Sposób na rewitalizację by fundacjastajnia

Sposób na rewitalizację CO DESIGN YOUR PLACE, CZYLI WSPÓŁTWÓRZMY MIEJSCA DLA NAS I DLA PRZYSZŁYCH POKOLEŃ

1 Spis treści Od autorów............................................................................................................................................. 2 Rewitalizacje szanse i wyzwania historia i przyszłość dziedzictwo i współczesność. 4 Rewitalizacja społeczna 25 O rewitalizacji ................................................................................................................................... 25 Zróżnicowane podejścia do rewitalizacji na tle modelowych rewitalizacji w Polsce..................... 29 Modelowe rewitalizacje przykłady z Kopenhagi 31 Rewitalizacja Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich 38 Konteksty rewitalizacji na Śląsku ..................................................................................................... 38 Przykład rewitalizacji Kompleks Pałacowo Parkowy w Siemianowicach Śląskich...................... 40 Istota partnerstw strategicznych 46 Cele zrównoważonego rozwoju ....................................................................................................... 50 Metody i wykorzystywane podejścia w procesie rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich 54 Wprowadzenie.................................................................................................................................. 54 Myślenie projektowe z wykorzystaniem Service Design ................................................................ 55 Action Learning 61 Empowerment 64 Propozycje rozwiązań ........................................................................................................................... 67 Urban renewal Co design your P(a)lace ........................................................................................ 67 Akademia Liderów Społecznych 72 Ogrody Możliwości 76 Hostel of Minds................................................................................................................................. 78 Erasmus+ Co design your place 79

2 Od autorów

przedsięwzięć

Złożona rzeczywistość procesów rewitalizacyjnych oraz jej wieloletni przebieg sprzyja pogłębionej refleksji nad jej istotną, możliwościami, ograniczeniami oraz wyjątkowością, gdyż najczęściej mamy do czynienia z nadawaniem obiektom historycznym czy przemysłowym nowego znaczenia i funkcji. W przypadku szeroko omawianej w niniejszej publikacji rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich, jak również przyglądając się innym przykładom, poza wyprowadzeniem obiektów najczęściej ze stanu katastrofy budowlanej i ich odbudową, budowaniem modelu finansowania i realizacji wieloletnich inwestycji czy tworzeniem strategicznych partnerstw umożliwiających doprowadzenie do szczęśliwego końca, mamy do czynienia z dosłownym i metaforycznym przywracaniem ważnych społecznie miejsc do życia. Kiedy dokładniej przyjrzymy się znaczeniom tychże przestrzeni okaże się, że pomimo upływu lat, w naszej zbiorowej pamięcisąto wciąż miejsca pracy, nawiązywaniarelacji, wspólnych spotkań, rodzinnych wspomnień, radości i strat. Dla uproszczenia modelu moglibyśmy je nazwać tylko architekturą czy budynkami, a jednak stanowią istotną część pamięci jednostki i społeczności, do których wracamy, z których czerpiemy i które niejednokrotnie są ważną częścią historii danego miasta czy regionu. Dlatego też przygotowując niniejszą publikację postanowiliśmy przyjrzeć się rewitalizacji z różnych punktów widzenia. Pierwszym spojrzeniem jest pryzmat architektury i urbanistyki zaprezentowany w artykule pt.: „Rewitalizacje szanse i wyzwania – historia i przyszłość – dziedzictwo i współczesność”. Kolejną perspektywą jest rewitalizacja społeczna ze swoim podłożem teoretycznym i praktycznym, którą coraz częściej wzbogacają opisane w rozdziale „Metody i wykorzystywane podejścia w procesie rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich”, takie jak: myślenie projektowe (design thinking i service design) dające m.in. narzędzia potrzebydoposzukiwaniainnowacyjnychrozwiązańiusługuwzględniającychrzeczywisteludzi,możliwościfinansoweikonteksty danego wyzwania projektowego, empowerment czyli zwiększanie poczucia wpływu grup i jednostek na ich życie społeczne oraz włączanie ich w działania na rzecz własnej społeczności, action learning, czyli podejście do rozwoju społecznego i organizacyjnego poprzez angażowanie ludzi w uczenie się na podstawie podejmowanych przez nich prób zmiany stanu rzeczy.

Głównym studium przypadku uczyniliśmy Kompleks Pałacowo Parkowy wSiemianowicachŚląskich,zewzględunawspółpracę autorówzwłaścicielemobiektu, dostęp do danych oraz ciekawe połączenie założeń biznesowych, architektonicznych i społecznych. Jednocześnie postanowiliśmy opisać wykorzystywane przez nas metodologie oraz przykłady wypracowanych dzięki nim rozwiązań i usług, które znajdują się w ostatniej części niniejszej monografii.

kompleksową

3 Żadna rewitalizacja nie zostałaby skutecznie przeprowadzona, gdyby nie najwytrwalsi twórcy i architekci jej sukcesu. Prosta i ustawowa definicja, która mówi o „procesie wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzonywsposób kompleksowy,poprzez zintegrowanedziałaniana rzeczlokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji” (USTAWA z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji), nie oddaje nawet części zjednoczonych starań i wysiłków zróżnicowanych instytucji, ekspertów, specjalistów, menedżerów, aktywistów, mieszkańców, miłośników i pasjonatów. To właśnie CI wyjątkowi ludzie, ich zapał, wiedza, umiejętności, wytrwałość, pomysły, współpraca i pozyskany kapitał rewitalizują miejsca przywracając je do życia dla nas i dla przyszłych pokoleń. W tym miejscy chcielibyśmy podziękować wszystkim zaangażowanym w działania na rzecz rewitalizacji, przede wszystkim architektury Śląska skąd pochodzimy, szczególnie tej wartościowej historycznie i kulturowo. To dzięki Waszej pracy budujemy pomost pomiędzy przeszłością i przyszłością w oparciu miejsca, dla których warto pracować i o których warto pamiętać.

mieszkalno usługowe, inwestycje te zakończyły się dużym sukcesem. Nie tylko na Śląsku ale i w Warszawie (dawna Elektrownia Powiśle), w Łodzi (Manufaktura), w Poznaniu (Stary Browar), w Gdańsku (Wyspa Spichrzów) ambitne realizacje (np. Młyn Żytni w Szamutułach adaptacja na mieszkania i usługi) doprowadzające do odnowienia dawnej struktury z ciekawymi propozycjami rozbudowy.Stałysięulubionymmiejscamidozamieszkania, wynajęcia biura, spędzenia wolnego czasu w pasażu handlowo gastronomicznym. Obecny czas jest okresem docenienia możliwości jakie dają obiekty poprzemysłowe. Prawie każde miasto na Śląsku posiada wiele przykładów interesujących rewitalizacji. Wiele miast planuje kolejne inwestycje wykorzystując jeszcze dość spory potencjał w tym zakresie (np. Zabrze, Gliwice, Ruda Śląska, Mikołów). Dużym atutem obiektów poprzemysłowych są na ogół bardzo dobre lokalizacje, często w samych centrach miast.Wynikatozfaktu,żeprzemysł ijegoinfrastruktura dała początekwielumiastom. Były to obiekty centrotwórcze. Wokół nich powstawały osiedla pracownicze, usługi, a w dalszej kolejności funkcje miejskie (urzędy, kościoły, główne place i ulice, itd.). Gdańsk jest interesującym przykładem jak w obecnym czasie uwolnienie części starówki dla nowych realizacji doprowadziło do niezwykłego bumu inwestycyjnego. Odnawiane są kolejne spichlerze, uzupełniane pierzeje zabudowy, wykreowano

Rewitalizacje – szanse i wyzwania – historia i przyszłość – dziedzictwo i współczesność. Śląsk region tradycji, nowoczesnej architektury i rewitalizacji. Śląsk jest niezwykłym regionem o ciekawej historii oraz szczególnej tradycji. „Kolory” Śląska stanowią zarówno zakłady przemysłowe, charakterystyczne wieże wyciągowe kopalni, dawne osiedla górnicze, a także ciekawe realizacje współczesnej architektury oraz przestrzenie publiczne [8]. Śląsk jest obecnie obszarem dużego adaptacjęZmiejskichidlanagromadzeniaobiektówpoprzemysłowych.Częśćznichwyburzonouwalniającdziałkinowychinwestycji,wybraneobiektydoczekałysięprzekształceniananowefunkcjedostałydrugieżycie.Wciągulatwzrosłatakżeświadomośćmieszkańców,władzorazprojektantówwzakresiedocenieniaobiektówpoprzemysłowych.obserwacjiwynika,żewwielumiejscachwPolscegdziezdecydowanosięnahalpoprzemysłowychnanowefunkcjebiurowo

4 Dr hab. inż. arch. Klaudiusz Fross, prof. PŚ

rozwiązaniami

Ryc. 1. Region Śląska to tradycja i współczesność wyrażona w architekturze (foto: K. Fross 2019) Śląska Szkoła Badań Jakościowych. Śląsk nadal jest także ważnym ośrodkiem rozwoju techniki oraz innowacyjnej nauki. Tutaj ponad 20 lat temu powstała Śląska Szkoła Badań Jakościowych w Architekturze. Utworzona na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej. Przez lata członkowie Szkoły wypracowali autorskie metodologie wykonywania ocen budynków Badaniaiotoczenia.Ocenyjakościowewtrakcieużytkowaniawskazująmankamentyobiektów.przedprojektowezabezpieczająprzedpopełnieniembłędów.Wsparciedziałań biznesowych i projektowych badaniami gwarantuje sukces inwestycji. Autor od lat jest propagatorem projektowania z wykorzystaniem badań jakościowych oraz modelu architekta badacza [2]. W projektowaniu prezentuje podejście managerskie. Opracował autorskie metody badań przedprojektowych z wykorzystaniem badań jakościowych obiektów o podobnej funkcji i badań weryfikacyjnych po zrealizowaniu obiektu. Stosowanie tych metod gwarantuje obniżenie ilości błędów projektowych, spełnienie priorytetów biznesowych, wysoką efektywność wykorzystania przestrzeni, ekonomikę rozwiązań, niskie koszty eksploatacji, konkurencyjność obiektu oraz spełnienie wymagań i potrzeb użytkowników. Opisane w monografii: „Badania jakościowe w projektowaniu architektonicznym na wybranych przykładach” (2012) [1]. Autor planów finansowych i biznes planów nowych inwestycji oraz programów naprawczychdlaobiektównierentownych. Nawielukonferencjachorazwpublikacjach wielokrotnie prezentował autorskie „12 złotych zasad udanej rewitalizacji” [6], [7]. Rewitalizacje drugie życie i atrakcyjne przestrzenie publiczne. Celem każdej inwestycji, w tym także rewitalizacji jest spełnienie potrzeb i oczekiwań przyszłych użytkowników. Może to się odbyć w różnych aspektach jakościowych (jakości technicznej, funkcjonalnej, organizacyjnej, behawioralnej, ekonomicznej). Rewitalizacje przebiegają w ramach wielu ograniczeń, programów

5 ciekawą rodzimą architekturę współczesną. Połączenie tradycji z nowoczesnymi w charakterze miejsca daje niesamowite efekty.

Na podstawie badań autor stworzył prostą i oczywistą listę o nazwie: 12 złotych zasad udanej rewitalizacji. Lista ta zdaniem autora przedstawia następujące po sobie elementy konieczne do przeprowadzenia podczas planowanej rewitalizacji. Po raz pierwszy zaprezentowano na Forum Budownictwa (ŚIB) w Katowicach (2015).

11 Publikuj i pokaż innym dobry przykład.

12 Planuj kolejną rewitalizację [6], [7].

4 Zaprezentuj użytkownikom (mieszkańcom) wyjaśniaj, słuchaj uwag, sugestii, ustalaj wspólne stanowisko, spełniaj oczekiwania, wprowadzaj poprawki, korekty.

5 Projektuj ściśle wg koncepcji.

3 Zleć program i koncepcję.

8 Zrób otwarcie, happening, zaproś użytkowników (mieszkańców) rola edukacyjna.

6 Dopnij budżet i zaplanuj realizację, opracuj harmonogram rewitalizacji.

10 – Ciesz się dobrą rewitalizacją

Wymieniony zestaw 12 punktów zawiera elementy oczywiste, ale niestety nie zawsze w pełni realizowane. Każdy element zdaniem autora jest istotny. Szczególnie punkt 2 badania jakościowe. Należy podkreślić, że nie można w rewitalizacjach od razu przejść do projektowania. Cała istota rewitalizacji tkwi właśnie w fazie wstępnej – badaniach (zgodnie z zasadą Research by Design and Design by Research), czyli projektowanie

Przemyśl cel i finansowanie.

7 Realizuj wg projektu.

6 konserwatorskich, obowiązujących przepisów budowlanych czy posiadanych możliwościfinansowych. Projektrewitalizacjinależydobrzeprzygotować.Rewitalizację opieramy zawsze o rzeczywistą wiedzę na temat obiektu, dzielnicy, osiedla ... Często utarte poglądy w zakresie potrzeb mogą nas zmylić. Jedynie faza wstępna, badawcza polegająca na dobrym rozpoznaniu faktycznego stanu aktualnego, prawdziwych potrzeb i oczekiwań mieszkańców, a także potencjalnych możliwości daje wiarygodne informacje. Z tego powodu wszelkie decyzje inwestycyjnerewitalizacjinależyrozpocząć od przeprowadzenia profesjonalnych ocen jakościowych z analizą potencjału nieruchomości. Poprzez oceny jakościowe pozyskuje się zestaw informacji ze środowiska zbudowanego i od jego użytkowników. Na podstawie analizy otrzymanych wyników, wyciągniętych wniosków można sformułować prawidłowe wytyczne do programu i projektu rewitalizacji. Reszta to rozwiązania szczegółowe, odpowiedź projektantów za pomocą posiadanych umiejętności, wiedzy technicznej i dostępnych środków [6].

12 złotych zasad udanej rewitalizacji (Fross K., 2015):

9 Monitoruj, obserwuj, wyciągaj wnioski, uzupełniaj o badania obserwacyjne, poprawiaj, dodawaj.

2 Rozeznaj potrzeby zleć badania jakościowe, włącz użytkowników (mieszkańców) partycypacja.

Pomijanie fazy badań, programowania i koncepcji zwiększa ryzyko powstania obiektu nie spełniającego potrzeb i oczekiwań, a także mniej efektywnego. Czy wtedy pomimo ciekawej architektonicznie realizacji można mówić o sukcesie?

Wybrane przykłady rewitalizacji i konserwacji zabytków Zabrze, Gdańsk, Wenecja, Malbork, Mirów, Ogrodzieniec, Siemianowice Śląskie, Gliwice.

Jak wcześniej podkreślono rewitalizacje stają się powszechnym działaniem dającymnoweżycieopuszczonymobiektom,dzielnicom,terenomzdegradowanym czy zapomnianym zabytkom itp. Nowe funkcje dają też nową jakość, ale również oddziaływają na sąsiedztwo, podnoszą jakość najbliższego otoczenia. W dalszej części autor analizuje wybrane, ciekawe przykłady udanych rewitalizacji i konserwacji. Przykłady dobrano w sposób pokazujący różne skale oraz problemy. Omówione są rewitalizacje: szybu kopalnianego w mieście poprzemysłowym (górniczym) Zabrze, całego kwartału na starówce Gdańska, fabrycznego obiektu w Wenecji na wyspie Giudecca, strefę turysty przy zamku Malbork, zamki Mirów i Bobolice w Jurze Krakowsko Częstochowskiej, pałac w Siemianowicach Śląskich, a także w mini skali wnętrze w kamienicy w Gliwicach. Gdańsk i Wenecja są miastami turystycznymi z ciekawą historią i zabytkową architekturą. Zabrze jest miastem przemysłowym Górnego Śląska, miastem, które z ośrodka przemysłu wydobywczego (kopalnie węgla kamiennego) staje się miastem turystyki poprzemysłowej. W każdym wymienionym miejscu rewitalizacja przebiega w inny sposób. Ale zawsze dotyczy zdegradowanej tkanki miejskiej, zespołu lub pojedynczego obiektu, której nadaje się nowe funkcje i przywraca do nowego życia. Duży sukces w wielkimi problemami w uzgodnieniach konserwatorskich to zamki Mirów i Bobolice. Siemianowice to przykład adaptacji rozbudowy dawnego pałacu Donnersmarcków na nowe funkcje komercyjne i publiczne, co uratowało obiekt od samoistnego zniszczenia (zawalenia się).

7 z wykorzystaniembadań, prawidłowe rozpoznanie problemówdorozwiązania, potrzeb i celów rewitalizacji [6]. Badania pomocne przy rewitalizacjach. Ponieważ autor artykułu prezentuje Śląską Szkołę Badań Jakościowych zwraca szczególną uwagę na znaczenie badań jakościowych przedprojektowych w projektowaniu ze szczególnym uwzględnieniem rewitalizacji. Dobrze przygotowawcza faza badawcza jest gwarantem spełnienia potrzeb użytkowników zrewitalizowanych obiektów i przestrzeni [1], [2], [4]. Autorską metodologię ocen jakościowych opisano w pozycjach literaturowych [1], [2]. Natomiast problemy wynikającezniestosowaniabadańwprojektowaniupodanowpublikacjach[3],[5],[6]. Można stwierdzić, że istota rewitalizacji tkwi właśnie w fazie wstępnej, czyli w odpowiednio wykonanych badaniach, prawidłowym rozpoznaniu problemów do rozwiązania, potrzeb i celów rewitalizacji. Poparte badaniami decyzje są bardziej uzasadnione, a ryzyko popełnienia błędu zostaje zmniejszone do minimum. Można zadać pytanie, czy powszechnie wykonuje się badania przedprojektowe dla planowanych inwestycji? Czy raczej od razu zlecane jest wykonanie projektów?

ObecnieZabrzeposiada

dla turystów dwa niezwykle interesujące obiekty podziemne: Kompleks Kopalnia Guido, Kompleks Sztolnia Królowa Luiza oraz Park 12C. Kopalnie udostępnionozwiedzającymtworzącliczneatrakcjeturystyczne. WKopalniGuidopoza trasą zwiedzania i poczucia klimatu pracy górników można odbyć spotkanie w podziemnej sali konferencyjnej. Niedawno otwarta Sztolnia Królowa Luiza oferuje zwiedzanie piesze, a następnie najdłuższą w Polsce trasę wodną łodziami. Zadbano także o przestrzenie publiczne na powierzchni w tym atrakcje dla dzieci np. ”Bajtel Gruba” mini kopalnia plac zabaw edukacyjnych, labirynt kamienny, miejsca piknikowe. Są to priorytetowe inwestycje miejskie. Miasto w rewitalizacji widzi szansę nadalszyrozwój. Ciekawymprzykłademjesttakże obiektdawnegoszybukopalnianego „Maciej” zrewitalizowany przez inwestora prywatnego. W szybie zorganizowano, restaurację, sale spotkań, galerię, sklep, centrum turystyczne. Zachowano historyczną bryłę dodając współczesne elementy ze stali i szkła. Szyb uzyskał również atrakcyjne oświetlenie nocne. Trzeba przyznać, że gdyby nie Zabrze to nie było by możliwości poznania osobiście zjeżdżając na dół do kopalni zarówno historii jak i obecnej pracy w górnictwie węgla kamiennego.

udostępnione

W zakresie oceny obiektów zaprezentowano autorskie opinie i wnioski autora. Wszystkie fotografie wykonał autor. Zabrze rewitalizacje dawnych kopalni tworzą miasto zabytków techniki. Zabrzetotypowe górniczemiasto Górnego Śląska,które powoliprzekształca się zmiastaprzemysłowegowośrodekturystykipoprzemysłowej.

9 Ryc. 2. Kopalnia muzeum Kompleks Kopalnia Guido, Zabrze. Szyb, chodnik, ściana z obudowami kroczącymi, wagoniki transportowe pracowników, podziemna sala konferencyjna i uczestnicy multikonferencji DREAM Silesia Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej. (foto: K. Fross 2019)

10 Ryc. 3. Kompleks Sztolnia Królowa Luiza oraz przestrzeń publiczna Park 12C, Zabrze. Labirynt kamienny. (foto: K. Fross 2019)

Ryc. 4. Restauracja - szyb „Maciej”, Zabrze. (foto: K. Fross 2017) Gdańsk – rewitalizacje w połączeniu z nowymi realizacjami tworzą rozwój miasta. Rewitalizacja Gdańska dotyczy ścisłego Starego Miasta z piękną starówką. Rewitalizacja odbywa się obecnie w dwóch równoległych i uzupełniających się kierunkach. Pierwszy to adaptacje dawnych spichlerzy zbożowych, a drugi to wprowadzenia do historycznej tkanki jako uzupełnienie kwartałów urbanistycznych i pierzei ulic nowych obiektów. Nowe funkcje to głównie apartamenty (turystyczne) z funkcjami towarzyszącymi (hotele, usługi, gastronomia, handel). Doskonała lokalizacja daje szczególną wartość inwestycjom. Również charakterystyczna dla Gdańska współczesna architektura nadaje całości nową jakość. Jest to przykład doskonałej symbiozy architektury historycznej i współczesnej. Nowoczesna architektura jest nie tylko uzupełnieniem ale i tłem dla obiektów historycznych, natomiast adaptowane obiekty historyczne nabierają ciekawego charakteru poprzez nowe elementy i detale.

Ryc. 5. Fotografie rewitalizacji starego miasta Gdańska. Nowe inwestycje w sąsiedztwie historycznej zabudowy tworzą wyjątkowy wspólny wizerunek nowoczesnego i rozwijającego się miasta. (foto: K. Fross 2018) Wenecja – rewitalizacja daje nowa jakość. Opisywany zrewitalizowany obszar dotyczy jednego końca wyspy Giudecca, kwartału dawnych budynków poprzemysłowych. Odnowiono elewacje oraz adaptowano budynki na nowe funkcje jak hotel (Hilton), restauracja, centrum SPA, mieszkania, apartamenty turystyczne do wynajęcia oraz przestrzeń wokoło. Odnowione budynki z cegły klinkierowej uzupełniono współczesnymi detalami oraz podświetlono nocą. Szczególnie hotel Hilton ma znaczenie dla całości zrewitalizowanego terenu, nadaje nową jakość przestrzeni i oddziałuje na całość. Z powodu tak prestiżowej inwestycji cała dzielnica uznawana za „biedniejszą” zyskuje i staje się zauważalna. Ma szanse na rozwój i pozyskanie turystów. W sąsiedztwie powstają kolejne adaptacje obiektów poprzemysłowych na apartamenty dla turystów. Jednak zasoby opuszczonych obiektów do adaptacji są ograniczone, niewiele ich już pozostało.

