VALS SPEL
EINDELOOS NUMMER 3 - PAGINA 8
Het riddertoernooi is oorlog! Vals spel tijdens het middeleeuwse riddertoernooi
Rutger Hoekstra - ‘Voetbal is oorlog!’ De uitspraak van wijlen Rinus Michels is een cliché geworden, maar getuige recente gebeurtenissen in Athene tussen Ajacieden en Griekse relschoppers nog wel altijd actueel. Michels bedoelde het natuurlijk heel anders. Op het voetbalveld tussen voetbalspelers moest ‘oorlog gevoerd’ worden. Hij wilde strijd van zijn spelers zien en meende dat agressief spel (rode en gele kaarten incluis) acceptabel was om wedstrijden te winnen. Hij zou in graaf Filips van de Elzas, graaf van Vlaanderen (1143-1191) zijn historische evenknie kunnen hebben gevonden. Als graaf nam hij in de twaalfde eeuw veelvuldig deel aan het riddertoernooi en hij was de mening toegedaan dat alles geoorloofd was om te winnen. Vals spel inbegrepen.
I
n de twaalfde eeuw was het riddertoernooi inmiddels uitgegroeid tot een groot evenement waar mensen van heinde en verre op afkwamen. In eerste instantie was het toernooi bedoeld als training voor ridders in vredestijd. Na verloop van tijd werd het echter een meerdaags evenement met meerdere onderdelen dat mensenmassa’s op de been bracht en wat lucratief voor de omgeving was. Het welbekende steekspel waarbij twee ruiters tegenover elkaar staan met een lans, werd misschien wel het bekendst van alle onderdelen. Verder werd er druk genetwerkt, want niet alleen kwamen er ridders op af, ook het gevolg en hoge piefen kwamen mee. Een logisch gevolg is dan ook dat verscheidene deals gesloten werden tijdens de banketten die men voor elkaar organiseerde. Het hoogtepunt van het meerdaags evenement was niet het banket, ook niet het steekspel, maar was de grote veldslag. De scrimmage op een afgezet veld waar honderden zwaarbewapende ruiters en infanterie elkaar bewerkten met zwaarden,
bijlen en wat al niet meer. Het riddertoernooi is altijd gevaarlijk gebleven, maar was in de eerste jaren nog gevaarlijker dan later daar men gewoon scherpe wapens gebruikte. Het kwam dus voor dat doden te betreuren waren, waar het eigenlijk de bedoeling was om iemand te verwonden. Na verloop van tijd werd het beschaafder, gebruikte men botte wapens en werden het eerder schijngevechten. Om het toernooi in goede banen te leiden, waren daar de herauten. Zij waren de Jack van Gelders van hun tijd, degenen die gebeurtenissen becommentarieerden. Op hetzelfde moment waren zij ook bron van inlichtingen voor de deelnemers. Zij waren
Godfried van Brabant gebruikte het toernooi om Henegouwen binnen te vallen op de hoogte van de heraldiek die gevoerd werd door deelnemers en konden daarmee hun bazen (de koning, de graaf, etc.) informeren. Ook deden zij de uitnodigingen de deur uit namens hun heer. Een grote tribune voor de supporters zorgde ervoor dat iedereen het goed kon zien, maar was voor Filips ook noodzakelijk om zijn trucjes uit te halen. Zoals we zullen zien. In essentie was het doel van het toernooi om de ander te verslaan. Dat kon dus door iemand te verwonden, maar veel gebruikelijker werd het om iemand gevangen te nemen en losgeld te eisen. Net als op het echte slagveld. Willem de Maarschalk (1146-1219) zou in zijn carrière zo’n vijfhonderd ridders gevangengenomen hebben, waarmee hij een fortuin incasseerde. Het kwam ook voor dat de verliezer zijn paard en wapens moest inleveren. Je kan je afvragen wanneer de verliezer duurder uit was. Een paard en wapens kon de verliezer een lieve duit kosten, maar was de
De grote-broer-hoofdklem is van alle tijden
gevangengenomen ridder een graaf of ander hooggeplaatst iemand, dan kon dat zijn vazallen of familieleden weer een lieve duit kosten. Het was dus noodzaak om niet te verliezen tijdens de oorlog en het is daarom niet vreemd dat deelnemers trucjes verzonnen om onder een nederlaag uit te komen. In de zeventigerjaren van de twaalfde eeuw had graaf Filips van de Elzas de tactiek om bijvoorbeeld op het laatste moment toch maar niet mee te doen, maar wanneer de slag in alle hevigheid gaande was, toch maar deel te nemen. Zo betrad hij met een fris leger het slagveld waar de tegenstanders vermoeid en gedesoriënteerd waren. Niet zo gek dat hij dan ook wist te winnen. Zijn merkwaardige strategie kreeg navolging door de Engelse koning Hendrik de Jongere (1155-1183). Je zou je moeten afvragen hoe het mogelijk was dat Filips’ vals spel niet opgemerkt werd. Doordat hij op het allerlaatste moment afzag van deelname om welke reden dan ook, was hij wel aanwezig, te paard. Als toeschouwer kon hij het schijngevecht gadeslaan, maar beschut door de tribunes kon hij zijn mannen alsnog laten voorbereiden voor de slag door helmen en uitrustingen aan te trekken. Vervolgens was er niemand of geen regel die hem belette om terug te komen op zijn afmelding. Wanneer de slag in volle gang was, kon hij deelnemen. Dat het valsspelen nog erger kon, bewijst Filips zelf. In 1168 was er een toernooi bij de plaats Ressons. Toen de situatie er niet best uitzag voor Filips, beriep hij zich op een infanterie-eenheid (voetsoldaten) die stond toe te kijken. Hoewel niet geheel in lijn met de norm, wel binnen de re- >>>
