Edukacja dzieje się wszędzie
Edukacja dorosłych na rzecz walki ze światowym kryzysem zapyleń A DA M K A P L E R
Światowy kryzys zapyleń (ŚKZ, global pollinator decline – GPD, global pollination crisis – GPC) odnosi się do gwałtownego spadku liczebności, różnorodności gatunkowej i aktywności zapylaczy zwierzęcych w większości ekosystemów całej ziemi. Zjawisko to jest widoczne od końca XX w. i trwa do dziś, mimo rosnącej świadomości ekologicznej całych społeczeństw, w tym decydentów (Kearns i in., 1998; Potts, 2010; Lebuhn, 2013; Hallmann, 2017). Zapylacze – głównie owady błonkoskrzydłe, w mniejszym stopniu muchówki, motyle, ptaki i nietoperze – odgrywają kluczową rolę w rozmnażaniu płciowym wielu gatunków roślin okrytozalążkowych (w tym 75% uprawnych), gwarantując zapylenie krzyżowe i podnosząc ogólną różnorodność genetyczną, korzystną dla pozostałych gatunków (Klein, 2007; Ollerton i in., 2011; Garibaldi, 2013). Rośliny są jednym z najważniejszych źródeł pokarmu, lekarstw i budulca dla ludzi, a także istotnym składnikiem pożywienia zwierząt domowych, dlatego zanik zapylaczy ma dramatyczne skutki dla światowej produkcji żywności, pasz oraz wielu rodzajów biopaliw. Z perspektywy ochrony środowiska jest to prawdziwy „ekologiczny Armageddon” (Proctor i in., 1996; Chaplin-Kramer i in., 2014). Dokładne określenie skali problemu i przyczyn zaniku zapylaczy, a co za tym idzie – sposobów rozwiązania kryzysu zapyleń – budzi spory wśród naukowców, rolników, producentów żywności oraz polityków. Wszystkie zainteresowane strony widzą jednak konieczność walki z tym negatywnym zjawiskiem. Ludzkość uporała się niedawno z kilkoma równie groźnymi, ogólnoświatowymi problemami ekologicznymi (dziurą ozonową, kwaśnymi deszczami, wielorybnictwem, nadużywaniem środka owadobójczego DDT), dlatego w przypadku kryzysu zapyleń możemy sobie pozwolić na umiarkowany optymizm. Większość informacji na temat zaniku zwierzęcych zapylaczy odnosi się do bieżącej sytuacji pszczół miodnych oraz trzmieli w krajach najbardziej rozwiniętych (Stany Zjednoczone, państwa Unii Europejskiej, Chiny, Japonia). Ciągle przybywa danych dotyczących dzikich gatunków pszczół samotnych, łuskoskrzydłych (ciem i motyli), dwuskrzydłych (muchówek) oraz ptaków, nietoperzy i innych drobnych ssaków zapylających rośliny ważne gospodarczo lub gatunki chronione czy ginące (Proctor i in., 1996; Gill, Raine, 2014; Clermont i in., 2015). Większość naukowców i praktyków sądzi, że światowy kryzys zapyleń wynika z kilku, częściowo niezależnych od siebie, przyczyn. Wśród nich wymienia się:
20
