jest

brakowało do tragedii.

zakręcona butla z tlenem w rebreatherze. Prowadzi to do hipoksji i utonięcia. Emocjonująca opowieść chcie-

i szczegółowa analiza pokazują, jak doświadcze-

li być negatywnie oceniani, ani nie czuli potrzeby

nia już na początku przygody z nurkowaniem prze-

przyznawania się do popełnionego błędu – nie-

łożyły się na dramatyczne wydarzenia. Autorzy

odpowiedzialnego zachowania, (penetracja wraku

przedstawiają sposób nieograniczania się do bez-

bez odpowiednich technik, sprzętu, wyszkolenia),

pośredniej przyczyny wypadku, a pokazują pro-

nie opowiedzieli o swoim nurkowaniu przez wie-

ces i problemy systemowe, które przyczyniły się do

le lat. Może gdyby nurek, który zginął, usłyszał tą

opisanej sytuacji.25Jest to doskonały przykład, jak

opowieść, choćby w kontekście „przygody” na tej

możemy uczyć się z wypadków. Dokument pokazu-

Niestety,

ponieważ

nurkowie

nie

51 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

je, jak dokładnie i daleko należy sięgnąć, aby mieć

osoby będą mogły podejmować decyzję w opar-

pełniejszy obraz sytuacji. Poznać wiele czynników,

ciu o wiedzę. Wiedzę o popełnionych błędach

które mają wpływ na ostateczny wynik. Nic nie jest

przez innych, w takich samych lub podobnych sy-

oczywiste ani tak proste, jak się wydaje, a dzielenie

tuacjach. Negatywna informacja zwrotna, nie-

się wiedzą może tylko pomóc. (Film „If Only…” jest

konstruktywna krytyka zachowania czy decyzji

dostępny w internecie za pośrednictwem www.thehu-

podjętych w czasie zdarzeń, które podlegają oce-

mandiver.com)

nie i zakończyły się niepowodzeniem, są często postrzegane jako kara. Powoduje to zahamowa-

„Nie możemy popełnić wszystkich błędów, ale mo-

nie dzielenia się informacją. Nie ma jednostkowych

żemy zbudować odpowiednią bazę wiedzy” – Ga-

przyczyn wypadków, tak, jak nie ma jednostko-

reth Lock

wych przyczyn powodzenia. Mechanizmy uczenia się z doświadczeń innych od lat są stosowane

Tak, jak nie nurkujemy wystarczająco dużo, aby

w lotnictwie, przemyśle czy medycynie. Odpo-

popełnić wszystkie możliwe błędy, tak nie może-

wiednie systemy raportowania o zdarzeniach za-

my zapobiec występowaniu wszystkich wypad-

pewniają dostęp do wiedzy i doświadczeń, sytuacji

ków, ale możemy stworzyć warunki, w których

analogicznych i procedur postępowania. Dzię-

ki temu, osoby, przed którymi stoją nowe zadania lub które znalazły się w nowej sytuacji, mogą się przygotować i podejmować decyzje w nowym środowisku i mogą odwołać się do doświadczeń innych w takich samych lub podobnych sytuacjach.

prawo czegoś nie wiedzieć, nie mieć doświadcze-

Mają lepszą świadomość sytuacyjną. W ten spo-

nia, o czymś zapomnieć, możemy dzielić się nega-

sób możemy przygotowywać kursantów do tego

tywnymi przeżyciami i informacjami zwrotnymi,

co ich spotka w rzeczywistym, realnym świecie,

które wspomogą proces uczenia się i zwiększą

w przeciwieństwie do szkoleń polegających na od-

bezpieczeństwo. Bez obawy o ocenę ze strony

haczania zagadnień i stawianiu „zaliczone” w odpo-

środowiska. Aby zaistniałe warunki sprzyjają-

wiednich kratkach. Budowanie takiej bazy wiedzy

ce dzieleniu się nie tylko pozytywnymi, ale i ne-

wymaga odpowiedniego przypływu informacji,

gatywnymi przeżyciami niezbędna jest kultura

co w dzisiejszych czasach zapewnia powszechny

sprawiedliwości i bezpieczeństwo psychologicz-

dostęp do internetu i mediów społecznościowych.

ne26 . Kultura sprawiedliwości (ang. just culture) po-

Niestety nie da się tego osiągnąć bez odpowied-

zwala, aby historie zostały opowiedziane w pełni,

niego wsparcia. Kultury sprawiedliwości i bezpie-

dopiero wtedy możemy zrozumieć co się napraw-

czeństwa psychologicznego.

dę wydarzyło i jak do tego doszło. Spojrzeć poza samą bezpośrednią przyczynę, poza myślenie, jak

Dzięki stworzeniu odpowiedniej atmosfery akcep-

powinno się, czy należało postąpić i jakie decyzje

tacji tego, że mamy prawo popełniać błędy, mamy

podjąć. Musimy wyjść poza ocenianie zachowa-

53 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

nia poprzez pryzmat jego skutków, w momencie, gdy znamy jego skutki. 27 Szeroki kontekst pozwalający na spojrzenie na nurka, również wstecz, jego wyszkolenie, doświadczenia, wiedzę, sprawność, umiejętności, sprzęt i stan emocjonalny w jakim

ściach podjęto. Daje to też szersze spojrzenie na

się znajdowały osoby biorące udział w zdarzeniu.

stosowane procedury i metody szkolenia. Oraz

Dopiero po zebraniu wszystkich czynników za-

możliwości ich rozbudowy. Aby jednak zaistniała

czynamy zdawać sobie sprawę, że nie można roz-

Kultura Sprawiedliwości, niezbędne jest bezpie-

wiązać systemowego problemu (organizacyjnego,

czeństwo psychologiczne.

społecznego), naprawiając tylko jeden element. Trzeba spojrzeć na całość. Należy wziąć pod uwa-

Bezpieczeństwo psychologiczne jest stanem,

gę indywidualne zachowania, zachowania jako

w którym możemy czuć się bezpiecznie, będąc

członka zespołu, otoczenie fizyczne i społeczne.

częścią grupy, zespołu, społeczności. To poczu-

cie bezpieczeństwa jest niezbędne, aby się uczyć

Zrozumienie, że poszukiwanie informacji jest

w bezpieczny sposób, aby w poczuciu bezpie-

ważniejsze od poszukiwania winnych, w konse-

czeństwa i bez obaw dawać swój wkład oraz po-

kwencji pozwoli nam zwiększyć bezpieczeństwo

dejmować wyzwania. 29 Timothy Clark, specjalista

w skali środowiska, nie tylko jednostki. Pozwoli in-

z zakresu bezpieczeństwa psychologicznego wy-

nym uczyć się i czerpać z błędów już znanych, po-

różnia cztery jego etapy. Pierwszy etap, to nie-

pełnionych oraz poznać zakończone sukcesem jak

formalne przyjęcie do zespołu lub grupy. Musimy

i porażką decyzje, które w podobnych okoliczno-

zostać zaakceptowani, zanim będziemy czuli się

NAJWIĘKSZY WYBÓR ABSORBENTÓW CO2 DO REBREATHERÓW

TECHNIK A

bezpieczni i osiągniemy pozycję, która pozwoli

kursantów możemy budować zaufanie, odporność

nam zajmować stanowisko i wyrażać własne opi-

i niezależność. Rozwinięte poczucie bezpieczeń-

nie. Należy pamiętać, że w wielu przypadkach

stwa kursanta buduje poczucie pewności siebie

ignorowanie członka grupy może być gorsze niż

jednostki, przez pewność siebie w zespole. W nur-

odrzucenie. Brak możliwości uzyskania akceptacji

kowaniu doświadczeni nurkowie czy instruktorzy,

lub aprobaty od innych, może prowadzić do sytu-

zapominają, jak to jest być początkującym nurkiem

acji, gdy osoby ignorowane czasem mogą sięgnąć

i po prostu „nie wiedzieć” lub „nie umieć”. Część in-

po inne środki, często destrukcyjne (podejście „ja

struktorów nie ma świadomości, że to co dla nich

wam pokażę”). Nurkowanie jest bardzo plemien-

jest łatwe i nie zawsze jest takie dla ich kursan-

ne i jeśli nosimy niewłaściwą „odznakę” (agencja,

tów. Nie każdy ma takie same doświadczenia, pre-

sprzęt, styl), mogą pojawić się trudności z akcep-

dyspozycje i wiedzę. Szybkie prowadzenie kursów,

tacją, chyba że ktoś (autorytet, osoba opiniotwór-

aby dotrzymać terminów określonych standarda-

cza) zapewni bezpieczeństwo psychologiczne.

mi, nie daje bezpieczeństwa na naukę przez popeł-

Instruktorzy i przewodnicy, ale także opiniotwór-

nianie błędów. Przyszli kursanci często rezygnują

czy nurkowie, powinni być tego świadomi, gdy ma-

z podjęcia szkolenia mając poczucie, że mogą „nie

ją do czynienia z kursantami lub nurkami z innych

dać rady”. Obawiają się oceny jako osoby niekom-

„plemion”, aby nie wykluczać „innych”. Nie karać

petentne, źle wyszkolone i nieodpowiednie. De-

za odmienność. Takie wykluczanie może być bar-

cydują się, na samodzielne eksperymentowanie,

dzo niepozorne, od choćby samego komentowania

co nie jest bezpieczne. Pozwolenie kursantom na

w sposób obraźliwy czy nawet prześmiewczy in-

rozwój i bezpieczne popełnianie błędów, prowadzi

nych „plemion”. Będzie to prowadzić do wycofa-

do zwiększonego wysiłku i w efekcie pozwala osią-

nia i blokowania skutecznej komunikacji. Nurkowie

gnąć więcej. Dzięki uczeniu się na (bezpiecznie)

mogą nie czuć się na tyle bezpiecznie by zgłosić

popełnionych błędach, nauka jest skuteczniejsza i

swoje wątpliwości czy zadać pytania.

pełniejsza, a opanowanie kompetencji szybsze.

Etap drugi dotyczy bezpieczeństwa uczenia się.

Etap trzeci to zapewnienie bezpieczeństwa

Poczucie bezpieczeństwa, dzięki któremu je-

uczestników grupy do wnoszenia własnego wkła-

steśmy w stanie dokonać odkrycia, zadać pyta-

du. Pojawia się po tym, gdy osoba wykaże się kom-

nia, eksperymentować (społecznie i technicznie),

petencjami w zespole lub organizacji – może to być

a także popełniać błędy. Bez bezpieczeństwa

poprzez fizyczną demonstrację kompetencji (udo-

uczenia się jednostka pozostaje pasywna. Kiedy

kumentowane osiągnięcia), kwalifikacje lub po-

surowo korygujemy lub krytykujemy innych za ich

świadczenie innych członków grupy. Osoba ta

naukę i związane z nią popełnianie błędów, wów-

otrzymuje „pozwolenie” na wnoszenie własnego

czas poczucie bezpieczeństwa uczących się jest

wkładu, bez konieczności pytania o zgodę. Jednak

niszczone. Zwiększając poczucie bezpieczeństwa

pomimo posiadanych referencji jednostka mo-

że nie zostać dopuszczona do wnoszenia własne-

Odchylenia od procedur i standardów, są normal-

go wkładu z powodu niepewności, braku zaufania

ne. 31 Nie oznacza to jednak, że powinny być ak-

osobistych lub grupowych uprzedzeń, norm ze-

ceptowane. Jeżeli jesteśmy świadomi, omijania

społowych lub braku empatii. W kontekście nur-

standardów, nie przestrzegania procedur, to zna-

kowania może to mieć miejsce, gdy kursanci lub

czy, że to akceptujemy. Jeżeli nie mówimy o tym,

członkowie grupy, nie mogą brać udziału w dysku-

nie zgłaszamy, jesteśmy tak samo winni konse-

sji dotyczącej potencjalnie lepszego sposobu wy-

kwencji tych naruszeń. Jednym z wyzwań środo-

konania zadania. W czasie planowania nurkowania

wiska nurkowego, jest znalezienie sposobu, na

jego przebieg i wykonanie, jest narzucane przez

zatrzymanie odchodzenia, naginania procedur

leadera, bez możliwości dyskusji czy wkładu ze

i reguł, w celu zwiększenia wydajności. Jest to wy-

strony uczestników. Uczenie się, w zespole lub or-

jątkowo trudne, w sytuacji, gdy mechanizmy zwią-

ganizacji jest ograniczone lub odsuwane.

zane z informowaniem i informacją zwrotną, są negatywnie postrzegane i mają bardzo ograni-

Etap czwarty to zapewnienie bezpieczeństwa

czony efekt. Te ograniczenia wynikają, z faktu,

osobom kwestionującym stan rzeczy – w tym

że informacje zwrotne, są postrzegane jako ob-

miejscu można zakwestionować status quo, bez

winianie jednostki (lub osoby) i jako negatywna

obawy przed odwetem czy reperkusjami lub ryzy-

ocena zachowania oraz podjętych decyzji, za-

kiem narażenia osobistej reputacji lub wiarygod-

miast jako źródło wiedzy i sposób na wyciąganie

ności osób kwestionujących. Jasne i asertywne

wniosków. Informacje powinny być postrzegane

sprzeciwienie się, nie tylko zaproponowanym dzia-

jako szansa na poprawę, naukę i naprawienie sys-

łaniom, ale także zastanym, wielokrotnie utrwa-

temowych błędów, niż jako przyczyna oskarżania

lonym nawykom i odchyleniom od standardów.

i obwiniania. 32 Obawa przed negatywną oceną ze

W nurkowaniu to w mojej ocenie najważniejszy

strony, grupy, środowiska, instruktorów prowa-

element. To poczucie bezpieczeństwa w sytuacji,

dzi do sytuacji, gdy wiele z incydentów, z których

gdy czujemy, że powinniśmy powiedzieć „stop”.

moglibyśmy czerpać naukę i budować naszą ba-

Gdy na przykład należy zatrzymać nurkowanie,

zę wiedzy, jest ukrywanych. Dotyczy to również,

zrezygnować, poprosić o zmianę partnera, zgło-

odchyleń, normalizacji dewiacji. 33 Jeśli nie zwra-

sić problem, powiedzieć „nie czuję się na siłach”

camy na to aktywnie uwagi, nie zabieramy głosu

lub „nie robimy tego w sposób bezpieczny”. Takie

i nie podejmujemy działań, to proces ten będzie

zachowanie wymaga poczucia bezpieczeństwa,

tylko się pogłębiał. Sam sposób zwracania uwagi

że nie zostanie się ocenionym, wykluczonym.

czy raportowania, też jest ważny. Jeżeli nasza informacja zwrotna nie spotka się z negatywnym od-

„Standard, obok którego przechodzimy obojętnie,

biorem, a w dodatku nie będziemy mieli wrażenia,

to standard który akceptujemy” – zwierzchnik sił

że trafia w pustkę, a spotyka się ze zrozumieniem,

zbrojnych Australii

lub chociaż uruchamia proces analizy danego dzia-

TECHNIK A

łania, to możemy mieć poczucie, że coś zrobili-

nie trendów i mody, będą promowały bezpieczne

śmy. Sam sposób w jaki przekazywać informacje

nurkowanie, oraz wspierały dzielenie się wiedzą,

zwrotne, bez wywoływania oporu i niechęci, jest

w sposób zgodny z zasadami kultury sprawiedli-

osobnym wyzwaniem. Jedną z metod, może być

wości, nie oceniający, nie obwiniający, a budujący

promowanie bezpiecznego, zgodnego z przyjęty-

poczucie bezpieczeństwa, mamy szanse stworzyć

mi standardami nurkowania. Tylko od nas zależy,

środowisko, gdzie wszyscy będą mogli bezpiecznie

czy przyczynimy się do zwiększenia bezpieczeń-

uczyć się na błędach... nie tylko na swoich.

stwa nurkowania i zmniejszenia ilości wypadków. Jeśli instruktorzy, przewodnicy, organizatorzy nurkowania, osoby odpowiedzialne za tworze-

PRZYPISY 13 Thinking, Fast and Slow – D. Kahneman, 2011 14 Ibid. 15 News&Reflections „If Only…”, Scubapsyche June 2020 L. Walton, scubapsyche.com 16 Field Guide to Human Error, S. Dekker, 2006 17 Cognitive Psychology, Tversky, Kahneman, 1973 18 Pływalność (nie) doskonała, A.Górnicki, 2014 19 Under Pressure, Diving deeper with human factors, Gareth Lock, 2019 20 Thinking, Fast and Slow, D. Kahneman, 2011 21 Cognitive Psychology, Tversky, Kahneman, 1973 22 Thinking, Fast and Slow, D. Kahneman, 2011 23 Field Guide to Human Error, S. Dekker, 2006 24 Just Culture: Balancing Safety and Accountability, S. Dekker, 2007 25 If Only…, Gareth Lock, www.thehumandiver.com/ifonly 26 Field Guide to Human Error, S. Dekker, 2006 27 Ibid. 28 Under Pressure, Diving deeper with human factors, Gareth Lock, 2019 29 The 4 Stages of Psychological Safety, Timothy R. Clark, 2020 30 How safe is your diving?, Gareth Lock, 2020 31 Being a deviant is normal.. Gareth. Lock, 2016 32 The standard you walk past is the standard you accept, Gareth Lock ,2018 33 Dlaczego nie uczymy się z wypadków. Część 1, Andrzej Górnicki,2020

...

PC Service s.c.

Szkolenia nurkowe Prace poodwodne

80-958 Gdańsk ul. Na Ostrowiu 1, Poland

Umożliwiamy uzyskanie uprawnień:

DIVING SCHOOL

TRAINING

ROV

Dlaczego warto z Nami współpracować:

+ Nurka III klasy, + Nurka II klasy, + Kierownika prac podwodnych III klasy, + Kierownika prac podwodnych II klasy, + Operatora systemów nurkowych.

+ Ponad 10 lat doświadczenia, + Wyszkolona Kadra – Trenerzy i Instruktorzy, + Doskonała lokalizacja ośrodka szkoleniowego, + Specjalistyczny sprzęt, + Rynkowe zapotrzebowanie na przeszkolonych Specjalistów, + Ciągła współpraca z ﬁrmami z branży Morskich Farm Wiatrowych, + Adaptacja programu szkoleniowego do aktualnych wymagań rynku. Prowadzimy również szkolenia uzupełniające: + Szkolenie uzupełniające dla odnowienia dyplomu nurka dla osób spełniających wymagania do przedłużenia ważności dyplomu, + Szkolenie uzupełniające dla odnowienia dyplomu nurka dla osób niespełniających wymagań do przedłużenia ważności dyplomu.

