Nongqai Vol 12 No 2 by Hennie Heymans, Nongqai Publications

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Publisher | Uitgewer Nongqai is compiled by S.A. Police Brigadier (Ret) Hennie Heymans (HBH) together with associate editor, Frans Bedford-Visser, former Warrant Officer in the S.A. Railways Police., and recently retired Police Scotland officer.

Nongqai word saamgestel deur S.A. Polisie Brigadier (Afg) Hennie Heymans (HBH) saam met mederedakteur, Frans Bedford-Visser, voormalige adjudant-offisier in die S.A. Spoorwegpolisie, en onlangs afgetrede lid van die Skotse Polisie.

Hennie lives in Pretoria, RSA. He is passionate about our police, military and national security history and holds a MA Degree in National Strategic Studies.

Hennie woon in Pretoria, RSA. Hy is passievol oor ons polisie-, militêre en nasionale veiligheidsgeskiedenis en het 'n MA-graad in Nasionale Strategiese Studies.

Frans resides in Scotland, UK, and has a keen interest in preserving the history of our former security forces, especially the Railways Police. He holds a Diploma in Police Services, Leadership and Management.

Frans woon in Skotland, VK, en het 'n ywerige belangstelling in die behoud van die geskiedenis van ons voormalige veiligheidsmagte, veral die Spoorwegpolisie. Hy besit ‘n Diploma in Polisiedienste, Leierskap en Bestuur.

Any opinions expressed by either Hennie or Frans are entirely their own.

Enige menings uitgespreek deur óf Hennie of Frans is heeltemal hul eie

Aim | Doel Our goal is to collect and record our national security history for publication in Nongqai for future generations.

Ons doel is om die nasionale veiligheidsgeskiedenis in Nongqai aan te teken en so vir die nageslagte bewaar.

Policy | Beleid

We publish the articles and stories as received; we only correct spelling mistakes. It's important to publish the stories in the form and context as they are received. Police and defence personnel have their own language and subculture. We are not a scientific or literary journal. We only work with historical building blocks.

Ons publiseer die artikels en stories soos ontvang; ons korrigeer net spelfoute. Dit is belangrik om die stories in die vorm en konteks te publiseer soos dit ontvang word. Die polisie en verdedigingspersoneel het hul eie taal en subkultuur. Ons is nie 'n wetenskaplike of literêre joernaal nie. Ons werk net met historiese boustene.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

NONGQAI

CONTENTS

THIS MONTH’S CONTENTS | HIERDIE MAAND SE INHOUD

INHOUDSOPGAWE | CONTENTS 3: Inhoudsopgawe | Contents VOORWOORD | FOREWORD 6: Brig. Hennie Heymans ELEKTRONIESE BEDIENING | E-SERVICE 7: Pastoor Koot Swanepoel VOORBLAD STORIE | COVER STORY 8: Genl. H.J. Van den Bergh 15: Oleg Kalugin, KGB Spymaster: Tribute and Inscription 16: Die Lang Generaal / The Tall Assassin: AD Elsdon 17: The Genesis and Contribution of the Republican Intelligence Service and Bureau for State Security to South African Security: Dr. Anthony Turton NASIONALE INTELLIGENSIE | NATIONAL INTELLIGENCE South African Air Force: Silver Falcons aerobatic team 2006.

23: INLEIDING EN VOORWOORD: Mnr J.S. Classen (Clasie)

Photo by Christo Crous

33: Dr Leon Wessels vertel

SAP GESKIEDENIS | SAP HISTORY

Contributors to NONGQAI

35: TROU TOT DIE DOOD TOE: Genl. Johan van der Merwe (Continued on page 4)

Get to know contributors to Nongqai whose insightful articles will delight you!

Chisto Crous

John Wynne Hopkins

John Frame

Hannes Engelbrecht

An aviation photographer with the South African Air Force for a number of years, Christo’s photos have graced several publications.

Originally from Wales, John emigrated to Rhodesia at the age of 4. After returning to the UK to study art and become a teacher, John returned to Rhodesia to serve as an officer with the Rhodesian African Rifles.

Author and historian , John Frame, provides extracts from his book “The Rhodesian Civil War (1966-1979)”.

‘n Onderwyser en dosent, later ook ‘n deeltydse boer en betrokke by koerante. Hannes is ook lank betrokke by politiek en volksgeskiedenis.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

NONGQAI

CONTENTS Plessis SDE SMO

(Continued from page 3)

37: 1970 SAP Foxtrot Company: Caprivi at Bwabwata: By Dennis Delport

DURBAN BOROUGH POLICE | DURBAN CITY POLICE 127: Durban Borough Police—Durban Gemeente Politie

38: Die Verwyt wat ewig by my sal spook: Lt-genl. Johan Ferreira

129: PC Peter Harris: Darryl Newcombe

38: Suid-Afrikaanse Polisie (SAP) Teeninsurgensie (Tin) Opleiding: Junie/Julie 1977: Deur WG Witschas

130: The Anglo-Boer War | Die Anglo Boere-oorlog: Kraaipan: Tinus le Roux

45: Oorsake van die Probleme in die Polisiediens: Brig Fanie Bouwer (Wes-Kaap)

SA KRYGSGESKIEDENIS | MILITARY HISTORY

47: 1937: Die oorspronklike Nongqai is 30 jaar oud:

131: Die werklikheid van Oorlog: Oumagrootjie MS Heymans in Harrismith en Ladysmith se konsentrasiekampe (HBH)

49: Hooflyn: 1937: SA Police Higgshope, De Aar District:

133: Horses in the Anglo Boer War: Jennifer Bosch

50: Police Courts and Prisons in Early Johannesburg:

141: 'n Kommando gedig (gegrond op 'n ware verhaal)

52: SAP 484 (Economy in the SAP

142: Gepantserde Ossewaens | Armoured Ox Wagons

53: Tugela Ferry Firearm Unit: Late WO Jurgen Freese: Maj Gens. Tommy Reed & Dirk Schoeman

144: Die Klank en Reuk van die Anglo Boere-oorlog: Dennis Delport

58: No 17163(B) Sers HA (Vossie) Vorster: SAP Wentworth Opleidingsdepot en Durban Veiligheid

144: Bethlehem Kommando: Lager-kommandant IJ Murphy: Genl-maj GHP Murphy

30: Slaap En Polisie-Funksionaliteit: Dr Coert Mommsen 65: Lt-genl CF Zietsman

146: WW 1 The Graves of the 1st and last British soldier to die in action.

80: Die ‘gekaapte’ SAP-gedenkteken : Mev Quarta Pretorius, Rina Steenkamp en HBH

146: WWII: Mossel Bay Fishing Boat that sold Fish to a German U-Boat: Dennis Delport

92: Vertellings: No 8713 konst. S Bosch

148: UDF: Garrison Military Police Robert's Heights

NONGQAI TRUST

The Nongqai 1937-11-1086

100: NONGQAI Trust

148: 1938: Adv Oswald Pirow: Defence Minister: Germany

ZARPS

149: SALM | SAAF: 12 Squadron SAAF

101: Johannesburg ZARP’s ready for Action at Abraham’s Kraal

151: 2 SQUADRON SAAF: Photos bt Christo Chrous

101: Hoofkommissaris GPJJ van Niekerk MISDAADGESKIEDENIS | CRIME HISTORY

159: Enkele Brokkies oor die voormalige Republikeinse Intelligensiediens: Brig HB Heymans

102: REGSPLEGING: STRAF IN DIE TOWNSHIP: Brig Fanie Bouwer (WP)

161: 1914: Scotty Smith: Vroeë Spioen van die Unie Verdedigingsmag

103: Crime Index by City 2021

162: Scotty Smith ~ Legende van 'n perdedief: Hannes Engelbrecht

SA SPOORWEGPOLISIE | RAILWAYS POLICE 104: SA Spoorwegpolisie: Sake, verhale en staaltjies: Sportmanne van Suidwes-Afrika: Brig R Beyl 108: Reminiscences of a Railways Policeman: Keith Blake 109: DIE SPEURDER: Johan de Jager 111: ‘n LEWENSREIS: Brig Hannes Slabbert

SA INLIGTING | INTELLIGENCE

DEFENCE INTERNATIONAL 166: Een van die braafste soldate ooit – kaptein Sakae Ōba: Philip Malherbe 169: Britain’s last female WWII transport pilot dies 172: Enigste land in die wêreld waar vroue mag rondloop met M16 aanvalsgewere: P Malherbe

122: ONTMOET ONS MENSE: Genl.-maj. P.M. du (Continued on page 5)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

NONGQAI

CONTENTS 197: Major General Daniel Hermanus “Dan” Pienaar

(Continued from page 4)

201: Genl-maj. G.N. Opperman SD SM MMM RHODESIAN CIVIL WAR

206: Professor Anthony Turton

179: THE RHODESIAN CIVIL WAR (1966-1979): By John Frame

210: Detective Sgt J.G. Kotzee

183: RAR FIREFORCE: John Wynne Hopkins

213: Briewe

191: RHODESIAN WAR ART: John Wynne Hopkins

NAWOORD | AFTERWORD

BUITELANDSE INLIGTING | FOREIGN INTELLIGENCE

218: Nawoord: Hennie Heymans

152: Chinese intelligence challenge to the USA in Afghanistan: RS 167

LETTERS | BRIEWE

INDEMNITY & COPYRIGHT | VRYWARING & KOPIEREG 222: Hennie Heymans

LAASTE POS | LAST POST 194: SA Commonwealth War Causalities buried across the World: Capt (SAN-Ret) C Ross NONGQAI HELDESAAL | HALL OF FAME

TWEE SPESIALE UITGAWES OM NIE TE MIS NIE Lees van die generaal wat vir Polisieminister Louis le Grange in ‘n vergadering gesê het: “Minister, nou praat jy k@k”. Dieselfde Genl-Maj Frans Steenkamp, destydse bevelvoerder van die SAPVeiligheidstak, wat gekeer het dat die Russiese spioen in die SA Vloot, Kmdr.

Dieter Gerhardt, nie sommer net “verdwyn” het nie maar wel in die hof vir hoogverraad tereggestaan het. Wat vir die SAP sy eerste helikopter bekom het. ‘m Generaal wat op 55 afgetree het omdat hy nie met die “totale aanslag-brigade” kon of wou saamgaan nie. Die enigste BO van die SAP-VT was wat nooit voor die WVK gedaag is nie. Wat as jong speurdersersant die opspraakwekkende Joy Aken / Clarence van Buuren moord-ondersoek moes oorneem en die saak binne 29 uur en 5 minute opgelos het. ‘n Loopbaan in konteks geplaas teen die intense woelinge binne die Wit veiligheidsgemeenskap oor beleid – ‘n interne stryd tussen bv. die BSV en SAW, met leiersfigure soos Genl. Lang Hendrik van den Bergh, John Vorster en PW Botha in konflik, waaromtrent daar nog te min geskryf is. Asof almal betrokke by nasionale veiligheid net maar slaafse navolgelinge was wat blind agter die politici aangestrompel het…

goedhartigheid. Soos vele in die blou uniform, het hy oor die lengte en breedte van die land diens gedoen, insluitende grensdiens. In 1994 het hy sy Sertifikaat van Kommissie van President Nelson Mandela self ontvang, as synde die kandidaatoffisier wat die hoogste punt behaal het. Lees sy kollegas se herinneringe oor hierdie gerespekteerde SuidAfrikaanse patriot.

En oor Kaptein Amos Musa Adams, gerespekteerde geregsdienaar bekend vir dissipline maar veel-al vir sy NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Brig HB Heymans

Baie welkom by hierdie besondere historiese uitgawe asook die drie daaropvolgende uitgawes: Ons fokus tans is op die RSA se inligtingsdienste, agtereenvolgend die buro vir staatsveiligheid, die departement van nasionale veiligheid en dan die nasionale intelligensiediens. Ons het met dr LD ‘Niel’ Barnard geskakel en hy het iemand aangewys om die insette vir ons te koördineer. Ons is baie dank aan dr Barnard verskuldig om vir ons lesers die sluier te lig oor die skaduwêreld van ons top nasionale inligtingsinstansie waarop ons almal trots is. Vanjaar is ‘n ook besonderse jaar in my lewe waarin die syfers “5” en “7” ‘n groot rol speel. Op 13 Januarie 1964 attesteer ek in die SA Polisie. Dit was 57 jaar gelede. Ons minister, dr Leon Wessels en ek was saam op skool en saam in die beredetroep. Hy was toe ons troepleier. Deur die genade is ek steeds in kontak met kamerade wat saam met my

aangesluit het. Die SAP was toe 50 jaar oud gewees! Elders in die uitgawe is ‘n foto van Leon Wessels op “Nugget” een van ons mooi polisierosse. Wanneer u die tydskrif lees sal ek, DV, 75-jaar oud wees. Die SA Polisie weer, sou nou op 1 April vanjaar sy 108ste verjaarsdag vier! 75 is nog ‘n mylpaal in my lewe—ek onthou toe die SA Polisie 75 jaar oud geword het. Dis ook al 33 jaar gelede met minister Adriaan Vlok aan die spits. Ek is dankbaar aan die Skepper dat ek so lank bewaar gebly het. ‘n Besondere interessante lewe, vol dankbaarheid, lê agter die rug. Reeds op skool was ek lief vir avontuur! Ek en vriende het ver langs die strand langs gestap, daar gebraai en daar langs die see geslaap. Ons het in die hawe gespeel - daar was ‘n boomwortelmoeras en ons het daar gespeel en die wêreld verken. Ons het in die hawe visgevang. Die wêreld per fiets verken. Ons het by Suidstrand in die see geswem tot by die haainette. Ons het geduik en die wêreld onder die water bespied. Ons het deur die RSA geryloop. Donald Campbell en ek het van Durban na Pietermaritzburg gestap. Ek wou kyk of ek “tough” genoeg vir die SA Polisie sou wees. Min het ek geweet ek betree, op staatskoste nogal, die grootste avontuur denkbaar toe ek by die SA Polisie aangesluit het. Skielik as kind, sonder waarskuwing, NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

het ek die grootmens wêreld betree. Ons seuns is deur veterane van die tweede wêreldoorlog opgelei. Dit was die beste opleiding denkbaar en terugskouend kan ek verklaar dat die opleiding van wêreldgehalte was! Ons het selfdissipline geleer, gedril (dit skep dissipline en trots), liggaamsoefening en, perdry gedoen, ons was in wetsvakke en algemene opvoedkunde onderrig. In die skadu was die kapelaan en ons Christelike waardes is aanwesig. Dit was nie daar aan ons opgedring nie—maar dit was altyd in die agtergrond. Kerkbywoning was verpligtend. Daar was geen ateïste in die kollege onder opleiding nie want hulle moes die stalle skoonmaak as ons die kerk bygewoon het. In die kollege het ek geleer om te “organise” - dis ’n basiese gegewe om te oorleef. Na uitpasering op 4 Julie 1964 het ek te SAP Wentworth geland. Wat ’n aaklige plek was dit nie? Alles wat die polisie nie was nie! Gedurende 1965 land ek op King’s Rest - wat ’n aangename verandering. ’n Klein stasie waar die AO met ’n ysterhand regeer het! Hy was bitter kwaai maar het my alles van polisie-administrasie geleer. Hierdie tydskrif (die oorspronklike Nongqai het in 1907 verskyn) bring hulde aan ons voorgangers en rolmodelle. Ek dink veral aan die man op die voorblad! Lekker lees! 6

Die Nuwe Jaar Pastoor Koot Swanepoel Die ou jaar is verby – vir altyd verby, met sy hartseer, pyn, verdriet, lyding, verwyt en selfverwyt, bekommernis en verse.

Ons het ook ons Verlosser se Geboortedag herdenk. Dit is verby – Hy het opgegroei, geleer, bedien maar ook gely en gesterf . Dit is verby soos jou jaar 2020 verby is. Jesus het lewendig geword, opgestaan, opgevaar en vir jou en my gaan plek berei vir ‘n Ewige lewe en tree vir ons in by die Vader. Wat moet ons doen? Vergeet 2020 met al sy probleme en kyk op. Wees bly daar is vir ons plek berei. Daar waar daar ‘n ewige vrede, harmonie en liefde sal wees. Kyk op en wees bly – Hy is met ons al die dae van ons lewens – Hy se Hy sal ons nooit verlaat of versaak nie – Sy reddende regterhand is oor ons. Sy engele het opdrag om ‘n laer om ons te trek oral waar ons gaan – Ons is in Sy handpalms gegraveer om naby Hom te wees. Al sou ‘n ma haar pasgebore kind vergeet, nogtans sal Hy ons nie vergeet nie. En Sy oor is nie te doof om ons te hoor en Sy arm nie te kort om ons te help nie. Leef hierdie sekerheid uit in die Nuwe Jaar en jy sal Sy teenwoordigheid ervaar. Amen

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Lt.-genl. HJ (Lang Hendrik) van den Bergh - Hoof van Suid-Afrika se Buro vir Staatsveiligheid (BSV) 1968-1979 Lt-genl. HJ van den Bergh in Wikipedia, die vrye ensiklopedie Luitenant-generaal Hendrik van den Bergh (27 November 1914 - 16 Augustus 1997) was ’n SuidAfrikaanse polisiebeampte en is bekend vir die stigting van die Buro vir Staatsveiligheid, 'n intelligensie-agentskap wat op 16 Mei 1969 in die lewe geroep is om militêre en plaaslike

intelligensie vir die destydse regering te koördineer, asook om anti-apartheidsdenke te onderdruk. [Die Buro het geen uitvoerende magte gehad nie—HBH.] Hy was in volksmond bekend as Lang Hendrik of die Lang Man na aanleiding van sy lengte (6’5) (nagenoeg twee meter). Vroeë lewe Van den Bergh is in Vredefort in die OranjeVrystaat gebore en was sy lewe lank

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Vervolg op bladsy 9)

(Vervolg van bladsy 8)

’n Afrikanernasionalis. Sy vader was ’n poskantooramptenaar wat later ’n boukontrakteur geword het. Hendrik het sy oupa se name. Weens ’n vervreemding tussen sy ouers het sy oupa hom merendeels grootgemaak. Sy vader was ’n oudstryder van sowel die Tweede Vryheidsoorlog as die 1914-rebellie, waar hy saam met genl. De Wet geveg het en is ook saam met hom gevange geneem. Sy pa en oupa het in die Engelse Oorlog geveg en was krygsgevangenes op Ceylon. Hy het op Vredefort skoolgegaan maar weens die depressie het hy net tot standerd nege gevorder, waarna hy sy oupa gehelp het om die gesin aan die gang te hou. In 1933 sluit hy hom aan by die Spesiale Diensbattaljon (SDB) wat gedurende die depressiejare deur die Regering in die lewe geroep is om aan jong manne werk en ’n tuiste te verskaf; ook om vir hulle die grondslag te lê vir latere werksgeleenthede – gewoonlik in een of ander staatsdepartement. Die SDB is volgens militêre voorskrifte bestuur en was ingeskakel by die Verdedigingsmag se hoofkwartier by Voortrekkerhoogte net buite Pretoria. Van den Bergh is uitgekies vir moontlike opleiding as offisier in die Verdedigingsmag maar het aan die keurpaneel gesê hy wil eerder by die SuidAfrikaanse polisie aansluit. Polisie en internering Nadat hy in 1934 ’n toelatingseksamen afgelê het,

Sy korrekte rang: HBH—Genl Van der Bergh was in die volksmond en in die media as “generaal” Van den Bergh bekend. Sy korrekte rang egter is luitenant-generaal. Ek het sy aansoek om lid van die generaalsklub van die SA Polisie beskou en gesien hy het as luitenant-generaal by die klub aangesluit.

Genl-maj. H.J. van den Bergh Inspekteur-generaal en hoof van die Veiligheidspolisie

het hy vir opleiding na die polisiedepot in Pretoria gegaan. Tydens die opleiding is hy aangewys as leier van sy troep (dieselfde troep het later drie generaals en ’n brigadier opgelewer). Ná opleiding is die troep in Johannesburg gestasioneer, aanvanklik by Marshall-plein. Hierna is Van den Bergh na die Booyenspolisiekantoor verplaas, toe na Orlando, en eindelik na die speurdiens. In 1938 is hy oorgeplaas na die Johannesburgse Drankafdeling. Later is hy weer terug by Marshall-plein om speurwerk te doen. Die meeste van sy tyd is in beslag geneem deur moordondersoeke in sy amp as sersant. Op 20 Januarie 1942 word hy ingeroep na die afdelingspeuroffisier se kantoor en gearresteer omdat hy lid van die Stormjaers was. Hy was nie bewus van die feit dat sy swaer, Nicholas Vorster, hom as lid van die Ossewabrandwag ingeskryf het nie. Hy is na Koffiefontein se Interneringskamp gestuur waar hy adv. John Vorster ontmoet het. Na ontslag uit Koffiefontein is hy in huisarres

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Vervolg op bladsy 10)

het en na vier maande word hy na die veiligheidspolisie in Pretoria verplaas.

(Vervolg van bladsy 9)

geplaas in Vredefort. Hy kry later toestemming om in Johannesburg te gaan werk soek en het vir vyf jaar as klerk by die Suid-Afrikaanse Instituut vir Argitekte gewerk. Van sy ou Koffiefonteinpolisiekollegas het hom gevra om hulle te help om hulle ou poste in die polisiemag terug te kry. In 1949 oorhandig hulle ’n petisie aan die Regering. Adv. CR Swart, toe minister van justisie het ’n kommissie van ondersoek ingestel en hulle is aangestel in hul ou poste. Van den Bergh het toe ’n eksamen afgelê wat hom in staat gestel het om vir ’n offisiersrang te kwalifiseer. Hy het geslaag en is tot luitenant bevorder. Hy is gepos na die Woodstock-kantoor in Kaapstad waar hy as

Lt.-genl. H.J. van den Bergh Hoof van die Buro vir Staatsveiligheid (BSV)

speuroffisier werksaam was, in Bellville, Pretoria en Bloemfontein.

benewens

In 1960 word hy as majoor en afdelingspeuroffisier na Welkom in die Vrystaat verplaas. Hy word na Pondoland in die Transkei gestuur om ondersoek in te stel na die ernstige onluste wat reeds tot 30 moorde gelei

Van den Bergh was nie gelukkig met die besluit nie. Eendag word hy na die kommissaris, genl. HJ Du Plooy, se kantoor ontbied waar brig. R van den Bergh, die hoof van die speurdiens, ook teenwoordig was. Hy is meegedeel dat hy na die speurdiens teruggeplaas gaan word as brig. Van den Berg se stafoffisier. In 1962 verlaat hy die polisiediens net om kort daarna deur minister John Vorster (toe Minister van Justisie onder dr. Verwoerd) gevra te word om die veiligheidspolisie oor te neem. Op 14 Januarie 1963 het hy sy amp opgeneem as hoof van die veiligheidspolisie. Grensoorlog In die middel-1970’s het die Suid-Afrikaanse regering sy aandag gevestig op die Angolese Burgeroorlog tussen die pro-Sowjet MPLA en die anti-kommunistiese UNITA omdat hulle die toenemende groei van die Sowjetunie in Afrika probeer stuit het. Die Regering was verdeeld oor die teenvoeter wat vir die Sowjet-inmenging geskik wou wees, enersyds met PW Botha as Minister van Verdediging en genl. Magnus Malan as hoof van die weermag wat ’n algehele inval in Angola voorgestaan het en andersyds met eerste minister Vorster (wat pas by die vermoorde dr. Verwoerd oorgeneem het) en Van den Berg wat ten gunste was van ’n beperkte, koverte maneuver. Eindelik is besluit op die laasgenoemde en ingryping deur Suid-Afrika het in ’n mislukking geëindig toe Suid-Afrikaanse magte, binne trefafstand van Luanda, teruggedryf is deur ’n vlaag Kubaanse troepe. Die Verenigde State wat die maneuver in die geheim gesteun het, moes sy steun onttrek nadat die Fordadministrasie se versoek van befondsing vir UNITA geveto is deur die Amerikaanse Kongres. Suid-Afrika is daarna gedwing om terug te trek. Die Buro vir Staatsveiligheid het in so ’n mate gegroei dat dit meer invloed kon uitoefen as die Departemente van Verdediging en Buitelandse Sake. Uittrede en afsterwe In 1979 het die Buro vir Staatsveiligheid tot ’n einde gekom nadat Vorster, wat

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Vervolg op bladsy 11)

(Vervolg van bladsy 10)

in 1978 Staatspresident geword het, bedank het as gevolg van die Inligtings-debakel waar regeringsgeld gebruik is om ’n Engelstalige proregering-koerant, The Citizen, op te rig. Dit het aan die lig gekom dat die Buro ook hierby betrokke was. Die daaropvolgende jaar het Botha, wat vir Vorster opgevolg het as Eerste Minister, geëis dat Van den Bergh bedank en in 1980 is die Buro vervang met ’n nuwe agentskap, die Nasionale Intelligensiediens en Van den Bergh is vervang met dr. Lukas Barnard.

Van den Bergh het hom na sy uittrede tot hoenderboerdery gewend. Dit blyk dat Van den Bergh aan sy memoires geskryf het in die 1980’s, maar hy het dit laat vaar onder druk van die regering. Van den Bergh is oorlede in Bronkhorstspruit, Pretoria in 1997 op die ouderdom van 82. Hy was twee keer getroud. [https://af.wikipedia.org/wiki/ Hendrik_van_den_Bergh gedateer 1 Desember 2020] Link to English version of this article

Lt. Gen. Hendrik van den Bergh: The Bureau for State Security (BfSS). Maj Gen GHP Murphy In 1968 General van den Bergh’s intentions was on replacing both the Directorate of Military Intelligence and the SA Police Security Branch with his own BfSS and that all the personnel of the two organisations would in future be reporting to himself in his new office of choice. He started interviewing his new acquired members of staff at the Directorate of Military Intelligence, he did not understand the function of Electronic Warfare (EW) and had every intention of closing down every EW station as he saw no need for them. During this crisis period EW stations were in danger of being closed down. Authority was then obtained from Chief of the South Africa Defence Force to transfer the execution of the EW task from the Directorate of Military Intelligence to the SA Corps of Signals of the SA Army. In September 1968 the Bureau for State Security was formed. It initially absorbed elements of the (Continued on page 12)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

State security networkâ&#x20AC;&#x201D;Cartoon by Bob Connolly RDM (Continued from page 11)

Directorate of Military Intelligence and the SA Police Security Branch and their budgets were cut drastically. However eventually the Directorate of Military Intelligence was to remain a distinct entity and conducted intelligence

activities within the SA Defence Force. In 1972 the results of the Potgieter Commission into the effective co-operation of between state departments resulted in the promulgation of the Act on Security Intelligence and the State Security Council and its consequences were

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

affected, thus the various mandates were determined for each of the intelligence organisations within the country. Conclusion The fact was that the outcome of this whole process was very positive for the S.A. Army and for the S.A. Defence Force.

Bo Links: Genl. Van den Bergh soos die pers hom genoem het. Lt.-genl. HJ van den Bergh was aangestel as Veiligheidsadviseur vir die eerste minister en hoof van die buro vir staatsveiligheid. Moedswillige mense het na “BOSS” verwys.

Heel Bo Regs: Genl. Van den Bergh as kaptein in die Suid-Afrikaanse Polisie

Bo Regs: ŉ Memento van sy tyd agter die hakiesdraad in Koffiefontein se interneringskamp waar hy adv. John Vorster ontmoet het.

Regs: AB-toekenning (voorkant links / agterkant regs

Volgende bladsy: Dit moet ‘n boom wees! Genl. Van den Bergh wys een van sy gunsteling kunsstukke. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Oleg Kalugin, KGB Spymaster Tribute and Inscription Oleg Danilovich Kalugin (Russian: Олег Данилович Калугин) born 6 September 1934, is a former KGB general stripped of his rank and awards by a Russian Court decision in 2002. He was during a time head of KGB political operations in the United States and later a critic of the agency. After being convicted of spying for the West in absentia during a trial in Moscow, he remained in the US and was sworn in as a citizen on 4 August 2003. Written works: Spymaster: My Thirty-two Years in Intelligence and Espionage Against the West (1994) Ref: Wikipedia

Above: Inscription in his book by Oleg Kalugin, former KGB Spymaster, reads: To General Hendrik van den Berg with high respect and best wishes. We were adversaries in the past fighting each other in cold and hot wars across continents. Today we live in peace and work together for a better and safer World. Oleg D. Kalugin, September 13, 1995. Left: Oleg Kalugin today (Image: The Mirror) NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Die Lang Generaal

The Tall Assassin AD Elsdon Die Lang Generaal deur AD Elsdon is ‘n opwindende boek—fiksie gebaseer op feite. Ongelukkig glo sommige mense nou die “feite” in hierdie boek. Ek het insae in genl. MCW Geldenhuys se persoonlike korrespondensie gehad—twee dames wat vir genl. Van den Bergh en genl. Geldenhuys gewerk het was nie vreeslik ingenome met die boek nie en het dit op skrif gestel. Ek self hou van die boek maar sien die gevaar want so ontstaan mites.

"This book, by Alan D Elsdon, tells of a reign of terror marked by several political murders in one man's zealous quest to combat communism. For many, General "Lang" Hendrik van den Bergh was the most feared man in the old South Africa.

He was the head of the Bureau for State Security, and The Tall Assassin tells of his dealings. The book draws on facts, reconstructing likely scenarios where details were not obtainable. Van den Bergh built a formidable intelligence network linking into MI5, the CIA, Mossad, and French and German intelligence agencies. According to this book, he may have been involved in the assassination of HF Verwoerd, the death of Nic Diederichs, Steve Biko's murder, as well as the murder of Anton Lubowski and Prof. Johan Heyns. Two of the most infamous murders in which this book implicates the general are those of Dr Robert Smit and his wife in 1977. This murder mystery has never been solved, but here a compelling explanation is offered for the meaning of the mysterious words "RAU TEM" painted on the Smits' kitchen wall. The Tall Assassin paints a terrifying picture of ideology driving a regime's agents into a moral free fall." (Fly cover - edited by FBV) NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

The Genesis and Contribution of the Republican Intelligence Service and Bureau for State Security to South African Security Dr. Anthony Turton (Veteran of the National Intelligence Service and subsequent founding member of the South African Secret Service) (Also see Hall of Fame in this edition for more personal information on Prof Turtonâ&#x20AC;&#x201D;HBH)

Figure 1: Analytical Matrix showing the evolution of civilian intelligence services in South Africa over time. This article focusses on the genesis of the Bureau of State Security (BOSS) from the Republican Intelligence Service (RIS) under the leadership of General HJ van den Bergh.

This article has been distilled from a more detailed text, written by the author and available from Amazon Kindle [Available from Amazon.com: Shaking Hands with Billy: The Private Memoirs of Anthony Richard Turton eBook: Turton, Anthony: Kindle Store.] It has been updated to explain the evolution of the South African civilian intelligence community after the original publication in 2010. This article is the first in a four-part series that will explain the role played by the various Directors General, in the ultimate evolution of democracy in South Africa. The intelligence services of South Africa have evolved over time, and in response to specific

stimuli. This series of articles will present an analytical framework within which this evolution can be understood. It uses a simple four quadrant matrix, developed by the author, with two distinct axes (Turton, 2010). Each axis represents a core security question, both answered with a binary option. The first question relates to what is known as the referent object (Buzan, 1991; Buzan et al., 1998). It asks the simple question about what it is that is being secured by the civilian intelligence service then in existence? This fundamental question manifests as two binary positions â&#x20AC;&#x201C;

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 18)

(Continued from page 17)

either the state or the nation – underpinned by two fundamentally different narratives that show the deep difference between a state security versus national security paradigm, which will be dealt with in the final article of the series. The second question relates to the way that security is being applied to the referent object (either the state or the nation). It asks the simple question about how the act of securing the referent object is being implemented? This question also manifests as two binary opposites – either by enforcement or engagement – as two fundamentally different approaches to the exercise of power by the government of the day. These two forms of power are expanded on later in this article. These two axes are of great relevance to General HJ van den Bergh and his team at the Bureau for State Security (BOSS). As with all good stories, there is a start and an ending. In this case, the start can be traced back to a meeting held on 23 August 1968, and the ending was triggered by the Info Scandal. This meeting was called by BJ Vorster in his capacity as Prime Minister, and it was the genesis of the debate about two of the fundamental questions posed by the analytical framework. During this meeting van den Bergh was given an instruction, sanctioned by Cabinet, to establish an intelligence organization to keep them informed of all matters relating to security. This mandate included control over both the Security Police and Defence Force Intelligence. On hearing this, van den Bergh noted that it would be unwise to include all these organs, and he proposed the establishment of a Commission of Inquiry under Appeal Court Judge HJ Potgieter (NIS, 1994). To understand the significance of this moment, we need to travel back in time. South Africa gained its independence from Britain on 31 May 1961, at a time of great tension. The liberation movements were very active across the African continent and a violent secession in Katanga had resulted in a brutal war in the Congo. In South Africa, the Lagden Commission, mandated by Lord Milner, proposed the segregation of races on a permanent basis as far back as 1905 (Meredith, 2007). Alarmed by this, the South African Native National Congress (SANNC) was formed in 1912, to specifically oppose the Native Land Act promul-

gated in 1913 (Liebenberg, 1994). This codified the Lagden Commission – and thus Milner’s own racial views – into law. In 1947 the Doctors Pact was formed when Dr. G.M. Naicker of the Natal Indian Congress (NIC), Dr. Yusuf Dadoo of the Transvaal Indian Congress (TIC) and Dr. Alfred Xuma of the African National Congress (ANC), agreed to collaborate in their mutual desire to secure the franchise and end all racially based restrictions in South Africa. This becomes an important moment in the history of the Armed Struggle because the various Congress movements start to cooperate. JB Marks and Moses Kotane, both committed communists since 1929, having been trained in Moscow, join the ANC National Executive Committee. This strengthens the communist ties that are to become important as the Armed Struggle evolves in the next few decades (Kotze, 1994). In 1960 Harold Macmillan, the British Prime Minister, delivers his Winds of Change speech, recognizing the period of accelerated decolonization across the world. Shortly after this, the Sharpeville Massacre occurs, creating a major debate within the liberation movements about the fruitfulness of non-violent engagement with the government. A State of Emergency is ordered and the UN censures South Africa over the use of force against civilians at Sharpeville. Both the ANC and PAC are banned in terms of the Unlawful Organizations Act, leaving no legal entity for government to engage with from that moment onwards. If future engagement were to occur, it would have to be in secret, via a covert intelligence structure, for no other form was legally possible. In 1961 the MPLA launch their armed struggle in Angola by attacking a target in Luanda. A year later the Revolutionary Angolan Government in Exile (GRAE) is recognized by the Organization of African Unity (OAU). In March 1961, Nelson Mandela meets in Pietermaritzburg and becomes head of the National Action Council. In June Mkontho we Sizwe (MK) is established as the armed wing of the ANC (Williams, 1994), and three months later Poqo is established as the armed wing of the Pan Africanist Congress (PAC), later to become the Azanian People’s Liberation Army (APLA) (Lodge, 1994). The PAC subsequently plan the Night of Death in May 1962, during which 150 members of under-

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 19)

(Continued from page 18)

ground cells would rise to slaughter racially defined targets inside South Africa. This operation is compromised by the SAP operating in Lesotho, causing alarm in Pretoria (Volker, 2010). Albert Luthuli is given the Nobel Peace Prize in December, even as a sabotage campaign is launched in Durban, Port Elizabeth, and Johannesburg, placing a global spotlight on the liberation struggle in South Africa. The Rivonia Trial was internationally covered, and Nelson Mandela and others were sentenced to lengthy terms in prison. South Africa was rapidly becoming a pariah state as markets crashed when capital flight eroded confidence. The Union Defence Force was woefully ill equipped, and Defence Force Intelligence was poorly structured and staffed. The British had actively worked against the creation of a civilian intelligence service in South Africa, since it was first mooted in 1938 by Colonel Pierre de Villiers (Chief of the SAP), fearful that Afrikaner nationalists would infiltrate it. Intelligence, provided by the British, was clearly unsatisfactory. Shortcomings had been evident in the blind spots that resulted in the turbulence of the time, so the first civilian service was created in 1963. It was called Republican Intelligence Service (RIS) and was an offshoot of the Security Branch of the SAP, under the command of Brigadier Tiny Venter, reporting to General van den Bergh. One of the obvious blind spots was the assassination of Verwoerd in September 1966, an event that created a groundswell of emotion and opinion, both at home and abroad. As a result of the Verwoerd assassination, BJ Vorster was appointed as Prime Minister with a strong mandate to restore law and order. In January 1967 Vorster met with Leabua Jonathan of Lesotho. He was cognizant of the PAC’s Night of Death planning, as part of his détente initiative, and chose to discuss the Oxbow Scheme what later became known as the Lesotho Highlands Water Project - as an element of peaceful co-existence based on functional cooperation between sovereign states, designed to deny the liberation movements a haven (Turton, 2008). In April of the same year, a formal agreement was reached with Portugal to create the Cahora Bassa Project for the same reason (Ashton et al., 2005).