Ryc. 6. Fotografie rewitalizacji terenu wokoło hotelu Hilton, Wenecja. (foto: K. Fross 2018)

17 Malbork, Mirów, Bobolice, Siemianowice Śląskie – zamki i pałace zmagania w zakresie konserwacji zabytków. Wymienione powyżej nazwy zamków i pałaców to nie tylko wielowiekowa burzliwa historia znanych miejsc ale także historia samego procesu rewitalizacji, odbudowy, adaptacji. Obiekty historyczne podczas rewitalizacji mają ścisły nadzór konserwatorski, są realizowane wg zatwierdzonych programów konserwatorskich. Zarówno projektowanie, jak i uzgadnianie oraz realizacje nie są łatwe. Często sukces okupiony jest wieloma problemami, które inwestor musi pokonać. Zdarza się, że następuje rozdźwięk pomiędzy wizją konserwatorską, a pomysłami inwestora, którzy podejmując się rewitalizacji zabytku muszą myśleć przyszłościowo o nowych funkcjach oraz użytkownikach. Takie podejście jest zrozumiałe gdyż zabytki nie jest łatwo utrzymać i tylko biznesowe podejście daje szansę na nowe życie obiektu. Z drugiej strony proces inwestycji i ingerencji w zabytek musi być kontrolowany. Natomiast nie należy bać się nowoczesnych rozwiązań czy nawet rozbudowy zabytkowych obiektów. P sposóbrzecieżkażdykolejnywłaścicielczyinwestormiałprawodozmianirozbudowy.Wtakipałacewciąguwiekówzmieniałysię oraz uzyskiwały nowe elementy (np. wieże, skrzydła, dziedzińce, wnętrza) w stylu danej epoki. Dlaczego często boimy się wprowadzania nowoczesnych elementów obecnej epoki? Rzecz przecież nie w nowoczesnej architekturze (ona z zasady nie jest zła) ale w odpowiednim wzajemnym dopasowaniu, symbiozie elementów architektonicznych, aby nowe podkreślało i uzupełniało historyczne. Z obserwacji i własnych doświadczeń wynika, że są dwa podejścia do konserwacji zabytków. Pierwsze bardzo zachowawcze, wręcz asekuracyjne, z jak najmniejszą ilością ingerencji. Zwolennicy takiego podejścia wolą zachować ruinę niż ją adaptować na nowe funkcje. Druga grupa, która nie boi się wprowadzania nowych i nowoczesnych elementów przy zachowaniu jak największej wartości historycznej. Oczywiście zawsze realizacja musi przebiegać zgodnie z zatwierdzonymi projektami oraz pozwoleniami budowlanymi i konserwatorskimi. Wszyscy pamiętamy dyskusyjną burzę gdy w Paryżu przed Luwrem pojawiła się szklana piramida. Luwr to głośny przykład odważnych działań wprowadzenia nowoczesnej architektury do obiektu zabytkowego. To przykład zarówno bardzo chwalony jak i krytykowany. Rozwiązanie było potrzebne i doskonale rozwiązało wykonaćproblemyprzyjęciaolbrzymiejilościodwiedzających.Oczywiściemożnabyłotozadaniebezpiramidy,takjaktoprzeprowadzonow

Malborku przez obniżenie i wpasowanie nowego obiektu pod względem skali, zastosowanych materiałów elewacyjnych i kolorystyki. Przestrzeń obsługi turysty delikatnie zagłębiona w terenie, z częścią podziemną, doskonale sprawdza się, jest obszerna i komfortowa, posiada wszelkie udogodnienia. Odbudowa zamku w Bobolicach rozpoczęła niezwykły proces i zerwała z przeświadczeniem, że zamki Jury Krakowsko Częstochowskiej muszą na zawsze pozostać trwałymi ruinami, do których jako turyści już przyzwyczailiśmy się. Znamy też doskonale charakterystyczne obrysy ruin zamków jak np. Ogrodzieniec i wręcz nie wyobrażamy sobie jego odbudowę. Ale z drugiej strony czy nie było by ciekawe zobaczyć jak wyglądał w swojej świetności jako funkcjonujące obiekt, do

18 którego wnętrz można by wejść. Odbudowany z dużymi problemami na linii inwestor konserwator zamek Bobolice sprawił niezwykłe ożywienie turystyczne na szlaku Mirów Bobolice. Zamek jest wręcz oblegany. Był również scenograficznym elementem serialu„Korona Królów”. Jednoczeniepojawiłosię wręczoczekiwanieaby Mirów także odbudować. Można zadać konserwatorskie pytanie, czy jest coś złego w odbudowie ruin zamkowych? Czy dobre jest wyłącznie zachowywanie ich obecnego stanu technicznego?Autor uważa,żetakiepodejściejestsłuszne wtedygdyniemachętnego imajętnego inwestora lubśrodkówpublicznychna odbudowę. Oczywiścieprzekazanie obiektu do odbudowy przez inwestora obarczone powinno być odpowiednimi (ale nie niemożliwymi) warunkami koniecznymi do spełnienia. Ryc. 7. Nowoczesna strefa wejściowa do kompleksu zabytkowego zamku Malbork. (foto: K. Fross 2018)

19 Ryc. 8. Zamki: Mirów podczas prac zabezpieczających i odnowione oraz udostępnione do zwiedzania Bobolice. (Foto: K. Fross 2014) Dużo szczęścia miał także dawny pałac Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich. Obecny właściciel zakupił go dosłownie w ostatniej chwili. Gdyby poczekać jeszcze kilka lat to funkcjonujący w okresie powojennym obiekt, popadły w ruinę w okresie 10 lat bezczynności poprzedniego właściciela dosłownie zniknął by z powierzchni. Przejęty przez nowego właściciela (który kupił obiekt w 2013r.) stan był dosłownie opłakany. Były skrzydła pałacowe, do których ani inwestor, ani projektanci nie mogli wejść ze względów bezpieczeństwa. Nic poza murami nie nadawało się do pozostawienia (wg ekspertyz technicznych). W taki sposób przez poprzednie lata bierności poprzedniego inwestora, decyzje urzędnicze oraz służby nadzorujące chroniono zabytek. Zaplanowaną, nową rewitalizację (wg dokumentacji projektowej i uzgodnień konserwatorskich z 2013r.) rozpoczęto od rozbiórek, wykonania nowych wieńców żelbetowych, następnie stropów, schodów, nowej więźby dachowej z pokryciem blachą aluminiową układaną w karo Wprowadzono nowe funkcje, które określonowbiznes planie(m.in.salabalowanaIp,galeria,kawiarnia, browar,zaplecze kuchenne, sanitariaty itp.) Pałac byłby również doskonałą siedzibą np. dla oddziału Górnośląsko Zagłębiowskiej Metropolii, ze względu na lokalizację w sercu Śląska, dużą ilość parkingów, łatwy dojazd, reprezentacyjny charakter, duży ogród z aleją, dziedziniec,salębalowo okolicznościową, sale wystawowe,gastronomię itp. W trakcie procesu projektowego uzyskano zgodę konserwatorską na uzupełnienie brakującego skrzydła szklaną bryłą. Pałac obecnie jest w stanie surowym zamkniętym z otynkowanymi elewacjami przygotowanymi do nadania ostatecznych kolorów, wstawionyminowymidrewnianymioknamiskrzynkowymi.Najbardziejzaawansowane jest skrzydło pałacowe „B”, w którym zlokalizowano browar rzemieślniczy austriackiej firmy SALM, warzący doskonałe piwo. Przed inwestorami jeszcze sporo prac we wnętrzach, ale konsekwencja działań i dobrze przygotowana dokumentacja projektowa w najbliższym czasie doprowadzi do końca to niełatwe przedsięwzięcie.

22 Ryc. 9. Pałac w Siemianowicach Śląskich od projektu po adaptację na nowe funkcje i rozbudowę o nowe szklane skrzydło Stan istniejący, projekt, browar, wizualizacja wnętrza i model dekoracji sali balowej. Inwestor Inspiration Point S.A., Generalny projektant EURO PROJEKT DR FROSS, architekt dr hab. inż. arch. Klaudiusz Fross, prof. PŚ., współpraca: MAA Studio Bartosz Dworski, wnętrza Widawscy Studio Architektury s.c., konstrukcja Mariusz Czyszek (foto: K. Fross 2018) Gliwice – ciekawy przykład remontu kamienicy w Gliwicach. Sposób w jaki przeprowadzamy rewitalizacje ma duże znaczenie. Ważny jest projekt oraz wrażliwość i wyczucie inwestora oraz przygotowanie projektantów. Istotny jest również początkowy stan techniczny obiektu przejętego do rewitalizacji, pokazujący zakres prac remontowych oraz możliwość odrestaurowania zachowanych elementów. Pokazany na fotografiach przykład (siedziba firmy MR Construction) stanowi ciekawe połączenie odnowionych elementów wnętrza kamienicy z nowoczesnymi rozwiązaniami i kolorystyką. Świetna symbioza starego (odnowione obramienia drzwiowe, parkiet, okna, itp.) z nowym (np. szklane ściany, sufit obniżony, nowoczesne wyposażenie meblowe). Zastosowano współczesne rozwiązania, w połączeniu z wysoką jakością wykonania, dopracowaniem szczegółów oraz dopasowaniem do nowych potrzeb funkcjonalnych. To godny uwagi przykład przemyślanego i zrealizowanego wnętrza biurowego w dawnej kamienicy.

23 Ryc. 10. Zrewitalizowana kamienica mieszkalna na cele biurowe, Gliwice. Siedziba firmy MR Construction. (foto: K. Fross 2018) Wnioski końcowe Wymienione i przebadane przykłady obiektów potwierdzają duże znaczenie rewitalizacji dla współczesnego funkcjonowania i dalszego rozwoju. Poprzez rewitalizacje nie tylko zachowujemy czy ratujemy ciekawe obiekty np. zabytkowe, poprzemysłowe, ale przede wszystkim nadając obiektom nową jakość techniczną tworzymy ciekawe przestrzenie publiczne i funkcje. Z założenia zasadniczym celem rewitalizacji jest spełnienie potrzeb i oczekiwań użytkowników w różnych aspektach jakościowych, przy spełnieniu obowiązujących przepisów budowlanych oraz w ramach posiadanych możliwości finansowych. Każdy projekt, ale szczególnie inwestycję rewitalizacji należy dobrze przygotować. Rewitalizację opieramy o wiedzę na temat obiektu, dzielnicy, czy osiedla. Często utarte poglądy w zakresie potrzeb mogą nas

przewidzenia.

W trakcie prac zabezpieczających czyremontowo budowlanych pojawia sięwieletrudnychdoprzewidzeniawcześniej problemówtechnicznychdorozwiązania na bieżąco. Dzięki odwadze i determinacji inwestorów oraz ambicji zdolnych architektów w ostatnich latach w Polsce powstało wiele godnych uznania adaptacji zamków, pałaców i obiektów poprzemysłowych.

niuprawdziwychpotrzeb i oczekiwań mieszkańców, a także potencjalnych możliwości daje wiarygodne informacje. Z tego powodu wszelkie decyzje inwestycyjne rewitalizacji należy wyników,środowiskanieruchomości.rozpocząćodprzeprowadzeniaprofesjonalnychocenjakościowychzanaliząpotencjałuPoprzezocenyjakościowepozyskujesięzestawinformacjizezbudowanegoiodjegoużytkowników.Napodstawieanalizyotrzymanychwyciągniętychwnioskówmożnasformułowaćprawidłowewytycznedo programu i projektu rewitalizacji. Reszta to rozwiązania szczegółowe przedstawione w projektach budowlano wykonawczych ale w oparciu o uzyskane dane i wytyczne [6]. Rewitalizacje na przykładzie Gdańska i Zabrza stały się motorem napędowym dalszego rozwoju miast. Podobnie w Wenecji zrewitalizowana przestrzeń dała nową jakość, przywróciła miejsce do ponownego użytkowania, uporządkowała przestrzeń pod względem technicznym, estetycznym i funkcjonalnym. We wszystkich przykładach wydobyto piękno budynków z poprzedniej epoki oraz ciekawie uzupełniono o elementy i detale współczesnej architektury. Razem tworzy to spójną architekturę. Podanych 12 zasad gwarantuje przeprowadzenie rewitalizacji spełniającej oczekiwania i potrzeby. Wymieniony zestaw zawiera elementy oczywiste, ale niestety nie zawsze w pełni realizowane. Każdy element zdaniem autora jest istotny. Szczególnie punkt 2 badania jakościowe. Należy podkreślić, że nie można w rewitalizacjach od razu przejść do projektowania. Cała istota rewitalizacji tkwi właśnie w fazie wstępnej – badaniach, czyli projektowanie z wykorzystaniem badań, prawidłowe rozpoznanie problemów do rozwiązania, potrzeb i celów rewitalizacji. Ważne aby pamiętać, że rewitalizacja to nie tylko powierzchowna zmiana estetyki, to kompleksowe i całościowe działania mające na celu spełnienie potrzeb i oczekiwań mieszkańców w różnych aspektach jakościowych (jakości: technicznej, funkcjonalnej, organizacyjnej, behawioralnej i ekonomicznej) [3]. Rewitalizacja to przecież odnowa, przywrócenie stanu pierwotnego, przemiana na lepsze nie tylko w tkance architektoniczno urbanistycznej, zasobach budowlanych ale także na płaszczyźnie społecznej, w świadomości i sercach ludzi, przecież robimy to dla ludzi? Często o tym zapominamy, nie robimy tego aby było ładnie dla samego ładnie. Wizerunek też jest ważny, odbiór miasta, postrzeganie, oraz pretekst do remontu przestrzeni i obiektów. Ale można powiedzieć o udanej rewitalizacji tylko wtedy, kiedy przestrzeń czy obiekt służy mieszkańcom, są im potrzebne, są takie jakie by chcieli. Ponieważ rewitalizacja ma służyć przede wszystkim samym użytkownikom [7]. Warto podkreślić, że przy rewitalizacjach zarówno od projektantów jak i inwestorów wymaga się lepszego przygotowania przedprojektowego, większej determinacji, cierpliwości oraz dużej elastyczności w trakcie realizacji ze względu na wiele uzgodnień czy zmian. Proces rewitalizacji i konserwacji zabytków jest trudny do

24 zmylić. Dlatego fazawstępna,polegającanadobrymrozpozna

1. Fross K.: Badania jakościowe w projektowaniu architektonicznym na wybranych przykładach, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice, 2012.

7. Fross K.: 12 złotych zasad rewitalizacji, w publikacji: Zastosowania ergonomii –Ergonomia w architekturze i urbanistyce, red: J. Charytonowicz, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ergonom., ISSN 1898 8679, ISBN 978 83 63626 08 2, s. 37 45, 2017

4. Fross K.: Badania jakościowe wstęp do udanej rewitalizacji, czasopismo Builder, Biznes, Budownictwo, Architektura, nr 4, PWB MEDIA, kwiecień, 2015, ISSN 1896 0642, s. 62 63, 2015

6. Fross K.: 12 zasad rewitalizacji, czasopismo Builder, Biznes, Budownictwo, Architektura, PWB MEDIA, 2017, ISSN 1896 0642, 2017

5. Fross K., Ujma Wąsowicz K., Wala E., Winnicka Jasłowska D., Gumińska A., Sitek M., Sempruch A.: Architecture of Absurd, Human Computer Interaction, 18th International Conference, HCI International 2016, Toronto, Kanada, 17-22 July, 2016, , published by Springer, 2016

2. Fross K.: Architect researcher as a model combination of research and design practice on examples, in: Advances in Human Factors and Sustainable Infrastructure, editor: Charytonowicz J., Proceedings of the 5th International Conference on Applied Human Factors and Ergonomics AHFE 2014, Kraków, Poland 19 23 July 2014, Las Vegas, ISBN 978 1 4951 2092 3, 2014

3. Fross K., Sempruch A.: The qualitative research for the architectural design and evaluation of completed buildings part 1 Basic principles and methodology, ACEE vol 8, no 3/2015, Silesian University of Technology, str. 13 19, 2015

25 Bibliografia

Rewitalizacja społeczna Piotr Bańczyk O rewitalizacji Pojęcie rewitalizacji kształtuje się w Polsce od początku przemian społeczno gospodarczych zachodzących w ostatniej dekadzie XX wieku. Można stwierdzić, że proces ten trwa, a samo pojęcie ewoluuje i obejmuje coraz to nowe obszary.

8. Fross K., Tymkiewicz J., Winnicka Jasłowska D.: Public spaces for people or not for people?, International Conference on Applied Human Factors and Ergonomics (AHFE), Springer International Publishing, 2018

Mówiąc o początkach działań rewitalizacyjnych w Polsce, Bohdan Skrzypczak wskazywał, że „w pierwszym okresie swoistego „boomu” rewitalizacyjnego uwaga koncentrowała się na renowacji (substancji mieszkaniowej, obiektów zabytkowych, architektonicznie definiowanej przestrzeni publicznej), a więc przede wszystkim na stronie inwestycyjnej” [1]. Działania związane z remontami obiektów i przestrzeni miejskich nie zmieniały jednak sytuacji obszarów zdegradowanych, które dotknięte były zwykle wiele bardziej złożonymi problemami natury społeczno gospodarczej. Ten fakt zauważali również Paweł Kołacz i Piotr Wielgus poszukując podstaw kryzysu polskich miast i sposobów ich rozwiązywania [2]. Zarówno ww. autorzy, jak również cała rzesza socjologów, psychologów, architektów, urbanistów i samorządowców, zwracają uwagę na fakt, iż działania związane z renowacją obiektów, bez spojrzenia na szerszy kontekst społeczny i zmianę funkcjonowania całych obszarów powiązanych z terenami rewitalizowanymi, nie tylko nie zmieniały sytuacji tych obszarów, ale wręcz pogłębiała sytuacje problemowe. Modernizowane obiekty były ponownie niszczone, a mieszkańcy obszarów rewitalizowanych znajdujący się w trudnej sytuacji nierzadko podlegali gettoizacji z uwagi na przenoszenie lokali socjalnych i komunalnych z przestrzeni rewitalizowanych w miejsca, w których następowała kumulacja zjawisk miastom,problemowych.Rewitalizacjaopartaoremontyobiektówiprzestrzeniniesłużyłatakżegdyżbezudziałuspołecznościw prowadzonych procesach zmian nowe funkcje obiektów i przestrzeni często były nieadekwatne do potrzeb społeczności i ekonomicznie nieuzasadnione. Pojawiła się więc konieczność zintegrowania działań infrastrukturalnych, z włączaniem społeczności w procesy zmieniania przestrzeni miejskich, które zainicjowane zostały przez organizacje pozarządowe, takie jak np. Centrum Aktywności Lokalnej czy Forum Rewitalizacji oraz liczne instytucje publiczne. Na taki kierunek działań rewitalizacyjnych wskazywał już blisko 20 lat temu Krzysztof Skalski, gdy opisał rewitalizację jako „połączenie działań technicznych jak np. remonty – z programami ożywienia gospodarczego i działaniem na rzecz rozwiązania problemów społecznych, występujących na tych obszarach: bezrobocie, prze rewitalizacyjnych[4].podnoszeniaiszczególnieponadtospołeczna,funkcjonowaniekompleksowegorewitalizacji”postrzegałstępczość,brakrównowagidemograficznej”[3].JeszczeszerzejtematrewitalizacjiMarekBryx,którywprzedmowiedowydanegow2003roku„Podręcznikastwierdził,że„współczesnerozumienierewitalizacjiwymagaujęciawieluróżnorodnychdziedzin,składającychsięnaorganizmumiejskiego.Sątomiędzyinnymisfery:ekonomiczna,ekologiczna,alerównieżprawna,finansowaiplanistyczna”.Bryxzwracauwagę,że„podejmowanieirealizacjaprogramówrewitalizacjitosprawaistotnanietylkozewzględunapoprawęwarunkówżyciawmiastachjakościprzestrzenipublicznej,alerównieżdlatego,iżjestznaczącymczynnikiemkonkurencyjnościmiastwskaliponadlokalnej,anawetponadnarodowej”Takiespojrzeniepowinnobyćistotnymmotywatoremdorealizacjidziałańuwzględniającymwielośćczynnikówskładającychsięnatenproces.

Podobnie do ustawowej definicji o rewitalizacji mówią dokumenty określające zasady realizacji projektów rewitalizacyjnych finansowanych ze środków Unii Europejskiej. Co więcej, wobec realizowanych w części regionów Polski programów dotacyjnych postanowiono zastosować mechanizm komplementarności projektów, gdzie podstawą realizacji działań infrastrukturalnych jest wskazanie potrzeby i realizacja konkretnych działań społecznych. Przykładowo, w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Śląskiego na lata 2014 2020 realizacja projektu społecznego jest podstawą do ubiegania się o środki na realizację projektów inwestycyjnych w obszarze rewitalizacji, w ramach których finansowane mogą być: roboty budowlane w obiektach poprzemysłowych, powojskowych, popegeerowskich i pokolejowych wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia,

Mając na uwadze podstawowy cel rewitalizacji, którym jest poprawa jakości życia na obszarach poddawanych procesom rewitalizacyjnym warto dokonać analizy celów szczegółowych, do których Piotr Lorens zalicza następujące cele: urbanistyczno architektoniczne związane z remontami, modernizacjami lub rewaloryzacjami obiektów zabytkowych (w tym m.in. mieszkaniowych, poprzemysłowych, powojskowych) wraz ze świadomym kształtowaniem tożsamości kulturowej danego obszaru; techniczne związane z poprawą infrastruktury technicznej i drogowej; społeczne związane z rozwiązywaniem problemów społecznych i przeciwdziałaniem negatywnym zjawiskom społecznym (w tym m.in. patologiom, wykluczeniu społecznemu), a także z poprawą bezpieczeństwa; ekonomiczne związane z ożywieniem gospodarczym, w tym z wspieraniem przedsiębiorczości, rozwoju turystyki i wdrażania projektów prywatnych; środowiskowe – związane z poprawą stanu środowiska naturalnego, likwidacją zanieczyszczeń i emisji, poziomu hałasu” [5]. Integracja tych celów oraz rozwój działań rewitalizacyjnych, doprowadziły do kryzysowegopoz.uchwaleniaUstawyzdnia9października2015rokuorewitalizacji(t.j.Dz.U.z2018roku1398),któratraktujerewitalizacjęjakoproceswyprowadzaniazestanuobszarówzdegradowanych.Procesten,zgodniezzap isami ustawy powinien być prowadzony kompleksowo, z uwzględnieniem działań na rzecz społeczności, przestrzeni i gospodarki. Ważną rolę odgrywa w nim jasne określenie obszaru poddawanego rewitalizacji oraz zaangażowanie możliwie szerokiego grona interesariuszy.

włączaniekluczoweZpunktuwidzeniaprowadzonychdziałańwdefinicjitejwartozwrócićuwagęnaokreśleniaprocesurewitalizacji,którymisą:kompleksowośćprocesu,społecznościorazzwrócenieuwagizarównonawyprowadzanieobszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego, jak i na kwestie gospodarcze, w tym na konieczność późniejszego utrzymania tych miejsc.