Kontakt: tel. (+48) 510 167 887 pcdivers@wp.pl

Zapraszamy! 59 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

TERAPIA RADIOAKTYWNA nurkowanie w z al anej kopalni ur anu

tekst i zdjęcia: Martin Strmiska Tłumaczenie: Tomasz Andrukajtis

Kowary, to urokliwe miasto położone na zachodzie Polski, które na szczęście uniknęło niszczycielskiej siły niemieckich bomb podczas II wojny światowej. Zaraz po zakończeniu wojennych zmagań, to właśnie tutaj niektórym ludziom udało się znaleźć dobrze płatną pracę, w szybko rozwijającym się przemyśle górniczym. Przedsiębiorstwo państwowe „Kowarskie Kopalnie” powstało 1 stycznia 1948 roku, a Stanisław Jasiński był jednym z pierwszych, którzy ruszyli w głąb szybu zlokalizowanego w pobliżu wsi Podgórze.

61 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

Stanisław był robotnikiem bez kwalifikacji i doświadczenia w branży górniczej, podobnie zresztą, jak bardzo wielu z jego kolegów. Jednak do obsługi narzędzi, takich jak kilof i łopata, nie potrzebne

i którego należało się obawiać. Jego znajomy Sta-

były żadne specjalne umiejętności. Wprawdzie nie

nisław Moszkowski pracował w kopalni przez pięć

został pouczony o wykopywanej przez siebie ru-

lat, z czego ostatnie dwa spędził na sortowaniu ru-

dzie, jednak wszechobecni rosyjscy specjaliści, na-

dy. Tu wydobyte kamienie poddawano działaniu

ukowcy i żołnierze KBW wskazywali, że wszystko,

rosyjskiego dozymetru promieniowania „Pietior-

co się tutaj dzieje, ma bardzo duże znaczenie. Pod-

ka”. Jeśli ręka maszyny poruszała się zauważalnie,

pisując ściśle tajny dokument zobowiązał się do

kamień trafiał na prawy stos, natomiast w prze-

powściągliwości względem wszystkiego, co dzie-

ciwnym wypadku był odrzucany na lewo. Po tygo-

je się w kopalni Podgórze i do zachowania pełnej

dniach sortowania rudy kawałki skóry odrywały

tajemnicy. Szybko również zdał sobie sprawę, że

się od jego rąk jak papier.

nie ma tu miejsca na żarty, kiedy ci z jego kolegów, którzy pochopnie otwierali usta po wypiciu kilku

Anatol Moszkowski rozpoczął pracę w kopalni

głębszych z przyjaciółmi, znikali bez śladu w nie do

w dziale radiometrii w wieku zaledwie osiemnastu

końca jasnych okolicznościach...

lat. Szybko zaprzyjaźnił się z rosyjskim inżynierem o nazwisku Winogradow, który dał mu niezwy-

Jednak niespodziewane zaginięcia górników nie

kle cenną i zarazem bardzo szokującą dla młode-

były jedynym zjawiskiem, które budziło niepokój

go chłopaka radę – jeśli chcesz żyć, nie zbliżaj się

63 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

W 1963 roku kończy się wydobycie. Górnicy, którzy nadal pracują w kopalni trafiają na emeryturę. Wszystko dzieje się nagle i przy zachowaniu pełdo miejsc, w których ręka „Pietiorki” mocno oscy-

nej tajemnicy. Kilka lat później Stanisław zachoruje

luje. Od dawna nie było jasne, po co rosyjscy eks-

na poważną chorobę płuc. Wielu innych górników

perci stale noszą specjalne kombinezony i maski

cierpi w wyniku długotrwałej ekspozycji na pro-

przeciwgazowe, podczas gdy górnicy pracowali

mieniowanie, co przełożyło się na uszkodzenia na-

bez żadnego zabezpieczenia.

rządów wewnętrznych, zaburzenia w produkcji płytek krwi, białaczkę i raka.

Osiem lat później uran przestał być strategicznie

najważniejszym surowcem. Ponadto jakość rudy

U RO C ZE O B LI C ZE

wydobywanej w Podgórzu uległa retrogradacji.

Karkonosze (Riesengebirge), to piękny region

Z okolicy znikają rosyjscy inżynierowie i oddzia-

z niezwykle bogatą i różnorodną fauną i florą. Gę-

ły KBW. Dopiero teraz, po latach pracy, Stanisław

ste lasy iglaste poprzecinane potokami i wodo-

i jego koledzy dowiadują się prawdy o wydoby-

spadami przyciągają w cieplejszych miesiącach

wanej przez siebie substancji, „Pietiorce”, skafan-

turystów lubujących się w górskich spacerach, zaś

drach ochronnych i maskach przeciwgazowych.

zimą ściągają tu narciarze, którzy zatrzymują się

To, czego dotykali gołymi rękami, to uraninit, zaś

w jednym z kilku popularnych ośrodków narciar-

niebezpieczny gaz, którym oddychali, to radon.

skich znajdujących się w okolicy.

Miasto Kowary również ma swój urok, choć znane stało się dzięki kopalni Podgórze. W połowie lat 70. XX wieku w jednym z tuneli urządzono inhalatorium. Długotrwała ekspozycja na środowi-

nas wraz z wyposażeniem do małego drewniane-

sko bogate w radon rzekomo pomaga w leczeniu

go domku znajdującego się przed wejściem. Zanim

poważnych chorób skóry, płuc i nerek. Trzeba

jednak ciemność kopalni pochłonie podekscy-

przyznać, że ta teoria w kontekście napromienio-

towanych nurków należy dopełnić formalności,

wanych górników brzmi paradoksalnie.

w postaci rejestracji i typowej papierkowej roboty.

C Z A R N A DZI U R A

Zimno przenika jeszcze głębiej, aż do samych ko-

Marcowe słońce nie dociera w pełni po północnej

ści, gdy dosięga nas mroczna atmosfera ponurego

stronie Karkonoskiego Parku Narodowego. Wieś

lasu. Radosny wydaje się być tylko żółty pociąg ko-

Podgórze położona u podnóża Śnieżki, najwybit-

lejki, który stoi przed wejściem. Ponad 70 lat temu

niejszego szczytu Polski i Czech, wciąż znajduje

woził do pracy 21 górników, którzy nie wiedzie-

się pod pokrywą śnieżną. Ze względu na zalega-

li nic o złowieszczym działaniu uraninitu i radonu.

jący śnieg, również asfaltowa droga prowadząca

Zapewne mogli nawet dobrze się bawić, a podczas

ze wsi do wejścia do kopalni, nie nadaje się dziś dla

wspólnej jazdy nie brakowało śmiechu i żartów.

zwykłych pojazdów. Na szczęście Patryk wysłał

Pociąg wiózł ich przez tunel długości 400 metrów

quady z przyczepami, które komfortowo dowożą

wprost do centralnego szybu, a następnie rozcho-

65 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

67 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

dzili się na kilka poziomów, gdzie prowadzono wy-

damia odwiedzających, że uran wydobywany

dobycie.

z tego złoża został użyty do stworzenia złowrogiej broni. Scenerii niczym z horroru dopełniają sta-

Tę samą trasę, którą niegdyś Stanisław, Anatol

re rury wentylacyjne i skafander ochronny z ma-

i inni górnicy pokonywali pociągiem, dziś grupa

ską przeciwgazową. Słychać dziwne, monotonne

płetwonurków obładowana mnóstwem sprzętu

dudnienie. Można by pomyśleć, że wszystko jest

nurkowego pokonuje na quadach. Pierwszy przy-

całkowicie skażone opadem radioaktywnym i wy-

stanek to wystawa szkła uranowego. Szklanki,

buchnie w każdej chwili. Nie ma szans na jakąkol-

talerze i inne przedmioty wykonane ze szkła z do-

wiek ucieczkę.

mieszką tlenku uranu, świecą na żółto-zielono pod wpływem światła ultrafioletowego. Kolejnym

Pod wodą dudnienie ustaje. Zanurzamy się za po-

przystankiem jest wystawa odzieży antyradiacyj-

mocą pionowego podwójnego wału obitego drew-

nej i ochronnej, przeznaczonej do pracy w środo-

nem. Szyb jest głęboki na 520 metrów, ale nie jest

wisku radioaktywnym. Mroczna historia polskich

wystarczająco szeroki dla dwóch nurków, dlatego

pracowników kopalni ożywa teraz w pamięci każ-

schodzimy jeden po drugim. Znalezienie się w ko-

dego z nas. Atmosfera jest gęsta, a w powietrzu

minie o głębokości 520 m, który nie jest wystar-

unosi się pytanie – czy to wszystko nie jest radio-

czająco szeroki, aby ułożyć ciało w odpowiedniej

aktywne? Nie, nie jest. Tzn. właściwie to jest, ale

pozycji i złapać trym, jest dziwne. Wejście do tu-

już nie w stężeniu, które mogłoby zaszkodzić zdro-

nelu na pierwszym poziomie, który znajduje się na

wiu człowieka.

głębokości 30 m stanowi wybawienie. Na 70 m, 110 m, 150 m i głębiej, można wejść do kolejnych

Ostatnią stacją jest pionowy szyb, główna ar-

tuneli. Na samym dnie szybu znajdują się płetwy,

teria kopalni łącząca 12 poziomów tuneli. Wo-

butle stage, latarki i maski, które zostały zrzucone

da nieustannie wpływa tu przez szczeliny w skale

tam przez nieostrożnych nurków.

i wypływa, tworząc niewielki strumień w głównym tunelu. Kiedy w latach 60. zamknięto kopalnię,

ŁU PEK I D R E W N O

a pompy przestały odprowadzać wody gruntowe,

Sam szyb to pokaz wyrafinowanej stolarki, w któ-

szyb i dolne poziomy zostały zalane.

rej wykorzystano dziesiątki tysięcy pni drzew. W tunelach tysiące innych wykorzystano do two-

D U D N I EN I E

rzenia portali i stempli do podtrzymywania niesta-

Pomieszczenie, w którym znajduje się zalany szyb

bilnych sufitów. Górnik Marian Michałek, który

opadający pionowo w dół, wygląda przerażająco.

70 lat temu wydobywał w kopalni uraninit, powie-

Woda kapie z ciemnych ścian do małego basenu.

dział, że czasami wystarczyło uderzyć kijem w zło-

Przy wejściu znajduje się replika radzieckiej bom-

że, tak, że urobek sam spadał wprost do wózka,

by atomowej z czasów zimnej wojny, która uświa-

a człowiek momentalnie znajdował się w chmurze

69 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

71 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

czarnego pyłu. Wówczas na języku dało się wy-

O S WO B O DZEN I E

czuć słodki posmak uranowego łupka, smak, który

Słychać przerażające dudnienie i szum wody ka-

każdy górnik zapamiętał na całe życie.

piącej do basenu na szczycie szybu. Teraz brzmi to zupełnie inaczej i zwiastuje bezpieczny po-

Dziś kawałki łupków spadają na nurków po przez

wrót. Nabranie pierwszego oddechu zatęchłego

elementy drewnianej konstrukcji. Z kolei na dnie

kopalnianego powietrza przywraca nas do świa-

znajduje się warstwa szarego osadu, będącego

ta żywych. Czarne ściany nie wydają się już takie

niegdyś radioaktywnym pyłem. Ostrożnie poko-

straszne. Woda nie jest tak zimna, jak się na po-

nując wąskie tunele za każdym rogiem szukamy

czątku wydawała, a radziecka bomba to tylko re-

pozostałości uranu i śladów promieniowania. To

plika. Ale historia Stanisława i żółtego pociągu

oczywiście nonsens, ale to miejsce zmusza umysł

pozostaje prawdziwa i zostanie z nami już na za-

do tworzenia absurdalnych wyobrażeń. Co więcej,

wsze.

głęboki szyb i 400-metrowy tunel odgradzające nas od światła, tylko potęgują dziwne uczucia.

NAUK A

Nurkowanie w czasie wolnym od pracy w

Nurkowania realizowane I n s t y t u c i e O c e a n o l o g i i PAN w S o p o c i e

Piotr Bałazy Piotr Kukliński, Maciej Chełchowski, Maria Włodarska-Kowalczuk, Marta Ronowicz

foto: Piotr Kukliński (dzięki uprzejmości włoskiego programu badawczego w Antarktyce), Piotr Bałazy, Maciej Grubiak, Tadeusz Stryjek

Za początki tzw. nurkowania naukowego w Polsce uznaje się rok 1935 roku, kiedy to prof. Roman Wojtusiak – pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego, wzorując się na hełmie Beebe’a skonstruował własny, otwarty hełm nurkowy, którego następnie używał do obserwacji podwodnych w Zatoce Puckiej. Prawdziwy rozwój tej działalności podwodnej nastąpił, jak wiadomo po opatentowaniu w 1943 roku automatu oddechowego produkcji Cousteau-Gagnan.

75 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

NAUK A

stało się powszechne i przeżywa prawdziwy rozkwit, co widać choćby w ilości prac publikowanych

W Polsce pierwsze „akwalungi” pojawiły się

z jego użyciem na świecie. Ta rośnie w tempie wykładniczym (Rys. 1), a w wykazie tym w skali Eu-

dopiero 10 lat po wojnie za sprawą sopockiej

ropy w latach 2011–2020 znajduje się ponad 100

Stacji Morskiej Polskiej Akademii Nauk, która

artykułów w czasopismach o wysokim impact fac-

w 1955 roku sprowadziła trzy sztuki, razem z in-

torze wynoszącym >5. Ten rozwój widoczny jest

nym sprzętem, z firmy La Spirotechnique z Fran-

także w ilości projektów i inicjatyw poświęconych

cji. Pierwszym ich testerem był Witold Zubrzycki

zagadnieniom związanym z nurkowaniem nauko-

– pionier polskiego nurkowania swobodnego.

wym. W 2007 roku czołowi naukowcy stosujący

Mała Stacja Morska PAN mieszcząca się wtedy

techniki nurkowe w swoich badaniach, z ośmiu eu-

u nasady mola spacerowego dała początek powo-

ropejskich krajów, w tym z Polski (prof. Piotr Ku-

łanemu wiele lat później (1983) Instytutowi Oce-

kliński- IO PAN, dr Barbara Paplińska-Swerpel

anologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie (IO

–IBW PAN, kmdr por. dr inż. Stanisław Poleszak),

PAN).

rozpoczęli ogólnoeuropejską inicjatywę mającą na celu promowanie i wzmacnianie doskona-

Od tamtych pionierskich czasów wiele się zmie-

łości naukowej w dziedzinie badań podwodnych

niło. Nurkowanie wykorzystywane w badaniach

wspieranych przez nurkowanie (także poprzez

Rys. 1 Liczba artykułów naukowych zawierających frazę „scuna diving” wg. bazy Web of Science

ustanowienie zharmonizowanych zasad i wytycz-

ustawy o wykonywaniu prac podwodnych (ustawa

nych) pod szyldem European Scientific Diving

z 9 maja 2014 roku o ułatwieniu dostępu do wyko-

Commitee (ESDC), przekształconego rok później

nywania niektórych zawodów regulowanych) w IO

w European Scientific Diving Panel (ESDP). Na

PAN wprowadzono wewnętrzne przepisy regu-

przestrzeni ostatnich lat odbyły się między inny-

lujące kwestie nurkowania w pracy. W 2019 roku

mi dwa duże projekty mające na celu oszacowanie

zorganizowano z kolei piątą z serii European Con-

aktualnej wartości naukowej badań wspieranych

ference on Scientific Diving będącą pierwszym

przez nurkowanie (ASSEMBLE) oraz wspierają-

spotkanie tego typu w Polsce, które zgromadzi-

cy rozwój nowych technologii usprawniających

ło prawie 70-ciu nurków-naukowców z 13 krajów,

naukę opartą na nurkowaniu ASSEMBLE Plus.

także zza oceanu.