Against this background MK mobilized the Luthuli Detachment, alongside ZIPRA forces in Rhodesia, and attempted a massive infiltration into South Africa via Hwange. This force was brought to contact in Operations Nickel and Cauldron, triggering close cooperation between the SADF and SAP with the Rhodesian security forces. In summary then, by the time that Vorster called van den Bergh in for the that meeting on 23 August 1968, it was patently obvious that if South Africa were to survive as a sovereign African state, it needed to identify itself as independent from the former colonial power. It also needed to have a reliable intelligence capability, both military and civilian, if it were to confront the armed struggle from two liberation movements (ANC and PAC). This is a manifestation of the one core question that has plagued South Africa since the First Anglo Boer War – namely that of identity (Giliomee, 2003). The Afrikaner, shunned by the British as an inferior European tribe that had committed the cardinal sin of going native, chose to identify itself as being African (Harrison, 1983), but preferred working within the framework of statutory instruments (Turton, 1999). It is this notion that lay at the heart of Vorster’s détente initiative (Van Jaarsveld, 1975). It sought to portray the Afrikaner as a legitimate African nation that had fought a war of liberation with the colonial power (Venter, 1977), now keen to cooperate in mutually beneficial bilateral infrastructure development projects. This was always with the intention that the armed struggle was to be contained, and the bilateral partner was obliged to act with bona fides in denying the armed wings of the liberation movement any right of permanent succour. It is this deep desire to cooperate that lies at the heart of the preference for engagement via legal instruments rather than enforcement (Turton, 1999), that subsequently becomes evident as the carrot of development versus the stick of military retaliation which characterised the PW Botha era. But we are getting ahead of ourselves, so it must merely be noted that the Vorster preference was engagement rather than enforcement, and this lay at the heart of his détente initiative, at least until a stronger military could be created. Under this broad mandate van den Bergh began his work, by transferring the RIS staff into the

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 20)

(Continued from page 19)

newly created Bureau of State Security (BOSS). One of the first objectives was to create liaison offices in the various embassies to forge a working relationship with foreign intelligence services where appropriate. While this was happening the Commission to Inquire into Certain Intelligence Aspects of State Security – known as the Potgieter Commission – began its work. It is important to note that the Terms of Reference for the Potgieter Commission were framed as a state security problem. This is the genesis of the state security paradigm, that was set to evolve over time. The Potgieter Commission tabled its report on 2 February 1972, laying the foundation for what was to become the Security Intelligence and State Security Council Act. This gave BOSS its formal mandate as an organ of state security, but it was already deeply active in liaison with various foreign services, most notably around the liberation struggle as it was playing out in Lusophone, Anglophone, and Francophone Africa. The act also created the State Security Council (SSC) as the supreme organ of security, once again clearly defining the state as the referent object. From this it is evident that neither the RIS, nor BOSS, had a clear legal mandate, until the Security Intelligence and State Security Council Act came into force in 1972. This is an important aspect to understand, because it created a grey area in which a range of actions played out, some of which were subsequently questioned by special interest groups. The core role of BOSS was to engage in acts of securitization designed primarily to protect the state, and only the state. This was done within the broader policy framework that defined Vorster’s era as one of détente, which preferred engagement over enforcement, so the reader needs to better understand this specific aspect. Vorster was hoping to reach some form of rapprochement with African Heads of State, as manifest by the Victoria Falls meeting with Kenneth Kaunda on 26 August 1975. This was an important event, because the South African government was trying to position itself with the Frontline States as a reasonable and trustworthy African partner looking for a peaceful resolution to the regional problems, of which Apartheid was one of many (Venter,

1977). This included a regional bloc for cooperation, proposed by Vorster in 1974, and the genesis of what later became the Constellation of Southern African States (CONSAS). This policy was aligned to that of US Secretary of State Henry Kissinger’s own view of the world at that time. The final details of the policy of détente were legitimised in negotiations between Mark Chona, advisor to Kaunda, and General Hendrik van der Berg (head of BOSS). It was captured in a document typed up in State House Lusaka on 8 October 1975 and entitled Towards the Summit: An Approach to Peaceful Change in Southern Africa. This document was predicated on the belief that a military solution to the various problems of the region was futile (Trewhela, 1990). It must be noted that this period was characterised by the deteriorating security situation in Lusophone Africa, with growing pressure in Portugal to withdraw its military forces from Angola and Mozambique. The Victoria Falls meeting was bracketed by two significant events in Portugal that gave a clear indication that the Lusophone Wars of Liberation were about to change in a fundamental way. The first was the Carnation Revolution that took place in April 1974, and the second was the Coup of 25 November 1975. These events rendered the Rhodesian Bush War unwinnable by opening a second front, so it was an extremely important event of regional significance, because victory in the Zimbabwe War of Liberation now became a near certainty. Vorster thus saw himself as a peacemaker in the sense that he recognized the various wars of liberation as having the potential to spiral out of control and consume the entire region. To do this, he adopted the posture of a dove, and sought primarily to engage diplomatically and bilaterally through joint development of infrastructure, rather than militarily (Turton, 2008). This is the reason that the Calueque and Ruacana Hydropower Scheme was agreed between South Africa and Portugal in January 1969 (Ashton et al., 2005), a factor that became highly relevant in 1975 when Operation Savannah was launched. This is where the Info Scandal becomes relevant. In July 1972 Vorster appointed Eschel Rhoodie to head a special program designed to engage with opposition forces with a view to winning them

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 21)

(Continued from page 20)

over. This saw the launch of a propaganda program spearheaded by To the Point as the first attempt at engagement. This was coordinated closely with BOSS, and very soon another program was launched to counter external pressure to isolate South Africa in the field of sport. This evolved into Project Annemarie which sought to influence the English-speaking citizens of South Africa in a way that would transform the narrow Afrikaner powerbase of the National Party into a broader racially defined powerbase. This came unstuck when a large sum of money was diverted from the military budget to fund the propaganda operations being run by Rhoodie and implemented in conjunction with BOSS as part of their engagement strategy. It must be remembered that there was no clear legal mandate until the Security Intelligence and State Security Council Act of 1972 as explained above, so this diversion of funds was subject to great legal scrutiny. This dilemma, which persisted into future evolutions of the civilian services, can best be understood by means of the French understanding of the concept of power. The French have two different words for what the English language describe simply as power. Power in the form of pouvoir is derived from the ability to influence by means of the intellectual engagement between ideas. It is the softer form of power derived from influence and persuasion. This is what To the Point was about. The opposite is harder power as puissance, which equates to the use of might between two opposing forces, or what the Germans would describe as macht (as in Wehrmacht). This is what Vorster’s successor – PW Botha – preferred. Vorster thus used BOSS as his primary organ for securing the state, with its principal form of operation being one of engagement – typically via bilateral development agreements such as the Oxbow, Cahora Bassa and Ruacana Hydropower Schemes – rather than enforcement by military intervention. This places BOSS on the lower left quadrant of the analytical matrix. Of great importance, this process of engagement elevated BOSS to one of great significance in international affairs and included the preference for the election of Ronald Regan (Rhoodie, 1983).

BOSS was severely compromised (Geldenhuys, 1984). It is during this series of dramatic events that the collapse of BOSS occurred, resulting in the creation of the Department of National Security (DONS) (NIS, 1994). This will be dealt with in the next article of the series. The contribution by General van den Bergh was an extremely important one in that it established the legal framework for state security in South Africa, including the establishment of the SSC and BOSS. He also created an independent intelligence structure, but the lines between the military and police remained blurred. This blurring was later to have great consequences during the PW Botha era and will be dealt with in future articles. He enabled stability to occur in a time of great uncertainty, most notably in the wake of the Portuguese withdrawal from Lusophone Africa, that triggered a complex domino effect across the subcontinent. This included the Zimbabwe War of Liberation and the Soweto Riots. This valuable contribution also gave a clear indication of the limitations of a state security paradigm, which is arguably one of his greatest contributions, albeit by default, still relevant today. This will be evaluated in subsequent articles of this series. References: Ashton, P.J., Earle, A., Malzbender, D., Moloi, M.B.H., Patrick, M.J. & Turton, A.R. 2005. A Compilation of all the International Freshwater Agreements entered into by South Africa with other States. Water Research Commission Report No. 1515/1/06. Pretoria: Water Research Commission (WRC). Buzan, B. 1991. People, States and Fear. An Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era. London: Harvester Wheatsheaf. Buzan, B., Waever, O. & de Wilde, J. 1998. Security: A New Framework for Analysis. London: Harvester Wheatsheaf. Geldenhuys, D. 1984. The Diplomacy of Isolation: South African Foreign Policy Making. Johannesburg: Macmillan South Africa.

When the Info Scandal burst into the public arena, NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 22)

(Continued from page 21)

Giliomee, H. 2003. The Afrikaners: Biography of a People. Cape Town: Tafelberg. Harrison, D. 1983. The White Tribe of Africa (Perspectives on Southern Africa). Berkley: University of California Press. Kotzé, D. 1994. The Role of the South African Communist Party in the Struggle for Liberation. In Liebenberg, I., Lortan, F., Nel, B. & van der Westhuizen, G. (Eds.) The Long March: The Story of the Struggle for Liberation in South Africa. Pretoria: Haum. Liebenberg, I. 1994. Resistance by the SANNC and the ANC, 1912 – 1960. In Liebenberg, I., Lortan, F., Nel, B. & van der Westhuizen, G. (Eds.) The Long March: The Story of the Struggle for Liberation in South Africa. Pretoria: HAUM. Pp. 8 - 21. Lodge, T. 1994. The Pan-Africanist Congress, 1959 - 1990. In Liebenberg, I., Lortan, F., Nel, B. & van der Westhuizen, G. (Eds.) The Long March: The Story of the Struggle for Liberation in South Africa. Pretoria: HAUM. Pp. 104 - 124. Meredith, M. 2007. Diamonds, Gold and War: The Making of South Africa. Johannesburg: Jonathan Ball. NIS. 1994. National Intelligence Service: 1969 1994. Special Commemorative Book given to all serving officers of the National Intelligence Service. Pretoria: National Intelligence Service. Rhoodie, E. 1983. The Real Information Scandal. Atlanta, Georgia: Orbis. Trewhela, P. 1990. The Kissinger/Vorster/ Kaunda Détente: Genesis of the SWAPO ‘Spy Drama’ Part 1. In Searchlight South Africa. Vol. 2: No. 1. Pp. 69-96. Available online at sljul90.6.pdf (ukzn.ac.za)

tional society: The Afrikaners of South Africa) in Novikova, N.I. & Tishkov, V. (Eds.) Folk Law and Legal Pluralism. (Proceedings of the 11th International Congress on Folk Law and Legal Pluralism, August 1997, Moscow). Moscow: Institute of Ethnology and Anthropology. (pp. 38-47) Turton, A.R. 2008. The Southern African Hydropolitical Complex. In Varis, O., Tortajada, C. & Biswas, A.J. (Eds.) Management of Transboundary Rivers and Lakes. Berlin: Springer Verlag. Pp. 21 – 80. Formerly entitled A Critical Assessment of the River Basins at Risk in the Southern African Hydropolitical Complex. Paper presented at the Workshop on the Management of International Rivers and Lakes, hosted by the Third World Centre for Water Management and the Helsinki University of Technology. 17-19 August 2005. Helsinki, Finland. CSIR Report No. ENV-P-CONF 2005001. Turton, A.R. 2010. Shaking Hands with Billy: The Private Memoirs of Anthony Richard Turton. Durban: Just Done Publications. Van Jaarsveld, F.A. 1975. From Van Riebeeck to Vorster 1652-1974: An introduction to the History of the Republic of South Africa. Johannesburg: Perskor Publishers. Venter, A.J. 1977. Vorster’s Africa: Friendship and Frustration. E. Stanton Publishers. Volker, W. 2010. Signal Units of the South African Corps of Signals and Related Signal Services. Pretoria: Veritas Books. Williams, R. 1994. The Other Armies: Writing the History of MK. In Liebenberg, I., Lortan, F., Nel, B. & van der Westhuizen, G. (Eds.) The Long March: The Story of the Struggle for Liberation in South Africa. Pretoria: HAUM. Pp. 22 - 34. 1) See Mr. Vorster's Detente - The New York Times (nytimes.com).

Turton, A.R. 1999. Statutory Instruments for the Maintenance of Ethnic Minority Interests in a Multi -Cultural Community: The Case of the Afrikaners in South Africa. Translated into Russian as "Pravovye mery zashchity interesov etnicheskih menshinstv v mnogonatsionalnom obshchestve: afrikanery Yuzhnoy Afriki (Legal measures of defending interests of ethnic minorities in a multinaNONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

INLEIDING EN VOORWOORD Mnr J.S. Classen (Clasie) Inleiding Brigadier Hennie Heymans het besluit om die doelwit met Nongqai, nl. die “geskiedenis van nasionale veiligheid” wyer uit te brei om ook die perspektiewe en geskiedenis van die Nasionale Intelligensie Diens (NID) daarby in te sluit. Hy het die bul by die horings gepak en besluit om dr. Niël Barnard deur ‘n ou kennis van hom by NID, James Galvin, te nader om die versoek namens hom aan die voormalige hoof van NID te rig. Tot die verbasing van Hennie en James het dr. Niël baie positief gereageer op die versoek en aanbeveel dat J.S. Classen (Clasie) die inset moet koördineer. Dit het spoedig geblyk dat Hennie se oorspronklike behoefte uitgebrei moet word om ook die substrukture van die SSVR, nl. die Koördinerende Inligtingskomitee (KIK) en die Tak Nasionale Vertolking (TNV) in te sluit. Johan Mostert, ‘n voormalige hoof van die TNV, het Hennie egter daarop gewys dat die TNV onder die gesag van NI sorteer. Daar is toe besluit dat Johan Mostert as koördineerder vir hierdie strukture sal optree, maar dat hy as voormalige lid van NID ook belangrike insette oor NID sal lewer. Vir die leserspubliek van Nongqai sal dit interessant wees om te weet dat die uitgetrede lede van NID hul eie klub en kwartaallikse tydskrif het. Die tydskrif hou sy lede op die hoogte van die belangrikste nuwe verwikkelinge en van die lief en leed van oud-NI-kollegas, maar artikels word ook oor verskillende onderwerpe geplaas. Die Klub is bekend as die Danie Theron-Klub vanweë die spioenasierol wat hy in die Anglo-Boere-Oorlog in die stigting van ‘n Fietsryers-Verkennerskorps gespeel het, wat deel van die ZAR se Geheime Inelligensiediens uitgemaak het. (Sien artikel hieroor.) Dit is altyd goed om met die geskiedenis te begin sodat die lede kan weet wat hul herkoms is.

Om ons inset vir Nongqai saam te stel, het ons ook die hulp van die Voorsitter van die Danie Theron-Klub, Jeannette Nel, ingeroep wat vir ons sekere inligting uit die annale van ons Klub opgediep het. Ons is baie dank aan haar verskuldig. Toe ons haar vir hulp genader het, het sy baie positief gereageer en selfs nostalgies geraak. Die rede hiervoor is dat sy die tydskrif Nongqai uit haar kinderdae onthou en dit gereeld

gelees het. Ja, jy het reg – Jeannette is die dogter van ‘n polisieman by name hoofkonstabel (AO) Willem Karel van Niekerk! Jeannette het ons ook van die embleem van die Danie Theron Klub voorsien wat ‘n kleiner weergawe van NIS se embleem is, maar met die slagspreuk ad fidem – “tot die einde toe”. Hennie Heymans het ons versoek om dr. Niël Barnard te vra om die “Voorwoord” tot die uitgawe te skryf en om een of twee van sy “toesprake” in te sluit. Ek en Johan het daaroor besin en besluit om eerder prof. Hermann Giliomee se Voorwoord tot sy eerste boek, Geheime Revolusie, Memoires van ‘n Spioenbaas (2015) te gebruik. U word aangeraai om ook sy tweede boek, Vreedsame Revolusie, Uit die Enjinkamer van die Onderhandelinge, (2017) te lees, wat oor die formele onderhandelingsproses van 1990 tot 1994 handel.

Die Voorwoord van prof. Hermann Giliomee tot dr. Barnard se Boek: VOORWOORD Een van die mees dramatiese gebeure van die laat 20ste eeu was felle stryd wat gewoed het om beheer van die Suid-Afrikaanse staat. Saam met die val van die Berlynse Muur is dit die een gebeurtenis wat mense wêreldwyd aangegryp het. PW Botha en Nelson Mandela het soos die hoofkarakters in ‘n sataniese tweestryd voorgekom - die een in die hoogste magsposisie in die land en die ander een in die tronk. Botha en Mandela was albei gesoute politici wat, elk op sy eie manier, alles veil gehad vir die saak waarvoor by gestaan het. Wat hulle gebind het was die wete dat geen stabiliteit op die duur in Suid-Afrika moontlik was sonder die instemming van die ander party nie. Die magsbalans was bitter moeilik om te peil: Die ANC-kant :die voordeel gehad van tyd, getalle en die unieke leierskap van Mandela; die Nasionale Party (NP)-regering het feitlik alle magsmiddele tot sy beskikking gehad, maar nie legimiteit nie. Toenemend het daar onder NP-leiers twyfel ontstaan oor die kwessie of hulle die morele reg

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 24)

(Continued from page 23)

het om die land tot uitsluiting van die meerderheid van die bevolking te regeer. In 1979 het Botha vir dr. Niel Barnard, toe 'n jong, Vrystaatse dosent sonder enige ervaring in die intelligensiewêreld of spioenasie, as hoof van die Departement van Nasionale Veiligheid, later herdoop tot die Nasionale Intelligensiediens (NI), aangestel. Hierdie boek vertel die verhaal van hoe Barnard en die mense van NI daarin geslaag het om 'n unieke diens aan die Suid-Afrikaanse staat te lewer. Op die ou end het hulle 'n deurslaggewende bydrae gelewer om die Regering te oorreed om 'n onderhandelde skikking te aanvaar. Ons sal nooit weet of Botha, indien hy sy gesondheid behou het, hom tot onderhandelinge met die ANC sonder enige voorwaardes sou verbind het nie. Dit het wel al hoe meer gelyk na die logiese gevolg van die gesprekke in die tronk NI het sy gesagsposisie verwerf deur inligting en ontledings aan Botha voor te lê wat van 'n hoë.er gehalte was as die wat deur die Polisie en Weermag ingesamel is. Dit was NI en Barnard persoonlik wat Botha aan die einde van die 1980's laat besef het dat die onderdrukking van swart Suid-Afrikaners op die lange duur nie haalbaar was nie en dat Mandela nie 'n voorwaardelike vrylating of die spreekwoordelike "halwe brood" as skikking sou aanvaar nie. Hierdie pakkende boek is nie 'n konvensionele outobiografie nie. Dit is Barnard se storie soos hy dit aan die topjoernalis Tobie Wiese vertel het. Wiese het die gawe om die leser dadelik in die verhaal in te trek en regdeur te boei. Na my mening werk dit veel beter as 'n outobiografie waarin n spookskrywer die subjek huldig. Barnard en Wiese, onder leiding van Annie Olivier van Tafelberg, het daarin geslaag om die vertelling te laat oorkom soos 'n gesprek tussen ou vriende om 'n kampvuur. Die boek probeer nie om Barnard se ego te streel nie, maar bring die beeld na vore van 'n man met 'n komplekse karakter: by tye koppig en kwasterig en alles behalwe diplomaties, maar ook iemand wat toegewyd, verantwoordelik, betrokke, reguit en eerbaar is. Dit word in die loop van die boek duidelik waarom Botha, wat geen ontwykende of slimpraatjies kon verdra nie, na Barnard begin luister het oor die sleutelbesluite wat hy moes neem. Dit het nie net daaroor gegaan om Botha te oorreed dat die tyd vir wit heerskappy verby is nie. NI moes ook die hoofde van ander Afrikalande oorreed om druk op die ANC te plaas om sy futiele plan te laat vaar om die staat omver te werp;

spioene van ander lande wat n r die tou getrap het, moes tot orde geroep of uit die land gesit word, en NI moes met ander lande se intelligensiedienste skakel om op hoogte te bly in die vinnig veranderende wêreldpolitiek. Maar die heel belangrikste taak was om Botha te oorreed om Mandela te ontmoet en daarmee die grondslag vir formele onderhandelinge te lê. Terselfdertyd moes Mandela oortuig word om sy medewerking te gee sodat sy uiteindelike vrylating en die van sy naaste makkers nie die veiligheid van die staat bedreig nie. Barnard en sy kollegas kon hul ontledende en verkennende rol so goed speel danksy 'n wyse regeringsbesluit om geen uitvoerende magte aan die intelligensiediens toe te ken nie. Daar was met ander oorde geen NI-operateurs wat, soos in die geval van die CIA vyande van die staat om die lewe gebring het nie. Gevolglik was dit vir niemand van die diens nodig om by die Waarheids- en Versoeningskommissie WVK) om amnestie aansoek te doen nie Die boek korrigeer ook die growwe mistasting dat planne om staatsvyande om die lewe te bring op vergaderings van die Staatsveiligheidsraad as statutêre liggaam bespreek is. Barnard het inderdaad voorgestel dat die liggaam se notules bekend gemaak moes word. Die meeste werke wat reeds oor die stryd van die 1980's bestaan, is erg teleurstellend. Dit kan waarskynlik daarna teruggevoer word dat die stryd om beheer oor die staat nie op 'n konvensionele wyse beslag gelê is nie, maar hoofsaaklik met behulp van propaganda. Op hierdie gebied het die ANC, wat op uitstekende advies van Moskou kon steun, die Regering die loef afgesteek. Toenemend het joernaliste, akademici en ander meningsvormers die stryd beskou as een waarin die ANC die morele gesagsposisie beklee en die Botharegering die skurk in die verhaal is. Hierdie boek gaan verder as die destydse propaganda en belig die kompleksiteite van die politieke stryd in Suid-Afrika en die proses om Mandela vrygelaat te kry. Geheime Revolusie: Memoires van 'n spioenbaas is 'n diep menslike verhaal. Soos geen ander boek nie wek hierdie werk begrip van hoe die hooffigure soms met amper onmoontlike keuses moes worstel. Die, boek skets 'n aangrypende beeld van Barnard en die regeringspan se gesprekke met Mandela in die tronk, waarvan daar net minder as 50 was. Dit werp lig op Mandela as mens en op sy politieke uitkyke in daardie stadium. Die verhouding wat tussen Barnard en Mandela ontwikkel het, was van so 'n aard dat Mandela Barnard later genooi het om op die dag van sy

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 25)

(Continued from page 24)

vrylating saam met hom uit die gevangenis te stap. Maar selfs nog treffender as die oortuigende beeld van Mandela is die prentjie wat van PW Botha as leier geskets word. Hy word vandag eensydig uitgebeeld as 'n politieke buffel wat op mense getrap het en weens stiksienigheid alle kanse op 'n skikking beduiwel het. Geheime Revolusie maak dit duidelik waarom dit nodig was dat 'n sterk leier soos Botha in die 1980's aan die stuur was. Sonder die stabiele politieke platform wat teen die einde van die 1980's bestaan het, was die uiteindelike politieke skikking wát ons gekry het haas onmoontlik. Botha se leiding en die rol van die veiligheidsmagte was hierin onontbeerlik. Dit het nie net daaroor gegaan dat Botha dit vir die ANC leiers baie duidelik gemaak het dat die beweging nie die staat sou kon omverwerp nie, maar ook oor die wyse waarop hy die veiligheidsmagte onder beheer gehou bet. Die aantal politieke sterftes in Suid Afrika as 'n proporsie van die totale bevolking tussen 1980 en 1994 was die laagste van al die groot etniese stryde van die laaste helfte van die 20ste eeu. Daarvoor moet 'n mens nie net die topleiersfigure van die ANC in ballingskap bedank nie, maar veral ook vir Botha en die hoofde van die veiligheidsdienste, ‘n blik op die verwoesting wat die regeringsmagte die laaste tyd in 'n land soos Sirië gesaai het, illustreer hierdie punt baie duidelik. Uiteraard was daar individuele lede van die veiligheidsmagte wat hulle aan growwe menseregteskendings skuldig gemaak het. Die WVK en die media het gesorg dat niemand dit kan vergeet of ignoreer nie, maar intussen het die groter prentjie verlore geraak. Dit is nodig om uit te wys dat die veiligheidsmagte en Botha as staatshoof die onbesonge helde van die redelik vreedsame beëindiging van wit beheer is. Hiervoor verdien die Nasionale Intelligensiediens en Niël Barnard persoonlik erkenning Geheime Revolusie tel onder die beste boeke oor die politieke stryd van die 1980's Die prominentste persoonlikhede word hierin ewewigtiger en skerper belig as in enige ander boek waaraan ek kan dink Dit maak 'n uiters belangrike bydrae tot 'n beter begrip van een van die mees bewoë eras in die Suid-Afrikaanse geskiedenis. Hermann Giliomee Stellenbosch

FOREWORD

eth century was the intense struggle that raged for control of the South African state. Alongside the fall of the Berlin Wall, it was the one event that captured the attention of people throughout the world. PW Botha and Nelson Mandela were the leading actors in a titanic duel - the one in the most powerful position in the country and the other in jail. Botha and Mandela were both experienced politicians who, in their own ways, were prepared to put everything at stake for the cause for which each stood. What brought them together was the knowledge that in the long term no stability was possible in South Africa without the agreement of the other party. The. balance of power was difficult to gauge: the African National Congress (ANC) had the advantage of time, numbers and the unique leadership of Mandela; the National Party (NP) government had virtually all the instruments of power at its disposal, but it did not have legitimacy; Increasingly, uncertainty arose among NP leaders about whether they had the moral right to rule the country by excluding the majority of the population. In 1979 Botha appointed Dr Niël Barnard, at the time a young Free State lecturer without any experience in the intelligence world, as head of the Department of National Security; later renamed the National Intelligence Service (NIS). This book tells the story of how Barnard and the people of NIS succeeded in providing a unique service to the South African state. In time, they made a crucial contribution by persuading the government to accept the idea of a negotiated settlement. We shall never know if Botha, had he retained his health, would have committed himself to negotiations with the ANC without any preconditions. Increasingly it appeared that the settlement process was the logical outcome of the discussions held with Mandela while he was in prison. NIS gained its position of power by providing Botha with information and interpretations that were of far better quality than those collected by the police and the defence force. It was NIS and Barnard personally who, by the end of the 1980s, had made Botha realise that the 'oppression of black South Africans was indefensible in the long term and that Mandela would not accept a conditional release or the proverbial half-loaf as settlement.

This gripping book is not a conventional autobiography. It is Barnard's story as related to the top journalist Tobie Wiese. Wiese has the gift of immediately drawing the reader into the tale and holding the reader's attention throughout. In my view this works far better than an autobiography in which a ghost writer pays homage to the subject.

One of the most dramatic events of the late twentiNONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 26)

the villain of the peace.

(Continued from page 25)

Barnard and Wiese, with the support of Annie Olivier from Tafelberg Publishers, have succeeded in making the narrative come across as a discussion between old friends gathered around the campfire. The book does not try to flatter Barnard, but brings an image to the fore of a man with a complex character: at times stubborn, short-tempered and anything but diplomatic, but also dedicated, responsible, involved, straight-talking and honourable. In the course of the book, it becomes clear why Botha, who could not tolerate any evasive tricks or glib talk, began to listen to Barnard on the key decisions he had to make. It was not only a matter of persuading Botha that the time of white supremacy was over. NIS also had to persuade the heads of several African states to put pressure on the ANC to abandon its futile plan to overthrow the government; spies from other countries who crossed the line had to be called to order or sent out of the country; and NIS had to interact with the intelligence services of other countries to keep in touch with the rapidly changing course of international politics.

This book goes beyond the propaganda of the time and highlights the complexity of the political conflict in South Africa and the process followed to release Mandela. Secret Revolution: Memoirs of a Spy Boss is a deeply human story. Like no other book this work evokes an understanding of how the main figures sometimes had to wrestle with impossible choices. It sketches a moving account of the discussions there were just under 50 of them - that Barnard and the government team conducted with Mandela in jail. It throws light on Mandela as a person and on his political outlook at that time. The relationship that developed between Barnard and Mandela was of such a nature that Mandela later invited Barnard to walk out of prison with him.

But the most important task was to persuade Botha to meet Mandela and lay the foundation for formal negotiations. Simultaneously, Mandela had to be convinced to co-operate so that his eventual release and that of his closest comrades did not threaten state security.

But even more striking than the definitive image rendered of Mandela is the picture that is sketched of PW Botha as leader. These days he is unfairly portrayed as a churlish politician who rode roughshod over people and, because of his shortsightedness, bedevilled all chances of a political settlement. Secret Revolution makes it clear why it was necessary that a strong leader such as Botha was at the helm in the 1980s. Without the stable political platform that was in place in the late 1980s the political settlement that was eventually reached would have been practically impossible. Botha's leadership and the role of the security forces were crucial.

Barnard and his colleagues could play their interpretative and espionage role to such good effect thanks to a wise decision by the government not to give the intelligence service any executive powers. In other words, there were no NIS operatives who, as was the case in the CIA, could eliminate enemies of the state this meant that it was unnecessary for anyone from NIS to seek amnesty from the Truth and Reconciliation Commission (TRC). The book also corrects the crass misapprehension that plans to kill the enemies of the state were discussed in meetings of the State Security Council, a statutory body. In fact, Barnard suggested that the Councils minutes be made public.

It was not just about Botha making it very clear to the ANC leaders that their organisation could never overthrow the state militarily, but also about the way in which he kept the security forces under control. The number of political deaths in South Africa as a proportion of the total population between 1980 and 1994 was the lowest of all the large ethnic struggles of the last half of the twentieth century. For this one should not only thank the leadership of the ANC in exile, but also Botha and the heads of the security forces in particular. A glance at the devastation that government forces have recently wreaked in a country such as Syria illustrates this point poignantly.

Most of the publications that have been written about the troubled 1980s are very disappointing. This is probably because the struggle for control of the state was not carried out in a conventional manner, but largely through the medium of propaganda.

Inevitably there were individual members of the security forces who were guilty of gross human rights violations. The TRC and the media made sure that no one could ever forget or ignore this, but along the way the bigger picture has been lost. It is necessary to point out that the security forces and Botha as head of state are the unsung heroes of the relatively peaceful demise of white minority rule. For this, the National Intelligence Service and NiĂŤl Barnard personally deserve recognition.

In this regard the ANC could rely on excellent advice from Moscow and could thereby steal a march on the government. Increasingly journalists, academics and other opinion-makers regarded the struggle as one in which the ANC enjoyed the moral high ground and the Botha government was

Secret Revolution is among the best books on the

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 27)

(Continued from page 26)

political conflict in the 1980s. The most prominent personalities are illuminated more accurately and in sharper focus in these pages ban in any other book I have come across. It makes an extremely important contribution to a better understanding of one of the most troubled eras in South African history. Hermann Giliomee Stellenbosch

die “Geheime Dienst” ingesweer. In dié verband is daar onlangs erkenning aan Esselen gegee as “die vader van die intelligensiewese” in SuidAfrika. Heel toevallig het die stigting van die diens ‘n dag voor die Jameson-Inval in die ZAR plaasgevind onder leiding van Leander Starr Jameson en sy Rhodesiese en Betsjoeanalandse polisiemanne. Dit het oor die Nuwejaarsnaweek van 1895 – 96 plaasgevind. Die aanslag is egter effektief afgeweer, maar het tot die vergroting van die vyandskap tussen Boer en Brit bygedra. Wetlike Gesag en Doelstellings

Die Stigting van die Eerste Statutêre Intelligensiediens in Suidelike Afrika in 1895 Bydraende Faktore Die ontdekking van goud in 1886 het ‘n nuwe politieke klimaat en ‘n groterwordende veiligheidsbedreiging vir die soewereiniteit van die Zuid-Afrikaanse Republiek (ZAR) geskep. Dit het die politieke leierskap in die gebied gedwing om in 1895 die stigting van hul eie statutêre intelligensiediens te oorweeg.

Met die ontdekking van goud het die fokus in Suidelike Afrika weg van Kaapstad na Pretoria en die Witwatersrand verskuif. Dit het ook die toestroming van Engelssprekende immigrante en ander “Uitlanders” tot gevolg gehad. Die omstandighede het ook ‘n veiligheidsbedreiging vir die leierskap van die ZAR geskep omdat hierdie “inkommers” op gelyke regte en stemreg aanspraak gemaak het. Verder was daar ook reeds sterk aanduidings van “klandestiene” aktiwiteite van “Uitlanders” in Johannesburg om die politieke en ekonomiese situasie in die ZAR met behulp van steun en befondsing uit Britse geledere uit te buit. Dit het die burgers van die ZAR sterk herinner aan die bedreiging van Britse imperialisme en die ideaal van Cecil John Rhodes om die Britse Ryk van Kaapstad tot Kaïro uit te brei. Bogenoemde faktore het grootliks daartoe bygedra dat die Volksraad ‘n besluit ten gunste van die stigting van ‘n geheime diens geneem het, asook goedkeuring verleen het aan die daarstelling van ‘n geheime fonds vir dié doel. Die destydse Staatsekretaris, dr. W.J. Leyds en die Staatsprokureur, adv. Edward Esselen, het albei ‘n sleutelrol in die stigting en uitbouing van die ZAR Geheime Dienst gespeel. Die geheime diens is amptelik op 30 Desember 1895 ingehuldig as deel van die speurdiens van die ZAR Polisie. Paul Kruger het persoonlik vir Edward Esselen oorreed om die pos as hoof van die diens te aanvaar en hom amptelik as hoof van

Die “Geheime Dienst” was onderworpe aan die Polisie-Wet van 1885 en was volgens wet ondergeskik aan die Volksraad se gesag, maar het verder sy eie reëls en regulasies gehad. Die hoofdoel van die ZAR Geheime Dienst was om inligting in te samel oor die aktiwiteite en die sentimente van “Uitlanders” wat in die Witwatersrand-gebied werksaam was en verder die verskaffing van wapens aan hulle met die doel om die Kruger-regering omver te werp – deur Britse steun waarin Rhodes ‘n rol mag speel. Die Geheime Dienst wat oor ‘n personeel van sowat 100 mense beskik het, het van tipiese intelligensietegnieke (tradecraft) gebruik gemaak – dit sluit kodename en kodes, cut-outs en agente (human intelligence) in. Die Diens het ook teenintelligensie-operasies teen die Britse militêre intelligensiekomponente bedryf en was verantwoordelik om spioene te identifiseer en hul spesifieke aktiwiteite te moniteer. Verder moes die Diens ook ‘n buitelandse vleuel daarstel om agente behind enemy lines te ontplooi, veral oorkant die grense van die ZAR in gebiede binne die aangrensende kolonies, asook in Mosambiek. Die Geheime Diens se lede het ‘n lapelwapen vir identifikasiedoeleindes gedra met die inskripsie “Geheime Politie ZAR”. Hierdie lapelwapen illustreer baie duidelik die onderskeidingsteken (insignia) van die Geheime Diens wat op die wapenskild van die ZAR, soos duidelik blyk op die foto van die eerste hoof van die statutêre intelligensiediens, gegrond is. (Kyk aangehegte foto’s) Die Aanwys van ‘n Nuwe Staatsprokureur Na die bedanking van Esselen, waarskynlik voor die inname van Pretoria in 1898 deur die Britse troepe en nadat die topleierskap (UR) van die ZAR (Kruger en Joubert) vooraf Pretoria per trein verlaat het, is J.C. Smuts in Junie 1898 as Staatsprokureur aangewys. Hy het ook bevel en beheer oorgeneem van die spreurtak en die geheime diens met lg. wat direk langs sy kantoor hul intrek geneem het. Smuts het ook vir T.A.P. Kruger, seun van die President, as Sekretaris

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 28)

(Continued from page 27)

aangestel wat administratief oor die Geheime Dienst toesig gehou het. Smuts het toegesien dat meer fondse beskikbaar gestel word om die veiligheid en sekuriteit van die Republiek te verhoog. Die Geheime Dienst het tydens die oorlog voortgegaan om op drie fronte te funksioneer: a) Die tuisfront; b) die oorlogsfront; en c) Behind enemy’s lines. Tydens die oorlog het die Verkennerskorps van die Boerekommando’s ‘n meer relevante rol as menslike agente begin speel. ‘n Goeie voorbeeld hiervan is die stigting van die Wielrijders Rapportgangerskorps wat op inisiatief van Danie Theron gestig is wat saam met ‘n kollega President Kruger en Piet Joubert oortuig het dat dit ‘n lewensvatbare idee was. Toestemming is eers gegee nadat ‘n resies tussen perd en fiets oor ‘n afstand van 75 km gehou is. Danie Theron het onmiddellik vir fietsryers begin adverteer en die korps is dadelik gestig met 200 mans wat in sewe afdelings opgedeel is, elk onder toesig van ‘n luitenant. Hierdie korps het spoedig die oë en ore van die Kommando’s geword. Die hoofdoel van die korps was as rapportryers, maar hulle is vir ‘n verskeidenheid van take ingespan, soos spioenasie, verkenning en patrollies. Generaal Louis Botha het ná die Slag van Talana in Natal die fietsryerskorps aangeprys vir hul spioenasiewerk en vir die feit dat hulle die meeste van die 246 Britte, wat daardie dag gevange geneem is, met hul fietse ingery het.

lande (asook Rusland) is vir dié doel tydens ‘n uitgebreide toer besoek en geloofsbriewe is oorhandig. Een van die eerste take wat Leyds aangepak het, was om die anti-Boere-propaganda veldtog in die Britse pers, asook in verskeie Europese publikasies te beveg. Daarvoor het die UR van die ZAR aan hom toestemming verleen om die veldtog uit ‘n geheime fonds te finansier. Deur hierdie veldtog is groot belangstelling en simpatie gekweek wat o.m. tot die stigting van verskeie hulpkomitees, die daarstelling van ‘n hulpfonds, die insameling van mediese voorrade en ander hulp vir die republieke, die aankoop in neutrale lande van perde en muile vir die Boerekommando’s, en die opvolg van aanbiedinge van krygstuig. Vanaf die Overte- na die Koverte/klandestiene Vlak Die meeste van Leyds se werksaamhede het uiteraard met die grootste geheimhouding gepaard gegaan. Toe dit teen Mei/Junie 1899 duidelik word dat oorlog onafwendbaar was, het Leyds en sy personeel tydig na die koverte/klandestienevlak oorgeskakel sonder om hul diplomatieke status in gedrang te bring. Geheime fondse, geheime korrespondensie, geheime agente/ koeriers, klandestiene roetes en metodes, teenintelligensie-maatreëls en geheime netwerke was skielik aan die orde van die dag. Hierna het Leyds en sy diplomatieke strukture die funksies van ‘n intelligensiediens begin verrig. ‘n

‘n Brughoof na Europa Dr. W.J. Leyds was van 1889 tot 1898 Staatsekretaris (gelykstaande aan eerste minister) van die ZAR en is allerweë as “Kruger se regterhand” beskou en was as sodanig verantwoordelik vir die formulering van binne- en buitelandse beleid. Te midde van die toenemende isolasie van die ZAR en tekens van opbouende oorlogswolke, het hy in Maart 1897 op ‘n sending na Europa vertrek om die houdings van belangrike Europese state teenoor die ZAR te bepaal. By sy terugkeer het hy aanbeveel dat die ZAR se buitelandse missies dringend uitgebou moet word. Die UR het aanbeveel dat Leyds hierdie verantwoordelikheid dringend persoonlik moet opneem. Aanvanklik het Leyds as hoof van die ZAR-missie sy setel in Den Haag gevestig, maar weens sy sentrale ligging het sy hoofkantoor spoedig na Brussel verskuif. Benewens die hoofkantoor in Brussel is vyf ander konsulate kort daarna geopen, nl. in Londen, Parys, Amsterdam, Lissabon en Lourenço Marques. Genoemde

Dr WJ Leyds en adv E Esselen Prioriteit vir Leyds van Mei/Junie 1899 af was hoe om aan die behoeftes aan wapens en ander oorlogverwante benodigdhede van die ZAR te voldoen; Koverte skakeling en die sluiting van kontrakte met wapenvervaardigers (veral in Duitsland) moes bewerkstellig word.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 29)

(Continued from page 28)

Wyses moes gevind word om die wapens per pad na ‘n goed geleë hawe in Europa te vervoer vanwaar dit deur die Suez-kanaal na Mosambiek vervoer moes word. (‘n Alternatief was via Suidwes-Afrika na die ZAR). ‘n Wesenlike probleem was die feit dat die Britse Vloot reeds so ‘n opsie geantisipeer het en die hawe van Lourenço Marques met ‘n groot aantal skepe geblokkeer het. Die UR van die ZAR moes gevolglik versoek word om ‘n klein verkennerskorps na Mosambiek te stuur om Noord van Lourenço Marques ‘n veilige, tydelike hawe (aflaaipunt) te vind waar die wapentuig en verwante benodigdhede afgelaai kon word. ‘n Veilige alternatiewe roete oor die Lebomboberge na die ZAR moes gevind en beveilig word. Ten slotte: Vir die suksesvolle uitvoering van hierdie plan, was dit uiteraard belangrik dat daar noue samewerking en effektiewe kommunikasie tussen alle elemente van die ZAR se veiligheidstrukture moes plaasvind en dat dit voor oorlogsverklaring reeds in werking gestel moes word. Hoofbronne •

Die Leyds-Argief by die Universiteit van Stellenbosch en die Staatsargief in Pretoria

•

Die M- en D-verhandeling van M.A. van den Berg, 2015 en 2018

in Johannesburg that included funding and support from the British from the British to destabilise the political and economic situation in the ZAR. These two factors directly influenced the decision of the Volksraad to vote in favour of the establishment of a secret service and to authorise the allocation of a secret fund for this purpose. The then State Secretary, dr. W.J. Leyds and the State Attorney Advocate Edward Esselen, both played a leading role in the establishment and formation of the ZAR Geheime Dienst. He secret service was officially inaugurated on 30 December 1895 as part of the detective branch of the then ZAR Police. Paul Kruger personally persuaded and appointed Edward Esselen as the first commander of the Geheime Dienst. Esselen should get recognition as the “father of intelligence in South Africa. The establishment of the new service happened a day before the Jameson Raid on the Transvaal Republic by Leander Starr Jameson and his Rhodesian and Bechuanaland policemen over the New Year weekend of 1895 – 96, which was effectively countered, but contributed to the increase of animosity between Brit and Boer. Legal Authority and Objectives The secret service was bound by the Police Act of 1885 and was constituted through authorisation of the Volksraad and furthermore had rules and regulations. The main purpose of the ZAR Secret Service was to obtain information of the activities and sentiments of foreigners working in the Witwatersrand area, as well as weapon shipment for their support in an attempt to overthrow the Kruger regime – obviously with the support of Britain through Rhode’s assistance. The secret service made use of typical intelligence

The First Statutory Intelligence Service tradecraft, ranging from codenames and codes, cut-out and human intelligence/agents. The secret Established in Southern Africa in 1895 Contributing Factors Due to changing political circumstances since 1886 and an increasing security threat to the sovereignty of the Zuid-Afrikaanse Republiek (ZAR), the political leadership (“Uitvoerende Raad”) decided in 1895 to investigate the possibility of establishing their own statutory intelligence structure. The contributing factors to this decision was the changing political climate, including the discovery of gold in 1886 which resulted in the need for deep -level mining and the resulted influx of Englishspeaking immigrants and other foreigners (known as “Uitlanders”) to the goldfields, and their accompanying political demands for equal rights. This factor reminded the ZAR burgers of the looming threat of British imperialism and the aims of Cecil John Rhodes to extend the British Empire from Cape to Cairo. Furthermore, there were already indications of clandestine activities of “Uitlanders”

service had approximately one hundred members in its duty. The service was also responsible for counter-intelligence operations against the British military intelligence division and was required to identify the spies and their specific activities. Eventually, the service also had to establish a foreign branch to deploy agents behind enemy lines, beyond the borders of the ZAR in areas within the colonies, as well as so far as Mozambique. Secret service members wore a pin for identification in a concealed manner with an inscription “Geheime Politie ZAR”. (See photo below as well as a photo of advocate Ewald Auguste Esselen). This pin clearly indicates the insignia of the secret service as based on the Coat of Arms of the ZAR and is depicted together with the first head of statutory intelligence.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 30)

(Continued from page 29)

The Appointment of a New State Attorney Following the later resignation of Esselen, J.C. Smuts was appointed State Attorney in June 1898. He took command and control of both the detective unit and secret service upon which he placed the latter within his office. He subsequently appointed T.A.P Kruger (son of President Kruger) as a secretary with the Secret Service with an administrative responsibility. Smuts ensured that more funds be made available as to increase the efforts of the service in assisting in the safety and security of the Republic. The Secret Service functioned in three areas during the war, namely: a) the home front; b) the battle front and c) behind enemy lines. On the home front, a section of the service remained in Pretoria and the Johannesburg area as to continue to monitor the large number of British subjects and “Uitlanders” due to the key positions they held in the commercial world and public service.

