Familie (December/januari)

3 Jheronimus Bosch en zijn familie

4 De machtigste familie uit de renaissance

6 Bisa Butler familieportretten in textiel

8 De Wereld van Simon Sebag Montefiore Een mondiale familiegeschiedenis

10 De familie Addams

Hoe is de familie nog steeds favoriet na 1938?

12 Centerfold: Tradities

14 Familie Von Trapp

16 Chosen family en het eerste Queer-museum in Londen

18 Isaak maakt een beslissing

20 Het verhaal achter het populairste speelgoed ooit

22 De eerste sixpack baby

24 Kerstfoto!

Lieve lezers,

H

∞FDREDACTIONEEL

Na een rampzalig novembernummer gaat dan eindelijk de feestelijkste maand van start. Voor het decemberen januarinummer hebben wij gekozen voor een thema dat goed past bij de feestdagen: familie. Familie is natuurlijk het allerbelangrijkste tijdens deze maand. Onze redactieleden hebben de hersenen gekraakt en zijn weer met een paar mooie artikelen gekomen.

Zo schrijft Lauren over de Heilige Familie, past natuurlijk helemaal bij de kerstdagen. Ze heeft een mooi schilderij van Jan Cornelisz Vermeyen uitgekozen waarop de eerste sixpack baby is afgebeeld. Zeker een kijkje waard! Na de feestdagen wordt onze sixpack even verwarmd door een laagje vet…

Madelief schrijft over de familie Von Trapp. Ze legt uit dat The Trapp family singers echt hebben bestaan, alleen niet op de manier zoals The Sound of Music beweerd. Toch leuk om te weten dat de kerstfilm niet helemaal klopt.

Ook Koen heeft zijn beste beentje voorgezet deze maand. Hij heeft een leuk onderwerp gekozen, namelijk speelgoed. Tijdens de feestdagen is er geen ontkomen aan,

speelgoed kopen wij allemaal. Koen geeft er een historische twist aan. Zo kom je eindelijk de geschiedenis te weten van de legosteentjes!

In de centerfold worden verschillende tradities besproken. Noa neemt ons mee naar oud en nieuw waar we ons heerlijk vol kunnen stoppen met oliebollen (of toch liever een appelflap?) en goed dronken kunnen worden door de champagne. Noa vertelt alleen niet de oud en nieuwtradities van Nederland maar óók van Tsjechië! Altijd al benieuwd geweest hoe ze daar oud en nieuw vieren? Lezen maar!

Voor de achterkant zijn we met (een groot deel van) de Eindeloos familie bij elkaar gekomen voor een leuke kerstfoto. Past ook nog goed binnen het thema!

Fijne feestdagen en tot na de winterbreak!

COLOFON

Hoofdredactie

Anna van Schouten

Petra Cselényi

Gina Verhagen

eindredactie

Haye Heida

Iris Jocker

Rutger Hoekstra

Silvio Algra

opmaak

Gina Verhagen

drukwerk

Speed-o-Print, Amsterdam

redactie

Bart van Oostrom

Christiaan Velzeboer

Constantijn Bolscher

Emma van Benthem

Indie Rood

Iris Jocker

Isabel Linnartz

Isabelle Mouissie

Koen van Raaij

Lauren Hermans

Madelief Rütten

Noa Gelderman

Ole Lechner

Roos van Laer

Sarah Kesselaar

redactieraad

Dr. Jouke Turpijn

Dr. Willem Melching

Prof. dr. Wyger Velema

Dr. Wendelien van Welie

uitgever: SticHting eindelooS

Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de studierichtingen Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Het blad wordt uitgegeven door de Stichting Eindeloos.

Eindeloos ligt iedere maand in de bladenbakken van het P. C. Hoofthuis, het Bushuis, de UB en Oudemanhuispoort. Reacties, ingezonden stukken, liefdesverklaringen en hatemail kunt u sturen naar eindeloosamsterdam@gmail.com.

Anna van Schouten, Petra Cselényi & Gina Verhagen

Deze uitgave kwam tot stand met subsidie van de Universiteit van Amsterdam.

Stichting Eindeloos Postbus

JHERONIMUS BOSCH EN ZIJN FAMILIE

door Isabelle Mouissie

Jheronimus van Aken, ook wel Jeroen Bosch genoemd, werd geboren in het jaar 1450 in ‘s-Hertogenbosch. Hij is een bekende Middeleeuwse schilder en beeldhouwer die bekend staat om zijn surrealistische kunstwerken die zeer gedetailleerd waren. Een van zijn meest gerenommeerde werken is De tuin der Lusten (1480-1490) waar dit duidelijk geïllustreerd is. Hoewel Bosch en zijn familie niet veel geschreven documenten hebben achtergelaten, is het bekend dat zijn familie een lange geschiedenis heeft van het maken en verhandelen van kunst.

Het werk De tuin der Lusten is een belangrijk stuk in de Westerse kunstgeschiedenis, vooral door de late middeleeuwse beeldtaal. Dit zorgt ervoor dat het onderwerp niet duidelijk is in te vullen, en men is van mening dat het gaat om een verbeelding van de menselijke zonden. Een andere interpretatie kan zijn dat het gaat om een ‘schijnparadijs’, waarin de mensheid zich waant in de situatie voor de zondeval (zonder besef van gevaar of kennis van goed en kwaad). Dit drieluik bestaat uit vier schilderijen en hebben allen een religieus thema; een voorstelling op de buitenzijde en drie op de binnenluiken.

De vader van Jeroen Bosch, Anthonis van Aken, was een kunstenaar en restaurator. Hij staat bekend om zijn schilderijen van stadsgezichten en landschappen. Anthonie heeft veel van zijn technieken overgenomen van zijn vader Jan van Aken en doorgegeven aan zijn zoon Jeroen, waardoor Jeroen een unieke stijl kon ontwikkelen. Anthonis van Aken verhuisde als jongste zoon van Jan op 7-jarige leeftijd vanuit Nijmegen naar ‘s-Hertogenbosch.

Later in ‘s-Hertogenbosch werkte hij ook samen met een andere bekende Nederlandse kunstenaar, namelijk Jan van Scorel.

Bosch's stijl van schilderen, met zijn unieke manier van detail creëren, lijkt veel op de stijl van zijn vader. Daarnaast zal hij ook een aantal technieken hebben overgenomen van zijn moeder, Aleid van den Meervenne. Zij moedigde hem aan om zijn artistieke talenten te ontwikkelen. Aleid was een welgestelde vrouw die een aantal stukken kunst bezat en daarin handelde. In haar collectie zaten later waarschijnlijk ook enkele werken van haar zoon. Jeroen's broer, Goessen van Aken, was ook een kunstenaar. Hoewel hij niet zo bekend is als zijn broer, was Goessen een zeer productieve schilder. Hij schilderde veel landschappen, dieren en mensen en was het meest bekend

om zijn genre-schilderijen waarin bijvoorbeeld beroepen werden afgebeeld zoals ‘de Visser’. Daarnaast werkte Goessen ook aan de zijluiken van het altaarstuk in de Sint-Janskathedraal in ‘s-Hertogenbosch. In de vermelding van die tijd, het jaar 1481, is het onduidelijk of het nu gaat om een restauratie of een nieuwe beschildering. Men gaat uit van het laatste.

Een ander belangrijk lid van de familie was Jeroen zijn grootvader, Jan van Aken. Deze kunstenaarsfamilie is grotendeels door zijn invloed ontstaan. Hij stichtte een atelier In Sint Thoenis. Zijn eerste opdrachten in ‘s-Hertogenbosch kwamen van het Onze Lieve Vrouwe Broederschap Naast de leden van Jeroen's directe omgeving waren er nog meer kunstenaars in de familie. Jeroen's oom, Jan van Aken, was ook een kunstenaar. Hij was een van de eerste Nederlandse schilders die het gebruik van kleur introduceerde in zijn schilderijen. Jan van Aken had ook een zoon, Willem. Willem was ook een kunstenaar en stond bekend om zijn landschapsschilderijen.

Bovendien was de vrouw van zijn broer Goessen ook schilderes.

Vandaag de dag is het huis en atelier waar de familie Van Aken in heeft gewoond nog steeds deel van de stad, In Sint Thoenis staat op de plek van de huidige winkel De Kleine Winst. Het huis waar Jeroen in zijn latere leven woonde bevindt zich ook aan de markt, op nummer 61. Zo heeft ‘s-Hertogenbosch nog veel meer te bieden dan de Bossche bollen.