Ostatnio powstał także projekt ScienceDIVER, który chce wpierać rozwój umiejętności między-

W instytucie liczącym 188 pracowników nur-

sektorowych, aby sprostać zmieniającym się po-

kują naukowcy, którym metoda ta jest niezbęd-

trzebom rynku pracy w ramach tzw. niebieskiej

na do realizacji zadań statutowych, osiągnięcia

gospodarki, czyli eksploatacji i ochrony środowi-

postawionych w projektach celów, czy to przez

ska morskiego.

bezpośrednie obserwacje, pobór prób, obsługę podwodnej aparatury, prowadzenie ekspe-

Instytut Oceanologii PAN (IO PAN) kontynuując

rymentów terenowych na dnie, bądź obsługę

tradycje z wczesnych lat aktywnie uczestniczy we

monitoringów środowiskowych (tych ostatnich

wszystkich tych inicjatywach. W roku 2015, kiedy

w b. niewielkim stopniu). Profil działalności nur-

wyłączono nurkowanie naukowe (dokładnie „płe-

kowej IO PAN zależy zatem w dużej mierze od za-

twonurkowanie w celach badawczych organizo-

interesowań badawczych zatrudnionych w nim

wane przez uczelnie i instytuty badawcze”) spod

osób. Do tej pory nurkowanie skupiało się najbar-

77 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

NAUK A

dziej na biologii i ekologii organizmów związanych z dnem morskim, pomimo tego, że pracują tu i realizują swoje podwodne badania także nurkujący chemicy, geologowie, paleo-oceanografowie i inni

nizuje wyprawę do Arktyki. Dlatego też główną

badacze morza. Misją instytutu jest prowadzenie

domeną działalności nurkowej IO PAN poza Bał-

badań podstawowych (tj. podejmowanych w ce-

tykiem stały się zimne wody okołobiegunowe,

lu zdobycia nowej wiedzy bez nastawienia na bez-

szczególnie Archipelag Svalbard z jego największą

pośrednie zastosowanie komercyjne) środowiska

wyspą Spitsbergenem, choć płetwonurkowie IO

morskiego oraz pogłębiania wiedzy na temat zja-

PAN bywają też obecni w Antarktyce korzystając

wisk i procesów w nim zachodzących. Zgodnie

z zaplecza Polskiej Stacji Antarktycznej im. Hen-

z decyzją Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyż-

ryka Arctowskiego, czy realizując międzynarodo-

szego, Instytut w latach 2014–2018 miał sta-

we projekty ostatnio korzystając np. z gościnności

tus Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego

włoskich kolegów (Stazione Mario Zucchelli).

w ramach Centrum Studiów Polarnych w dziedzi-

nie Nauk o Ziemi. Dzięki temu ukierunkowaniu

Rejony polarne z Półwyspem Antarktycznym

na rejony polarne, posiadaniu statku s/y Oceania

i Europejską częścią Arktyki na czele, są doskona-

(w tej chwili jest to jedyny polski statek badawczy

łym laboratorium nad zmianami klimatu. Arktyka

pracujący na otwartym oceanie i badający poza

ociepla się dwa do trzech razy szybciej niż jakie-

Bałtykiem) IO PAN każdego roku od 1987 orga-

kolwiek inne miejsce na Ziemi, drastycznie tracąc

79 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

NAUK A

płytkich wód przybrzeżnych (a więc najbardziej narażonych), przede wszystkim dna twardego, wewnątrz fiordów, lasów brunatnicowych, epifauny, jej różnorodności biologicznej i odpowiedzi na postępujące zmiany. Poczynając od roku 2014 sporą część pracy podwodnej zajmują procesy zachodzące podczas nocy polarnej – ciągle bardzo słabo zbadanego okresu stanowiącego współczesne „Mare Incognitum”, a także zmiany sezonowe w wysokich szerokościach geograficznych, choć należy zaznaczyć, że w tym krótkim podsumowaniu nie sposób wymienić wszystkich podejmowanych tematów. Z perspektywy czysto nurkowej, „od kuchni” (czyli tego, co zapewne interesuje czytelników magazynu DIVERS24 najbardziej) zazwyczaj nie są to nurkowania trudne technicznie. Zdecydowana większość wykonywanych nurkowań, to płytkie zanurzenia powietrzne do 33 m głębokości, trwające zazwyczaj ok. 45–90 min, wykonywane w sezonie letnim. Za wyjątkiem nurkowań antarktycznych pod kilkumetrowym pakiem lodowym czy na granicy lodu morskiego blisko bieguna północnego lato oznacza znikomą ilość lodu. Na Spitsbergenie staramy się nie nurkować dekompresyjnie z racji na utrudnioną ewakuację, ko-

swój lodowy charakter. Szacuje się, że bez wysił-

nieczność wykorzystania helikoptera zależnego

ków na rzecz spowolnienia globalnego ocieplenia

od kapryśnej pogody i braku stałej obsługi komo-

spowodowanego działalnością człowieka, do po-

ry hiperbarycznej mieszczącej się w miasteczku

łowy obecnego stulecia Arktyka będzie najpraw-

naukowym Ny-Alesund (istnieje możliwość obsłu-

dopodobniej latem wolna od lodu. W związku

gi komory samodzielnie). Nurkuje się najczęściej

z tym najwięcej dotychczas opublikowanych prac

w małych 3-osobowych zespołach w systemie

z wykorzystaniem nurkowania dotyczyło funk-

1 nurek na powierzchni, 2 nurków pod wodą, go-

cjonowania zespołów bentosowych w siedliskach

dzina przerwy na powierzchni, kolejne nurkowa-

81 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

NAUK A

nie. Dzięki takiej taktyce na jednym wypłynięciu każdy nurkując z każdym (dwa nurkowania dziennie na osobę) jako zespół wykonuje się trzy nurkowania. To pozwala efektywnie wykorzystać czas jakim dysponujemy w danym miejscu i krót-

prawia sięgając czasami kilkunastu metrów. Pły-

kie okna pogodowe. Z dopłynięciem na miejsce

wy i prądy nie stanowią dużego problemu. Należy

wiąże się to zazwyczaj z około ośmiogodzinnym

tylko odpowiednio zaplanować powrót na ląd bo-

przebywaniem na niewielkim pontonie, co w przy-

wiem nie korzystamy z zaplecza portów czy marin

padku niesprzyjającej aury może być uciążliwe.

i w przypadku bardzo niskiego pływu łódź może

Stąd powszechne wykorzystywanie wygodnych

ugrzęznąć w mule z ciężkim sprzętem kilkaset me-

skafandrów, ogrzewania, gorącej herbaty i wyso-

trów od brzegu, a trzeba ją jeszcze wyciągnąć wła-

kokalorycznych przekąsek.

snymi rękami na miejsce postoju. Temperatury wody latem sięgają 4°C, ostatnio nawet 6°C, a na

Warunki nad i pod wodą są zmienne. Wiosną,

lądzie zdarza się nosić zwykłe t-shirt’y (szczegól-

w miesiącach letnich i jesienią należy liczyć się

nie ostatniego roku na Spitsbergenie – wysokiej

z ograniczoną widocznością rzędu kilku me-

Arktyce, kiedy to zanotowano chyba najwyższe

trów, ale polski płetwonurek i tak czuje się tam

temperatury w historii pomiarów sięgające prawie

bardzo komfortowo. Poruszając się w kierun-

20°C!).

ku od lodowcowych zatok narażonych na wyso-

ką sedymentację, mieszanie się wody w związku

Nurkowanie przez cały rok, a szczególnie zimą

z topniejącymi lodem, w kierunku ujścia fiordów

podczas nocy polarnej, jest już o wiele bardziej

i otwartemu morzu przejrzystość wody się po-

wymagające. Ujemne temperatury wody mor-

skiej, nawet -27°C na powierzchni w połączeniu

logistyka około-nurkowa stanowi czasami wyzwa-

z kompletną ciemnością trwającą nieprzerwanie

nie i to ona dyktuje w dużej mierze charakter pro-

przez kilka miesięcy, dryfującym lodem morskim

wadzonych nurkowań.

i potencjalną obecnością niedźwiedzi polarnych wymagają przedsięwzięcia większych środków

W najdalsze zakątki ciężki sprzęt, jak łodzie, silni-

ostrożności i dokładnego planowania. Rekompen-

ki, butle, sprężarki jest wysyłany statkiem już parę

sowane jest to w spokojne dni oszałamiającą wi-

miesięcy wcześniej, stąd też potrzeba jego dupli-

docznością ograniczoną jedynie siłą używanych

kacji. Będąc gościem antarktycznych baz, tych za-

lamp i możliwością spotkania organizmów bytują-

granicznych obsługiwanych najczęściej przez

cych najczęściej na dużych głębokościach, które w

wojsko, ma się dostęp do całego ich zaplecza i roz-

tym czasie podpływają do powierzchni. Podsumo-

maitych urządzeń ułatwiających pracę nurka (du-

wując, sama „mokra część” nurkowania jest najła-

że jednostki pływające, pojazdy gąsienicowe,

twiejszą i najprzyjemniejszą częścią tej pracy. To

zautomatyzowane świdry do wiercenia w kilku-

83 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

NAUK A

metrowej grubości lodzie itp.). Jednak z dala od

Wszystkich zainteresowanych szerzej tematem

cywilizacji i profesjonalnego serwisu dobrze jest

nurkowania naukowego, szczególnie w rejonach

być samowystarczalnym i bazować na sprawdzo-

polarnych, zachęcamy do zapoznania się z publika-

nych rozwiązaniach. Sprzęt musi być niezawodny,

cjami dostępnymi w Internecie:

odporny na uszkodzenia, wręcz toporny i prosty w obsłudze. Dlatego też do dziś bazujemy na ma-

1) Bałazy P. in. 2014. Scientific diving in polar regions

łych (2x7l) 300-barowych zestawach dwubu-

- the example of ecological studies at the Institute of

tlowych, wygodnych przy pracach nurkowych

Oceanology, Polish Academy of Sciences. Polish

prowadzonych z pokładu niedużych łodzi ponto-

Hyperbaric Research 46: 65-84;

nowych. Te ostatnie muszą być składane, lekkie, możliwe do wyslipowania na brzeg samodzielnie,

2) Kukliński P. 2009. Diving and ecological studies in

zapakowania na statek ręcznie (najlepiej spraw-

a challenging environment; In: Merkel B., Schipek M.

dzają się tu 4,7 m pontony Bombard C5 z drew-

Research in shallow marine and fresh water systems

nianym kilem). Staramy się unifikować posiadany

- 1st International Workshop – Proceedings, Freiberg

sprzęt co pozwala reagować na niespodziewane

Online Geology, 22: 13-19;

defekty jeszcze „na wodzie”. a przede wszystkim do współpracy. Po aktualnoPoza maskami pełnotwarzowymi, bronią palną

ści, najnowsze wyniki zapraszamy do śledzenia

(w celu ew. odstraszenia zbyt ciekawskich niedź-

profilu płetwonurków naukowych IO PAN na stro-

wiedzi) i środkami ratunkowymi (dodatkowy

nie www.facebook.com/IOPANSciDive oraz do

telefon satelitarny, inReach Explorer) jest to stan-

udziału w nadchodzącej, szóstej już konferencji

dardowy sprzęt nie różniącym się niczym od tego

z serii European Scientific Diving Conference, któ-

wykorzystywanego w polskich warunkach. Wszy-

ra z powodu pandemii odbędzie się tym razem

scy korzystamy z przyrządów Shearwater, auto-

w formule online 21 i 22 kwietnia. Z nurkowym po-

matów Apeks, kombinezonów i ocieplaczy SANTI,

zdrowieniem, autorzy.

ogrzewania i błyskaczy Trojandiving. Pod wodą dodatkowo wykorzystujemy sieci podwodne, liny, idrodyny, metody fotografii podwodnej i prototypowe rozwiązania urządzeń projektowanych specjalnie na nasze potrzeby, takich, jak system do fotografii poklatkowej mogący spędzić na dnie do 6-ciu miesięcy, automatyczne próbniki wody, obsługiwane przez płetwonurków pompy ssące itp. Tutaj wspierani jesteśmy przez własny warsztat, ale i lokalnych producentów sprzętu i pasjonatów (np. Trojandiving, SANTI).

...

85 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

WR AKI

Skarb w Kanale La Manche Nurkowanie

na wr aku parowca

SS C a s t o r

Tekst i zdjęcia: Stefan Panis Tłumaczenie: Tomasz Andrukajtis

Przez te wszystkie lata, podczas których spędziłem niezliczoną ilość godzin poświęconych na poszukiwania prowadzone w najrozmaitszych archiwach, kilkukrotnie zupełnym przypadkiem natknąłem się na bardzo ciekawe historie niezwykłych jednostek. Jedną z nich, o której chciałbym powiedzieć wam nieco więcej, był holenderski parowiec SS Castor.

87 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

WR AKI

Odkąd pierwszy raz zetknąłem się z historią tego statku, parowiec Castor momentalnie znalazł się bardzo wysoko na mojej liście wraków „Do zrobienia!”. W 2015 roku zaprosiłem Selçuka Kolaya z Turcji do wygłoszenia wykładu na zorganizowanym przeze mnie evencie International Dive Show. Słyszał on już o tej historii wcześniej, a ja dzięki jego kontaktom zdobyłem bardzo cenne informacje w prowadzonym przeze mnie śledztwie! Podczas wyprawy nurkowej zorganizowanej na Kanale La Manche latem 2017 roku, byliśmy zmuszeni zanurkować w rejonie Dungeness, który jest stosunkowo mniej podatny na wpływ złej pogody niż inne miejsca, tak więc wybór zanurkowania na wraku parowca SS Castor padł bez chwili namysłu. W końcu nadarzyła się ku temu dogodna okazja i mogłem zrealizować swój plan!

Z ATO N I ĘCI E S S C A S TO R Parowiec SS Castor został zbudowany w 1870 roku przez stocznię Glasgow Ship Builders dla Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij (K.N.S.M.) w Holandii. Był to statek o napędzie śrubowym z silnikiem złożonym z dwóch cylin-

łał wiele eksponatów do kilku europejskich mu-

drów, mierzący lekko ponad 77 metrów (253 sto-

zeów, korzystając z usług jakie świadczyło w tej

py) i posiadający wyporność rzędu 1500 ton.

materii K.N.S.M. Jednym z jego klientów było

W 1873 roku SS Castor został wyczarterowany

m.in. holenderskie muzeum archeologiczne „Rijk-

przez Holland Amerika Line, aby transportować

smuseum” w Lejdzie. Van Lennep wydatnie przy-

pasażerów przez północny Atlantyk do Ameryki,

czynił się do stworzenia przez muzeum pokaźnej

gdzie czekało na nich nowe życie. Łącznie jednost-

kolekcji eksponatów z okresu grecko-rzymskiego.

ka odbyła dwanaście rejsów do Nowego Jorku,

W 1894 roku kolejne eksponaty w postaci czter-

a ostatnia taka podróż miała miejsce w 1883 ro-

nastu marmurowych rzeźb i płyt z inskrypcjami

ku. Następnie SS Castor powrócił do obsługi tras

zostały zapakowane do dwóch skrzyń umieszczo-

znajdujących się w regionie Morza Śródziemne-

nych w ładowni SS Castor

go, zazwyczaj transportując w swoich ładowniach

i wysłane do Europy z tu-

drobnicę do Amsterdamu, często z Turcji.

reckiego portu Smyrna (Izmir).

Ówczesny konsul holenderski Van Lennep pełnił nie tylko to zaszczytne stanowisko, ale znacz-

Niestety, zabytki te ni-

ną część swego czasu poświęcał również na pasję,

gdy nie dotarły do Holan-

jaką był handel antykami. W związku z tym wysy-

dii. Kiedy 28 lipca 1894

89 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

WR AKI

91 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

T EWC RH ANKI IK A

roku kapitan J.R. Visser płynąc w gęstej mgle minął przylądek Dungeness, zderzył się z niemiecką barką Ernst. W następstwie tego zdarzenia Castor został trafiony w okolicy śródokręcia i zatonął. Cała załoga i pasażerowie w liczbie 25 osób zo-

rozpoczęła się w Turcji pod koniec dziewiętnaste-

stali uratowani i zabrani na brzeg. Nie podjęto żad-

go stulecia, doprowadziła je do Canterbury Ar-

nych prób wydobycia zatopionej jednostki i Castor

cheological Thrust w celu identyfikacji. Znalezisko

wraz z ładunkiem pozostał na dnie morskim nie

zostało zgłoszone też do odpowiedniego urzędu

niepokojony przez nikogo przez następne 80 lat.

(Reciver of Wreck), który zarządza prawem dotyczącym wraków morskich na terenie krajów posia-

LO K A LIZ AC JA W R A K U

dających brytyjskie dziedzictwo administracyjne.

Podczas jednej z moich pierwszych podróży do

Podjęte działania w końcu doprowadziły do szczę-

Dover, mój przyjaciel Eddy Huzzey skontakto-

śliwego finału i pozwoliły poznać historię konsula

wał mnie z Colinem White’em, jednym z odkryw-

Van Lennepa i jednostki SS Castor.

ców wraku. W 1985 roku wyszedł on zanurkować

na nieznanym wówczas wraku parowca. Nurkowa-

Podczas późniejszych nurkowań ich uczestnicy

nie było owocne, a jego uczestnicy wydobyli na po-

wydobyli jeszcze kilka porcelanowych talerzy, na

wierzchnię część ładunku w postaci przedmiotów

których widniał napis K.N.S.M. – monogram po-

wykonanych z marmuru. W końcu droga, która

twierdzający tożsamość eksplorowanego wraku.

93 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

WR AKI

Badania korespondencji Van Lennepa przechowy-

rozważana przeze mnie możliwość, że wysłane do

wanej przez muzeum w Lejdzie, pozwoliły uzyskać

„Rijksmuseum” w Lejdzie zabytki nie były jedynymi

szczegółowy wykaz starożytnych eksponatów,

znajdującymi się na pokładzie, wzbudziła we mnie

który zawierał jeden z listów.

niepokój i zdenerwowanie przed nurkowaniem.

Dwie skrzynie wydobyte z wraku zawierały naj-

Po zanurzeniu się na wrak, przez gnijące deski

wyraźniej mniej cenne przedmioty. Za to zawar-

pokładu mogłem zobaczyć wewnątrz ładowni

tość kolejnej, w której znajdował się kompletny

Tony’ego Goodfellowa. Wyglądało na to, że porę-

posąg, została opisana przez Van Leppeda jako

czówką zaczepiliśmy się w okolicy rufy. Ponieważ

„oszałamiająca!” Jednak wciąż czeka ona na swo-

kadłub znajdował się w kiepskim stanie, mogłem

je odkrycie…

z łatwością przedostać się do środka, a Tony pokazał mi leżące wokół skrzynie wypełnione starymi

EK S C Y T UJĄCE N U RKOWA N I E!

butelkami.

Zmierzając na miejsce nurkowania moje myśli skie-

rowały się w stronę konsula i jego drugiego zaję-

Cały wrak był pokryty lekkim osadem i gdybym się

cia. Myśl o dwóch pozostałych skrzyniach, a także

zatrzymał, widoczność natychmiast spadłaby do

Ruszyłem dalej i dotarłem do ładowni usytuowanej tuż przed dziobem, gdzie musiały być skrzynie z zabytkami! Nie mogłem się powstrzymać od uważnego poszukiwania śladów drewna czy marmuru, ale niestety nie znalazłem nic znaczącego. Tuż przed dziobem znajdowała się zapasowa kozera! Wycofałem się ostrożnie i kontynuowałem

twica – wspaniała modelka… i kolejna tuż obok

nurkowanie w kierunku dziobu. Na śródokręciu

wraku, usytuowana na mulistym morskim dnie.

zauważyłem dwucylindrowy silnik parowy. Otoczony przez ryby wyglądał po prostu wspaniale!

Na dziobie parowca była jeszcze nadbudówka,

Nieco dalej dostrzegłem pozostałości po mostku,

której stan nadal pozwalał na zajrzenie do środka.

a tuż przed nimi kilka głazów, które sprawiły, że był

Jednak po kolejnym wzburzeniu osadów i spadku

to fantastyczny kadr do wykonania zdjęcia.

widoczności zdecydowałem, że to najwyższa pora, aby wracać. Płynąc po drugiej stronie pokładu za-

Paul Wilkin, który akurat szperał w tej okolicy, dał

uważyłem, że żurawiki wciąż znajdują się na swo-

mi znak. Zaciekawiony ruszyłem w jego kierunku.

im miejscu. Zapamiętałem je z archiwalnych zdjęć

W jego dłoni zalśnił piękny srebrny imbryk, któ-

statku, które widziałem wcześniej. Wtedy natkną-

ry znalazł w jednym ze zlewów znajdujących się na

łem się na rząd jufersów, co sprawiło, że nagle cała

statku. (W wyniku przeprowadzonych później pro-

sceneria wydała się dosyć straszna!

cesów czyszczenia i konserwacji okazało się, że przedmiot posiada herb statku. Oczywiście został

Wynurzając się uśmiechałem się do siebie po nie-

on zadeklarowany odpowiedniemu urzędowi).

zwykle ekscytującym nurkowaniu, podczas które-

95 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

WR AKI

mali od władz tureckich nagrodę, która została przekazana za pośrednictwem urzędu (Reciver of Wreck). Zabytki z wraku SS Castor nadal są eksponowane w Muzeum Cywilizacji Anatolijskich w Ankarze. go miałem przywilej eksplorować tak fantastyczne miejsce wypełnione atmosferą historii i suspensu!