March 1897 to go on a mission to Europe to evaluate the attitudes of the most important European states towards the ZAR. On his arrival back home, he recommended that the ZAR external missions should urgently be enlarged/extended. The UR agreed and recommended that Leyds should urgently take the responsibility on himself. Originally Leyds, as chief of the ZAR-mission, chose Den Haag as his head office, but he later moved it to Brussels due to its central location. Besides the head office in Brussels, five additional consulates were opened later, i.e., in London, Paris, Amsterdam, Lisbon and Lourenço Marques. Above countries (including Russia) were visited during an extended tour and letters of credence were presented to the authorities. One of the first priorities that Leyds attended to was die anti-Boer-propaganda campaign in the British media which had a spill-over effect in European publications. The leadership of the ZAR gave him permission to fight this campaign, financed from a secret fund. This campaign fostered great interest in and sympathy for the ZAR-

During the war Scout divisions of the Boer Commando’s started to play a more relevant role as human agents. A good example hereof was the establishment of the “Wielrijders Rapportgangers Korps” which was established on initiative of Danie Theron who in collaboration with a colleague made an appointment with President Kruger and General Piet Joubert to persuade them that this was a viable option. Permission was eventually granted following a race between a horse and a bicycle over a distance of 75 km, with the latter as the winner. Danie Theron immediately started to advertise for cyclists to apply, resulting in the establishment of the bicycle corps of 200 members who were divided into seven regional divisions under supervision of a lieutenant. The bicycle corps soon became the eyes and ears of the Commando’s. The main purpose of the corps was to do surveillance, but they could be uses for several other purposes, including espionage, scouting and patrolling. General Louis Botha, after the Battle of Talana in Natal applauded the bicycle corps for surveillance/ spying work and stated that most of the 246 British soldiers that were captured that day were brought in by members of the bicycle corps.

Covert Diplomatic Role in Europe Dr. W.J. Leyds was State Secretary (equivalent to Prime Minister) of the ZAR from 1889 to 1898 and was in most circles regarded as “Kruger’s righthand man” – as such he was responsible for national and international policy formulation.

cause which inter alia lead to the establishment of several support committees; the founding of a support fund; the collection of medical supplies and other forms of assistance to the republics; the purchase of horses and mules in neutral countries; and the offer of munitions and implements of war. A priority for Leyds as from May/June 1899 was how he should go about to address the need for weapons and other war related requirements of the ZAR. This included the following:

Due to the increasing isolation of the ZAR and signs of the possibility of war, Leyds decided in NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 31)

(Continued from page 30)

Covert communication with and to conclude contracts with arms-dealers and the arms industry (especially in Germany). Ways need to be explored to transport via road to conveniently situated harbours in Europe from where the cargo could be transported via the Suez Canal to destination north of Lourenço Marques. (An alternative was via South-West Africa to the ZAR.) A basic problem to overcome was the fact that the British Fleet had already anticipated the option that the ZAR would use Lourenço Marques for this purpose and had already blockaded the harbour with a number of ships. The UR of the ZAR was therefore requested to send a small surveillance corps to Mozambique to

find a safe dropping point that can be used as a temporary harbour where the weaponry and other stuff could be unloaded. A safe alternative route via the Lebombo Mountains to the ZAR need to be found and secured. Conclusion It needs to be emphasized that for the execution and close cooperation between all structures and sections of the ZAR’s security structures was a sine qua non. The fact of the matter is that this synchronisation had to be in place before the declaration of the war. Chief Sources •

The Leyds Archive at the University of Stellenbosch, and the State Archives in Pretoria.

•

The M and D theses of M.A. Van den Berg, 2015 and 2018.

Die Embleem/Wapen van die Nasionale Intelligensiediens en sy Simboliek

The Coats of Arms of the National Intelligence Service (NIS) and the Symbolism Thereof

Die leeu is ‘n simbool van gesag wat as ‘n oorkoepelende embleem op alle departementele wapens gebruik is. Die leeu is geposisioneer boop die wolfshaak (veemteken) wat as ‘n regssimbool as ‘n afskrikking gebruik is vir rondtrekkende en stropende huurbendes. Dit moes as ‘n afskrikmiddel dien vir “skelms”. As jaggereedskap is die haak oorspronklik in ‘n boom gekap en ‘n stuk vleis daaraan gehang. Wanneer die wolf nou na die vleis spring was die kans groot dat sy kaak aan die wolfshaak sou bly hang – met ander woorde, dit het gedien as afskrikmiddel.

The lion is the symbol of authority which is used as an overarching emblem on all departmental / emblems. The lion is positioned above the wolf’s hook which judicially serves as deterrent for bands of robbers or syndicates. As hunting apparatus, the hook was attached to a tree trunk with a piece of meat suspended over it. The idea was that when the wolf jumped to get hold of the meat, there was a great possibility that its jaw could be pierced.

Die idee van geheime kennis (intelligensie) word ook voorgestel deur die drie pouvere, wat in die heraldiek beskryf word as “geoog” vanweë die helderkleurige kolle daarop. In samehang met die wolfshaak en die verskuilde oë is die simboliese boodskap: “Wees gewaarsku, geheime oë is op jou gerig. Die wapenspreuk scientia munit beteken “Voorkennis beveilig”. Die simboliek van die drie pouvere dui op die drieledige funksie van die NID, nl. insameling van inligting, die verwerking en vertolking daarvan en die beskikbaarstelling daarvan aan hoër gesag.

The three peacock’s feathers symbolise the concept of secret knowledge / information (“intelligence”) which in heraldic terms is called “occulated”, owing to its distinct bright colour. So, the wolf’s hook together with the concealed eyes, represent the symbolic message: “Beware, secret eyes are focused on you”. The slogan scientia munit means “foreknowledge protects” you.

The symbolism of the three peacock’s feathers points to the threefold functions of the NIS, i.e., the collection of information, the evaluation and interpretation thereof, and the distribution thereof to decision makers. (Designed by dr. Christo de Jager Smith)

(Deur dr. Christo de Jager Smith ontwerp) NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

1975: Die eerste minister en amptenare waaronder lede van BSV Voor (vlnr): Mev Muller, dr Hilgard Muller destyds minister van buitelandse sake, adv BJ Vorster, mev T Vorster en dr Barend Fourie, DG-buitelandse sake. Staande (vlnr): Onbekend, Tattie van Rooyen (SAP), genl MCW Geldenhuys (BSV), mnr Johan Mostert (BSV), Rupert Annalich (SAP), onbekend, onbekend, onbekend, genl HJ van den Bergh (BSV), mnr Vorster, onbekend en onbekend. Foto: Heymans-versameling. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

’n Doodse stilte het oor ons neergesak. Uiteindelik antwoord Motsemai: “Leeu, (deesdae noem hy my “Leeutjie”) as jy groot is en jy praat nog so, sal ek sê jy is ’n man.” Daarmee was die debat tussen ons afgehandel. Hulle wou nie verder met my daaroor praat nie en het dit duidelik gemaak dat ek nie weet waarvan ek praat nie.

saamdraf. Die antwoord was verrassend: “Jammer, dit kan ek nie doen nie, want my pas laat my nie toe om in Pietermaritzburg te kom nie. Hulle gaan my vang.”

Die skande van die dompasstelsel sou jare daarna nog ’n werklikheid bly. Ek en Tersia het in die 1980’s aan die Comradesmarathon deelgeneem. Die staaltjies wat ek daardie tyd in hardlooptydskrifte gelees het oor die kameraadskap en ondersteuning tydens dié wedloop het my destyds aangegryp. Een van die verhaaltjies wat professor George Barrie van die destydse Randse Afrikaanse Universiteit vertel het, het die onregverdigheid van die paswette belig. Barrie het dit oorspronklik in ’n tydskrif gelees. Die storie lui dat aan die beginjare van dié 90 kilometer lange ultramarathon daar slegs ’n handjievol mense deelgeneem het. Met die eindpunt nog etlike kilometers ver, verloor een van die agterosse stoom. ’n Swart vreemdeling wat nie aan die wedloop deelneem nie, kom van agter af aangedraf en vra: “Waar kom al die mense vandaan en waarheen is hulle op pad?” Die twee gesels en skuifeldraf so saam-saam terwyl die deelnemer sy spreekwoordelike tweede asem kry. Hy vra toe die vreemdeling om saam met hom tot in Pietermaritzburg te draf, want hy wou hom graag ’n beloning gee uit dankbaarheid vir die paar kilometer se ondersteunende

Toe ek in die 1980’s Elsa Joubert se Die swerfjare van Poppie Nongena lees, het Poppie se swerfervarings my diep getref. Ek het toe besef dat ek deel was van haar swaarkry, want ek het gehelp om daardie kwetswette op die wetboek te hou. Ek kon eenvoudig nie meer maak asof ek nie geweet het nie en die blaam vir haar ellende op my voor-

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Vervolg op bladsy 34)

(Vervolg van bladsy 33)

ouers en voorgangers plaas nie. Die ongenaakbare wêreld wat Poppie te bowe moes kom en haar vlugtogte voor die gereg het my tot groot droefheid gestem. Hoe kon ons, ek, alles so gelate aanvaar het? Daar was ’n Poppie in die meeste huishoudings wat ek geken het. Elsa Joubert het my eendag vertel Poppie se stories is gegrond op die werklikheid. Daar was geen versinsels om die stories aan te dik nie. Dít het my geruk! Terwyl Poppie-hulle vir die soveelste keer op die lorries klim om te trek, sing hulle: “O God van Jakob, deur u hand, word gans u volk gevoed . . .” Die gesingery was vir my ekstra ontstellend, want ek het eenkeer gelees hoe die Afrikanerboerevroue in die Anglo-Boereoorlog, wanneer hulle op die ossewaens klim om weggevoer te word na die konsentrasiekampe terwyl die Britte hul plaashuise aan die brand steek, ook “O God van Jakob” gesing het. Die Afrikanervroue het die lied biddend gesing as inspirasie teen hul onderdrukkers, en dekades later het Afrikaners die onderdrukkers geword en sing dié wat deur hulle onderdruk word dieselfde lied as inspirasie. Toe Poppie moedeloos sê: “Ek kan die wet nie met my hande breek nie,” het ek haar hulpeloosheid verstaan; toe die kinders in 1976 teen dié wette opstaan en sy ondersteunend sê: “At last,” was ek en sy op dieselfde golflengte. Die wette moes waai! Selde tevore het ek die ongenaakbaarheid van die apartheidstelsel so helder gesien. Die predikament van die individu wat teen die magtige staatsmasjien te staan kom, het die onmenslikheid van die beleid vir my blootgelê. Geen wonder die internasionale gemeenskap het dít verklaar tot ’n “misdaad teen die mensdom” nie. Ek het ’n deel van Poppie Nongena op ’n vliegtuigrit gelees en was so ontroer dat ek saggies begin huil het. Ek was verleë oor my trane en het my bes gedoen om nie aandag te trek nie, maar ek het sonder twyfel geweet: ek sal nooit weer dieselfde wees nie.

Die instromingsbeheermaatreëls is in 1986 van die wetboek geskrap danksy die aanbevelings van die Riekertkommissie. Daar was in die Nasionale Party geen logiese argument te voer teen die stap nie. Die het ’n nuwe era ingelui. Daardie dag in 1986 het ek vir Sexton Motsamai uit die parlement gebel en hom herinner aan ons

Bo: Brig WA Wessels, Vader van dr Leon Wessels Nongqai: Julie 1937 p671

gesprek jare gelede, toe ek nie kon verstaan waarom hy en sy vriende mense vir pasoortredings aantree nie. Sy kommentaar was bondig: “Leeu, jy is ’n man.” Natuurlik het ék nie die paswette geskrap nie, maar ek was by toe dit gebeur het. As kind het interne verset teen die apartheidsbedeling net nie op my Richterskaal geregistreer nie. Ek was net af en toe bewus van ’n ligte opstootjie wat aangevuur is deur ’n paar “moeilikheidmakers”. Ons het vas geglo dat ons as wit volk deur God beskerm word. Die Christendom sou oorwin oor die bose – waaronder ons die heidendom, die swart gevaar en die rooi gevaar verstaan het. Min Afrikaners met wie ek destyds in aanraking was, sou dit oorweeg het om in die buiteland te gaan woon. Vandag woon honderde duisende Afrikaners in die buiteland. Britse joernaliste verwys spottenderwys na die “Afrikaner- volkstaat” in sekere dele van Londen. Wys jou net hoe klein die wêreld geword en hoe vinnig dinge binne en buite Suid-Afrika kan verander. Dr Leon Wessels

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

In die boek Unfinished business wat Terry Bell in medewerking met Dumisa Buhle Ntsebeza geskryf het, word daarop gesinspeel dat brig. Hendrik van den Bergh vooraf van die bom geweet en dit doelbewus laat ontplof het om ’n politiek gelaaide atmosfeer te skep: But there are also questions of wider importance and outside of the personal realm. They have a bearing on the way in which the security apparatus acted and the extent to which it cynically manipulated events and created propaganda. What is known is that Van den Bergh and the SB had close links with the Railway Police at the Johannesburg station. These had been reinforced during the police hunt for the underground ANC and SACP leadership, which had culminated in the Rivonia trial. As a consequence, the head of the Railway Police on the station had a direct line to Van den Bergh. It is therefore feasible that the telephoned warning about a bomb on the station concourse was relayed immediately to the head of the SB. It is also feasible that Van den Bergh may, by that stage, have been expecting just such a call. The SB boss, for his part, had a direct line, not just to the ministry of police, but to John Vorster himself. Several questions then arise: was a decision taken ‘at the top’ to allow the bomb to explode on the station? Was the suitcase moved after the warning was given? If so, who moved it and who decided where it should be placed? The police did not issue a general warning, but did they clear their own personnel from the station, apparently for a ‘briefing’? There is certainly evidence to indi-

cate that the ‘station bomb’ may have been one of the earlier – and successful – attempts to cynically manipulate events for political ends. In sy boek Inside Boss beweer Gordon Winter die volgende: Just before eighteen minutes past four on the afternoon of Friday, 24 July 1964, a calm and precise man telephoned a senior official at the Johannesburg Railway Police and said: “This is the African Resistance Movement. We have planted a bomb in a large brown suitcase twenty feet from the cubicle above platforms five and six on the concourse of the new Johannesburg Railway Station. On the handle of the suitcase is tied a label bearing the words ‘Back in ten minutes.’ It is not our intention to harm anyone. This is a symbolic protest against the inhumanity and injustices of apartheid. The bomb is timed to explode at 4.33 pm. Clear the concourse by using the public address system at once. Do not try to defuse the bomb as the suitcase is triggered to explode if it is opened.” The man who made that call then telephoned a briefer message to the liberal Rand Daily Mail which, believing human life to be in danger, quickly phoned the Security Police at their Johannesburg headquarters. The anonymous caller telephoned a third warning to the pro-government newspaper Die Transvaler. All these calls are on record and were later admitted as evidence in the High Court. Yet no warning was broadcast over the loudspeaker system at the Johannesburg

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Vervolg op bladsy 36)

(Vervolg van bladsy 35)

Railway Station and the bomb exploded at 4.33 pm throwing the beautifully tiled concourse into utter chaos and injuring twenty-three innocent people. Weer eens is dit ’n subtiele verdraaiing van die feite. Daar is nooit tydens die verhoor van John Harris enige getuienis gelewer dat iemand die Spoorwegpolisie geskakel het soos Winter beweer nie. Daar was wel getuienis dat die Rand Daily Mail en Die Transvaler kort voor die ontploffing per telefoon gewaarsku is. Daar is toe naarstiglik probeer om die Spoorwegpolisie betyds te laat weet, maar die bom het toe reeds ontplof. Die beweringe bots so radikaal met alle logiese en rasionele oorweginge dat ’n mens maar net oor die stompsinnigheid daarvan kan wonder. Waarom sou Harris regte springstof gebruik het as hy nie bedoel het dat die bom moet ontplof nie? Wat het ’n pendelaar verhinder om die tas te neem? Die sogenaamde etiket ‘Back in ten minutes’? Die vooroordeel en kwaadwilligheid van die insinuasies word verder duidelik as ŉ mens kyk wat – volgens die wilde beweringe – alles binne 15 minute moes gebeur het. Eerstens sou ŉ lid van die Spoorwegpolisie die telefoniese waarskuwing aan sy hoof moes oorgedra het. Laasgenoemde moes ŉ Spoorwegpolisieman gestuur het om ŉ tas op te spoor wat op die perron tussen verskeie mense gestaan het sonder dat iemand hom aan die tas gesteur het. Bewus daarvan dat die tas na bewering ŉ bom bevat wat enige oomblik kon ontplof, moes die lid van die Spoorwegpolisie die tas net so gelaat het – sonder om die omstanders te waarsku of die tas te verwyder – en aan sy hoof gaan verslag doen het. Die hoof moes toe brig. Van den Bergh op sy

direkte lyn geskakel het, wat onmiddellik met die diaboliese plan om die bom te laat ontplof, vorendag moes gekom het. Brig. Van den Bergh moes op sy beurt mnr. John Vorster geskakel het, wat dadelik met die bose plan moes saamgestem het. Daarna moes brig. Van den Bergh weer die hoof van die Spoorwegpolisie geskakel en hom gevra het om een van sy lede te stuur om die tas onder ŉ bank te gaan wegsteek waar die pendelaars dit nie sou opmerk nie. Bewus daarvan dat die bom enige oomblik kon ontplof, moes die Spoorwegpolisieman doodsveragtend die koelbloedige handeling uitvoer wetend dat verskeie mense binnekort kon sterf of ernstig vermink kon word. Daar was op dié tydstip talle pendelaars op die perron en hulle sou almal getuies wees. Die meer waarskynlike oogmerk met die telefoniese waarskuwings was om lede van die Spoorwegpolisie na die toneel te lok sodat hulle saam met die pendelaars in die ontploffing kon sterf of beseer kon word. Dit is ŉ bekende tegniek – lede van die ANC/SAKP-alliansie het tydens die amnestieverhore erken dat dit in verskeie gevalle gebruik is. Die vraag ontstaan waarom hulle sulke kru, irrasionele en ongestaafde beweringe die wêreld instuur. Is dit haat en wrewel jeens die veiligheidstak? Is dit die rede waarom Ntsebeza en sy geesgenote steeds probeer om lede van die veiligheidstak verdag te maak en te vervolg? Genl Johan van der Merwe

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

1970 SAP Foxtrot Company: Caprivi at Bwabwata By Dennis Delport

Fifty years ago, in 1970 SAP Foxtrot Company our platoon doing border duty in the Caprivi at Bwabwata. As a selfappointed Medic, I treated a Bushman boyâ&#x20AC;&#x2122;s head burn wound. On Camp Duty (Author on the left)

To The Editor NONGQAI I grew up as a 5-year-old kid in 1951 paging through the SA Police Nongqai (Armed Watchman). I remember my father cutting out the Standing Order amendments to update the Standing Orders Book. I had cancer of the jawbone which was removed. On the 6 August 2017 while recovering and talking to the Doctor an artery burst In my mouth. In the theatre due to blood loss my heart stopped. He phoned a relative and told her that Some-One outside the theatre saved my life. I am forever thankful to Dr Price (Plastic surgeon) and medical staff. See below mentioned E-Mail and attached photos.

In 1970 fifty years ago while doing S A Police Border duty in the middle of the Caprivi strip at Bwabwata I treated a young Bushman boy. He had a burn wound at the back of his head that had a crust of hard dung covering the wound.

I applied paraffin gaze and on the 3rd day the soften dung was removed. For two weeks the wound was treated daily with paraffin gaze until healed. See attached photos. Response: Amazing! Blast from the past. Great work. It must seem like another time now. South Africaâ&#x20AC;&#x2122;s finest in the Caprivi. Have a blessed Christmas and all the very best for the New Year.

Fond regards Christopher Price

Regards, Dennis Delport Email from author to Dr Price Dr Christopher Price & Family. Peace and joy to you and your family this holiday season, Dennis Delport

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Die Verwyt wat ewig by my sal spook Lt-genl. Johan Ferreira Een dag, in die vroeë sewentigerjare, kom daar 'n vrou van ongeveer 30 jaar oud by die polisiestasie op Silverton aan en vra om die offisier te sien. Die aanklagkantoorsersant bring haar toe na my. Nadat ek haar genooi het om te sit, het sy my vertel dat sy bang is vir haar kêrel en dat hy gedreig het om haar dood te maak. Sy wou weet of ons hom nie kon arresteer nie. Ek het 'n ellelange beëdigde verklaring van haar geneem en op die ou end vir haar gesê dat ons nie eintlik die man kan gaan toesluit nie, omdat daar nog geen misdaad gepleeg is nie.

Ek het die patrolliewa na haar woonstel gestuur om die man te gaan waarsku, maar hy was nie daar nie. Ek het die vrou belowe dat ek opdrag aan die personeel aan diens sal gee om, indien sy

weer kla, onmiddellik aandag aan haar saak te gee. Sy is toe daar uit, maar het my in die oë gekyk en gesê dat sy baie bang is vir die man en dat hy haar nog gaan doodmaak ...... Die volgende oggend word 'n klagte van aanranding by die aanklagkantoor aan-gemeld ..... en ek hoor dis die vrou wat die vorige dag by my was. Ek jaag soontoe, net betyds om te sien hoe sy op 'n draagbaar in ‘n ambulans gelaai word. Sy is verskeie kere met 'n mes gesteek, maar steeds by haar bewussyn. Ek het haar gevra wat gebeur het, en sy antwoord: "Sien jy luitenant, ek het jou mos gesê hy gaan my doodmaak".

Sy het in die ambulans op pad na die HF Verwoerd-hospitaal beswyk. Vandag, byna 50 jaar later, sien ek nog daardie kyk in haar oë.

Ek verwyt myself steeds omdat ek daardie dag nie dalk iets ekstra gedoen het om die tragedie te voorkom nie. Snaaks, haar naam kan ek nie onthou nie, maar die verwyt in haar oë sal ek nooit, ooit in my lewe vergeet nie.

Suid-Afrikaanse Polisie (SAP) Teeninsurgensie (Tin) Opleiding: Junie/ Julie 1977 Deur No. W69530W Konstabel Wolfgang Günther Witschas Een dag, in die vroeë sewentigerjare, kom daar 'n vrou van ongeveer 30 jaar oud by die polisiestasie op Silverton aan en vra om die offisier te sien. Die aanklagkantoorsersant bring haar toe na my. Nadat ek haar genooi het om te sit, het sy my vertel dat sy bang is vir haar kêrel en dat hy gedreig het om haar dood te maak. Sy wou weet of ons hom nie kon arresteer nie. Ek het 'n ellelange beëdigde verklaring van haar geneem en op die ou end vir haar gesê dat ons nie eintlik die man kan gaan toesluit nie, omdat daar nog geen misdaad gepleeg is nie. Ek het die patrolliewa na haar woonstel gestuur om die man te gaan waarsku, maar hy was nie daar nie. Ek het die vrou belowe dat ek opdrag

aan die personeel aan diens sal gee om, indien sy weer kla, onmiddellik aandag aan haar saak te gee. Sy is toe daar uit, maar het my in die oë gekyk en gesê dat sy baie bang is vir die man en dat hy haar nog gaan doodmaak ...... Die volgende oggend word 'n klagte van aanranding by die aanklagkantoor aangemeld ..... en ek hoor dis die vrou wat die vorige dag by my was. Ek jaag soontoe, net betyds om te sien hoe sy op 'n draagbaar in ‘n ambulans gelaai word. Sy is verskeie kere met 'n mes gesteek, maar steeds by haar bewussyn. Ek het haar gevra wat gebeur het, en sy antwoord: "Sien jy luitenant, ek het jou mos gesê hy gaan my

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 39)

dit waar alles begin het.

(Continued from page 38)

doodmaak". Sy het in die ambulans op pad na die HF Verwoerd-hospitaal beswyk. Vandag, byna 50 jaar later, sien ek nog daardie kyk in haar oë. Ek verwyt myself steeds omdat ek daardie dag nie dalk iets ekstra gedoen het om die tragedie te voorkom nie. Snaaks, haar naam kan ek nie onthou nie, maar die verwyt in haar oë sal ek nooit, ooit in my lewe vergeet nie. Hierdie is nie 'n verslag of oorsig oor die kursus self nie maar 'n samestelling van onvergeetlike en komiese gebeurtenisse wat ek beleef het tydens die tydperk voor en tydens die kursus. Ek onthou hierdie gebeurtenisse na 43 jaar nog baie gedetailleerd omdat ek in wese glo dit was 'n uiters besondere gebeurtenis vir my. Ek kan verder baie ander gebeurtenisse in my loopbaan as polisieman en later in die intelligensie diens werklik baie goed onthou.. Skaars ses maande nadat ek my opleiding as lid van die SAP in Pretoria (Julie tot Desember 1976) voltooi het en nadat ek vyf maande by die polisiestasie in Tsumeb in die Noorde van die destydse SWA geplaas was, het ek die geleentheid gekry om "bosopleiding" by Maleoskop te kan ondergaan. Die "ou manne" het ons "blougatte" probeer bang praat hoe moeilik die " boskursus" is en hoe ons sal huistoe verlang.

Dié onverwagte geleentheid het gekom terwyl ek so teen die middel van Mei 1977 nagdiens verrig het. Een van die take van die lede op nagdiens was om die polisiekoerant wat van Kompol (Destydse SAP-hoofkantoor, Wachthuis in Pretoria) aan al die SAP-kantore landwyd gestuur was en vir die weeklikse stasievergaderings voor te berei. Verder ook ander interne SAP kennisgewings en wysigings vir Mag- en Staande Orders aan te bring. Dit is waar ek gesien het dat daar 'n TIN-opleidingskursus te Maleoskop in Junie/Julie 1977 aangebied word. Ek was die eerste lid van die stasie in die distrik van Otjiwarongo om dit te sien en het onmiddellik aansoek gedoen en dit was ook goedgekeur.

Ek het 'n klomp bekendes ontmoet op die stasie in Windhoek. Onder andere Klein-Vic, seun van die destydse afdelingskommissaris van SWA. Ons was saam student-konstabels in Windhoek en was saam in die kollege, egter in twee verskillende Pelotons. Nou wag drie dae met die trein op ons. So met die reis klim al meer van ons kollegas in SWA op. Die laaste is 'n man van Karasburg: "Ek is Wessie (Konstabel Van Der Westhuizen, SAP Karasburg) van "Kallabaai", 'n skraal blonde kop man wat lyk soos die Amerikaanse akteur Donald Sutherland met snor en ongeskeerd. Ek dink toe ook onmiddellik aan die oorlog prent "Kelly's Heroes" en dink aan wat die akteur in die fliek gesê het: "Woef woef” terwyl hy uit sy Sherman tenk se luik gekyk het toe iemand iets teenoor hom genoem het. In Pretoria gearriveer hoor ons dat die trein na Marble Hall eers laat die namiddag vertrek. Wat nou. Die manne koukus. Bêre die bagasie op die stasie en ons verken die dorp. Viv (Konstabel Viviers SAP Omaruru) wat so uit die bloute sê, waar is die "NBS"? Almal sê vir hom dit is 'n bouvereniging, wat wil hy daar maak. “Nee die "Naaste Bottle Store" was sy antwoord.” Nee wat, Viv is potensiële moeilikheid. Viv is so naby twee meter lank, skraal met blas gelaatstrekke, swart hare en 'n "Clark Gable" snor. Ons het vinnig agtergekom hy hou van sy dop, dalk te veel. Viv het gesê dat hy in die lykshuis op Omaruru werk en die brandewyn "ontsmet hom" en hy weet altyd hoe laat dit is as hy sy "Horlosie

Ek is toe weg uit Tsumeb met my wit Volkswagen kewer, SW 44183, na Windhoek en daar met "Ben Wiellies" die SAS+H se trein na Pretoria. Hier is NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 40)

(Continued from page 39)

Olie - Klipdrift Brandewyn" het. By die plein onder Oom Paul se wakende oë eet ons ons dik by "Pinocchios" aan "hamburgers en chips". Ons weet almal dat van die volgende dag "army kos en ratpacks" ons voorland sal wees en die ou bekende "varkpan" en oor-lose beker ons eetgerei sal wees. Daarna is ons na die winkels om nog iets te koop wat elk een dink hy sal nodig kry. Nou die lang tog terug stasie toe. Langs die pad raak Viv weer dors en "soek al weer die "NBS". Uiteindelik is ons by die stasie, kry ons bagasie en klim die trein na Marble Hall. Volgende oggend op die stasie in Marble Hall wag 'n nors sersant met 'n bussie op ons. Hy groet nie en skreeu net: "Hoekom dra julle nie uniform nie!" Voordat iemand iets kon sê, sê Viv: "Saaient die trein is vuil en ek en die manne is trots op ons uniforms". Die Sersant sê toe net: "Julle moet die rede op skrif stel en as julle terug by julle stasies is sal daar beslis 'n waarskuwing op julle personeellêers wees". Toe ek terug was op Tsumeb einde Augustus 1977, het luitenant Theuns "Rooi" Smit (afgetrede brigadier Smit is oorlede op 11 Oktober 2020 op sy plaas by Warmbad) die stasiebevelvoerder my wel geroskam oor die insident en ek moes die waarskuwing onder teken. Een van die "byvoordele" om die TIN-kursus by te woon teenoor die ses maande kollege is dat elke lid op kursus twee 340 ml blikkies bier kon koop, elke laat namiddag na die dag se aktiwiteite amptelik afgehandel was. In 1977 dink ek het 'n blikkie R2,50 gekos. Ons het vinnig agtergekom waarmee Viv besig was. Hy was waarskynlik glad

nie genoeë om net twee biere te mag kry nie. Hy het toe dié manne genader wat of glad nie gedrink het nie of slegs een bier gekoop het om of die tweede biere namens hom te koop of altwee vir hom met sy geld te koop. So het Viv elke aand ten minste tussen ses tot agt biere genuttig. Daar was een aand waar hy gelukkig was om tien te kon bekom. Viv kon "organize", dit was 'n gegewe. Is daar 'n probleem, een of ander polisieman het altyd 'n plan gemaak ... dis wat die SAP, 'n span met "esprit de corps" gemaak het. Op 'n dag hoor ons dat ons skietbaan toe gaan en dat onder andere elke man met die LMG (FN MAG masjiengeweer) sal skiet. Terwyl ons wag om aan te treë om na die skietbaan te draf staan twee manne van verskillende seksie met hulle LMG’s oor die skouer en voor die bors gehang en skerts. Iemand sê iets vir hulle en konstabels Paxton (SAP Hondeklipbaai) en Koen (SAP Lambertsbaai) sê dat hulle is "Groep Twee" en maak as of die LMGs ghitare is en begin toe in gebreide Afrikaans sing; "Liefde is soos 'n stille rivierstroom en ons staan lekker op Maleoskop onder 'n doring boom en droom". Paxton hak toe af en sing solo: "Lock me up in 'n 'trunk' until I am old and not to be sold" tot die vermaak van almal in die omgewing. Hulle sangloopbaan is toe kortgeknip met die aankoms van sersant Wilken, wat geskreeu het: "Dit is nie die Springbok Treffers Parade nie en hier skiet ons en sing nie". As deel van die opleiding moes elke seksie 'n roetemars na die berg Bolio op Maleoslskop onderneem en die berg klim. Ons seksie leier was 'n Sersant Anderson (iewers van 'n stasie in die ou PWV gebied). Na die roetemars en die klim van die berg het ons vir middagete gebreek. Sersant Anderson het die HK per radio gekontak en verslag gedoen. Daarna het elke lid iewers skaduwee gesoek en iets uit die "ratpack" geneem om te eet. Na ete het ons nog so 'n paar minute gerus voordat ons moes terug keer na die plek waar die "Big Daddy" ons sal oplaai. Terwyl ons reg gemaak het om te vertrek het Sersant Anderson opgestaan en wou sy FN geweer, wat teen 'n rots gestaan het optel. In dié proses stamp hy teen die geweer wat omval en begin gly. Voordat hy dit kon gryp val die geweer in 'n rotsgleuf en verdwyn. Alle pogings om die geweer (Continued on page 41)

Bolio in die agtergrond NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued from page 40)

te vind en uit te haal was te vergeefs. Die geweer was weg. Na ongeveer 'n half uur se probeer het ons tou op gegee en Sersant Anderson het toe per radio HK van sy dilemma ingelig. Aangesien ons al amper laat was, het ons opdrag gekry om na ons ontmoetings plek te beweeg. Anderson moes die plek duidelik merk waar die geweer "verdwyn" het sodat nuwe pogings om die geweer te herwin die volgende dag gedoen kon word. Na twee vergeefse pogings is die geweer nog steeds nie gevind nie en almal het aanvaar dat "Bolio" op Maleoskop het die geweer "gevat". Ons seksie moes toe almal 'n verklaring aflê in verband met die voorval. Daardie aand het 'n effens "aangeklamde" Viv vir Anderson gesê: " Saaient, dit is nie so erg dat jy jou geweer verloor het op die berg. As die Kwartiermeester dit hoor sal hy jou gat skop en jou drie strepe en "Castle" wegtoor". Ander lede het "baie eiers gehad om te lê" en gesê, die Sersant is 'n nie 'n "Stasie Polisieman" nie maar " admin jokkey/pen pusher" en weet niks van "regte polisie werk af nie en moet wegbly van enige grensdiens". Ek het die arme man nogal jammer gekry. So uit bloute uit ontwikkel ek toe ergere tandpyn met my onderste verstand tande. Ek moes toe die tandarts op Groblersdal sien wat die twee seer tande moes trek. Die wond was met steke geheg wat oor veertien dae moes uit gehaal word. Na 'n week het die bevelvoerder, Majoor Pine Pienaar, 'n kort gesette man met vlam rooi hare en ewe rooi snor, tydens die oggend parade die volgende bekend gemaak. "Die moontlikheid en die waarskynlikheid, het werklikheid geword. Ons gaan Soweto toe". Dit was die eerste herdenking van die Soweto opstande van 16 Junie 1976. Tydens ons twee weke ontplooiing in Soweto het ons 'n tydelike kamp by die Wesrand Administrasie Raad se gronde op geslaan met tente. Aangesien ons ook van drie etes per dag bedien was het die voorade "Big Daddy" 'n mobiele SA Weermag kombuis sleepwa saamgebring. Een lid, Konstabel Ravenscrofft van die Paarl, was in beheer van die kombuis en twee ander lede was elke drie dae op 'n rotasiebasis afgedeel om by die kombuis te help. Soos dit maar altyd gaan is daar altyd

persone wat een of ander kwessie rondom die kos of die grootte van die porsies wat bedien is het. Een van die persone was "Viv", wat gekla het by Ravenscrofft oor die grootte van sy porsie vleis. Die petalje het in 'n argument ontaard en 'n Sersant het tussen beide getree. "Viv" het gekla dat hy meer vleis moet kry aangesien hy 'n lang

Konstabel Wolfgang Witschas

persoon is en heeldag patrollie ry saam met twee seksies en die drie "jam vreters" van die kombuis" net kos maak. Buitendien kan Ravenscrofft nie kosmaak nie; "wat weet 'n trailer kok" van kos maak? Tydens ons twee weke ontplooiing het die tyd aangebreek dat die steke in my mond moes uit gehaal word. Daar is toe gereël dat ek na die Baragwanath hospitaal geneem word waar daar tandartse is. By die hospitaal moes ek 'n lank tyd wag en toe die Sersant wat my soontoe geneem het self ongeduldig geraak het toe gebeur iets. 'n "Tantarts" wat van die weermag was en sy diensplig by dié hospitaal gedoen en wat skaars ouer as ek was, het opgedaag en die steke probeer uit haal. Toe hy dit nie kon regkry nie het hy 'n ander weermagdokter gevra om te help. Tussen beide en 'n verder gesukkel, 'n mond vol

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 42)

(Continued from page 41)

bloed, is die steke toe uit. Ek het terwyl 'n suster my gehelp het on die bloeding te stop, het ek verneem die twee "dokters" is nog nie ten volle gekwalifiseer nie en ook nie tandartse nie. Ek kon darem vir my kollegas sê, ek was 'n "buite pasiënt by die Baragwanath hospitaal" en boonop as polisieman in kamoefleerdrag wat na traanrook geruik het. Ek ken nie iemand anders wat lid was van die SAP en wat daar behandel was nie. 'n Week nadat ons vanaf Soweto na Maleoskop teruggekeer het, was die TIN-kursus verby en ons is weer per trein van Marble Hall terug Pretoria toe om die trein na SWA te haal. Weer het drie dae van reis vir ons voorgelê. Hierdie keer het Viv gesorg dat hy "goed versorg" was met drank om die rit te kon aanpak. Dit het Viv nie lank gevat om in die regte "fees" atmosfeer te beweeg en sy "verkenningstog" het toe begin om te bepaal wie en wat ook op die trein is. Twee treinwaens later ontdek hy vier lugmag dames wat op pad was na Ondangwa in Ovamboland, om die lugmagbasis se beheertoring en radar te beman. Kort voor lank kuier hy te lekker. Die volgende nag so teen ongeveer middernag het hy en een van die dames in die gang gedans en gesing. Op 'n stadium het 'n jongerig frisgeboude man hulle te woord gestaan en gesê die ander mense kla oor hulle lawaai en dat hulle in die gang sterk drank drink wat verbode is. Viv en die man het toe geargumenteer en die man sê dat hy 'n spoorwegpolisieman is en wys sy aanstellingsertifikaat. Viv haal sy SAP-aanstellingsertifikaat uit en wys dit vir aan hom. Die

spoorwegpolisieman het gesê dat op die trein het hy jurisdiksie en nie die SAP nie. Onverwags gryp Viv die man se aanstellingsertifikaat en draai om na die venster wat hy vinnig oop gemaak het en soos dit gelyk het, gooi die aanstellingsertifikaat by die venster uit. Voordat die spoorwegpolisieman iets kon sê, het Viv gesê "Nou is jy nie meer 'n "stasieblompot" nie". Dié man het Viv verseker in Kimberley sal hulle hom arresteer vir die vernietiging van staatseiendom en dwarsboming van die gereg. Viv het tot by Nakop oor die grens na SWA gery het iewers op die trein weggekruip. My persoonlike vermoede was dat die Lugmag meisies hom op 'n manier "weggesteek" het. Met die aankoms van die trein op die Karasburg stasie laat die Sondagmiddag, het konstabel Wessie van der Westhuizen aka "Donald Sutherland" afgeklim. Saam met hom het ook Viv afgeklim, en Wessie met sy bagasie gehelp. Die twee het 'n kort tydjie gepraat en Viv het iets aan Wessie gegee, wat hy in sy hempsak gebêre gehad het. Daarna het hulle gegroet en Viv het die stadig bewegende trein geklim en die reis na Windhoek weer aangegaan. Die res van die treinreis via Keetmanshoop, Mariental, Kalkrand, Rehoboth na Windhoek was sonder enige opspraakwekkende gebeurtenisse. In Windhoek het ons van die trein geklim, vir oulaas gegroet en uitmekaar gespat. Die "gevreesde Boskursus" was verby.