Kortom, Jeroen Bosch komt uit een familie van kunstenaars. Zijn vader en grootvader waren bekende kunstenaars die een grote invloed hadden op Jeroen's werk en de kunstmarkt. Allen hadden zij later op andere generaties van Nederlandse kunstenaars sterke invloed. In de minder directe familie waren de neven en de vrouw van zijn broer ook kunstenaars. d

Jeroen Bosch, De tuin der lusten, 1480-1490.

DE MACHTIGSTE FAMILIE UIT DE RENAISSANCE

door Sarah Kesselaar

Ieder tijdperk is verbonden aan een plaats. Eind twintigste eeuw was het New York, in de late negentiende eeuw Parijs. Maar aan het begin van de veertiende en vijftiende was Florence dé stad waar je moest zijn om de cultuur te proeven. Deze cultuur bloeide mede dankzij een belangrijke familie: de Medici. Zij waren een familie uit de stadstaat Florence, met een bescheiden afkomst van kooplieden en bankiers. Later werden ze groothertogen van Toscane. De Medici beschermden en betaalden de grootste kunstenaars en denkers van hun tijd. Ze betaalden Michelangelo's beeldhouwlessen, steunden Leonard Da Vinci en beschermden Galileo tegen de inquisitie. Ze voedden de culturele bloei van de Renaissance en groeide uit tot één van de machtigste en invloedrijkste familie ter wereld.

Het begon allemaal in de achterkamer van een wolwinkel. Daar beheerde Giovanni de Medici een kleinschalig bedrijf: de Medici Bank. Het ambitieuze gezin probeerde naam te maken en kozen zorgvuldig hun klanten. Niet de winst, maar de loyaliteit van de klanten stond voorop. Eén van Giovanni’s eerste klanten was, de voormalige piraat, Baldessari Cosa. Baldessari wilde een poging wagen om paus te worden, maar daarvoor had hij een campagnefonds nodig. Dat zocht hij bij de Medici Bank. Toentertijd verkeerde de kerk zich in grote chaos, en zou zelfs de ex-piraat een kans hebben om paus te worden. Giovanni besloot hem te steunen en gaf hem een grote lening. Deze grote gok werd beloond, want in 1410 werd Baldessari Cosa tot paus Johannes XXIII gekozen. De nieuwe paus was de Medici erg dankbaar en had daarmee een bank gevonden die hij kon vertrouwen. De pauselijke bankrekening was vanaf nu volledig in handen van Giovanni en zijn zoon Cosimo. Rond 1400 wedijverden er machtige families met elkaar om politieke controle, maar alleen de Medici familie worden bekend als de ‘bankiers van God’. Deze reputatie krijgen ze boven alle andere grote Florentijnse families. Ze hebben eindelijk hun naam gemaakt. Er was al meer dan honderd jaar gewerkt aan

het bouwen van een kathedraal waarin gestreefd werd naar het bouwen van de grootste koepel, maar dat was mislukt. Tijdens de late middeleeuwen en de Renaissance stond de kathedraal als hét symbool van de collectieve identiteit. Het bleek een enorme tegenslag dat het heilige gebouw niet was voltooid. De Medici namen de taak op zich en benaderden architect Filippo Brunelleschi. Ze werden de patrons van Brunelleschi. De Medici-familie deed het soort dingen wat iedere machtige Florentijnse familie deed. Namelijk macht proberen te krijgen door verschillende publieke en private ondernemingen om zo je aanzien naar de rest van de wereld uit te dragen door middel van kunst en literatuur. Cosimo steunde Brunelleschi dan ook in het openbaar. Brunelleschi had de oplossing gevonden en het bouwen van de koepel kon beginnen.

Maar zodra de koepel van Brunelleschi steeds meer in het zicht kwam, ging de gezondheid van Cosimo’s vader steeds meer achteruit. In 1429 overleed Giovanni de Medici waarbij Cosimo zijn mentor verloor. Cosimo moest vanaf nu de rol van zijn vader overnemen. Florence was altijd opgebouwd rond machtige families. Zij bestuurden de stad. De vijanden van de Medici waren de familie Albizzi. Zij hadden generaties lang geregeerd over Florence en zagen met de dood van Giovanni een kans om hun macht te herstellen. Op 7 september 1433 werd Cosimo naar het regeringspaleis geroepen.

Cosimo de Medici, vermoedelijk op twintigjarige leeftijd.

De Albizzi wachtten hem op. Ze hadden een complot bedacht om hem uit te roeien. Cosimo verkeerde nu in groot gevaar. De familie werd gemarteld om bewijs te vinden. Er werd een referendum gehouden om over de toekomst van Cosimo te beslissen. Hij werd beschuldigd van verraad tegen de stad en het volk. Hij moest worden geëxecuteerd, maar Cosimo had vrienden in het vijandelijke kamp. Hij onderhandelde voor zijn leven en waarschijnlijk is uiteindelijk zijn leven gespaard, omdat hij zijn cipiers een flinke steekpenning betaalde om hem vrij te laten.

Cosimo had het overleefd, maar hij en zijn familie waren nu verbannen en Florence was in handen van de Albizzi. Geen enkele vriend van Cosimo was veilig. Brunelleschi zelf werd in de gevangenis gegooid en het bouwen van de koepel werd gestaakt. Maar door het verdwijnen van de Medici familie uit Florence veroorzaakte een stagnering van de Florentijnse economie. De Medici Bank had het grootste deel van de commerciële activiteiten van de stad gefinancierd. Binnen een jaar hadden de Albizzi de controle over de stad verloren en keerden ze zich tegen de mensen zelf. Met het aanvallen van het regeringspaleis ging de Albizzi te ver. Hierna was Cosimo’s ballingschap voorbij. Hij kreeg hierna de controle over de stad Florence.

De Medici waren weer terug van weggeweest en politieke kwesties werden bij Cosimo thuis geregeld. Hij besliste over vrede en oorlog en controleerde de wetten. Het geld begon terug te stromen naar Florence. Architect Brunelleschi stuurde zijn arbeiders terug naar de koepel waar het bouwen werd hervat. In opdracht van de kerk heeft de Medici Bank geld ingezameld uit elke parochie in Europa. Niemand was vrijgesteld en Cosimo’s bemiddelaars dreigden met excommunicatie van de kerk naar degenen die te laat

betaalden. De Medici Bank was nu het meest winstgevende bedrijf in Europa. Maar het ging voor Cosimo niet alleen maar over geld. Hij werd de opdrachtgever van de beste kunstenaars en ambachtslieden van zijn tijd. Het geld dat hij uitgaf had als doel om dat om te zetten in prestige en macht. Cosimo de Medici werd de meest gewilde patroon in Florence.

Patronage was erg belangrijk voor de productie van kunst, maar niet logisch vanuit economisch oogpunt. Patronage was een politieke strategie. De politieke concurrentie bracht door middel van patronage de grootste kunstmarkt voort in Italië. In de Renaissance waren er geen openbare kunstmarkten zoals we die nu hebben. Jouw kunst werd niet in een etalage gezet waarbij een klant jouw kunst direct kon kopen. De kunst maakte je pas als iemand het bij jou bestelde en ervoor had betaald, min of meer op voorhand. Om die reden hadden kunstenaars een patroon/ beschermheer nodig.

Het bouwen van het laatste deel van Brunelleschi’s koepel bleek erg riskant, want de stenen vielen steeds naar binnen. Zijn visgraatontwerp was nog nooit uitgeprobeerd. De kleinste fout tijdens het rekenen kon leiden tot een catastrofale mislukking. Het mislukken zou een ramp zijn, aangezien deze koepel het meest overweldigende symbool was van Florentijnse trots. Daarbovenop zou de Medici familie veel geld en gezicht hebben verloren. De arbeiders stonden niet achter Brunelleschi’s ontwerp, dus ging Brunelleschi zelf naar boven en begon zelf zijn koepel te bouwen. Hij had alle twijfels getrotseerd, want in 1436 heeft hij zonder hulp van steigers of enige andere zichtbare ondersteuning, dit ‘wonder’ laten gebeuren. Deze grote prestatie weerspiegelde de opkomst van de machtigste familie uit de Renaissance. d

Het begon allemaal in de achterkamer van een wolwinkel.

De Duomo, ofwel de Cattedrale di Santa Maria del Fiore. Ontworpen en gemaakt door Filippo Brunelleschi.

BISA BUTLER

FAMILIEPORTRETTEN

IN TEXTIEL

door Roos van Laer

Bisa Bulter wordt geprezen om haar geweldige kleurrijke werken in textiel. Met katoen als haar canvas en een combinatie van verschillende stoffen als ‘verf’ werkt ze portretten uit tot levensgrote wandkleden, waar de personages vanaf spatten. Ze baseert haar werk over het algemeen op archiefbeelden uit de periode tussen 1850 en 1950, waaronder veel van families uit de Afrikaanse diaspora. Haar gebruik van textuur en kleur maken haar oeuvre levendig en uniek.