Jak dotąd nie pojawiły się żadne nowe informacje na temat pozostałej części skarbu, z którego

EPI LO G

w szczególności jeden element – posąg Nysy,

Podczas moich późniejszych badań miałem szczę-

księżniczki syryjskiej i królowej Pontu, jest wy-

ście osobiście spotkać Colina Whyte’a, który był

mieniony na liście odnalezionej w korespondencji

jednym z pierwszych nurków BSAC Folkestone

konsula Van Lennepa, w której informuje muzeum

501. Dowiedziałem się również, że wszystkie mar-

w Lejdzie o zatonięciu statku i roszczeniu ubezpie-

murowe zabytki znalezione podczas wcześniej-

czeniowym.

szych nurkowań, zostały przekazane w ramach

współpracy pomiędzy rządami Wielkiej Bryta-

R E WIZ Y TA W RO K U 2 019

nii i Turcji na ręce ambasadora Özdema Sanberka.

W czerwcu 2019 roku zorganizowaliśmy wyprawę

Przedmioty wykonane z marmuru zostały zbada-

„The Dover Wrexpedition”, w której udział wzięło

ne przez Muzeum Brytyjskie, a wartość znaleziska

międzynarodowe grono świetnych nurków tech-

oszacowano na 25 tys. funtów! Nurkowie biorący

nicznych z Wielkiej Brytanii, USA, Włoch i Belgii.

udział w wydobyciu przedmiotów z wraku otrzy-

Pogoda i warunki panujące pod wodą ponownie

zmusiły nas do nurkowania na wraku SS Castor

miast zbadałem zawartość, ale niestety były to

i po raz kolejny nie byliśmy rozczarowani!

tylko butelki… Pływy się odwróciły, a prąd zrobił się mocniejszy, więc zasalutowałem naszym ame-

Po przeszkoleniu chłopaków i opowiedzeniu im ca-

rykańskim przyjaciołom, którzy badali rufę, a na-

łej historii SS Castor powstał problem, ponieważ…

stępnie ruszyłem w stronę powierzchni.

wszyscy byli bardzo chętni, aby zejść na wrak jako pierwsi! Zanurzając się stwierdziłem, że Brian Ro-

Wprawdzie i tym razem nie udało nam się odna-

binson i kapitan Dave Batchelor z naszej jednostki

leźć posągu Nysy, ale dzieląc się wrażeniami spod

„Neptune” dokonali bardzo dobrego wyboru, jeżeli

wody wszyscy zgodziliśmy się, że było to kolejne

chodzi o miejsce, ponieważ widoczność pod wodą

niesamowite nurkowanie w Kanale la Manche!

była najlepsza z jaką mieliśmy do czynienia przez cały tydzień i już od samego początku zapowiadało się, że będzie to bardzo udane nurkowanie! ... Widziałem, jak mój przyjaciel z Włoch Edoardo Pavia skierował się w stronę dziobu i zdecydowałem się podążać za nim. Wszędzie dookoła znajdowały się porozrzucane elementy wyposażenia i osprzęt statku, wśród nich m.in. piękne wciągarki, przy których mój kumpel Kenneth Dupont zatrzymał się na chwilę, żeby wcielić się w rolę modela i zapozować do zdjęcia. W ładowni tuż przed dziobem zauważyłem wielki kabestan, który spadł do środka przez przegniły pokład. W części dziobowej, która wciąż była całkiem nieźle zachowana, zobaczyłem, jak Edoardo i Eddie wpadają do ładowni i rozglądają się dookoła. Ponieważ wizura się poprawiła, postanowiłem skierować się w stronę rufy. Pływy osłabły, a widoczność jeszcze się poprawiła, co pozwoliło mi zobaczyć cały silnik. Cóż za wspaniały widok! Muszę przyznać, że kiedy w kolejnej ładowni zobaczyłem resztki drewnianych desek, to moje serce zaczęło bić nieco szybciej… Oczywiście natych-

97 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

M O C O P ŁY W O W E J S Y LW E T K I Radosław Zajkowski foto: Sławomir Paćko

„Pochlebstwo jest jedynie kłamstwem, które wpędza w kłopoty, a przekazywane dalej staje się niebezpieczne.” Pod wodą jest zupełnie tak, jak na powierzchni. Każdy z nas chciałby wyglądać przyzwoicie, czuć się komfortowo, a przy tym mieć pełne poczucie bezpieczeństwa. Konkretnie mam tu na myśli opływową konfigurację i odpowiednią pozycję ciała płetwonurka, zarówno tego początkującego, jak i technicznego wyjadacza.

99 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Na wstępie konieczne jest krótkie wyjaśnie-

Adam trym Przykład prawidłowej konfiguracji sprzętu i trymu u płetwonurka rekreacyjnego OWD 20 ISSF oraz optymalnie dobranej wyporności skrzydła

nie kwestii, jak ważne jest dobre samopoczucie pod wodą. Nadmierne zmęczenie, nieporządek

Zmęczenie pod wodą może wywoływać cztery

w sprzęcie oraz zła technika nurkowania, są czę-

podstawowe efekty, z których trzy są odczuwalne

stymi powodami niepotrzebnego stresu i tragicz-

przez nurka:

nych w skutkach wypadków. Okazuje się jednak, że banalnie proste czynności usprawniające nur-

•dyskomfort

kowanie i bardzo mocno podnoszące bezpieczeń-

•większony poziom narkozy gazowej

stwo, są nadal z uporem maniaka pomijane przez

•retencja dwutlenku węgla, a przez to większa

wielu szkoleniowców. Po za tym, czy poświęcenie

konsumpcja gazu oddechowego

czasu i włożenie wysiłku w kilka prostych zabie-

100

gów nie jest warte tego, aby faktycznie być płe-

oraz jeden, który odczuwalny jest przez najbliż-

twonurkiem, nurkować bezpiecznie i w dobrym

szych nurka, czyli żal po stracie w wyniku przed-

stylu? Wymaga to zaledwie jednej, choć co prawda

wczesnej śmierci, jeżeli nie zdajesz sobie sprawy

trudnej do opanowania sztuki, a mianowicie umie-

z trzech pierwszych efektów. Wiem, brzmi to

jętności uczenia się na błędach innych i wyciągania

nieco brutalnie, ale musimy mieć świadomość,

wniosków. Skoro już sobie to wyjaśniliśmy, to teraz

że każdy wypadek pod wodą może zakończyć się

możemy przejść do konkretów.

właśnie w ten sposób.

CHR-16 Płetwonurek techniczny z idealnie skonfigurowanym wyposażeniem i prawidłowym trymem

Kumulacja dwutlenku węgla (CO2) w organizmie,

Kolejne aspekty warte rozważenia, to własna

to samonapędzające się koło, którego zatrzymanie

przyjemność z bezwysiłkowego przebywania

jest możliwe, ale tylko wówczas, jeżeli jesteś tego

w wodzie, umiejętność niewzbudzania osadów

świadom. Ten niewidoczny, nieposiadający sma-

z dna, mniejsze ryzyko zaczepienia się, intuicyj-

ku i bezwonny gaz, jest obecny w każdym typie

ne korzystanie z wyposażenia nawet wtedy, kiedy

nurkowania i zdaje się zbierać coraz większe żni-

znajdujemy się w całkowitej ciemności oraz ochro-

wo. CO2 jest też gazem posiadającym właściwo-

na środowiska naturalnego. Jak więc osiągnąć ten

ści narkotyczne, a jego potencjał narkotyczny jest

magiczny poziom?

około czterokrotnie większy niż azotu! Jakby tego było mało, to efekt narkotyczności CO2 działa

Posiadany sprzęt musimy ułożyć wzdłuż linii cia-

w synergii z narkozą azotową. Dodatkowo, rosną-

ła i w taki sposób, aby jak najmniej wystawał po-

cy poziom dwutlenku węgla w organizmie może

za jego obrys. Dotyczy to przede wszystkim węży

w konsekwencji prowadzić i nierzadko prowadzi,

automatów oddechowych, manometru, sprzętu

do utraty przytomności, czego skutkiem jest zwy-

dodatkowego np. w boi dekompresyjnej, dodatko-

kle utonięcie. Tyle w kwestii gazu. Sam musisz pod-

wych butli typu bailout lub stage itp. Wszystko co

jąć decyzję czy jest on warty uwagi.

poszerza obrys sylwetki płetwonurka, powodu-

101 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

je większy opór podczas płynięcia, a więc większe

Jeżeli stosujemy konfigurację z długim wężem

zmęczenie i konsumpcję gazu. Nawet stosunkowo

(którą szczerze polecam), to zadbajmy o dobranie

niewielkie elementy, jak rurka oddechowa, kon-

takiego o odpowiedniej długości, tak, aby nie two-

sola czy węże automatu, potrafią stawiać odczu-

rzył odstających pętli, ale jednocześnie był pewnie

walny opór. Każdy może to łatwo sprawdzić we

stabilizowany. Wspomnę jedynie, że obecnie ma-

własnym zakresie. Wystarczy wybierać się na ba-

my możliwość złożyć sprzęt wedle naszych wła-

sen i wykonać testowo przepłynięcie kilku długo-

snych preferencji i nie musimy kupować gotowych

ści w okularkach pływackich, a następnie zmienić

zestawów. Każdy dobry instruktor już na szkole-

je na maskę nurkową i powtórzyć cały zabieg.

niu podstawowym, jest w stanie pokazać, jak go

W ten sposób sam będziesz mógł ocenić, czy tak

prawidłowo obsługiwać.

niewielki element może powodować odczuwalnie większe opory podczas płynięcia.

Nie korzystajmy z konsoli (zespołu przyrządów pomiarowych), która odznacza się dużymi gabary-

Jeżeli nurkowanie odbywa się w konfiguracji

tami. Dużo lepiej sprawdza się umieszczenie kom-

z octopusem znajdującym się na stosunkowo krót-

putera na nadgarstku, a kompasu na wierzchniej

kim wężu (około 90 cm), to zaleca się umieścić go

stronie dłoni, tak, aby funkcjonowały jako osobne

w sposób stabilny, jak najbliżej ciała, ale zachowu-

i niezależne moduły. Nie dość, że będzie to kolejny

jąc możliwość szybkiego jego użycia. Manometr

krok do bycia bardziej opływowym, to również po-

powinien znajdować się na wężu o maksymalnej

zwoli być nam bardziej praktycznym i dodatkowo

długości ok. 65 cm, gdyż dłuższy jest całkowicie

pozwoli wyeliminować potrzebę ciągłego wyko-

niepraktyczny. Powinien być również przypięty

rzystywania chwytu dłonią, która może być nam

w linii ciała. Nie musi to być D-ring na biodrze. Je-

akurat potrzebna do innych celów, np. do wypusz-

żeli przy takim jego rozmieszczeniu czujemy się

czenia boi lub podrapania się po głowie, gdy znaj-

niepewnie, to równie dobrze sprawdzi się lewy D-

dziemy się w trudnym położeniu…

-ring piersiowy, z wężem poprowadzonym pod ramieniem. Z pewnością jest to bezpieczniejsze

Jeżeli jesteś płetwonurkiem korzystającym z kon-

rozwiązanie dla osób poczatkujących, które jesz-

figuracji sidemount, koniecznie zadbaj o ułożenie

cze nie opanowały w odpowiednim stopniu obsłu-

butli wzdłuż osi ciała.

gi karabińczyków. Podobnie ma się sytuacja w nurkowaniach z bu-

102

Pamiętajmy również, żeby nie używać octopusa ja-

tlami bocznymi typu bailout lub stage, które rów-

ko automatu głównego. Stanowi on substytut pra-

nież warto umieszczać w osi ciała, jednak ciągle

widłowej konfiguracji z długim wężem i powoduje

zachowując mobilność i możliwość ich bezwysił-

większe opory płynięcia oraz ryzyko zaczepienia

kowego użycia. Automaty na butlach powinny być

i utraty automatu z ust.

stabilizowane za pomocą gum, tak, aby nie zwi-

Octopus konfig - tak nie nurkujemy! Każdy element wystający poza obrys płetwonurka oraz nieprawidłowa pozycja ciała generują większe opory płynięcia

sały swobodnie stanowiąc kolejny punkt oporu

mek problemów, jakie mogą generować. Jeżeli

i zwiększając ryzyko zaczepienia. Schludność kon-

zbierzesz w całość wszystkie źle dobrane i nie-

figuracji, to podstawa każdego bezpiecznego nur-

właściwie ułożone elementy, to może się okazać,

kowania.

że nawet nie zdawałeś sobie sprawy, jak bardzo utrudniasz własne nurkowania i nieświadomie

Zanim przejdę do meritum wspomnę jeszcze,

zwiększasz niepotrzebny poziom ryzyka i dys-

że przewymiarowany worek wypornościowy

komfortu. Brak opływowej sylwetki jest po prostu

w skrzydle, za duży jacket, zła konstrukcja skrzy-

zgubny.

dła, nadmiar gazu w suchym skafandrze, a nawet zbyt długi wąż inflatora, także znacząco wpływa-

Kwintesencją dobrego płetwonurka i czynnikiem

ją na opory podczas płynięcia i jest to tylko uła-

diametralnie wpływającym na opory płynięcia,

103 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

jest jednak horyzontalna pozycja określana mia-

technikę pracy nóg i płetw, które źle prowadzone

nem trymu, a także umiejętność poruszania się

powodują niepotrzebny efekt hamujący lub zwy-

w wolnym i spokojnym tempie, ponieważ wzrost

kle nie przynoszą oczekiwanych efektów. W tym

prędkości jest ściśle związany oporami płynię-

miejscu chciałbym wszystkich uspokoić, jest to na-

cia, które rosną do kwadratu prędkości. To pierw-

prawdę łatwe i wymaga jedynie trochę praktyki

szy i główny element poza pływalnością, na który

z instruktorem. Zatem nie poddawajcie się i idźcie

zwracam uwagę podczas szkoleń od poziomów

do przodu.

OWD do Trimix. Każde odchylenie ciała od poziomu, nisko umieszczone ramiona, złamanie linii w biodrach, czego konsekwencją jest opuszczenie kolan, powodują bardzo odczuwalny opór podczas przemieszczania się w poziomie, co przekłada się na większe zużycie czynnika oddechowego i kumulację dwutlenku węgla w organizmie. Dobry trym, to również lepsza pływalność, a więc większa przyjemność z pobytu pod wodą. Jeżeli doszedłeś do wniosku, że zamiast się męczyć używając płetw możesz pływać ze skuterem, to rozważ czy nie przedłużyć czasu pracy akumulatora dobrym trymem. Sam temat trymowania jest bardziej złożony, więc zachęcam do skorzystania z warsztatów u dobrego instruktora, który pomoże osiągnąć właściwą pozycję, a przy okazji skoryguje technikę pływania i konfigurację sprzętową. Na koniec zwróć uwagę, czy wykorzystujesz płetwy odpowiednie do stylu pływania i możliwości fizycznych oraz czy sama technika pływania jest optymalna. Czasami zmiana płetw i małe modyfikacje w sposobie ułożenia nóg są w stanie znacznie poprawić ekonomię ruchu. Osobiście uważam żabkę za najbardziej komfortowy i praktyczny styl pływania, ale jest to styl znacznie różniący się od typowo pływackiego, więc aby wykorzystać go maksymalnie, warto opanować krok po kroku

104

...

RUMIA DEEPBUSTERS www.deepbusters.pl

SCUBA TRAINING www.scubatraining.com.pl BIURO IANTD CE

WARSZAWA DEEPADVENTURE www.deepadventure.pl

WROCŁAW

LUBLIN EXTREME DIVERS

EXTREAM

www.extremedivers.pl

www.extream.com.pl

LEADER IN DIVING EDUCATION 105

DAN Professional Partner number : 851980

Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

Operacja GóraLodowa Część 1

Andy Torbet Tłumaczenie: Tomasz Andrukajtis

Przez lata zdarzyło mi się nurkować w dość zimnych miejscach, ale nigdy wcześniej na moim komputerze nurkowym nie pojawił się odczyt wskazujący duże, tłuste zero. A właśnie w takich warunkach ja i podwodny operator kamery Doug Allen, znaleźliśmy się na odległym lodowcu w zachodniej Grenlandii.