Ek hel later gewonder wat Viv aan Wessie gegee (Continued on page 43)

Links Bo: Belgiese FN FAL Links Onder: Israel vervaardigde FN FAL NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Regs Bo: Die FN MAG/ LMG 42

(Continued from page 42)

het op die perron van die Karasburgstasie en het eventueel tot die slotsom gekom dat hy die aanstellingsertifikaat van die spoorwegpolisieman nooit uit die trein gegooi het nie, maar vir Wessie gegee het om by die spoorwegpolisiekantoor by die Karasburg stasie as "gevind" in te handig. Notas Die FN FAL is 'n 7,62 mm semi-outomatiese aanvalsgeweer, wat in België vervaardig was met 'n 20 rondte magasyn en was die standaard NAVO aanvalsgeweer in die laat ‘50 tot ‘80 jare in die meeste Westerse weermagte. In die RSA as R1onder lisensie vervaardig. Die weergawe wat ons in 1976 in die Kollege en in 1977 in Maleoskop gebruik het, was sonder die twee poot affuit. Die outomatiese skiet funksie was ook geblok en kon slegs enkel skote vuur. Die FN MAG/ LMG is 'n 7,62mm 'n Belgies vervaardigde FN MAG was

vir baie jare die beste masjiengeweer wat nog ooit vervaardig is, beskou. Die “Big Daddy” is 'n Brits vervaardigde Bedford vragmotor wat deur die Verenigde Koningryk (VK) en Statebond weermagte in die laat 50 tot sestige jare gebruik is. Die SAW en SAP het hulle tot die koms van meer moderne vragmotors en myn bestande voertuie gebruik. Ratpack: Daaglikse gebalanseerde kos rantsoen pakkie soos gebruik was deur die SAW en SAP. Veldkombuis (volgende blad): Gebruik deur die destydse SA Weermag en SA Polisie in operasionele omstandighede. (Continued on page 44)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Bronne: Eie kennis

(Continued from page 43)

Onthou julle daai twee koppies op Maleoskop? Spitskop en Bolio (party mense sê Boleu) Stukkie nuttelose inligting: Boleu is vernoem na Koning Boleu wat op 10 Mei 1864 in die omgewing van Maleoskop gesterf het toe die Swazis en van die ZAR soldate met sy stam afgereken het

Foto’s: Goedgunstig verskaf deur verskeie lede van die SAP TIN-veterane Bond en ander oudSAP kennisse/vriende Foto’s van wapens: https://en.m.wikipedia.org/wiki/FN_FAL https://en.m.wikipedia.org/wiki/FN_MAG

Wolfgang Witschas SAP: 1976 - 1981 W69530W

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Oorsake van die Probleme in die Polisiediens Brig Fanie Bouwer (Wes-Kaap) Ter inleiding Ek wil van meet af sê dat daar by my nie ’n eensydige, subjektiewe veroordeling van die SAPD is nie. Hierdie is ook nie ’n in-diepte ontleding van al die probleme nie, maar sal ek probeer om slegs sekere kern oorsake uit te wys. Ons en die gemeenskappe wíl almal steeds ’n goeie polisiediens hê. En ek was immers selfs ’n paar dekades deel van hierdie organisasie gewees – beide in die SAP en die SAPD. Waarneembare positiewe aspekte

Let wel: dit is nie meer net geïsoleerde insidente nie, maar duidelike onaanvaarbare, waarneembare gedragspatrone wat ontwikkel het. En die tragiese is: dit gebeur vanaf konstabels, reg deur tot heel bo by die (nuwerwetse) generaals. Wie sou ooit in sy stoutste verwagtinge kon dink dat dÍt sou gebeur? ’n Kardinale vraag is: Hoe het dit dan gebeur dat kriminele aktiwiteite nie net deesdae op laagste vlakke plaasvind nie, maar reg bo tot by die hoogste hiërargie? Deel daarvan is kortliks hierbo aangeraak, maar dalk is dit ’n storie vir ’n ander dag, wat ’n veel dieper ontleding verg.

Ek is terdeë bewus daarvan dat daar hier en daar nog steeds baie goeie polisiewerk gedoen word. Soos bv. die baie puik ondersoeke wat deur die Valke en ander plaaslike speurders by polisiestasies gedoen word; sekere polisiestasies wat nog goed deur bevelvoerders in partykeer moeilike omstandighede met bekwaamheid en integriteit bestuur word. Die Engelssprekendes verwys daarna as die sg. “pockets of excellence”. Dis is goed dat mens ook daarvan moet kennis neem.

Soos ons almal weet, is die misdadige gedrag en ander kaperjolle só aanhoudend en wydverspreid, dermate so dat ek, jy en die Suid-Afrikaanse gemeenskappe alreeds geruime tyd besig om al hoe meer vertroue in die polisie te verloor en lede van die gemeenskap is selfs deesdae bang vir hulle. En dít is ’n gegewe. Dit word bevestig deur verskeie studies wat reeds hieromtrent gedoen is deur geloofwaardige instansies en navorsers.

Wat het andersins verkeerd geloop?

Daar is heelwat dinge wat mens hier kan lys; van die totale verlies aan institusionele geheue; regstellende aksie (wat selfs nou skaamteloos in blote diskriminasie gemanifesteer het); gebrekkige of onvoldoende opleiding (kollegerekrute én die volgehoue, gevorderde opleiding soos speurder- en offisierskursusse, en ander); aanvanklike rekrute-keuring wat op ’n tydstip oorboord gegooi was, maar later toe effe briek aangedraai is; die feit dat die polisie destyds deur politici (jy weet wie) en hulle trawante gekaap was om hulle eie “kriminele agterente” te red; aanstellings van onbevoegde oud-MK lede vir “dienste gelewer” vóór 1990 teen die vorige regering en top-aanstellings soos Jacki Selebi, Riah Phiyega, Bheki Cele en die huidige nasionale kommissaris ( Khehla Sitole) wat nou deur d.s. Cele (nou minister) oordonder word.

Die kriminele gedrag en ander kaperjolle, wat swak dissipline en wangedrag binne die geledere van die polisie insluit, en wat al om die ander dag in die media gerapporteer word, is egter die gevolg van dinge wat verkeerd geloop het, nie net tussen die hoë bestuurshiërargie op sigself nie, maar ook wat betref toesig en bestuur van ander offisiere en lede van hierdie groot organisasie ondertoe. Die tweede kwessie wat meesal uit die oog verloor word, is die huidige strukture waarbinne hulle funksioneer. Meer oor lg. hieronder. Dit alles manifesteer dan in swak polisiëring en ander probleme op stasievlak, daar waar die tekkie die teerblad slaan. En dit raak ons – die gemeenskap - dan almal. Die vraag is nou: Gaan dit mettertyd soos die jare aanstap elke jaar se nuwe rekrute beïnvloed, totdat hulle ook almal gekontamineer is in die werksomgewing en dan maar soos die res, of party van hulle eerder, begin maak?

Algemene probleme

Meeste van bg., indien nie almal, was aangestel met ’n politieke doel – nie om misdaad beter te beveg of om ’n bekwame(r) polisiediens daar te stel nie. Lg. kwessies het dus aan die agterspeen gesuig, SA beleef nog steeds die negatiewe gevolge daarvan.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 46)

(Continued from page 45)

Ander hoofoorsake Ek wil ook skryf oor enkele hoofoorsake van swak diens en polisiëring op plaaslike vlak. Natuurlik moet die swak gedrag van lede wat oral oor kop uitsteek, in die dieselfde asem genoem word. Een van die hoofoorsake is die strukturering van die polisie na sy huidige formaat. Na my mening het die nuwe polisiewet te veel magte aan die provinsiale polisiekommissarisse toegesê, soveel so dat hulle (bykans) onafhanklik van Pretoria polisiehoofkantoor begin optree het. Hulle het as’t ware “konings van hulle eie ‘empires’” geword. Dít was voorspelbaar, veral indien jy iemand in daardie posisie plaas wat nie genoegsame integriteit, of selfs bewese bestuursrvaring het nie, dat dit probleme gaan veroorsaak. En die praktyk het dit reeds bewys. Dit het tot allerlei negatiewe gevolge aanleiding gegee. Die provinsiale kommissarisse van die Wes-Kaap, Gauteng en KZN se beweerde kriminele aktiwiteite wat ‘n jaar of wat gelede in die media gerapporteer is, is sprekende voorbeelde daarvan. Een was reeds tot tronkstraf gevonnis, terwyl die ander twee tans verhoorafwagtend is. So ook ’n luitenant-generaal wat as nasionale kommissaris waargeneem het. Ondenkbare gebeure, maar tog. Daar is ander voorbeelde waarna ek ook na kan verwys, maar hierdie is genoegsame bewys dat die verrotting weens ’n nie-goed uitgedinkte en uitbuitbare polisiestruktuur tot by die hoogste vlakke ’n vrugbare lêplek gevind het. Watter negatiewe impak dit op lede se gedragspatrone ondertoe het, kan mens dus net raai. Of dalk is dit eerder duidelik sigbaar. Die gevolge - voorbeelde As gevolg van die magte wat aan die provinsiale kommissarisse by wet gee is, weet ons nou ook dat nepotistiese aanstellings aan die orde van die dag is. Ook word totale onkundige lede en selfs siviele personeellede, deur die provinsiale kommissarisse, met hulle nuutgevonde, wetlike en interne magte (beleid), tot hoë offisiersrange bevorder. Die gevolge hiervan is natuurlik katastrofies en hoef ek nie die detail uit te spel nie. Bewese ervaring en meriete word deesdae as argaïese konsepte beskou. In die nuwe SA was die refrein dat die

stasiekommissarisse bemagtig (“empower” was die modewoord) moes word. Met ander woorde, dat hulle ook ietwat onafhanklik kon bevel en beheer uitoefen, met meer magte. Dit is alles goed en wel, maar sonder behoorlike toesig en beheer oor hulle, was dit voorspelbaar dat daar probleme daaruit sou voortspruit – veral as daar swak aanstellings gedoen word, waarvan daar reeds baie was. Nasionale standaarde Dit is duidelik dat nasionale standaarde nie meer tot sy reg kom nie. En as daar nasionale standaarde is om van te praat, wil dit dan so al vir my blyk asof daar nie eintlik ’n definitiewe poging is om dit deurentyd tot op grondvlak, soos in die verlede, te ondersoek om toe te sien dat daaraan voldoen word nie. Ons het al heelwat oor ‘toesig en beheer’ geskryf. Dit is nié, let wel, ou of afgesaagde begrippe nie. Die gebrek daaraan, is na my mening die kernoorsaak van baie van die probleme en kaperjolle waarvan ons elke dag van die SAPD lees. Dit is ’n bewese feit, selfs in die private sektor, dat niemand sommerso op sy eie alleen gelaat kan word nie. Dit is moeilikheid soek. Ek wil net so ’n oomblik teruggaan in die jare. Onthou julle die onverwagte inspeksies deur die afdelingsinspekteure (uniform en speurtak); die inspeksies deur die distrikskommandante en distrikspeuroffisiere en inspeksies deur die Inspektoraat uit Hoofkantoor en die vanuit provinsiale hoofkantore? Voeg daarby die verpligte nauurse besoeke aan stasies en eenhede deur offisiere en stasiebevelvoerders. Hoekom was dit gedoen? Daar is verskeie redes daarvoor gewees. Ek noem drie. Een was om toe sien dat nasionale standaarde nagekom of toegepas word. Die ander was om toesig en beheer te verseker. En laaste, maar nie die minste nie, dat dissipline deurgaans gehandhaaf word. Hierdie dinge is nie net nodig vir so ’n groot organisasies nie, maar logika verwag dit ook. Dit was inderdaad ook ’n wenresep. Word hierdie dinge in die huidige strukture van die SAPD gedoen of toegepas? Ek hoor nie daarvan nie en dit blyk ook nie so te wees nie. Of dalk word dit nie met die nodige ywer gedoen nie. Ek hoor selfs dat speurders nog nie hulle provinsiale speurhoof gesien het of dat hy by hulle stasies al besoek afgelê het nie. Die gevolge van gebrekkige toesig en beheer, is die voortspruitende wangedrag en swak

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 47)

sinvolle bevorderingsbeleid en so aan.

(Continued from page 46)

dienslewering van offisiere en lede landwyd. Ernstige gevolge Dinge het nou ontaard in ’n soort van reaktiewe kultuur of modus operandi in die SAPD, waar die Valke en ander ondersoekeenhede dan nou al om die ander dag die wandade en erge pligsversuim wat weens ’n gebrek aan toesig en beheer plaasvind, moet ondersoek. As gevolg van die verlies van die institusionele geheue, is daar tans nie iemand, so lyk dit my, om juis dít te besef nie. Of daar iemand binne die polisie se hoër hiërargie is, of selfs iemand van buite, wat hierdie dinge – en vele ander wat nie hier genoem is nie – uiteindelik vorentoe wel sal kan snap en die polisie in al sy fasette kan laat herstruktureer om dit behoorlik kragtens die begrippe ‘toesig en beheer’ te kan bestuur in die toekoms, is dan ook die miljoen-dollar vraag? Dieselfde geld wat betref kwessies soos meriete en ervaring; ’n

Laasgenoemde is dinge wat kán gedoen word. Soos oom Paul Kruger destyds gesê het: “Neem uit die verlede en bou die toekoms daarop”. Tog het ek so ’n vae vermoede dat die huidige bewindhebbers destyds al ’n houding ingeslaan het van “ons weet beter”. En dít weet ons nou was ’n verkeerde houding. Immers het die praktyk dit bewys. Ter afsluiting Wat die opleiding van rekrute deesdae betref: In my/ons tyd was dit praktykgerigte opleiding gewees. Wat die kurrikulum deesdae behels, kan mens net raai. Selfs oor die ervaring van die dosente. ’n Verslag gepubliseer in Netwerk24 onlangs het juis aangetoon dat die opleiding van rekrute veel te wense oorlaat.

1937: Die oorspronklike Nongqai tydskrif is 30 jaar oud: Die nuwe elektroniese Nongqai het gaan kyk hoe sy Ouboet die eerste 30 jaar gevier het. Brig HB Heymans 1937 - The Nongqai and some Statistics

served the interests of later political parties.

The Nongqai is 30 years old – like a man nice and mature – still going strong!

The March 1937 issue of The Nongqai the value of advertisements to the serviceman, manufacturer and dealer is discussed in clear detail. The Advertisement Manager gives the whole philosophy behind advertisements in1937. During May of the same year, it is announced that as an advertisement medium the magazine is read by more than 10.000 members and their total income represents £3000000 salary. During June it is said that at The Nongqai’s printer 1.750.000 pages are printed at cost between £500 and £600. In December 1937 it is announced that The Nongqai is the largest Service Magazine in the world with more than 10 500 per issue.

The Nongqai was an economic barometer of this small country. Gold was the most important source of income. In service of our South African Serviceman, it furnished quite important statistics. The Serviceman, his canteens, messes and families played an important part in the Union of South Africa’s economy. As the largest service magazine in the world, it was quite an opinion former and policy maker or at least influenced policy and thoughts. As most of the officials were born in the UK it also served the purposes of the British Empire – just as it later

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 61)

1937: Magte tydskrif vir Suid-Afrika, 30 jaar oud! Grootste magte tydskrif in die wĂŞreld

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

1937: SA Police Higgshope, De Aar District

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Police Courts and Prisons in Early Johannesburg When Johannesburg was very young it was extremely illequipped with public buildings. The Gaol accommodation was for a long time of the comic opera type. The first primitive lock-up at the side of Market Square was described by an early writer as "a mixture of sods and bricks with stone buttresses to prevent the ruinous-looking mass from falling to pieces." There was so little accommodation for prisoners that lashes were freely administered, and Mr. E. V. Mathers wrote in the middle of 1887: "It is one of the favourite 'sights' at Johannesburg to have a look at the morning floggings." Even as late as 1892 the District Surgeon stated in his report for the year that the total number of lashes inflicted under his supervision was 6,869. The original lock-up at the side of Market Square was soon replaced by a Gaol on the ground on which the Drill Hall now stands. It was, however, a dilapidated building in which the conditions under which the prisoners lived were ap-palling. At a meeting of the Sanitary Board reported on July 23, 1889, a letter was read from the Rev. F. H. Fisher complaining of the state of the portion of the prison used as a hospital. "The whole thing," he wrote, "is a disgrace to a civilised town. In an unkempt and brick-floored room, opening immediately over the courtyard of the Gaol, are a dozen bedsteads upon which lie sundry patients, white and native, young and old. In this filthy den, comfort is unheard of and decency

unknown. Dirty coloured blankets are the bed coverings of men severely ill, and cleanliness is a word taken from a dead language. The rations served out to poor people suffering from dysentery, enteric fever and severe accidents consist of a hunk of bread and an equal amount of cold boiled mutton. I am credibly in-formed that contagious and non-contagious cases are mixed in this one terrible den." A few weeks later The Star asserted that the gaol was "tumbling clown." It said: "The walls are propped up with poles, and the responsible officers live in daily fear that a number of men might take walls could be it into their heads to lean against pushed down the walls, push them down and so escape. At the present there are about 160 desperate men confined therein; and it is not difficult to see that a general escape is the easiest thing imaginable." On September 10 a man heavily ironed, was charged with gaol breaking and it was proved he had begun to make a hole in a wall, but the noise disturbed the Gaolers. The prisoner said that in another five minutes he would have had a hole two or three feet in circumference. He was sentenced to six months’ imprison-ment with hard labour. The conditions in the Gaol were extraordinary. On November 12, 1889, a case was reported in the Landdrost's Court in which four white men, who were brought up in chains and handcuffed were charged with violent conduct in the Gaol. The evidence showed NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

that in some way they had filed through their chains while in Prison and abused the Gaoler and created a miniature riot in the building. Two were sentenced to receive 25 lashes, one 15 lashes and one 10 lashes. In consequence of the re-velations of conditions in the Gaol, the Warders were dismissed and the 200 prisoners were guarded by armed Police. One of the Police fired a rifle in the middle of the night which caused great excitement and alarm in the neighbourhood, for a report spread that the prisoners had revolted and broken out of the Gaol.

Ultimately the old Gaol became so bad that better accommodation had to be provided. On October 17, 1892, the new Gaol on the top of Hospital (Rd?) at Hospital Hill was normally opened in the presence of Mr. W. H. Wolmarans, Inspector-General of Prisons. The old Gaol at Doornfontein was used for the accommodation of native convicts. Only white prisoners were admitted to the new Gaol, which was considered the strongest in the country and the chances of escape remote. On April 27, 1895, a high wall was being built round the new Gaol. The convicts made 10,000 bricks at a cost of £7 which if bought in the ordinary way would have cost £20. The Gaoler was then a Mr. Menton, who expressed the view that the lash was used too freely on natives. Occasionally in the newspapers (Continued on page 51)

(Continued from page 50)

of this period the Gaol was alluded to as Mentonville. Though the new Gaol seems to have been too well guarded to allow of escapes, the prisoners in it were always on the look-out for a chance of getting away. On July 1, 1895, while a procession of 150 to 200 prisoners (black and white was proceeding from the Police Courts to the Gaol, it was charged in Fox Street by a huge slaughter ox. Convicts and Police alike fled, and when the column was reformed thirty of the prisoners were missing. The Police and Law Courts accommodation in the early years of the town was very primitive. Mr. E. P. Mathers writing in the middle of 1887 said of the Court House that "if two prisoners were being tried for the same offence one would have to stand outside, that is if the Magistrate had to be accommo-dated with a seat." The Government decided to spend ÂŁ3,000 on putting up a block of Government buildings at the Rissik Street end of Market Square providing for a Post Office, Telegraph Office, Court House in the centre of the building 25 ft. by 35 ft., and offices for the Landdrost, Tax Collector, Claim Inspector and Mining Commissioner. But the Town soon outgrew the new buildings. In an article in The Star of August 3, 1889, the following sketch of the Court House appeared: â&#x20AC;&#x201D; "At an unpainted, insig-nificant desk sits the Assis-tant Land-

drost meting out justice to those brought be-fore him. The witness stands at arm's length from him, his arms akimbo, or thrusts them over the wooden bar running across the room. At the centre of the bar stands the prisoner, bending over the heads of the Agents and members of the Press, who sit imme-diately in front of him, and when the prisoner happens to be a native whom it will take a ton of Balm of Gilead to render fragrant, the result is awful. Behind the prisoner crowds the multi-tude ever interested in the woes of others. The room has a very low ceiling, and the ventilation is imperfect. Thus, the door has always to be kept open, and with a dust storm raging outside this hall of justice becomes insuffer-able; the very atmosphere turns yellow, and soon the faces of the Police, Press and prisoners likewise assume that hue. The consequence was, on Thursday, that the Court had to be adjourned for half an hour to allow the dust to settle down."

ment Buildings behind what later became the General Post Office facing Market Square, were eventually replaced by the Courts erected on Government Square (originally called Church Square) which are still used as Police Courts pending the completion of the new Magistrate's Courts in Ferreirastown. Of the Government Square Law Courts, The Star of January 4, 1898, said: "The large and beautiful building that has just been erected as a continuation of the Government Buildings and which is intended to contain the new Law Courts was formally opened yesterday when Landdrosts van den Berg and Schuurman sat in the respective courts. Dr. F. E. T. Krause, First Public Prosecutor, congratulated Mr. van den Berg on commencing the New Year in the new building."

The Court was not well guarded. The Star of May 13, 1891, reported that on the previous night "the building used as the Police Court was burning the entered and all the papers and police courts. documents in the place were destroyed or rendered almost useless. Paraffin oil was thrown over the furniture and the floor and an attempt was made to burn down the building." It was said that three white persons were seen running away when the attack on the Court was discovered, but apparently no one was ever convicted of the outrage.

There was a separate debtors' prison in Johannesburg in 1897. It was a modest unpretentious looking cottage at the corner of Von Brandis and Anderson Streets, adjoining the Detective Department. Seven in - mates were found there, three whites occupied one room, and two another, while two coolies had to be content with the passage.The writer ex-plained that the prisoners could go into the garden or even the street, but they did not escape because if they did so they would be recaptured and dealt with under the criminal law. The creditor who sent a person to the debtors' prison had to pay 2s. 6d. a day to the Gaoler before noon or the debtor was liberated and could not be sent back for the

The old Law Courts in Govern-

(Continued on page 52)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued from page 51)

same debt. The maximum confinement was for a period of six months. The debtors' prison was nicknamed Grenadilla Villa. As the town grew more crowded, complaints were made of the

way in which natives walked on the foot-paths and inconvenienced white pedestrians. The Sanitary Board passed a regulation making it an offence for a native to walk on the pavement, but apparently no steps were taken to acquaint the natives

with the law until arrests began to be made.

SAP 484

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Tugela Ferry Firearm Unit: Late WO Jurgen Freese Maj Gen Tommy Reed Maj Gen Dirk Schoeman Good day Hennie Major-General Dirk Schoeman informed me that he had given you a little of the background of the Tugela Ferry Firearm Unit and its commander the late W/Officer Jurgen Freese and wondered whether I might not be able to contribute somewhat to this interesting and exclusive Unit and its dedicated and longstanding commander. Perhaps a short background to my own career both in and out and back to the South African Police would assist in putting a clearer perspective on my observations and involvement with this Unit and Jurgen Freese. After a year’s stint as a pupil pilot flying Harvards in 1965 I was grounded due to damage to my eardrums. Having signed on with the SAAF for 7 years I was most disappointed at having been assigned to a clerical job and I was able to obtain a departmental transfer to the SAP and attested in No 64 District Greytown on 20/01/1966. After Police College training I was posted to Greytown for about six months and early in 1967 I was transferred to Tugela Ferry Police Station under the command of W/Officer Frans Benade the Station Commander. On the eve of my arrival, I was informed by Frans Benade that it was tradition for all new arrivals on the Station staff to be taken across the Tugela River to be introduced to the commander of the Firearm Unita which was accommodated in tents on the Southern bank of the Tugela River. At that stage the ferry was no longer operating as the +_ 100-meter span of the river now had a bridge. As a 19-year-old rookie I was ushered into the tent serving as a dining room/lounge and into the presence of a very stern looking middleaged man seated at the table. I was introduced to W/Off Freese who shook my hand and greeted me with – “sit buurman, hier drink ons”and I was promptly presented with an unopened bottle of brandy and a glass. An open bottle of brandy already stood on the table in front of Jurgen and he proceeded to pour some into his glass and one for Frans Benade. They added some ice and water and started to drink. Jurgen looked at me and said “drink buurman” and gestured to the bottle he had given me. I was taken aback because I thought that I would also be given a drink from the open bottle. Bearing in mind that I was a youngster of 19 and unaccustomed to drinking especially strong drink. I did not know quite how to han-

dle the situation but feeling quite daunted in the auspere presence of this senior man I did as I was told and poured a moderate tot from my bottle. Jurgen looked at me and said – ëk het gesê hier drink ons buurman, maak vol jou glas”. I took a few small sips and swallowed with great difficulty and very timidly plucked up enough courage to ask for some ice and water. The ice bucket was pushed my way but no water. For the next ½ hour or so the two senior policemen chatted about a variety of subjects of which I took little note as I was too engrossed in how I was going to finish the drink which I found somewhat nauseating. Having eventually finished the first glass during which time Jurgen and Frans had topped up theirs I was hoping that it would now be time to go back to the barracks but when Jurgen saw that my glass was empty he said – “drink buurman, die bottle moet klaar”. I was dismayed but it was apparent to me that he was quite serious so I meekly complied and poured another. By this time, I was aware that my faculties were becoming seriously impaired. Somehow the second glass went down easier but from there my recollection of events went a complete blank. I was awakened the following morning in the barracks by Sgt Alistair Shaw and learned that I had passed out and had been brought back by Frans Benade and put to bed. That was my introduction to Tugela Ferry and more particularly to Jurgen Freese. I will continue with this a little later. slight problem with my WIFI.

Having a

Regards Tommy Reed

Dear Sir Thank you so much for this story! My Brigadier at SHQ - Piet Fabritius was a Sergeant at Nottingham Rd and at the Tea Table at SHQ told us about Mr Freese – that he would open a bottle and throw the top away! Because some silly fellow might put the top back. In Durban Security (1970 - 71) I read his reports

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 54)

(Continued from page 53)

about the alarming amount of Firearms (some SADF) he and the Unit recovered! Yes, the old SAP indeed had colourful characters! I hope to hear from you soon! Greetings HBH Good day Hennie Later I learned that it was his tradition to welcome all newcomers to Tugela Ferry in the same fashion. I also had quite a lot of inter-action with him over the next year and got to know him quite well. He was always neatly dressed, never in uniform, but in civvies. Shaved and hair neatly combed. Always with a friendly greeting of “dag buurman”. His camp was kept immaculately clean, the grounds between the tents of his personnel of +_ 15 members. His record keeping and admin was always neat and up to date. I learnt that he had pioneered the Unit in 1956 and had seen several other White members come and go. Amongst some that I recall are Bossie Bosman, Charlie van der Pas and Nobby Nel. Nobby told me an amusing episode which took place sometime in 1975 by which time the Unit had been supplemented with a park-a-home furnished as a kitchen. Jurgen and Nobby’s tents were interspaced between by another tent serving as a dining/sitting room. The Unit had no electricity and had Coleman or gas lamps for lighting. One night Jurgen and Nobby had been drinking in the dining room one lamp on the table. Jurgen bade Nobby goodnight and went through to his tent. There was sufficient light from the lamp in the diningroom for Jurgen to undress and get into bed. After a while Jurgen calls to Nobby – “buurman, sit af die lig” and Nobby duly complies and goes to bed. A while later Jurgen calls – “Buurman, sit aan die lig”. Nobby gets out of bed and makes his way to the dining room and lights the gas lamp. Nothing happens and Jurgen speaks – “Buurman is ons nog hier?” Nobby responds “Ja Warrant” and then Jurgen says – “sit af die lig”. Ek is in 1973 bevorder tot Luitenant en verplaas van Rietvlei na Tugela Ferry as stasiebevelvoerder. Tydens my kennis van die werksaamhede van die Vuurwapeneenheid ek verneem dat hulle ‘n gemiddeld van 30 vuurwapens, tuisgemaak asook fabriek vervaardigde wapens maandeliks terugvind. Die

eenheid het gefunksioneer en het hul sukses daartoe toegeskryf aan die feit dat hulle nooit vervolgings instel teen diegene by wie wapens gevind is nie. Terwyl ek begrip gehad het vir die modus operandi was ek nie oortuig dat die “sukses” die onkoste van die instandhouding van die Eenheid regverdig nie aangesien dit geen impak gehad het op die toenemende stamgevegte in die gebied wat 1360 vk km beslaan. Die stamgevegte het in daardie tydperk ‘n geweldige toename ondervind en na samesprekings met hoofminister Buthelezi en sy minister van justisie, mnr Celani Jeffrey Mtethwa het die KwaZulu regering wetgewing in werking gestel wat voorsiening gemaak het vir ‘n 90 dae aanhoudings klousule gebaseer op redelike inligting mbt die besit van, handel in en verkoop van wapens en/of ammunisie en/of betrokkenheid in stamgevegte of aanhitsing tot geweld. Die oorsake van stamgevegte wat voorheen beperk was tot geskille onder die stamme of “clans” het nou ook begin uitbrei tot politieke spanning wat meesal sy oorsprong gevind het op die myne van die Witwatersrand waar die konflik tussen ANC en IVP ondersteuners begin het om op te vlam. Tradisioneel het sulke geskille geskuif na die stamgebiede waar die faksies mekaar aanval meesal met baie ongevalle. Ek wys net daarop dat, terwyl Tugela Ferry-stasie in KwaZulu tuisland gebied geval het was die stasie nog steeds onder SAP-jurisdiksie en nie die KwaZulu Polisie nie. Wat die rede hiervoor was het ek nooit kon vasstel nie aangesien die ander gedeeltes van KwaZulu wel bedien was deur KwaZulu Polisie lede met hulle eie stasies selfs soos stadsgebiede KwaMashu en Umlazi in die Durban omgewing.

Die 90 dae aanhoudingsklousule het baie daartoe bygedra om die polisie in staat te stel om die stamgevegte te bekamp. Aangehoudenes het al hoe meer besef dat hulle aanhouding voortgesit sou word indien hulle nie voor ‘n dag kom met inligting nie en sodoende het die stasie se suksesse met die beslaglegging op vuurwapens goed toegeneem. Die SA Lugmag se dienste is ook met baie sukses gebruik waar verdagtes/ beriggewers uit die lug uit die versteek plekke van wapens en ammunisie in die berge kon uitwys. Ek het ook samesprekings gehad met die destydse prokureur-generaal, Mnr Mike Imber, rondom die belaglike vonnisse wat gehef is in die landdroshof te Tugela Ferry op daardie tydstip. Vir ‘n ongelisensieerde vuurwapen ‘n boete van R30,00 of dertig dae gevangenisstraf was totaal ontoereikend. Hy het ingestem om ‘n paar proefsake hooggeregshof toe te verwys

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 55)

Geagte generaals

(Continued from page 54)

waartydens ek getuienis gelewer het ter verswaring van vonnis by wyse van voorleggings van statistieke oor moorde, stamgevegte en dies meer waar vuurwapens betrokke was. Die eerste resultaat was ‘n boete van R2 000,00 of twee jaar gevangenisstraf. Nog ‘n paar soortgelyke vonnisse is gevel en daarna is sake terugverwys na die Landdroshowe as voorbeeld en gaandeweg het vonnisse goed verbeter. Intussen het die stasie personeel amper net soveel wapens maandeliks teruggevind en het vervolgings ingestel. Die Eenheid se maandelikse statistieke het ook al begin afneem. Ek het gevolglik ‘n voorstel aan die DK gemaak dat die Eenheid inskakel by die Stasie se sterkte en begin om vervolgings in te stel. My voorstel is van die hand gewys en dit het by my duidelike geword dat die Eenheid so ‘n reputasie het op distrik- sowel as afdelingsvlak dat die instelling sou bly bestaan nieteenstaande die oorheersende rede vir sy ontbinding nie. Ongelukkig was Jurgen verstaanbaar ietwat omgekrap oor my voorstel maar het my nie kwalik geneem nie. Ek is in Oktober 1975 verplaas Utrecht toe as stasiebevelvoerder en het in Oktober 1976 bedank en as ingeskrewe-klerk by ‘n prokureursfirma in Greyton begin waar ek in 1982 as gekwalifiseerde prokureur toegelaat is en ‘n vennoot by die firma Van Rooyen & Forder geword het. Op 1 Januarie 1990 sluit ek weer by SAP aan as senior regsbeampte waar ek die SAP regsdienste in KZN te Durban gestig het. Later met die stigting van die nuwe SAPD het ek aansoek gedoen vir die pos van adjunkkommissaris in bevel van regsdienste en neem op 28 Februarie 2002 ‘n skeidingspakket. In my laasgenoemde pos het ek baie interessante en moeilike tye beleef wat gepaard gegaan het met die komplikasies tydens die oorgangstydperk insluitende 3 jaar gesekondeer aan die KwaZulu Polisie onder generaal Jac Buchner en daarna generaal Roy During om regsdienste te bedryf tydens die politieke onrus tussen die ANC en IVP ondersteuners. As jy daarin belangstel sal ek graag met jou deel.

Vriendelike groete Tommy Reed

Ek vind hierdie baie interessant. Baie dankie - ek dink Natal het unieke polisie-geskiedenis! Genl Roy During het baie stories vir my gestuur wat ek publiseer het - hy self is 'n ou "Durbanpolisieman" - sy Vader TAO "Ginger" During was saam met my op King's Rest - ons het 'n getuiewagkamer gekry terwyl Kingsley 'n dubbelverdieping polisiestasie gekry het - maar dis 'n storie vir 'n ander dag! Generaal stuur gerus u stories oor KZPolisie! Ons moet die geskiedenis aanteken! Natuurlik soek ek 'n foto van u - meer as een is ook welkom! Ek heg vir u die Januarie-uitgawe van die Nongqai aan. Baie groete HB Heymans

Goeiemôre Hennie Vertrou dit gaan goed daar aan jou kant. Soos ek verwag het, het genl-maj Tommy Reed se bydrae aan al my verwagtinge voldoen en ek het dit ontsettend geniet. Ek sal later graag miskien ‘n paar opmerkings vanaf die kantlyn deurstuur. Ek was ook op Rietvlei gestasioneer in die tydperk 1965/66 onder die bevel van wyle nr 39010 Sersant A.J. C. Fourie. Sersant Christo Fourie was ‘n lang lenige atleet met sterk bene en kon die berge van Tugela Ferry plat stap! Miskien sal ek enkele opmerkings maak t.o.v. wyle Neil Alcock die groot vredemaker van Msinga wat in ‘n perfekte hinderlaag so twintig kilometer van Tugela Ferry met sy volgelinge vermoor was. Ek was destyds die distrikskommandant op Greytown. Mooi dag. Groete Dirk.

(Continued on page 56)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued from page 55)

Beste Hennie Vertrou dit was ‘n goeie en relatiewe rustige naweek. Soos gemeld, stuur ek graag my bykomstige brokkie nuus deur in opvolging van genl-maj Tommy Reed se puik bydrae. Ek aanvaar dit is jou voorreg om benewens die taal –en spelfoute wat insluip, dit te verander om te voldoen aan die hoë vereistes van die Nongqai. Soos gemeld, het die gebeure plaasgevind in ‘n ander era en miskien moes die SAP meer begrip getoon het vir die opheffingswerk waarmee wyle Neil en sy vrou besig was in die gebied. Ek het ook, soos jy kan waarneem vir genl-maj Reed ook ‘n afskrif gestuur om seker te maak my storie is in alle opsigte binne perke. Geniet ‘n mooi dag na die mildelike reent gedurende die nag. Beste polisiegroete

VERDERE BROKKIE NUUS OOR DIE TUGELA FERRY (MSINGA) DAE VAN DIE JARE 1963/86. Na aanleiding van genl-maj Tommy Reed se kosbare aantekeninge oor die Tugela Ferry (Msinga) dae maak ek tog in beskeidenheid kant aantekeninge oor die tydsgewrig. Ek het in Desember 1963 in Greytown gearriveer vanaf die SAP Kollege. Wyle adjudant-offisier van Rooyen was die stasiebevelvoerder. Die bekwaamheid het uit hom gestraal. Ek het gou in Desember 1963 kennis gemaak met die stamgevegte in die Tugela Ferry-area. Het spoedig geleer om ‘n staaltrommel byderhand te hou met die dringendste behoeftes om te oorleef, indien nodig vir ‘n paar dae in die berge van Tugela Ferry. In 1965 is ek verplaas na Rietvlei in die Greytown distrik waar wyle nr. 39010 sersant Christo Fourie die stasiebevelvoerder was. Wyle sersant Fourie was ‘n lenige atleet en kon die berge van Tugela Ferry plat stap. In Desember 1966 is ek met bevordering na sersant verplaas na Loopstraat polisiestasie in Pietermaritzburg.

In Desember 1982 beskik die noodlot dit so, dat ek verplaas word na Greytown as die aangewese distrikskommandant. Uit die aard van my pligte het ek besoeke en/of inspeksies uitgevoer by die Tugela Ferry- en Pomeroy-polisiestasies asook die Vuurwapen-eenheid op die suidelike wal van die Tugelarivier. Verdagtes aangehou ingevolge die 90 dae aanhoudingsklousule het in die rond beweeg asof hulle deel van die opset by die Vuurwapen-eenheid was. Wyle adjudant-offisier Jurgen Freeze was nog die takbevelvoerder. Die kamp was onberispelik en die registers bygehou volgens voorskrifte. Sy houding het getuig van sy Duitse statuur. Die opsporing van onwettige vuurwapens in afgeleë gebiede met minimum steun weens die beperkte mannekrag van die Vuurwapen-eenheid het bepaalde risiko’s ingehou. Ek herinner my dat ‘n konstabel (wie se naam ek nie kan herroep nie) was besig met ondersoek, toe ‘n kehlê (ouman) skielik ‘n spies uit die dak pluk en die lid is noodlottig gewond. Was ‘n traumaties ervaring vir die lede. ‘n Afskeidsfunksie vir adjudant-offisier Freeze was gehou te Mertley Lake op die Mudenpad so paar kilometer vanaf Greytown. By die geleentheid het ek etlike komiese staaltjies aangehaal uit sy persoonlike lêer. Hy was vervang deur adjudantoffisier Buks le Roux van Greytown. Die saakdossiere wat aangelê was ten opsigte van elke vuurwapen was behoorlik nagesien deur wyle luitenant Dudley Wattrus en kaptein Rassie Erasmus van distrikshoofkantoor op Greytown. Dit was gedoen om te verseker dat sodanige vuurwapens nie elders betrokke was in ‘n misdryf en/of as gesteel aangemeld was nie. Ten einde enige bewerings van regsverydeling te verhoed, was sodanige dossiere deurgestuur na die prokureur-generaal se kantoor in Pietermaritzburg wat geweier het om te vervolg. Daar was ook ‘n maandelikse verslag aan afdelingshoofkantoor gestuur rakende die aantal verdagtes in aanhouding en die redes daarvoor. Kortliks, in my soektog na ‘n oplossing het ek met die ondersteuning en goedkeuring van die destydse afdelingskommissaris van Natal in Pietermaritzburg wyle brigadier Mulder van Eyk ‘n (Continued on page 57)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued from page 56)

“Anti Faction Fight Unit” in Tugela Ferry op die been gebring. Wyle kaptein Gideon van der Westhuizen van my personeel was die eerste bevelvoerder van hierdie unieke eenheid. Ek onthou met die eerste ontplooiing van die eenheid was daarop hulle geskiet. Met tydsverloop moes lede van elders in die land in die gebied ontplooi word. Met hulle aankoms het ek wyle luitenant Koos van Rooyen (kenner van die “Zulus”) van my personeel benut om lede op hoogte te bring met die tradisies en die besoeke aan ‘n hoofman in die area. Neil Alcock In hierdie tyd het ek ook vertroud geraak met die aksies wat wyle Neil Alcock in die Msinga-area geloods het om die gemeenskap op te hef. In die proses om vrede te bewerkstellig in die area tussen die stamme het hy onwillekeurig soms swaarde gekruis met die plaaslike polisie en heelwat van die klagtes het op my tafel beland. Ek kan met ‘n rein gewete verklaar; ek het skriftelik terugvoering aan hom gebied op die kwessies wat hy geopper het. Ek is oortuig dat Neil Alcock ondersteun deur sy vrou Creina edele motiewe gehad het om die gemeenskap op te hef en vrede tussen die verskillende faksies te bewerkstellig. Moord op Neil Alcock Op die 28ste September 1983 was wyle Neil Alcock betrokke by samesprekings tussen die Thembu en Mchunu faksies op Tugela Ferry in ‘n poging om vrede te bewerkstellig. Ek het vroeg aand die berig ontvang op Greytown dat Neil doodgeskiet is en gevolglik na Tugela Ferry gehaas. Met my aankoms op Tugela Ferry was die lyke van diegene wat Neil vergesel het, uitgelê by die polisiestasie. Ek het onmiddellik brigadier Van Wyk by afdelingshoofkantoor in Pietermaritzburg geskakel.