1. w ramach projektu dofinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego pn.: „Ogród Możliwości szansą na aktywizację społeczną pałacowychSiemianowicspołecznaizawodowąmieszkańcówSiemianowicŚląskich”,któregocelemjestaktywizacjaizawodowaosóbzamieszkującychobszaryrewitalizowaneŚląskichprzywykorzystaniupotencjałurewitalizowanychobiektóworaz

28 zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym roboty budowlane w obiektach wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, roboty budowlane w zdegradowanych budynkach wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia. Tak więc działania związane z remontami i modernizacją obiektów lub przestrzeni mają charakter uzupełniający w stosunku do działań społecznych, które pełnią wiodącą rolę w rozwiązywaniu zidentyfikowanych problemów. W związku z takimi założeniami rewitalizacja Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich, o którym będzie mowa w dalszej części opracowania prowadzona jest także dwutorowo:

W ramach prowadzonych procesów rewitalizacyjnych istotną rolę odgrywa zaangażowanie w proces podmiotów reprezentujących różne sektory. Idea lokalnego partnerstwa trójstronnego sprzyja kompleksowej realizacji całości procesu

2. w ramach projektu dofinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego pn.: „Rewitalizacja Kompleksu Pałacowo Parkowego Donnersmarcków wraz z terenami przyległymi w Siemianowicach Śląskich” społecznych,zorientowanegonastworzenieinfrastrukturyniezbędnejdorealizacjiprojektówkulturalnych,gospodarczych,edukacyjnychirekreacyjnych oraz rewitalizację zdegradowanego obszaru. Działania obejmujące społeczne aspekty rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich obejmują także inne działania projektowe. Do najistotniejszych należą cykle spotkań z mieszkańcami miasta i regionu, regularne spotkania z młodymi liderami społeczności lokalnej pn.” Twórcza Burza w Pałacu” Cykliczneirealizowanezkwartalnączęstotliwościąspotkaniazekspertamizzakresurewitalizacji.spotkaniauzupełnionesąlicznymidziałaniaocharakterzeincydent alnym, które służą rozmowom o historii miejsca, angażowaniu społecznym i obywatelskim oraz diagnozowaniu potrzeb odbiorców działań Kompleksu Pałacowo Parkowego. Wśród działań angażujących społeczność istotna rolę odgrywają także projekty społeczne,wśródktórychwymienićnależyCo DesignYourP(a)laceiAkademięLiderów Społecznych. Pierwszy z nich włączał w działania związane z projektowaniem usług na obszarze rewitalizowanym społeczność międzynarodową i akademicką. Przedsięwzięcia realizowane w ramach drugiego z projektów służą m.in. budowaniu dokładniejszeproceswokółrewitalizacjispołecznościliderów.Szczegółowyopisprojektówwspomagającychrewitalizacjizamieszczamynakolejnychstronach,abymożliwebyłopoznanieniniejszychdziałań.

z uwzględnieniem czynników urbanistyczno architektonicznych, technicznych, społecznych, ekonomicznych i środowiskowych. Jak podkreślają Piotr Bańczyk i Mateusz Eichner, że mimo, iż „współpraca pomiędzy trzema sektorami w naszym kraju jest wciąż słabo rozwinięta”, ale „pozytywne doświadczenia i dobre praktyki pokazują, że partnerstwo lokalne stało się formą realizacji polityki zrównoważonego rozwoju, ukierunkowanej na rozwiązanie złożonych problemów społecznych przy włączeniu zbiorowości lokalnej w proces decyzyjny dotyczący jej samej” [6]. Współpraca międzysektorowa jest jednym z istotnych czynników sprzyjających rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich. Ważnym elementem prowadzącym do niej było podjęcie przez prywatnego inwestora (Inspiration Point S.A.) współpracy z organizacjami pozarządowymi wspierającymi proces rewitalizacji (Fundacja Stajnia oraz Stowarzyszenie Przyjaciół Pałacu Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich „Pałac Inspiracji”) oraz realna współpraca z samorządami miasta i regionu. Dzięki takiej współpracy możliwe jest nie tylko wspólne planowanie i realizacja komplementarnych działań infrastrukturalnych, ale też budowanie społeczności wokół rewitalizowanego kompleksu oraz realizacja szeregu działań wykraczających poza samą rewitalizację, związanych z szeroko rozumianym rozwojem miasta. Piotr Bańczyk

bezpośrednio

Pojęcie "rewitalizacja" warto odnieść do innych pojęć odnoszących się do działań związanych z naprawą zdegradowanych przestrzeni i obiektów, takich jak remont, modernizacja, czy rewaloryzacja. Na tle tych pojęć "rewitalizacja" wydaje się być działaniem najbardziej kompleksowym. Remont obejmuje bowiem zazwyczaj przywrócenie miejsca do stanu, jaki istniał na początku poprzedniego cyklu eksploatacji. Modernizacja to remont, w ramach którego następuje wprowadzenie nowych elementów podnoszących standard użytkowy przestrzeni lub obiektu. Rewaloryzacja obejmuje za to przywrócenie utraconych wartości architektonicznych i użytkowych w ramach prowadzonych prac remontowych lub modernizacyjnych [7].

W planowanie procesu rewitalizacji siemianowickiego Kompleksu Pałacowo miasta,Parkowegozaangażowanezostałyróżnezespołyskładającesięzarównozmieszkańcówjakrównieżzpotencjalnychużytkownikówtegomiejsca,specjalistówzzakresu

Zróżnicowane podejścia do rewitalizacji na tle modelowych rewitalizacji w Polsce

Trzeci termin określający z nieco innej perspektywy to samo zjawisko to „rehabilitacja”, czyli przywracanie funkcji miejscom i społecznościom. Takie działania możemy zauważyć np. w Goczałkowicach Zdroju, gdzie rewitalizacja budynku Dworca Kolejowego sprawiła, że zaczął on ponownie spełniać swoją funkcję, stając się miejscem oczekiwania na pociąg, podkreślającym uzdrowiskowy charakter miejscowości oraz zapewniającym pasażerom dostęp do informacji turystycznej. Takie

Druga nazwa nadawana procesowi rewitalizacji, z którą spotykaliśmy się podczas wydarzenia związana jest z modernizacją obiektów, nadawaniem im nowych funkcji i przyciąganiem społeczności do korzystania z tych miejsc. Takie działania nazwać można „regeneracją” (odtwarzaniem, odbudową) i ku takiemu nazywaniu procesów rewitalizacyjnych skłania się część środowiska architektów. Tak nazywał rewitalizację m.in. Przemo Łukasik z Medusa Group. Ponadto nazwa ta pojawia się także w tekstach anglojęzycznych, w których na określenie rewitalizacji używane jest angielskie słowo „regeneration”. Taki przebieg ma także rewitalizacja siemianowickiego Kompleksu Pałacowo Parkowego, czy działania prowadzone przez Miasto Dąbrowa Górnicza w Fabryce Pełnej Życia rewitalizowanej fabryce tokarek, która ma pełnić funkcję nowego centrum miasta. Zarówno samorząd miasta Dąbrowa Górnicza, jak również właściciel Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich kładą duży nacisk na aktywne włączanie mieszkańców w proces kreowania rozwiązań planowanych do realizacji w rewitalizowanych przestrzeniach.

30 architektury i rewitalizacji społecznej. W wyniku tych spotkań zrodziła się idea organizacji Międzynarodowego Sympozjum „Urban Reneval Co Design Your P(a)lace”. Prelegenci i uczestnicy wydarzenia, którzy w różnych kontekstach wypowiadali się o rewitalizacji, do jej nazywania używali trzech zbliżonych do siebie pojęć, które w interesujący sposób ukazywały złożoność tego zjawiska.

Pierwsze i zarazem najczęściej padające z ust prelegentów to „rewitalizacja” (łac. re+vita przywrócenie do życia, ożywienie), które obejmuje przywracanie określonych obszarów do życia poprzez modernizację infrastruktury i włączenie działaniaacałysięspołecznościwprocesożywianiamiejsca.ChcączobrazowaćtenproceswartoodwołaćdoprzykładuaktywnościprowadzonychnatereniekatowickiegoNikiszowca,gdzieprocesrozpocząłsięodangażowaniamieszkańcówwdbanieoczystośćosiedla,kolejnedziałaniaspołeczne(edukacyjneibudującespołecznośćlokalną)orazzwiązanezpoprawąinfrastrukturybyłyichnastępstwem.Działanianaterenie osiedla zapoczątkowali pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, którzy w osiedla.społeczności,plakatów,zaangażowaliramachrealizacjiProgramuAktywnościLokalnejwidzącpotrzebylokalnejspołecznościmieszkańcówwoczyszczaniezabytkowejprzestrzenizezniszczonychogłoszeńinapisówszpecącychmury,codoprowadziłozarównodointegracjijakrównieżdowłączaniainnychpartnerówwdbanieojakośćprzestrzeniDziśosobyinicjującepierwszedziałanianatymterenieprowadzą

stowarzyszenie Fabryka Inicjatyw Lokalnych, które organizuje nie tylko aktywności adresowane do społeczności osiedla, ale również wydarzenia mające zasięg ponadregionalny (np. Jarmark na Nikiszu).

wane przez

przywróceniefunkcjiwidaćtakżewyraźniewdawnychhalachfabrycznych w Cieszynie, produkcyjnychproceswktórychFundacjaByćRazemutworzyłapracowniewarsztatowe,wktórychnastępujeaktywizacjizawodowejosóbwykluczonychspołecznieorazfunkcjonujekilkaiusługowychspółdzielnisocjalnych.Działaniarealizo

rewitalizacje – przykłady z Kopenhagi Chcąc przedstawić „modelową” rewitalizację (w rozumieniu taką, która może stanowić inspirację, przykład dla innych) warto powołać się na znakomity i niejednokrotnie doceniany już przez autorów przykład miasta Kopenhaga w Danii. Rewitalizację Kopenhagi można analizować na wielu płaszczyznach, jednak warto przyjrzeć się kilku szczególnym inicjatywom i projektom w obrębie miasta, które skierowane były do społeczności lokalnej. Superkilen Superkilen to rewitalizacja w centrum kopenhaskiej dzielnicy Nørrebro, obejmująca powierzchnię 39 tys. m2. Nørrebro jest najbardziej międzynarodową dzielnicąmiasta,gdziemieszasięprzeszło60kulturinacji.Projektstworzonyprzeztrzy pracownie – TOPOTEK 1, BIG Bjarke Ingels Group i Superflex, ma na celu czerpanie z tej wielokulturowości i zapewnienie mieszkańcom przestrzeni do zaznaczenia i wyrażenia

Modelowe

“Być Razem” zauważone zostały przez kapitułę Nagrody Polskiej Rady Biznesu, która w 2013 roku nagrodziła Mariusza Andrukiewicza prezesa Fundacji w kategorii “Działalność Społeczna”. Wiele polskich miast i miejscowości może poszczycić się wyjątkowymi procesami rewitalizacyjnymi. Poza wymienionymi powyżej na szczególną uwagę jestzasługująm.in.działaniamającenaceluzmianęobliczacentrumŁodzi,którychlideremsamorządmiasta,czyzainicjowanaprzezStowarzyszenie“Bałt”rewitaliz acja przekształcającpodstawświętokrzyskiejmiejscowościBałtów,wktórejmieszkańcywłasnymisiłamistworzyliodjednoznajwiększychwPolscecentrówrozrywki(JuraParkBałtów),ubogąiborykającąsięzestrukturalnymbezrobociemgminęwatrakcję turystyczną odwiedzaną przez ponad pół miliona turystów rocznie oraz dającą pracę większości mieszkańców.

Fundację

Julia Koczorowska

32 swojej tożsamości[9].

Projekt Superkilen wykorzystuje architekturę jako narzędzie do tworzenia przeżyć, aktywności fizycznej i spotkań lokalnej społeczności. W obrębie całej zrewitalizowanej przestrzeni wydzielone zostały trzy strefy, spełniające różne funkcje: czerwona to teren do uprawiania sportów, czarna miejsce do pikników i gier, oraz zielona park zabaw dla dzieci i trawniki. Trzy place koncentrują większość wydarzeń sportowych i kulturalnych dzielnicy. Poświęcenie ścieżkamłodychreprezentantówznacznejczęściprzestrzeninamiejscedoaktywnościfizycznejstanowićmapomostdlaróżnychkultursportjestuniwersalny,ponadpodziałami,angażujeistarszych.Naterenieparkuznajdująsięrównieżboiska,obiektysportowe,rowerowa.Towszystkootoczo

ne mocnymi kolorami i geometrycznymi kształtami placu tworzy mocną, dynamiczną przestrzeń. Najciekawszym jednak elementem skwerów są symboliczne obiekty, które znajdują się na ich terenie – to meble miejskie i inne elementy kulturowe z przeszło 50 krajów, a także odpowiednio zaprojektowane neony i billboardy. Znajdziemy więc tu czynaprzykładangielskiekoszenaśmieci,gdańskiewłazyuliczne,zjeżdżalnięzCzarnobyla,figurębykazHiszpanii.Pięćgruposóbskładającychsięzprojektantówisamych mieszkańcówNørrrebro,pojechałodoPalestyny,Hiszpanii,Tajlandii,TeksasuiJamajki, abyosobiściewybraćiodebraćszczególnieobiekty(np.ringdo walkmiejskich,głośniki czy ziemię z Palestyny)[10]. Obiekty te ułatwiają komunikację i rozumienie dla różnych kultur, poprzez wspólne zaangażowanie w tworzenie miejskiej przestrzeni. Zdjęcie 1: Superkilen autorzy: BIG Bjarke Ingels Group, Topotek1 i Superflex, zdjęcie: Iwan Baan Źródło 1: Architektura.info https://architektura.info/architektura/polska_i_swiat/superkilen

33 Zdjęcie 2: Superkilen autorzy: BIG Bjarke Ingels Group, Topotek1 i Superflex, zdjęcie: Hanns Joosten Źródło 2: Architektura.info https://architektura.info/architektura/polska_i_swiat/superkilen Zdjęcie 3: Superkilen autorzy: BIG Bjarke Ingels Group, Topotek1 i Superflex, zdjęcie: Iwan Baan Źródło 3: Architektura.info https://architektura.info/architektura/polska_i_swiat/superkilen Absalon Absalon to dawny kościół, który „służy” obecnie jako tzw. Folkehus dom społeczności, stanowiąc miejsce spotkań mieszkańców nie tylko dzielnicy Vesterbro wktórejleży,aleidlainnychosóbspragnionychwspólnegospędzaniaczasu.Głównym

34 celem twórców Absalon jest, jak mówią, łączenie mieszkańców Kopenhagi wszystkich generacji i nacji. Flagowym wydarzeniem organizowanym przez Absalon jest wspólna kolacja, serwowana każdego dnia o tej samej porze, kiedy goście siadają razem przy długich stołach wyciągniętych na wolną przestrzeń przed budynkiem i dzielą się posiłkiem w przystępnej cenie. Historia Absalon jako domu społeczności rozpoczęła się w 2013 roku, kiedy MinisterKulturypodjęładecyzjęozamknięciu6kościołówwKopenhadze.Rokpóźniej, Lennart Lajboschitz (założyciel sieci sklepów Flying Tiger Copenhagen) kupił budynek i zdecydował się na przekształcenie go w centrum kultury dla mieszkańców dzielnicy[11]. Razem z biurem architektonicznym Arcgency i artystą Tal R, dokonali przemiany kościoła w kreatywną przestrzeń kulturalną. Dzisiaj miejsce jest chętnie odwiedzane nie tylko przez mieszkańców dzielnicy, dzięki przytulnej i domowej atmosferze dobrze czują się tam wszyscy. Jaskrawe kolory wewnątrz kontrastują z surową bryłą budynku, pasują jednak do dynamicznego charakteru aktywności dziejących się w środku. Absalon oferuje całą gamę zajęć dla odwiedzających, od pokazów filmów i zajęcia jogi, przez warsztaty rękodzieła, po wspólne śpiewanie i teatr improwizacyjny. Zdjęcie 4: Folkehuset Absalon Źródło 4: Asaga, En social platform for de gode historier, https://asaga.io/s/folkehuset absalon faelles dagligstue i den tidligere kirke Student & Innovation House Student & Innovation House w Kopenhadze jest rewitalizacją wyjątkową pod &stykucośichpotrzebęwielomawzględami.Zostałaonazainicjowanaprzezgrupęstudentów,którzyzauważylimiejsca,którebędzie„domem”dlastudentówzuczelnizcałegomiasta,gdzieróżnorodnawiedza,doświadczeniaipomysłybędąmieszaćsięzesobąitworzyćwyjątkowego.Dotejporystudenci11uczelniwKopenhadzeniemieliwielumiejscaniwspólnychprzestrzeni,gdziemoglibyrazemdziałać.InicjatorzyStudentInnovationHousechcielistworzyćplatformęłączącąnietylkoróżnychiobcychsobie

z Copenhagen Business School w kilka lat zebrało środki na zakup pięknego nieużytkowanego już budynku komendy policji z 1902 roku w sercu Kopenhagi remontemorganizacjiiprzekształceniegowprzestrzeńnastudenckądziałalność[12].Cociekawe,działalnośćiaktywizacjastudentówrozpoczęłasięnadługoprzedplanowanymsamegobudynku.Pierwszeprojektyzrodziłysięjuż w 2017 roku i przez dwa kolejne lata studenci pracowali w nieprzekształconych jeszcze przestrzeniach, adaptując je na bieżąco do swoich potrzeb. Taka organizacja pracy nie była przypadkowa inicjatorzy Student & Innovation House wyszli z założenia, że muszą zobaczyć, jak żyje „dom” i jego „mieszkańcy”, aby wykreować projekt architektoniczny odpowiadający na potrzeby i przetestowane zachowania jego późniejszych użytkowników. Wiosną 2019 roku budynek został zamknięty i wyłączony z użytku na czas remontu, którego zakończenie planowane jest na wrzesień 2020 roku. Od powstania organizacji, jedną z głównych wartości, jakimi kierowali się założyciele, był zrównoważony rozwój. Student & Innovation House realizuje go na kilku płaszczyznach – zarówno w projektowaniu rewitalizacji budynku, jak iwinicjowanych projektach. Jednym znajgłośniejszych inicjatywStudent&Innovation House jest program Sustainability Influencers[13]. W ramach programu zostało wyłonionych 21 studentów ambasadorów, którzy mają za zadanie promowanie Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ wśród różnych sektorów. Ci młodzi ludzie chcą mobilizować, angażować i umożliwiać młodzieży działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju. W ramach Student & Innovation House organizowanych jest również wiele pomniejszych projektów i wydarzeń wokół idei zrównoważonego rozwoju takich jak hackathony (wydarzenia podczas których uczestnicy stają przed zadaniem rozwiązania określonego problemu w określonym zwykle krótkim czasie), warsztaty „upcyclingu” ponownego wykorzystania odpadów do zrobienia czegoś użytecznego w duchu gospodarki obiegu zamkniętego, czy udziału studentów w panelach dyskusyjnych o tematyce zrównoważonego rozwoju.

roku przez pięciu ambitnych studentów

z sektora prywatnego, publicznego, i obywatelskiego, wypracują zrównoważony, pozytywny wpływ na Stowarzyszeniespołeczeństwo.założonew2013

35 wdotejporystudentów.Ichwizjąjeststworzenieinnowacyjnejiangażującejorganizacji,ramachktórejstudencirazemzeświatowejklasynaukowcamiipodmiotami

36 Zdjęcie 5: Wejście Student & Innovation House. (Photo: David Fulop) Źródło 5: CBS WIRE, https://cbswire.dk/student innovation house itching ideas/ Zdjęcie 6: Drzwi wejściowe do Student & Innovation House (Photo: David Fulop) Źródło 6: CBS WIRE, https://cbswire.dk/student innovation house itching ideas/

[5] Lorens P., 2010, Rewitalizacja miast. Planowanie i realizacja, Politechnika Gdańska, Wydział Architektury, Gdańsk, 11. [6] Bańczyk P. i Eichner M., Czar Partnerstw. Tworzenie partnerstw i zarządzanie nimi, Dom Współpracy Polsko Niemieckiej, 2011, 18 [7] Markowski T., Stawasz D. i Sikora D. A., Polityka mieszkaniowa obszaru cele i instrumenty, Zintegrowany Program Rewitalizacji Obszaru Centralnego Łodzi, 2005 [8] Chądzyńska, E., Rewitalizacja zdegradowanych przestrzeni miejskich – studia przypadku, Studia miejskie, tom 17, 2015. [9] [11][10]https://architektura.info/architektura/polska_i_swiat/superkilenArchitektura.info,Superkilen,BjarkeIngelsGroup,https://vimeo.com/140810327Copenhagenchurchnowavibrantcommunitycenter, Troldekt A/S, [13][12]Absalonhttps://www.troldtekt.com/News/Themes/Multi_purpose_cultural_centres/Article_Student&InnovationHouse,https://studenthouse.dk/aboutdetail/#organizationSustainabilityInfluencers,http://sdgadvocates.dk/

37 Bibliografia [1] Skrzypczak B. (red.): Rewitalizacja społeczna od aktywizacji do rozwoju lokalnego, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom, 2012, s. 6. [2] Kołacz P. i Wielgus P.: Przepis na rewitalizację, Fundacja dla Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, 2015, s. 5. [3] Skalski K., 2000, Rewitalizacja starych dzielnic miejskich, [w:] Z. Ziobrowski (red.), (GTZ)procesów[4]Kraków,Odnowamiast:rewitalizacja,rehabilitacja,restrukturyzacja,IGPiKOddziałwKrakowie,33.Podręcznikrewitalizacji.Zasady,proceduryimetodydziałaniawspółczesnychrewitalizacji,2003,DeutscheGesellschaftfürTechnischeZusammenarbeitGmbh,UrządMieszkalnictwaiRozwojuMiast,Warszawa,7.