Bisa Bulter vertelt met haar wandkleden unieke verhalen. Butler werkt vaak met archiefbeelden en kiest hieruit de portretten die haar direct grijpen. Butler bestudeert deze foto’s dagenlang. Ze leert de geportretteerden op een nieuwe manier kennen. Ze let op opvallende contouren in het gezicht, plooien en stikwerk in de kleding, gezichtsuitdrukking en houding. Al deze elementen verwerkt ze in textiel; ze kiest haar stoffen nauwkeurig om zo meerdere dimensies van de persoonlijkheid van de geportretteerde over te brengen. Hoewel de archieffoto’s meestal zwart-wit zijn verwerkt ze in haar wandkleden een wervelwind van kleuren. Op deze manier geven haar werken een genuanceerde interpretatie van de histori-

sche, culturele en persoonlijke narratieven van haar subjecten.

In het werk Kindred (2019) zien we een familie: In het midden zitten vader en moeder. Vader heeft zijn ene arm om zijn dochter geslagen die op schoot zit en een andere arm achter de rug van haar moe-

Bisa Butler, Kindred, 2019.

Theoneandonly Bisa Butler herself.

ware aan elkaar.

Een veel statiger portret is Black Star Family, First Class Tickets to Liberia (2018). De inspiratie voor dit werk deed Bulter op in haar eigen familie. Op dit portret staan de vader en moeder eveneens centraal afgebeeld, maar dit keer wel staand. De vader leunt op een stok en staat recht overeind. Hun twee zoons staan aan weerszijde. Het betreft een vermogend gezin uit de vroege 20ste eeuw dat zich klaarmaakt voor een pelgrimage naar Liberia. Dit portret geeft blijk van

ken moeilijk. Bij de vader en moeder van de kinderen is een duidelijke frons waarneembaar en bij de opa en oma staan de monden in een grimas. De oma lijkt zelfs midden in een zin gevangen te zijn. De familie staat uitgelijnd in een driehoeksvorm. Hierdoor oogt het portret misschien statisch, maar het kleurgebruik en de expressie op de gezichten contrasteren dit weer. Bisa Butler weet in alle portretten op meesterlijke wijze de essentie van deze families te vangen. Haar werken zijn dynamisch, kleurrijk, levendig en vertellen een uniek narratief over families uit de Afrikaanse diaspora. d

de vaardigheid van Butler. In de kleding van de personages zijn geweldige details verwerkt. Let bijvoorbeeld op de jas van de vaderfiguur waarin een portret van Nelson Mandela te vinden is.

The Warmth of Other Sons (2020) is erg indrukwekkend. Het werk is ongeveer tweeëneenhalve meter breed en beeldt een familie van meerdere generaties af. De familie staat netjes uitgelijnd met in het midden een klein jongetje, waarschijnlijk onderdeel van de jongste generatie in de familie. De gedachten van elk individueel familielid zijn van het gezicht af te lezen. Het jongetje in het midden kijkt een beetje ondeugend terwijl het meisje rechts van hem juist echt voor de foto lijkt te poseren. De oudere generaties kij-

Ze kiest haar stoffen nauwkeurig om zo meerdere dimensies van de persoonlijkheid van de geportretteerde over te brengen.

Bisa Butler, Black Star Family, 2018.

Bisa Butler, The Warmth of Other Sons, 2020.

DE WERELD VAN SIMON SEBAG MONTEFIORE

EEN MONDIALE FAMILIEGESCHIEDENIS

door

Ole Lechner

Hoe schrijf je een geschiedenis van de hele wereld? Deze vraag is de afgelopen jaren steeds vaker aan bod gekomen en veel historici hebben inmiddels al een poging gedaan om zo’n alomvattend verhaal over de mensheid op papier te krijgen: denk aan Peter Frankopan die in De Zijderoutes aan de hand van de stroom van goederen en ideeën tussen Azië en Europa een geschiedenis van de aarde weergeeft of aan Yuval Noah Harari’s Sapiens, waarin de maatschappelijke evolutie van de mens wordt beschreven. In het nieuwe boek van Simon Sebag Montefiore, met de treffende naam De Wereld, wordt een andere aanpak voorgelegd, namelijk een wereldgeschiedenis waarin families de hoofdrol spelen. Op 29 november was Montefiore in Amsterdam bij SPUI25 om te vertellen over zijn nieuwe boek, dat sinds kort ook vertaald is naar het Nederlands.

Montefiore schrijft graag over mensen. In veel andere wereldgeschiedenissen, zo stelt hij in zijn voordracht op het Spui, gaat het menselijke aspect verloren. In zijn eerdere werken schreef hij al over mensen als Stalin, Catharina de Grote en de familie Romanov, maar in zijn nieuwste werk probeert hij de mens centraal te stellen in een veel breder verhaal. Dit doet hij door te kijken naar de rol die families hebben gespeeld in de loop van de geschiedenis. Het gaat hierbij natuurlijk over machtige dynastieën, zoals de Habsburgers, de Ottomanen en de Oranjes,

maar ook over bijvoorbeeld de familie de Medici, Borgia, Krupp, Kennedy, Castro en Assad. Veel van de families die Montefiore beschrijft zijn natuurlijk koninklijke families of koopmansfamilies, maar hij besteedt ook aandacht aan families van schrijvers, kunstenaars, dokters, enzovoorts. Hiermee probeert hij een gediversifieerd beeld te geven van de rol van families in de wereldgeschiedenis. Om dit diverse verhaal te vertellen, besloot Montefiore ook om alle families op dezelfde manier te behandelen, of ze nu behoorden tot een bekende Europese grootmacht zoals de Romanovs of de Bonapartes, of bijvoorbeeld tot de Dahomey, de

Zulu of de Ming. Natuurlijk spelen vrouwen ook een belangrijke rol in de familiegeschiedenis van Montefiore, aangezien vrouwen binnen de familie net zo belangrijk, zo niet belangrijker zijn dan mannen. Maar hoe pak je zo’n immens, allesomvattend project aan? Het lijkt erop dat Montefiore de hele geschiedenis en alle families wil beschrijven in zijn werk. Het boek telt dan ook bijna vijftienhonderd pagina’s en iemand in het publiek van de lezing vroeg al - met alle respect - of hij eigenlijk verwachtte dat mensen zo’n dik boek ook daadwerkelijk helemaal zouden lezen. Als het lezen al een klus is, hoe begin je dan ooit met het schrijven ervan? Montefiore vertelde dat hij met enige moeite toch een lijn in de geschiedenis had weten te trekken:letterlijk. Voordat hij begon met schrijven tekende hij namelijk een grote wereldkaart waarop hij de belangrijkste families uitstippelde. Tussen deze families trok hij vervolgens een lijn om de volgorde en structuur van het werk te bepalen. Drie vrij ruim genomen familiedynastieën vormen in zekere zin de ruggengraat van het boek: Europa werd een groot deel van zijn geschiedenis gedomineerd door het nageslacht van Karel de Grote en de Habsburgers. Deze waren gedurende de middeleeuwen en lang daarna prominent aanwezig. In Azië heersten de nazaten van Genghis Khan nog eeuwen nadat hij het grootste landimperium in de geschiedenis stichtte. Afstammelingen van de Mongoolse heerser bleven op sommige plaatsen nog tot ruim in de 19e eeuw aan de macht. Pas in 1922 was er nergens meer een regerende Khan. Ten slotte staan natuurlijk ook de familie en nakomelingen van de profeet Mo-

hammed centraal in de wereldgeschiedenis vanwege hun grote religieuze en territoriale invloed sinds ongeveer 600 n.Chr. tot op de dag van vandaag.

De keuze om een wereldgeschiedenis te schrijven aan de hand van families is aan de ene kant hartstikke interessant en goed bedacht. Aan de andere kant is het onmogelijk om alle kanten van de geschiedenis, laat staan alle families te bespreken in één boek. Als schrijver moet je dus kiezen welke dingen je beschrijft en welke dingen je weg laat. Het is niet heel duidelijk welke lijn Montefiore hierin precies neemt. Enerzijds wil hij een progressieve benadering hanteren door marginale groepen en onderbelichte families de ruimte geven in zijn boek, maar anderzijds vormen een paar vooraanstaande regerende families het fundament waarop hij zijn narratief bouwt. Dat is dan toch weer een redelijk traditionele benadering. In de lezing gaf Montefiore ook al toe dat hij sommige dingen in het boek heeft gestopt omdat hij het gewoon leuk of interessant vond. Het is dus een beetje lastig om vast te stellen waartoe De Wereld nou precies dient. Als het een complete en alomvattende wereldgeschiedenis wil bieden, probeert het het onmogelijke te bereiken. Als het is om aan te tonen dat families een grote rol spelen in de loop van de geschiedenis, dan is dat niets nieuws. We weten al hoe machtig koninklijke dynastieën en handels- en oligarchfamilies kunnen zijn. Misschien moeten we het uiteindelijk gewoon zien als een groot passieproject. Desalniettemin lijkt het erop dat Montefiore een geweldige prestatie heeft geleverd met zijn nieuwe boek, en ik zou het graag lezen als ik ooit tijd heb om deze dikke pil te lezen. d

Het lijkt erop dat Montefiore de hele geschiedenis en alle families wil beschrijven in zijn werk.