106

107 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

Realizowaliśmy wówczas dla BBC materiał do Operation Iceberg – wielokrotnie nagradzanej serii dokumentalnej, przybliżającej, jak wygląda ekspedycja naukowa do Arktyki, której celem było badanie gór lodowych. W zespole pełniłem funkcję specjalisty od nurkowania i wspinaczki. Po-

108

za filmowaniem naszym zadaniem było również

Jezioro Blue Lake, to basen lodowcowy, któ-

przeprowadzenie corocznej serii eksperymentów

ry tworzy się w czasie, gdy rzeki wody z topnie-

i badań terenowych, co stanowiło główne zadanie

jącego lodowca wypełniają zagłębienie w lodzie.

zespołu glacjologów z Wielkiej Brytanii, Stanów

Akweny tego typu są oszałamiająco piękne, a

Zjednoczonych i Kanady. Właśnie w tym miejscu

światło odbijające się od ścian i dna białego lodu

zaczynała się moja rola. Z racji posiadanych umie-

oraz przebijające przez krystaliczne wody, nada-

jętności i doświadczenia miałem dostęp do miejsc,

je im najbardziej zdumiewające odcienie błękitu,

do których naukowiec by nie dotarł, aby dokonać

od neonowego lazuru aż po jasny indygo. Stwa-

odczytów, przeprowadzić obserwacje lub ustawić

rzają one również śmiertelne niebezpieczeństwo,

sprzęt. I właśnie tak w pierwszej fazie Operation

ponieważ w końcu nadchodzi moment, kiedy się

Iceberg, miałem za zadanie umieścić dwa czujniki

opróżnią, co może skończyć się tragedią. Czasami

w określonych miejscach na dnie jeziora Blue Lake,

wylewają się lub przebijają przez zaporę lodową,

znajdującego się na wyspie Uummannaq.

ale równie często znikają przez szczelinę, która

niewiele wiadomo o tych procesach, ale w pewnym sensie właśnie to stanowiło clou całej sprawy. W końcu zdecydowaliśmy się zanurkować uwiązani na linie zakotwiczonej do brzegu i nadzorowanej przez osobę asekurującą, zupełnie tak, jak w standardowym nurkowaniu pod lodem. Pozostawało nam tylko mieć nadzieję, że uchroniłoby nas to przed wessaniem do dziury. Oczywiście najszybsze, a zarazem prawdopodobnie najkrótsze nurkowanie wszechczasów w prądzie, nie było naszym jedynym zmartwieniem. Jezioro znajdowało się 15 km w głąb chaotycznego, poszarpanego i wypełnionego szczelinami lodowca, na którego skraju znajdował się nasz obóz. Poza ludźmi, musieliśmy także przetransportować sprzęt do nurkowania, sprzęt filmowy, wszystkie naukowe gadżety, sprzęt ratunkowy i, co najważniejsze, mój lunch oraz butelkę. Na szczęście ktoś o tym wszystkim pomyślał wcześniej i mieliśmy pod ręką mój ulubiony środek transportu nurkowego. Uwielbiam błyskawiczną drogę RIB-em rozcina dno jeziora, zlewając zawartość w dół, do

wprost do celu, ale jednak palma pierwszeństwa

przestrzeni znajdującej się pomiędzy podłożem

należy się w tym wypadku nurkowaniom z heli-

skalnym a lodowcem. Może to wywołać ogromne

koptera. Niestety, tym razem nie pozwolili mi wy-

i potężne ruchy wody, która pędzi wówczas przez

skoczyć do wody z lecącej maszyny, więc było to

podwodną szczelinę z szybkością odpowiadają-

bardziej dojazdem do pracy helikopterem, po któ-

cą 10 wodospadom Niagara. Nie ma wówczas zna-

rym nastąpiło nurkowanie z brzegu… co już nie

czenia, jak dobre i przemyślnie zaprojektowane

brzmi tak fajnie.

płetwy masz na nogach – to siła, której nie jesteś w stanie się przeciwstawić. Mieliśmy w zespo-

Miała to być prawdziwa przygoda i pierwszy raz,

le wielu doświadczonych glacjologów i wszy-

kiedy ktoś będzie nurkował w tych lodowcowych

scy twierdzili to samo – jezioro może się opróżnić

jeziorach. Zamierzaliśmy prowadzić pionierskie

w dowolnym momencie w przeciągu najbliższych

działania naukowe we wspaniałym otoczeniu, co

dwóch tygodni lub… dwóch minut. Właśnie tak

stanowiło doświadczenie jedyne w swoim rodza-

109 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

ju. Trzeba było jednak wziąć pod rozwagę również inną stronę całej sytuacji – byliśmy odizolowani w świecie lodu i wody, z dala od jakiejkolwiek poważnej pomocy medycznej, nie licząc naszej małej apteczki i butli wszechobecnego O2, antidotum na

tor 50 okazał się koniecznością. Tak więc, kiedy za-

wszystkie nurkowe problemy.

kładaliśmy nasz obóz nurkowy, wszyscy rozebrali się do t-shirtów i łapczywie łykali lodowcową wo-

110

Drugim oczywistym problemem, który również

dę wprost ze strumienia. Schronienie ratunkowe

musieliśmy rozważyć, było zimno. Nurkowanie

ze śpiworami i ciepłymi kurtkami oraz licznymi bu-

przez 45 minut w wodzie o temperaturze wyno-

telkami zupy i herbaty pozostało nietknięte. Jeże-

szącej 0°C wymagałoby dodatkowego sprzętu,

li chodzi o samo nurkowanie, to pod skafandrem da

ale pomyśleliśmy również, że po wyjściu z wody

się zmieścić tylko określoną ilość ubrań. Miałem

będziemy musieli poradzić sobie także z mrozem.

na sobie kaptur grubości 5 mm i rękawice, pod któ-

Ostatecznie żaden z powyższych problemów nie

re wcisnąłem jeszcze kolejne rękawiczki grubości

okazał się być zbyt poważnym. Na Grenlandii by-

2 mm. Wszystko to w połączeniu z maską pełno-

ło lato i kiedy niebo było bezchmurne okazało się,

twarzową sprawiło, że przez całe nurkowanie było

że na lodowcu może zrobić się naprawdę gorąco,

mi dosyć ciepło. że podczas kolejnych nurkowań

kiedy słońce odbija się od lodu i trafia w człowieka

zdecydowałem się zrezygnować z dodatkowej pa-

ze zdwojoną mocą. Krem przeciwsłoneczny Fac-

ry 2 mm rękawiczek. Doug, weteran nurkowania

Gdy zrobiłem gigantyczny krok z mojej lodowej platformy, zobaczyłem Douga wiszącego w toni pode mną i zana obu biegunach, był ubrany bardzo podobnie,

chwyciłem się przejrzystością i jasnością błękitnej

z wyjątkiem maski pełnotwarzowej – mówienie

akwenu. W tej samej chwili przekroczyłem lustro

było moją działką, a on miał sprawić, aby całość

wody i zanurzyłem się po jej powierzchnię. Na do-

wyglądała oszałamiająco.

le krajobraz nie był odmienny od tego powyżej, ale woda zapewnia ochronę przed palącym słońcem,

Dziwne, biorąc pod uwagę nasze lodowe otocze-

dzięki czemu mogą rozwinąć się struktury, które

nie, kiedy ubierałem sprzęt do nurkowania mo-

bez jej udziału nie miały by szans zaistnieć. Najbar-

mentalnie zacząłem przegrzewać się w palącym

dziej godne uwagi są grzyby. Te kule lodu, czasami

słońcu. Doug musiał wejść pierwszy, aby zająć do-

sięgające średnicy jednego metra, sterczą ku gó-

godną pozycję i nagrać moje zanurzenie. Próbując

rze z cienkich pni lodu przymocowanych do dna.

się nieco ochłodzić położyłem się na lodzie, pod-

Nikt nie ma pewności, jak się formują, ale w każdej

czas gdy mój czarny skafander pochłaniał ener-

chwili mogą się odłączyć i polecieć w górę z pew-

gię słoneczną. Pingwiny postępują podobnie, aby

ną siłą, dlatego należy zachować ostrożność pod-

kontrolować temperaturę swojego ciała… chociaż

czas pływania nad nimi. Lód tworzy spektakularne

oczywiście nie w Arktyce.

rzeźby – ściany z kieszeniami, poprzecinane szcze-

111 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YPR AW Y

Następnie wynurzyłem się na powierzchnię, aby umożliwić opuszczenie mi aparatury badawczej. linami i wgłębieniami, do których można się do-

Musiałem umieścić dwa czujniki na określonych

stać. Doug wskazał na wejście do jednej głębokiej

głębokościach i w miejscach, w których nie mogły

dziury, co potraktowałem jako wskazówkę, aby

się przesunąć ani poruszyć, ale jednocześnie skąd

przyjrzeć się jej dokładniej. Nieczęsto można nur-

można by było je później łatwo odzyskać. Jeden

kować w lodowych jaskiniach. Kiedy zanurzałem

był przymocowany do kamery poklatkowej i wy-

się zaczynając od głowy, tunel zwijał się nieregu-

czuwał, kiedy zmienia się poziom wody w jeziorze,

larną ścieżką pionowo w dół, wprost do dna jeziora

a następnie uruchamiał aparat, aby ten zarejestro-

i stawał się coraz bardziej wąski. Do tego stopnia,

wał nagranie. Drugi rejestrować miał wszystkie

że moje ramiona były mocno dociśnięte do ciała.

zmiany głębokości jeziora w ciągu najbliższych

W normalnej sytuacji, we wnętrzu wraku lub ja-

dwóch tygodni. Potrzebowaliśmy balastu, aby

skini, nie mogąc się odwrócić wypychałbym się

przymocować je do dna jeziora i zdecydowali-

z powrotem poruszając rękoma, ale w przypadku

śmy się na tradycyjne podejście „przywiązania do

lodu nie było na to najmniejszych szans. Niewiel-

skały”, które dobrze się spisywało, ale wymagało

ki strzał powietrza do skrzydła pozwolił mi wy-

transportu helikopterem dwóch dużych kamieni

skoczyć z tunelu nogami do góry. Doug posłał mi

zabranych z obozu.

upominające spojrzenie i rozpaczliwie potrząsnął

112

głową – najwyraźniej nie chciał, żebym zchodził na

Kiedy zanurzałem się z powrotem z całym ładun-

dół, a jedynie wskazał, że to potencjalne miejsce,

kiem, pojawiły się problemy z maską. Zaczęła nie-

przez które woda z jeziora może nagle odpłynąć.

pokojąco zaparowywać i nie mogłem sobie z tym

poradzić. Ciepło mojej twarzy i zimna woda najwy-

Następnego dnia wróciliśmy w to samo miejsce

raźniej nie pasowały do plastikowej osłony. Uda-

i zanurkowałem mając wewnętrzną stronę maski

ło mi się zebrać niewielką ilość wody wewnątrz

pokrytą specjalnym sosem. Musieliśmy sprawdzić

maski i opłukać ją, co stanowiło wyzwanie z uwa-

czujniki i zarejestrować więcej podwodnych ujęć,

gi na nadciśnienie, ale kilka sekund później ponow-

których nie daliśmy rady zrobić dzień wcześniej.

nie zaparowała. Nic już nie widziałem. Udało mi

Misja została wykonana. Nie odmówiłem sobie

się opłukać jej niewielką część, ale tylko tyle, aby

również, aby przy okazji popływać i naprawdę do-

umieścić czujniki i zarejestrować głębokości. Nie

cenić jedno z najbardziej niezwykłych i niesamo-

mogłem jednak już odczytać instrukcji Douga ani

wicie wyjątkowych miejsc, w jakich kiedykolwiek

zobaczyć odczytów z mojego komputera. Doug

nurkowałem… a na pewno najzimniejsze. Przynaj-

najwyraźniej gestykulował niczym wariat, żebym

mniej tak było… aż do fazy drugiej…

ustawił się do pewnych ujęć i przeklinał krzycząc w swój automat z powodu mojej niekompetencji, aż w końcu podpłynął bliżej i zdał sobie sprawę,

c.d.n.

że poruszam się po omacku. Przycisnął dłoń do mojej maski i dał znak kciukiem ku górze, a ja skinąłem głową. Dotarłem do lodowej ściany i przesuwając dłoń w górę starałem się kontrolować tempo wynurzania.

113 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

CUDZE CHWALICIE SWEGO NIE ZNACIE

Jezioro Drawsko Tekst i zdjęcia: Paweł Żołynia

Większość z nas słyszała już nazwę tego jeziora, które kusi odwiedzających je nurków pięknem podwodnego świata oraz swoją ponadprzeciętnie dużą głębokością. W końcu, jak wiele akwenów słodkowodnych w Polsce oferuje możliwość zanurkowania na głębokość 80 metrów? Ten urokliwy zbiornik wodny, którego średnia głębokość wynosi całkiem przyzwoite 17,7 metra, położony jest w województwie zachodniopomorskim w powiecie drawskim. Łączna powierzchnia jeziora to 1781,5 hektara, na której znajduje się aż 13 wysp. Warto podkreślić, że jedną z nich jest Bielawa, piąta co do wielkości wśród tych zlokalizowanych na terenie wód śródlądowych w naszym kraju. Przez jezioro przepływa również rzeka Drawa, która stanowiła przyczynek do nazwy samego akwenu.

114

115 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

CUDZE CHWALICIE SWEGO NIE ZNACIE

Za genezą powstania jeziora stoi skrzyżowanie się trzech głębokich rynien polodowcowych, co również przyczyniło się do uformowania na jego powierzchni dużej ilości malowniczych zatoczek. Z kolei pod wodą, w wielu jego częściach fakt ten znalazł odbicie w postaci stromo opadające-

cińskie nazwy brzmią Pallasea quadrispinosa i Mysis

go dna i wspomnianej już bardzo dużej głęboko-

relicta.

ści, która z pewnością stanowi niewątpliwy atut w oczach każdego nurka technicznego pojawiają-

Jeżeli chodzi o samo nurkowanie, to tylko od nas

cego się w okolicy.

zależy, jak je zaczniemy. Możemy bowiem wejść do wody tradycyjnie z brzegu, jak i skorzystać

116

Wystarczy jeden rzut oka pod taflę Jeziora Draw-

z jednostki pływającej. Ta druga opcja pozwala na

sko, aby przekonać się, że czeka tu na nurków ol-

odwiedziny w miejscach, w których pod wodą cze-

brzymia

roślin,

kać będą na nas piaszczyste górki usiane głazami

w których spotkać można m.in. takich przedstawi-

i z pewnością atrakcyjne i ciekawe dla oka każde-

cieli fauny, jak rzadko występujący w naszych wo-

go nurka, stworzone przez naturę formacje iłowe.

dach rak szlachetny i wiele rozmaitych gatunków

Decydując się na rozpoczęcie nurkowania z brze-

ryb. Z kolei eksplorując głębokie partie zbiornika

gu, będziemy zaś mieli możliwość znaleźć się

natkniemy się na reliktowe skorupiaki, których ła-

w niezwykle malowniczych miejscach usianych

różnorodność

podwodnych

117 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

CUDZE CHWALICIE SWEGO NIE ZNACIE

118

119 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

CUDZE CHWALICIE SWEGO NIE ZNACIE

powalonymi pniami drzew, które dają schronie-

która umożliwi nam bezpieczne wynurzenie się na

nie wielu gatunkom ryb. Z czego te ostatnie skwa-

powierzchnię. Należy przygotować się też na wy-

pliwie korzystają tworząc tu swoje siedliska, a tym

stępujące tu prądy wodne oraz duże falowanie

samym miejsca warte zatrzymania się, aby podzi-

w pobliżu linii brzegowej. Wszystkie wymienio-

wiać wszystko to, co przygotowała dla nas natura.

ne powyżej niebezpieczeństwa nie powinny jednak stanowić zagrożenia dla dobrze wyszkolonego

Szczególnie ciekawą i bardzo unikalną opcją dla

i obytego z procedurami nurka i stanowią niewy-

osób chcących zanurkować z brzegu wydaje się

górowaną cenę za możliwość przeprowadzenia

być wejście do wody w miejscowości Stare Draw-

wielu niezapomnianych nurkowań.

sko. Tutaj, w cieniu ruin XIV-wiecznego zamku, możemy przebrać się w nasz sprzęt i zanurzyć

Mam nadzieję, że mój opis tego wielkiego, głę-

w toń jeziora, a następnie w ciągu zaledwie kilku-

bokiego i bardzo zróżnicowanego jeziora zachę-

nastu minut osiągnąć głębokość sięgającą aż 50

ci wielu nurków do odwiedzin w tym miejscu. Ja ze

metrów. Malowniczości podwodnego pejzażu je-

swojej strony polecam Jezioro Drawsko z całego

ziora Drawsko dopełnia fakt, że pod wodą bardzo

serca i głęboko wierzę, że przy odrobinie szczęścia

często można natrafić na wraki, szczególnie łódek

wielu z was uda się dopisać swoją własną historię

rybackich oraz żaglówek. Osobną ciekawostką

związaną z tym niezwykle atrakcyjnym akwenem.

jest również występowanie w tym jeziorze dłubanek, które w zamierzchłych czasach służyły ludom słowiańskim do połowu ryb i przemieszczania się po jeziorze. Zachwycając się pięknem tego zbiornika musimy jednak pamiętać również o zagrożeniach. Tym głównym, które może spotkać nas pod wodą, są sieci rybackie. Zarówno legalne, jak i te pozostawione przez kłusowników. Dlatego wybierając się na nurkowanie, warto najpierw odpowiednio się przygotować i zgodnie z dobrą praktyką nurkową posiadać kilka przyrządów do cięcia, z pomocą których będziemy w stanie się oswobodzić i zażegnać ewentualne niebezpieczeństwo. Innym, ale również realnym zagrożeniem jest duży ruch wszelkiego rodzaju jednostek pływających. Tutaj obowiązkowym wyposażeniem jest bojka,

120

...

121 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Suchy skafander na basen? Avata r –

ciepł a

strona

mocy

Marcin Pawełczyk foto: Michał Antoniuk oraz Redakcja D24

O przewagach korzystania z suchego skafandra można by pisać długo. Zaczynając od jego wszechstronności, po przez poprawę komfortu termicznego nurka, a na w wygodzie ubierania kończąc. W ciągu ostatnich 15 lat suchary na dobre wpisały się już w nurkową rzeczywistość nad wszelkiej maści akwenami, ale co z basenami i nurkowaniem w tzw. ciepłych wodach? Czy tutaj suchy skafander również się sprawdzi i ma rację bytu?

122

123 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Okazuje się, że tak. Choć z pewnością nie każdy. My jednak przyjrzymy się dziś bliżej delikatnie zmodfikowanej wersji skafandra Avatar od SNT

sokiej temperatury wody, w dłuższej perspektywie

Marine.

dochodzi do wychłodzenia organizmu – doprecyzował.