Ek het die toneel besoek so ongeveer vyftien kilometer op ‘n nou kronkelende grondpad vanaf Tugela Ferry. Dit was ‘n ideale plek vir die hinderlaag met ‘n doodsakker tussen die rotse. Wyle adjudant offisier B.T. Khumalo was die destydse stasiebevelvoerder van Tugela Ferry. Uiters toegewyde lid wat jy altyd deur ‘n

spreekwoordelike ring kon trek. Hy is later gesekondeer na die KwaZulu Polisiemag te Ulundi waar hy (volgens wat ek verneem het) tragies gesterf het in ‘n motorongeluk. Ek herroep die volgende oggend het die “Natal Witness” koerant van Pietermaritzburg dit uitbasuin met groot plakkate: “Neil Alcock is dead.” Kort na die tragiese voorval het ek Creina gaan spreek om my te vergewis van die begrafnisreëlings. Ons gesprek het plaasgevind in ‘n grot in die vallei van die Tugelarivier. Ek het verstaan dat Creina ‘n joernalistieke agtergrond het. Ek het binne minute besef dat sy hoogs intelligent was. Vir die doeleindes vir die begrafnis in die Tugela Ferry area het ek en wyle luitenant Koos van Rooyen, ons vroeg die oggend vertrek met versterkings van die Onluste-eenheid in Pietermaritzburg. Met aankoms op die toneel was daar nog nie begin met die grawe van die graf nie. Nodeloos om te sê dit was ‘n lang dag. Ons was egter dankbaar dat die dag sonder enige insidente verloop het. ‘ n Groot polisieondersoek was geloods na die moordenaars en talle arrestasies was gemaak. Die saak was neergesit vir verhoor in die College Road Hooggeregshof in Pietermaritzburg. Trouens, my groot vrees het gerealiseer, die getuies het uit vrees geweier om te getuig. Die gevolglike tragedie in die geskiedenis van die polisie in Natal; die moordenaars het nooit tereggestaan vir die brutale moord nie en die saak is gevolglik teruggetrek. Ek het kennis gedra dat die twee seuns Marc en Rauri van wyle Neil en Creina Alcock skoliere was aan die Greytownse hoërskool. Na al die jare is dit nog vir my ‘n tragedie dat die gereg nie sy gang kon gaan nie. In 1986 is ek verplaas na Dundee en my jare lank se besondere verbintenis met Greytown en Tugela Ferry het tot ‘n einde gekom. Hierdie gebeure het afgespeel in ‘n ander tydvak van ons land se geskiedenis. Ek koester nog heimwee na die voormalige getroue geregsdienaars op alle vlakke, wat nie meer met ons is nie.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

No 17163(B) Sers HA (Vossie) Vorster: Opleidingsdepot en Durban Veiligheid Oom Vossie en ek was saam op Durban se veiligheidstak. Ek was saam met sy seun, Rian, te Laerskool Port Natal. Rian het later ‘n offisier in die SAW geword en was genl. Van der Riet se persoonlike stafoffisier (PSO). Later is ek na die nuwe Afrikaanse hoërskool op die Bluff, Dirkie Uys. Toe was een van my klasmaats Raymond Griffiths. Sy Vader was die DK en Raymond het “lesse” by die opleidingsdepot gekry om tydens die kadetperiode vir ons te dril. Raymond was baie goed vir die taak opgelei. Hy was een van die beste! Later in die sewentigs is ek na die Veiligheidstak Port Natal verplaas. Hier het ek weer vir ’sant Vossie raakgeloop waar ons saamgewerk het. Ek sal altyd die lekker afval onthou wat hy so

SAP

Wentworth

eenmaal per maand vir ‘n groepie van ons voorberei het. Ons het dan lekker middagete by hom geëet. Oom Vossie was uitermatig netjies—jy kon hom altyd deur ‘n ring trek. Hy was lief vir mansjerknope en ander blinkgoed! Eendag hou ons medaljeparade sommer daar langs die teetafel en die medaljes word uitgereik. Dis geleende medaljes want vir sommige ontvangers het hul medaljes nog nie van Pretoria arriveer nie. Toe die geleende medaljes weer ingeneem word is Oom Vossie en sy medalje skoonveld. Die majoor (JC van Niekerk) vra waar Vossie is? “Majoor hy is gou na ’n juwelier om vir hom ‘n paar cufflinks te laat maak met die medalje!” antwoord een van die grapmakers!

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Hier verskyn ‘n paar foto’s van oom Vossie wat in sy jong dae geneem is - geen besonderhede is beskikbaar nie. Bo: Oom Vossie (links) saam met twee van sy kollegas Oor die blad: Oom Vossie (aan linkerkant) met ‘n berede kollega op hul polisieperde.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

SERGEANT HENDRIK ADRIAN VORSTER: THE FIRST COMMANDING OFFICER OF SOUTH AFRICAN POLICE DEPOT WENTWORTH Col Logan Govender

Called Rian Vorster, son of Sergeant Hendrik Adrian Vorster, the first Commanding Officer of South African Police Depot, Wentworth. He was a first-class Sergeant during that time. First Class Sergeant HA Vorster affectionately known as "Ossie Dageni " ("Ossie Zulu Dageni, the one man that gets you out of trouble"- his son Rian Vorster). He was given this Zulu name by the recruits as many were still single but had children. Their partners engaged Attorneys who claimed astronomical financial aid and support. Vorster used to submit representations on their behalf as their Commanding Officer, informing the Attorney that the amounts claimed were not commensurate with their earnings. A compassionate gesture. Good to see a Commander standing up for the men. Vorster was born at Tarkastad in the Cape. Tarkastad is a Karoo semi-urban settlement situated on the banks of Tarka River in the Eastern Cape Province of South Africa between Cradock and Queenstown. Little incidents that Rian recalled as a little boy. Rian is now 76 years old, resides in East London. A train arrived at Durban Station with the first group of Indian recruits. Rian recalls Dad arranged with the mess to prepare Indian cuisine for the recruits. However, upon their arrival, when asked about the food, the recruits informed Dad that they would have been equally comfortable with "boere kos".

love, Cupie du Plooy who he later married. After a stint at Kingsley, he was transferred to Red Hill Police Station. Mom and Dad lived in a house behind the Red Hill Hotel. Rian his son was born in 1945, during the "Black out" times.

Later Vorster, snr was transferred to SAP Training Depot in Wentworth. Initially there were only African Recruits. Only one platoon was trained at any one time. (LG - Warrant Officer Odin Moorcroft who was also there later. He eventually became the Commanding Officer, verified this. However, until Indian recruits were trained. Although, they were on the same premises the two groups were however separated.) Vorster was a drill Instructor and tutored the recruits. Rian recalls in those days the lectures were about anti-Communism. Recruits were compelled to stand parade at 6am. Thereafter they were instructed to change into Blue Shorts and sand shoes, without socks and a shirt and instructed to run cross country from the Depot to Brighton Beach. Upon reaching the beach recruits used to drink sea water to quench their thirst and ran back to the depot.

When Vorster, snr was 14 years old he was forced to leave school and did manual work with a pick and a shovel.

In the vicinity of the Depot was the single quarters and married quarters for white members. The Royal Navy also had barracks that accommodated their members in close proximity. The Austerity Flat were also nearby. However, the mess for permanent members was at a building that housed the Wentworth Police Station and District Headquarters, Durban South. In addition, there was a barber who attended to all the grooming requirements of the white members. Rian also had a haircut at the same place, he recalls that a lighted candle was used to singe members hair that enabled it to stay upright.

At the age of 21 he joined the SAP. He went to Police Depot in Pretoria and trained in the Mounted Unit.

After being at the depot for approximately ten years Vorster, snr was transferred to Wentworth and appointed the Station Commander.

He was transferred to Maphumalo in KZN. It appears that there was a mix up and instead of a police station being built there, they erected one in nearby Kingsley. A beautiful double storeyed building was erected. At Kingsley he met his first

Thereafter he was posted to the Security Branch Durban. He retired and was re-enlisted as a temporary member and served the Security Branch for a few years. Thereafter he was employed at

Vorster arranged with a hawker in Jacobs to come into the depot premises with polish, Brasso and polish for the sand shoes.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 62)

Hallett’s Sugar and trained their security personnel in drill and security duties.

He succumbed to throat cancer and sadly passed on. His son also Hendrik Adrian Vorster, affectionately known as Rian joined the South African Defence Force. He was posted to St Lucia, Mtubuthuba (KZN) and later to Qwa-Qwa, (OFS). He attained the rank of Captain. (Photo right). Later he joined SAP at Bethlehem as a Reservist. He helped train members with drill which he learnt from his Dad. After serving for 6 years was promoted to the rank of Warrant Officer. He later resigned and took up farming in Bethlehem near Clarence. Logan Govender

Captain Hendrik Adrian Vorster

SLAAP EN POLISIE-FUNKSIONALITEIT Dr Coert Mommsen (Potchefstroom)

Wat is die Slaap...? My ma het altyd gesê ek moet my leerwerk doen wanneer ek “vars” (uitgerus) is. “Jaaa Maaaa”, was die reaksie meesal. Maar, helaas, wanneer ‘n mens uitgerus is, is dit dan mos eintlik die tyd vir plesier… hierna vlieg die tyd soos ‘n droom verby en voor jy weet, is jy gedaan en lus om weer ‘n bietjie skuins te lê. Op hoërskool en universiteit het dinge begin verander… Kennisgewings vir toetse en eksamenroosters was onvoorspelbaar en “volstop” (“cram”) was ‘n strategie wat elkeen vir homself moes uitwerk: leer vir veertig minute, rus en toets jou kennis vir tien. Rus vir nog tien minute. Herhaal die proses. My ma was reg: mens moet “vars” wees. Ek het geleer om myself “vars” te maak(!) Ek het my rustyd alhoemeer begin koester: Elke uur uitgesonder, goed beplan en goed gebruik. Met Jool en tussen eksamens het dit rof gegaan met die slapery. Ons het gekyk hoe lank ons kon wakkerbly (by een geleentheid was my rekord 53 uur). Deurnag rekenaarspeletjies in die koshuis was algemeen en die manne het mekaar uitgedaag. Min het ons geweet van die ja, soms lewensgevaarlike risiko’s van te min slaap en wat dit vir elke mens inhou (Ek dink hier veral aan die manne en vroue in uniform wat dikwels lang ure

moet werk en soms deurnag diens moet lewer. Eenmaal, toe ek in my nagraadse studies gewerk het aan slaap en die vernuwings effek daarvan op die mens, het ek die volgende vergelyking saamgestel: Slaap kan beskou word as ‘n proses waartydens optimale funksionering gefasiliteer word. Slaap word in die algemeen beskou as ‘n periode waartydens probleem-oplossing plaasvind en oënskynlik onsamehangende konsepte gestalte kry. Die “stoorproses” van slaap kan vergelyk word met die werking van ‘n besige kantoor waar daagliks baie lêers uit die argiewe getrek en gebruik word. Soms word nuwe materiaal bygevoeg. Ten einde vir die lêers om gereed te wees vir onttrekking uit die argiewe die volgende dag, is dit belangrik dat hulle aan die einde van elke werkdag in ‘n logiese orde gebêre word vir die volgende dag se werksaamhede. Indien die lêers nie op hul regte plekke gebêre word nie en in die kantoor rondlê, sal baie meer energie as gewoonlik vereis word om sake vlot te laat verloop. Met ander woorde, werkers sal waarskynlik in konflik kom of bots of stry. (Op ‘n

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 63)

(Continued from page 62)

intrapersoonlike vlak: Die individu se subjektiewe belewenis mag manifesteer as spanning, angs en selfs paniek.) Indien die situasie voortduur, kan dit ernstige en selfs chaotiese gevolge vir die besigheid inhou. Die besigheid mag inmekaar tuimel en staak om enigsins voort te gaan. (Die mens kan “ingee” en voel hy of sy kan nie verder voortgaan nie.) So kan materiaal wat daagliks uit die mens se onderbewussyn “getrek” word, gedurende slaap weer “geliasseer” word in die onderbewuste om “ontbied” te word wanneer dit benodig word. (Vgl. Metaphors for selected psychological concepts in Psychotherapy.co.za C. Mommsen, D.Phil., M.A. Kliniese Sielkunde, EEG Tegnikus). In ‘n Amerikaanse tydskrif artikel getiteld: Impact of sleep Deprivation on Police Performance, vind die outeurs veral die volgende: Deprivation on Research shows that fatigued officers: Use more sick leave. Practice inappropriate uses of force more frequently. Become involved in more vehicle accidents. Experience more accidental injuries. Have more difficulty dealing with community members and other law enforcement agencies. Have a higher likelihood of dying in the line of duty. Bron: National Institute of Justice, "Impact of Sleep Deprivation on Police Performance," January 5, 2009, nij.ojp.gov: https://nij.ojp.gov/topics/ articles/impact-sleep-deprivation-policeperformance Die volgende wenke om slaapdeprivasie teen te werk is uitgegee deur Verywell Health by: newsletters@email.verywell.com "Die impak van slaap onthouding kan inmeng met ‘n mens se vermoë om helder te dink, te konsentreer, nuwe materiaal aan te leer en goed deurdagte besluite te neem en selfs om sinvol met ander in interaksie te tree. Ondersoeke het gevind dat slaapdeprivasie mens se vermoë om dadelik inhoude na die bewuste te roep, wat mag lei tot foute binne die werksituasie. Daar is gevind dat slaapdeprivasie responstyd ten opsigte van oog-hand-koördinasie gevaarlik kan inhibeer. So het navorsing met bestuursnaboortsers gewys dat slaap gedepriweerdheid net so gevaarlik mag wees soos bestuur onder die invloed van alkohol.

Daar is ook ‘n verband tussen slaapdeprivasie en gesondheidsake. Alhoewel die meeste newe effekte van slaapdeprivasie minder ernstig en omkeerbaar is, kan dit toenemend ernstig word insluitend: Sleeptong-spraak, bewing, hangende ooglede en onbeheersde oogbewegings, toenemende sensitiwiteit ten opsigte van pyn Vernderinge in kernfunksies (liggaamstemperatuur, bloeddruk hartklop en asemhalingspoed. Hormonale veranderinge ‘n Oormaat van stres op die skildklier Verswakte glukose toleransie (‘n risiko vir diabetes en gewigstoename) Verlaagde immuniteitsfunksie (toenemende risiko vir siektes) Die rol van Adenosien gedurende vaakheid Adenosien is ‘n neweproduk van die metabolisme wat in die brein akkumuleer gedurende waaksaamheid. Hoe langer mens wakker is, hoe meer Adenosiene hoop op en hoe meer mens van hierdie stof in jou brein het, hoe vaker word jy. Wanneer mens slaap, word Adenosien uitgeskei. As mens nie genoeg slaap nie, sal residuele Adenosien lei tot ‘n voortdurende gevoel van vaakheid. 1: Beter Slaap, Beter Jy Bepaal jou nagtelike slaap behoefte Jou nagtelike slaapbehoefte is die hoeveelheid slaap wat jou liggaam nodig het om verfris en uitgerus te voel. Dit word hoofsaaklik geneties bepaal (die bekende 8 uur aanbeveling is ‘n gemiddeld, nie ‘n reël nie) Plus, slaapbehoeftes verander gedurende ‘n mens se leeftyd. Indien jy vermoed dat jy nie genoeg slaap kry nie, probeer die volgende stappe om te bepaal hoeveel slaap genoeg is vir jou: • Identifiseer ‘n week of lang naweek waartydens jy jou dag later as gewoonlik kan begin. • Selekteer ‘n slaaptyd en hou daarby vir die res van die toetsperiode. • Slaap solank as jy wil tot in die oggend moenie ‘n wekker stel nie; • Laat toe dat jou liggaam so lank slaap as wat dit wil. • Maak ‘n nota van hoe lank jy elke aand slaap • Na ‘n paar dae sal jou liggaam sy natuurlike slaap - waak ritmes bekend maak en jy sal

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 64)

(Continued from page 63)

kan bepaal hoeveel uur slaap genoeg is vir jou. Sleep needs change over a person’s lifetime. If you suspect you’re not getting enough sleep, take these steps to figure out how many hours of shuteye are ideal for you: 1. Set aside a week or at least a long weekend when you can afford to start your day later than usual. 2. Select a bedtime and stick with it each night of this test period. 3. Sleep for as long as you want in the morning; do not set an alarm. Rely on your body to snooze for as long as it needs. 4. Make a note of how long you sleep each night. After several days, your body will reveal its natural sleep-wake rhythms and you’ll be able to determine how many hours of sleep per night are ideal for you. Gemiddelde slaap volgens ouderdom Babas 3-11 Maande 14 - 15 uur Peuters (12-35 Maande) 12 - 14 uur Voorskoolse kinders(3 -6 Jaar) 11-13 uur Skoolgaande ouderdom(6 -10) Jaar 10-11 uur Adolessente (11-18 Jaar) 9.25 uur Volwassenes (onder 65) 7-9 uur Ouer persone mag minder slaap benodig 2: Beter Slaap, Beter Jy Stel ‘n gereelde slaapskedule op. Jou liggaam reageer die beste op egaligheid. Stel ‘n gereelde slaapskedule op waarop jou liggaam die beste aanpas. Net soos mens honger word op dieselfde tye daagliks, moet jy daagliks op dieselfde tye gaan slaap en wakker word. As jy elke aand op verskillende tye gaan slaap of vroeg opstaan gedurende die week en naweke slaap tot 12, kan dit jou natuurlike daaglikse ritmes en jou liggaam se slaapbehoefte omvêr werp. Net soos jy elke dag op dieselfde tyd honger word, is dit belangrik dat jy dieselfde tye opstaan en gaan slaap. Sodra jy weet hoeveel uur slaap jy elke aand nodig het, bepaal ‘n opstaantyd. Wat sal toelaat dat jy genoeg tyd het om als te doen wat jy die volgende oggend moet. Tel dan die ure terug om vas te stel hoe laat jy aan die slaap moet wees. Byvoorbeeld, as jy 6 uur moet op wees en jy 7 uur slaap nodig het, moet jy beplan om 11 namiddag in die bed te wees.

Up a Regular Sleep Schedule Your body responds best to consistent patterns. Just as you tend to get hungry at the same times each day, you need to sleep and wake up at the same times. If you hit the hay at wildly different times each night, or rise early during the week but sleep until noon on weekends, it can throw off your natural circadian rhythms and your body’s drive to sleep. Hoe om slegte oggendgewoontes af te leer en goeies te skep Staan dieselfde tye naweke en gedurende die week op Span die krag van die son in! Kry 15-30 minute blootstelling aan natuurlike sonlig Indien jy voor dagbreek wakker is, veral in die winter, gebruik ‘n fototerapie-ligkas wat ten minste 10,000 ligeenhede van die volle spektrum gee Moenie die “snooze” knoppie van die wekker druk nie. Indien dit moet, plaas die wekker op ‘n plek waar jy moet opstaan om dit dood te druk. 3: Beter Slaap, Beter Jy Indien jy nie elke aand genoeg slaap kry nie, is die effek daarvan kumulatief. Hoe meer slaap jy mis, hoe groter jou slaap debiet en hoe groter is die moontlikheid dat aan slaapdeprivasie gaan lei. Hier's hoe mens onlangse slaapskuld kan verlig en tydelike skade kan omkeer: Vereffen slaapskuld deur te gaan slaap of staan vroeër op maar doen dit in 15 minuut periodes. Dit is raadsaam om slaaptyd met gedeeltes af te betaal. Knip uiltjies. Mense rus meesal beter vroeg tot middel namiddag. Wanneer jy egter ‘n middagslapie wil inkry, Beperk dit tot 15 - 30 minute. Kort slapies is verfrissend maar langes kan mens traag laat voel en inmeng met jou gewoonte om op ‘n bepaalde tyd te gaan slaap. Om ‘n slapie effektief te maak probeer om eers 150-200mg in te neem (in enige vorm - tee koffie, ‘n energie drankie. Kafeïne blok Adenosien en verbeter die verfrissende effekte van slaap Slaap laat gedurende naweke, alhoewel dit beter is om 7 dae per week op dieselfde tyd op te staan en te gaan slaap en op te maak vir verlore tyd deur langer te slaap op Saterdae of Sondae. Wees egter waaksaam dat alhoewel hierdie taktiek beter is om slaapskuld af te betaal, dit nie die beste gebruik is nie." Artikel deur: Dr. Coert Mommsen, D.Phil., M.A. Kliniese Sielkunde, EEG Tegnikus. (Dankie ma!).

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Lt-genl CF Zietsman Deur die nasate van wyle brig. Q Grobler het ek by wyle genl. Zietsman se dogter, Delene, uitgekom wat vir my â&#x20AC;&#x2DC;n klompie fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en aftastings oor haar vader beskikbaar gestel het. Hier onder is sy akte van kommissie deur die Goewerneur-generaal, adv. CR Swart, geteken

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Bo:

L.n.r.: Generaals CF Zietsman, Laubscher, Coetzee, Geldenhuys, Engels en Verster. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Afgetasde dokumente, briewe en koerantberigte

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Sarie van Niekerk onthou LT.GENL. C.F. (CHRISTI) ZIETSMAN Die lang regop generaal met die effense blonde hare wat soos ‘n toring in die polisiemag van destyds uitgestaan het, nie alleen oor sy lengte nie, maar oor sy werk wat hom wereldwyd bekend gemaak het, het hom in 1944 by die polisie aangesluit. Hy het op ‘n dag vir my vertel dat sy eerste werk na skool was by die koöperasie op Bethal “maar na ‘n dreigement om my in die pad

te steek, hardloop ek daar weg en soek asiel by die polisie” Sy opgang in die polisie het seepglad verloop. Christi Zietsman was nie iemand wat doekies omgedraai het nie. Hy het presies gesê wat hy gedink het en jy het presies geweet wat hy van jou verwag het. Hy was streng en alle polisielede wie se lewe op een of ander manier met hom gekruis het, het dit ook geweet maar tog was hy

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 74)

(Continued from page 73)

ook baie gemoedelik. Hy kon ‘n lekker grappie maak, hy kon heerlik lag en hy kon ten volle ontspan en mense, hy kon kuier! Hy kon oor enigiets gesels en hoewel hy streng op die polisielede was het hy tog ook altyd tyd gemaak om na probleme te luister. Ek persoonlik het hom die eerste keer in 1972 in die polisiekollege in Pretoria ontmoet. Ek sal nooit vergeet toe die langman aan die einde van ons eerste ses maande opleiding as die eerste groep dames wat ooit as polisiebeamptes opgelei is, gekom het, is tien van ons op ‘n dag in ‘n kamer ingeboender toe hy in die vertrek ingestap het. Met sy rustige maar indrukwekkende stem het hy gesê ”julle tien dames hier voor my is met die hand uitgesoek om verdere opleiding te kry waarna julle by verskillende veiligheidskantore oor die land uitgeplaas word.” Hy het in alle afdelings van die polisie gewerk, deur elke vlak gegaan totdat hy later ook na die speurtak oorgeplaas is en vandaar gevorder het tot hoof van die speurdiens . Christi en ek het oor die jare baie goeie vriende geword, nie alleen was hy, toe ek na tien jaar in die polisie bedank het en ‘n joernalis geword het; altyd bereid om my met enige inligting in groot stories te help nie maar hy was ook ‘n skouer waarop ek ook ‘n paar keer my trane uitgestort het. Ons het vriende gebly tot met sy aftrede op 31 Mei 1985. Sy aftrede het ‘n groot leemte in die polisie gelaat. Die langman in die gange is gemis en sy gedetermineerde manier van dinge ding, daar was nie ‘n verkeerd by hom nie, alles moes net altyd reg wees en sy vermoë om langure te werk en steeds te glimlag, is deeglik gemis toe hy die

Sarie van Niekerk

dag uit die Suid-Afrikaanse Polisiemag uitgestap het. Sy afskeidswoord was “ek aanvaar nou ‘n ander amp met niks besonders nie solank ek net nie weer vir ‘n baas hoef te gaan werk nie”, steeds met sy bekende glimlag. Christie Zietsman het diep spore in die SuidAfrikaanse Polisiemag getrap.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Enkele gedagtes oor hoe ons as familie ons oom, Lt-Genl. C. F. Zietsman, onthou. Ek gaan in die stuk na hom verwys as oom Christie, want so het hy, en staan hy vandag nog bekend in die Zietsman familie, waarvan ek ‘n afstammeling is. Oom Christie was die jongste van tien kinders, sewe seuns en drie dogters, van Oupa Louw en Ouma Hannie Zietsman en het op die plaas Zwakfontein in Trichardt distrik, Mpumalanga groot geword. My ma was net ouer as hy en ek is dus ‘n susterskind van hom. Oom Christie was geliefd by almal in die familie, sy broers en susters sowel ons as kleinkinders. Ek kan onthou dat ons dikwels familie kuiers gehad het en dat sy en tannie Hester se teenwoordigheid iets was waarna almal uitgesien het, afgesien daarvan dat hy die jongste was. Ek onthou hom onder andere na ‘n kuier wat hy en ‘n kollega in die vroeë vyftiger jare by ons aan huis gebring het. Ons het op ‘n kleinhoewe tussen Springs, Devon en Delmas gebly en hy en die kollega was met een of ander “geheime” ondersoek in Johannesburg besig. Dit was winter en daardie deel van die wêreld raak baie koud in die winter. Ons het net ‘n ingeboude bad in die badkamer gehad maar moes water met kastrolle of emmers na die bad aandra. Warm water is gekry van ‘n koper tenk aan die kant van die Ellis de Lux stoof en dan met ‘n groot kastrol na die bad gedra. Oom Christie en die kollega van hom was nie te vinde vir die ritueel van water aandra na ‘n bad nie en hy besluit dat hy gaan stort. Ons water het uit ‘n groot watertenk gekom wat op ‘n hoe koelkamer gestaan het en uit die boorgat volgemaak is. Hy neem toe die tuinslang, haak dit oor die wasgoeddraad en stort daar in die yskoue winter in die koue water. Hierdie is ‘n storie wat ons lank bygebly het en ons het hom dikwels daaraan herinner en hy net gelag het. Tydens die familie kuiers het hy ‘n punt daarvan gemaak om met elkeen van die teenwoordiges te kuier en te gesels, oud of jonk. Ek sal hom onthou vir die opregte belangstelling wat hy in elkeen gehad het, sy broers, susters, swaers, skoonsusters en die kleinkinders, neefs en niggies. Hy was nie ‘n man wat hom met

kleinlikhede opgehou het nie en het by die feite van ‘n onderwerp gebly. Hy het nooit tydens die kuiers, of wanneer ons by hulle aan huis gekuier het, “shop” gepraat nie. Hy het uit die aard van sy werk ‘n wye kennis van landsake gehad en kon onderhoudend en met wysheid daaroor praat, sonder om party politiek te praat. Hy het nooit in gesprekke met hom so opgetree dat jy kon dink dat hy ‘n meerderwaardige beroep of houding het nie, hy was ‘n individualis en nie ‘n meeloper nie. Ek weet dat hy ‘n kleintjie dood gehad het aan mense, ook mede senior offisiere in die polisie, wat meerderwaardige houdings gehad het. Hy was nie ‘n man vir swier en prag en praal nie. Ek onthou ‘n ander geval tydens ‘n familiekuier by sy een broer in Pretoria dat die een niggie daar opgedaag het met so ‘n “vol van homself” sielkunde student van Stellenbosch. Die student vra hom toe wat doen hy en hy se dat hy ‘n polisieman is. Die student wou weet presies wat hy doen hy in die polisie en hy se dat hy kyk dat die ander ouens hul werk doen. Die student wou toe weet of hy dit wel regkry en hy se ja, partykeer en ander kere nie: hy was toe ‘n generaal-majoor en veiligheidshoof. Die student het hom gelos en nooit geweet met wie hy regtig gepraat het nie. Toe ons as kleinkinders van die familie groot geword het en ek, sowel as 4 ander neefs, polisie toe is, het hy belanggestel in waar ons was sonder om ooit in te meng nie. Toe ek later na die Veiligheidstak oorgeplaas is was hy Veiligheidshoof maar hy het bitter min, indien enige gesprek met my daaroor gehad. Hy was nie ‘n man van wie jy gunsies kon verwag net omdat jy familie was nie. By sy huis was hy altyd in ‘n ontspanne luim, gewoonlik kaalvoet en in ‘n kortbroek en gholfhemp geklee. Hy was handig in die kombuis met kosmaak, werklik ‘n hulp vir tannie Hester en sy kinders. Hy het ‘n lewendige belangstelling in sy kinders, Johan, Rene, Rudolf en Delene se skool en sport aktiwiteite gehad en het graag tennis, gholf en rugby gekyk. In sy jeugjare het hy self rugby gespeel vir polisie in Durban, later van tyd, na hy afgetree het, het hy ook bietjie gholf gespeel.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 76)

Opgestel deur Brigadier Christo Davidson

(Continued from page 75)

Nadat ek getroud is het ons in Newcastle gebly en het hy en tannie Hester van tyd tot tyd by ons aangekom en bietjie gekuier. Hy het ook belangstelling getoon in ons kinders en hul bedrywighede. Ek weet dat hy ook by van die ander neefs en niggies aan huis gekuier het. Nadat hy afgetree het, het hulle in Soetdoring aftree-oord in Sinoville gaan bly. Ons het op daardie stadium in 29ste laan, Villieria gebly en hy het menigmaal oor die berg gestap en ‘n koeldrank by ons kom drink. Ek het ook die voorreg gehad toe hulle in die aftree-oord gebly het, om gereeld by hulle te kon gaan kuier oor ‘n koppie tee. Hy was ‘n ywerige kweker van Asaleas en het altyd graag sy Asaleas en ander blomme wat hy geplant het gewys; baie kere ook daarvan vir my gegee. Wanneer mens by hul woonstel gekom het, het jy hom altyd op die rusbank gekry met die koerant; hoofsaaklik Engelse koerante want hy het gesê die Afrikaanse koerante is napraters van die regerende party. Hierdie was deel van sy bestaan om altyd op hoogte van gebeure in die land en in die wêreld te bly. Na sy aftrede het hy en tannie Hester baie avontuurlike staptogte saam met hul kinders en kleinkinders meegemaak. Hulle het ook by Rene, hul oudste dogter in Amerika gaan kuier en daar ook aan avontuurlike staptogte deelgeneem. Ek onthou dat ek, enkele dae voor hy hospitaal toe is vir die knie-vervanging, ek saam met hom in die oord gaan stap het en hy gese het dat ek hom net so twee weke of so moet gee en weer kom stap, dan sal sy been gesond wees; dit was toe nie so nie.

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX LT.GENL. C.F. (CHRISTI) ZIETSMAN: Veertig jaar gelede, terwyl ek in die SuidAfrikaanse Polisiekollege was, het ek ‘n polisiegeneraal ontmoet wat vir baie jare ‘n baie dierbare vriend van my sou wees en wat in my latere jare, nadat ek uit die polisie uit is, ‘n baie groot rol sou speel in ‘n hele aantal groot berigte wat ek as joernalis geskryf het. Die man met sy lang regop figuur, opgerolde hempsmoue en deurdringende oë, was niemand anders as die nimlike, maar ook streng polisieoffisier LT.GENL.C.F. (CHRISTI) ZIETSMAN. Vandag, jare na sy dood, dink Sarie van Niekerk steeds met deernis terug aan hierdie opregte polisieman. Die heel eerste dag toe ek hom ontmoet het, was teen die einde van ons opleiding in die kollege. Hy het net eendag daar opgedaag en ‘n groepie van ons dames, tien om presies te wees, is deur die destydse hoof van die vrouepolisie, brig. Duveen Botha, in ‘n lokaal in geboender en gesê die generaal wil ons spreek. Natuurlik het ons geen benul gehad waaroor die gaan nie. Ons het skaars ons sitplekke ingeneem, of genl. Zietsman kom met die nuus dat ons nie die kollege gaan verlaat na die uitpasseringsparade nie. “Julle tien dames hier voor my is die handuitgesoekte groepie wat verdere opleiding gaan kry en daarna by verskillende veiligheidstakke oor die land geplaas gaan word.”

Ek beskou dit as ‘n voorreg dat ek hom so goed geken het en baie tyd met hom kon deurbring.

Soos ek oor die jare heen later sou uitvind, was die lang generaal nie iemand wat doekies omgedraai het nie. Hy het presies gesê wat hy gedink het en jy het presies geweet wat hy van jou verwag het. Hy was streng, maar ook gemoedelik. Hy kon ‘n lekker grappie maak, hy kon heerlik lag, hy kon ten volle ontspan en mense ,hy kon kuier! Hy kon oor enigiets gesels en hoewel streng op die polisielede, het hy tog ook altyd tyd gemaak om na probleme te luister. Die man wat ook bekend gestaan het as die “krombeen generaal.” Sy lengte het gemaak dat sy bene krom getrek het, het hy met homself gespot.

Ek salueer hom as “An officer and a gentleman” maar ook as ‘n geliefde oom in die familie.

Die dag toe ons uiteindelik ons veiligheidsopleiding voltooi het, het hy vir ons, wat hy as ‘n

Terwyl hy in die hospitaal was na sy knieoperasie wat ‘n sukses was het hy begin stap. Ek het hom ‘n paar keer besoek en hy het gese dat dit goed gaan. Na enkele dae het daar komplikasies met sy hart ingetree en het hy vinnig verswak en is oorlede.

(Continued on page 77)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued from page 76)

preek beskryf het, afgesteek om ons voor te berei vir wat moontlik op ons mag wag waar ons ookal gaan aanland. Daarna het hy elkeen persoonlik met die hand gegroet en sterkte toegewens. In die jare daarna het van daai woorde wat hy aan ons gesê het, my bygebly. Selfs in my lang loopbaan as joernalis, was daar baie tye, vandag nog, dat woorde van genl. Zietsman weer by my opkom en steeds baie vir my beteken in die lewe. Tot en met sy aftrede op 31 Mei 1985, het ons groot vriende gebly. Was daar baie tye wat ek heerlike inligting aangaande groot koerantberigte by hom gekry het. Selfs na sy aftrede het ons nog tot sy dood vriende gebly en gereelde kontak met mekaar gehad. Wanneer ek dink aan Christi Zietsman, dink ek aan groot ondersoeke soos die geval van die gevalle polisieman, André Stander, wat nie baie maklik was vir die generaal nie. Die polisieman wat bankrower geword het, se pa, was immers ook op die generalestaf van die polisie en, het hy gesê, daar is mos ‘n anderste band wat die lede van die generalestaf met mekaar verbind. In my joernalistieke loopbaan wat oor meer as 30 jaar gestrek het, lank nadat Christi reeds afgetree en oorlede is, is daar veral een saak wat my altyd aan hom sal herinner. Dit is die saak van die mislukte staatsgreep deur die destydse Mike Hoare en sy groep huursoldate wat na die Seychelle gevlieg het, tot die tande toe gewapen, om daai land se regering te gaan omverwerp. Daar het hulle hul rieme styf geloop en is hulle gearresteer. Hoewel die Suid-Afrikaanse Polisie nie die ondersoek gedoen het nie, was hulle, en veral genl. Zietsman, as die destydse speurhoof baie nou betrokke daarby om die manne in SuidAfrika terug te kry. Soos seker te wagte kon wees, het die Suid-Afrikaanse- en wêreldmedia daai eerste dag na die voorval bekend geword het, alles moontlik gedoen om die name van die huursoldate in die hande te kry. Ontelbare telefoonoproepe is na die polisie, insluitende genl. Zietsman se kantoor, gemaak in ‘n desperate poging om tog net daai name in die hande te kry. Christi se stafoffisier daai tyd was ‘n man wat geweet het hoe om sy generaal te beskerm en hoe om die media van die deur af weg te hou.

As gevolg van ons vriendskap oor die jare heen, het ek die nommer van Christi se direkte telefoonlyn (daardie jare was daar mos nie selfone gewees nie) gehad. Teen laat middag het ek dan ook van die voorreg gebruik gemaak en hom direk gebel, ek het geweet as ek net verby sy stafoffisier kan kom, dan is my kop deur. Hy het dan ook self die telefoon beantwoord. Toe hy hoor wie praat, het hy gesê: “ja nee kyk, ek moes seker hierdie oproep te wagte gewees het.” Hy het dan inderdaad ook aan my name en inligting verskaf.