Portretgalerij met belangrijke personen uit de tijd van de Franse koning Frans I, uit Kasteel Beauregard in Frankrijk.

DE FAMILIE ADDAMS

HOE IS DE FAMILIE NOG STEEDS EEN FAVORIET NA 1938?

door Indie Rood

In de recente hype voor de nieuwste Netflix-show Wednesday, gaat dit artikel over de familie Addams. Ik heb zelf de film gezien, erg lang geleden, de nieuwe show Wednesday bracht me weer terug in de wereld van de Addamses. Iedereen kent de familie Addams, misschien van de originele show uit 1964 of de nog populairdere film van 1991 die later een prijs heeft gewonnen voor beste horrorfilm van het jaar. De familie heeft een lange geschiedenis, met veel remakes en anno 2022 dus een show die alleen over het personage Wednesday gaat. Een groot success voor de illustrator Charles Addams, die de fictionele familie in 1938 voor het eerst tot leven bracht in zijn cartoons. Dit artikel gaat terug naar die tijd, en hoe Addams’ stripfiguren uitgroeiden tot een van de grootste sensaties in de entertainmentindustrie.

Charles Addams heeft de karakters gebaseerd op echte mensen in zijn leven. Zo valt er bij Morticia Addams een opvallende gelijkenis met zijn eerste vrouw Barbara Jean Day te bespeuren, waarvan Charles scheidde in 1950. Addams begon met het tekenen van de familie in 1938 als losse cartoon panelen. Die werden vervolgens in het tijdschrift

New Yorker gepubliceerd; daar verdiende hij een beetje geld mee. De karakters in de cartoons hadden toen nog geen na men of echt afgeronde personalitei ten en karak teristieken, omdat Charles Addams niet dacht dat dat echt nodig was. Deson danks waren de karakters ieder makkelijk te herkennen aan elk hun unieke uiterlijk.

Het echte grote success waarmee de familie Addams in de spotlight kwam te staan was ABC’s originele tv-show van de karakters uit 1964: hierdoor werden ook de cartoons wereldwijd bekend. De show heeft voor 2 seizoenen lang gelopen met wel 64 afleveringen. Voor het programma werd ook de welbekende Addams Family themesong geschreven, met het bijbehorende vingerknippen. Het tv-debuut maakte dat Charles Addams besloot zijn karakters voor het eerst een naam ters er knapper

Morticia Addams in de originele show uit 1964.

den in zijn cartoons. Zo had Morticia Addams zachtere gelaatstrekken en ook Gomez was slanker en knapper in de tv-show; het werd ook meer komisch dan griezelig zoals Charles het liefst wilde. Desalniettemin vond Charles de tv-show erg leuk en was hij blij dat de familie Addams goed werd ontvangen in de wereld.

Een van de redenen waarom de familie Addams zo goed werd ontvangen komt misschien door de verfrissende karakters en chemistry tussen de familieleden; onder andere de absoluut geniale chemistry tussen Morticia en haar man Gomez. De twee zijn absoluut smoorverliefd op elkaar, zelfs na dertien jaar sinds hun trouwdag. Gomez overlaadt haar elke minuut van de dag met liefde en Morticia accepteert als ze zijn romantische geba ren beantwoordt. worden algemeen beschouwd als het eerste televisiepaar dat de schijn wekte van een actief seksleven en een gezonde relatie vanaf 1964.

Naast Mor ticia en Gomez, is hun dochter Wednesday Ad dams ook super populair. In de 1991 reboot van de familie werd ze gespeeld door de Amerikaanse actrice Christi na Ricci. Wed nesday kreeg haar naam van een bekende lyric van een kinderliedje: Wednesday's child is full of woe. Hier werd ook naar verwezen in de nieuwe Netflix show over Wed nesday. In de oude tv-show was Wednesday over het algemeen een stuk vrolijker dan in de cartoons van The New Yorker; ze is duidelijker zachtaardiger dan Charles haar presenteerde. Hoe wel ze vrolijker was in de tv-show, had ze nog steeds

sadistische neigingen zoals het onthoofden van haar poppen.

Haar karakter werd aanzienlijk meer sadistisch in de film uit 1991, wat dichterbij Wednesday’s originele karakter kwam. Dit gaf de film dan ook een griezeligere atmosfeer dan bij de tv-show; wat Charles Addams ook graag wilde. Zo martelt ze haar broertje Pugsly wanneer ze kan en wanneer ze zin heeft; haar sadistische trekken versterken in de Netflix show Wednesday, waar ze zich niks aantrekt van wat anderen van haar denken. Ze is net zo sinister als in de 1991 film, en haar karakter wordt nog beter verkend doordat de show alleen over haar gaat.

Met het grote succes van de Netflix-serie Wednesday anno 2022 is het eigenlijk onvoorstelbaar dat deze fictieve familie in de jaren ‘30 is bedacht door een cartoonist. . Dankzij de tv-show in 1964 kregen ze wereldwijd erkenning en werd er besloten om het te verfilmen. En dat werkte: Morticia en Gomez Addams betoveren het publiek elke keer weer met hun liefde voor elkaar; doordat de karakters nu meer diepte hebben qua persoonlijkheid en karakteristieken is elke reboot weer uniek met hun eigen afwijkende trekjes die ze subtiel in verwerken. Elke reboot is dan weer een unieke ervaring! Ik heb de originele tv-show niet gezien, dat was ver voor mijn tijd, maar de film van 1991 is nog leuke klassieker om te kijken met jouw eigen familie tijdens Halloween of zelfs tijdens kerst!

Charles Addams heeft de karakters gebaseerd op echte mensen in zijn leven.

De familie Addams voor het eerst in beeld!

TRADITIES

Worden jullie ook zo vrolijk van al deze familie verhalen? Wij wel! Naast familie is traditie (of samengevoegd: familietraditie) belangrijk tijdens de feestdagen. Iedereen heeft zo zijn eigen tradities. Wat is die van jou?

Groundhog Day

Isabel Linnartz - In 1993 maakte de hele wereld kennis met een unieke traditie: hog Day. Vandaag de dag geloven velen nog steeds dat we hier te maken hebben met een fictieve feestdag bedacht voor de iconische film, een bizar hersenspinsel uit de cocaïne-bepoederde vergaderruimtes van Hollywood, maar nee; ieder jaar komen er werkelijk mensen van heide en verre naar Punxsutawney, Pennsylvania, om door middel van een bosmarmot het weer te voorspellen. Naast een sterk galgje-woord is Punxsutawney een dorpje gesticht door pelgrims van Duitse komaf. Deze zogenaamde Pennsylvania Dutch namen een aantal interes sante tradities met zich mee, waaronder een weersvoorspellingsritueel op Marialichtsmis. Bijgeloof stelde dat een zonnige twee februari een uitzondering was, en het winterweer daarna nog een paar weekjes langer door zou razen. Een bewolkte Marialichtsmisdag betekende juist dat de lente binnenkort zou komen. Wanneer menselijke waarneming tekortschoot in het zonnig-met-een-wolk je-of-bewolkt-met-een-zonnestraaltje-debat zochten Duisters hulp van een das of ander winterslapend wezen. In Pennsylvania viel de keuze bij tekort aan dassen al snel op de vriendelijkere ground hogs. Wanneer de marmot zijn hol op 2 februari verlaat en vanwege zonlicht zijn eigen schaduw ziet is het officieel te zonnig en blijft het dus winter, wanneer er geen schaduw valt vieren we een vroege lente. Heel wat stappen voor een prognose die er ook nog eens vaker naast bleek te zitten dan niet. In de meeste dorpjes in Pennsylvania en Duitsland begon deze traditie in de loop van de negentiende eeuw te verwateren, waarschijnlijk door nieuwe technologieën die meer boden qua meteorologie en entertainment. In Punxsutawney maakte de fanatische Groundhog Club er echter ieder jaar een waar feest van inclusief de beruchte Groundhog Punch met echte stukjes groundhog. De in 1887 aangestelde Punxsutawney Phil dient op sinterklaas-esque wijze nog steeds als de officiële weermarmot van het stadje. Phil’s officiële schaduwzoektocht trok in 1992 zo ongeveer 2000 dorpsbewoners, maar sinds de release van de hitfilm is het uitgegroeid tot een ware toeristenattractie met 40.000 bezoekers! Geen tijd om het vliegtuig te pak ken, maar toch geïnteresseerd in dit knaagdierlijke spektakel? Sluit je dan aan bij het miljoenenpubliek van de officiële livestream. Ik zet de popcorn in ieder

Chatas en Champagne

Noa Gelderman - Oud en nieuw nadert ons en de tijd voor oliebollen en champagne breekt weer aan. Oudejaarsdag wordt in Tsjechië ook op de 31e van december gevierd, maar dan onder de naam Silvester. Dit omdat de naamdag van Paus Sylvestr I (314-335) op de 31e valt. Er is niet veel bekend over de paus, die tijdens de tijd van keizer Constantijn regeerde.. Een van de tradities die in Tsjechië of Slowakije bestaat is om oud en nieuw met vrienden in een hut, ofwel Chata, te vieren. Een Chata is oorspronkelijk een →

Deze cutie voorspelt het weer op Groundhog day!