Rewitalizacja Kompleksu Pałacowo-Parkowego w Siemianowicach Śląskich Anna Bielak-Dworska

Konteksty rewitalizacji na Śląsku Chcąc poznać szczegółowo proces rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich konieczne jest zagłębienie się w regionalne uwarunkowania zarówno geograficzne, historyczne, jak i społeczno gospodarcze mające wpływ na ten złożony proces. W XXI wieku województwo śląskie utraciło wiele swoich walorów społecznych, urbanistycznych czy ekonomicznych. Historyczne centra górniczo-przemysłowe w odpowiedzi na wyczerpywanie się zasobów, zanieczyszczenie środowiska, wzrost kosztów pracy czy postęp technologiczny, musiały poszukiwać nowych funkcji i podstaw dla lokalnej gospodarki. Stanęliśmy wobec niepokojących danych dotyczących województwa, kiedyś uważanego za „dobrze rozwinięty”, tj.: niekorzystnych perspektyw demograficznych wynikających z ujemnego przyrostu naturalnego, ujemnego salda migracji jak również wyludnienia miast na rzecz wsi [1] wysokiego zanieczyszczenia powietrza (36 z 50 najbardziej zanieczyszczonych pyłami PM10 oraz PM2.5 miast w Europie leży w Polsce, z czego aż 13 znajduje się w obrębie województwa śląskiego [2]) najwyższego udziału terenów zdegradowanych i zdewastowanych w powierzchni regionu w skali kraju [2] problemów społecznych, w tym patologii, objawiających się ze szczególną intensywnością na obszarach objętych programami rewitalizacji, a więc tych dotkniętych restrukturyzacją tradycyjnych gałęzi przemysłu (wskaźnik patologii plasuje Śląsk w końcówce rankingu, na 13 miejscu, razem z województwami lubuskim, pomorskim i zachodniopomorskim [3]). Niniejsze czynniki stanowią jedne z najistotniejszych kontekstów problematyki rewitalizacji. Równie ważnym elementem wartym podkreślenia w przedmiotowym obszarze są zróżnicowane formy finansowania inwestycji i stopień aktywności społecznej. Jak pokazują najlepsze praktyki z Zagłębia Ruhry, oparcie transformacji

39 regionu o partnerstwa publiczno prywatne czy właśnie inicjatywy oddolne, stanowią ogromny potencjał rewitalizacyjny. Niestety w skali kraju możemy mówić jedynie o 13 inwestycjach realizowanych w formule PPP, z czego 3 w województwie śląskim (Mikołów, Katowice, Tarnowskie Góry) [4]. Dodatkowo borykamy się z problemem niskiej aktywności społecznej. „Ranking aktywności społecznej” badający cztery wymiary aktywności społecznej w polskich gminach, przeprowadzony przez pismo zajęłyjestsamorządowe„Wspólnota”,wykazał,żeaktywnośćspołecznawwojewództwieśląskimbardzoniska.Wśródmiastpowyżej100tys.mieszkańców,czteryostatniemiejscamiastaśląskie:Bytom miejsce 39 (ostatnie), Zabrze 38, Sosnowiec 37, Dąbrowa Górnicza 36, a Chorzów miejsce 33. Cztery inne śląskie miasta znalazły się poniżej średniej krajowej. Co więcej, wśród 48 sklasyfikowanych średnich miast (50 100 tys. mieszkańców), aż 11 miast śląskich jest poniżej średniej krajowej [5]. Również ilość organizacji pozarządowych na 1 000 mieszkańców, jest w regionie zbyt niska. Zajmujemy ostatnie miejsce w kraju (1,40 przy średniej 1,95) [6]! Te alarmujące dane pokazują, że istnieje spory deficyt aktywności obywatelskiej mieszkańców Śląska w porównaniu do innych regionów Polski, który ma istotny wpływ na jakość działań podejmowanych na terenach dotkniętych restrukturyzacją. Aktualnie 98 gminnaszegowojewództwarealizujeprogramyrewitalizacji,które mająprzyczynićsiędoodrodzeniaobszarówzdegradowanych[7].Zwiększenieskalijak również zakresu programów rewitalizacji obszarów zdegradowanych wdrażanych w województwie śląskim, ma na celu systemowe wsparcie rozwoju gospodarczego, infrastrukturalnego i społecznego, poprzez podniesienie jakości życia oraz wzmocnienie spójności społecznej w regionie [2]. Tym niemniej jest to zagadnienie sięgające daleko głębiej niż renowacja tkanki materialnej miast. W centrum strefy objętej rewitalizacją musi być człowiek osadzony we wspólnocie lokalnej, żyjący w tym miejscu, pracujący i współpracujący z innymi. Szansą dla skutecznej rewitalizacji jest zatem zwiększenie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i gospodarczym mieszkańców, przedsiębiorców, przedsiębiorców społecznych oraz podmiotów ekonomii społecznej poprzez tworzenie i rozwój partnerstworaz międzysektorowyprzepływ wiedzyidoświadczenia.Na chwilęobecną proces ten jest trudny do przeprowadzenia ze względu na niski poziom aktywności obywatelskiej, anawet brak w podstawowymzakresie zainteresowanianajbliższym otoczeniem własnego zamieszkania [8]. Co więcej, zmiany na obszarach rewitalizowanych są trudne do przeprowadzenia również ze względu na niewystarczające kompetencje przedsiębiorcze wśród liderów organizacji pozarządowych i przedsiębiorców społecznych. Ich rozwój mógłby umożliwić podmiotom ekonomii społecznej stopniowe usamodzielnianie się od długoterminowego finansowania grantowego, a także zapewnić większą trwałość wdrażanych rozwiązań. Większość badanych organizacji non profit w 2016 roku prowadziła wyłącznie nieodpłatną działalność statutową – 70%. Pozostałe 30% prowadziło dodatkowo odpłatną działalność statutową lub działalność gospodarczą. Wskazuje to na niski poziom ekonomizacji sektora i niewykorzystany potencjał do działania w formie przedsiębiorstwa społecznego [9]. Z drugiej strony jak wskazują

Anna Bielak Dworska

40 badania podsumowane w raporcie zatytułowanym: „Przedsiębiorstwo społeczne, innowacje społeczne i przedsiębiorczość społeczna w Polsce: raport krajowy”, opublikowanym przez Uniwersytet Warszawski, rozwój sektora przedsiębiorczości społecznejwpływanapoprawęjakościmechanizmówintegracjiireintegracjimających kluczowe znaczenie dla budowania więzi społecznych oraz tworzenia kapitału ludzkiego [10], które są najbardziej potrzebne na obszarach zdegradowanych. Powyższe dane, a także prowadzone przez właściciela Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich firmę Inspiration Point S.A. wraz z Fundacją Opisspołecznośćrozwiązań.przeprowadzonyszerokichmieszkańców,należą:wspierającychterenieStajniaiStowarzyszeniemPrzyjaciółPałacuDonnersmarckówkonsultacjeidziałanianarewitalizowanegoobiektu,wskazują,żedojednychznajlepszychdziałańprocesyrewitalizacyjne,wszczególnościwobszarzespołecznym,działaniazwiązanezedukacjąprzedsiębiorcząiaktywizacjąspołecznąrozwójmechanizmówprzedsiębiorczościspołecznej,budowaniepartnerstwmiędzynarodowychoraztransferwiedzy.ProcesrewitalizacjimetodąuspołecznionąpozwalanawykreowaniewielunowychWtymceluod2017rokuprowadzonesądziałaniawłączającelokalnąwprocesyrewitalizacyjnezwykorzystaniemmetodologiiServiceDesign.wypracowanychusługznajdujesięwrozdziale“propozycjerozwiązań”.

Przykład rewitalizacji Kompleks Pałacowo Parkowy w Siemianowicach Śląskich

Strategiczny obszar rewitalizacji dzielnic miasta Siemianowice Śląskie tj. wrazŚródmieścieiSrokowiec,odpółnocyswymzasięgiemobejmujeterenParkuMiejskiegozZespołemPałacowoParkowymDonnersmarckówprzyulicyChopina. O rewitalizacji historycznej przestrzeni parku, zabudowy pałacowej i folwarcznej, rozumianej jako korzystne przekształcenie społeczno ekonomiczno architektoniczne zdegradowanego obszaru miasta, możemy mówić od 2014 roku. Wówczas przedmiotem inwestycji stał się remont, adaptacja i rozbudowa kompleksu pałacowo parkowego zlokalizowanego w centrum miasta. Zgodnie z opinią Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach pałac jest jednym z najcenniejszych obiektów tego typu w Polsce. Celem rewitalizacji jest odnowienie społeczne oraz architektoniczne: pałacu, przynależnych terenów parkowych i ogrodowych oraz historycznej zabudowy gospodarczej. Odrestaurowane przestrzenie zostaną

41 przeznaczone na działalność komercyjną i społeczną. Adaptacja obiektu na potrzeby nowych funkcji umożliwi stworzenie przestrzeni otwartej i kulturotwórczej. Ponadto kompleksowo przeprowadzona rewitalizacja infrastrukturalna i społeczna daje szansę na stworzenie wzorcowej inwestycji o ponadregionalnym charakterze, która swoją wyjątkowością przyciągnie miłośników zabytków, i nie tylko, z całej Polski, Europy, a nawet i świata. Zdjęcie 7: Pałac Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich, dawna sala balowa, 2013 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 7: Inspiration Point S.A. Zdjęcie 8: Pałac Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich, dawna sala balowa, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 8: Inspiration Point S.A. Zdjęcie 9: Pałac Donnersmarscków, skrzydło reprezentacyjne, 2013 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 9: Inspiration Point S.A. Zdjęcie 10: Pałac Donnersmarscków, skrzydło reprezentacyjne, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 10: Inspiration Point S.A.

Zdjęcie 11: Skrzydło reprezentacyjne od strony zachodniej, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 11: Inspiration Point S.A. Rewitalizowany kompleks pałacowo parkowy w Siemianowicach Śląskich jest wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/1289/82. Budowę tego historycznego założenia zapoczątkował w XVII wieku ród Mieroszewskich. Obiekt został wzniesiony wstylubarokowym,anastępnierozbudowanywstyluklasycystycznym.Systematyczny nowyprocesdegradacjizapoczątkowałaIIwojnaświatowa.Gruntownąodbudowęrozpocząłwłaściciel,InspirationPointS.A.w2014roku.Wciąguczterechlatobiektzostał wyprowadzonyzestanukatastrofybudowlanej.Od2018rokuczęśćbudynków posiada odbiory budowlane i techniczne umożliwiające bezpieczne korzystanie z obiektu. W trzechsetną rocznicę zakupu nieruchomości przez rodzinę Donnersmarcków, Pałac otrzymał nową nazwę nawiązującą do aktualnej spółki właścicielskiej i aktualnej misji tego miejsca Pałac Inspiracji. W najstarszym skrzydle umiejscowiono Browar Pałacowy z instalacją warzelniczą wiedeńskiej firmy SALM, jednego z najstarszych w Europie producentów urządzeń browarniczych.

43 Zdjęcie 12: Wnętrza Pałacu Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 12: Inspiration Point S.A. Zdjęcie 13: Instalacja browarniana, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 13: Inspiration Point S.A. Historyczny kompleks wraz z terenami przyległymi tworzy obszar rekreacyjny o znaczeniu ponadregionalnym. W skład założenia wchodzi ok. 20 hektarowy park, pałac klasycystyczny z elementami baroku, budynki gospodarcze, stajnie, ujeżdżalnia, III.połowiezapewne1760wRzęsaterenyogrodniczeorazdawnyfolwarkzespichlerzem,którerazemzpobliskimParkiemstanowiąok.200haterenówzielonych.DobrasiemianowickieweszływposiadanieHencklówvonDonnersmarcków1718roku.RezydencjąkatolickiejgałęziDonnersmarckówpałaczostałokoło1740roku,systematycznierozrastającsiędodzisiejszychkształtów.Komplekstworzyłzamkniętyczworobokzcharakterystycznądodziświeżąbramną.WdrugiejXVIIIwiekuspadkobiercąiwłaścicielemśląskichdóbrHencklówzostałŁazarzNagłównąrodowąrezydencjęwybrałzamekwSiemianowicach[

11]. Powiększył on reprezentacyjne skrzydło zachodnie, łącząc je ze skrzydłem północnym. W narożniku zamykającym tę część budynku wzniósł prywatną kaplicę oraz dobudował do niej wieżę. Data zakończenia budowy tej części pałacu widoczna jest na chorągiewce wieży północnej 1776 rok. Wyraźnie dostawione w latach 30 tych XIX wieku skrzydło południowe, zrealizowano w obowiązującym neoklasycystycznym i romantyzującym porządku [12].

44 Zdjęcie 14: Widok z drona na Pałac Donnersmarscków w Siemianowicach Śląskich od strony wieży bramnej, 2019 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 14: Inspiration Point S.A W latach 30 tych XIX wieku rozpoczyna się okres panowania najsłynniejszego właściciela pałacu w Siemianowicach Hugona I. Za pełnoletniego zostaje uznany w 1832 roku, a dobrami bytomsko siemianowickimizarządzado swojejśmierciw1890 pierwszejrokuTarnowskichnaroku.Wciągu60latsprawowaniawładzyznaczącoprzyczyniłsiędorozwojuprzemysłuŚląsku.BudowałiinwestowałwzakładywKochłowicach,Wirku,Chorzowie,Górach,Radzionkowie,MiasteczkuŚląskimiSiemianowicach.W1839rozpoczętoprodukcjęwjednejznajnowocześniejszychnaŚląsku,atakżeinajwiększejtegotypuhucieżelazawNiemczech Laurahutte w Siemianowicach, której był właścicielem (do budowy huty doszło dzięki współpracy z Oppenfeldami, bankierami z Berlina). Co więcej wpłynął na unowocześnienie folwarków, wybudowanie nowych stajni, obór i chlewów [13]. Wielką pasją hrabiego Hugona były konie. To właśnie na terenie kompleksu pałacowego w Siemianowicach, w 1834 roku założył pierwszą na tym terenie, znaną wkrótce w całej Europie, hodowlę koni pełnej krwi angielskiej [14]. Pełnowymiarowa ujeżdżalnia, z okazałym, drewnianym stropem, szczęśliwie zachowała się do dziś i stanowi przedmiot kompleksowej odbudowy i renowacji.

m.in. architektoniczno budowlany proces wyprowadzenia obiektu z katastrofy budowlanej, warto wspomnieć, że w latach 2014 2018 wykonano szereg czynności niezbędnych do przetrwania założenia. Przeprowadzono m.in: rozbiórkę wszystkich dachów oraz górnych partii ścian konstrukcyjnych, rozbiórkę zdegradowanych stropów, odtworzono i zabezpieczono wszystkie sklepienia, przemurowano, odgrzybiono i zabezpieczono istniejące ściany w budynku środkami bakteriobójczymi. Wykonano obwodowe wieńce żelbetowe pod montaż i nową konstrukcję dachu. Zamontowano nowe poszycie dachowe. Rozebrano i odtworzono wszystkie elementy budynku

o finansowanie w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, z programu 10.3.1 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych, do którego przystąpiła spółka Inspiration Point S.A. w maju 2017 roku. Przyznana w 2018 roku dotacja urealniła

Miastazadecydowałgórniczą,straciłnaznaczeniuizostałprzeznaczonynafunkcjeużytkowe,m.in.mieszkania,szkołęprzedszkole.OgromdewastacjicałegokompleksuwrazzprzyległymimuterenamizielonymiowpisaniugodoLokalnegoProgramuRewitalizacjiprzyjętegoprzezRadęSiemianowicŚląskichw2016roku.Tadecyzjadałamożliwośćubieganiasię izprojektu),powierzchniproceszakończeniainwestycji.Warunkikonkursuprzyczyniłysiędoprzeznaczenia80%Pałacunadziałaniaspołeczne(wokresie5latodzakończeniarealizacjiktóreszerzejzostałyopisywanewrozdziale„Propozycjerozwiązań”.ZgodniezamierzenieminwestoradziałaniatesąwspółtworzonezlokalnąspołecznościąotwartedlakażdegogościaPałacu.Wzwiązkuztematykąrewitalizacji,naktórąskładasię

45 Zdjęcie 15: Widok na maneż i fragment niedźwiedziarni, 2019 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 15: Inspiration Point S.A. Zdjęcie 16: Widok na niedźwiedziarnię i maneż od frontu, 2019 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 16: Inspiration Point S.A. Pod koniec XIX wieku pałac wraz hutą „Laura” i hutą „Królewską” oraz częścią kopalni Siemianowice zostały sprzedane spółce akcyjnej funkcjonującej pod nazwą Zjednoczone Huty „Królewska” i „Laura” z siedzibą w Berlinie. Jego ostatnimi znanymi lokatorami w latach 1926 1932 był Józef Kiedroń, minister w rządzie Władysława iGrabskiego,którypełniłfunkcjędyrektoraGórnośląskichZjednoczonychHutKrólewskaLauraorazjegożonaZofiaKirkor Kiedroniowa [14]. Po II wojnie światowej obiekt

Anna Bielak Dworska Istota partnerstw strategicznych Zakładany w ramach rewitalizacji proces budowania międzysektorowej sieci współpracy ma za zadanie jak najbardziej interdyscyplinarne, wielopłaszczyznowe, kompleksowe, a przede wszystkim skuteczne podejście do omawianej problematyki. Współpraca ekspertów z różnych branż (architektów, badaczy, przedsiębiorców,

46 podlegające dostosowaniu do nowych funkcji. Wykonano nowe stropy, a nad sklepieniami wykonano samonośne konstrukcje podłóg, dostosowując obiekt do użyteczności publicznej. Usunięto i odtworzono lub przeprowadzono konserwacjętynkówzewnętrznychmetodamitradycyjnyminacałymobwodziepałacu, odtworzono gzymsy kordonowe oraz detale okienne na wszystkich elewacjach pałacu z wyjątkiem ryzalitu od strony południowej. Wykonano i wstawiono okna we wszystkich skrzydłach pałacu oraz w obu wieżach. Zabezpieczono fundamenty budynku, a także oczyszczono i zabezpieczono piwnice. W 2016 roku powstała nowa, szklana część, będąca zakończeniem pałacu od strony wschodniej. W 2017 roku wykonano instalacje wentylacyjne, elektryczne, wodno kanalizacyjne i centralnego ogrzewania w dwóch z pięciu skrzydeł pałacu. Wszystkie prace remontowe i adaptacyjne zostały wykonane pod wnikliwym okiem zespołu konserwatorów z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Katowicach na czele. W I etapie inwestycji planuje się uruchomienie restauracji browarnianej, kawiarni społecznej, przestrzeni kreatywnej, sali tradycji, biblioteki oraz czytelni, a także przestrzeni dedykowanej organizacjom pozarządowym i przedsiębiorstwom społecznym. W ramach II etapu, którego realizację planuje się na lata 2020-2021, w zabytkowych stajniach ma powstać hotel**** wraz z restauracją i salami konferencyjnymi oraz przestrzeń eventowa na terenie maneżu. Warto zwrócić uwagę, że równolegle do procesu inwestycyjnego są prowadzone działania włączające lokalną społeczność w proces rewitalizacji, jak również niezbędne aktywności potrzebne do uruchomienia biznesu pozwalającego na utrzymanie obiektu po jego otwarciu. Wzięcie pod uwagę wszystkich uwarunkowań: architektonicznych, budowlanych, zarządczych, formalno prawnych, finansowych a także historycznych, pokazuje, że mamy do czynienia z procesem wielopłaszczyznowym, gdzie za jeden z kluczowych czynników sukcesu zostały uznane partnerstwa strategiczne.

historycznymi

celzwiązanyzprzywracaniemdo życia terenówzdegradowanych społecznie i infrastrukturalnie, daje szansę na przygotowanie i realizację projektów spełniających oczekiwania wszystkich interesariuszy. W przypadku rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich współpraca międzysektorowa została zwieńczona partnerstwami strategicznymi : Inwestorem Inspiration Point S.A. a Głównym Projektantem Euro Projekt Klaudiusz Fross i Generalnym Wykonawcą Gijo Sp. z o.o., Inspiration Point S.A. a Urzędem Marszałkowskim Województwa Śląskiego w ramach projektów realizowanych z Regionalnych Programów Operacyjnych tj. 10.3.1. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych – „Rewitalizacja Kompleksu Pałacowo Parkowego Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich wraz zterenamiprzyległymi”,9.1.1Wzmacnianiepotencjałuspołeczno zawodowego społeczności lokalnych „Ogród Możliwości szansą na aktywizację społeczną i zawodową mieszkańców Siemianowic Śląskich”, Urzędem Miasta Siemianowice Śląskie i Stowarzyszeniem Przyjaciół Pałacu Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich partnerstwo w projekcie „Human Smart City” realizowane w ramach programu Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju, Fundacją Stajnia a Górnośląsko Zagłębiowską Metropolią partner merytoryczny w międzynarodowej konferencji Co design your P(a)lace 2018, Fundacją Stajnia, London College of Communication i Student&Innovation House partnerzy projektu „Co design your place” realizowanego w ramach Erasmus +, akcja 2: Partnerstwa strategiczne. Współpraca na rzecz innowacji i wymiany dobrych praktyk Fundacją Stajnia, Stowarzyszeniem Przestrzeń Zmiany partnerstwo w ramach projektu “Akademia Liderów Społecznych” realizowana w ramach Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, Narodowego Funduszu Wolności. Tak liczne partnerstwa zawierane w ramach poszczególnych projektów strategicznych pokazują jak istotna jest współpraca międzysektorowa, która wynika m.in. ze zróżnicowanych kompetencji podmiotów zaangażowanych w proces, jak również dostępnych źródeł finansowania umożliwiających przeprowadzenie skutecznej rewitalizacji. Na podstawie realizowanych działań, za Dorotą Bazuń (15), można wyłonić kilka istotnych wniosków sprzyjających dyskusji o istocie partnerstw w procesach rewitalizacyjnych na przykładzie przedmiotowego projektu rewitalizacyjnego.1.Niezbędnajestorientacjawkwestiachdotyczącychdokumentówstrategicznych realizowanych przez samorządy terytorialne w postaci

47 urzędników, pracowników socjalnych, animatorów, społeczników itp.)

ukierunkowanychna

5. Rewitalizacji sprzyja przepływ i kumulowanie wiedzy między:

Lokalnych/Miejskich/Gminnych

2. Rewitalizacja wymaga zaangażowania profesjonalnych partnerów społecznych (organizacji pozarządowych), charakteryzujących się dobrymi kompetencjami społecznymi, pasją i energią do działania oraz znajomością lokalnych społeczności. Istotą tej współpracy jest włączenie mieszkańców oraz innych zainteresowanych interesariuszy w skomplikowany proces rewitalizacji, celem współtworzenia przestrzeni dostępnej i atrakcyjnej dla pokoleń. W przypadku obszarów objętych problemem degradacji, trudność polega na niskim poziomie zaangażowania społecznego oraz niewystarczającej ilości lokalnych partnerów profesjonalnie angażujących się w tematykę rewitalizacji. Diagnoza ta, pozostawiona w Lokalnym Programie Rewitalizacji, przyczyniła się do realizacji następujących„Akademiaprojektów:LiderówSpołecznych”,

3. Istotna jest znajomość zasad i konsekwencji wynikających z polityki przestrzennej oraz współpraca z urbanistami, architektami, konserwatorami zabytków, która jest istotnym elementem sprawnego przeprowadzenia procesu. W przypadku rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego kluczowym elementem etapu projektowego było prowadzenie rozmów i ustaleń z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz zewnętrznymi ekspertami.

której celem jest wyłonienie oraz edukacja liderów lokalnych animujących i włączających lokalną społeczność w proces rewitalizacji. Wiedza na temat osób/organizacji przychylnych rewitalizacji zwiększa szansę na skuteczne animowanie przedsięwzięć rewitalizacyjnych i rozwiązywanie ewentualnych konfliktów, „Ogród możliwości”, którego celem jest zarówno aktywizacja społeczna, jak i zawodowa mieszkańców. Takie podejście umożliwia budowanie lokalnej i regionalnej sieci współpracy składającej się z mieszkańców, organizacji, aktywistów, samorządowców oraz zaangażowanych społecznie przedsiębiorców, którzy dogłębnie rozumieją trudności wynikające z wieloletniego procesu odnowy zdegradowanych obszarów.