Met die groep se eerste verskyning in ‘n hof in Suid-Afrika, wat in Durban was, is daar vooraf gesê dat geen joernalis wat nie geakkrediteer is nie, in die hofsaal toegelaat sal word nie – terwille van veiligheidsreëlings. My geakkrediteerde perskaart was in die hernuwingsproses en inderhaas is daar vir my ‘n tydelike perskaart gevind voordat ek afgevlieg het Durban toe. Toegang tot die hofsaal is dan ook uiters streng beheer met die generaal en sy streng stafoffisier wat persoonlik by die deur gestaan het, om seker te maak net gemagtigde persone word in die hofsaal toegelaat. Toe dit my beurt was, probeer ek nog my perskaart uit my deurmekaar sak kry, toe Christi opkyk, ‘n oomblik net glimlag en sê “toemaar sit maar terug jou perskaart, jy kan maar instap, ek kan jou darem wraggies nie miskyk nie.” Naas die André Stander-saak, het die onopgeloste moord op dr. Robert Smit, die destydse NP-kandidaat in die algemene verkiesing in 1977, en sy vrou, Jeanne-Cora, tot sy aftrede toe by hom gespook. Dit is die een saak wat hy bitter graag opgelos sou wou sien. Dan is daar nog ‘n saak wat ook tot vandag toe nog nie opgelos is nie, wat hy darem ook ontsettend graag opgelos sou wou sien, en dit is die beroemde Krugersdorpse-tonnelroof. Nog ‘n saak wat hy altyd gesê het hom altyd sal bybly totdat hy die dag sy kop neerlê, is dié van die voortvlugtige Fanie Jacobs, wat deur polisiemanne in ‘n huis vasgekeer en doodgeskiet is nadat Jacobs drie mense vermoor het. Hy het destyds gesê “dit is nooit lekker vir ‘n polisieman om iemand dood te skiet nie. Al is die persoon ook ‘n misdadiger, bly hy steeds ‘n mens met ‘n

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 78)

(Continued from page 77)

familie.” Die koeëldood van die destydse mnr. Kobie Duvenhage, wat verkeerdelik deur die polisie as ‘n motordief aangesien is, was volgens Christi in daai jare die ongelukkigste voorval in die geskiedenis van die destydse Suid-Afrikaanse Polisiemag. Meer as ‘n maand voor sy laaste dag in die polisie, was dit my voorreg om ‘n wonderlike onderhoud met hom te gaan voer in sy kantoor in Wachthuis vir ‘n afskeidsberig in Beeld. Die volgende berig oor genl. Zietsman en sy loopbaan as polisieman, het op 19 April 1985 in Beeld verskyn. VAN FIETSPATROLLIE NA SPEURHOOF IN SA POLISIE Hy het speurder geword weens ‘n taamlik goeie verklaring in ‘n bedrogsaak. Nou gaan hy binnekort die tuig neerlê as die speurhoof wat die warm stoel die langste die afgelope 25 jaar volgesit het. Lt.genl. Zietsman is op 2 Mei 1925 op ‘n plaas in die distrik Bethal gebore. Nadat hy aan die Hoërskool Hoogenhout op die dorp gematrikuleer het, het hy anderhalf jaar by die koöperasie op Bethal gewerk. “Na ‘n dreigement om my in die pad te steek, hardloop ek daar weg en soek asiel by die polisie,” vertel hy met ‘n glimlag. Die asiel het hy in Augustus 1944 gekry en na ses maande in die depot by Pretoria, is hy na Durban gestuur waar hy ‘n rukkie “van en cycle patrol” gedoen het. Na diens by nog ‘n paar polisiekantore in Durban, het hy as ‘n konstabel by die polisiekantoor Greenwoordpark die eerste polisieman geword wat ‘n Afrikaanse inskrywing in ‘n polisieregister gemaak het.

“Ek moes ‘n bedrogklag ondersoek en ek het blykbaar ‘n taamlik goeie verklaring afgeneem want kort daarna, in April 1974, is ek oorgeplaas na die speurtak. Daardie jare was daar nie so iets soos ‘n speurderkursus nie, ons was sommer slim genoeg,” skerts hy.

maar langer as twee jaar gewag vir bevordering omdat daar nie genoeg poste vir speurders was nie. Einde 1959 is hy na die destydse Marshallplein in Johannesburg oorgeplaas. “In 1963 het ek die eerste afdelingspeuroffisier in Oos-Transvaal geword met my hoofkantoor op Middelburg. In 1964 het Langhendrik van den Berg my vir veiligheid gegryp en het ek afdelingsbevelvoerder vir Noord-Kaapland geword met my kantoor op Kimberley. Later is ek terug Durban toe in dieselfde hoedanigheid. “Toe Langhendrik in 1969 met die room van die veiligheidstak saam met hom vertrek, is ek verplaas na veiligheid in Pretoria tot einde 1978, waarvan ek die laaste twee jaar veiligheidshoof was.” Op 1 Mei 1982 het hy as speurhoof by lt.genl. Kobus Visser oorgeneem. Die grootste kopseer wat hy van sy voorganger geërf het, is die moord op dr. Robert Smit en sy vrou op Springs en die Krugersdorpse-tonnelroof. “Die polisie sal baie bly wees as ons veral die moorde op dr. Smithulle kan oplos, maar dat dit sal gebeur, lyk maar skraal.” Vir genl. Zietsman is die André Stander-saga ‘n hartseerverhaal. “Hy was ‘n offisier en ‘n kollega, sy vader was ‘n generaal in die polisie en dit is altyd ‘n hartseerstorie as ‘n kollega die spoor byster raak. Dit voel asof hy verraad gepleeg het teenoor ‘n ineengeweefde gemeenskap. ‘n Professionele polisieman wat werklik omgee vir die Mag, word diep geraak deur sulke dinge. Dit moet nie gebeur nie.” Een van die sake wat die generaal, bekend as die “krombeen-generaal”, altyd sal bybly is die voortvlugtige Fanie Jacobs wat deur polisiemanne in ‘n huis in Germiston, vasgekeer en doodgeskiet is nadat hy drie mense vermoor het. “Dit is nooit lekker vir ‘n polisieman om iemand dood te skiet nie. Al is hy ‘n misdadiger, bly hy steeds ‘n mens met ‘n familie.” Die koeëldood van mnr. Kobie Duvenhage, wat as ‘n vermeende motordief aangesien is, is volgens die generaal die ongelukkigste voorval in (Continued on page 79)

Hy het in 1957 die offisierseksamen geslaag, NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued from page 78)

die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Polisie. Goeie verhoudinge tussen die pers en die polisie is vir hom uiters belangrik en absoluut noodsaaklik. “Koerante is net so verantwoordelik vir die bekamping van misdaad as die polisie. Ek het baie hoë agting vir die standaard van verslaggewing in Suid-Afrika.” Oor Suid-Afrika se speurders sê genl. Zietsman: “Vir hulle wil ek beslis ‘n veertjie in die hoed druk. Hulle is blerrie goed en staan geen halwe tree terug vir enige speurtak in die ganse wêreld nie.” Sy vrou, Hester, het hy in Durban ontmoet. Hulle is in 1951 getroud. ‘n Seun en twee dogters is in Durban gebore en ‘n laatlammetjie in Johannesburg. “Geeneen van hulle volg in my voetspore nie,” se hy met effense heimwee.

besonders in gedagte nie, solank ek net nie weer vir ‘n baas hoef te gaan werk nie,” sê die vriendelike generaal en neem afskeid.” Hoe goed onthou ek tog nie die dag toe die artikel in die koerant verskyn het nie! Ek was in Vryheid, waar ek verslag gedoen het oor ‘n hofsaak, toe die telefoon in my hotelkamer die aand laat lui. Dit was genl. Zietsman! “Sjoe mens, baie dankie, dit is beslis een van die lekkerste artikels wat nog ooit oor my geskryf is. Lyk my ek het jou goed geleer,” het hy gesê en heerlik uit sy maag uit gelag. Aan die einde van die gesprek het hy gesê sodra ek terug by die huis is, moet ek deurkom na sy kantoor, dan gaan ons middagete eet voor hy uit die polisie uitgaan. Die middagete het ons in ‘n restaurant wat destyds oorkant Wachthuis was, geëet waar ons ure lank gesit en kuier het. Sarie van Niekerk

“Na 31 Mei aanvaar ek ‘n ander amp met niks

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Die ‘gekaapte’ SAP-gedenkteken Mev Quarta Pretorius, Rina Steenkamp en HBH Inleiding Een van Nongqai se korrespondente, dr Jan Jooste woon in Heilbron. Onlangs het hy by Nongqai kom kennis maak en mnr Els—’n broer van Quarta Pretorius saam gebring. Quarta is die kuratrise van die Heilbron-museum en ook verbonde aan die Vegkop-museum. Quarta het my toe per WhatsApp gekontak en onder andere ’n aantal foto’s en artikels gestuur ook ’n foto van Rina Steenkamp, oudlid van die SA Polisie, by ’n Heymans-hoeksteen. Ek ken vir Rina van die SA Polisie en toe lê ons familie uit! Ons stam van dieselfde Heymansstamvader af en ons is ook familie via die Prinsloo’s van Bruintjieshoogte. Ons was nie bewus van ons familieband nie. Haar skoonvader wyle genl Steenkamp was my afdelingsbevelvoerder in Durban en later was by die BO van die veiligheidstak. Mev Pretorius se ander broer, mnr Johan Els, was een van die argitekte wat die SAPgedenkteken ontwerp het. Die trappe van die SAP-gedenkteken kom van hul plaas “Uitkyk”. Hulle het twee ander plase t.w. “Rusfontyn” (sic) en “Mascot”. Rina Steenkamp op Rusfontein

“Ek is op Hennenman gebore, waar ek in 1971 gematrikuleer het. My droom was om joernalis te word en daarom het ek Kommunikasiekunde aan die UOVS gaan studeer. Beursverpligtinge het my egter gedwing om ná die verwerwing van my graad agtien maande vir 'n staatsdepartement te werk. Ek het op die SAP besluit op aanbeveling van my aanstaande skoonpa, die latere generaal Frans Steenkamp.

Rina Steenkamp het by Quarta Pretorius besoek afgelê en hulle het die plaas Rusfontein besoek. Hier is twee foto’s wat Quarta vir my gestuur het—een verskyn bo en die ander een bo regs.

Na my basiese opleiding in 1975 is ek getroud en het ons Pretoria toe verhuis. Veiligheidshoofkantoor was my eerste werksplek maar ek is later oorgeplaas na die Noord-Transvaal-tak in die Kompol-gebou. Dis waar ek was toe my

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 81)

(Continued from page 80)

beursverpligtinge afgelos is, maar die werk was so interessant dat ek besluit het om te bly. Die polisie het egter nooit 'n ernstige loopbaan geword nie, onder andere omdat ek drie kinders gehad het. Oor 'n periode van nege jaar was ek vier keer in en uit die Mag en het as 'n adjudantoffisier geëindig. My ondervinding oor daardie tyd was gevarieer: 'n sekondering aan NI, aanklaer op 'n klein dorp, Veiligheidshoofkantoor tydens die Noodtoestand, skakelbeampte by Openbare Betrekkinge.

Gaboen. Daarna was ek elf jaar kantoorbestuurder van ons regspraktyk op Franschhoek. Uiteindelik het ons vir amper 'n dekade in Panama gewoon. Nou is ek terug in SA met my basis die Kaap, maar ek spandeer meeste van my tyd by my kinders wat in Engeland, Amerika en in België woon. My belangstellings is reis, genealogie en skryf. Vriendelike groete Rina Steenkamp gebore Prinsloo”

As die vrou van 'n diplomaat het ek lang periodes in die buiteland deurgebring - die VK, Frankryk en

Die gekaapte SAP-gedenkteken: Quarta

Pretorius

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Quarta Pretorius met kleinkinders, Azel & Johan Bergh. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Quarta Pretorius, met haar dogter Elzet Bergh en kleindogter Azel Bergh op die trappe wat van hul plaas afkomstig is

Johan & Azel Bergh (Quarta se kleinkinders). Let op die SAP-kenteken is vervang met die nuwe SAPS-kenteken! NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Toe die gedenkteken nog in SAP besit was. Ten spyte dat die gedenkteken verskeie SAP besonderhede vervat wat â&#x20AC;&#x2DC;eienaarskapâ&#x20AC;&#x2122; bewys, het die SAPS ons monument gekaap en ons kenteken verwyder! Lees onderstaande

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

COIN: GOLDEN RULE Dennis Delport The Editor Nongqai 8 January 2021 Please see attached article and photo. I would like to further submit the following at a later date. •

How a Mossel Bay fishing boat during WWII was paid with fake British Ponds.

•

How I came face to face in 1966 at Cradock with a WWII German Spy.

•

How I nearly awarded Andre Stander a second medal in 1971.

•

My 1968 Vic Falls SAP Border Duty experiences.

Dennis Delport

Golden Rule No. 1 The No.1 Golden Rule when doing your Border Duty in the bush, is the following: # Where you go your rifle goes with you. # It would be a personal embarrassment if the enemy caught you with your pants down on your knees or being shot while using the toilet. As a Section Sergeant I became an experienced toilet-installer. I became a qualified “Lavitrician” and our section could brag that the toilet which was installed at the SAP base camp in the Chiwori game reserve had the best scenic view at sunset overlooking the Zambezi river. On the photo is Constable Bobby Naude doing his toilet patrol. Dennis Delport.

1968: ‘Vic Falls’: Strafpatrollie.

Kaalgat

swem:

In 1968 was die HK SA Polisie basis Sprayview by Vic Falls onder bevel van majoor Karools Mouton. Op ‘n dag stuur hy vier konstabels om ‘n Land Rover voertuig te laat was. Hulle bly te lank weg en hy gaan toe ondersoek instel. Tot sy ontnugtering in die omgewing van Dr Livingstone se standbeeld vind hy die vier konstabels waar hulle kaalgat ses voet ver induik en 12 voet oor ‘n klip plaat swem waar ‘n ander konstabel vir veiligheid hulle met ‘n riet ingewag het. Die vloei van die magtige Zambezi was laag en as daar iets sou verkeerd gegaan het kon daardie persoon oor die ‘Vic Falls’ gestort het. Die manne was net gelukkige dat daar geen toeriste was nie. Daardie Saterdag middag is hulle met ‘n “fullpack” op ‘n strafpatrollie gestuur om vanaf die HK basis na “OP 19” te loop wat aan die oewer van die Zambezi rivier geleë was. Dit was meer straf vir hulle om die Saterdagaand se braai te mis met die groot steaks wat die Rhodesiërs voorsien het. Die manne in die kamp het bymekaar gekom om te sing. Een van die sang nommers wat ek kon onthou was: “Ole Kenneth Kaunda king of all of Zambia Who went to see the Queenie and to tell her old Smithy didn’t care Ole-Ole Kenneth Kaunda king of all of Zambia” Die Majoor se hart het sag raak en ek word versoek 12 biere na die vier konstabels te neem. (Continued on page 91)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued from page 90)

In die sterk skemer het ‘n Land Rover my by “OP 19” afgelaai. Toe ek die manne sien vra ek hulle: “Wat is fout ?” “Sersant ons was amper dood “ Hulle rapporteer aan my dat hulle in ‘n trop olifante vasgeloop het wat vanuit Botswana afkomstig was. Hulle het in alle rigtings gespaander en ontslae geraak van hulle rug- en mediese sakke asook gewere om van die olifante weg te kom. Met komplimente van die Majoor word 12 biere aangebied om die senuwees te kalmeer. Dit was vet op die vuur. Hulle was hewig ontsteld. Hulle sȇ toe: “Sersant as ons die Majoor vanaand sien, ons sweer ons sal hom skiet en jy kan die flippen bier in die rivier gooi!” Om die vrede te bewaar het ek die 12 biere in die Zambezirivier gegooi. Dennis Delport 44786E Sersant

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Nr 16691 AO J. DELPORT Dennis Delport

Die Swart mamba is in Port Shepstone se sentrale gebied in ‘n sink motorhuis langs Hafajee se Kafee. ‘n Indiër het hom kom roep: “Master Master there is a big snake.” Die slang was binne in ‘n hout vat en toe hulle ‘n kalksak verwyder het hy met .410 haelgeweer die mamba in die stert geskiet. Met die 2de skoot is die mamba se nek afgeskiet. ‘n Groen mamba is ook in die Poskantoor heining geskiet. Wyle AO Delport het in Oos-Londen by die polisie aangesluit. In 1935 Opleiding by die S.A Polisie-depot. By Cato Manor / Harding / Port Shepstone vir 13jaar. Hy was anti-Brits en het nie aan die oorlog deelgeneem nie. Hy het ‘n eksamen na 2de klas sersant geskryf maar die Jan Smuts-regering het sy rang teruggehou. Na die 1947-onluste waar die Zoeloes die Indiërs doodgemaak het en gedurende die tyd het hy op die sypaadjie geslaap voor Durban Sentraal polisie stasie. Hy het weer ‘n eksamen geskryf na 1ste klas sersant en 13de gekom. Na my Ma se dood was hy 3 jaar in Oos-Londen. Weens my gesondheid (asma) is hy tydelik vir 6 maande na Burgersdorp verplaas. Daarna as stasiebevelvoerder en staatsaanklaer in Molteno. Met sy bevordering na Adj-Off is hy na Oudtshoorn verplaas. By ‘n NP politieke feesviering in Queenstown op die lughawe, terwyl ons vir die VIP gaste gewag het, het hy vir mnr Loots die nuwe LV en later speaker van die parlement sy vertoë-brief oorhandig. Na ‘n jaar op Oudtshoorn het hy vanuit die parlement sy verplasing na Cradock gekry. Hy het op meriete ‘n vry bevordering na luitenant ontvang, sy gesondheid het versleg en hy kon nie die medies slaag nie. Hy het sy eie dood voorspel en gesê hy sal die 3de Adj. Off wees wat sal sterf. Na twee weke op die ouderdom van 52 jaar het hy ‘n angina hartaanval gehad en is op 29 Sept. 1966 oorlede. Hy is met militêre eerbewys in OosLonden begrawe.

Vertellings: No 8713 konst S Bosch Blaai asb. oor vir hierdie insette NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

NONGQAI TRUST DOELEINDES VAN DIE TRUST

PURPOSE OF THE TRUST

Die doel van die Trust is om ten behoewe van enige persoon (of hul families) wat sorg, berading en ondersteuning nodig het ten opsigte van post-traumatiese stres; sielkundige ondersteuning; sorg en behandeling, of fisiese besering wat hy of sy opgedoen het as gevolg van sodanige persoon se betrokkenheid by misdaadvoorkoming, misdaadbekamping of blootstelling aan misdaadbestryding of verwante optrede, of voormalige lede van die SuidAfrikaanse Polisiemag.

The purpose of the Trust is to act on behalf of any person (or their families) who need care, counselling and support due to post-traumatic stress; psychological support; care and treatment, or physical injury that he or she has suffered as a result of their involvement in crime prevention, combating crime or exposure to the combating of crime or related actions, or former members of the South African Police force.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

100

Johannesburg ZARP’s ready for Action at Abraham’s Kraal

Hoofkommissaris GPJJ van Niekerk (voormalige president van Stellaland) en sy kleinseun (destyds bewaarder) Steyn Kruger Slabbert

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

101

REGSPLEGING: TOWNSHIP

STRAF

Brig Fanie Bouwer (WP)

DIE

Die swart outjie moes ons bietjie help met swaar werk. Toe ons klaar is laatmiddag, vat ek hom met my bakkie na sy woonbuurt oorkant die ingangsrobot. Op pad gesels ons lekker in isiXhosa. Ek kom agter my woordeskat het soos die jare aanstap, effens minder geraak. Nietemin, ons gesels ook oor Umtata waar hy groot geword het en waar ek ook my loopbaan begin het. Hy het nog nie 'n vrou gelobola nie. Hy sê hy bly in 'n gehuggie wat hy self aanmekaar getimmer het. Hy sê werk is skaars. Ek beaam dit. Ek vra of die skelms al by sy gehuggie ingebreek het? Hy sê nog nooit, en dat dit ook nie sal gebeur nie. Ek is verbaas oor hierdie stelling van hom, en vra hoe so? Hy vertel dat hulle 'n fluitjiestelsel het. Die fluitjie word 'n "mpempe" genoem.

Hy verduidelik toe verder en sê dat as iemand inbreek of steel en jy hoor dit of sien die skelm, dan blaas jy op die fluitjie. Dit is dan die teken vir die omliggende inwoners dat hulle moet kom help. Hy sê die samewerking is uitstekend. Hy sê só 'n skelm kom nie maklik weg nie. Op my vraag of hulle die verdagte aan die polisie oorhandig of eerder self afstof? Hy kyk my met verbasing aan. Nee, sê hy, sonder enige sweem van skuld- of morele skuldgevoel: "Ons mors nie tyd met die polisie nie; ons slaan hom dood. Net daar waar hy ingehaal word. Dit is nie net vir afstof nie". Maar hy sê dit gebeur nie baie nie, want die mense weet wat die gevolge is as jy in hulle gemeenskap misdaad pleeg. Duidelik werk die stelsel goed. Of so klink dit altans. Mense en kulture verskil. Maar ek sal nie hierdie strafmetodiek aan ons gemeenskap en plaaslike buurtwag voorstel nie.

SAPS Springbok Kol Louis Langenhoven

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

102

Crime Index by City 2021

Ref: https://www.numbeo.com/crime/rankings.jsp dated 21 Jan 2021

via Col Chris van Vuuren

Rank

City

Crime Index

Safety Index

Caracas, Venezuela

84.68

15.32

Port Moresby, Papua New Guinea

82.04

17.96

Pretoria, South Africa

81.94

18.06

Durban, South Africa

80.84

19.16

Johannesburg, South Africa

80.65

19.35

San Pedro Sula, Honduras

80.04

19.96

Pietermaritzburg, South Africa

79.73

20.27

Natal, Brazil

79.21

20.79

Fortaleza, Brazil

78.16

21.84

Rio de Janeiro, Brazil

77.52

22.48

Recife, Brazil

76.09

23.91

Kabul, Afghanistan

76.06

23.94

Salvador, Brazil

75.93

24.07

Port Elizabeth, South Africa

75.92

24.08

Porto Alegre, Brazil

75.02

24.98

Port of Spain, Trinidad And Tobago

74.86

25.14

Memphis, TN, United States

74.81

25.19

Baltimore, MD, United States

74.61

25.39

Cape Town, South Africa

73.78

26.22

Detroit, MI, United States

73.47

26.53

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

103

Onder redaksie van Frans Bedford-Visser

S.A. Spoorwegpolisie Sake, verhale en staaltjies Brigadier Ronnie Beyl

Suidwes Staaltjies en Verhale “Die dominee as Bevelvoerende Offisier”

na Otjiwarongo vergesel. Die Kommissaris wou toe by my weet waarom ek bevordering na

Majoor Awie van Niekerk het later ŉ luitenant kolonel geword. Hy het opdrag gegee dat wanneer ŉ Posbevelvoerder op ‘n buitestasie afgelos moes word, ek gestuur moes word. Na sy aftrede was hy deur luitenant kolonel G.P.(Gerrie) Pretorius opgevolg. Hy was ŉ rustige en saggeaarde persoon en gou het ons hom die bynaam van “Dominee” gegee. Voordat ek nog ŉ sersant was, het ek in opdrag van kolonel Pretorius, ook in die Posbevelvoerders pos te Gobabis, Otjiwarongo, Tsumeb en Mariental, afgelos. Ek was vir ŉ kort rukkie ŉ sersant op Nelspruit voordat ek op versoek van kolonel Pretorius na Otjiwarongo verplaas was en in minder as ŉ jaar daarna het ek die adjudant offisier eksamen geslaag. Ek het eers rond gebel om vas te stel wie my seniors op die bepaalde stasies was en watter van hulle reeds lank vir ŉ bepaalde pos gewag het, wanneer ek nominasies vir ŉ bepaalde pos ontvang het. Ek het derhalwe die nominasie slegs vir daardie poste aanvaar wat ek geweet het ek nie sal kry nie. Op hierdie manier het ek langer op Otjiwarongo gebly. Die destydse Kommissaris, luitenant generaal Pieter Smith, het kolonel Pretorius op ŉ besoek

Brigadier R.J. Beyl, bekend aan almal as Ronnie of “Papa” Beyl. Foto: Ronnie Beyl versameling.

adjudant offisier geweier het. Ek was toe kamtig vreeslik verbaas en wou weet wie die

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 105)

104

(Continued from page 104)

Kommissaris dan nou so foutiewelik ingelig het. Ek het al die poste waarvoor ek nominasies aanvaar het aan hom voorgelê. My argument was dat ek nooit ŉ nominasie geweier het nie, maar dat dit die Kommissaris se besluit was om my nie in daardie poste aan te stel nie. Generaal Smith wou toe by my weet of dit sy skuld was dat ek nog nie bevorder was nie, waarop ek gesê het dat dit vir my so voorgekom het. Hierop het hy geantwoord: “Jongman, ek het baie adjudant offisier poste in Johannesburg en op Jan Smuts-lughawe.” Hierop het ek hom meegedeel dat ek nie ŉ prostituut was wat sommer in enige bed kon slaap nie. My opdonner was toe nie ver van my af nie. Intussen kon ek langer in Otjiwarongo aanbly. Ek was toe aangewend om die adjudant offisiere van Windhoek en Walvisbaai af te los wanneer hulle met vakansie was. (Weitsche Fourie) Petisie teen die Bevelvoerende Offisier. Brigadier Morris Gilbert was in 1981 vanaf Hoofkantoor in Johannesburg na Windhoek as Bevelvoerende offisier verplaas. Hy was die trotse eienaar van ŉ 1976 Ford Taunus 20M motor toe hy in Windhoek aangekom het. Op die oog af was die Taunus nog baie netjies en volgens hom die beste motor op die pad. Hy en sy goeie gade het met hul jaarlikse verlof Republiek toe gegaan nadat hy ŉ ruk lank in Windhoek was. Hy het my gevra indien ek bereid sou wees om hulle met die Taunus na J.G. Strydomlughawe te neem. Hy het self na die lughawe bestuur omdat hy so heilig op die motor was. Met die terugreis na Windhoek het ek ontdek ek dat die remme van die Taunus nie te waffers was nie. As die rem pedaal hard ingetrap was, het die motor na links geswenk. Hulle het na ongeveer drie weke vanuit Johannesburg teruggekeer en ek moes hulle weer by die lughawe gaan haal soos afgespreek. Met die heenreis het ek weer tot die besef gekom dat die motor na links swenk wanneer die rem getrap was. Ons was in die motor tydens die terugreis en die brigadier het self bestuur. Ek het my kommer oor die remme uitgespreek, maar hy het my gemaak verstaan dat ek nie die motor verstaan het nie. Hy het my verseker dat hy en die motor mekaar goed verstaan het. Daar was volgens hom op aarde niks met die motor verkeerd nie.

Die Dinsdagoggend op kantoor het ek ŉ brief getik met die volgende strekking op ŉ amptelike briefhoof. “Ons as lede van die S.A. Spoorwegpolisie is van oordeel dat u huidige motor, naamlik die 1976 Ford Taunus 20M, nie u status as Bevelvoerende Offisier van die S.A. Spoorwegpolisie komplimenteer nie. Die Bevelvoerders van die SAP en die SAW ry elkeen met ŉ duur Duitse motor en, indien u nie daarvan bewus is nie, praat die ondergeskiktes van die onderskeie magte juis oor watter tipe voertuie hulle bevelvoerders ry. Ons moet dan verleë noem dat ons bevelvoerder met ŉ Ford Taunus 20M ry.” Al die personeel in die Afdelingshoofkantoor het die brief as ŉ petisie onderteken. Ongemerk het ek die petisie tussen die ander korrespondensie, wat brigadier Gilbert soggens met die offisiere bespreek het, geplaas. Hy het elkeen van die korrespondensie stukke hanteer soos 36 wat hulle op mekaar gevolg het. Ewe skielik het sy gesig vertrek van verbasing. Hy het verleë die brief eenkant toe geskuif en het die volgende brief om te hanteer, opgeneem.

Nadat hy al die korrespondensie hanteer het, met uitsondering van die betrokke petisie, het die junior offisiere opdrag gekry om die koffie te skink. Soos een man wou al die offisiere by hom weet waarom hy nie die brief wat daar eenkant lê, met hulle bespreek het nie. Hy het probeer verduidelik dat hy eers na die saak wou kyk, maar die offisiere het daarop aangedring dat hy dit dadelik met hulle moes bespreek. “Word ons dan nie vertrou nie?” was as motivering gebruik. Hy was duidelik in ŉ hoek vasgekeer en skaamskaam het hy die inhoud van die brief aan die offisiere voorgehou. Almal was kwansuis verbaas oor die inhoud van die brief. Hy het na my kant toe gedraai en my vierkantig in die oë gekyk met die woorde: “Ron, jou bliksem, dit kan net jy wees. Jy is die een wat oor die remme gekla het; dit ís jy.” Ek het dit erken en hom getroos met die woorde dat die inhoud van die brief nie vergesog was nie. Ek was intussen na Slagboom verplaas en het, met een van my besoeke aan die manne op die grens, by sy kantoor in Windhoek aangedoen. Terwyl ek onderweg na sy kantoor was, het brigadier Morris met ŉ splinternuwe Mercedes Benz 200 daar aangery gekom. Ek was nie bietjie trots op sy nuwe motor wat nou

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 106)

105

(Continued from page 105)

by sy status gepas het nie. Tydens die gebruiklike byeenkoms in die B.O. se kantoor het ek melding gemaak van die nuwe motor en dat die personeel nou baie trots op hulle bevelvoerder kon wees. Vinnig was ek reggehelp; niks het eintlik sedert my vertrek vanaf Windhoek verander nie. Hy het gehoor dat ek die betrokke dag in Windhoek sou aankom en vir dié geleentheid hy het spesiaal met die Merc werk toe gery. Hulle noem toe dat hulle die Merc miskien op twee vorige geleenthede gesien het; dié word in die motorhuis by die huis geparkeer en verder ry die brigadier die wêreld vol met sy 1976 Ford Taunus 20M waarvoor hy so lief was. (RB) “Die goedhartige polisieman” Terwyl ek op Otjiwarongo gestasioneer was, was ek en die manne van die S.A. Polisie groot

gemaak daarvoor dat, indien enige wild ŉ ongeluk op ŉ openbare pad veroorsaak het, die Staat vir die skade verantwoordelik was. Dit het dikwels gebeur dat wanneer ŉ koedoetjie sy lewe in die pad met ŉ koeël verloor het, die “Bokwagters” vinnig was om die jagter daarvan aan te kla dat hy ŉ koedoe, wat aan die Staat behoort, geskiet het. Maar wanneer ŉ koedoe in ŉ motor vasgespring het, het die Staat geen verantwoordelikheid vir die skade aanvaar nie. Hierdie regsargument het daartoe gelei dat baie polisiemanne nou nie juis uit hul pad gegaan het om die Staat se koedoetjies op te pas nie en die ou takie was maar aan die “Bokwagters” oorgelaat. Ek moet darem erken dat ek en my vriende in die SAP ook van tyd tot tyd ons beskeie deeltjie bygedra het om die openbare pad koedoe- en ongeluk vry te hou. Die onbaatsugtige taak wat ek uitgevoer het om die pad en die treinspoor koedoe vry te laat, het ongelukkig daartoe bygedra ek soms deur oningeligte persone as ŉ wilddief gebrandmerk was. Tot vandag toe nog worstel ek met die gedagte dat ŉ man met sulke edele motiewe van sulke booshede beskuldig kon word. Terwyl ek as luitenant die Streekoffisier op Upington was, het minister Chris Heunis, op ŉ jag uitstappie saam met parlementslede, ‘n besoek aan Upington gebring. Voordat die Minister en sy geselskap op die jagtog vertrek het, het hy eers sy wapen ingeskiet. Ek weet nie of die probleem by die geweer of by die skut gelê het nie, maar hy kon nie die teiken raakskiet nie.

Hy het by die Bevelvoerder van die S.A. Weermag op Upington vir hulp aangeklop en dié het hom na my verwys. Ek het ŉ ander teleskoop op die Minister se geweer gemonteer waarna hy toe, onder luide toejuiging van die parlementslede, die teiken ŉ paar keer kon raakskiet. Wietsche Fourie—Die goedhartige polisieman! Foto: Wietsche Fourie versameling.

vriende - soos dit op ŉ plattelandse dorpie gehoort het. In Suidwes het die Jagordonnansie voorsiening gemaak dat, indien ŉ boer se vee op ŉ openbare pad met ŉ voertuig in ‘n botsing betrokke was, die boer vir die beserings aan die insittendes en die skade aan die voertuig verantwoordelik gehou was. Die ordonnansie het ook voorsiening

Na afloop van die jagtog moes ek die Minister na die lughawe neem. Onderweg daarheen vertel hy my dat hy aanvanklik skepties was om vir my om hulp met sy geweer te nader want hy was meegedeel dat ek eintlik ŉ wilddief was. Die Minister, wat op daardie stadium my Parlementêre baas was, moes vinnig reggehelp word en daarom het ek vir hom gesê: “Nee, 37 Minister, dit is maar omdat ek so ŉ goedhartige man is dat die manne sulke kwaadwillige

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 107)

106

(Continued from page 106)

uitlatings oor my maak.” Ek het aan die Minister verduidelik dat my goedhartigheid gemaak het dat ek nie by ŉ koedoe, wat sy kop langs die pad geswaai en ŉ saamry geleentheid gesoek het, verby kon ry nie. Dan het ek stilgehou, hom agter in die patrolliewa gelaai en hom ŉ saamry geleentheid na waarheen ek op pad was, gegee. Nie van oneerlikheid nie, maar net van goedhartigheid.

Stapelberg se uitspraak het soos volg verloop: “Konstabel Fourie ek bevind jou skuldig soos aangekla, verstaan jy?. Ek beboet jou met Vy…… Vy…….Vy……Vy…….”, Beatle het nie geweet wat hom gaan tref nie en hy het baie bekommerd gevra: “Is dit vyf, vyftig of vyf en vyftig, Luitenant?” “F*#k jou man!” was hy toegesnou, “dit is vyf Rand…verstaan jy?” (Tjaka Neethling)

Ons was al by die lughawe toe Oom Chris nog geskater het van die lag oor my goedhartigheid. Hierna het die Minister ŉ punt daarvan gemaak om elke keer wanneer hy een van ons generaals raakgeloop het, aan hom te vra hoe dit met my gegaan het en dan het hy die verhaal van die goedhartigheid aan hulle oorvertel. Hy het dan gevra dat hulle sy groete aan my moes oordra wanneer hulle my gesien of van my gehoor het. By ŉ geleentheid het luitenant generaal Robbertze my geskakel en gemeld dat hy die Minister in die Kaap raakgeloop het en dat hy hom versoek het om sy groete aan my oor te dra. Die generaal het duidelik ongeërg aan my gesê dat ek die minister moes skakel en hom moes meedeel dat hy, wat generaal Robbertze is, nie sy boodskapper was nie. Ewe kordaat het ek geantwoord dat, aangesien hy wat die generaal is, die Minister meer as ek te siene kry, moes hy die boodskap sommer self aan hom oordra. Ek twyfel of die generaal wel die boodskap aan die Minister oorgedra het. (Wietsche Fourie)

Tjaka Neethling—Hy was ’n goeie agsteman en het vir die destydse SWA provinsialespan rugby gespeel. Foto en kommentaar: Wietsche Fourie

“Die luitenant wat “dubble clutch”

In die laat sestiger jare was bevordering in die offisiersrange maar stadig. Wanneer dit jou beurt was om bevorder te word, was jy nie baie kieskeurig oor waarheen Hoofkantoor jou gestuur het nie. Selfs bevordering buite die Republiek van Suid Afrika na Windhoek was goed genoeg. So gebeur dit dat luitenant G.S.C. Stapelberg vanaf Johannesburg na Windhoek verplaas was. Die offisier was nie aan die lede in Windhoek bekend nie. Hy het, veral as hy opgewonde geraak het, ietwat gehakkel en na die voltooiing van die sin gesê: “verstaan jy?”. So moes konstabel Beatle Fourie, tydens ‘n tugverhoor, voor luitenant Stapelberg verskyn. Na die aanhoor van die getuies was Beatle Fourie skuldig bevind aan die aanklagtes wat teen hom ingebring was. Luitenant NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

107

REMINISCENCES OF A RAILWAYS POLICEMAN by Keith Blake

Keith Blake

THE WHEEL TURNS: POLICE STORY. We all know this saying and it's meaning in other words it is similar to having revenge, but this plays out as a reward for wrongs done or said. Now in my police career I had met lots of different security companies performing different roles for a while or a season depending on their contracts or performance. Now the story I am about to tell goes about a supervisor an ex policeman with a big attitude. He did not greet, nor spoke to me, as if he had a dislike in me and if we had to speak, one could pick up the arrogance, but as with fishing the fish is caught on the right tide and bait. and of course patience. Now this arrogant supervisor's security company had one massive task to look after the thousands upon thousands of bags of 50 kg rice bags being offloaded from a ship onto H and J quayside. There had been arrests of persons stealing rice or rice bags being found hidden in toilets on the quays. Now one night shift a taxi driver told me that two security guards wanted him to take bags of the

rice they were guarding to be sold to a buyer in Brooklyn. This was the security guards of the arrogant supervisor. I told the taxi to play along and also on what route to take through Paarden Island industrial area. I arrange for my members, who are on Facebook but will leave out their names, to go and wait in Paarden Island as I wanted an arrest OUTSIDE the harbour to make a solid case. Well all my plans in place and now as in fishing waiting to hook the fish in the mouth. After a while I received a radio call the one security officer was arrested and bags of rice was found in the taxi's boot. I told my colleagues to bring the security and the taxi to the quayside where we arrested a second shocked security officer involved in the theft. I then told the charge office to contact the security company's control room and to request their supervisor to come to J/H quayside as I have a problem and yes, the arrogant supervisor arrived, and on seeing his two fully uniformed officers in handcuffs demanded the hand cuffs be taken off his two officers wrists. This is where the wheel his wheels came off and I told him, that these hand cuffs will stay on as we have arrested two thieves, two criminals for stealing rice they were suppose to guard. With no further words, with an superior attitude we left for the charge office. The supervisor gave me a look and grabbed his radio to give feedback to his control. A little while later the supervisor came to my office and politely asked me what the whole procedure will be and I told him. He then politely asked me if he could remove all their security company's insignia from his two security officers as this will not look good at all in the cells and in an open courtroom.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Now here was my revenge, here was my big payback and I said the following: "JA MENEER JY MAG MAAR DIE RANG TEKENS VERWYDER. EK STEM SAAM MET U DIT SAL NIE GOED LYK IN DIE HOF NIE." BUBBLEGUM BUST. There are some things that used to be so popular years ago but slowly moves into almost extinction without much notification. One of these items is Chappies bubblegum. This bubblegum was chewed and puffed out in all manner of ways but it also made us intelligent because of the DID YOU KNOW information in the inside of the wrapping. Many years ago as a member of the S.A. Railways Police at Table Bay Harbour I had a part in the Bubblegum bust because of my sons Jacky and Morne. Let me explain the story. One afternoon when I arrived home my two young sons came chewing into the house and they had this bag of large unknown brand bubblegum sweets. They told me that their friends around the corner gave it to them and that they had lots of this bubblegum. I went to a meeting the next day with the harbour captain and then I heard during tea time the people talking about a container of bubble gum. I on further enquiries found out that a container of bubblegum had broken during offloading and bubblegum was lying all over the quayside at Ben Schoeman Harbour. This lead to persons picking up this bounty in large quantities and taking it for themselves and when I was shown a sample it was the same brand my sons had been given by their friends. The Truck Theft unit then did an investigation and apparently this bubblegum was recovered at shops. food fairs and church bazaars.

108

DIE SPEURDER deur Johan de Jager HOOFSTUK 26 KRIMPENDE BILTONG Die Taakmag was opdrag gegee om spesiale dienste in Suidwes-Afrika te verrig. Ons basisstasie was geïdentifiseer as Otjiwarongo Spoorwegstasie. Die woonkwartiere was spoorwegrytuie en ons het in ‘weelde’ gewoon en geleef.

Stasiemeester se gebou geloop. Skielik, uit die bloute, het ek iemand opgewonde hoor skree: “Johan de Jager, is dit jy?” Ons het almal vasgesteek en omgekyk. Die volgende oomblik het die persoon op my afgestorm en ons het mekaar omhels! Die ander lede het met afsku op hulle gesigte toegekyk (ook die Offisier, Lt. Piek) hoe ’n rangeerder vol tatoeëermerke, met langhare in ‘n ‘ponytail’ en ‘n oorbel, een van hulle lede omhels! Ek het die persoon, Tony, aan al die ander lede voorgestel en verduidelik dat hy afkomstig is van Blaney Stasie, wat deel van my wyk naby King William’s Town was. Ek het hulle ook meegedeel dat hy reeds baie jare aan my bekend was. Tony se uiterlike voorkoms was die teenoorgestelde van sy innerlike. In sy jeugjare was hy maar ’n rowwe “Jack”. Hy was ’n weerdergebore kind van God,

het skepties vir my toestemming verleen om by Tony en sy gesin te gaan eet! Mensig, was ek op die hande gedra! Amper soos die verlore seun in die Bybel. Die kos was van die hoogste standaard en in oorvloed! Die huis was “spotless” en ek was soos een van die familie behandel.