Nog meer Punxsutawney Phil!

Paus Sylvester I van de kerk van Heilige Sylvester in Rome.

zelf gefabriceerde houten hut in de natuur. De Chata werd al populair vanaf 1920, maar tijdens het communisme won de hut aan populariteit in Tsjecho-Slowakije. Fotograaf en beeldhouwer Veronika Zapletalová (geboren in 1971), maakte tussen 2000 en 2005 een fotoseries genaamd Chataři, waarin ze vijfhonderd Chatas fotografeerde. In haar werk benadert ze de huizen als artefacten, waarin de individualiteit van verschillende personen in de bevolking te zien is. Tijdens het totalitaire regime waren de chata’s een van de weinige bouwwerken waarin het tonen van smaak mogelijk was. Ook kijkt ze naar materialen en waarom ze gebruikt worden: ‘They combine very strange materials, and I am asking myself why they are using those materials, some of it is necessity - I mean, they have it already or could find it -- and some is just what people find beautiful.' Wanneer je rond nieuwjaar in Tsjechië of Slowakije bent, denk er dan is aan om in een Chata te verblijven en houd onder het genot van een lekker biertje of een glas Bohemia sekt (de Tsjechische champagne) de geschiedenis daarvan in gedachten.

Een overgewaaide traditie uit de Verenigde Staten

Constantijn Bolscher - Ondanks dat de vrijdag na Thanksgiving alweer even achter ons ligt, is het goed om stil te staan bij die dag die in Nederland steeds meer een traditie lijkt te worden: Black Friday. De geschiedenis van deze dag waarop koopjesjagers naar hartelust kunnen winkelen, is niet heel eenduidig. Toen op vrijdag 24 september 1869 de Amerikaanse economie in zwaar weer belandde nadat twee Wall Street-financiers, Jay Gould en Jim Fisk het idee hadden om zoveel mogelijk goud van de VS op te kopen, werd deze dag Black Friday genoemd. Pas later, in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw werd Black Friday in verband gebracht met drukte in de winkelstraten toen consumenten in Philadelphia zich op de dag na Thanksgiving steeds vaker ziek meldden om eerder met de kerstinkopen te beginnen. Grote chaos in het verkeer was het gevolg waardoor politieagenten spraken over Black Friday, de dag die zwart zag van de mensen en het verkeer. Sinds 2015 is, mede dankzij internet en social media, Black Friday overgewaaid naar Nederland.

De onveranderlijke veranderlijkheid van tradities

Bart van Oostrom - Tradities, ze zijn bij de meeste wel bekend. Familie tradities, culturele tradities, nationale tradities en zo zijn er vast nog wel andersoortige te benoemen. Bij tradities gaan we uit van handelingen of de manier van het vieren van een festiviteit die altijd gelijke kenmerken heeft. Gezien velen het zien als ieder jaar hetzelfde riedeltje herhalen is er de misconceptie ontstaan dat tradities niet veranderen. Het leuke aan tradities is dat ze eigenlijk constant veranderen, niets is iedere keer hetzelfde en kent zo zijn aanpassingen en vertakkingen. Het Sinterklaasfeest is een mooi voorbeeld hiervoor. 500 jaar geleden werd er tijdens de Sint Nikolaas dag een feestmaal georganiseerd voor brave leerlingen op 6 december. Tegenwoordig wordt dit feest nog steeds gevierd. In Nederland kennen we het feest met de goedheiligman en zijn hulpen, maar in Oost-Europa komt er een antropomorfe geit met ketens langs de ramen lopen. De vieringen stammen uit dezelfde traditie, maar heeft totaal andere vormen aangenomen over de eeuwen. De vraag blijft wel waarom in Nederland het een bebaarde goedzak is en in de rest van de wereld een demonische antropomorfe geit.

De gekte op Black Friday.

De enge collega van Sinterklaas: Krampus!

Een voorbeeld van zo'n houten chata.

FAMILIE VON TRAPP

door Madelief Rütten

Tijdens kerst is er elk jaar geen ontkomen aan The Sound of Music. Met de hele familie bij elkaar drie uur lang onderuitgezakt meezingen met Do-Re-Mi en My Favorite Things. Maar wist je dat de Von Trapp familie ook echt bestaan heeft?

The Trapp family singers hebben echt bestaan, maar niet volledig op de manier zoals de film The Sound of Music vertelt. Het verhaal begint allemaal bij Georg von Trapp. Georg werd in 1880 geboren in het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. In het voetspoor van zijn vader ging Georg bij de marine. Daar moest hij viool leren spelen en hier begon dan ook zijn muzikale interesse. Georg deed het goed in het leger en werd na de Eerste Wereldoorlog opgenomen tot de adelstand. Het eerste huwelijk van Georg was met Agathe Gobertina Whitehead van 1911-1922. Zij kregen in de 11 jaar dat ze samen waren in totaal zeven kinderen met elkaar. Nadat hun eerste zoon Rupert was geboren volgden al snel de geboortes van Agathe, Maria Franziska, Werner, Hedwig, Johanna en Martina. In 1922 is Agathe gestorven aan roodvonk. In 1926, nadat de familie verhuisd was naar Salzburg, werd dochter Maria Franziska ziek en kon zij niet naar school. Daarom besloot Georg om Maria Kutschera in te huren om op haar te passen.

Maria Kutschera, geboren in wenen in 1905 was een wees sinds haar negende; haar voogd was haar oom. De oom van Maria zorgde niet goed voor haar en op haar vijftiende besloot zij weg te lopen met een vriendin. Op eigen initiatief heeft ze een opleiding progressieve educatie gevolgd. In 1924 kwam zij terecht in het Nonnberg klooster in Salzburg, waar Georg von Trapp haar ontmoette. Nadat Maria een tijdje op Maria Franziska gepast had, werd zij ook de oppas van de andere zes kinderen. Toen Georg zag hoeveel Maria om zijn kinderen gaf, wilde hij met haar trouwen. Georg was 25 jaar ouder en Maria wilde eigenlijk non worden. Daarom vertrok zij terug naar het klooster om toestemming te vragen aan de moeder-overste. Zij vertelde Maria dat het de wil was van God en dat ze moest trouwen met Georg. Maria was niet blij om dit te horen, maar trouwde desondanks met Georg.

The Trapp Family Singers. Eerste rij, bovenaan: Werner en Rupert. Tweede rij: Frans Wasner, Johanna, Maria, Johannes, Georg, Hedwig, Maria Franziska. Derde rij, vooraan: Agatha, Rosemarie en Eleonore.

Maria en Georg trouwden in 1927 en kregen nog drie kinderen: Rosemarie, Eleonore en Johannes. In 1935 besloot Georg zijn geld op een Oostenrijkse bank te zetten. De bank ging failliet en de familie kwam in geldnood. Door de geldproblemen ging de familie op zoek naar nieuwe inkomsten. Gelukkig zongen de kinderen als nachtegaaltjes. De zangcarrière van de familie ging

een jaar later van start en was een groot succes. Na de Duitse annexatie van Oostenrijk van 1938 is de familie gevlucht naar Amerika. Georg en Maria stonden niet achter de ideeën van de Nazi’s. Eenmaal daar aangekomen begon de eerste wereldtour als

The Trapp Family Singers. Wanneer de familie niet tourde waren ze thuis in Stowe, Vermont. Daar zetten zij een muziekkamp op voor kinderen om te leren zingen. Inmiddels leeft alleen Johannes, de jongste zoon, nog.