Wszystko, jak często bywa, zaczęło się od intrygującego pomysłu. Gdyby tak otworzyć pierwsze na

Na potwierdzenie tych słów będziemy posiłkować

świecie centrum testowe suchych skafandrów na ba-

się opinią fachowca, a przy tym również kobiety

senie? – zaczyna Kuba Janowicz, manager sprzedarzy

i uwaga – akurat płeć ma tutaj istotne znaczenie.

w Santi i kontynuuje. – Nasza pierwsza myśl i pierw-

124

sza wątpliwość była taka, że właściwie po co komu

Podczas ostatniej wizyty w Deepspocie nurkowałam

suche skafandry w miejscu, gdzie temperatura wo-

dwa razy w piance. Za pierwszym razem było komfor-

dy wynosi 32°C? Z drugiej strony nie zapominajmy

towo, ale za drugim czułam już, że robi się nieco chłod-

o ludziach, którzy zajmują się szkoleniem przyszłych

nawo. Kobiety rzeczywiście szybciej marzną i stanowi

adeptów nurkowania. Oni w ciągu dnia przebywają

to dla nas istotny problem. Zresztą znam również

pod wodą po kilka godzin, a jak dobrze wiemy tempe-

szczuplejszych mężczyzn, którzy cenią sobie możli-

ratura naszego ciała wynosi 36,6°C, więc mimo wy-

wość nurkowania w sucharze nawet w ciepłych akwe-

nach. Oczywiście suchy skafander bardzo pomaga też

dów nurkowych w cieplejsze regiony.

w kontroli pływalności czy nawet konfiguracji sprzętu,

Rynek suchych skafandrów dedykowanych na wy-

bo to, że trym jest w nim lepszy to truizm – stwierdzi-

jazdy zagraniczne bardzo mocno się rozwija i syste-

ła Honorata Kcaprzak

matycznie rośnie. W Deepspocie każdy będzie miał szansę, żeby wypróbować Avatara, zanim podejmie

Człowiek przebywając w wodzie wychładza się

decyzję o ewentualnym zakupie. To rosnące zainte-

dwadzieścia razy szybciej niż w otoczeniu powie-

resowanie bierze się – podobnie, jak w wielu innych

trza. Jest to kolejny dowód na to, że Avatar przy-

aspektach naszego życia – z… wygody. Nurkując w su-

da się nie tylko podczas nurkowań w Deepspocie,

chym skafandrze jest ci po prostu cieplej, poza tym,

ale również świetnie sprawdzi się podczas wyjaz-

mamy tu do czynienia z tzw. „efektem Jamesa Bonda”

125 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

tzn. założenie skafandra jest szybkie, proste, a całość,

nową jakość. Oczywistym problemem centrów

jak garnitur w przypadku agenta jej królewskiej mości,

nurkowych świadczących taką usługę było i jest to,

zawsze będzie w nienagannym stanie. Poza tym Ava-

że skafander musi być nie tylko dopasowany do

tar z uwagi na swoją niewielką wagę idealnie nadaje

nurka rozmiarem względem jego wzrostu i gaba-

się na element zestawu wyjazdowego – mówi Jano-

rytów, ale również, jeśli chodzi o rozmiar butów.

wicz

Taki stan rzeczy przekładał się na konieczność dysponowania pokaźną liczbą egzemplarzy, aby

Idąc dalej tym tropem dodajmy, że Deepspot Ava-

móc sprostać zapotrzebowaniu klientów. W koń-

tar, to pierwszy skafander bez zintegrowanych

cu nikogo chyba nie trzeba przekonywać, że nur-

skarpet czy butów. Zamiast nich zastosowano

kowanie w źle dopasowanym skafandrze potrafi

neoprenowe manszety, co nie tylko znacznie uła-

być nieprzyjemnym doświadczeniem, odbierają-

twia założenie skafandra, ale również pozwala

cym całą przyjemność z przebywania pod wodą,

w bardzo łatwy sposób przeprowadzić dezynfek-

a także generującym potencjalne zagrożenie dla

cję wnętrza, tak ważną w przypadku sprzętu sto-

uczestników nurkowania.

sowanego w wypożyczalniach. Dodatkowo należy podkreślić, że z uwagi na brak butów i zastosowa-

W przypadku tej wersji Avatara odpada problem

nie czterowarstwowej membrany skafander bar-

z dopasowaniem buta, co bardzo ułatwia cały proces

dzo szybko schnie.

i kwestię wypróbowania skafandra. Wiadomo, że osoby nie mające doświadczeń w nurkowaniu w suchym

Suchy skafander wygrywa przede wszystkim swo-

skafandrze, chcą się przekonać, jak sprawuje się pod

ją długowiecznością i wszechstronnością. Świetnie

wodą i co daje możliwość nurkowania w nim. Oczy-

sprawdza się w bardzo szerokim spektrum warunków,

wiście nurkowanie w suchym skafandrze wymaga

od nurkowań podlodowych, aż po długie nurkowa-

uprzedniego przeszkolenia, w przeciwnym razie moż-

nia prowadzone w wodzie o temperaturze 30°C. Nie

na zrobić sobie krzywdę. Istnieje realne zagrożenie,

bez znaczenia jest też to, że Avatar produkowany jest

że użytkownik nieświadomy zagrożeń i specyfiki funk-

w Gdyni. Dzięki temu serwis skafandra nie wyma-

cjonowania skafandra np. odwróci się do góry nogami

ga długiego czasu oczekiwania na jego realizację,

i nie kontrolując sytuacji wystrzeli ze znacznej głębo-

a przecież i tu są elementy, takie jak kryza szyjna czy

kości na powierzchnię. Łatwo możemy uniknąć takiej

manszety, które będą ulegały zużyciu w wyniku eks-

sytuacji, ale musimy się tego najpierw nauczyć – uwa-

ploatacji – tłumaczy Michał Cichy, instruktor

ża Franciszek Przeradzki, instruktor nurkowania

nurkowania w suchym skafandrze i właściciel Cen-

w suchym skafandrze w Deepspot i dodaje –

trum Testowego Avatara Divehub

W Mszczonowie będą niebawem do dyspozycji „twinsety” czyli zestawy dwubutlowe oraz cała konfi-

126

W kontekście wypożyczania suchych skafan-

guracja techniczna. Zaczniemy wtedy prowadzić

drów do szkoleń, Deepspot Avatar wprowadza

pierwsze kursy techniczne. Na początku na małą ska-

127 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

lę. To będzie szkolnie prowadzone pod szyldem – „Extended Range Foundations”. Avatary będą stanowić kluczową część wchodzącą w skład tego szkoleniowa – zakończył Nieustanny rozwój jest wpisany w nasze DNA i nie da się ukryć, że idzie nowe. Jeszcze 10-15 lat temu posiadanie suchego skafandra było czymś stosunkowo rzadkim. Dziś jedyny problem stanowi podjęcie decyzji, co do wyboru modelu, koloru i dodatków. Wydaje się, że ten krok, to część naturalnego rozwoju i chyba warto spróbować. Zwłaszcza, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że za producentem Avatara przemawia wiele lat doświadczenia w produkcji suchych skafandrów. Do tego mamy w kraju świetny obiekt, gdzie będziemy mogli go porządnie przetestować. ...

128

1O LAT LEGALIZACJI A TY NA ILE MASZ LEGALIZACJĘ?

BUTLE-NURKOWE.PL

129

Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

130

W YDARZENIA

Spełnianie marzeń pod lodem Historia

pewnych

bardzo

n i e z w y kłych zdj ęć

Tekst i zdjęcia: Andrea Kiss Tłumaczenie: Tomasz Andrukajtis

To była wspaniała zima roku 2017. Lód był wówczas bardzo gruby, a warunki do nurkowania wprost wymarzone! Wyobraźcie sobie tylko widoczność wynoszącą ponad 30 metrów, pod solidną i pewną taflą lodu o grubości 30 cm. A to wszystko tuż pod samym nosem, w naszym lokalnym jeziorze Nové Košariská koło Bratysławy. Akwen powstał w miejscu, gdzie niegdyś prowadzono wydobycie żwiru i jego maksymalna głębokość sięga około 40 metrów, co w praktyce przekłada się na to, że stanowi idealne miejsce do treningu i doskonalenia swoich nurkowych umiejętności.

131 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YDARZENIA

Tak szczęśliwie się złożyło, że był to też czas, kie-

waż ja i Tomáš Kiss (mój mąż, partner nurkowy

dy dopiero co kupiłam obudowę podwodną do no-

i osoba zabezpieczająca nurkowanie – wszystko

wego aparatu fotograficznego, więc przez kolejne

w jednym), jesteśmy wielkimi entuzjastami wszyst-

dwa miesiące nurkowałem tylko z moją nową za-

kiego co szalone i zwariowane, postanowiliśmy,

bawką. Kiedy mój przyjaciel Mirko Klauč dowie-

że musimy mu w tym koniecznie pomóc!

dział się, że zacząłem fotografować pod wodą, opowiedział mi o swoim wielkim marzeniu. W je-

Pamiętam, że to był czwartek w lutym 2017 ro-

go wyobraźni zrodził się niezwykły pomysł i już od

ku. Cały nasz sprzęt musieliśmy przetransporto-

pięciu lat szukał sposobu na zrealizowanie go, ale

wać w wybrane miejsce jedynie około 50 metrów,

nie mógł znaleźć nikogo, kto by pomógł mu w urze-

ponieważ szybko udało się znaleźć spot, gdzie dno

czywistnieniu jego wizji.

było na tyle ładne, że idealnie wpisywało się w nasze plany. Było mroźno i ślisko, dlatego też przy

132

Mirko był ciekaw, czy da się chodzić po lodzie

transporcie korzystaliśmy z sanek. Chłopaki wy-

w suchym skafandrze, znajdując się w pozycji do

cieli i przygotowali do nurkowania dwa przeręble.

góry nogami i wykorzystując w tym celu sprzęt al-

Dobrze zapadło mi to w pamięci, bo musicie zda-

pinistyczny w postaci raków i czekanów. A ponie-

wać sobie sprawę, że wykonanie otworu w lodzie

o grubości 30 cm, stanowiło nie lada wyzwanie i było naprawdę wymagające. Najpierw pod lód zanurkowałam razem z Tomasem, żeby sprawdzić i przygotować miejsce mające

wiście w ramach bezpieczeństwa był przywiąza-

tego dnia posłużyć na nasz plan zdjęciowy. Musia-

ny liną, a na plecach dźwigał zestaw dwubutlowy

łam zweryfikować wszystkie ustawienia aparatu

zapewniający mu odpowiedni zapas powietrza.

i zawiesić latarkę w przeręblu, co widać na części

Po kilku minutach treningu i krótkiej przerwie na

zdjęć. Gdy wszystko było już gotowe, Mirko mógł

powierzchni, Mirko był wystarczająco dobry we

rozpocząć swoją wymarzoną „wspinaczkę”. Pierw-

wspinaczce pod lodem i mogliśmy przystąpić do

sze kroki postawione w pozycji do góry nogami

sesji zdjęciowej.

były dość trudne. W tym momencie nie robiliśmy jeszcze zdjęć, a staraliśmy się jedynie zaaklimaty-

Ruszyliśmy więc z powrotem pod lód. Tomas ja-

zować i przede wszystkim asekurowaliśmy i dbali-

ko nasz nurek zabezpieczający skupiał się na mnie

śmy o bezpieczeństwo Mirko.

i moim podwodnym modelu, który w końcu spełniał swoje marzenie i „wspinał się po lodzie”, pod-

Wspinaczka pod lodem była bardzo wymagająca.

czas gdy ja robiłam zdjęcia i bawiłam się światłem.

Sprzęt wykorzystany przez Mirko był prawie ta-

Spędziliśmy tak cały dzień, aż do zmroku i chociaż

ki sam, jak zwykły sprzęt do nurkowania, z dwo-

co pewien czas robiliśmy przerwy, to Mirko już

ma wyjątkami – zamiast płetw miał na nogach raki

rozbolała głowa od ciągłego wiszenia do góry no-

do wspinaczki, a w dłoniach ściskał czekany. Oczy-

gami.

133 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YDARZENIA

134

Cóż, jak się okazało wieloletnie marzenie Mirko było możliwe do zrealizowania, ale na pewno nie można powiedzieć, że było łatwo osiągnąć cel. Niemniej dla całej naszej trójki ten lutowy czwartek stał się niezwykle wyjątkowym dniem, do którego możemy wracać nie tylko w pamięci, bo przecież na pamiątkę mamy całą masę przepięknych zdjęć. ...

135 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

WR AKI

Wrak U-649 odnaleziony w Bałtyku Zaginiony

niemiecki szkoleniow y okręt podwodny z

194 3

Tomasz Andrukajtis foto: Zygfryd Kwiatkowski, Mariusz Czajka, Maksymilian Nawotka

Niemiecki okręt podwodny U-649, był jednym z tych, o których doskonale wiedziano, że zatonął w wodach Morza Bałtyckiego, i że jego wrak spoczywa gdzieś na dnie czekając na swoich odkrywców. Przez wiele lat prowadzono bardziej lub mniej systematyczne poszukiwania jednostki, jednak mimo czynionych starań U-boot wciąż pozostawał nieodnaleziony. Aż do lata roku 2020.

136

roku

137 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

WR AKI

brzegu. Po feralnej kolizji, która zakończyła służbę U-649, okręt opadł na dno, gdzie spoczął na głę-

Na początku lipca szczęście w końcu uśmiech-

bokości ponad 70 metrów. Z jednej strony może wydawać się, że jest to dosyć głęboko, ale przy dzi-

nęło się do zespołu polskich nurków technicz-

siejszym zaawansowaniu technologicznym, jeżeli

nych, którzy odnaleźli wrak niemieckiego okrętu

chodzi o sprzęt nurkowy, jest to głębokość, gdzie

podwodnego z czasów II wojny światowej i sta-

prowadzenie eksploracji przez doświadczonych

nęli przed zadaniem jego poprawnej identyfikacji.

i dobrze wyposażonych nurków technicznych jest

Wprawdzie wiele wskazywało, że zlokalizowana

możliwe. Sukces zespołu, jak sami podkreślają,

jednostka to z dużą dozą prawdopodobieństwa

to wynik wieloletnich poszukiwań prowadzonych

U-boot U-649 typ VII C, który zatonął 23 lute-

w rejonie Morza Bałtyckiego, zorientowanych na

go 1943 roku w wyniku kolizji z innym niemiec-

jednostki podwodne bałtyckich flotylli szkolenio-

kim okrętem U-232, jednak wciąż były potrzebne

wych, a w szczególności dwóch okrętów typu VIIC

przekonujące dowody potwierdzające tożsamość

- U-583 i U-649. To właśnie pomiędzy tymi dwo-

wraku. Te udało się uzyskać 2 sierpnia, a niedługo

ma okrętami rozgrywała się kwestia tożsamości

później informacja została podana do publicznej

odnalezionego wraku.

wiadomości. Od samego początku nie było łatwo i poprawna

138

Swojego odkrycia grupa dokonała w regionie znaj-

próba identyfikacji stanowiła duże wyzwanie. Zło-

dującym się na północ od Łeby, około 35 Mm od

żyły się na to głównie spore uszkodzenia jednostki

oraz ogromna ilość pozrywanych sieci rybackich,

z którym okrętem mamy do czynienia (U-583 czy

które nagromadziły się na przestrzeni lat i szczelną

U-649) posłużyły prawoburtowe otwory przelewo-

warstwą oplotły U-boota. Nie zapominajmy rów-

we. Rozmieszczenie otworów odpowiada układowi na

nież, że mówimy o wraku okrętu podwodnego, na

U-649, jak i budowa stewy dziobowej która w U-649

którym w przeciwieństwie do innych jednostek,

miała już profil atlantycki. Z wysokim prawdopodo-

ilość zewnętrznych elementów konstrukcji jest

bieństwem jest to okręt szkoleniowy utracony przez

znacznie mniejsza. Jednak nie od dziś wiadomo, że

Kriegsmarine w lutym 1943 roku (U-649) – podsu-

diabeł tkwi w szczegółach i to właśnie charaktery-

mował Tomasz Trojanowicz.

styczne detale konstrukcji pozwoliły naprowadzić zespół działający pod przewodnictwem Tomasza

Nieoceniona przy identyfikacji okazała się pomoc

Trojanowicza na właściwy trop.

i olbrzymia wiedza Daniela Pastwy, z którym grupa konsultowała się podczas badania i tworzenia

Z dużym prawdopodobieństwem odnaleziony okręt

dokumentacji fotograficznej wraku. Nurkowie sta-

to U-649 Kapitanleutnanta Raimunda Tieslera. Na-

rali się eksplorować konkretne miejsca i zdobyć

leżał on do 5 flotylli szkoleniowej z Kilonii. Niestety

zdjęcia poszczególnych elementów odnalezione-

ze względu na uszkodzenia oraz ogromną liczbę sie-

go U-boota, które pozwoliłyby określić jego toż-

ci rybackich pokrywających wrak, identyfikacja by-

samość. Przy czym należy podkreślić, że badany

ła niezwykle utrudniona. Do ostatecznego określenia,

był głównie dziób wraku, z uwagi na najłatwiejszy

139 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

WR AKI

140

141 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

WR AKI

Z kilkukrotnych oględzin wraku można stwierdzić, iż po kolizji okręt opadł na dno bardzo szybko. Dynadostęp – jednostka jest wbita rufą w dno i ster-

mika opadania spowodowała zapewne wbicie w dno

czy pod dużym kątem ku powierzchni oraz fakt,

całej tylnej części (rufowej) okrętu. Dno w tym miej-

że w porównaniu z resztą okrętu, nie był tak moc-

scu jest dość miękkie i muliste. Dodatkowo przez lata

no opleciony przez fragmenty pozrywanych sieci.

znaczna część rufy okrętu została przysypana – tłumaczy Trojanowicz.

Wróćmy jednak na chwilę do okoliczności, w jakich

142

okręt podwodny U-649 znalazł się na dnie. Jak już

Zespół prowadzący badanie i oględziny wraku, na

wspomniałem, jednostka pełniła w niemieckiej

podstawie odnalezionych śladów skłania się też ku

Kriegsmarine funkcję szkoleniową i właśnie pod-

hipotezie, że część załogi przebywająca w przed-

czas jednego z takich rejsów, 24 lutego 1943 roku,

nich sekcjach okrętu, po zamknięciu grodzi oddzie-

doszło do kolizji z innym U-bootem (U-232) prze-

lających ich od zalanej części rufowej, próbowała

chodzącym trening z 5 flotyllą szkoleniową. W wy-

ratować się opuszczając jednostkę po przez apara-

niku całego zdarzenia życie straciło 35 marynarzy,

ty torpedowe. Mają o tym świadczyć m.in. otwarte

z liczącej 46 członków załogi U-649. Z kolei drugi

włazy i pokrywy dwóch wyrzutni zlokalizowanych

z okrętów, po przeniesieniu do 9 flotylli U-bootów

na lewej burcie. Dla wprawnego oka, które wie,

stacjonującej we francuskim Brest, został zatopio-

jak funkcjonują poszczególne mechanizmy, ślady

ny niedługo później, 8 lipca 1943 roku, przez ame-

odkryte na wraku U-649 stanowią ostatni zapis

rykańskich lotników.

z dramatu, jaki rozegrał się we wnętrzu okrętu.