Programów Rewitalizacyjnych (dalej LPR); wpisanie Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich przez Urząd Miasta Siemianowice Śląskie do LPR umożliwiło pozyskanie funduszy unijnych, dystrybuowanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, koniecznych do przeprowadzenia procesu rewitalizacji kompleksu.

4. Rewitalizacja jest złożonym działaniem wymagającym kompetencji w zakresie instrumentów i reguł finansowych: umiejętności pozyskiwania i rozliczania środków, przeprowadzania przetargów itp. [15]

49 stroną biznesową posiadającą silne kompetencje w zakresie: budowania propozycji wartości, rozwijania dystrybucji, zwiększania skuteczności realizowanych przedsięwzięć, wdrażania i realizacji projektów, stroną reprezentowaną przez organizacje pozarządowe posiadającą silne kompetencje społeczne, przejawiające się w bliskości i rozumieniu potrzeb mieszkańców, umiejętności budowania dialogu i zaufania społecznego, sektorem publicznym tj. samorządy i uczelnie, mającym silne zaplecze formalno prawne, posiadającym wiedzę oraz doświadczenie w zakresie administracji, a także dane statystyczne oraz diagnozy dotyczące najpilniejszych działań społeczno gospodarczych w danym regionie. Przyglądając się przedmiotowej rewitalizacji istotnym elementem wymiany wiedzy i doświadczeń okazały się partnerstwa merytoryczne zawarte w ramach projektu „Co design your place” z: London College of Communication wnoszącym do projektukompetencjewzakresieprojektowaniausługna obszarachrewitalizowanych, Politechniką Śląską oraz Student&Innovation House (SIH) z Kopenhagi. Ostatnia organizacja to stowarzyszenie, które we współpracy ze światowej klasy naukowcami podejmuje działania zpodmiotami sektora prywatnego, publicznego i obywatelskiego, tworząc zrównoważony, pozytywny wpływ na społeczeństwo. Od 2013 SIH zebrało przeszło 99,2 miliony koron duńskich (ok. 56,8 milionów złotych) na zakup starego budynku komendy policji z 1920 roku w sercu Kopenhagi i przekształcenie go na działalność studencką realizującą inicjatywy na rzecz rozwoju organizacji, partnerstw, zrównoważonych modeli biznesowych oraz pionierskich aktywności. Więcej o projekcie znajduje się w rozdziale: Erasmus+ Co-design your place. Wyżej wylistowane działania to zapewne nie wszystkie istotne elementy procesu budowania partnerstw strategicznych w ramach rewitalizacji. Tym niemniej wydaje się, że opisane podejście daje szansę na utworzenie trwałej sieci współpracy, opartej na wspólnych wartościach i celach tj. przywracanie do życia zdegradowanych części miasta, przez prof. Jerzego Hausnera i Mateusza Zmyślonego nazwanej „Archipelagami Wartości”. Są to wspólnoty wyspy, które nawiązują i utrzymują ze sobą kontakt. W archipelagach istotą jest wymiana doświadczeń, przepływ wiedzy i wzajemna inspiracja, która może prowadzić do zaistnienia bardziej skomplikowanych procesów społecznych, prowadzących do tworzenia się zaawansowanej sieci, społeczności, plemienia lub grupy skupionej wokół określonego zestawu wartości wspólnych[16].Tak rozumianawspółpraca,wnaszejocenie,wydajesiębyćkluczowym czynnikiem sukcesu wielowątkowego i wieloletniego procesu rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich.

50 Cele zrównoważonego rozwoju uczestników,prowadzonyProjekturozwoju.NiesposóbmówićorewitalizacjibezściślezwiązanejzniąideizrównoważonegoJakmówidefinicjarewitalizacjiprzyjętawPolsceprzezKomitetNaukowyInstytutuRozwojuMiast:„Rewitalizacjajesttoskoordynowanyproces,wspólnieprzezwładzęsamorządową,społecznośćlokalnąiinnychbędącyelementempolitykirozwojuimającynaceluprzeciwdziałanie degradacji przestrzeni zurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju”. Komisja Europejska zaś zwraca uwagę w swoim dokumencie „Miasta przyszłości”, że „miasta muszą przyjąć całościowy model zrównoważonego rozwoju” [17]. Zrównoważony, czyli jaki? Koncepcja zrównoważonego rozwoju została po raz pierwszy zdefiniowana przez ŚwiatowąKomisjęds.Środowiskai

RozwojuONZ w1987 roku.Takzwany Raport Brundtland (od nazwiska przewodniczącej Komisji Gro Harlem Brundtland) pt. „Nasza wspólna przyszłość” przedstawił politykę harmonijnego, zrównoważonego wzrostu (ang.sustainabledevelopment) –takiego,który„odpowiadaobecnympotrzebomludzi bez ograniczania przyszłym pokoleniom możliwości zaspokajania ich potrzeb” [18]. Później, na początku lat dziewięćdziesiątych, opracowano globalny program działania „Agenda 21” podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro. Agenda 21 stanowiła wszechstronny plan podejmowania działań na szczeblu światowym, krajowym i lokalnym przez agendy ONZ, rządy państwowe i inne organizacje we wszystkich obszarach, w których ludzie mają wpływ na środowisko [19]. Dokument ten został przyjęty przez 178 państw w 1992 roku. Utworzona została również Komisja ds. Zrównoważonego Rozwoju, w celu efektywnego zarządzania i monitorowania postępów w wykonywaniu ustaleń z Rio. Kolejnymkrokiemnarzeczzrównoważonegorozwojubyłyustalonew2000roku Milenijne Cele Rozwoju (ang. Millennium Development Goals, MDG) [20]. Cele zostały ubóstwaroku.przyjętewDeklaracjiMilenijnejprzezprzywódców189państwnaszczycieONZw2000Osiemmilenijnychcelówtozobowiązaniemiędzynarodowem.in.doredukcjiigłodu,poprawystanuzdrowia,edukacjiczyochronyśrodowiska

Julia Koczorowska

51 naturalnego. Termin realizacji ośmiu celów został przewidziany na 2015 rok. Wysiłki podejmowane przez 15 lat przyniosły w dużej mierze pozytywne rezultaty na całym świecie. Jednocześnie, wiele pozostało do zrobienia… Jednak wedle oceny Sekretarza Generalnego ONZ, Ban Ki-moon’a, „To one [Milenijne Cele Rozwoju przyp. aut.] zenauczyłynas,wjakisposóbpaństwa,światbiznesuispołeczeństwoobywatelskiemogąsobąwspółpracowaćdlaosiągnięciaprzełomowychefektów” [21].

Przechodząc z globalnego poziomu rozważań na poziom europejski, tematyka zrównoważonego rozwoju w kontekście miast jest podejmowana już od 2003 roku, kiedy to utworzona została Nowa Karta Ateńska. Karta zaproponowała nową wizję miasta, skoncentrowanąna tzw. Mieście Spójnym.Założenia wynikające zNowej Karty Ateńskiej rozwinięte zostały w Karcie Lipskiej z 2007 roku. Deklaracje w niej zawarte dotyczą zrównoważonego rozwoju miast europejskich: „Polityka zintegrowanego

ONZ kontynuowało zatem strategię wyznaczania ambitnych, długofalowych rzeczjednogłośniecelówiw2015rokuogłoszonotzw.Agendę2030.Wszystkie193państwaczłonkowskieprzyjęłyrezolucjęzatytułowaną„Przekształcamynaszświat.Agendanazrównoważonegorozwoju2030”.WypracowanewniejCeleZrównoważonego

Rozwoju (ang. SDGs Sustainable Development Goals) stanowią wytyczne dla całego świata co do podejmowania działań rozwojowych tak, aby służyły one zarówno ważne,zrównoważonegoszczegółowych,wo2030,imiędzynarodowych,członkowskich,iżobecnemu,jakiprzyszłympokoleniom.Agenda2030macharakteruniwersalnyimimobyłakonstruowanazmyśląowdrożeniunapoziomiepaństwowymwkrajachstałasiędrogowskazemnietylkodlapolitykipublicznejiorganizacjialerównieżdlabiznesu,organizacjipozarządowychsamorządów.Naprzestrzeniczterechlat,któreminęłyodpowołaniadożyciaAgendyCeleZrównoważonegoRozwojuzdominowałydebatępublicznązrównoważonymrozwoju,idynamicznierosnącaliczbapodmiotówangażujesiędziałaniazwiązanezAgendą.CeleZrównoważonegoRozwojuONZto17celówstrategicznychi169celówobejmującychzagadnieniazobszarutrzechaspektówrozwojugospodarczego,społecznegoiśrodowiskowego.Cozadaniapowiązanezcelamisąniepodzielneiwspółzależne.Wkontekście rewitalizacji, głównym celem jest cel 11. Zrównoważone miasta i społeczności. Zawiera on w sobie cele szczegółowe dotyczące m.in. zrównoważonej urbanizacji, partycypacji w zintegrowanym planowaniu i gospodarowaniu osiedlami ludzkimi, wzmocnienia wysiłków na rzecz ochrony i zabezpieczenia dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, czy zapewnienia łatwego i powszechnego dostępu terenów zielonych.Cel,któryobejmujeswymzasięgiemwszystkieinneceleijesttakżekluczowy dla rewitalizacji, to cel 17. Partnerstwa na rzecz Celów. W tym przypadku cele szczegółowe obejmują głównie działania na szczeblu międzynarodowym, jednak w rozumieniu bardziej lokalnym nawiązywanie współpracy międzysektorowej, dzielenie się wiedzą i zasobami oraz wspólne działania, są niezbędne dla osiągnięcia sukcesów w obszarze rewitalizacji (więcej o współpracy międzysektorowej w podrozdziale pt.: “Partnerstwa strategiczne”).

52 rozwoju miejskiego jest kluczowym warunkiem wdrażania strategii zrównoważonego rozwoju UE” [2 Rewitalizacja2].

postrzegana jest jako proces, zjawisko wieloletniej zmiany na wielu płaszczyznach. I tak Chądzyńska pisze, że „rewitalizacja jako proces oznacza osiąganie wielu różnych celów gospodarczych, środowiskowych i społecznych: ograniczenie bezrobocia, likwidacja patologii i konfliktów społecznych, wykluczenia społecznego, ograniczenie emisji zanieczyszczeń, wzrost bezpieczeństwa publicznego, aktywności gospodarczej i społecznej, osiągnięcie ładu przestrzennego, estetyki czy wreszcie przywrócenie wartości historyczno zabytkowych” [23]. Takie holistyczne rozumienie procesu rewitalizacji sprawia, że jest ona zrównoważona i bierze pod uwagę wszystkie trzy kluczowe aspekty gospodarczy, środowiskowy, i społeczny. Zespół projektujący proces rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich również brał pod uwagę wytyczne Agendy 2030. Od samego początku zakładał on bowiem przeprowadzenie rewitalizacji w sposób minimalizujący szkodliwy wpływ obiektu na środowisko oraz angażujący partnerów, środowiska czy lokalną i regionalną społeczność. Jednym z kluczowych elementów projektu jest dbałość o to co wkoło, poprzez zachowanie zasobów i walorów środowiska w stanie zapewniającym możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia. Jednocześnie prowadzone działania zmierzają do zachowania trwałości procesów przyrodniczych oraz środowiska naturalnego. W ramach rewitalizacji, poza zabytkową architekturą, prowadzi się działania przywracające świetność staremu drzewostanowi, który jest elementem dziedzictwa przyrodniczego. Ponadto obiekty wyposażono w energooszczędne technologie wykorzystujące rekuperację i odzyskiwanie energii oraz optymalizację wykorzystania wody. W planachjest równieżbudowa farmy fotowoltaicznejzapewniającej obiektowi niezależnośćenergetyczną. Jakpokazująpowyższeprzykłady,całościowepodejściedo rewitalizacji obejmuje projekty społeczne, infrastrukturalne, działania w duchu gospodarki obiegu zamkniętego, oraz zawiązywanie partnerstw strategicznych, które umożliwiają realizację ambitnych celów. Bibliografia [1] Hrynkiewicz J. i Potrykowska A.: Sytuacja demograficzna województwa śląskiego jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa 2017, s. 140. [2]BukowskiM.,ŚniegockiA.iWetmańskaZ.: Odrestrukturyzacjidotrwałegorozwoju. Przypadek Górnego Śląska, EkoPress, Warszawa 2018, s. 23 24, 57 [3] Czapiński J., Panek T.: Diagnoza Społeczna 2015. Warunki i Jakość Życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa, 2015, s. 528 [4] Opracowanie własne na podstawie bazy projektów PPP, grudzień 2018, https://www.ppp.gov.pl/baza/Strony/baza_projektow_ppp.aspx.

zróżnicowane

[5] Portal Wspólnota: Społeczna gmina, Ranking aktywności społecznej w samorządach, [_Aktywnosc_spoleczna.pdfhttp://www.wspolnota.org.pl/fileadmin/user_upload/Ranking_.6

] Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+”, Katowice 2013, s. 20.

[7]

Serwis Regionalnego Programu Województwa Śląskiego, [ohttps://rpo.slaskie.pl/czytaj/wykaz_programow_rewitalizacji_wojewodztwa_slaskieg.8

] Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Siemianowice Śląskie na lata 2016 2022, Siemianowice Śląskie 2016, s. 101. [9] Sprawozdanie z Realizacji Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES) za rok 2016, Warszawa 2018, s. 13. [10]PraszkierR.,Zabłocka BursaA.iJóżwikE.,SocialEnterprise, Social Innovation and Social Entrepreneurship in Poland: A National Report,UniversityofWarsaw2014,s.17 [19.11]

A. Kuzio Podrucki: Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu, Urząd Miejski w Bytomiu 2003, s. 63 [12] A. Halor: Wokół dawnej kaplicy siemianowickiego pałacu, Biblioteka Siemianowicka, Zeszyt 3, Urząd Miasta Siemianowice Śląskie 1998 r., s. 9 [13] A. Kuzio Podrucki: Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu, Urząd Miejski w Bytomiu 2003, s. 67 71 [14] A. Halor: Wokół dawnej kaplicy siemianowickiego pałacu, Biblioteka Siemianowicka, Zeszyt 3, Urząd Miasta Siemianowice Śląskie 1998 r., s. 44 45 [15] Dorota Bazuń: Rewitalizacja jako obszar współpracy międzysektorowej, ROCZNIK LUBUSKI Tom 43, cz. 2, 2017 [16] Zmyślony M., Open Eyes Book 2, s. 231. [17] Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, Miasta przyszłości. Wyzwania, wizje, perspektywy. 2011, s. VII. [1 (własne8]ŚwiatowaKomisjads.ŚrodowiskaiRozwoju,Naszawspólnaprzyszłość,1987,s.41tłumaczenie). [19] Sustainable Development Goals Knowledge Platform, [2https://sustainabledevelopment.un.org/outcomedocuments/agenda210]https://www.un.org/millenniumgoals/

zróżnicowanych interesariuszy w holistyczny i iteracyjny proces projektowy oparty o: rzetelne badania jakościowe i ilościowe, zrozumienie kontekstów historycznych, społecznych i ekonomicznych oraz empatyzację z wszystkimi grupami uczestników procesu rewitalizacji (samorządu, biznesu, NGO); w omawianym przypadku najczęściej wykorzystywanym podejściem jest service empowermentudesign, czyli stopniowego zwiększania poczucia wpływu grup i jednostek na życie społeczne oraz włączanie ich w proces brania odpowiedzialności, w tym przypadku za przestrzeń rewitalizowaną (jak np. poprzez program Ogrody Możliwości), budowania społeczności danego miejsca w oparciu o naturalnie wyłonionych liderów, którzy rozumieją potrzeby lokalnej społeczności, a z drugiej strony posiadają kompetencje i talenty do przewodzenia grupom i zespołom; jednocześnie jednym z kluczowych czynników sukcesu jest wsparcie merytoryczne realizowane poprzez programy edukacyjne i rozwojowe (np. poprzez program Akademia Liderów Społecznych czy Ogrody Możliwości) korzystające z metod action learningu.

[21] UNIC Warsaw, Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie, http://www.unic.un.org.pl/mdg report 2015/raport o milenijnych celach rozwoju na rok 2015/2829# [22] Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich, Lipsk, 24 25 maja 2007. [23] Chądzyńska, E., Rewitalizacja zdegradowanych przestrzeni miejskich – studia przypadku, Studia miejskie, tom 17, 2015, s. 101. Metody i wykorzystywane podejścia w procesie rewitalizacji Kompleksu Pałacowo-Parkowego w Siemianowicach Śląskich Wprowadzenie Rosnąca w ostatnich latach popularność pojęć tj.: design thinking, service design, inkluzja społeczna, empowerment, ko kreacja czy action learning, odnalazła swoichpropagatorówrównieżwkontekścierewitalizacjispołecznej.Todziękistojącym za tymi wyrażeniami wartościom i metodom do obszaru pracy z lokalną społecznością wprowadzono narzędzia badawcze, projektowe i wdrożeniowe, znacząco podnoszące jakość realizowanych Doświadczeniadziałań.zespołu

odpowiedzialnego za włączenie lokalnej społeczności w partycypacyjny proces odbudowy Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich wskazują, że jednym z najskuteczniejszych podejść jest połączenie:włączania

ZgodniezdefinicjąprezentowanąprzezDesignCouncilmetodykaservicedesign polega tworzeniu usług, które są przydatne, użyteczne, wydajne i pożądane [1] Inne ujęcieprezentowane wznanejicenionejprzezprojektantówksiążcept.:„ThisisService Design Doing” mówi, że service design pomaga organizacjom widzieć ich usługę przez pryzmat użytkownika. Ma służyć zbalansowaniu potrzeb klienta z potrzebami biznesu w celu stworzenia wysokiej jakości doświadczenia danej usługi odpowiadającej tym dwóm perspektywom. Service design jest zakorzeniony w metodzie design thinking i projektowaniu skoncentrowanym na człowieku, a korzystając z metod kreatywnych służy tworzeniu nowych i doskonaleniu istniejących już usług. Dzięki współpracy, sąwspółtworzeniuiwspółuczestniczeniuwprocesieprojektowym,wktóryzaangażowaniwszyscyin teresariusze procesu, service design pomaga organizacjom prawdziwie ikompleksowozrozumiećilubzaprojektować usługizwykorzystaniemsekwencyjnego i iteracyjnego procesu [2]. Sam proces projektowy service design został oparty o opublikowany w 2004 roku model podwójnego diamentu. „Double Diamond” to wizualna prezentacja procesu projektowania, na który składają się cztery fazy: odkryj (poprzez badania i zdefiniowanie potrzeb interesariuszy), zdefiniuj (problem, wyznawanie projektowe), rozwiń(opracuj,rozwijaj itestuj wypracowanepotencjalne rozwiązania) oraz dostarcz (wybierz jedno działające rozwiązanie, przygotuj je do implementacji i wdróż). Podwójny diament jest prostym sposobem na opisanie kroków podjętych

Oparcie procesu projektowego i wdrożeniowego na wartościach tj.: odpowiedzialność za lokalną społeczność, środowisko naturalne i dziedzictwo kulturowe, zorientowanie na człowieka i dogłębne zrozumienie jego potrzeb jak szansęrównieżotwartośćiszacuneknaróżnespojrzeniaczyperspektywy,znaczącopodnosząnapozytywnyprzebieg rewitalizacji.Istotnejestabyliderzytegotypuprojektów nie tylko reprezentowali wyżej wspomniane wartości, ale również potrafili „zarażać” nimi jednostki i zespoły oraz integrować do współpracy na rzecz wspólnego celu. Znajomość metod i procesów projektowych znacząco podnosi efektywność realizowanych działań, do czego autorzy serdecznie zachęcają, niemniej nic nie zastąpi zaufania, życzliwości i gościnności, które stanowią fundament rewitalizacji społecznej. Martyna Bielak, Anna Bielak-Dworska Myślenie projektowe z wykorzystaniem Service Design

56 w poszczególnych etapach projektowych, niezależnych od zastosowanych metod czy narzędzi [3].

Rysunek 1: Podwójny diament Źródło 1: Opracowanie własne na podstawie J. Ball, The Double Diamond: A universally accepted depiction of the design process, Design Council, 2019 W poszerzonym modelu zaprezentowanym przez Design Council w 2015 roku autorzy zwracają uwagę na istotę włączania w proces projektowy zarówno projektantów jak również osoby nigdy nie uczestniczące w podobnych działaniach, a będące interesariuszami danej usługi (np. mieszkańcy, partnerzy). Ponadto, ważnym aspektem staje się świadomość nieliniowości procesu wynikająca z coraz lepszego rozumienia problemu i wracania do podstawowych założeń, np. by odkryć nowy element i wrócić do kolejnego etapu. W tym celu coraz częściej stosowanymi narzędziami są komunikacja wizualna jak również wczesne i tanie prototypowanie oraz testowanie pomysłów w początkowej fazie procesu projektowego. Warto podkreślić, że zgodnie z założeniami Design Council nowy, podwójny diament koncentruje się iteracji, otrzymywaniu informacji zwrotnych, dzięki temu ewolucji projektu orazczęstemuulepszaniuproduktówczyusług

.Wnowymmodeluznajdziemy

przywództwem

57 również bank metod oraz gotowych narzędzi, które możemy wykorzystać na poszczególnych etapach procesu projektowego.

kolejnywartopodkreślićjak istotną rolę odgrywają kompetencje, nie tylko projektowe, ale również społeczne,

Rysunek 2: Nowy podwójny diament Źródło 2: Opracowanie własne na podstawie What is the framework for innovation? Design Council's evolved Double Diamond, Design Council, 2015 Złożona rzeczywistość i problemy, z którymi mamy dzisiaj do czynienia, wymagają wielu pomysłów, interdyscyplinarnych zespołów, dobrej komunikacji, współpracy z wieloma interesariuszami oraz angażowania ludzi w proces projektowy, tak by mogli stać się częścią rozwiązania. Zgodnie z rekomendacjami autorów równie ważna jest kultura organizacyjna, organizacja procesów i zasad, jak również relacje z lokalną społecznością, partnerami czy instytucjami zaangażowanymi w proces projektowy. To wszystko jest możliwe przy założeniu, że mamy do czynienia z zachęcającym do twórczego rozwiązywania problemów, opartym na zaufaniu i życzliwości, dającym przestrzeń do eksperymentowania i uczenia się orazbudującymumiejętnościuczestnikówprocesu.Poraz

58 projektantów prowadzących procesy service designowe. To właśnie ich umiejętności komunikacyjne, mediacyjne, kreatywne, koncyliacyjne ostatecznie budują zaangażowanie ludzi i zespołów dostarczających rozwiązania. [4]. Rozumiejąc już czym jest service design oraz wiedząc jak wygląda prowadzony wspomnianejWzgodniezjegozałożeniamiprocesprojektowy,wartoprzejśćdojegogłównychzałożeń.jednejznajważniejszychpublikacjipoświęconychprzedmiotowejtematyce,jużwcześniejksiążce„

1. Po pierwsze, zorientowane na użytkownika, ale nie tylko. W dobrym procesie projektowym uwzględnia się perspektywę wszystkich zdiagnozowanych interesariuszy poszukując balansu pomiędzy ich potrzebami i wzajemną różnicą interesów. Ma to szczególne znaczenie w projektach rewitalizacyjnych kiedy mamy do czynienia z tak zróżnicowaną grupą osób włączonych w proces (np. biznes, samorząd, konserwator zabytków, lokalna społeczność, klienci biznesowi, dostawcy zewnętrznych usług itd.). Diagnozując interesariuszy warto odpowiedzieć sobie na pytania: czy znam wszystkich kluczowych interesariuszy dla projektu, w który aktualnie jestem zaangażowany? czy znam najważniejsze imiona i nazwiska, nazwy firm, instytucji czy organizacji? czy potrafię określić siłę wpływu jaki mają poszczególni interesariusze na mój produkt lub usługę? jakich wartości poszukują interesariusze zaangażowani w mój produkt lub usługę?