De informatie over de familie komt van Maria von Trapp, eerder Maria Kutschera, zij heeft na de dood van haar man Georg een boek geschreven over de familie. Op basis van dat boek is de musical The Sound Of Music ontstaan en uiteindelijk ook de film.

Het verhaal is na het boek op een paar vlakken aangepast. Er is veel liefde te zien tussen Georg en Maria en ze lijken echt verliefd. In de realiteit was dit echter niet helemaal waar. Maria schreef in haar autobiografie dat ze boos was op haar trouwdag. “I really and truly was not in love.

so in a way I really married the children. I learned to love him more than I have ever loved before or after.” Ook kloppen de jaartallen niet volledig. Zo zijn Georg en Maria in 1927 al getrouwd, terwijl dit in de film pas in 1938 gebeurt. Verder zijn alle namen van de kinderen anders en is er eigenlijk geen enkel kind hetzelfde als in de realiteit. In de adaptaties wordt Georg ook vaak als afstandelijke, muziek hatende vader beschreven terwijl hij in werkelijkheid veel om zijn kinderen gaf. Een spannend moment in de film is het moment dat de familie midden in de nacht uit Oostenrijk vlucht. In het echt is dit overdag met de trein gebeurd: zo werd alles wat aangedikt voor de film.

The Sound Of Music is en blijft een heerlijke film om gezellig met de hele familie te kijken. Het wordt alleen maar beter als je weet dat er een gedeelte daadwerkelijk gebeurd is! En mocht je de film dan kijken aankomende maand, ga

Maria schreef in haar autobiografie dat ze boos was op haar trouwdag.

Maria Von Trapp

Georg Von Trapp

CHOSEN FAMILY EN HET EERSTE QUEER-MUSEUM IN LONDEN

door Noa Gelderman

De feestdagen zijn een tijd waarin alle familieleden worden opgetrommeld om weer eens bij elkaar te komen en de dingen van alledag te bespreken. Velen kijken met weerzin naar het vooruitzicht om weer met de familie te zijn, terwijl anderen zich erg verheugen op deze samenkomst. Niet iedereen heeft het privilege om de feestdagen door te brengen met hun biologische familie, onder anderen in de LHBTIQA+ gemeenschap komen velen chosen families voor.

Een gekozen familie kan vele verschillende vormen aannemen. Een gekozen is eigenlijk het vormen van een niet-biologische of niet door de wet geaccepteerde familie. Het niet geaccepteerd worden door de biologische familie op grond van seksuele geaardheid kan bijvoorbeeld leiden tot een zoektocht naar mensen die jou wel accepteren. Daarom ook de term chosen family. In 2019 heeft in London een fotografietententoonstelling plaatsgevonden, georganiseerd door Queer Britain in samenwerking met Levi’s, met als thema chosen family. In 2022 opende Queer Britain het eerste Queer museum in London, gevestigd in het Two Granary square gebouw in King Cross, waarin de geschiedenis van de LHBTIQA+ gemeenschap in wordt getoond. De directeur van het museum heet Joseph Galliano, voormaig redacteur van U.K’s Gay Time Magazine. Het museum is een liefdadigheidsinstelling en is gesubsidieerd door giften van verschillende bedrijven en individuen. Het is opgericht om de Queer-gemeenschap meer in het daglicht te zetten. In het museum

wordt onder andere de celdeur van de dichter Oscar Wilde, die gevangen werd genomen vanwege gross indecency, getoond. De term gross indecency werd gebruikt als een manier om bepaalde seksuele activiteiten te criminaliseren. De foto’s voor de tentoonstelling chosen familiy zijn gemaakt door fotografen: Kuba Rynieiwcz; Bex Ray; Robert Taylor en Alia Romagnoli. De foto’s vormen een belangrijk onderdeel van de collectie vanwege de kijk die ze bieden in het vaak onderbelichte Queer-narratief. De collectie bestaat uit zelfportretten, foto’s van naasten en leden van de gekozen familie en andere mensen met wie de fotografen zich verbonden voelen. De collectie bestaat uit zelfportretten, foto’s van naasten en leden van de gekozen familie en andere mensen met wie de fotografen zich verbonden voelen. Dit maakt de tentoonstelling erg persoonlijk en divers. Wat alle fotografen samenbrengt is het tonen van de rijkdom en de diversiteit die een chosen family kan hebben, maar ook het opeisen van meer acceptatie vanuit de maatschappij naar de LHBTQIA+ gemeenschap is een belangrijk streven. Een van de fotografen, Kuba Ryniewicz komt uit Polen waar de LHBTQIA+ gemeenschap veelal niet wordt geaccepteerd. In zijn werk wilt hij ongehoorde verhalen belichten dit in de context met landschap, geschiedenis,

Het eerste queermuseum in Londen!

mode en cultuur. Zo vindt hij het belangrijk dat de foto’s gemaakt worden in de omgeving waar hij zijn chosen family heeft ontmoet. Ryniewicz maakt onder anderen een foto van hem en zijn partner in zijn eigen tuin. Een heel kwetsbaar, maar eenvoudig beeld die naar mijn inziens laat zien dat LHBTQIA+ personen, net zoals cis-hetero personen, ook een alledaags leven hebben.

Bex Day fotograaf en regisseur speelt in haar werk met de thema’s zoals gender, diversiteit en keuzevrijheid. Eerder heeft ze al een tentoonstelling gemaakt over de oudere transgender gemeenschap, genaamd Hen. In haar manifesto schrijft ze dat ze ieder subject een bepaald gevoel van autoriteit (empowerment) wil geven, waardoor er een intieme sfeer ontstaat en dit in combinatie met rauwheid sensitieve beelden opleveren. Ook voor Robert Taylor geboren in England in 1950 en op latere leeftijd fotograaf geworden, nadat hij onder andere voor de RAF (Royal Air Force) heeft gewerkt, is het tonen van diversiteit belangrijk. Hij maakt foto’s voor verschillende opdrachtgevers. Zo heeft hij bijvoorbeeld portretten gemaakt in opdracht van The Royal Society. Taylor wil dat mensen voor de camera zichzelf kunnen zijn. Voor de tentoonstelling heeft hij een chosen family bestaand uit vier mannen gefotografeerd. Taylor gebruikt ook wel de term four sided triangle, daarmee bedoelt hij dat de vier mannen een belangrijke rol in elkaars leven hebben gespeeld zowel als geliefden als vrienden.

Voor de tentoonstelling chosen family heeft Alia Romagnali verschillende personen gefotografeerd met een Zuid-Aziatische achtergrond. Door het tonen van de Zuid-Aziatische gemeenschap in London probeert Romagnali de Zuid-Aziatische gemeenschap een plek te geven in de maatschappij. Ze probeert het Queer zijn te verkennen door middel van Indische bruidsiconografie. Ze wil net zoals Bex Day autoriteit te geven aan het subject, ze claimt de zeggenschap van lichamen door het tonen van tatoeages en henna. De kleuren in haar werk zijn niet intentioneel zo kleurrijk dit hoort bij de Zuid-Aziatische cultuur. Ze spreekt dan ook over de white gaze die de westerse Europeaan op de Aziatische cultuur projecteert. Kleur is voor Romagnali een normaal gebruik, maar door de gemiddelde westerse Europeaan wordt dit als het meest opvallende aspect van haar foto’s gezien.

Het pas opgerichte museum heeft in november 2022 de prijs voor het beste kleine museum gewonnen. De prijs werd uitgereikt door de museum associatie, opgericht in 1889 die als doel het steunen van sociaal geëngageerde musea heeft. Gezien Queer Britain pas net is opgericht is en tot nu toe volledig afhankelijk is van donaties, is dit dan ook een grote eer. Wees tijdens de feestdagen gesteund door het idee dat er diverse soorten families bestaan, die net zo een rijke toevoeging kunnen zijn aan het leven als biologische families. d

De foto’s vormen een belangrijk onderdeel van de collectie vanwege de kijk die ze bieden in het vaak onderbelichte Queer-narratief.

De Duomo, ofwel de Cattedrale di Santa Maria del Fiore. Ontworpen en gemaakt door Filippo Brunelleschi.

PRIDE!

ISAAK MAAKT EEN BESLISSING

door Anna van Schouten

Tijdens de feestdagen is familie erg belangrijk. Al hoort familie het hele jaar natuurlijk een grote rol in je leven te spelen, net als in het schilderij Het Joodse Bruidje waar familiebanden belangrijk zijn. Zoals Gina, secretaris van Eindeloos, ooit zei: ‘het is een kerstig schilderij’, geeft de voorstelling je een gevoel van warmte, liefde en geborgenheid. Is dit echter wel zo’n leuk schilderij? Isaak neemt namelijk een beslissing waardoor hij en zijn vrouw Rebekka vanaf dat moment een andere familierelatie hebben. Het Joodse Bruidje van Rembrandt straalt warmte, liefde en geborgenheid uit. Liefkozende blikken, warme kleuren en zachte handgebaren: al met al zien we hier een idyllisch en ultiem familiegevoel van het doek komen. Het is ook niet voor niks dat onze Eindeloos secretaris Gina het ooit een ‘kerstig’ schilderij noemde. Maar is dit wel zo’n lief en idyllisch schilderij? Of gaat er nog een dieper gevoel achter schuil?