Znane są przypadki, że z głębokości około 70 metrów

Nurkowania prowadzone były z pokładu katama-

załoga podejmowała próbę opuszczenia zatopione-

ranu HANTER z Łeby. Armatorem jednostki jest

go okrętu, niemniej jednak tych którzy przeżyli można

Kapitan Jarosław Stachewicz a oficerem pokła-

policzyć na palcach jednej dłoni – podsumował To-

dowym Tomasz Kaźmierkiewicz.

masz Trojanowicz. W najbliższej przyszłości grupa planuje przepro-

...

wadzić akcję usuwania sieci z U-649, co pozwoliłoby na lepszy dostęp do wraku, a tym samym sporządzenie dokładniejszej dokumentacji. Działania w tej materii mają objąć w pierwszej kolejności kiosk okrętu, gdzie nie wykluczone, że pod warstwami nagromadzonych sieci zachowały się w dobrym stanie m.in. kompas czy inne elementy. Zespół nie ukrywa jednak, że duża głębokość oraz znaczna odległość od brzegu stanowią spore wyzwanie logistyczne i prowadzenie kolejnych działań nie będzie proste. Oprócz tego, na ich liście jednostek wciąż poszukiwanych przez zespół pozostaje wrak innego niemieckiego okrętu podwodnego U-583. Nurkowie biorący udział w identyfikacji wraku: Tomasz Trojanowicz (TROJANDIVING) Maksymilian Nawotka Maciej Honc Tomasz Siwik Darek Lutkiewicz (GUE) Krzysztof Niecko (GUE) Mariusz Czajka (GUE) Piotr Zadrowski Zygfryd Kwiatkowski Konsultacja i pomoc merytoryczna w identyfikacji Daniel Pastwa.

143 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

W YDARZENIA

Podwodne muzeum rzeźb na Wyspie św. Małgorzaty Najnowszy

projekt

Jasona

deCaires

Tay l o r a

Tomasz Andrukajtis foto: Jason deCaires Taylor / underwatersculpture.com

Wraz z początkiem lutego na Lazurowym Wybrzeżu zostało otwarte podwodne muzeum pełne zatopionych posągów. Autorem niezwykłych monumentów jest brytyjski rzeźbiarz Jason deCaires Taylor, znany z realizacji wielu podobnych projektów na całym świecie.

144

145 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

fot. Jason deCaires Taylor / underwatersculpture.com

W YDARZENIA

Powstanie muzeum zostało zlecone przez Davida Lisnarda, burmistrza miasta Cannes i sfinansowane z miejskich funduszy, a jego stworzenie trwało cztery lata. Wszystko wspaniale się udało

rzaty, wchodzącą w skład archipelagu Wysp Le-

i tym samym Francuzi stali się posiadaczami

ryńskich. To właśnie tutaj, w objętej ochroną

pierwszego tego typu podwodnego muzeum zlo-

południowej części zlokalizowane jest muzeum.

kalizowanego w wodach Morza Śródziemnego. Ci, którzy są zaznajomieni z wcześniejszymi pro-

146

Na całość składa się w sumie sześć rzeźb-portre-

jektami brytyjskiego rzeźbiarza doskonale wiedzą,

tów, z których każda mierzy ponad dwa metry wy-

że wymiar artystyczny, to nie wszystko. Równie

sokości i waży aż dziesięć ton. Wszystkie zostały

ważny w twórczości Jasona deCaires Taylora jest

zatopione 28 stycznia, na głębokości 2-3 metrów,

aspekt ekologiczny. Dlatego właśnie wszystkie

na piaszczystych wyspach rozsianych pomiędzy

prace zostały wykonane z materiałów o neutral-

podwodnymi łąkami traw Posejdona, tak, aby by-

nym pH, tak, aby przyciągnąć jak największą ilość

ły bez problemu dostępne dla jak największej ilo-

przedstawicieli morskiej flory i fauny, którzy za-

ści osób. Chcąc odwiedzić muzeum będziemy

siedlą, skolonizują i tchną życie w podwodne dzie-

musieli najpierw udać się na Wyspę św. Małgo-

ła sztuki.

Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

147

fot. Jason deCaires Taylor / underwatersculpture.com

148 fot. Jason deCaires Taylor / underwatersculpture.com

W YDARZENIA

Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

149

fot. Jason deCaires Taylor / underwatersculpture.com

W YDARZENIA

Każda z sześciu prac jest oparta na portretach

jest wydzielona z ruchu jednostek pływających,

członków lokalnej społeczności. Osób będących

dzięki czemu będzie zdecydowanie bardziej bez-

w różnym wieku i parających się różnymi za-

pieczna dla nurków oraz miłośników snoorkelin-

wodami. Wśród nich znalazły się m.in. twarz

gu i jednocześnie pozwoli uniknąć ewentualnych

80-letniego miejscowego rybaka Maurice’a i dzie-

uszkodzeń rzeźb, których mogłyby dokonać ko-

więcioletniej uczennicy ze szkoły podstawowej

twiczące łodzie.

o imieniu Anouk. Sam deCaires Taylor stwierdził również, że jego prace reprezentują podwójne oblicze oceanu. Z jednej strony odznaczającego się olbrzymią siłą i niezwykłą odpornością, a z drugiej będącego delikatnym, kruchym i niezwykle wrażliwym na ingerencję ze strony człowieka. Z lądu widzimy tylko powierzchnię, spokojną i pogodną lub potężną i majestatyczną. Tak wygląda maska morza. Jednak pod powierzchnią znajduje się kruchy, doskonale wyważony ekosystem – taki, który przez lata był stale degradowany i zanieczyszczany przez działalność człowieka – powiedział Jason deCaires Taylor. Artysta postanowił również nawiązać do historii regionu. To właśnie tutaj, w cytadeli na Wyspie św. Małgorzaty, w XVII wieku uwięziono niezidentyfikowanego „Człowieka w żelaznej masce”, zanim ostatecznie trafił do więzienia w legendarnej Bastylii. Jego historia przez lata rozpalała wyobraźnię ludzi i obrosła wieloma tajemnicami. Dlatego też każda z rzeźb przedstawia twarz składającą się z dwóch części, z których zewnętrzna część przypomina właśnie maskę. Warto również wspomnieć, że projekt powstania muzeum obejmował także usunięcie z dna starych silników i rur zaśmiecających okolicę. Dziś całość

150

...

SK AFANDRY | OCIEPL ACZE | AKCESORIA www.nogravityworld.com 151 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

152

TECHNIK A

NOW Y SPOSÓB PRODUKCJI BUTLI NURKOW YCH Co

się

zmieni

maja

2021

roku?

Piotr Kosmalski foto: Vitkovice Cylinders a.s

Jeden z wiodących producentów na rynku stalowych butli wysokociśnieniowych – Vitkovice Cylinders a.s, planuje w tym roku wprowadzić dużo istotnych zmian i innowacji w zakresie produkcji butli oddechowych ze znakiem CE. Zmianie w zasadniczy sposób ulegnie sposób wytwarzania butli o pojemności od 5 litrów wzwyż, przy średnicach 140, 171 i 178 mm.

153 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

TECHNIK A

Do tej pory butle te były wytwarzane z rur bezszwowych, które miały jednakową wagę na całej ich długości, a dno było spawane plazmowo. Często ten typ butli wymagał montowania obciążenia

154

przy dnie, aby uzyskać właściwe wyważenie nurka

nie tego systemu produkcji planowane jest na maj

i utrzymanie pod wodą prawidłowej pozycji.

2021 roku.

Teraz butle mają być tłoczone z kęsów, co w za-

Druga zmiana, to zmiana sposobu zabezpieczenia

sadniczy sposób wpłynie na ich bezpieczeństwo,

antykorozyjnego butli, które do tej pory było wy-

trwałość i wyważenie. Wyeliminowana dzię-

konywane metodą metalizacji natryskowej. By-

ki temu zostanie konieczność spawania dna butli.

ło to tzw. “wąskie gardło” w procesie produkcji,

Co ważne, butle tłoczone będą miały wagę zbli-

a co za tym idzie, często przepustowość tego pro-

żoną do butli wytwarzanych z rur, ale rozkład wa-

cesu technologicznego powodowała opóźnienia

gi w butlach tłoczonych będzie zdecydowanie inny

w produkcji butli. Obecnie butle będą zabezpie-

– dno butli przy tłoczeniu będzie cięższe, co za-

czane bardzo nowoczesną metodą a nowa powło-

pewni lepszy trym dla osób nurkujących. Wdroże-

ka otrzymała nazwę APS ETREME.

APS ETREME – to nowoczesny system zabezpie-

tykorozyjnych powłok lakierniczych. Takie przy-

czania antykorozyjnego powierzchni butli stalo-

gotowanie powierzchni zapewnia bardzo dobrą

wych, który powstał na bazie intensywnych prac

przyczepność farby oraz jest trwałą barierą chro-

badawczo-rozwojowych, w których uczestniczy-

niącą przed korozją, a wielowarstwowy system

li dostawcy farb ciekłych i proszków oraz placówki

lakierniczy daje wysoką odporność chemiczną

naukowo-badawcze, np. Politechnika Śląska i fran-

i mechaniczną oraz bardzo dobrą odporność na

cuski instytut French Corrosion Institute.

wpływ ekstremalnie niekorzystnych warunków atmosferycznych.

Badania powłoki lakierniczej APS Extreme wg. próby ACT 1 potwierdziły niezwykle wysoką sku-

Biorąc pod uwagę powyższe, butle wyprodukowa-

teczność

Stosowana

ne z zastosowanie technologii APS EXTREME po-

przez Cylinders Holding technologia malowania

winny zadowolić nawet najbardziej wymagających

butli APS Extreme, jest innowacyjną i niestoso-

klientów, zwłaszcza tych, którym zależy na du-

waną dotychczas przy produkcji butli. Jest to roz-

żej odporności antykorozyjnej, bezpieczeństwie

winięty i zaawansowany technologicznie system

i trwałości samych zbiorników.

antykorozyjną

powłoki.

zabezpieczenia antykorozyjnego, który łączy w sobie kilka technik zabezpieczeń powierzchni stalowych, które wykonywane są na nowoczesnej

...

i w pełni zautomatyzowanej linii lakierniczej, gwarantującej najwyższą jakość i powtarzalność całego procesu. System APS ETREME zapewnia także kilkukrotnie dłuższą żywotność w porównaniu ze standardowymi powłokami jedno lub dwuwarstwowymi, a zastosowanie go zapewni spełnienie najbardziej rygorystycznych norm dla zbiorników ciśnieniowych, w tym dla butli stosowanych w ekstremalnych warunkach i przy dużym zasoleniu np. butli do nurkowania i off shore. W tym systemie proces przygotowania powierzchni przebiega w dwóch etapach. Pierwszym jest etap mechaniczny, gdzie następuje obróbka strumieniowo-ścierna. Kolejnym jest etap chemiczny, gdzie wykonywany jest proces fosforanowania oraz kilka etapów nakładania an-

155 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

156

ŚRODOWISKO

ŻÓŁWIE s a m ot n o ś ć d łu g o dys ta n s owc a

Tekst i zdjęcia: Małgorzata Sobońska-Szylińska

Zawsze, gdy pod wodą natknę się na żółwia, przypominają mi się żyrafy w afrykańskich parkach narodowych. Spotkanie pierwszej z nich wywołuje u wszystkich ogromny entuzjazm. Druga i trzecia również wydają się na tyle atrakcyjne, że spusty migawek aparatów strzelają jak karabin maszynowy. Czwarta jest ok, ale czy warto wyciągać aparat? A w ogóle przydałyby się już jakieś lwy albo chociaż słonie...

157 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

ŚRODOWISKO

Miałam co najmniej kilka okazji w życiu, by przekonać się, że żółwie nie są jedynie statystami. Odgrywają swoje bardzo istotne role w całym eko-

Tak samo jest z żółwiami – rzadko się zdarza, żeby ktoś leciał na drugi koniec świata specjalnie po

systemie, a przy okazji, jak przystało na szare eminencje, załatwiają własne interesy. Ich obserwacja może natomiast sprawić wiele przyjemności.

to, by zanurkować z określonym gatunkiem żółwi. One są albo ich nie ma w miejscach nurkowych

Przed trzema laty na hawajskiej wyspie Maui nur-

niejako przy okazji. Pierwszy napotkany osob-

kowaliśmy z plaży przy obrośniętych świeżą rafą

nik zazwyczaj płynąc w toni ciągnie za sobą sznur

gruzach po pomoście, który zawalił się pod napo-

podwodnych paparazzi, ale gdy tylko skądś nagle

rem pacyficznego sztormu. Miejsce to nazywa-

wyłoni się rekin lub manta – od razu kradnie cały

ło się Mala Ramp i można powiedzieć, że od żółwi

show.

było wręcz tłoczno. Podczas jednego tylko nurkowania spotkaliśmy co najmniej kilkanaście do-

158

Po wynurzeniu niemal każdy z nurków biegły

rodnych osobników. Niektóre pływały unosząc

w sztuce rozpoznawania poszczególnych gatun-

się zgrabnie nad rafą, inne eksplorowały wnęki

ków rekinów, jest w stanie bezbłędnie wyrecyto-

i rozpadliny rafowego gruzowiska. Ponieważ miej-

wać poprawne nazwy wszystkich uchwyconych

scówka ta obfitowała w inne atrakcje – rekiny bia-

obiektywem osobników. A żółwie? Nawet jeśli by-

łopłetwe oraz frog fishe – skupiałam się głównie

ły, to pozostają anonimowe i stanowią jedynie tło

na nich, aż do momentu, gdy na doświetlonym pro-

dla innych gwiazd podwodnego świata.

mieniami słońca betonowym bloku spostrzegłam

żółwia. Leżał rozglądając się wolno na boki, jakby

Bo jeśli chodzi o żółwie, powodów do zawładnię-

od niechcenia. Nie próbował się zaszyć w dziurę

cia naszą uwagą jest naprawdę całe mnóstwo.

ani „zerwać się do nagłego lotu”. Emanował sto-

Zacznijmy od tego, że żółw jest jedynym przedsta-

ickim spokojem. Położyłam się zatem na dnie na-

wicielem kręgowców, który co do zasady ma ze-

przeciwko niego i przez maskę próbowałam przez

wnętrzny szkielet. Składają się nań dwa elementy

kilka chwil patrzeć mu prosto w oczy. Nie było to

– karapaks w części grzbietowej i plastron w czę-

trudne, bo on również się we mnie wpatrywał. Pa-

ści brzusznej. Są one ze sobą połączone, two-

trzył z wielką atencją, wyciągał szyję, przygląda-

rząc zewnętrzny pancerz. Oczywiście, w filmach

jąc się dziwnemu zwierzęciu, z którego rytmicznie

rysunkowych dla dzieci każdy z nas spotkał się

wydobywały się bąbelki powietrza. Najwyraźniej

z wyobrażeniem, że ów pancerz jest domem,

bardzo go to ciekawiło. Parę razy zamrugał, a na

w którym żółw po prostu mieszka. Nic bardziej

koniec wolno i majestatycznie przymknął powieki,

mylnego! Pancerz jest integralną częścią żółwia

zupełnie tak, jakby poczuł się już lekko znudzony.

i nie da się go z niego wyciągnąć jednocześnie go

Wyglądało to bardzo „po ludzku”, więc po plecach

nie zabijając. Karapaks powstał z przekształcenia

przebiegł mi dreszcz i obudziły się we mnie wyrzu-

się wyrostków na kręgosłupie i połączonych z nimi

ty sumienia z powodu tych wszystkich nurkowań

żeber, natomiast plastron, to nic innego, jak rozro-

z żółwiami, w trakcie których nie poświęciłam im

śnięte obojczyki i żebra brzuszne. Drobne kost-

należytej uwagi.

ki u żółwi przekształciły się w płyty kostne, które

159 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

ŚRODOWISKO

160

z wierzchu pokryte są zrogowaciałymi tarczkami.

ra spada poniżej 20-25°C, wówczas zapada w hi-

Plastron z karapaksem połączony jest mostkiem

bernację, ale gdy robi się za gorąco i temperatura

lub czymś w rodzaju zawiasów. Mostek może być

przekracza 35°C, to żółw potrafi zasnąć snem let-

elastyczny lub twardy. Jeśli jest elastyczny lub za-

nim, czyli wpaść w stan tzw. estywacji. Małe żół-

miast niego występują zawiasy, to zwierzę mo-

wiki wykluwają się z jaj z miękkimi pancerzykami.

że dodatkowo domykać pancerz, chowając w jego

Dopiero zaopatrzenie organizmu w odpowiednią

wnętrzu wszystkie swoje miękkie części ciała i w

ilość wapnia i upływ czasu czynią z nich „prawdzi-

ten sposób bronić się przed potencjalnym niebez-

wych twardzieli”.

pieczeństwem zagrażającym mu ze strony morskich drapieżników. Jednak nie wszystkie żółwie

Karapaksy żółwi wodnych są znacznie bardziej

żyją w swoim pancerzu. Niektóre gatunki, np. żół-

spłaszczone niż ma to miejsce u żółwi lądowych.

wie skórzaste, mają ciało pokryte gładką i mięk-

Wytłumaczenie jest proste – w toni to, co się liczy,

ką skórą. Jeśli już jednak pancerz chroni żółwia,

to jak najbardziej opływowy kształt.

to wówczas ujawnia się kolejny wyjątek w świecie kręgowców. Otóż w takim wypadku żółw jest

Wracając do mojego zaprzyjaźnionego żółwia

jedynym przedstawicielem tej grupy zwierząt,

z Mala Ramp na Maui, do dziś pamiętam głębię je-

u którego zarówno biodra, jak i łopatki znajdu-

go spojrzenia. Podejrzewam, że ten przenikliwy

ją się wewnątrz żeber. To tak, jakby szkielet ludz-

wzrok widział wszystko, co chciał zobaczyć, a na-

ki odwrócić na lewą stronę. Karapaksy stanowią

wet jeszcze więcej. Żółwie właściwie nie słyszą

pole do popisu dla pięknych wzorów i faktur. Są za-

(nie mają bowiem ani otworów usznych, ani błon

zwyczaj zbudowane z 4 lub 5 par płytek kostnych

bębenkowych, ani też narządów, które można by

rozmieszczonych symetrycznie po obu stronach

nazwać uchem środkowym), za to ich wzrok moż-

pancerza, pośrodku którego, tak, jak np. u żół-

na określić jako iście sokoli. Nie tylko rozróżniają

wi szylkretowych, może przebiegać centralny pas

kolory, ale są również w stanie dostrzec promie-

płytek. Układają się w mozaiki i przyjmują rozma-

niowanie podczerwone i ultrafioletowe.

ite ubarwienie. Czasem poszczególne części pancerza wysmuklają się w regularne piramidy, mają

Leżąc naprzeciwko mojego przyjaciela, który póź-

rogi, wyrosty i grzebienie, a wszystkie te ozdob-

niej, gdy już lepiej zapoznałam się z systematyką

niki zachowują proporcje i wymiary, jakby chcia-

żółwi, okazał się zielonym żółwiem morskim, na

ły zrobić wrażenie na Euklidesie, starożytnym

Hawajach nazywanych „Honu”, zwróciłam uwa-

twórcy reguł geometrii. Do tego dochodzi ubar-

gę na jego szczęki. Oglądany en face był podobny

wienie. Im bardziej zimne środowisko, tym kara-

do orła. Jego górna szczęka przypominała dziób

paks jest ciemniejszy. Jak wiadomo, ciemne kolory

i zachodziła na dolną. W pewnym momencie, gdy

w dużo większym stopniu absorbują ciepło, a żółw

żółw rozchylił nieco szczęki, przez ułamek sekun-

je uwielbia. Gdy jest zbyt zimno, tzn. temperatu-

dy ujrzałam to, co miał w paszczy zamiast zębów.