Dit was onomwonde aan my gestel dat hulle nie gaan toelaat dat ek “army” kos eet nie, en ek sou elke aand wat ek by die basis was, daar eet. Moeilik man, baie moeilik. Die Suidwesters is ongelooflike gasvrye mense en aanvaar nie nee vir ’n antwoord nie! Ons het die treine op verskillende trajekte begelei. Een gewapende taakmaglid het voor in die dieseleenheid, saam met die dieseldrywer, gereis terwyl ‘n ander gewapende taakmaglid in die kondukteurswa gery het. Ek was so bevoorreg dat al die dieseldrywers wou hê dat ek voor by hulle in die dieseleenheid moes ry! Ek was verder so bederf want elke drywer het ’n tweede kostrommel, spesiaal vir my vir die rit, gepak!

Otjiwarongo Spoorweg-stasie

Met die aankoms van die Taakmag by die stasie, het ’n paar van die lede op die peron in die rigting van die

en waarlik ’n lewende, sprekende voorbeeld vir alle ware Christene. Ek was net daar en dan genooi om die aand by hulle te eet en Lt. Piek NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Die groot bederf het egter nie daar nie gestop nie. Tony se dogtertjie het my geroep en gesê dat haar ma al my vuil wasgoed wou hê. Ek moes ook nie tyd mors nie, want dit was wasdag! (Ek was of stryk nooit wasgoed tydens die spesiale dienste tydperk nie!) Ek het Tony tydens ’n gesprek (Vervolg op bladsy 110)

109

(Vervolg van bladsy 109)

met Lt. Piek bespreek, en hom ten volle ingelig na Tony se agtergrond. Hy was aangenaam verras gewees! Terwyl ons in gesprek was, het Tony my genader, en gesê dat sy vrou spesiaal ’n lekker Duitse dis vir ons vir aandete voorberei het. Spontaan het hy ook vir Lt. Piek uitgenooi om saam met ons te

’n koedoe gratis op ’n naburige plaas kon gaan skiet. Ek is egter nie ’n jagter nie en het die aanbod van die hand gewys. Ek het hom verwittig dat indien hý egter die koedoe sou jag, ons die vleis en biltong sou waardeer. So gesê, so gedaan. Ons het een ‘helse’ groot koedoe ’n paar dae later by Tony gekry. Daar was biltong vir ’n vale gemaak en in een

gedurende die volgende paar dae, en die deel wat so vinnig ‘gekrimp’ het, het op ‘n ander plek te voorskyn gekom. Die stukke was gereeld getel, en daar was ’n opmerking gemaak dat die biltong in Suidwes-Afrika verskriklik krimp! ’n BOER MAAK ’n PLAN, MAAR ’n SPOORIE HET LANKAL EEN GEREED GEHAD!

Die stoomtrein op Otkiwarongostasie. Bron: Otjiwarongo-Express-2015.JPG (1200×766) (wikimedia.org)

kom eet. Ek het my asem opgehou en gewonder of die uitnodiging aanvaar of van die hand gewys gaan word. Die uitnodiging, tot my verligting, was aanvaar! Die ete was weereens uit die boonste rakke en was veral deur Lt. Piek geniet! Selfs sy wasgoed was ook daarna gedoen! Tony het gereël dat ek

van die pakketteafdelings van die rytuig opgehang. Ons het besluit dat die biltong eweredig tussen al die lede verdeel sou word. Daar was ’n gesprek aangehoor waarin Hoofkantoor belowe was dat ons biltong met hulle gedeel gaan word! Spoedvergadering! Planne was dringend beraam; ons biltong moes beskerm word! Die biltong het baie vinnig ‘gekrimp’ NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

110

HOOFSTUK 6 Ek dink dit was ‘n Donderdag môre vroeg in Desember toe ons in Johannesburg aankom. Al die lede is in vol uniform want ons word beskou as aan diens. Ek dink aan die aand amper ses maande gelede toe ek as rou en onervare polisieman daar weg is en beskou myself as baie gelukkig dat ek sulke deeglike opleiding gekry het. Ek was onder die indruk dat Faan dalk daar sou wees om my te ontmoet maar toe is die man wat destyds as sersant Steyn my uitrusting uitgereik het daar.

Hy vertel hy het uit die polisie bedank en werk vir SANLAM. Ons is ‘n hele klomp wat na Faan en Babs se losieshuis moet gaan. Steyn laai die eerste klomp met hulle bagasie in en vertrek na Ascotweg 119 in Bezuidenhoudstvallei waar ek vir die volgende paar jaar sou bly. Gallie Smith en ek word later in ‘n lekker ruim buitekamer geplaas- weg van die ergste verkeer in die huis. Daar is toe sowat 40 loseerders met Lionel Nuns wat die nar is. Oulike jongman wat vir die munisipaliteit van Johannes-

S.A. Spoorwegpolisieman aandiens te Johannesburg Parkstasie, 1965. Foto uit DRISA se argiewe.

burg werk. Die blyplek is seker so ses kilometer van die werk af maar die tremstop is sommer baie naby die huis en ek ry die eerste paar dae maar trem maar besef gou dis ‘n duur affêre en die trem loop ook nie altyd op die tye wat ek wil ry nie. Gallie Smit en ek onderhandel met Babs om vir ons fietse te koop en sy koop dikwiel Herculesfietse. As ek reg onthou het die fiets agt pond of sestien rand gekos. Nie baie

lank daarna nie word Gallie se fiets gesteel. Ek het steeds ‘n vermoede dat dit een of ander loseerder was maar wil eerder nie daaraan dink nie. Aan die einde van elke maand het Faan en Babs ‘n geselligheid vir die loseerders gehou. Hulle het die eetgoed verskaf en elkeen moes sy eie drinkgoed koop. Dan het daar ‘n ‘orkes’ opgedaag wat die mooiste boeremusiek gespeel (Vervolg op bladsy 112)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

111

(Vervolg van bladsy 111)

het. Dis op sulke aande wat ek erg huistoe verlang het. Ek kan onmoontlik nie oor alles wat daar gebeur het skryf nie maar gaan tog twee voorvalle noem waaroor daar al baie gelag is. In die eerste geval het een van die bure, meneer en mevrou Fine se hondjie elke aand sodra dit donker was op die losieshuis se gras kom sit en sy ding gedoen. Van die loseerders het al in die slagysters getrap en daaroor gekla. Toe leen Faan ‘n windbuks by ‘n vriend en vra my om saam met hom wag te sit en die hond dan vir eens en altyd ‘n les te leer. Dit was skaars skemer toe kom die hondjie, doen wat ons verwag het en vee sy agterpote aan die gras af. Op daardie oomblik het die windbukskoeëltjie hom iewers op die lyf getref. Hy het met ‘n moeviese lawaai laat spaander- reguit huistoe.

Minute later storm mevrou Fine daar in en skree-vra “ who hurt my doggy?”. Niemand weet van so iets nie en sy dreig om die polisie te bel. Ook nie baie lank nie toe is sersant de Wet daar. Sy broer Jesse loseer ook daar. Hy is ‘n bekende en doen so hier en daar navraag. Natuurlik weet niemand van geen sout of water. Dis toe dat Jesse ewe mooi vra ‘ Ouboet hoe lyk dit met ‘n dop?” Na ‘n stywe dop is sersant de Wet daar weg. Einde van storie. Die ander geval het voorgekom juis op ‘n aand waarop ‘n geselligheid gehou is. Jan en Faan het ‘n motor gehad wat deur albei gebruik is. Die betrokke aand het Faan die kar in die straat naby ‘n stormwateropening geparkeer. Jan. Cillie en hulle seun Jannie wat kort tevore gebore is was ook daar. Dit het jolig gegaan. Faan was ‘n perfekte gasheer wat die gaste laat skater het met sy sêgoed. Jan moes later gou huistoe gaan om iets vir die

baba te haal en het sonder om vir Faan te sê die kar gevat en gery. Die noodlot wil dit toe so hê dat Faan iets by die kafee moet gaan koop en hy wil ry. Die sleutel en die kar is weg. Hy loop na die plek waar die kar gestaan het en skree vir my “jong waar kan die kar dan wees? Ek hou hom in die duister en toe gaan lê hy so waarlik op sy maag en kyk in die stormwatergat af en sê ‘ nee, hy is ook nie hier nie”. Om te sê almal het vir hom gelag is oorbodig. Met my werk in Kaserne het dit baie goed gegaan. Ek het dit geniet en gou vriende gemaak met van die laaimeesters en ander personeel. Maar die rondediens was maar steeds eentonig en wanneer ek ‘n lid by ‘n hek moes aflos was dit ‘n welkome verandering. Uit die bloute is ek in die aanklagkantoor gepos met die einste Daisy van Gend as een van die aanklagkantoorsersante. Ek gee erkenning vir alles wat ek van hom geleer het.

‘n Ander sersant saam met wie ek lekker gewerk het was sersant Eben McCarthy. Ook ‘n uiters netjies man met so ‘n potlloodstreepsnorretjie. Na my tydperk in die aanklagtekantoor is ek aangewys om kantoorure by die in-en uitgangshekke te werk waar vragte goedere in en uit is en nagesien moes word. Nie polisiewerk volgens my mening nie maar ten minste was ek elke Saterdagmiddag en Sondag vry van diens. Johannesburg, 1972. SA Spoorwegpolisevoertuig op Johannesburg Parkstasie. Foto uit DRISA se argiewe. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

By een van die hekke, destyds bekend as hek 2 het eendag ‘n (Continued on page 113)

112

(Vervolg van bladsy 112)

nare ding plaasgevind. Ek het ‘n appel geskil toe daar ‘n swartman die terrein binnekom. Ek het hom geroep om te hoor waarheen hy gaan. Heel vriendelike gesprek gehad en toe wys ek hom die mes in my hand en sê dis met sulke messe dat tsotsi's mense doodmaak. Wat hy gedink het weet nugter maar wou seker die mes uit my hand klap maar die meslem het in die palm van sy hand ingegaan. ‘n Klein snytjie maar baie bloed. Om storie kort te maak hy het omgedraai en na Jeppe polisiestasie gegaan en ‘n klagte ingedien. Die dossier is aan die Spoorwegpolisie oorhandig en ek is aangekla. Ek het ‘n prokureur aangestel om my saak te behartig en in die hof is die saak teruggetrek. Ek het as vry man daar uitgestap. En toe kom die oomblik dat ek aangewys word om in die korrespondensiekantoor te werk. Dit was lekker om kalm en rustig daar te werk, oor etenstye pyltjies te gooi en vroeg huistoe te gaan. Konstabel Paul Nothnagel was die selfaangestelde lid in beheer van die kantoor. Hy het toe al jare diens gehad maar nooit in bevordering belanggestel nie. Op daardie stadium het ek redelik goeie rugby gespeel en ons het elke oefendag saam met sersant Jan Roos na die veld gery. Ek was gelukkig om die span wat in 1956 na Durban gereis het te haal. Ons het met 13-3 gewen. Die aand met die terugreis het die manne omtrent gekuier. Ek was ook lid van spanne wat na

Volksrust, Standerton, Pietersburg en Brits gereis het.

Konstabel Landman wat in die ongelukkekantoor werksaam was, was versot op perdewedrenne en het elke

kondig aan dat ‘n paar lede die volgende dag in ‘n korfbalwedstryd teen dames wat in die goederekantoor werk sal speel en dat ek een van die spelers is. Nou ja op daardie

‘n Spoorwegpolisieman staan wag langs die goederehek. Bron: FBV Argiewe.

Woensdag en Saterdag ‘n paar rand op die perde verwed. Een dag vertel hy vir my dat hy ‘n wenk gekry het dat ‘n sekere perd die Saterdag sal wen en raai my aan om geld te verwed. Ek weier dadelik. Hy leen by my ‘n paar rand met die belofte dat hy dit Maandag terug sal gee. Ek kom Maandagoggend by die kantoor net om te hoor dat Landman honderde rande gewen het.Hy het my nie eens ‘n sent gegee toe hy my geld teruggee nie maar het ‘n nuwe Vauxhall kar gaan koop. En middag kom hoofkonstabel du Toit die kantoor binne en NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

stadium het ek vir die spoorwegpolisie se eerste span rugby gespeel en nie lus gehad om teen vroumense te speel nie en dit nogal korfbal. Die belangrike dag breek aan. Ek weet so min van korfbal as ‘n aap van wiskunde . Al wat ek weet is dat ek ‘n seker dame moet verhoed om die bal vorentoe te neem. En dit is toe nogal ‘n aantreklike jonge dame. Dit gebeur toe so dat die bal in haar hande beland en ek op haar toesak en haar skoon uit die baan stamp dat sy eenkant in ‘n ongemaklike posisie lê. (Continued on page 114)

113

(Vervolg van bladsy 113)

Van ophelp is daar geen sprake nie en ek onthou nog daardie kyk wat ek gekry het. Na die wedstryd skud ons darem

hande en ek hoor haar naam is Margery Saunders. Daarna het ek haar maar net gesien as sy in die bus wat hulle stasie toe neem, sit. En kort voor lank het ek eintlik uitgesien na die oomblik wanneer die bus by my sou verbygaan. Dan het ek darem so effe gewaai en het sy nogal teruggewaai en het ek gedink sy is darem seker nie te kwaad oor die voorval op die korfbalbaan nie.

Dit gebeur later dat ek met dieselfde bus ry tot by Jeppestasie en vandaar ‘n trem losiesplek toe haal. Een middag is die onderste dek van die bus vol en ek gaan na die boonste

met haar hand. Al wat sy gesê het ‘ jou hand is dan yskoud”.

dek en ja die sitplek langs haar is oop. Ek vra darem of daar iemand gaan sit en toe sy negatief antwoord neem ek my kans waar en gaan sit. Vir ‘n ruk het dit so aangehou. Een middag is dit vrek koud en sy het ‘n warmjas aan. Ek vra sommer so terloops of ek maar my hand in die jas se sak kan steek en voor sy kon antwoord was my hand al in die sak saam

Seun wat my noemnaam is, genoem. Sy het by haar tannie in Newlands geloseer. Weer gaan ek die storie bietjie sny.Een middag het ek gevra of ek kan kom kuier en ja, daar het ons eintlik gekliek. Ek het so twee keer per week gaan kuier en kennis gemaak met van haar familie wat hoofsaaklik engelssprekend was.

Na ‘n week of drie se saamry het ons mekaar darem al op die naam genoem. Ek het haar Meisie genoem en sy het my

(Continued on page 115)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

114

(Vervolg van bladsy 114)

Ek wou graag ‘n speurder word maar my ouderdom of jeugdigheid het teen my getel. Ouer lede het voorkeur gekry maar ek het kort-kort ‘n aansoek ingedien om speurder te word. Een van die vereistes was dat ek ‘n rybewys moes hê en dit het ek nie gehad nie. Net na my 21ste verjaardag het ek my rybewys in Steytlerville gekry. Ek was by my ouers met vakansie en het die geleentheid benut om die rybewys te kry. Daarmee in my sak het ek weer aansoek gedoen net om te hoor daar bestaan nie vakatures nie. Iemand in ‘n senior pos wat by die rugby betrokke was het my moed ingepraat en gesê my kans sal wel kom om speurder te word. In die eerste week in Desember 1957 vra die posbevelvoerder, destyds hoofkonstabel Zwiegers of ek nog belangstel om ‘n speurder te word. Dadelik antwoord ek positief en minder as ‘n uur later meld ek by die speurderskantore by Johannesburgstasie aan. Ek het nog my uniform aan en hoofkonstabel Louis John Buck stuur my huistoe om privaatklere aan te trek. Later die middag kry ek opdrag om by ‘n sekere kantoor aan te meld. Ek gaan nie daaroor uitwei nie behalwe deur te sê een of twee van die ‘ou’ speurders het seker nie baie van my gehou nie omdat ek, soos hulle gesê het skone kind was. Toe ek vir Meisie vertel dat ek nou ‘n speurder is, was sy saam met my baie bly. Ek het nog ‘n deel van my beroepsloopbaan suksesvol bereik. Op 16 Desember word ek as speurder aangestel en

doen diens onder speurdersersant Mick Bartmann wat later hoof van Springbok Patrols en nog later Fidelity Guards geword het. My en die ander speurders in daardie kantoor se taak was om in die stad te patrolleer en ‘n oog te hou oor die afleweringsvoertuie van die spoorweë wat goedere in die stad afgelewer het. Die andere speurder was konstabel C.W.H. (Cairo) Ferreira, ‘n man wat in die tweede wêreldoorlog geveg het en dan was daar ook twee swart lede, Joseph Moya en Joseph Ngidi. Oor my tydperk as konstabel in daardie kantoor gaan ek nie meer as twee staaltjies vertel nie. Een oggend staan ek voor ‘n gebou en wag v ir ‘n ander lid. Reg voor my aan die oorkant van die straat hou ‘n aflewerinsvoertuig stil die drywer klim uit en gaan by een van die winkels in. Ek sien twee mans aangedraf kom na die voertuig toe. Die een knoop ‘n gesprek aan met die assistent wat agter op die wa sit en die ander een haal hier vlak voor my ‘n karton van die wa af en stap ewe luiters weg. Dit lyk of ek na ‘n fliek kyk maar instinktief hardloop ek oor die straat agter die man aan. Hy moes my gewaar het want hy gooi die karton van sy skouer af en daar trek hy net my kort op sy hakke. Hy hardloop later by ‘n winkel in in ‘n poging om my te ontduik maar ek is fiks en vinnige en jaag hom in die winkel rond . Ek kry kans om hom te pootjie en hy val ‘n hele vertoonrak onderstebo. Toe sit ek op hom en sit my boeie om sy polse.

Hy het toe te vertel dat hy eintlik ‘n beriggewer vir sersant Bartmann is ek hom moet los dan sal hy baie dinge vertel. Die drywer van die afleweringsvoertuig het gesien toe die knaap die karton weggooi en dit opgetel. Ons vat die dief toe sommer met die einste voertuig na my kantoor toe. Sy naam was Rooijan Cele en met ‘n ellelange rekord weens diefstal is hy vir baie jare tronk toe gestuur. In die ander geval het Joseph Ngidi en ek een middag per motor patrollie gery toe ‘n ou kalant wat aan ons bekend was ook ‘n karton van ‘n voertuig gesteel het. Hy was daarvoor bekend dat hy net nie ‘n spoorwegvoertuig se vrag met rus kon laat nie. Na ons hom in die kar gekry het was hy so kwaad hy het die deurhandvatsel afgetrap. Hy is ‘n onbepaalde vonnis opgelê wat beteken hy moes tussen elf en vyftien jaar in die tronk sit. Regter Joe Ludorf was die verhoorregter. My en Meisie se vriendskap het in ‘n ernstige verhouding oorgegaan. My ouers was erg oor haar en my familie het haar aanvaar as lid van die groter familie. Een aand het ons in Johannesburg gestap en sommer net daar het ek haar gevra om aan my verloof te raak. Geen geknielery of fieterjasies nie. Haar ma was in die hospitaal en die volgende aand terwyl ons haar besoek het, het ek sommer gevra of sy beswaar het teen ‘n verlowing. Haar antwoord onthou ek baie goed ‘ as julle is lief vir mekaar ek het geen probleem”. Hou in gedagte dat haar Afrikaans (Continued on page 116)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

115

(Vervolg van bladsy 115)

amper net so swak as my Engels was. Ons het ‘n verloofring by Sterns in Eloffstraat gaan koop en in Januarie 1958 verloof geraak. Terloops, die verkoopsman wat die ring aan ons verkoop het, het jare later in Port Elizabeth gewerk en ‘n mooi skildery aan ons verkoop. Dit hang steeds in ons huis. Een van die ‘maklikste’ arrestasies van my loopbaan het laat namiddag plaasgevind. Kort-kort het ons klagtes gekry dat van passasiers se bagasie op een van die perronne of by die wagkamers verdwyn het. Ek het op een van die banke in die voorhof van die stasie gaan sit en die omgewing mooi dopgehou. ‘n Vrou en ‘n dogtertjie het op een van die ander banke gesit en hulle bagasie was langs die bank. Twee of wat koffers en ‘n rol komberse. Hulle staan later op en gaan by die dames se kleedkamers in. ‘n Man wat amper langs my gestaan het stap vinnig na die bagasie, neem ‘n koffer en stap vinnig weg . Dadelik besef ek hy het die koffer gesteel en sit hom agterna. Na hy so 100 tree geloop het haal ek hom in ek konfronteer hom. Hy het dadelik erken hy het die koffer gesteel. Terug by die voorhof het ons die vrou gekry waar sy na die koffer gesoek het. Sy was van Witbank of Pietersburg. Die beskuldigde, Frikkie Botha, is vir twee jaar tronk toe gestuur. Ek was maar net gelukkig om op die regte tyd op die regte plek te wees maar het erkenning van my hoofde ontvang. Daarna is daar vir ‘n lang tydperk geen diefstal van

bagasie aangemeld nie wat die vermoede laat ontstaan het het hierdie man vir al of die meeste diefstalle verantwoordelik was. Ek het intussen aan ‘n eksamen vir bevordering na sersant deelgeneem maar was glad nie goed voorbereid nie en met die gevolg dat my punte baie swak was. Maar ek het rugby en my werk so geniet dat ek my nie veel aan bevordering gesteur het nie- iets waaroor ek later nogal baie spyt was. Van die lede wat saam met my in die depot was het sersante geword en ‘n beter salaris ontvang.

nou en dan met sy elmboog op Faan se skouer gerus. Faan het niks daarvan gehou nie en hom mooi gevra om dit nie te doen nie. Die knaap was nie alleen nie- sy asem het dit duidelik vertel- en toe hy dit weer doen het Faan sy sigaret waaraan hy gerook het teen die kaal elmboog gedruk. Die man was erg verontwaardig maar dit was die laaste keer dat hy sy nuk uitgehaal het. Na die wedstryd was dit chaos net om by die hek uit te kom. Hordes mense het vir die trems gewag en Faan en ek het

Springbokke speel teen die Britse Leeus, Ellispark, 6 Augustus 1955. Foto: © AP Photo

Wanneer ek aan die rugby terug dink kan ek nie anders nie as om te dink aan die toetswedstryd in 1955 op Ellispark tussen die Bokke en die Britse Leeus. Faan het twee kaartjies gekoop en ons het met die trem tot by Ellispark gery.Vir my was dit, om die minste te sê amper skrikwekkend om soveel mense bymekaar te sien. Daar word mos geskat dat daar 95000 mense in die stadion was. Faan het stadig maar seker ingedruk tussen die massa en kort-kort net gevra ‘ Seun is jy nog hier?” Ons moes met staanplek tevrede wees maar het ‘n mooi uitsig oor die hele veld gehad. Dit was koelerig maar ‘n man, gekleed in ‘n kortmouhemp het NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

sommer huistoe gestapnatuurlik diep ongelukkig omdat die Bokke verloor het. Ongeveer Juliemaand 1958 het Meisie en ek besluit om te trou. Ek was seker sy is my trouvrou en het geen twyfel gehad oor of ek met haar moes trou nie. Ons ouers ( sy het ‘n stiefpa gehad) het geen beswaar gehad nie en ons het 28 Desember as troudag bepaal. Ons het egter geen huisraad gehad nie en het daaraan gedink dat ons tog in ons eie plekkie sal wil bly. My pa het vir my ‘n aansienlike bedrag geld ( vir daardie tyd) gestuur en daarmee het ek van die nodigste items gekoop. Ons spog vandag nog met die sitkamer- en slaapkamerstel (Continued on page 117)

116

(Vervolg van bladsy 116)

wat ek 62 jaar gelede gekoop het. Ek glo ons het daardie tyd ‘n beter kwaliteit meubels gekry as tans. Ek het een van my beste maats en mederugbyspeler Phillip Delport gevra om strooijonker te wees. Hy het dadelik ingestem om dit te doen. Ons het tot en met sy dood beste vriende gebly. Suster Lettie was strooimeisie. My ma, sy en suster Annatjie het per trein van Klipplaat af gereis en die Saterdagoggend daar aangekom. Faan was so gaaf om hulle by die stasie te gaan haal. Ons huweliksbevestiging is in die N.G. Kerk, Waterval in Newlands afgehandel. Voor ons in die kerk in is het dit al begin reën en terwyl die seremonie aan die gang was het dit meer gereën. Toe ons by die kerk uitkom het dit sommer gestortreën en van die gaste het sambrele oopgehou sodat ons darem droog in die troukar kon klim. Uiteindelik was ons meneer en mevrou Slabbert. ‘n Klein onthaal net vir die familie is in tannie Bertha se huis gehou. Sprake van wittebrood was daar nie want daar was net nie geld daarvoor nie maar ons sou oor ‘n dag of drie met vakansie na my ouers se plaas gaan en dit sou sommer as wittebrood dien. Wat baie erg was is dat ek die volgende aand ( Sondag) moes werk. Dit het darem meegebring dat ek ‘n ekstra dag verlof gehad het. Die Sondagmiddag het my ma en susters weer vertrek, ek het hulle by die stasie afgesien. Tannie Bertha het aangebied dat ons by hulle in die huis kon

bly maar dit was nie die aangewese nie. Ons wou op ons eie wees. Haar huis was maar klein –net twee slaapkamers en een badkamer en ons wou darem bietjie ruimte gehad het. Ons huur toe ‘n woonstel in Brixton. Ons het ‘n oulike plekkie op die eerste verdieping maar o wee daar is omtrent geen uitsig nie. Oom Lötter wat ‘n vervoerbesigheid bedryf vervoer ons bietjie meubels na die woonstel en daardie aand slaap ons in ons eie plek. Dis ons eerste trekslag en daar sou baie volg. Meisie het haar werk bedank en ek haal sommer voor die deur ‘n trem werk toe.

die SAP en blitspatrollievoertuie.

bestuur

Met my werk gaan dit goed- ek is gelukkig en my hoofde ook. Van hulle moedig my aan om eksamen vir bevordering te skryf maar die wil om dit te doen ontbreek nog. Ek is intussen na ‘n ander afdeling van die speurders oorgeplaas en doen ondersoek van eise, ‘n taak wat myns insiens ook nie by die polisie tuis hoort nie. Maar ek wou ‘n speurder word en ek doen dit met die wete dat ek eendag in ‘n meer interessante afdeling sal werk. Ek gaan ‘n paar maande terug en skryf oor ‘n voorval wat een aand laat plaasgevind het. Dit

Spoorwegsinjale tussen Johannesburg en Jeppestasies. Foto DRISA Argiewe (SAS Publisiteit en Vervoerdepartement)

Na ‘n paar weke is ons moeg vir die woonstel en tannie Bertha huur ‘n ander huis sodat ons in haar plek kan bly. Weer vervoer oom Lötter ons meubels- ons tweede trek. Nou bly ons lekker. Ons het die beste bure in oom Giel en tant Sarie Hamman aan die een kant en Boet en Sue Els aan die anderkant. Boet is lid van NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

was ‘n paar maande voor ons troue. Iemand het byna elke nag sinjaalkabels gesteel met die gevolg dat al die sinjale langs die treinspoor rooi gewys het en die treine erg vertraag is. Hoofkonstabel Hans Barnard roep my een more in en deel mee dat hy soveel vertroue in (Continued on page 118)

117

(Vervolg van bladsy 117)

my het dat hy my in beheer van drie lede plaas en dat ons elke nag observasie moet hou op die trajek waar daar gereeld kabels gesteel word. Ek pos toe twee lede ‘n ent weg van ‘n sinjaal en ek en ‘n swart lid hou observasie tussen twee ander sinjale. Dis pikdonker en ons kan beide die sinjale se ligte duidelik sien. My kollega hou een dop en ek die ander. Ewe skielik slaan die sinjaal aan my kant rooi en ek besef daar is kabels gesny. Ek staan saggies op en beweeg in die rigting van die rooi sinjaal. My kollega moet met ‘n ompad daarheen loop. Terwyl ek beweeg sien ek teen die lig iemand wat gebukkend loop en dis duidelik dat hy iets oprol. Ek beweeg steeds nader en toe gewaar die ou my en begin hardloop met my agterna. Ek sien later hy wen veld op my, ruk my rewolwer uit en skiet in sy rigting met die hoop dat hy sal gaan staan maar hy hardloop eerder vinniger. Ek merk dat hy in die lug spring en dog ek ek het hom raak geskiet. In werklikheid het hy los bo oor ‘n draadheining gespring en hardloop ek vol spoed in die heining vas. Ek voel dadelik hoe die warm bloed oor my wange vloei maar klim so vinnig ek kan oor die heining en sit my agtervolging voort. Dit werp vrugte af want ek is net betyds om te sien hoe die man in ‘n hut verdwyn. Ek stamp sommer die deur oop en kry die man in die hut. Hy is so uitasem dat hy kan omval. Op daardie stadium kom my kollegas daar aan en eerste wat die een sê is ‘ kyk hoe lyk jou

gesig”. Toe kom ek eers agter dat my gesig vol bloed is van skrape wat deur die draad veroorsaak is. Ons vat die skelm en die draad kar toe en ry eers Provinsiale Hospitaal toe waar ‘n dokter my gesig skoonmaak en ontsmet ‘n paar lelike snye oor en langs my neus. Ons werk deurnag om die man aan te kla en toe te sluit. Die oggend wag ek vir toe nog my meisie by die stasie en sy skrik haar wit toe sy my sien. Die kabeldief is later vir vier maande tronk toe gestuur en ek is weereens deur my hoofde aangeprys. Vir ‘n lang tydperk daarna was daar geen diefstal van sinjaalkabels nie. Op die 27ste Mei 1960 word ons eerste kind, Louwrens Daniel gebore. Ek bel my ouers en eerste wat my pa vra is ‘ en wat is die man se naam?” Ek weet nie wie van ons die trotste was nie. Ons het gou ontdek dat ons rustige dae en nagte iets van die verlede is want elke baba het maar sy of haar probleempies. Louwtjie, soos ons genoem het en vandag nog noem was ‘n soet baba wat vinnig gegroei het. Meisie het nou ‘n nuwe naam naamlik Ma en ek is pa. Wat ‘n voorreg om ‘n ouer te mag wees. Agt maande later is ma weer swanger en ek besef dat ek nie op ‘n konstabel se salaris ‘n familie van vier kan onderhou nie.

Al wat ek kan doen is om my posisie te verbeter deur ‘n sersant te word. En soos die geluk dit wou hê word aangekondig dat daar vroeg in 1962 ‘n eksamen vir bevordering na sersant klas 2 gehou sal word. Ek doen NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

dadelik aansoek en dit word goedgekeur. Ek skraap lesings bymekaar en begin in alle erns studeer. Waar ek by die kantoor oor middagete pyltjies gespeel het studeer ek nou en saans studeer ek tot baie laat. Ons het intussen ‘n telefoon in ons huis laat aanbring sodat ons meer kontak met die familie kon hê. Ek sal daardie nommer – 271038- nooit vergeet nie. Die Hammans se telefoonnommer was 271046. Ek het baie na laasgenoemde nommer gebel toe ma en ek nog uitgegaan het en tant Sarie was soms seker maar traag om haar langsaan te gaan roep. Op 22 Desember 1961 word ons tweede kind gebore. Soos die gebruik destyds was word hy na ma se oorlede vader Charles William vernoem. Ek onthou hoe Louwtjie toe hy Charles die eerste keer sien hom sommer weggestamp het. Hy was daaraan gewoond om alle aandag te kry en nou is daar skielik nog ‘n mensie wat ma se aandag nodig het. Die nag toe hy gebore is het ek geworstel om Strafprosesreg in my kop te kry. Nou het ons twee seuns en een stootkarretjie. As ons iewers heen gaan sit Louwtjie in die stootkarretjie en ek dra vir Charles op die arm. Ouma ondersteun my in my studies en in my rugby en gaan sover moontlik saam. Een middag op pad huistoe na rugby praat ons oor die moontlikheid om ‘n motorkar aan te skaf. Geld is min en selfs 500 rand is destyds baie geld. Hoe dit ookal is ons besluit daardie aand om ‘n kar te koop. Maandagoggend kyk ek na die advertensies in ‘n (Continued on page 119)

118

(Vervolg van bladsy 118)

koerant en my oog vang een van ‘n Renault Dauphine vir R300. Ek glip gou van die kantoor af en gaan kyk na die kar. Hy of sy lyk piekfyn en ek koop net daar ons eerste kar. Ons het met daardie klein karretjie van Johannesburg af plaas toe en Port Elizabeth toe gery en net een papwiel gehad. Dit was ‘n pure plesier voertuig. My studies verloop volgens plan maar daar is nou twee mannetjies wat aandag moet kry en ma alleen kan dit nie doen nie. Pa moet help maar ek eer ma (nou ouma) vir al die moeite en opofferings om my toe te laat om te studeer. Ek het letterlik en figuurlik nagte deur agter die boeke gesit om behoorlik voorbereid te wees vir ‘n eksamen wat ‘n groot verskil in ons lewe kon maak. HOOFSTUK 7 Die dag waarop die eksamen begin breek uiteindelik aan. ŉ Klomp hoopvolle kandidate kom in n groot saal bymekaar en luister na al die instruksies. Daar heers soort van opgewondenheid by sommige ander lyk nie te gelukkig nie. Gelukkig is Freddie Prins ook daar. Hy is nie net ŉ grapmaker van formaat nie maar al sy sêgoed help om die spanning effe te verlig. Daarby is hy een van die grootste polisiemanne in die Spoorwegpolisie maar sy vroutjie van Italiaanse afkoms is ŉ klein, brose mensie. Om 9 uur begin die eksamen. Ses vakke moet afgeskryf word op Dinsdag, Woensdag en Donderdag. Aan die einde van die eksamen voel ek goed want

ek het hard geleer en het geen probleem met enige van die vraestelle ondervind nie maar n mens weet mos nooit wat die uitslag gaan wees nie. En toe begin die spookstories- “jong ek hoor jy is deur” of “ou maat dit lyk of jy maar weer moet probeer” maar niemand kan die bron van die in ligting verskaf nie. Ons is drie speurders in Johannesburg wat deelgeneem het en ons onderskraag mekaar maar sover ons kan. Ek sit een middag oor etenstyd en lees ŉ interessante boek toe my kollega wat ook eksamen geskryf het, Oscar Weston daar ingestap kom en sê die kolonel soek my dringend. Ek was maar skrikkerig vir offisiere en as dit nog die kolonel is wat my wil sien dan het ek seker iets vreesliks aangevang. Die kolonel is niemand anders nie as J.L. Lombaard, ŉ hoogs gerespekteerde bevelvoerende offisier met die witste snor wat ek ooit gesien het. By sy kantoor aangekom meld ek aan by majoor of kaptein Duvenhage, die stafoffisier. Hy gee my een lelike kyk en wys dat ek maar by die kolonel se kantoor mag ingaan. Ek halt voor sy lessenaar, strek soos dit ŉ polisieman betaam en sê “middag kolonel”. Hy sit met n lêer voor hom en na hy teruggegroet het vra hy my magsnommer. Na ek dit verskaf het gaan hy deur die lêer en merk dan op “jong dit lyk my jy is die verkeerde Slabbert”. Of ek verlig was of wat weet ek nie maar toe staan hy op en deel my mee dat ek die eksamen suksesvol afgelê het, vat my hand en wens my geluk. Hy wens my ook sterkte toe vir die pad vorentoe. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Ek draai om en stap uit net om deur ŉ glimlaggende Duvenhage ingewag te word. Hy wens ook geluk en vertel dat ek baie goeie punte behaal het. Beste nuus wat hy gee is dat Weston en Smit ook geslaag het. Die twee was ook speurderkonstabels. Dit voel of ek in die lug sweef van blydskap en dankbaarheid en eerste wat ek doen is om ma te bel en die goeie nuus oor te dra. Ons bel ook ons ouers en familie. Die manne besluit terstond dat ons die geleentheid daardie aand moet vier. Alle verwagtinge wat ek oor die aand het word skielik omgedraai toe hoofkonstabel Buck my roep en meedeel dat ek die aand saam met hom op ŉ spesiale sending moet gaan.

Wat ŉ fiasko. Die ander suksesvolle kandidate hou partytjie en ek moet werk maar werk het by nog altyd eerste gekom en ek kla nie. Ek kan egter nie uitgepraat raak oor dit wat ek vermag het nie en selfs die feit dat meneer Buck en my sending uiters suksesvol is kan my nie demp nie. Ek dink daaraan dat ek binnekort n sersant klas 2 gaan wees maar wonder sommer ook waarheen ek gestuur gaan word. Dit was destyds beleid dat n lid nie bevorder word in die kantoor waar hy werk nie. Ek het stilweg maar gehoop dat ek dalk Port Elizabeth toe gepos sal word maar ma se familie en so baie van ons vriende was in Johannesburg dat ek ook nie graag wou weggaan nie. Intussen het ek my gereelde plek in die eerste span oopgespeel en dit terdeë geniet. (Continued on page 120)

119

(Vervolg van bladsy 119)

My direkte toesighouers, speurdersersant P.C.P. Booyse kom een middag by my lessenaar en vra so ewe of ek bevordering by die speurders sal aanvaar. Nou ja dit was nie eens nodig om daaroor te dink nie want enige ander plek sou ŉ trekkery meebring waarvoor ek nie lus was nie. Om en by die 10de Maart 1962 verneem ek dat ek op 16 Maart 1962 ŉ speurdersersant klas 2 word en dat ek diens oorneem by speurdersersant Chris Keyser wat bevorder word na sersant klas 1. Hy is ons rugbyspan se kaptein en ŉ uiters ervare speurder.

Charles is nog nie eens drie maande oud nie maar dit skrik haar nie af nie. Ek neem met swaar hart afskeid van my vrou en seuns. Ek sou wat wou gee om saam te reis maar ek moet op 16 Maart getuienis aflê in die hooggeregshof in Johannesburg. ( Ek het vroeër reeds geskryf van die man wat ek gevang het en voor regter Joe Ludorf verskyn het.) Ek besef dat dit vir ma ŉ moeilike tyd in

die trein gaan wees. Louwtjie is op die stadium dat hy oral wil wees en die pap baba is n missie op sy eie. Die aand van 15 Maart 1962 slaap ek die laaste keer as ŉ speurderkonstabel.

Ma en ek sien daarna uit om my bevordering te vier maar die noodlot wou dit anders hê. Op 13 Maart sterf my ma se pa, oupa Thomas Marx op die plaas naby Klipplaat. ŉ Week vantevore is sy broer oorlede. Ma, wat baie geheg geraak het aan oupa en ouma, besluit sy wil die begrafnis Johannesburg se Parkstasie en Braamfonteinstasie van die lug afgeneem. Foto uit die DRISA bywoon en sy en die argiewe. (SAR Publisiteit en Vervoer Departement ) seuns reis per trein.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

120

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

121

Generaal-majoor P.M. du Plessis SDE SMO—Adjunk-kommissaris (Administratief), S.A. Spoorwegpolisie Uittreksel uit Die Lourierkrans, 3rde Kwartaal 1985 verwerk vir Nongqai deur Frans BedfordVisser ONS STEL AAN U VOOR: Generaal-majoor P.M. du Plessis, S.D.E., S.M.O., Adjunk-kommissaris (Administratief), van die S.A. Spoorwegpolisie, is gebore op 13 Julie 1935 in die distrik Douglas in die Kaapprovinsie. Petrus Marthinus du Plessis woon die Richie Sekondêre Skool naby Kimberley by en verlaat die skool aan die einde van 1951 nadat hy standerd 7 geslaag het. Generaal Du Plessis sluit op 7 September 1953 by die S.A. Spoorwegpolisiemag aan, nadat hy eers as 'n bode op die S.A. Spoorweë te Potfontein naby De Aar en later as bode in die Afdelingsbestuurder se kantoor in Kimberley gewerk het. Hier het hy sy standerd 8skoolsertifikaat deur korrespondensiestudie verwerf. Nadat die generaal by die Mag

Genl-maj P.M. du Plessis SDE SMO—Adjunk-kommissaris (Administratief), S.A. Spoorwegpolisie

aangesluit het, begin hy sy polisieloopbaan in Point, Durban.