Het Joodse bruidje is een bekend schilderij van Rembrandt van Rijn uit ca. 16651669. Het is te vinden in de eregalerij van het Rijksmuseum in Amsterdam. Dit schilderij is ook wel bekend onder een paar andere namen: Isaak en Rebekka en Portret van een Paar. Toch hangt het met de bekendste titel, Het Joodse Bruidje, in het Rijksmuseum. Waarom Het Joodse Bruidje de meest gebruikte naam is weten we eigenlijk helemaal niet. Het enige zekere is dat het hier om een verhaal gaat uit de Joodse geschiedenis en daarom ook de Bijbelse geschiedenis.

In de voorstelling zitten twee figuren, een man en een vrouw. Ze zitten voor een donkere grauwe achtergrond zonder enig detail. Hierdoor valt je oog meteen op de twee figuren. De vrouw, mooi gekleed met een rode jurk (vroeger was de jurk paars maar deze is door de jaren heen verkleurd) en met veel sieraden en parels om, kijkt bedroefd. De man, sierlijk gekleed in een gouden kleur, heeft zijn rechterhand op haar borst en de linkerarm om de vrouw geslagen. Hij kijkt haar aan. Ze omhelzen elkaar. Dit stel is naar binnen gekeerd. Hierdoor krijg je al beschouwer het gevoel getuige te zijn van een droevig maar intiem moment.

trouwt met Rebekka. In Genesis 26 van het Oude Testament, wordt het verhaal verteld van Isaak en Rebekka die vanwege de hongersnood vertrekken naar Gerar. De Heer spreekt tot Isaak dat dit de goede plek is om te wonen en hij zal hen helpen.

Toen de mannen hem daar naar zijn vrouw vroegen, zei hij: “Ze is mijn zus.”

Maar de mannen in Gerar vroegen naar Isaaks vrouw Rebekka. In de Bijbel Genesis 26:7 staat beschreven: “Toen de mannen daar hem naar zijn vrouw vroegen, zei hij: “Ze is mijn zus.” Hij durfde niet te zeggen dat ze zijn vrouw was. Want hij was bang dat ze hem dan zouden doden om met Rebekka te kunnen trouwen, want ze was heel mooi. Het Joodse Bruidje stelt het moment voor dat Isaak aan Rebekka vertelt dat ze vanaf nu als broer en zus door het leven gaan. Helaas, verraden ze zichzelf door de intieme omgang met elkaar. Gelukkig hielp de Heer Isaak en Rebekka en kreeg het land, Gerar, van de koning de opdracht om Isaak en Rebekka met rust te laten. Daarnaast hadden ze door hulp ook een goede oogst en verdween voor hun de hongersnood.

Het schilderij laat het precieze moment zien waarop de koning Isaak en Rebekka’s intieme omgang ziet. Vanaf boven kijkt de koning op ze neer. Dit is bekend door schetsen van Rembrandt die hij had gemaakt voor het schilderij.

Het schilderij behoort tot het werk van Rembrandt. Met complexe emoties die het schilderij uitstraalt zien we de hand van de meester: het paar hebben diepe liefde voor elkaar en dat is te voelen. Er wordt zelfs beweerd dat dit schilderij een afspiegeling is van Rembrandts eigen liefdesleven.

Dit stelt dan ook het verhaal van Isaak en Rebekka voor. De aartsvader Abraham en zijn vrouw Sarah krijgen een kind genaamd Isaak en hij

Hun liefde die ze moesten verzwijgen zou eigenlijk als een opoffering gezien kunnen worden. Isaak neemt de beslissing om te zeggen dat ze broer en zus zijn, waardoor hij en zijn vrouw hun leven zeker zijn. Na het zien van het schilderij weten we zeker dat Isaak een diepe liefde voor Rebekka voelt. Persoonlijk vind ik dit opoffering. Beide moeten ze veel achterwege laten en opofferen om vanaf dat moment als broer en zus door het leven te gaan. d

Rembrandt van Rijn, Isaak en

Rebekka , bekend als Het Joodse

bruidje , ca. 1665ca. 1669.

HET VERHAAL ACHTER HET POPULAIRSTE SPEELGOED OOIT

door Koen van Raaij

Blokje voor blokje je bouwwerk in elkaar zetten. Urenlang puzzelen en in het boekje met de handleiding gluren: veel mensen zullen als kind met lego hebben gebouwd. Ikzelf heb meerdere dozen vol met gebouwen, auto’s en poppetjes en ben hier nog steeds aan gehecht. Tijdens de feestdagen kreeg ik altijd nieuwe bouwpakketten, net zoals vele andere kinderen. Daarom is lego (voor mij) onlosmakelijk verbonden met de feestdagen en familie. Sinds 2017 is de LEGO group de grootste speelgoedproducent ter wereld, een enorme prestatie van het Deense familiebedrijf. Hoe kan het dat zo’n kleine onderneming uit Denemarken, opgericht door een timmerman, is uitgegroeid tot een van de belangrijkste spelers op de mondiale speelgoedmarkt?

In 1915 kocht de timmerman Ole Kirk Cristiansen een houtbewerkingswinkel in Billund, Denemarken. Hij bouwde daar houten meubilair voor de boeren en mensen in de omgeving. Nadat zijn jongste zonen per ongeluk zijn werkplaats in brand hadden gestoken, bedacht Cristiansen plannen om het te herbouwen, maar een stuk groter dan voorheen. De Grote Depressie van de jaren 30 gooide echter roet in het eten en Cristiansen begon in die tijd miniatuurversies te maken van zijn producten voor inspiratie bij zijn ontwerpen. De laddertjes en bordjes die hij in miniatuurversie had nagemaakt, brachten hem op het idee om speelgoed te gaan maken. Zo begon in 1932 dus de officiële productie van houten speelgoed, naast nog steeds het meubilair. Vanaf dat moment was het dus een officieel bedrijf, de naam lego volgde in 1934. De naam lego kan in het Deens vrij worden vertaald naar ‘goed spelen’. Door puur toeval betekent het woord in het Latijns ‘ik bouw’.

In de vroege jaren 30 ging ook Godtfred Cristiansen, zoon van Ole, actief in het bedrijf werken. Vader en zoon gingen zich meer richten op de productie van alleen speelgoed. Na de Tweede Wereldoorlog kwam er een nieuw materiaal op de markt dat snel aan populariteit won: plastic. Ole Cristiansen had na een tijd een spuitmachine gekocht waarmee hij speelgoed van plastic kon maken. Zo produceerde hij bijvoorbeeld een vrachtwagen die je uit elkaar kon halen. Al snel werden de eerste legostenen ontworpen, met nopjes aan de bovenkant en een holle onderkant. Pas in 1958 werden de legostenen uitgebracht die vandaag de dag nog steeds gebruikt worden. Ole Christiansen overleed in datzelfde jaar, maar kon dus nog net de nieuwste lego meemaken.

Het bedrijf groeide enorm vanaf 1959, waar zoon Godtfred nu aan het roer stond. Na wederom een brand was bijna al het houten speelgoed verloren gegaan en het bedrijf stapte volledig over op plas-

tic. Er kwam een speciale groep van medewerkers die zich richtten op het bedenken van nieuwe lego sets. In 1960 telde het bedrijf al 450 medewerkers en dit groeide gestaag in de jaren daarna. Er werden steeds meer sets ontworpen en het bekende lego treinsysteem kwam zelfs uit. Het hoogtepunt van de jaren 60 voor het bedrijf was de opening van het allereerste Legoland-park in Billund (1968). Dit zorgde voor veel extra populariteit voor lego en er werden meer dan 18 miljoen legosets verkocht in 1968. Voor kleine kinderen kwam in 1969 Duplo uit, vele malen groter dan lego zodat het geen gevaar vormt voor jonge kinderen. In de jaren 70 breidde het bedrijf zich wederom verder uit met meer personeel, een fabriek in Amerika en de introductie van de bekende lego minifiguren. In 1972 nam Kjeld Kirk Kristiansen (andere achternaam door fout in zijn geboorteakte) deel aan het bestuur van het bedrijf. Als kleinzoon van Ole en zoon van Godtfred, zat lego in zijn bloed en in 1979 werd hij de eerste president (CEO) van lego. Vanaf zijn benoeming tot ongeveer 1996 bereikte het bedrijf zijn hoogtepunt aan populariteit. Er verschenen in die jaren vele nieuwe sets en verbeteringen van oude series, alsook, een tweede generatie treinsystemen, de lego Technic series, nieuwe fabrieken en bouwwedstrijden voor legoliefhebbers.

met niet veel variatie. Nadat ze bijna failliet waren gegaan in de beginjaren van de 21e eeuw gooide lego het roer wederom om. De focus kwam meer te liggen op samenwerkingen met onder meer bekende (film) franchises als Star Wars en Harry Potter. Er kwamen weer nieuwe sets met veel kleine onderdelen, zodat het ‘zelf bouwen’ weer de belangrijkste prioriteit werd. Lego was terug en weer razend populair!