161 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

ŚRODOWISKO

162

163 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

ŚRODOWISKO

Było to coś na kształt listew i mogłam jedynie do-

Popularny stereotyp kojarzony z żółwiami dotyczy

myślać się, że były one ostre jak brzytwa. Listwy

tempa ich poruszania się. Nawet małe dziecko do-

te u gatunków roślinożernych są dodatkowo wy-

skonale wie, co oznacza określenie „poruszać się

szczerbione, żeby lepiej działać przy miażdżeniu

w żółwim tempie”. Ale czy oddaje ono całą prawdę

pokarmu. Żółwie zielone są głównie roślinożerne,

o tych zwierzakach? Jak każdy medal i ten ma dwie

zupełnie inaczej niż spokrewnione z nimi najbliżej

strony. Z uwagi na opływowe kształty niektó-

żółwie karetta. Te ostatnie wyróżnia również sto-

re z żółwi morskich, np. żółw skórzasty, są w sta-

sunkowo największa wśród żółwi głowa, co zwięk-

nie w wodzie osiągnąć prędkość 35 km/h. Zresztą,

sza siłę nacisku jego szczęk podczas miażdżenia

kto z nas próbując dopędzić żółwia pod wodą, że-

skorup sporych niekiedy mięczaków. Jednak naj-

by zrobić mu zdjęcie „od frontu”, nie wypluł Sobie

większą siłą nacisku szczęk legitymuje się żółw

płuc? A ostatecznie żółw i tak mu umknął nabiera-

nazywany skorpuchą sępią. Można go spotkać

jąc rozpędu paroma machnięciami płetw. Z drugiej

w słodkich wodach Ameryki Północnej i jest on

strony, na lądzie żółwie poruszają się w wybitnie

uważany za jedyny gatunek żółwia niebezpiecz-

nieporadny sposób. Prześmiewczy gatunek ludzki

ny dla człowieka. Jego szczęki zaciskają się z siłą

urządza nawet zawody lekkoatletyczne dla żółwi.

75 kg/cm2, łatwo więc przewidzieć, co by się mo-

Aktualnym rekordzistą świata jest niejaki Bertie

gło stać, gdyby znalazł się pomiędzy nimi np. palec

(żółw lamparci), który w ciągu 20 sekund przebył

– działające jak nożyce listwy zębowe bez trudu

aż 5,48 metra. Jego niesamowicie wyśrubowa-

oddzieliłby go od reszty ciała. Dla porównania,

ny wynik został nawet wpisany do księgi rekor-

szczęki osławionego pitbulla teriera mają siłę naci-

dów Guinnessa. Gdyby utrzymał podobne tempo

sku wynoszącą 107 kg/cm2.

przez godzinę, pokonałby w tym czasie niemalże kilometr. Ale mówimy o rekordziście. Przecięt-

164

Najbardziej wzruszające historie związane z żół-

ny żółw jest o wiele wolniejszy. Zdaniem badaczy,

wiami dotyczą ich przychodzenia na świat, wal-

żółwie nie tylko wolniej się poruszają, ale również

ki z przeciwnościami losu od pierwszej sekundy

wolniej myślą, jeśli w ogóle myślą. W XVII wieku,

po wykluciu z jaja oraz, jeśli im się poszczęści, pro-

a więc za czasów Kartezjusza będącego głosicie-

wadzenia wieloletniego samotnego życia w głę-

lem tezy, że zwierzęta nie czują bólu i są jedynie

binach. Podobno najstarszy żyjący obecnie żółw

maszynami, którymi kieruje instynkt samozacho-

ma na imię Jonathan i mieszka na wyspie Św. He-

wawczy, masowo przeprowadzano okrutne eks-

leny. Pochodzi z Seszeli i kiedy przeprowadził się

perymenty i doświadczenia na zwierzętach. Do

na wyspę znaną z więzienia Napoleona, dobiegał

grona „królików doświadczalnych” trafiły rów-

pięćdziesiątki. Naukowcy przebadali go w każdym

nież żółwie. Ówczesny badacz Francesco Redi po-

możliwym aspekcie, jedna z ich konkluzji doprowa-

zbawił żółwia mózgu i okazało się, że okaleczony

dziła ich do wniosku, że sędziwy Jonathan jest…

w ten sposób osobnik żył jeszcze przez 6 miesięcy.

gejem.

Gdy Redi posunął się jeszcze dalej i obciął innemu

nieszczęsnemu żółwiowi głowę – zwierzę zdołało

nego świata. Są empatyczni, kulturalni, obsesyjnie

przeżyć w tym stanie jeszcze przez 23 dni. Co na-

dbają o środowisko i są świadomi wszystkich za-

leżałoby o tym sądzić?

grożeń, z którymi ma do czynienia nasza planeta.

Może to, że żółwiowi niewiele potrzeba do szczę-

Któregoś dnia wybrałam się z kierowcą na wy-

ścia? Czasem zbędny jest również mózg, skoro

cieczkę po wyspie. Nasz elektryczny pojazd su-

od myślenia głowa boli. Prawda jest taka, że trud-

nął bezszelestnie po idealnie gładkim asfalcie,

no rozgryźć to, co siedzi w głowie tego gada. Na-

kiedy nagle stanął jak wryty. Przez drogę chciał

wet, jeśli coś w niej siedzi, to żółw z pewnością

przejść niewielki czarny żółw. Wyszliśmy z samo-

niechętnie się tym z kimkolwiek podzieli. Jest bo-

chodu. Kierowca stanął nad mozolącym się żół-

wiem obsesyjnym samotnikiem. Jedynymi dla nie-

wiem i nieskazitelną angielszczyzną wyrecytował,

go pretekstami, które popychają go do kontaktu

że mamy dwa wyjścia – albo poczekamy aż żółw

z innymi przedstawicielami swojego gatunku są

przejdzie sam na drugą stronę jezdni, co może za-

gody, okres gniazdowania i rozród. Żyjąc samotnie,

jąć mu jakieś pół godziny, albo go przeniesiemy.

żółwie lubią dalekie podróże. Wbrew pozorom, za-

Wybranie drugiej opcji wymagało od nas dale-

wsze doskonale wiedzą, dokąd płyną i mają ide-

ko posuniętej staranności. Samo podniesienie za

alne wyczucie właściwego kierunku. Pomaga im

pancerz i przetaszczenie zwierza na drugą stro-

w tym specjalny szósty zmysł, a może raczej pią-

nę jest banalne, najważniejsze jest prawidłowe

ty, skoro nie wykształcił się u nich słuch. Mowa tu

ułożenie żółwia (we właściwym kierunku) po po-

o zmyśle magnetycznym, który rejestruje linie pola

nownym postawieniu go na ziemi. Trzeba to zrobić

magnetycznego. Ludzie o czymś takim mogą tylko

dokładnie w takim samym kierunku, w jakim pier-

pomarzyć. Zmysł ten działa tylko pod wodą i na lą-

wotnie ustawiony był napotkany przez nas żółw.

dzie żółw zdany jest głównie na bodźce wzrokowe.

Jeśli postawimy go w odwrotnej pozycji, to zacznie ona automatycznie przebierać swoimi odnóżami

Pamiętam, jak zostałam nauczona tego, jak ob-

i przechodzić przez ulicę. Gdy już przez nią przej-

chodzić się z żółwiem, który podejmuje próbę

dzie, zorientuje się w końcu, że nie o to mu chodzi-

przejścia przez ulicę. Było to na wyspie Mustique

ło, odwróci się i wszystko zacznie się od początku.

należącej do archipelagu Małych Antyli. Na wy-

Tym razem z powrotem. Te wszystkie czynności

spie tej znajduje się szereg luksusowych posiadło-

mogą mu zająć tak długo, że w międzyczasie za-

ści należących do sławnych celebrytów, a także

padnie zmrok i sytuacja zrobi się dla niego napraw-

do brytyjskiej rodziny królewskiej (wyspa na pew-

dę niebezpieczna. Na Mustique ruch pojazdów

no zapisała się w pamięci tych, którzy oglądali se-

jest śladowy, ale kto jest w stanie zauważyć czar-

rial „Crown” na Netflixie). Wszechobecny luksus

nego żółwia na drodze w środku nocy – temu ko-

i wymagający rezydenci sprawiają, że wszyscy

nia z rzędem.

pracownicy zatrudnieni na wyspie są jakby z in-

165 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

ŚRODOWISKO

Morskie żółwie wychodzą na ląd głównie, a nie-

pobyt na lądzie staje się dla samicy mniej uciążli-

które gatunki, jak na przykład żółw szylkretowy

wy. Załatwiwszy sprawę samica wraca do oceanu

– wyłącznie, w celach związanych z gniazdowa-

i odpływa w siną dal. Jaja tymczasem dojrzewają

niem. Zanim to się jednak stanie, musi wystąpić kil-

w kopczykach. Dzień narodzin u większości żółwi

ka okoliczności. Pierwszą z nich są gody w wodzie,

morskich przychodzi po około 60 dniach. W zależ-

podczas których samce zapładniają samice w dro-

ności od tego, jaka była temperatura inkubacji jaj,

dze kopulacji (u żółwi szylkretowych odbywają się

wylęgną się samiczki (jeśli temperatura była wy-

one w lutym lub w marcu). Do godów mogą przy-

soka, tj. przekraczała 29,9°C) albo samczyki (jeśli

stąpić jedynie dojrzałe osobniki, a ten stan osią-

była niższa). Dwudziestokilku-gramowe maluchy

gany jest przez żółwie dość późno, w niektórych

odziane w miękkie pancerzyki, wydostawszy się

przypadkach żółwie dochodzą do pełnej dojrzało-

z jaj, zaczynają swoją desperacką podróż w stro-

ści płciowej dopiero w wieku 32 lat! Ale to nic nie

nę morza. Kierują się światłem księżyca odbitym

szkodzi, dla nich czas płynie wolniej, więc, mimo że

w wodzie (jeśli w pobliżu pojawi się np. samochód

później zaczynają – wszystko, co sobie zaplanowa-

z zapalonymi światłami – z pewnością źle wpły-

ły na pewno zdążą zrealizować.

nie to na orientację żółwich niemowląt) i zakodowaną w genach potrzebą znalezienia się w wodzie.

Po długiej ciąży (u niektórych gatunków potra-

Ta wędrówka okazuje się najbardziej niebezpiecz-

fi ona trwać nawet 2 lata) samice nocą wychodzą

nym etapem ich życia. Może się zdarzyć, że do wo-

na plażę, kopią przednimi kończynami dół, w któ-

dy dotrze jedynie niewielki odsetek spośród nich.

rym składają jaja (u żółwi skórzastych ich wielkość

Maluchy zostaną zdziesiątkowane przez czyha-

porównywalna jest do kul bilardowych) w ilości od

jące na nie hordy drapieżników takich jak me-

kilkudziesięciu do kilkuset. Dla lepszego kamufla-

wy, kraby, a czasem nawet dzikie, zabłąkane psy.

żu jaja przysypywane są piaskiem. Czasami akcja

Te, którym się uda dotrzeć do wody, wcale nie mo-

składania jaj przez żółwie jest tak masowa, że jej

gą odetchnąć z ulgą. Tu czekają na nie z kolei roz-

skala przekracza granice wyobraźni. Na australij-

warte szczęki wygłodniałych orek i rekinów.

skiej wyspie Raine, leżącej w obrębie Wielkiej Ra-

166

fy Koralowej, biolodzy naliczyli ok. 64.000 żółwi

Wiek 5-10 lat, w którym żółwie będą mogły uznać,

zielonych biorących udział w zbiorowym gniaz-

że są w miarę bezpieczne, osiągną tylko nieliczne

dowaniu. W tym kolektywie, każda żółwica zaj-

z nich, a i wtedy ich świat wcale nie będzie idealny.

muje się jednak tylko budową swojego gniazda.

Będą narażone na śmierć w sieciach rybackich, ja-

Podczas pracy u samic można zaobserwować oso-

ko ofiary przyłowu, zostaną schwytane w celach

bliwe zjawisko – z oczu lecą im łzy. Czyżby było to

kulinarnych lub dla pozyskania ich pięknych ka-

wyrazem głębokiego wzruszenia spowodowane-

rapaksów wykorzystywanych do produkcji róż-

go doniosłością chwili? Nie, tak działa zapobiegli-

nego rodzaju ozdób (choć w większości państw

wa fizjologia. „Łzy” obmywają oczy z soli, przez co

jest to już nielegalne). Zupę z żółwia czy pamiątkę

167 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

ŚRODOWISKO

z jego karapaksu wciąż dostaniemy zgodnie z pra-

wy, skórzasty i australijski natator) są pod ochro-

wem w południowo-wschodniej Azji. W Japonii

ną. Szacuje się, że liczba wszystkich gatunków tych

w ofercie sklepów optycznych znajdziemy nawet

gadów jest bliska 300. Wiele z nich trafia do do-

oprawki wykonane ze skorupy żółwia. W Chinach

mowych terrariów lub żyje w środowiskach skraj-

natomiast sprzedawane są „breloczki” z żywymi

nie różnych od tych, które poznajemy nurkując

malutkimi żółwikami w środku plastikowej toreb-

w tropikalnych morzach i oceanach. Żółwie pu-

ki wypełnionej płynem. Podobno uwięzione zwie-

stynne czy stepowe, tak bardzo przystosowały

rzątko jest w stanie przeżyć w takich warunkach

się do życia w suchym środowisku, że gromadzą

co najmniej miesiąc. Co ciekawe, te żywe brelocz-

zapasy wody w swoim pancerzu, a bez pożywie-

ki cieszą się coraz większą popularnością wśród

nia mogą obyć się nawet przez rok. W Polsce ży-

Chińczyków, którzy kupują je głównie po to, by

je tylko jeden gatunek żółwia – żółw błotny. Jest

wypuścić małe żółwiki na wolność…

on jednak tak rzadki, że prawdopodobieństwo natknięcia się na niego w leśnym jeziorku czy stawie

168

Obecnie wszystkie gatunki żółwi morskich (żółw

można porównać do znalezienia kwitnącego kwia-

szylkretowy, karetta, zielony, oliwkowy, zatoko-

tu paproci w najdłuższą noc w roku. Na początku

XXI w. w Polsce zapanowała moda na hodowanie

i zupełnie niezniszczona. Podpływały do niej wiel-

żółwi w domowych terrariach. Dziś sytuacja jest

kie żółwie szylkretowe i chrupały ją swoimi orlimi

już inna, ale 20 lat temu wiedza domowych ho-

dziobami, aż dźwięk tego chrupania rozchodził się

dowców na temat diety i warunków, w których po-

po morskich głębinach. Przysmakiem żółwi skó-

winny żyć żółwie była znikoma. Nieprawidłowe

rzastych są natomiast meduzy. Dlatego, życie tego

zbilansowanie pokarmu może prowadzić do wy-

gatunku zagrożone jest w dwójnasób. W wodzie

naturzeń w narastaniu skorupy co przekłada się

morskiej pływa coraz więcej plastikowych torebek

na nieprawidłowe funkcjonowanie poszczegól-

– dla żółwia skórzastego wyglądają one jak medu-

nych narządów. Podglądanie żółwi w naturze do-

zy, dlatego połyka je przez pomyłkę a potem umie-

starcza dużo bardziej precyzyjnych odpowiedzi na

ra…

temat ich nawyków. Wiadomo, że ulubionym pożywieniem żółwia szylkretowego są gąbki, również

Spośród żółwi lądowych największe wrażenie zro-

te zwapniałe. Pamiętam jedno ze swoich pierw-

biły na mnie żółwie słoniowe, które spotkałam na

szych nurkowań w pobliżu malezyjskiej wyspy Si-

Galapagos. Ich masywne karapaksy wyglądają jak

padan. 20 lat temu tamtejsza rafa była wzorcowa

odwrócona wanna, zaś odnóża wyposażone w pa-

169 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

ŚRODOWISKO

zury są wręcz olbrzymie. Najbardziej sympatycznie prezentuje się jednak pyszczek. Jest zawsze pogodny i uśmiechnięty, nawet podczas pałaszowania zieleniny. Żółw słoniowy, choć wydaje się olbrzymi, wcale nie jest największym przedstawicielem żółwiego świata. Tutaj palmę pierwszeństwa dzierży żółw skórzasty. Największy zbadany osobnik z tego gatunku ważył 650 kg i mierzył ponad 2 metry długości. Niezależnie od tego, jak stary jest żółw, jak jest ciężki i jaką długość ma jego karapaks – z pewnością jest on niezwykłym urozmaiceniem każdego nurkowania, bądź wycieczki po lądzie, na których zechce się pojawić. Dlatego myślmy ciepło o żółwiach, przynajmniej raz do roku, 23 maja, kiedy to obchodzony jest Światowy Dzień Żółwia. ...

170

171 Divers24 | nr 16| (04) 12, 2020

Magazyn Divers24 Nr 16 2020/21

Articles inside

ŚRODOWISKO

Podwodne muzeum rzeźb

Nowy sposób produkcji butli

Spełnianie marzeń pod lodem

Suchy skafander na basen?

Wrak U-649 odnaleziony w Bałtyku

Operacja Góra Lodowa, Cz. 1

Ogrzewanie elektryczne w nurkowaniu

NAUKA

Wypadki nurkowe, Cz. 2

Terapia radioaktywna

HISTORIA

Skarb w Kanale La Manche

SPRZĘT

Zmiany w legalizacji butli nurkowych