This is Service Design Doing”, możemy zapoznać się z 33 skutecznie zaprojektowanymi i wdrożonymi w duchu service design rozwiązaniami. Dzięki współpracy czterech głównych autorów podręcznika z 205 doświadczonymi projektantami z całego świata, powstała lista sześciu kluczowych założeń udanych procesów projektowych, na które warto, żebyśmy zwracali uwagę kreując nasze własne rozwiązania.

2. Po drugie ko-kreacja i współpraca ze wszystkimi interesariuszami poprzez aktywnie włączenie ich w proces projektowy Najczęściej rekomendowaną formułą są interdyscyplinarne warsztaty, które dają wgląd w różnorodność perspektyw, opinii i rozwiązań. Otwarta formuła spotkania umożliwia skorzystanie z wiedzy i kreatywności uczestników np. poprzez zaproszenie ich do zbudowania szybkiego prototypu produktu czy usługi oraz wspólne przetestowanie go. Jeżeli chciałbyś zorganizować taki warsztat odpowiedz na pytania: kto najlepiej zna mój produkt lub usługę? I zaproś go! kto może być mediatorem? I poproś go o pomoc!

co jest mi potrzebne do obsługi klienta na każdym etapie (np. folder, strona internetowa, karta członkowska, aplikacja itd.)?

3. Iteracyjny proces, to znaczy jaki? Service design jest eksploracyjnym, momentusprawdzanieadaptującymieksperymentalnympodejściem.Jegonaturalnymelementemjestimodyfikowanieprojektunaposzczególnychjegoetapach,ażdoosiągnięciaoptymalnegoefektu.Najczęściejdziejęsiętopoprz ez testowanie i eksperymentowanie z wykorzystaniem szkiców oraz narzędzi zakończyćprototypowania.Wielokrotnetestowanieipozytywnainformacjazwrotnamożesięwdrożeniem,którewdalszymciągubędziepodlegało procesowi monitorowania i ulepszania. Jeżeli chcesz włączyć iteracje do twojego procesu przyjrzyj się swoim projektom i odpowiedz na pytania: co zrobiłem z informacją zwrotną, którą potrzymałem po pierwszych testach mojego produktu czy usługi? w jaki sposób mogę zweryfikować swój produkt lub usługę i wprowadzić korektę? 4. Sekwencyjność jest szczególnie istotna w procesie projektowania usług, które powinny być wizualizowane jako sekwencja powiązanych ze sobą działań. Najczęściej jest to ciąg zaprojektowanych elementów przyczynowo –skutkowych układających się w interakcję użytkownika z usługą odpowiadającą najegopotrzebę.Procesten,częstonazywanyjestprzezprojektantów podróżą. Narzędzie to obrazuje etapy i aktywności użytkownika przed, w trakcie i po zakończeniu trwania usługi lub korzystania z produktu. Kolejnym przydanym narzędziem wspierającym obrazowanie sekwencyjności jest blueprint. Jest to szczegółowe narzędzie projektowe uwzględniające opis usługi z punktu widzenia klienta (np. zamawiam Ubera), działań realizowanych przez usługodawcę (widocznych lub ukrytych dla użytkownika, np. przyjęcie zlecenia przezkierowcę),działańwspierających(np.zużyciemtechnologii aplikacja)czy fizycznych elementów usługi (np. samochód). Jeżeli chciałbyś sprawdzić sekwencyjność swoich rozwiązań zastanów się nad poniższymi pytaniami: z jakich elementów składa się moja usługa?

59 jak brzmi najpilniejszy problem, który mamy rozwiązać? I zapisz go! jak brzmi nasze pytanie problemowe? Zapisz je i pozwól zespołowi otworzyć się odważną kreatywność!

z jakimi aktywnościami ma kontakt klient?

czy znam oczekiwania mojego klienta na każdym etapie jego podróży?

jakie czynniki wpływają na poczucie satysfakcji mojego klienta na poszczególnych etapach jego kontaktu z usługą lub produktem?

5. Realność procesu projektowego oznacza, że potrzeby powinny być badane, a pomysły prototypowane w realnym kontekście, a wartości niematerialne udokumentowane jako rzeczywistość fizyczna lub cyfrowa. Innymi słowy zasada realności mówi o koncentracji na potrzebach użytkowników, zdiagnozowanych z wykorzystaniem precyzyjnych narzędzi badawczych w miejscu realizacji usługi. Takie podejście w zdecydowany sposób podkreśla rolę badacza uczestniczącego w procesie projektowym, gdyż wnioski płynące z części badawczej stanowią kluczowy wsad do dalszych prac projektowych. Drugim elementem jest zasada mówiącaotym,żepomysłypowstającepodczasprocesukreatywnegopowinnybyć prototypowanie oraz testowane w kontekście, w którym będą wdrażane. Ma to istotne znaczenie dla uzyskania precyzyjnej informacji zwrotnej i możliwości wprowadzenia adekwatnych korekt (wcześniej opisanej iteracji). Ostatnim istotnym wyzwaniem tej kategorii jest zaprojektowanie fizycznego lub cyfrowego rozwiązania dla niematerialnej, choć jakże prawdziwej i rzeczywistej, wartości jaką jakjestnp.zaangażowanaspołecznośćczylojalniklienci.Autorzypublikacjipodkreślająważnejestwnikliweprzemyślenieizaprojektowanierozwiązańdlako nkretnych wyzwań stojących za coraz szerzej docenianymi niematerialnymi propozycjami wartości dostarczanymi przez organizacje.

Podsumowując Service Design jest praktycznym podejściem do kreowania i doskonalenia usług oferowanych przez organizacje. Ma wiele wspólnego

60 jakie wykonuję czynności, których nie widzi klient?

6. Ostatnim, najszerszym kryterium jest holistyczne podejście do projektowania. Oznacza to, że nasz proces projektowy powinien charakteryzować się całościowym spojrzeniem otwartym na wpływ jaki nasza finalna usługa może mieć na świat. Ponadto powinien uwzględniać zjawiska zachodzące w interakcji z usługą oraz poszukiwać korzyści dla wszystkich zainteresowanych stron [5]. Myśląc przez pryzmat projektowania odpowiedzialnego, należy zauważyć, że zrównoważony rozwój, rozumiany jako dążenie do zaspakajania potrzeb obecnych pokoleń, w sposób który nie będzie stanowił zagrożenia dla potrzeb przyszłych pokoleń [6], nie jest celem samym w sobie, tylko nieustannym dążeniem do równowagi. Jako projektanci mamy obowiązek uznać, że wszystkie trzy obszary zrównoważonego rozwoju, tj. społeczeństwo, gospodarka i przyroda, są ze sobą wzajemnie powiązane [7]. Tym samym stanowią kluczowe wytyczne dla zrównoważonego projektowania, będącego istotną częścią myślenia holistycznego. Jeżeli chciałbyś podejść bardziej holistycznie do projektowanych przez siebie rozwiązań, zastanów się nad poniższymi pytaniami: jak wygląda ekosystem mojej organizacji, produktu czy usługi? jaki wpływ ma mój produkt lub usługa ma na społeczeństwo i cośrodowisko?mogęzrobić, żeby dane rozwiązanie sprzyjało zrównoważonemu rozwojowi?

61 z pokrewnymi dziedzinami tj.: design thinking, experience design czy user uxperience design, a jego początki sięgają studia projektowego i logiki dominującej w marketingu usług. Jest podejściem skoncentrowanym na człowieku, współtworzeniu i współpracy, interdyscyplinarności zespołów oraz iteracji procesu projektowego. Ponadto korzysta ze zróżnicowanych metod badawczych, prototypowania i zestawu narzędzi służących w celu tworzenia doświadczeń odpowiadających potrzebom organizacji (biznesu, sektora publicznego czy NGO), użytkownika i innych interesariuszy Katarzyna Martula

Action learning może być rozumiany zarówno jako etos, czyli ogólny sposób myślenia o uczeniu się oparty o wartości wzmacniające uczestnika, partycypację i przyjaźń, jak i metoda z konkretnym zestawem praktyk opartych na doświadczeniu i skoncentrowanych na działaniu [10].

Action Learning

Na podstawie najczęstszych skojarzeń dotyczących uczenia się przez działanie Pedler i współpracownicy [11] doszli do konkluzji, że można ten konstrukt opisać w następujący sposób:

Pionierem Action learningu (uczenie przez działanie) jest Reginald W. Revans, przezbyćmetodyBędącktórywynalazłorazrozwinąłtęmetodęwWielkiejBrytaniiwdrugiejpołowieXXwieku.zaangażowanymwpracęinstytucjipublicznychuznał,żekonwencjonalnenauczaniasąwdużymstopniunieskuteczne.Twierdziłon,żeludziepowinniświadomiswojegodeficytuwiedzyorazbyćzmotywowanidojegowypełnieniaodpowiedniozadawanepytaniaorazpomagaćinnymzmagającymsię z podobnymi problemami [8]. Revans uważał, że podstawowymi warunkami do nauki są uczciwość wobec siebie i przyznanie się do niewiedzy [9]. Jeśli wiemy w jaki sposób postąpić to po prostu podążamy za gotowym przepisem nie podejmując przy tym żadnej nowej nauki. Action learning, z kolei, nie oferuje gotowych rozwiązań, ale zaczyna od potwierdzenia utknięcia w miejscu oraz braku wiedzy, co robić dalej. W przypadku wyzwań na polu zawodowym i prywatnym nauka zaczyna się bowiem od pierwszego przyznania się do utraty kierunku. Action learning można zdefiniować zatem jako podejście do rozwoju społecznego i organizacyjnego poprzez angażowanie Stądludziwuczeniesięnapodstawiepodejmowanychprzeznichpróbzmianystanurzeczy.

Action learningu jestmodel cyklu Kolba, opartegooteorię uczenia się przez doświadczenie (experiential learning theory) Davida Kolba, którą rozwinął w latach 80. XX wieku [13]. Zakłada on, że aby nauczyć się czegoś musimy przejść przez cztery etapy cyklu: doświadczenia, refleksji, konceptualizacji oraz aktywnego eksperymentowania.WedługKolbaważnejest,abywprocesieuczenia się przejść przez cały cykl bez względu na to, w którym momencie zaczniemy. Rysunek 3: Proces Action learningu Źródło 3: Opracowanie własne na podstawie Components of Action Learning, 2015

Action learning opierając się na relacji między działaniem a refleksją, wspiera tym samym rozwój osobisty jednostki [8]. Refleksja ta stanowi istotny aspekt rozwoju, Stąd,ponieważczynibardziejklarownymuczeniesięzdoświadczeńwprzyszłychdziałaniach.kluczowymwymiarem

62 grupa złożona jest z pięciu/sześciu osób, zgłaszany problem pochodzi z praktyki biznesowej oraz dotyczy bardziej jednostki, aniżeli całej grupy, - uczenie się jest realizowane na podstawie refleksji dotyczącej już zrealizowanego działania, pytania są główną metodą pracy wspomagającą uczestników w rozwiązaniu problemu, grupa jest moderowana przez doradcę/facylitatora, nauka jest częścią procesu szkoleniowego [12].

Powyższy rysunek przedstawia główne komponenty składające się na proces Action Learningu. Wzajemna pomoc członków grupy, stawianie pytań inicjujących refleksjęorazreinterpretacjęstarychiznajomychpojęćpozwalauzyskaćnoweiświeże

poszukiwaniu

projektowego

63 spojrzenie na przytoczony problem. Przejście przez ten proces poprawia zatem indywidualny rozwój każdego członka grupy rozwijając swoje umiejętności osobistych, a także identyfikując się jako część silnego zespołu [21]. Reasumując, Action learning sprzyja rozwojowi współpracy i aktywnemu kreatywnych rozwiązań na pojawiające się problemy. Pomaga również uczestnikom uczyć się na podstawie ich doświadczeń, skupiać się na własnym rozwoju osobistym oraz monitorować postępy w osiąganiu celów edukacyjnych, społecznych i biznesowych. Każdy bowiem z nas jest skarbnicą twórczych pomysłów, wiedzy oraz doświadczeń, z których warto korzystać na każdej płaszczyźnie życia, w tym, jak nie przede wszystkim, w procesie rewitalizacji. Metoda Action learningu będzie wdrażana podczas realizacji Akademii Przedsiębiorczości Wartości w ramach projektu Hostel of Minds (więcej o projekcie w podrozdziale pt.: “Hostel of Minds”). Elementy metody, tj. Cykl Kolba, są wykorzystywane w projektach Akademia Liderów Społecznych oraz Co design your place. Jako, że jednym z celów wyżej wymienionych projektów jest wypracowanie realnej sieci współpracy między uczestnikami, sesje Action learningowe mogą przyczynićsiędorozwojuichumiejętnościpracyzespołowejorazpatrzenianaproblem z szerszej perspektywy poprzez aktywne zaangażowanie grupy w problem jednostki. Co więcej, przyznawanie się do niewiedzy, formułowanie pytań zamiast sugerowania gotowych rozwiązań oraz konstruktywne informacje zwrotne mogą doprowadzić, z kolei, do podniesienia świadomości i zwiększenia pewności siebie zarówno u osoby zgłaszającej problem, jak i reszty uczestników. Jak wynika bowiem z badań, proces grupowy sprzyja rozwojowi kompetencji społecznych, podnoszeniu świadomości oraz kreatywnemu rozwiązywaniu problemów [14]. Z punktu widzenia potrzeb i problemów obserwowanych na obszarach rewitalizowanych, metoda Action learningu, rozumiana jako angażowanie ludzi w uczenie się na podstawie podejmowanych przez nich prób zmiany stanu rzeczy, jest jednym z lepszych narzędzi włączania i integracji społeczności. Jej elementy, wykorzystywane przez Fundację Stajnia w ramach procesów projektowych i rozwojowych, sprawdzają się zarówno w rozwiązywaniu konkretnych problemów społecznych jak i programów edukacyjnych. Łączenie tych dwóch obszarów i edukacyjnego, daje możliwość partypacyjnego zaangażowania lokalnej społeczności w procesy rewitalizacyjne, które szerzej zostaną opisane w podrozdziale pt.: “Empowerment”. W innym przypadku będziemy mieli do czynienia z procesami i wdrażanymi odgórnie, które w długiej perspektywie, jak pokazuje dotychczasowa praktyka, ocenia się jako nieskuteczne.

zarządzanymi

Empowermentjestjednymzkluczowychpojęć stosowanychprzezpsychologów społeczności jako bazy do swoich działań. Psycholog Marek Wosiński [15] opracował polski odpowiednik, który opisał jako proces delegowania lub dawania poczucia mocy, w wyniku którego jednostki i grupy społeczne mają wpływ na swoje życie poprzez zwiększanie poczucia własnej wartości, kontroli oraz poczucia sprawstwa [16]. Opisywany jest także jako konstrukt zawierający w sobie indywidualne zasoby, spokompetencjeoraznaturalnesystemywsparciaiproaktywnezachowaniawobeczmiany łecznej i polityki społecznej [17]. Badania wykazały, że osoby biorące udział w grupach samopomocy, które zarówno udzielały, jak i otrzymywały pomoc, odczuły większą satysfakcję z uczestnictwa w grupie i więcej poczucia własnej wartości niż ludzie, którzy jedynie otrzymali pomoc lub tylko jej udzielili. Grupa jest bowiem idealnym środowiskiem do podnoszenia świadomości, wzajemnej pomocy, rozwijania umiejętności społecznych, a także do sprawnego rozwiązywania problemów. Co więcej, rozwija przy tym zdolności do późniejszego podejmowania działań na rzecz społeczności [18]. Empowerment oznacza zatem wyjście z pozycji ja w przestrzeń mozliwości my. Z kolei zdolności, predyspozycje i umiejętności jednostek wraz z kapitałem społecznym społeczności (więzi i zaufanie) oraz zasobami organizacyjnymi jako instytucji lokalnych tworzą potencjał społeczności (community capacity) [19]. Jak zakłada podejście empowermentu, wiele problemów społecznych istnieje z powodu nierównego rozkładu zasobów i dostępu do nich, jednak samo ich dostarczenie przez życzliwego eksperta nie jest, według ekspertów, dobrym rozwiązaniem. Proces ten opiera się bowiem na założeniu wspólnego działania, podczas którego psychologowie będący opiekunami procesu nie powinni wchodzić w rolę opiniodawców. Ich wiedza i umiejętności powinny stanowić zasoby, z których uczestnicy będą mogli korzystać w celu stworzenia takich warunków działania, aby mogły ich wzmacniać, aktywizować i prowokować do proaktywnych działań(tamże,s. 92). Stąd,empowermentproponuje odrębne podejście do rozwoju programów interwencyjnych i kreowania zmian społecznych. Kieruje uwagę na zdrowie, adaptację, umiejętności i naturalne systemy wsparcia, z których społeczności będą mogły korzystać i czerpać po zakończeniu procesu.

64 Katarzyna Martula

Empowerment

65 Reasumując, proces rozwoju społeczności opiera się na budowaniu aktywnych trwałychmają(cooperation)uczenieizrównoważonychspołeczności.Poprzezsystematycznewdrażaniewartości,takichjaksię(learning),równość(equality),partycypację(participation),współpracęorazodpowiedzialnośćspołeczną(socialresponsibility)społecznościszansęwzmocnićswojąpozycjęorazmiećpozytywnywpływnawprowadzaniezmianwswoimotoczen iu [20].

Realizowany obecnie Projekt Ogród Możliwości szansą na aktywizację społeczną i zawodową mieszkańców Siemianowic Śląskich ze szczególnym uwzględnieniem Programu Aktywności Lokalnej zakłada wzmocnienie proaktywnych zachowań mieszkańców Siemianowic Śląskich poprzez rozwój ich kompetencji społecznych oraz przeprowadzenie inicjatyw lokalnych na rzecz społeczności okołopałacowej. Działania te mają na celu integrację oraz aktywizację społeczności lokalnej, zbudowanie wzajemnego zaufania opartego o samopomoc, a także

Rysunek 4: Empowerment społeczności Źródło 4: Opracowanie własne na podstwie Community development. A strategic way forward for Wakefield, 2002 Na zakończenie warto dodać, że empowerment jest pojęciem wielopoziomowym, które integruje zarówno jednostki, grupy, organizacje, jak kulturowymispołecznościorazspołeczeństwawrazznastępującymikontekstami:środowiskowym,ihistorycznym.Regułapoziomówmożezatemprowadzićdokonkluzji,że powin którzy,specjaliściniśmydążyćdorozpowszechnianiapraktykiempowermentu,zakładając,żesamipotrzebująempowermentu,abynastępniesamimogliwzmacniaćtych,z kolei ich pomocy potrzebują [18].

66 pobudzenie zaangażowania mieszkańców w życie społeczne. W procesie rewitalizacji społecznej Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich empowerment odgrywa zatem bardzo ważną rolę w budowaniu społeczności lokalnej miasta. Każda jednostka wnosi bowiem do procesu grupowego swoje indywidualne zasoby, które z kolei odpowiednio zamoderowane i zintegrowane mogą mieć pozytywny wpływ na rozwój zdrowej społeczności Siemianowic Śląskich. Bibliografia [1] Raport Design Council, Design methods for developing services, Design Council, Londyn 2015, s. 4 [2] Stickdorn, M., Hormess, M., (eds.), 2018. This is Service Design Doing. 4th ed. Canada: O’Reilly Media, Inc, s. 20 [3]J. Ball,TheDouble Diamond:Auniversallyaccepteddepictionofthedesignprocess, Design Council, 2019, https://www.designcouncil.org.uk/news opinion/double diamond universally accepted depiction design process [4] Design Council, What is the framework for innovation? Design Council's evolved Double Diamond, Design Council, 2015, https://www.designcouncil.org.uk/news opinion/what framework innovation design councils evolved double diamond [5] Stickdorn, M., Hormess, M., (eds.), 2018. This is Service Design Doing. 4th ed. Canada: O’Reilly Media, Inc, s. 24 26 [6] WCED, Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5987ourFuture, common future.pdf [7] Rudnicka P., Wartości a projektowanie dla zrównoważonego rozwoju, Balansowanie. Paradoksy. Technologia. Przyszłość pod redakcją Więckowskiej M, Rudnickiej P, WUD Silesia 2016, s. 50 [8] Welskop, W. (2012). Action learning in education. Pobrany z: http://depot.ceon.pl/handle/123456789/1286 (dostęp w dniu: 30/05/2019) [9] Revans, R. (2011). ABC of Action Learning. Farnham: Gower, 3 4 [10] Pedler, M. (Ed.). (2011). Action learning in practice. Gower Publishing, Ltd, 286. [11] Pedler, M., Burgoyne, J. G., & Brook, C. (2005). What has action learning learned to become? Action Learning: Research & Practice, 2(1), 64 65. [12] Woźniak, J. (2015). Action learning i jego granice (Action Learning and Its Limits). Zarządzanie Zasobami Ludzkimi, (2015 1 (102)), 55 68.