Achter de legosteentjes waar kinderen tegenwoordig mee spelen, ligt dus een zeer rijke geschiedenis.

Nadat zijn jongste zonen per ongeluk zijn werkplaats in brand hadden gestoken, bedacht Cristiansen plannen om het te herbouwen, maar een stuk groter dan voorheen.

Een overgang van hout naar plastic, financiële problemen en de opkomst van internet en games: lego heeft het allemaal doorstaan. De familie Cristiansen is nog steeds verbonden aan het bedrijf, na ruim 90 jaar lego. Het is knap, maar vooral ook erg mooi om te zien dat het bedrijf in deze moderne tijd toch de grootste speelgoedproducent ter wereld is. Het kan kloppen dat schermen en social media veel populairder zijn dan vroeger, maar geef je kind een legoset van zijn of haar favoriete tv-serie en alles is goed!

Eind jaren 90 ging het echter mis voor lego: de komst van de spelcomputer kaapte veel klanten weg. Als reactie daarop ging lego op zeer brede schaal allemaal nieuwe, hippe producten uitbrengen. Deze vielen echter totaal niet in de smaak en het bedrijf werd bestempeld als oud en saai. Lego stond inmiddels bekend om zijn blokjes die je op elkaar kon stapelen,

De legostenen zijn tegenwoordig veel kleurrijker beter dan hun houten voorlopers.

DE EERSTE SIXPACK BABY

door

Lauren Hermans

Men hoeft maar één blik te werpen op het schilderij van Jan Cornelisz. Vermeyen om te weten dat dit schilderij geen gewone familie treft. Het betreft een van de oudste en misschien wel meest afgebeelde families in de kunst: De Heilige Familie; bestaande uit de heilige maagd Maria, haar goddelijke zoon Jezus en man Josef. In dit geval is er echter nog iets opvallends te zien aan deze al opmerkelijk familie; baby Jezus is hier wel heel letterlijk goddelijk afgebeeld. Dat de Griekse en Romeinse goden in de Oudheid en Renaissance volledig geïdealiseerd vereeuwigd werden met afgetrainde lichamen als echte atleten zijn we gewend, maar bij de Christelijke Jezus is dit eerder uitzonderlijk. En laat staan bij een baby Jezus. Dit artikel zal ons door middel van een visuele analyse verder kennis laten maken met dit uitzonderlijke familieportret.

Kijkend naar de compositie van het werk valt op dat hoewel er drie figuren op het schilderij afgebeeld zijn, er maar twee daarvan de hoofdrol hebben. Onze ogen vallen meteen op het belangrijkste van de voorstelling: Maria met baby Jezus. Vervolgens zorgt het rechter uitstekende handje van het Christuskind ervoor dat je ogen zich van hen naar de goddelijke scène in de lucht verplaatsen. Dit is waarschijnlijk opzettelijk door Vermeyen gedaan om het thema van de voorstelling te ondersteunen; het legt extra nadruk op de goddelijke status van de Heilige Familie. Zo is Jezus ook in één directe diagonale lijn onder de hemelse scène afgebeeld. Als laatste vallen je ogen pas op Jozef, die verscholen staat in de rechterhoek. Hij kijkt de toeschouwer recht aan en zo ontstaat er interactie. Hij lijkt het frame in te stappen, alsof hij zich net zoals de toeschouwer toevallig bevindt bij deze voorstelling.

Vermeyen heeft met de relatieve grootte van de figuren niet veel rekening gehouden. Het is voor ons als aanschouwer duidelijk dat God en de engelen zich heel ver weg horen te bevinden doordat zij in de lucht afgebeeld worden, maar in relatie tot Maria en Jezus zijn zij redelijk groot afgebeeld. Je zou verwachten dat figuren die zich in de lucht bevinden en zich dus werkelijk op kilometers afstand van de figuren in de voorgrond bevinden veel kleiner zouden zijn. Mogelijkerwijs heeft Vermeyen er met opzet voor gekozen om de goddelijke

figuren groter af te beelden dan perspectivisch realistischer is, omdat zij belangrijk zijn voor de thematiek van de voorstelling, namelijk het heilige en goddelijke van de familie. Een andere verklaring is dat Vermeyen zich niet bewust was van de rare verhoudingen tussen de figuren.

Dit blijkt ook in de anatomie van Jezus en Maria, waarvan het meest opvallende Jezus’ sixpack en zijn alom gehele gespierdheid is. Enerzijds kan dit gezien worden als een soort prefiguratie voor de bijzondere wonderen die hij later als volwassene zal verrichten en benadrukt de sixpack dus Jezus’ goddelijkheid en kracht. Anderzijds maakt het feit dat hij ondanks zijn spieren overduidelijk een klein kind is, hem iets menselijker. Jezus’ gouden haren dragen ook bij aan zijn goddelijke uitstraling; deze vormen een soort aureool om zijn hoofd. Een hele andere mogelijkheid is dat Vermeyen simpelweg wilde tonen hoe bekwaam hij was in het schilderen van naakte lichamen.

Vermeyen paste bij De Heilige Familie vaker beeldelementen op een opvallende manier toe. Zo heeft hij bij de gezichten van Maria en Jozef een driekwartsperspectief toegepast, terwijl zij de kijker recht aankijken. Daarentegen wordt Jezus’ gezicht frontaal geschilderd, terwijl hij wegkijkt van de kijker. Op deze manier word je als toeschouwer extra betrokken bij de scène; er vindt opnieuw interactie plaats. Bij Jezus voel je echter een afstandelijkheid. Hij kijkt omhoog richting de hemel en maakt met zijn rechterhand het vredesteken wat hij ook omhoog – naar de hemel – richt. Dit

Je kunt nooit vroeg genoeg beginnen met een sixpack kweken!

benadrukt de afstand tussen het vergankelijke van de toeschouwer en het goddelijke, eeuwige van Jezus. Deze manier van toeschouwers uitnodigen om het schilderij te aanschouwen is anders dan bij klassieke voorstellingen van heiligen. Daarbij was het de bedoeling dat het schilderij de gelovigen uitnodigde om er tot te bidden. Hier lijkt het effect juist andersom te zijn; de figuren richten zich tot de gelovigen als toeschouwer. Opvallend is het dan ook dat er voor een redelijk klein formaat schilderij is gekozen. Het is niet levensgroot en zuigt je als het ware niet het tafereel in. Het schilderij is dan ook niet geschikt om in een kerk te hangen, omdat de voorstelling van grote afstanden niet herkend kan worden. Het was dus waarschijnlijk een privébezit.

Jezus’ sixpack benadrukt zijn

goddelijkheid en kracht en dus kan gezien worden als een soort prefiguratie voor de bijzondere wonderen die hij later als volwassene zal verrichten.

vanwege de voor de hand liggende vreemde anatomie van Jezus – maar ook vanwege zijn experimentele manieren om met dit thema om te gaan zoals het kleine formaat van de voorstelling en de figuren die interactie aangaan met de toeschouwer door het recht aankijken. Tevens toont Vermeyen zijn artistieke kunde door klassieke elementen als levensechte anatomie (oftewel sixpacks) en diepte- en ruimtewerking af te beelden. Beide elementen maken De Heilige Familie een interessant werk, dat, nadat we klaar zijn met staren naar de niet-te-missen-sixpack, toch ook een twee blik verdient.

Wil je deze bijzondere familie in het echt bewonderen?

Kortom, Vermeyen heeft De Heilige Familie op een uiterst interessante wijze neergezet – niet alleen

Haast je naar het Rijksmuseum in Amsterdam; het werk bevindt zich in de vaste collectie van het museum op de eerste verdieping in zaal 0.6! d

Jan Cornelisz. Vermeyen, De HeiligeFamilie, ca. 1528 - ca. 1530,.

Hele fijne feestdagen gewenst van de Eindeloos familie!