67 [13] Sadan, E. (1997). Empowerment and Community Planning: Theory and Practice of People Focused Social Solutions. Tel Aviv: Hakibbutz Hameuchad Publishers. [14] McLeod, S. A. (2017). Kolb - learning styles. Pobrany z: https://www.simplypsychology.org/learning kolb.html (dostęp w dniu 29/05/2019) [15] Wosiński, M. (1999). Organizacja społeczności a zaangazowanie jej członków (studiumprzypadkuspołecznościwyznaniowej). Studia Psychologiczne, 32, 2,133 153. [16] Bosowska K., Bosowski A., Wójcik M., Damek, P. (2016). Empowerment psychologiczny jako proces przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu młodziezy na przykładzie projektu MŁODZI TRENERZY. W: A.Bańka (red), Człowiek w społeczności lokalnej partycypacja, zasoby, aktywizacja, 75 78 [17] Rappaport, J., Seidman, E. (red.). (2000). Handbook of Community Psychology. Nowy Jork: Kluwer Academic/Plenum Publishers, rozdz. 10. [18] Sadan, E. (1997). Empowerment and Community Planning: Theory and Practice of People Focused Social Solutions. Tel Aviv: Hakibbutz Hameuchad Publishers, 82, 117 [19] Wójcik, M., Otrębska, A., Wójcik, P. (2014). Psychologia społeczności. Empowerment psychologiczny i społecznościowy jako narzędzie edukacyjne wspierające partycypację i działania na rzecz własnej społeczności, „Humanum. Międzynarodowe Studia Społeczno Humanistyczne” 15(4), 87 96. [20] Perry S., „Community Development. A strategic way forward for Wakefield”, 2002, [dostęp 2 lutego 2020], cyt. za: page&q&f=falsehttps://books.google.pl/books?id=1iJadNg__PMC&printsec=frontcover&hl=pl#v=one [21] Components of Action Learning, 2015 [dostęp w dniu 2 lutego 2020], dostępny w internecie: https://www.plays in business.com/action learning/ Propozycje rozwiązań Anna Bielak-Dworska Urban renewal - Co-design your P(a)lace Cel projektu: Co design your P(a)lace w poszukiwaniu usługi trwale włączającej przedsiębiorców z sektora kreatywnego i kulturowego w proces rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich. Projekt zrealizowany w 2018 roku. Uczestnicy: projektanci, przedsiębiorcy, studenci, samorządowcy, przedstawiciele NGO z 13 krajów z całego świata

Opis: Tematyka rewitalizacji była szeroko omawiana podczas Międzynarodowego Sympozjum „URBAN RENEVAL Co Design Your P(a)lace”, które w dniach 20 25 sierpnia 2018 roku odbyło się w odrestaurowywanym obecnie kompleksie Pałacowo Parkowym Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich, nazywanym Pałacem Inspiracji. Organizacja sympozjum była wynikiem oddolnej inicjatywy działaczy i projektantów z Fundacji Stajnia wspierających proces rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich oraz studentów z London College of Communication z kierunku service design and innovation. Blisko roczne przygotowania, rozmowy, dyskusje i warsztaty zaowocowały międzynarodowym sympozjum poświęconym projektowaniu usług na obszarach rewitalizowanych. Podczaswydarzeniaodbyłosię20inspirującychwykładów,5 dniowe warsztaty service design sprint, 4 wizyty studyjne, a interdyscyplinarna grupa 25 projektantów i przedsiębiorców z 15 krajów zaangażowana była w proces projektowy. Mury siemianowickiego Pałacu gościły wykładowców i projektantów z Brazylii, Chin, Danii, Gwatemali, Hiszpanii, Nepalu, Korei, Niemiec, Norwegii, Słowacji, Tajwanu, Tajlandii, Włoch, Wielkiej Brytanii i Polski, którzy wspólnie w duchu kokreacji pracowali nad innowacyjnymrozwiązaniemwspierającymprocesyrewitalizacyjneukierunkowane na rozwój usług biznesowych i społecznych, które mogą zostać wdrożone na terenie rewitalizowanego Pałacu Inspiracji oraz w jego otoczeniu. W wydarzenie włączyły się uczelnie zajmujące się projektowaniem przestrzeni oraz usług społecznych i biznesowych w Europie tj. Wydział Architektury Politechniki Śląskiej, Uniwersytet Śląski,LondonCollegeof CommunicationiCopenhagenBusinessSchooloraz instytucje publiczne: Gmina Siemianowice Śląskie wraz z podległymi instytucjami oraz Górnośląsko Zagłębiowska Metropolia. W trakcie pięciu dni warsztatowych, pięć zespołów projektowych wypracowało pięć konceptów usług. Warsztaty zostały przeprowadzone w formule określanej i przyjętej z metodologii agile sprintem. Warsztat tego typu to precyzyjnie zorganizowane i ograniczone czasowo doświadczenie służące zaprojektowaniu rozwiązania dla wcześniej zdefiniowanego wyzwania. Inspiration Point S.A. właściciel i zarządca inwestycji poszukiwał oryginalnego i wdrażalnego rozwiązania wspierającego proces rewitalizacji Pałacu, który zaangażowałby w realizację działań biznesowych i społecznych przedsiębiorców z sektora kreatywnego i kulturowego na terenie obiektu. Istotą projektu było zbudowanie usługi trwale włączającej grupę docelowąw życiePałacu,byna jego tereniemogliwytwarzać innowacyjne,kulturalne, społeczneibiznesowe wartościrozwijająceichdziałalność,Pałacilokalnąspołeczność.

Rezultaty: 5 konceptów usług społecznych: Hostel of Minds, Co Nest, The Cavaliers, Co Wing,ThePalaceAcademy,nawiązaniesieciwspółpracyzzagranicznymiuczelniami i organizacjami studenckimi, nawiązanie partnerstwa do projektu Erasmus+, Akcja 2: Współpraca na rzecz innowacji i wymiany dobrych praktyk

Na potrzeby niniejszego projektu została przyjęta metodologia Service Design. W pierwszym etapie procesu projektowego (tzw. discover) wykorzystaliśmy metody i narzędzia, takie jak badania desk research, badania terenowe, shadowing, obserwacje oraz wywiady pogłębione z mieszkańcami. Ich celem było lepsze zrozumienie potrzeb, zachowań, postaw oraz kontekstów wynikających z procesów rewitalizacyjnych zachodzących na historycznym obszarze będącym przedmiotem badań i warsztatów. W drugim etapie (tzw. define) uczestnicy procesu skoncentrowali się na zdefiniowaniu problemów i wyzwań stojących za procesami rewitalizacyjnymi. Do wywiadów pogłębionych zostali zaproszeni przedsiębiorcy z sektora kreatywnego i kulturowego. Dzięki zebranym informacjom badawczym zostały zbudowane persony, a następnie najważniejsze kryteria stanowiące o użyteczności projektowanych przez zespoły usług. Ważnym elementem było uchwycenie motywów i motywacji budujących zaangażowanie i poczucie przynależności do miejsc i podejmowanych działań z uwzględnieniem poszukiwanych przez przedsiębiorców korzyści. Trzeci etap to faza ideacji, podczas której uczestnicy odnosząc się do wcześniej zdiagnozowanych kontekstów, zdefiniowanego problemu, zbudowanych person i kluczowych kryteriów usługi, generowali pomysły i rozwiązania odpowiadające na postawione wyzwanie projektowe. Po kluczowym etapie selekcji pomysłów i wyboru rozwiązania podlegającego dalszemu opracowaniu w kolejnych krokach powstały prototypy, które następnie zostały przetestowane z użytkownikami. Wypracowane projekty usług zostały zaprezentowane mieszkańcom miasta podczas konferencji podsumowującej, której nadano tytuł: „Rewitalizacja – Akcja – Społeczna Innowacja”. Zdjęcie 1: Uczestnicy międzynarodowego sympozjum „URBAN RENEVAL Co Design Your P(a)lace”, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 1: Fundacja Stajnia

70 Zdjęcie 2: Międzysektorowy panel dyskusyjny stanowiący część międzynarodowego sympozjum „URBAN RENEVAL CO Design Your P(a)lace”, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 2: Fundacja Stajnia Zdjęcie 3: Warsztat ko kreacji stanowiący część międzynarodowego sympozjum „URBAN RENEVAL CO Design Your P(a)lace”, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 3: Fundacja Stajnia Uczestnicy projektu Co design your P(a)lace w interdyscyplinarnych zespołach wypracowali pięć konceptów usług. Wykreowane przez nich rozwiązania nawiązują do wizji Pałacu Inspiracji jako miejsca gościnnego i otwartego na międzynarodowe doświadczenia, integrację lokalną i międzynarodową, wymianę wiedzy, kontaktów, dobrych praktyk oraz wszystkiego, co wspiera innowacje w biznesie i społeczeństwie. Są to: Hostel of Minds projektktóregogłównymzałożeniemjest stworzeniemiejsca, przez które przedsiębiorcy będą przepływać, zamiast tam przebywać. Co Nest –budowaniespołecznościprzedsiębiorcówna platformie, którejcelem byłoby połączenie, wzajemne inspirowanie i wzrost lokalnych i regionalnych przedsiębiorców. The Cavaliers projekt zakładał otwarcie rezydentury na Pałacu, której celem byłaby “praca w Pałacu i dla Pałacu”. Rezydenci budowaliby swoje portfolio odpowiadając na szereg potrzeb Pałacu i powstałych w nim usług.

Co Wing system budowania społeczności Pałacu oparty na wspólnej grze i twórczości. Powstała w Pałacu przestrzeń coworkingowa cechowałaby się łatwością adaptacji i dostosowania do specyficznych potrzeb różnych grup w niej przebywających. Zaprojektowana przestrzeń miałaby na celu zachęcać kreatywną społeczność do rozwoju i wzajemnej wymiany swoich umiejętności. The Palace Academy zorganizowana w Pałacu akademia rozwoju. Jury, w skład, którego wchodzili przedstawiciele spółki zarządzającej Kompleksem Pałacowo Parkowym, przedsiębiorcy i projektanci wybrali jeden projekt, który według nich najbardziej spełniał postawione przed projektantami kryteria. Projektem tym, był stworzony przez grupę Hi5preneurs, Hostel of Minds. Sami twórcy tak opisują swój projekt: „Podczas pracy nad projektem doszliśmy do wniosku, że stworzenie w Pałacu typowej przestrzeni co-workingowej nie pozwoli w pełni wykorzystać niezwykłego potencjału tego miejsca. Uznaliśmy, że dużo ciekawszym

71 pomysłem od wynajmowania przestrzenibiurowejjest stworzenie miejsca,do którego ludzie chcą przyjeżdżać, w którym chcą być, do którego chcą wracać. Metaforą, która dobrze odpowiada naszemu pomysłowi jest hostel miejsce, które cechuje doskonała atmosfera, jest pełne podróżników, którzy mogą samodzielnie, lub z osobami, które poznają na miejscu wybrać się w dalszą podróż, a w niedalekiej przyszłości wrócić do hostelu. W naszej koncepcji podróżnikami są przedsiębiorcy, którzy będą przyjeżdżać do Pałacu, by w spokoju pomyśleć, poczytać, popracować, ale też spotkać innych potencjałuorazspołeczne"gosięprzedsiębiorców,którzyposzukująskupieniaiwyciszenia.Wspólniebędąmogliwybraćwintelektualnąpodróż,dyskutującwatrakcyjnejprzestrzeniPałacuiotaczającymparku,popijająclemoniadę.Planujemyrównieżcyklicznieprezentować„wyzwaniazgłaszaneprzezosobyzlokalnejspołeczności,organizacjepozarządowewładzemiasta.Chcemybynasz"Hostelumysłów"pozwalałnawykorzystanieintelektualnegoimądrościodwiedzającychgopodróżników,do

rozwiązywania problemów istotnych dla mieszkańców Siemianowic Śląskich i sąsiadujących z nim miast.” mówi o projekcie Paweł Nowak, członek zespołu Hi5preneurs. Projekty opracowane w ramach Sympozjum są obecnie szczegółowo opracowywane i przygotowywane do wdrożenia na terenie Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich w modelach społeczno-biznesowych. Zdjęcie 4: Finałowa prezentacja projektu Hostel of Minds, zespół Hi5Preneurs (Julia Koczorowska, Joanna Rippel, Poorume Yoo, Michele Cippolone, Paweł Nowak), międzynarodowe sympozjum „URBAN RENEVAL CO Design Your P(a)lace”, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 4: Fundacja Stajnia Zdjęcie 5: Finał międzynarodowego sympozjum „URBAN RENEVAL CO Design Your P(a)lace”, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 5: Fundacja Stajnia

Ze względu na dotyczasową współpracę Lidera projektu przy działaniach na rzecz rewitalizacji Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich, Fundacja Stajnia wraz z doświadczonymi partnerami: Stowarzyszeniem Przestrzeń Zmiany oraz Inspiration Point S.A. (właściciel obiektu) podjęła się wyzwania zbudowania sieci lokalnych liderów, których kompetencje wspierałyby rozwiązywanie bieżących problemów dotykających obszary zdegradowane. Zadanie, które zainicjowali realizatorzy projektu, jest zgodne z ideą włączania społeczności lokalnych w rewitalizację i wynika z Ustawy o rewitalizacji z dn. 9 października 2015 r., mówiącej o zapewnieniu aktywnego udziału interesariuszy na każdym etapie, w definicji zastrzegając, że ten aktywny udział stanowi ISTOTĘ

PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ. Dopełnieniem tych regulacji jest definicja partycypacji społecznej zawarta w art. 5 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym partycypacja społeczna obejmuje przygotowanie, prowadzenie i ocenę rewitalizacji w sposób zapewniający aktywny udział interesariuszy, w tym ich uczestnictwo w konsultacjach społecznych, działaniach edukacyjnych, informacyjnych czy inicjatywnych (USTAWA

Jednym z filarów projektu jest założenie, że “liderzy zmian” będą inspiracją dla prospołecznych zachowań, w swoim otoczeniu, ze szczególnym uwzględnieniem

Cel projektu: Zwiększenie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym na obszarach rewitalizowanych woj. śląskiego, poprzez wyłonienie, edukację i działania prospołeczne 42 liderów. Projekt realizowany w latach 2018 2019. Uczestnicy: 42 osoby powyżej 18. roku życia, mieszkanki i mieszkańcy woj. śląskiego, mający podstawowe doświadczenie w działalności społecznej, deklarujący chęć zwiększenia zaangażowania się w życie publiczne Rezultaty na dzień przygotowania publikacji (maj 2019): 42 absolwentów programu, dziewięć zaprojektowanych akcji społecznych, w tym trzy zrealizowane, 100 uczestników konferencji „100 lat niepodległości, 100 lat obywatelskości. Historia, kultura i dziedzictwo partycypacji obywatelskiej w Polsce”, w tym 3 warsztaty edukacyjne Opis: Projekt Akademia Liderów Społecznych realizowany przez Fundację Stajnia od lipca 2018 roku do 30 listopada 2019 roku jest odpowiedzią na problem Śląskiego,niewielkiegozaangażowaniaspołecznegonaterenachrewitalizowanychwojewództwawtymmieszkańcówSiemianowicŚląskich,copotwierdzaLokaln y Program Rewitalizacji miasta

Anna Bielak Dworska, Bernadeta Grobelny, Jadwiga Kijak Akademia Liderów Społecznych

.Projektotrzymałdofinansowaniew ramach rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.

O REWITALIZACJI Praktyczny komentarz).

kompetencji w kontekście toczącego się procesu grupowego i wyłonienia zespołów projektowych. Następnie: Teoria dotycząca wprowadzania zmian społecznych na obszarach rewitalizowanych metodą akcji społecznych i wreszcie: Zastosowanie,

73 zaangażowania w procesy rewitalizacyjne. Aktualne obserwacje z przebiegu projektu pokazują, że działania realizowane w ramach Akademii Liderów Społecznych wpływają na wzrost aktywności społecznej mieszkańców naszego województwa w najbardziej potrzebujących tego regionach, w szczególności w najbliższym obszarze wpływu Fundacji Stajnia, ze względu na możliwości organizacyjne i wykonawcze. Do Akademiizrekrutowanołącznie42uczestnikówpowyżej18.rokużycia.Sąto mieszkanki i mieszkańcy województwa śląskiego, mający podstawowe doświadczenie w działalności społecznej. Istotnym elementem przyjęcia do programu była deklaracja chęci zwiększenia zaangażowania się w życie publiczne. W ramach trzech grup rozwojowych, pracujących w okresie październik 2018 - wrzesień 2019, przeprowadzono dotąd 21 z zaplanowanych 24 zjazdów edukacyjnych oraz 5 z 9 akcji społecznych. Liderzy z pierwszej grupy rozwojowej zostali również włączeni w przygotowanie Konferencji pt.: „100 lat niepodległości, 100 lat obywatelskości. Historia, kultura i dziedzictwo partycypacji obywatelskiej w Polsce”, w której uczestniczyło łącznie ponad 100 mieszkańców województwa Śląskiego. Ostatnim elementem projektu będzie organizacja i przeprowadzenie seminarium podsumowującego projekt pt.: “Partycypacja obywatelska jako kluczowy czynnik sukcesu rewitalizacji społecznej”. ProgramAkademiiLiderówSpołecznychopierasięnazałożeniu,żeabyzmieniać świat, należy najpierw zmienić siebie. Osoby dorosłe, zgodnie z prawami psychologii rozwojowej, przez całe życie dysponują znacznym potencjałem rozwoju, a więc możliwościami uczenia się i zmiany. Program Akademii Liderów Społecznych został opartynaModeluUczeniasięprzezDoświadczenie,zwanymCyklemuczeniasięDavida Kolba. Jak twierdzi prof. Kolb, proces uczenia jest złożony. Składa się z szeregu następujących po sobie, angażujących różne ośrodki mózgowe działań. W jego trakcie, ludzie przekształcają swoje doświadczenia w wiedzę, a wiedzę na zmiany w zachowaniach. Cztery etapy Cyklu Kolba, to: Doświadczenia, Refleksja, Teoria i Zastosowanie. Kurs liderski zorganizowany został w taki sposób, by zapewnić uczestnikom dogodne warunki do uczenia się, ćwiczenia nabywanej wiedzy i bezpośredniego wprowadzania jej w życie. Podczas warsztatów i treningów wykorzystano różne techniki aktywnego uczenia – pracę w grupach, burzę mózgów, symulację, dyskusję. Zapewniają one interakcję przekazywanych treści z doświadczeniem życiowym iwtworzeniaizawodowymuczestników,łączącteorięzpraktyką.Trenerzysąpartneramiwprocesieprzestrzenidouczeniasię.RównieżnapoziomiecałegokursuliderskiegozaprojektowanokolejnezajęciaoparciuoCyklKolba.Wpierwszymetapienaciskpołożonybyłnazwiększeniewiedzyumiejętnościspołecznychuczestników–Doświadczanie.Kolejnyetap,toAnalizatych

sukcesuproaktywnązakończyłizmianywkierunkuwiększejskutecznościisprawczościuczestnikówkursuliderskiego,sięsukcesem.Ewaluacjawykazała,żeuczestnicyprojektuwzmocniliswojąpostawę,wzrosłyichkompetencjespołeczneiliderskieadoświadczeniekonkretnegoprzedsięwzięciawzmocniłoichpoczuciesprawstwa.Zpunktuwidzeniaprowadzonejewaluacji,ważnym

W ramach realizacji zadania publicznego, wykonano z sukcesem większość założonych działań, co przyczyniło się do osiągnięcia zarówno celu głównego, jak i celów szczegółowych Akademii Liderów Społecznych. Zgodnie z harmonogramem, wszyscy uczestnicy i uczestniczki zrealizowali program Akademii uczestnicząc w kolejnych przedsięwzięciach projektu: warsztatach rozwojowych, konferencji oraz w akcjach społecznych. Kursanci zwiększyli swoje praktyczne umiejętności liderskie,wtym:wytyczaniecelów,planowanie,efektywnąkomunikację,inspirowanie, budowanie relacji, współpracę i pracę zespołową, pozyskiwanie sojuszników, rozwiązywaniekonfliktówiinne.Liderkii Liderzywykazali siędużym zaangażowaniem, kreatywnością i zdyscyplinowaniem jednocześnie. Warto podkreślić, że wyżej opisane podejście zaowocowało wysoką frekwencją uczestników konferencji poświęconej obywatelskości, która była współorganizowana przez Liderów i Liderki Akademii. W wydarzeniu, które odbyło się w dzień roboczy, w godzinach pracy, pojawiło się 100 osób. Co więcej, ewaluacja wydarzenia wykazała

74 czyli realizacja zaplanowanych wspólnie akcji społecznych na rzecz wybranych środowiskDziękilokalnych.możliwościpraktycznegowdrożeniaswoichzamierzeń,procesuczeniasię

aspektem organizacyjnym projektu okazało się podzielenie go na trzy grupy i realizacja w odstępach czasowych. Dzięki takiemu rozwiązaniu i iteracyjnemu podejściu (czyli stopniowym udoskonalaniu),jużwtrakcietrwaniaAkademii,zespółprojektowywprowadzał zmiany podnoszące jakość pracy dla kolejnych grup. Ewaluacja każdej z grup składa się z: analizy pre i post kwestionariusza dla każdej z grup, uczestnictwa ewaluatora w spotkaniach zespołu projektowego, sesji retrospekcji z uczestnikami odbytej po zakończeniu akcji społecznych realizowanych przez każdą z grup. Ewaluacja pierwszej grupy wykazała konieczność wprowadzenia poprawek m.in. w harmonogramie zajęć. Korekta dotyczyła przesunięcia zakresów tematycznych spotkań tak by uczestnicy wcześniej mogli rozpocząć pracę w zespołach roboczych nad wypracowanymi zagadnieniem społecznym akcjami społecznymi. Zmiany wprowadzone w kolejnych grupach wyraźnie wpłynęły na usprawnienie pracy uczestników oraz jakość ewaluacjiSpołecznychuczenieprojektowegorównież,nawetrealizowanychprojektów.Przykładtenpokazujejakważnajestotwartośćnawdrażaniemałychusprawnieńwtrakcietrwaniawieloetapowegoprojektu.Wnioskujesiężejednymzkluczowychczynnikówsukcesujestnastawieniezespołu(koordynatora,ewaluatoraizaangażowanychtrenerów)naciągłesięidoskonalenie.Wartotutajpodkreślić,żeprojektAkademiiLiderówjestjeszczewtrakcierealizacji,acozatymidzieostatecznewynikiniesąjeszczedostępne.

infrastruktura

75 pozytywne oceny aspektu merytorycznego konferencji, a także wyraźne sygnały od uczestników potwierdzające chęć uczestnictwa w podobnych wydarzeniach. Te informacje zwrotne pokazują jak wysokie jest zapotrzebowanie na poszerzanie iwymianęwiedzyoraz nawiązywanienowych kontaktówwśródosób,któreokreślasię jako lokalnych aktywistów i liderów społecznych. Ponadto niniejsze wydarzenie unaocznia jak ważne jest włączanie lokalnej społeczności, nawet poprzez organizowanie pojedynczych wydarzeń, w aktywności realizowane na terenach rewitalizowanych. Równocześnie ewaluacja konferencji pokazała jak ważne dla uczestników podobnych wydarzeń są podstawowe aspekty organizacyjne takie jak: i organizacja techniczna, sanitariaty, szatnie oraz tworzenie wydarzeń w godzinach dostosowanych do osób pracujących. Niestety, biorąc pod uwagę konteksty rewitalizacji, niektóre z postulatów są trudne do zrealizowania ze względu na prowadzone prace budowlane, stopień zaawansowania prac itp. Są to ważne ograniczenia i wyzwania, które stanowią istotne elementy procesu projektowego wszystkich działań wdrażanych na obszarach przywracanych do życia. Dzięki realizacji Akademii Liderów Społecznych zarówno Lider projektu jak i organizacje partnerskie nawiązały bądź zacieśniły współpracę z indywidualnymi i instytucjonalnymi interesariuszami procesów rewitalizacyjnych. Znaczącym wsparciem merytorycznym i finansowym w zakresie realizacji akcji społecznych był Urząd Miasta Siemianowice Śląskie oraz Siemianowickie Centrum Kultury. Powierzchnie eventowe i szkoleniowe udostępniał organizatorom w miarę możliwości Pałac Inspiracji. Tak zorganizowana współpraca w zdecydowany sposób wpłynęła na zwiększenie ilości inicjatyw oddolnych realizowanych na terenie miasta, w tym na ponowne włączenie Kompleksu Pałacowo Parkowego do życia społecznego. Warto podkreślić, że jeden z projektów realizowany w ramach Akademii wygrał konkurs ogłoszony przez Siemianowickie Centrum Kultury pt. WspółKultura 2019. Istotą projektu jest poprowadzenie nowatorskich działań animacyjnych pobudzających mieszkańców Siemianowic Śląskich do aktywnego udziału w lokalnym życiu kulturalnym. Warte podkreślenia są również wysokie standardy pracy zespołu realizatorów Akademii Liderów Społecznych. Wynikają one zarówno z doświadczenia i kompetencji poszczególnych specjalistów, jak i wspólnoty wartości i pełnego zaangażowania w realizację celów projektu. Program kursu liderskiego, w swojej warstwie społecznej, opierałsięna budowie relacjiiwzajemnegozaufania najpierwpomiędzyuczestnikami, dzięki czemu doświadczyli oni w tej mikro skali poziomej sieci zależności. Stąd był już tylko krok do efektywnej współpracy międzyludzkiej w obrębie większych grup i organizacji w lokalnym środowisku. Liderki i liderzy, efektywnie współpracujący w swoich środowiskach lokalnych i angażujący się w rozwiązywanie lokalnych problemów, przyczyniają się więc do rozwoju kapitału społecznego, a poprzez to do rewitalizacji obszarów miast, w których podejmują działania. Podsumowując, aby można było mówić o realnym włączaniu rewitalizowanych obszarów miast, konieczny jest wielopłaszczyznowy rozwój społeczności lokalnych

76 oraz stopniowe angażowanie mieszkańców w proces partycypacji społecznej. Nie wystarczy jednak zająć się tkanką materialną miast. Szansą dla skutecznej rewitalizacji jest aktywizacja społeczności lokalnych. W centrum tego złożonego procesu musi być człowiek - osadzony we wspólnocie lokalnej, żyjący w tym miejscu, pracującyi z innymi. Dlatego największą szansę dla skutecznych rewitalizacji zfundamentwartości,orazupatrujemywdługoterminowej,systematycznejisystemowejaktywizacjispołecznościpodnoszeniukompetencjiliderówiliderekspołecznych,woparciuowspólnejakimisątożsamość,lokalnakulturaihistoria,któreuważamyzadobrykażdejspołecznejzmiany.ProjektAkademiaLiderówSpołecznychsukcesemwpisałsięwnurtdziałańnarzeczpozytywnychzmianspołec Ogrody Możliwości Wzmocnienie potencjału społecznego i aktywności zawodowej 45 mieszkańców obszarów rewitalizowanych Siemianowic Śląskich poprzez budowanie społeczności lokalnej w ramach Programu Aktywności Lokalnej oraz aktywizację zawodową 20 osób. Uczestnicy: 45 osób zamieszkujących obszary objęte lokalnym programem rewitalizacji, w tym osoby bezrobotne, osoby z niepełnosprawnością, osoby kwalifikowalnezagrożoneprzebywającewpieczyzastępczejlubopuszczającepieczęzastępczą,jakrównieżosobyubóstwemlubwykluczeniemspołecznymorazichotoczenieiinnewpoddziałaniu9.1.1. Planowane rezultaty: Projekt w trakcie realizacji Zakładane rezultaty: 45 osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w projekcie opartym na Programie Aktywności Lokalnej (PAL); 20 osób objętych szkoleniami i doradztwem w zakresie kompetencji społecznych i zawodowych opartych na Programie Aktywności Społeczno Zawodowej (PAS Z); 17

współpracujący

Cel projektu:

znych. Zdjęcie 5: Uczestnicy projektu Akademia Liderów ŹródłoSpołecznych 5: Fundacja Stajnia Zdjęcie 6: Seminarium podsumowujące Akademię Liderów Społecznych Źródło 6: Fundacja Stajnia Piotr Bańczyk, Katarzyna Martula

77 osób zaangażowanych w pięciomiesięczny projekt stażowy; 12 osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poszukujących pracy, uczestniczących w kształceniu lub szkoleniu, zdobywających kwalifikacje, pracujących po opuszczeniu programu. Opis: Projekt zakłada aktywizację 45 osób, w wieku od 18 lat. Na grupę docelową składają się osoby bezrobotne, osoby z niepełnosprawnością, osoby przebywające w pieczy zastępczej lub opuszczające pieczę zastępczą oraz osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, jak również ich otoczenie. Dodatkowym warunkiem udziału w projekcie jest zamieszkiwanie uczestników na obszarach objętych lokalnym programem rewitalizacji. Projekt stanowi odpowiedź na problemy związane z włączeniem osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynek pracy oraz ich niewielką aktywność społeczną. Jest jednocześnie odpowiedzią na realne potrzeby wynikające z prowadzonych działań rewitalizacyjnych. Projekt zakłada rekrutację, realizację Programu Aktywności Lokalnej (PAL) uczestników w działania społeczne oraz realizację działań w ramach Programu Aktywności Społeczno Zawodowej.

angażującego

-zawodowej.

Działania prowadzone w ramach PAL swoją podstawę czerpią z kompetencji osobistych i społecznych uczestników programu. Dlatego też praca nad tymi kompetencjami rozpoczęładalsze działaniaprojektowe. Warsztaty prowadzone w tym temacie służą bowiem nie tylko zdobyciu wiedzy, ale przede wszystkim nabyciu umiejętności w obszarach: wyznaczania i realizowania celów, komunikacji i radzenia sobie z emocjami. Mając taką podstawę uczestnicy projektu wraz z innymi mieszkańcami miasta biorą udział w szkoleniach ukierunkowanych na wzrost zaangażowania społecznego i obywatelskiego, pobudzenie i wzmocnienie lokalnej których“DniwPałacowoizewiedzyzaangażowaniaktórychiaktywności,wzrostwiedzynt.swojegośrodowiskalokalnegoorazpoczuciatożsamościprzynależnościdospołeczności.Równolegledodziałańszkoleniowychprowadzonesądziałaniatożsamościowe,celemjestm.in.:wzrostpoczuciatożsamościorazwięzilokalnej,wzrostmieszkańcównarzeczpromocjiswojegomiejscazamieszkania,wzrostmieszkańcównt.historiilokalnej,dowartościowaniemieszkańców,szczególnymuwzględnieniemseniorówpoprzeztzw.„historięmówioną”powstanieprzewodnikazawierającegoinformacjeorewitalizowanymKompleksieParkowym.UczestnicyProgramuAktywnościLokalnejwłączająsięponadtoorganizacjęspotkańadresowanychdoogółuspołecznościmiejskiejwramachtzw.Sąsiada”,integrującprzeztospołecznośćlokalną.Zogólnejliczbyuczestnikówprojektuzostaniewyłonionagrupa20osób,dlarealizowanebędądziałaniaocharakterzereintegracjispołeczno

● niewystarczające kompetencje przedsiębiorcze wśród liderów organizacji pozarządowych i przedsiębiorców społecznych, które w długiej perspektywie umożliwiałyby usamodzielnianie się podmiotów ekonomii społecznej od finansowania grantowego oraz zapewniałyby trwałość wdrażanych rozwiązań;

Uczestnicy tej grupy podnosić będą swoje kompetencje osobiste oraz kwalifikacje zawodowe. Do osób z tej grupy adresowane będą szkolenia zawodowe i 5 miesięczne staże. W wyniku projektu zakładamy zatrudnienie co najmniej 12 osób, z których część może znaleźć pracę na terenie siemianowickiego Kompleksu Pałacowo-Parkowego. Projekt realizowany jest w okresie od 01 lutego 2019 roku do 30 września 2020 roku. Piotr Bańczyk Hostel of Minds Cel projektu: Stworzenie nowej formy współpracy międzysektorowej na terenie województwa śląskiego ukierunkowanej na faktyczną realizację działań łączących w sobie przedsiębiorczość i odpowiedzialność społeczną poprzez uruchomienie think tanku obywatelskiego będącego wynikiem działań rozwojowych i praktyki wdrożeniowej przedstawicieli różnych sektorów i grup działających w regionie. Uczestnicy: Lokalniliderzyiaktywiścireprezentującyśrodowiskaspołeczne,biznesowe i instytucje publiczne Rezultaty: Zakłada się ukończenie programu rozwojowego Akademia Przedsiębiorczości Wartości przez co najmniej 80% uczestników, utworzenie jednego think tanku obywatelskiego, organizację meetupów, uruchomienie i prowadzenie bloga tematycznego poświęconego ekonomii wartości oraz realizację projektów wdrożeniowych przez uczestników. Opis: W 2018 roku na terenie rewitalizowanego Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich odbyły się tygodniowe warsztaty Co Design Your P(a)lace, podczas których studenci z całego świata wraz z mieszkańcami planowali działania, których realizacja byłaby najlepszym kierunkiem rozwoju dla powracającego do życia obiektu. Jako najtrafniejsze rozwiązanie spośród wypracowanych projektów wybrane zostało stworzenie think tanku pn.: “The Hostel of Minds” (Hostel umysłów) koncentrującego swoje działania na wartościach wpływających na budowanie pozytywnej zmiany społecznej na obszarze rewitalizowanym: gościnności, współpracy, odpowiedzialności i przedsiębiorczości. Projekt stanowi odpowiedź na oddolne problemy i potrzeby, którymi są:

● niski poziom zaangażowania społecznego objawiający się zbyt małą liczbą liderów i liderek organizacji pozarządowych i przedsiębiorców społecznych;

● brakprofesjonalizmuwpodejmowaniuwspółpracy,komunikowaniusięzapomocą różnego języka, brak wiedzy o sobie nawzajem (NGO i biznes), który skutkuje niewystarczającym poziomem współpracy międzysektorowej; ● ciągle niewystarczająca świadomość marki „ekonomia społeczna”.

W celu wdrożenia założenia "The Hostel of Minds" zaplanowano realizację programu rozwojowego: Akademia Przedsiębiorczości Wartości, podnoszącego kompetencje liderskie, łączącego przedsiębiorczość i odpowiedzialność społeczną. Adresatamicyklu mają być liderzypodmiotów ekonomiispołecznej,biznesuiinstytucji publicznych oraz lokalni aktywiści, tak aby ich wzajemne interakcje pozwoliły zbudować realną sieć współpracy oraz gromadzenia i upowszechniania danych z zakresu ekonomii wartości. Całość cyklu wsparta zostanie sesjami Action Learning.

Projekt został przygotowany i opisany celem zapewnienia jego finansowania, a ostateczna liczba uczestników zależna będzie od możliwości finansowych oraz zastosowanego ostatecznie montażu finansowego, na który składać się będą zarówno środki publiczne, jak również prywatne (w tym wpłaty Anna Bielak-Dworska Erasmus+ Co-design your place Cel projektu: zwiększenie aktywnego uczestnictwa młodzieży w procesach rewitalizacyjnych poprzez realizację międzynarodowego programu edukacyjnego dla 18 „młodzieżowych liderów zmian” w zakresie projektowania usług i innowacji społecznych oraz realizację 3 krajowych projektów wdrożeniowych wspierających

projektu uczestniczącymi w cyklu rozwojowym Akademia Przedsiębiorczości Wartości, a w konsekwencji realizującymi projekty wdrożeniowe i uczestniczącymi w tworzeniu think tanku obywatelskiego są liderzy organizacji pozarządowych, podmiotów ekonomii społecznej, przedstawiciele biznesu, instytucji publicznych oraz lokalni aktywiści (animatorzy, blogerzy, liderzy grup nieformalnych, radni itp.).

Działania rozwojowe uzupełnione są o cykl popołudniowych Meetupów wykładów połączonych z dyskusją, promujących wartości, tradycje oraz kierunki rozwoju ekonomii społecznej. W efekcie prowadzonych działań zakłada się utworzenie think tanku obywatelskiego gromadzącego i upowszechniającego wiedzę dotyczącą ekonomii wartości, w którego funkcjonowanie zaangażowane zostaną zarówno podmioty ekonomii społecznej, jak również podmioty komercyjne, publiczne oraz lokalni liderzy i aktywiści. Planuje się również włączenie partnerów naukowych i zagranicznych. W ramach działań think tanku przewiduje się prowadzenie bloga oraz realizację projektówKluczowymiwdrożeniowych.odbiorcami

przygotowują

zrealizowanie

80 rozwój obszarów rewitalizowanych przeprowadzonych przez uczestników. Projekt realizowany w latach 2019 2020. Uczestnicy: młodzież do 30 roku życia, w tym studenci m.in.: London College of Communication, Copenhagen Business School, Politechniki Śląskiej, Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. J. Korczaka w Warszawie Wydziału Nauk Społeczno Pedagogicznych samorządywKatowicach,lokalnespołecznościzobszaruŚląska,KopenhagiiSiemianowicŚląskich,lokalnemiast:SiemianowiceŚląskie,Londyn,Kopenhaga Planowane rezultaty: międzynarodowa sieć współpracy młodych “liderów zmian”, model włączania młodzieży w procesy rewitalizacyjne, 18 absolwentów Liderskiego Programu Edukacyjnego, podręcznik wraz z narzędziami, portal informacyjny, trzy zaprojektowane i wdrożone usługi sprzyjające rewitalizacji wybranych lokalizacji Siemianowic Śląskich, Londynu i Kopenhagi Opis: Projekt został złożony i pozytywnie oceniony w ramach programu Erasmus + konkurs wniosków 2019, runda 1 KA2 Współpraca na rzecz innowacji i wymiany dobrych praktyk KA205 Partnerstwa strategiczne w sektorze młodzieży. CO DESIGN YOUR PLACE będzie realizowany w latach 2019 2020. Zarys projektu powstał w sierpniu 2018 podczas międzynarodowego seminariumiwarsztatówservicedesignsprintCo designyourP(a)laceorganizowanych przez Fundację Stajnia na terenie rewitalizowanego Kompleksu Pałacowo Parkowego w Siemianowicach Śląskich. Wówczas, pomiędzy Partnerami z London College of Communication i Student&Innovation House z Kopenhagi nawiązała się współpraca, która zaowocowała pomysłem i deklaracją kontynuacji międzynarodowych działań na rzecz włączania młodzieży w procesy rewitalizacyjne. Obydwie organizacje są zaangażowanie i mają doświadczenie we włączaniu młodzieży w procesy projektowe, wzmacniają poczucie inicjatywności i sprawczości w obszarze społecznym poprzez realizację zróżnicowanych przedsięwzięć. Tym samym, w praktyczny sposób młodzież do wejścia na rynek. Wspólne cele związane z wspieraniem młodzieży w rozwoju, wymianą wiedzy, budowaniu międzynarodowej sieci współpracy, zadecydowały o nawiązaniu współpracy, dzięki której jest możliwe niniejszego projektu. Zawarte w CO DESIGN YOUR PLACE działania są odpowiedzią na niewielkie zaangażowanie młodzieży w procesy projektowania i realizowania działań na obszarach rewitalizowanych. W związku z niewystarczającym przygotowaniem merytorycznym i praktycznym młodzi ludzie nie są obecnie angażowani w planowanie i realizację działań prowadzonych w tym zakresie przez administrację publiczną i podmioty prywatne. W ocenie Lidera projektu, tzn. Fundacji Stajnia, Młodzi mają wiele do zaoferowania obszarom wymagającym kreatywnego podejścia do zmiany funkcji, budowania zaangażowania społecznego opartego o tożsamość, historię i partycypację społeczną oraz odważnego patrzenia w przyszłość, w duchu

wspierających

81 odpowiedzialności społecznej opartej o cele zrównoważonego rozwoju. W związku z powyższym, celem projektu jest zwiększenie aktywnego uczestnictwa młodzieży w procesach rewitalizacyjnych poprzez realizację międzynarodowego programu dla 18 “młodzieżowych liderów zmian” w zakresie projektowania usług i innowacji społecznych oraz realizację 3 krajowych projektów wdrożeniowych rozwój obszarów rewitalizowanych przeprowadzonych przez uczestników.Wramach projektu planowane są następujące działania: 1. ROZWÓJ KOMPETENCJI LIDERSKICH, w tym wiedzy i doświadczenia z zakresu projektowania usług i innowacji społecznych, budowania zrównoważonych modeli biznesowych uwzględniających kontekst obszarów rewitalizowanych i występujących na nich problemów społecznych oraz przedsiębiorczości społecznej poprzez Program Edukacyjny dedykowany 18 uczestnikom projektu

2. ZWIĘKSZENIE ZAANGAŻOWANIA SPOŁECZNEGO młodzieży na obszarach projektowaniacorozwójrewitalizowanychpoprzezrealizację3projektówwdrożeniowychwspierających3obszarówrewitalizowanychLondynu,KopenhagiiŚląskawłączającychnajmniej60osóbzlokalnychspołecznościwprocespartycypacyjnegousług na obszarach rewitalizowanych.

3. STWORZENIE I UPOWSZECHNIANIE INNOWACYJNEGO MODELU włączania młodzieży w procesy rewitalizacyjne w postaci podręcznika i portalu edukacyjnego, z wykorzystaniem metodologii service design w oparciu o narzędzia i wartości przedsiębiorczości społecznej i celów zrównoważonego rozwoju. Grupa obejmie 18 młodych ludzi zrekrutowanych przez lidera tzn. Fundację Stajnia i partnerów projektu: London College of Communication i Student&Innovation House z Kopenhagi. Zgodnie z założeniami programu Erasmus +, uczestnicy projektu będą mieć poniżej 30 lat. Podczas rekrutacji zakłada się zwrócenie szczególnej uwagi na poziom motywacji do prowadzenia działań związanych z wprowadzaniem zmiany społecznej na obszarach rewitalizowanych i włączania w te zmiany innych młodych ludzi. Uczestnicy przejdą cykl edukacyjny, dzięki czemu będą posiadali kompetencje umożliwiające im praktyczne wdrożenie usługi/rozwiązania/akcji społecznej wspierającychrozwójobszarówrewitalizowanych,wktórewłącząco najmniej60 osób z wybranych obszarów rewitalizowanych Londynu, Kopenhagi i Śląska. Ponadto absolwenci Programu Edukacyjnego przeszkolą 25 uczestników konferencji Co design your place oraz co najmniej 180 osób (w tym organizacji) zainteresowanych tematyką włączania młodzieży w procesy rewitalizacyjne. Projekt wykorzystywał będzie metodologie projektowe tj.: Service Design Sprint, Design Thinking oraz Business Model i Social Business Model oraz aktywne metody nauczania. W ramach CO DESIGN YOUR PLACE zostanie wypracowana metoda pracy młodzieży przy projektowaniu usług na obszarach rewitalizowanych opisana w postaci podręcznika. Planuje się powołanie think tanku działającego na rzecz

edukacyjnego

82 edukacji i promocji metod projektowych włączających młodzież i lokalne społeczności w procesy rewitalizacyjne. Powstanie również przestrzeń cyfrowa prowadzona przez uczestników projektu, która z założenia ma się stać platformą wymiany doświadczeń w omawianym zakresie. Projekt zakłada wydanie i dystrybucję podręcznika oraz kaskadowe szkolenia praktyczne z wypracowanej metody. Autorzy liczą, że takie podejście będzie za sobą niosło korzyści długoterminowe związane z włączeniem młodzieży w procesy rewitalizacyjne, a w konsekwencji na zwiększenie zaangażowania młodych ludzi w rozwój społeczny. Dzięki realizacji projektu młodzi ludzie i organizacje w których działają, będą wyposażone w kompetencje i narzędzia pozwalające im na nawiązywanie eksperckich relacji z biznesem i administracją przy działaniach związanych z rewitalizacją. Wypracowana metodologia i podręcznik będą materiałami służącymi edukacji kolejnych grup młodzieżowych oraz będą mogły być wykorzystywane przez młodych ludzi chcących zaangażować się w procesy rewitalizacyjne. Platforma edukacyjna będzie swoistym hubem wiedzy o rewitalizacji i dobrych praktykach we wdrażaniu procesów rewitalizacyjnych.

CO DESIGN YOUR PLACE jest uzupełniający względem projektu "Akademia Liderów Społecznych" realizowanych przez Fundację Stajnia od 2018 roku (więcej o projekcie w rozdziale o tym samym tytule). W ramach Akademii wspieramy w rozwoju 42 liderów ze Śląska, którzy chcą realnie tworzyć innowacje społeczne i wpływać na poprawę jakości życia osób zamieszkujących obszary rewitalizowane. Warto podkreślić, że znaczna część uczestników Akademii to osoby młode, zaangażowane i entuzjastyczne względem projektowania innowacji społecznych w duchu wartości i metod wykorzystanych w CO DESIGN YOUR PLACE. Ponadto projekt kompetencjireintegracja"Ogrodyjestuzupełniającydodrugiegoistotnegodziałaniarealizowanegoprzezorganizacjępt.:Możliwości"(więcejoprojekciewrozdzialeotymsamymtytule).CelemjestlokalnejspołecznościpoprzezProgramAktywnościLokalnej,podniesieniespołecznychorazkwalifikacjizawodowych.Obydwaprojektywpływająna realizację skutecznych działań włączających lokalne społeczności w partycypacyjny sposób rewitalizacji obszarów zdegradowanych, jak również poszukiwanie nowych, innowacyjnych narzędzi.

Sposób na rewitalizację

Articles inside

Akademia Liderów Społecznych

Hostel of Minds

Empowerment

Ogrody Możliwości

Erasmus+ Co-design your place

Action Learning

Zróżnicowane podejścia do rewitalizacji na tle modelowych rewitalizacji w Polsce

Przykład rewitalizacji - Kompleks Pałacowo-Parkowy w Siemianowicach Śląskich

Od autorów

Myślenie projektowe z wykorzystaniem Service Design

Rewitalizacje – szanse i wyzwania – historia i przyszłość – dziedzictwo i współczesność

Cele zrównoważonego rozwoju

Istota partnerstw strategicznych

Modelowe rewitalizacje – przykłady z Kopenhagi