Op 6 Augustus 1955 tree hy in die huwelik met mej. Emmerentia Fadalia Fraser, en uit die huwelik word vier seuns gebore. Op 1 Februarie 1985 neem die egpaar nog 'n babaseuntjie aan. Bevorderings Generaal Du Plessis is soos volg bevorder: • Ondersersant

Generaal-majoor P. M. du Plessis, Adjunk-kommissaris (administratief) van die S.A. Spoorwegpolisie, verkeer in 'n gesellige luim met dr. Shen-Sun-Wu, raadgewer by die ambassade van China in Pretoria en mnr. Wang-Ji-Fei, Hoof van die Verkeerspolisie in Taipei. Bron: Die Lourierkrans

te Francistown op 1 Junie 1957 • Sersant Klas 2 te Kimberley op 1 Januarie 1958 • Sersant Klas I te Afdelingshoofkantoor, Kaapstad op I April 1961 • Adjudant-offisier te Hoofkantoor op 1 Februarie 1964 • Luitenant te Nelspruit op 1 Oktober 1965 • Kaptein te Hoofkantoor op 1 Oktober 1969 • Majoor te Hoofkantoor op 1 April 1974 • Luitenant-kolonel te Hoofkantoor op 2 Januarie

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Vervolg op bladsy 123)

122

(Vervolg van bladsy 122)

1979 • Kolonel te Pretoria op 1 November 1980 • Brigadier te Kaapstad op 1 April 1982 • Generaal-majoor, Adjunk-kommissaris, Administratief, Hoofkantoor op 2 Augustus 1982 Generaal Du Plessis geniet die onderskeiding dat hy een van baie min lede van die Mag is wat diens gedoen het as Posbevelvoerder op Francistown in Botswana. Generaal Du Plessis het ook die rang van brigadier net vier maande beklee voordat hy tot generaalmajoor bevorder is. Akademies Generaal Du Plessis verwerf die graad B.A. (Polisiekunde) gedurende 1978 aan die Universiteit van Suid-Afrika.

Genl-maj P.M. du Plessis SDE SMO—S.A. Polisie Gedenkalbum 1913-1988 Projekleier. Bron: S.A. Polisie Gedenkalbum 1913-1988

Dillengentae Egregiae" na sy naam te skryf. • Die Dekorasie vir Uitmuntende Diens in die S.A. Spoorwegpolisiemag wat aan hom die reg verleen om die letters "S.M.O." die afkorting vir "Stella Muneris Optimi", na sy naam te skryf. • Die S.A. Spoorwegpolisiester vir Verdienste • Die Spoorwegpolisiester vir Troue Diens, en • Die Medalje vir die Bekamping van Terrorisme in die S.A. Spoorwegpolisiemag.

Kursusse Generaal du Plessis het die volgende kursusse met goeie gevolg deurloop: Geprogrammeerde Onderrig • Kursus vir Lesinghouers • Kursus in Onderhoudvoering • Waarnemersopleidingskursus • Personeelbeoordelingskursus • Onderoffisierskursus, • Offisierskursus • en Gesamentlike Stafkursus •

Toekennings Tydens sy loopbaan het die volgende toekennings generaal Du Plessis te beurt geval Die Medalje vir Troue Diens in die S.A. Spoorwegpolisiemag word op 26 November 1971 deur die Minister goedgekeur. Die volgende toekennings word op 25 Mei 1983 deur die Minister goedgekeur: • Die

S.A. Spoorwegpolisiester vir Voortreflike Toewyding wat aan hom die reg verleen om die letters "S.D.E.", die afkorting vir "Stella

Sport Generaal Du Plessis het op skool rugby gespeel, aan atletiek deelgeneem en muurbal gespeel. Tans speel hy rolbal indien hy die tyd daarvoor kan inruim in 'n baie bedrywige program. Hy is ook die beskermheer en Vise-president van Nasionale Toutrekvereniging en Voorsitter van die S.A. Spoorwegpolisie Sportraad.

Stokperdjies Generaal Du Plessis is 'n entoesiastiese fotograaf en hy hou ook baie van tuinmaak. Slot Soos die spreekwoord sê: "Die appel val nie ver

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Vervolg op bladsy 124)

123

Kommentaar deur FBV

(Vervolg van bladsy 123)

van die boom nie". Dit is ook die geval met die Du Plessis-gesin. Die generaal se vier seuns het hulle vader se voorbeeld nagevolg en hulleself deeglik in die professionele wêreld bekwaam. Hulle staan onderskeidelik in die volgende beroepe: • Advokaat

in Johannesburg • Litografiese drukker • Personeelbeampte by Littleton Engineerirg • Is tans in matriek, maar beoog om hom in die regswese te bekwaam.

Generaal Du Plessis het die S.A. Spoorwegpolisie in verskeie streke met groot onderskeiding gedien en kan met trots terugkyk op 'n vrugbare loopbaan.

Generaal Du Plessis het na die samesmelting met die S.A. Polisie gedien as ‘n genl-maj. Hy was die projekleier op die projek vir S.A. Polisie Gedenkalbum 1913-1988 wat einde 1988 gepubliseer was. Genl du Plessis het na sy aftrede met die rang van luit.-genl. aktief gebly tussen die oud– lede van die S.A. Spoorwegpolisie. Hy he baie van hulle re-unies bygewoon en ‘n leidende rol daarin gespeel. Genl. Piet du Plessis is November 2007 oorlede en sy dankdiens het plaasgevind vanuit die Gereformeerde Kerk, Alkantrant, Donderdag 22 November 2007. Hy is op Pretoria-Oosbegraafplaas tot rus gelê

Die Sentrale Komitee van die Suid-Africaanse Polisie—1988 Voor vlnr: Genl.-maj. A.J. Wandrag, Lt.-Genl. R.P.J. van Vuuren, Genl. -maj. (de.) C. Colyn (Voorsitter), Lt.-genl. S.H. Schutte, Genl.-maj. P.M. du Plessis. Agter vlnr: Kol. H. Me yer, Brig. H.C. Muller, Brig. S.J. Malan, Genl.-maj. I.A.B. Laubscher, Genl.-maj. A.B. Conradie, Lt. -kol. Q.D. Papenfus, Kol. H.V. Haynes, Lt.-kol. C.P. de W. Trafford (Sekretaris), Kol. H. Westraat, Brig. P.J. Bothma en MaJ. P. Nieuwoudt (Tesourier). Inlas: Genl.-maj. F. Reynecke, Gem.-maj. C.A. Swart, Genl.-maj. A.P. van D yk, Brig. (de.) J.H. Venter.

Front fltr: Maj.-Gen. A.J. Wandrag, Lt. -Gen. R.P.J. van Vuuren, Maj. -Gen. (Rev.) C. Colyn (Chairman), Lt.-Gen. S.H. Schutte, Maj.-Gen. P.M. du Plessis. Back fltr: Col. H. Meyer, Brig. H.C. Muller, Brig. S.1. Malan, Maj.-Gen. J.A.B. Laubscher, Maj. -Gen. A.B. Conradie, Lt.-Col. Q.D. Papenfus, Col. H.V. Haynes, Lt.-Col. C.P. de W. Trafford (Secretary), Col. H. Westraat, Brig. P.J. Bothma and Maj. P. Nieuwoudt (Treasurer). Inset: Maj.-Gen. F. fieynecke, Maj.-Gen. C.A. Swart, Maj. -Gen. A.P. van D yk, Brig. (Rev.) J.H. Venter. (Foto/Photo — W. Lange).

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

124

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

125

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

126

Durban Borough Police—Durban Gemeente Politie HBH Berea Police Station

What do we learn from these old photographs? Durban was a sort of “independent” borough. It had an own Durban Borough Police (DBP) going back to 1861, an own telephone exchange, a broadcasting station (before the SABC) and a power station. Perusing old Durban photos we always see the DBP are visible on many photos taken spontaneously — especially were people gather, there you find them clearly visible and on duty. The DCP had several purpose built police stations and they were not like the SA Police, who through PWD, hired dilapidated old buildings. The former DCP is one of the most senior and continuing police forces in South Africa. All their members were all peace officers in terms of the “old” Criminal Procedure Act. They were absorbed into a new Metro Police however they are no longer those fine policemen of Durban, one found in days gone bye. They did the City proud! NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

127

Below: Constable on Beat in front of the post Office

Below: Constable directing traffic in front of Durban City Hall.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

128

PC Peter Harris. Darryl Newcombe My Uncle Peter Harris. My dadâ&#x20AC;&#x2122;s best friend. Dad (George Newcombe) spoke to Peter to apply to join the DCP around 1964 which he did and was accepted. They got married the same year to two sisters, Peter marrying my Moms sister. On the 22 December 1966 my uncle was riding his private bike on Nicholson Road when he avoided running a dog over on the road and came off his bike. Unaware of his internal injuries, the ambulance medics insisted he be taken to Addington Hospital for a check-up. My Dad did not want my Aunt to panic as she was 8 months pregnant with Peter's son so he went with him to Addington or else Peter wouldn't go. Peter insisted to walk in the hospital and not be taken in on a stretcher. So, they got out the ambulance and walked in. An hour later whilst my Dad was in the waiting room, he was approached by the doctor on duty and informed him that my uncle passed away due to internal bleeding. Peter passed away on 22 December 1966 at the age of 21. Rip Peter Harris. Gone but not forgotten.

First image: PC Peter Harris. Second image: PC Peter Harris gravesite in Stellawood Cemetery. 3rd image: George Newcombe

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

129

The Anglo-Boer War | Die Anglo Boere-oorlog Kraaipan: Tinus le Roux

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

130

Die werklikheid van Oorlog: Oumagrootjie MS Heymans in Harrismith en Ladysmith se konsentrasiekampe (HBH)

Die foto toon my Oumagrootjie met haar nege kinders in die Harrismith se konsentrasiekamp. Die dogtertjie op haar skoot is in die kamp oorlede. Oumagrootjie was ‘n nooi Du Preez en sy was tydens aanhouding ‘n weduwee. Sy was slagoffer van ‘n plaasmoord—ook die Mosterts op ’n buurplaas was ook slagoffer van ’n plaasmoord. Hulle was van die plaas Witklip in die Bethlehem-distrik afkomstig. Let op hoe netjies is hulle aangetrek. My Oupa, HB Heymans, sit voor regs. My Oumagrootjie se besonderhede is: Maria Sophia Heymans gebore Du Preez wat op17-61858 gebore is. Sy sterf te Kromspruit, Bethlehem, op 19-8-1930. Sy is die dogter van Hercules Jacobus du Preez en Margaretha Isabella van Zyl. Dit is interessant hoe die name van voorsate voortleef in die nuwe geslagte. Hier

is Oom Gideon Heymans (Oupa se broer) se verhaal: “Na ‘n verblyf van enige tyd op Bethlehem is sy saam met ander vroue en kinders op muilwaens gelaai, getrek deur agt muile elk, is hulle in die rigting van Reitz, maar meer na Bloukop se kant, en later gedraai om uiteindelik op Harrismith aan te kom en daar in ronde tente, in die konsentrasiekamp te beland. Hier is ons jongste sustertjie dood en saam met talle ander kinders begrawe. Na ‘n tydperk van sowat agt na twaalf maande is al die inwoners per spoor na Ladysmith, Natal, daar is die families in sink barakke gehuisves. Hierdie geboue had almal net een gemeenskaplike ingang, die nommer van ons kwartiere was No 55. Ek het nog in my besit ‘n portret van die tentekamp op Harrismith sowel as een van die sinkgebou No 55. In Ladysmith was die behandeling volgens my moeder baie redelik. Hier was daar selfs Sondagskole en ander geriewe, kos was baie (Continued on page 132)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

131

(Continued from page 131)

goed voorsien ŉ die kamp was genoem Tinton, na die Engelse uitspraak “Tin Town”. In hierdie kamp het ons gebly tot in die begin van 1903 toe ons per trein terug vervoer is Vrystaat toe, sover as die teenswoordige Aberfeldy stasie aan die Elandsrivier tussen Harrismith en Kestell. Van hier is ons weer per ossewaens vervoer na ons afgebrande woning op Kromspruit, ongeveer 65 myl, maar weens die gemengde spanne trekdiere, koeie, verse en miskien ‘n paar osse, het die tog besonder stadig gegaan en kon [die tog] maklik drie weke geduur het …..”

Horses in the Anglo Boer War Jennifer Bosch

Bethulie pays homage to the role the horse played in the history of South Africa. Sculpted by Laura Rautenbach, the memorial is found at the west entrance to the town of Bethulie NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

132

Above: Memorial plaque at Gilletts Photo by Andy Yorke-Smith Below: The Port Elizabeth Horse Memorial

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

133

Above: Weston - Mooi River Remount - Monument to the horses made of horse shoes retrieved from the earth. Below: Commandant Nieuwoudt and his Veldtkornets that took command of the Boer force that occupied Van Rhynsdorp post January 1901 till war's end

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

134

Above: Bloemfontein firemen 1900 - Nico Moolman Below: Mounted Infantry watering their horses, South Africa, 1901

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

135

A Boer on Horseback Nico Moolman

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

136

Commandant F J Potgieter

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

137

Watering the horses - Sannas Post

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

138

Below: Scouts - labourers crossing a river - Welcome Library

Bottom: Veldkornet T Donges and Lukas his trusty Agterryer -N Moolman NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

139

Top: Roberts' charger Vonolel was named after a Lushai warrior whose descendants Roberts had fought and defeated in 1871.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

140

'n Kommando gedig (gegrond op 'n ware verhaal) Op Kommando Oupa Daan van der Walt het met beskuit in die sak, Sy Martini oor sy linker skouer gehak. Op sy perd geklim en net soos ’n skim sy stryd met die vyand begin.

Oupa Daan van der Walt het geneurie as hy sing Van ’n leë huis wat net verlange

bring . Sy aanlê was goed, dit was selde mis, Dis hoekom daar agter hom soveel Engelse grafte is. Koor Snags word daar bespied, bedags word geskiet, Sy laksman ’n paar onse lood. As oupa Daan jou wil hê Sal jy wragtag reguit lê, Langs ’n hopie grond in ’n sloot. Oupa Daan van der Walt veg vandag nog saam Hy wag in die loopgraaf agter die bolglas raam

Al is die omgewing se ligte dof en sag Oupa Daan is daarop voorbedag. Koor Snags word daar bespied, bedags word geskiet, Sy laksman ’n paar onse lood. As oupa Daan jou wil hê Sal jy wragtag reguit lê, Langs ’n hopie grond in ’n sloot. Nico Moolman

Transvaal Burger—kleur deur Tinus le Roux NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

141

Gepantserde Ossewaens | Armoured Ox Wagons (HBH)

Above: Ox-wagon Blockhouse built by 47th Company of the Royal Engineers

Below: Armoured Ox Wagon

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

142

Bo: Blokhuis by Ladybrand wat nooit tydens die ABO gebruik was nie (VAB 6846 )

Onder: Alberton: HMLS Nemesis: Ongeveer 12 jaar later gebruik die SA Polisie die volgende gepantserde voertuig

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

143

Die Klank en Reuk van die Anglo Boere-oorlog. Dennis Delport Gedurende my jeugjare in Burgersdorp as ’n jong seun het ons seuns in die ou Britse Anglo Boereoorlog blokhuis “cowboys & crooks” gespeel. ‘n Inwoner van Burgersdorp het in sy groente tuin ‘n klomp Britse .303 Lee Metford-patrone opgegrawe. Die koeëlpunt was rond en het n silweragtige nikkel bekleedsel gehad. Die patroon doppie het ‘n kordiet dryfmiddel gehad. Dit is aan my Pa oorhandig.

In 1959 op die Molteno se skietbaan het ons die geweer se magasyn met die ou .303 Lee Metford patrone gelaai. Ek het na die teiken aangelê die sneller getrek en na twee tellings het die skoot geknal en daarna het blou rook met reuk van kordiet in die lug gehang. Dit was ‘n persoonlike verstommende oomblik om die ware klank en reuk van die Anglo Boere-oorlog te kon ondervind. Die oortollige patrone se koeëlpunte is verwyder en kordiet wat soos ‘n potlood se lood voorgekom het, is aan die brand gesteek. Al wat van die Boere oorgebly het is die grafte van die wat op die slagvelde en in konsentrasie kampe gesterf het.

Links: 303 Lee Metford Patroon & Kordiet Regs: 303 Lee Metford Patroon

Dennis Delport

ABO: Bethlehem Kommando: Lagerkommandant IJ Murphy Genl-maj GHP Murphy

Aan Lagerkommandant IJ Murphy om slagvee, meel, voedsel en ander benodighede vir die Kommando te vind. HJ Bruwer Kommando Bethlehem Kommandant Onder Kommandant Generaal CR de Wet NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

144

1914 Rebellion: Bloemfontein Town Guard Nico Moolman

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

145

WW 1 The Graves of the 1st and last British soldier to die in action. Dennis Delport

St Symphorien cemetery near Mons.

The first British soldier to die in action in WW 1 on 21 August 1914 was Private John Parr, at age of 17. Almost a million more British soldiers would die. The last British soldier to be killed in action was Private George Edwin Ellison, aged 30, just 90 minutes before the Armistice on 11 November 1918.

each other just 15ft apart at the St Symphorien cemetery near Mons.

In an unplanned coincidence their graves face

WWII: Mossel Bay Fishing Boat that sold Fish to a German U-Boat Dennis Delport This recollection happened on a fishing boat of the coast of Mossel Bay during WWII. Jan Muller who I personally knew, lived on a farm with his father Gys Muller in Herbertsdale, Mossel Bay. As a young man he was part of a fishing boat crew. While fishing of the coast of Mossel Bay in the deep ocean a German U-boat submarine broke surface in front of them. The German Uboat crew inquired if they had fish on board and offered to buy the whole catch of fish on board the fishing boat. The captain of the fishing boat was well paid in British Pounds by the Germans. The German U-boat crew then had a fish braai on top of the deck and then silently slipped away into the depths of the ocean. The fishing boat crew returned to Mossel Bay harbour and never spoke to anyone about the fishing trip until after the war. What the fishing boat crew

never knew was that the German U-boat crew had paid them with Fake counterfeit British Pounds. Hitler devised a plan to destroy the British economy by dropping fake British pounds over Britain which would create inflation. Under Himmler’s instructions Major Bernhard Kruger scrutinized the names of Jewish concentration camp prisoners and picked a team of highly skilled Jewish artisans that would be able to produce the currency forgery of the British pound notes. It was a weapon made of paper. Operation Bernhard – the Nazi codename for this covert project – became the biggest currency forgery in history. They were moved to another concentration camp

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 147)

146

(Continued from page 146)

where they were separated and had no contact with other prisoners. They had privileges and received good food and a chance to live. Hitler was convinced by a financier Fredrich Trent not to drop the forged British pound over Britain but rather use it to bankroll the German war effort. This was supplemented by the theft of the Belgium

Governmentâ&#x20AC;&#x2122;s gold bullion from a French bank vault. The corrupted guards who assisted with Mussolini escape to freedom were also paid with the forged British pounds. Luck was on the side of Jewish prisoners involved with Bernhard project forgery who were released by US troops from the concentration camp.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

147

UDF: Garrison Military Police Robert's Heights The Nongqai 1937-11-1086 Note those policemen in dark uniforms wear uniforms similar to the SA Police.

1938: Adv Oswald Pirow: Defence Minister: Germany Jonathan Pittaway

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

148

12 Squadron SAAF From Wikipedia, the free encyclopedia

12 Squadron Canberra T.4 no. 458 at AFB Ysterplaat, during the SAAF anniversary air show in February 1982 Source: By Col André Kritzinger, CC BY-SA 3.0,

Active

Squadron Identification Code: VL 1942[1]

1939–1945? 1946–? 1963–1990

12 Squadron was a South African Air Force squadron that served in the Second World War in East Africa and the Western Desert as a medium bomber squadron. After the war, the squadron was used in various roles, including that of a helicopter squadron until 1963 when it was equipped with Canberra light bombers, remaining a light bomber and reconnaissance squadron until disbanded in 1990.

South African Air Force Engagements •

World War II South African Border War

12 Squadron Insignia

12 Squadron was formed in December 1939. (Continued on page 150)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

149

(Continued from page 149)

[3] On 16 June 1940 it flew the first SAAF bombing raid against Italian forces in Abyssinia when it attacked the town of Moyale using Junkers Ju 86 bombers.[4][5] 12 Squadron later saw combat during the Second Battle of El Alamein operating Boston light bombers.[6] In May 1941 the squadron converted to the Martin Maryland, and moved to Egypt. From then until the end of 1941 the squadron formed part of No.3 (S.A.A.F.) Wing (together with 24 Squadron SAAF and RAF 113 Sqn)[7][8] and used its Marylands to attack Axis troop concentrations and bases. In January 1942 the squadron received the Douglas Boston, using these aircraft on the same roles from 15 March 1942 until the final German surrender in Tunisia. The squadron then moved to Malta, from where it supported the fighting in Sicily and on the Italian mainland, before moving to Italy in October 1943. Assigned to No. 3 Wing with 21 & 24 squadrons. The Bostons were retained until January 1944, when they were replaced with the new Martin Marauder. Both aircraft were used in a similar role, to attack enemy communications behind the front line, although the Marauder saw more service at day, and against strategic targets. After the war the squadron flew its aircraft back to Egypt, where in November 1945 it disbanded.

Following the end of the war in Europe the squadron flew South African personnel home until it was disbanded.[9] 12 Squadron was re-formed in October 1946 equipped with Avro Anson aircraft for anti-Tsetse fly spraying duties. It operated in this role in Zululand and Mtubatuba.[9]

bombers and high-altitude reconnaissance aircraft. [10] The squadron saw combat over Angola during the South African Border War,[11] and remained active with these aircraft in 1981.[9] 12 Squadron was disbanded in 1990.[3] Two ex-12 Squadron Canberras have been preserved by the SAAF.[10] Comment by Anton Larkins The navigator/bomb aimer’s view from the sharp end of a South African Air Force Canberra B(I)12 jet bomber operated by 12 Squadron whilst on “finals” (the final leg of the circuit) approaching Rundu in South West Africa (Namibia) during the border war. The Canberra is now retired from the SAAF. This version of the bomber had a glass nose to enable the navigator/bomb-aimer to aim the bombs through a gyroscopically stabilised gunsight, while the pilot sat under an off-set tear-drop canopy. The English Electric Canberra was a British firstgeneration jet-powered medium bomber that was manufactured during the 1950s. It was developed by English Electric during the mid-to-late 1940s in response to a 1944 Air Ministry requirement for a successor to the wartime de Havilland Mosquito fast-bomber; amongst the performance requirements for the type was the demand for an outstanding high altitude bombing capability in addition to flying at high speeds, these were partly accomplished by making use of newly developed jet propulsion technology. When the Canberra was introduced to service with the Royal Air Force (RAF), the type's first operator, in May 1951, it became the service's first jet-powered bomber aircraft.

The squadron was later re-equipped with Sikorsky S-51 helicopters that were at times also utilised in anti-Tsetse fly spraying duties, it but was eventually made a flight of 28 Squadron.[9] The squadron was re-formed in late 1963 to operate English Electric Canberra bombers. [9] It was the only SAAF squadron equipped with Canberras, and they were used as both tactical

The navigator/bomb aimer’s view : Source unknown

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

150

From Wikipedia, the free encyclopaedia with photos courtesy of Christo Crous Article placed by

•

Hawker Hurricane

2 Squadron is a squadron in the South African Air Force which was formed in 1940.The squadron has a long history, having been involved in every single combat action in which the SAAF has taken part. During the Second World War it made a name for itself in the battles for East Africa, before distinguishing itself in North Africa as part of the Desert Air Force, and later in Italy.

•

Tomahawk IIIB June 1941 – May 1942

•

Kittyhawk I April 1942 – June 1943

•

Kittyhawk III June 1943 – July 1943

•

Supermarine Spitfire Vc July 1943 – March 1944

•

Supermarine Spitfire IX February 1944 – July 1945

World War II The squadron was established on 1 October 1940. During the initial years of the war, 2 Squadron served as part of 1 Bomber Brigade in the East African campaign and the North African campaign. After August 1943, it also saw action in Sicily, Italy and Yugoslavia. During the Second World War the squadron operated the following aircraft: •

Hawker Hartebeest

•

Hawker Fury I[4]

•

Gloster Gauntlet

•

Gloster Gladiator II

The Korean War The squadron was South Africa's contribution to the United Nations war effort during the Korean War from November 1950 to December 1953. 2 Squadron was attached to the 18th FighterBomber Wing U.S. Air Force for the duration of the war. Initially flying the P-51 Mustang, the squadron re-equipped with the F-86 Sabre in February 1953. During the war the squadron flew a total of 12,067 sorties, most being dangerous ground attack missions. 74 of the 94 Mustangs and 4 out of the 22 Sabres were lost, along with 34 pilots. For its actions, the squadron received the Republic of Korea Presidential Unit Citation,

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

151

Conversion to the new Mirage III occurred in 1963 and the squadron moved to AFB Hoedspruit at the end of 1978. The squadron fought in several engagements during the South-West Africa/ Angola Border War. They continued to fly the Mirages until October 1990. They later reequipped with the Atlas Cheetah C and D, but remained 'on the books' during the hiatus be(Continued from page 151)

United States Presidential Unit Citation, and numerous other awards and decorations. The Commanding Officer of the 18th FighterBomber Wing, issued a directive at the end of the war that: “In memory of our gallant South African comrades, it is hereby established, as a new policy that at all Retreat Ceremonies held by this Wing, the playing of our Mustang Sally - P-51D Mustang - Menno Parsons. I photographed this beautiful warbird over the dunes between Cannon Rocks and Port Elizabeth, South Africa. 2010—Christo Crous National Anthem shall be preceded by playing tween Mirage and Cheetah, not being officially the introductory bars of the South African National disbanded at that point. Reconnaissance was alAnthem, 'Die Stem van Suid-Afrika'. All personnel so performed using Vinten Vicon 18 Series 601 of this Wing will render the same honours to this pod. Regular night flying was performed and the Anthem as our own.” aircrew also performed air-to-air refuelling operaEleven Korean War SAAF casualties are buried at tions with the Boeing 707 aircraft of 60 Squadron, the United Nations Memorial Cemetery, Busan, until these were retired in 2007. The squadron South Korea. participated in the annual SANDF force preparation exercises which includes using live weapons. After the Korean War 2 Squadron, based at During joint exercises with the German Air Waterkloof AFB, was equipped with Sabres. The Border War and post 2000 NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 157)

152

North American F-51D Mustang fighters of No. 2 Squadron of the South African Air Force in Korea, on 1 May 1951. This image is a work of a U.S. military or Department of Defense employee, taken or made as part of that person's official duties. As a work of the U.S. federal government, the image is in the public domain in the United States.

A No. 2 Squadron F-86F, 1953.â&#x20AC;&#x201D;By Richard B. Keener, USAF - National Museum of the U.S. Air Force photo 100608-F1234S-027, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=10697292 NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

153

2 Squadron Cheetahs near Pretoria, South Africa, 2007—Christo Crous

Active

1 October 1940 to current[1]

Country

South Africa

Branch

South African Air Force

Role

Attack/Interception

Garrison/HQ

AFB Makhado

Nickname(s)

Flying Cheetahs

Motto(s)

Latin: Sursam Prorsusque ("Upward and Onward")

Mascot(s)

Historically, two cheetah cubs

Equipment

JAS 39 Gripen NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

2 Squadron Crest—Image credit: By Caracal Rooikat - Own collection 154

2 Squadron Cheetah C, last-light photo shoot over the Soutpansberg mountain range near the Northern border of South Africa 2006—Christo Crous

The cover image of the "Cheetah farewell" DVD that won an international film award. 2 Squadron Cheetah C, last-light photo shoot 2007—Christo Crous. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

155

South African Air Force proudly flying the SAAB JAS 39 Gripen & BAE Hawk 120 in the Thohoyandou area. 2009—Christo Crous

South African Air Force 2 Squadron flying the SAAB JAS 39 Gripen in the Thohoyandou area. 2009—Christo Crous

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

156

South African Air Force, 2 Squadron, Gripen fighters—Christo Crous (Continued from page 152)

Force in 2006, 40 live V3S "Snake" short-range air-to-air missiles were fired at the Denel Overberg Test Range.

•

Canadair Sabre Mk.6 1956–63

•

Dassault Mirage III 1963–89

•

Atlas Cheetah C and D 1988–2008

•

JAS 39 Gripen 2008–present

Moving to Louis Trichardt (now AFB Makhado) in January 1993, 2 Squadron became the sole front line combat jet squadron in the SAAF. Till 2 April 2008 the squadron operated the Cheetah C/ D fighter aircraft and was equipped with 28 examples. The squadron flew 1010 hours in 2004. The last of the Cheetahs were retired on 2 April 2008, later that month the first new JAS 39 Gripen arrived. The SAAF accepted its first Gripen D in April 2008 and the final two Gripen D aircraft arrived in South Africa in July 2009. The first two Gripen Cs arrived on 11 February 2010 with deliveries ongoing as at October 2011. The squadron operates all the SAAF's Gripens except for the first Gripen D, which is assigned to the Test Flight and Development Centre at AFB Overberg. Aircraft operated 1945–present •

North American F-51D Mustang July 1945 – 1953

•

North American F-86F Sabre 1953

•

de Havilland Vampire 1953–56

SAAF 2 Squadron Gripen flight patch—Image credit Caracal Rooikat, GNU Free Documentation License

All photos provided with the kind permission of Aviation Photograper Christo Crous unless other wise credited. (Editor)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

157

1977: SAW Gesamentlike Stafkursus Genl-maj GHP Murphy (SAW) en lt-genl Hannes Visagie (SASPOL)

Gerrit Murphy: Besoek aan Nederburg se wynkelders in die Wes-Kaap 1977. Hannes Visagie staan langs Kat Liebenberg in die tweede ry, ek (genl Murphy) staan in die middel voor. Gerrit Murphy: Hierdie foto is iets besonders. medaljes met nanaamse titels is aan al die lede op die foto toegeken. Die Weermaglede het almal die Suiderkruis Medalje (SM) toekenning ontvang. Ek weet ongelukkig nie wat aan Hannes Visagie toegeken is, maar dit is â&#x20AC;&#x2DC;n SASP toekenning. Jy sal Hannes maklik op die foto erken, ek sit voor die groep en Hennie Roux staan agter my. Mike Muller, gewese Hoof van die Lugmag staan agter in die middel en Kat Liebenberg gewese Hoof van die Weermag regs op die foto.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

158

Enkele Brokkies oor die voormalige Republikeinse Intelligensiediens Brig HB Heymans Brig RJF Campbell Gedurende 1963 matrikuleer ek en my vriend, Donald Campbell (wyle dr McDonald Rudolph Campbell), saam aan die Hoërskool Dirkie Uys, op die Bluff in Durban. Donald se vader was destyds majoor RJF Campbell. Die majoor se byname was veel: Jock, Dolf en Dipstick. Hy was destyds kaptein by die meganiese skool in Benoni en polisiemanne is bekend vir hul toepaslike byname — gou was die offisier bekend as “Ou Dipstick” - net soos een van ons kapelane bekend was as “Kajafas” Kajafas was die Joodse hoëpriester. Donald se vader was DK-van Durban-Sentraal en sy vader word na “veiligheid” verplaas gedurende 1964 en ‘n maand of wat later vertrek lt-kol RJF en mev L Campbell per boot van Durban na Taiwan. Sy vader het nog ‘n mooi luukse Chevrolet polisiekar, roepsein B60, wat vir SAP Wentworth bestem was, na Durban bestuur. Ek het die Campbells destyds in Durban ontmoet. Ek het die diensoffisier baie kere in dieselfde motor bestuur. Sy vader in na Taipei as konsul generaal om die nuwe RSA konsulaat daar te open. Generaal Hendrik van den Bergh Ek het nooit generaal Hendrik van den Bergh ontmoet nie! Ek het egter baie foto’s van hom in die koerante en polisietydskrifte gesien. Eendag op patrollie in Brightonweg (destyds SAP King’s Rest se wyk) sien ek hom met sy gesin in ‘n motor. Ek is dadelik stasie toe om die stasiebevelvoerder te waarsku dat genl Van den Bergh “in ons wyk is”. Pretoria Agencies

Intelligensiediens (RI) en kaptein Johann Coetzee (ons latere kommissaris) was die plaaslike hoof in Durban. Hy het in Merlehof, Brightonweg, gewoon en hul dekkingskantore was langs die Wentworth Apteek en genaamd “Pretoria Agencies”, Genl Basie Smit het naby in Higgnettweg gebly, dis net af van Brightonweg. Hy was ook ‘n lid van RI. Luit Duifie van den Heever het in Marinerylaan gewoon, in ‘n woonstel bokant Vaughan Redding se apteek: Crossways Apteek. Sers John Brooks was ook daar. Daar was ook maar snaakse polisiemanne. Ek woon eendag ‘n klagte by aan huis van ‘n mnr Claasen. Ek neem sy verklaring en vra: “Is Oom nie ook ‘n polisieman nie?” Die manier wat hy gelag het, het alles vertel! Ons straatpolisiemanne of soos ons ook genoem is, stasiehase, het geweet iets snaaks gebeur by “Pretoria Agencies”. Die ligte het saans laat gebrand. Later het ek dikwels te Brightonstrand vir Johann Coetzee en sy kinders by die swembad, wat in die see was, smiddae daar gegroet. Een middag sê Johan Coetzee vir my: “O ek het jou vandag by die hooggeregshof gesien!” Toe ek hom antwoord dat ek hom nie gesien het nie was sy antwoord: “Ek was die pilaar wat daar gestaan het.” Kinders praat en vroue praat en ek luister met groot ore — eers later het ek uitgevind wat die waarheid was. Ons het ‘n soort van ‘n geheime diens gehad! Die veiligheidsmanne wat ek geken het was jou gewone speurdertipe maar hierdie “geheime manne” het anders gelyk. Anderste hare, baarde, anderste klere – lyk nie of ruik nie

Dit was in die dae van die Republikeinse NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 160)

159

Lnr: Lt.genl. SJJ ‘Basie’ Smith (oud-RI), genl-maj FMA Steenkamp, genl JV van der Merwe, lt. genl. Tiny Venter, genl (adv.) DA Bester (Spesiale Afdeling: 2de wêreldoorlog), genl MCW Geldenhuys (oud-hoof van RI) en lt-genl (dr) HS Schutte (oudRI). (Continued from page 159)

gedurende 1969 die Buro vir Staatsveiligheid gestig het.

na polisie nie! Later het ‘n knap speurder van Wentworth bedank en jare later het ek uitgevind hy is na “Seksie 4”, daarna na die Buro en later het hy vir brig Tolletjie Botha by die SAW se Koverte Insameling gewerk! Mense met polisieverbintenis het net weggeraak en opgeduik in plekke soos Washington, Londen, Bonn, Brussel, Luanda en Den Haag. Lt.genl. Andre van H Beukes het die voorreg gehad om reeds as konstabel in die Ou Kompolgebou vanaf Desember 1963 onder die destydse kol Van den Bergh te werk. Ons het deur die jare baie artikels oor genl. Van den Bergh geskryf. Ek is eers gedurende begin 1970 na die veiligheidstak verplaas terwyl genl Van den Bergh die polisie gedurende 1969 verlaat het om die

Op ‘n persoonlike vlak onthou ek daardie dae van Pondoland-onluste, die soektog na Bram Fischer, die Rivonia-arrestasies, die oplos van die Johannesburgstasiebom en arrestasie van John Harris, die hele operasie Q018 en die arrestasie van Yuri Loginov. Dit was opwindende tye en genl Van den Bergh was vir my, destyds as jongman, ‘n persoonlike held en saam met mense soos genl Johann Coetzee en genl LPE ‘Louwtjie” Malan rolmodelle! Oordenking en vertolking Alle eer aan genl Hendrik van den Bergh wat reeds van die vroeë 1960’s met ’n inligtingsdiens begin het. Mnr Mike Geldenhuys (later kommissaris) was die eerste hoof van RI en was gesetel in “Die Withuis” in Johannesburg.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 161)

160

(Continued from page 160)

Alhoewel ek baie onderhoude met genl Mike Geldenhuys gevoer het, wou hy my nooit die die adres van die “Die Withuis” gegee het sodat ek die plek kon fotografeer het nie. Genl. Van den Bergh het die grondslag vir ‘n siviele, sentrale inligtingsdiens daargestel. Ek was ontsteld toe ek SAW-kollegas se uitsprake oor genl Van den Bergh gelees het, vgl. die boek: “Days of the Generals”. Daar was ook ander erge kritiek op die generaal. Ons moet net in gedagte hou almal kan gekritiseer word. Natuurlik is daar ook baie Afrikaner-inhuis-politiek ter sprake rondom die persona van genl Van den Bergh. Hy en mnr PW Botha het beslis nie om die selfde vuur gesit nie. Hou ingedagte hy was self ‘n aangehoudene, ‘n innoverende polisie-

beampte, ‘n deurwinterde speurder (Woodstock en Pondoland), veiligheidshoof, intelligensieman, spioenmeester en spioenvanger. Hy het in 1963 besef dat ons nie deur MI6 sou kon werk nie. Hy was slim genoeg om die lyn tussen “Washington” en “Bonn” te trek en munt te slaan uit die “koueoorlog” wat ‘n wel werklikheid was. Natuurlik het hy met die “Wes-Duitsers” en “Amerikaners” gesels wat ons gehelp het. Opsommend kan gesê word: Hy was ‘n voorloper, hy was ‘n baanbreker en ons is baie dank aan hom verskuldig. Daar is baie snert oor hom geskryf in fiksie en in sogenaamde “onthullings” en samesweringsteorieë. Tot en met 1994 het ons ‘n uitmuntende inligtingsdiens gehad! Genl Van den Bergh het die fondament gelê waarop ons net kon verbeter! Ek eer sy nagedagtenis!

1914: Scotty Smith: Vroeë Spioen van die Unie Verdedigingsmag HB Heymans

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

161

Scotty Smith ~ Legende van 'n perdedief Hannes Engelbrecht George St Leger Gordon LENNOX het opgegroei in Perthshire, Skotland. In 1877 sluit hy aan by die Frontier Armed and Mounted Police en word na die Kaapkolonie gestuur. Broome, sy kollega in Kokstad, onthou: "All I can remember of him was a wiry red-bearded young fellow, with a disposition to gamble and sing occasionally, most deplorably out of tune." In Kingwilliamstown dros Scotty uit die polisie met twee polisieperde - en die legende van perdedief Scotty Smith begin. In Fort Beaufort verkoop hy die perde en val in as assistent-voorman by 'n padboufirma. Hier leer hy Afrikaans en ontmoet 'n weduwee wat probleme met die bank ondervind oor die uitbetaling van 'n erfporsie van £10,000. Kort daarna word die bank beroof van £10,000. Scotty steel 'n perd en vertrek na Kimberley.

In Kimberley hou Scotty hom besig met onwettige diamanthandel, wapensmokkel en perde- en veediefstal totdat dinge te warm raak - hy versit na Zeerust in die Transvaal. Gou word hy deel van die "Zeerust Club", 'n groep struikrowers wat uithang in Henry Martin se "Bucket of Blood" hotel. Hiervandaan versit hy na die twee "vrybuiter" republieke Goshen en Stellaland waar boere van Taung, Vryburg en Mafeking gou 'n drastiese toename ervaar in perde- en veediefstal. In Bloemhof vind Charles Daly dat sy vuurwapenwinkel gestroop is. Teen die deur is 'n poskaart van ene "Scotty Smith" met 'n lys van al die gesteelde items en 'n belofte om eendag daarvoor te betaal. Volgende daag ene "Piet Coetzee" by Jan Burke van die plaas Brandhout in Mafeking op

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

en stel homself voor as 'n lang verlore neef. Op hierdie stadium reik die ZAR 'n beloning van 500 pond uit vir "Scotty Smith" se arrestasie en vrybuiters soos Groot Adriaan de la Rey, Gey van Pittius en Gert van Niekerk jag hom meedoënloos. Scotty sluit by Groot Adriaan se kommando aan om na homself te soek (Paul Kruger: "Daar is net twee dinge waarvoor ek bang is - God en Groot Adriaan de la Rey"). Na die nuwe kommandolid se eerste nagwaak word De la Rey en sy kommando die volgende oggend sonder perde wakker. Deur bemiddeling van Reverend McKenzie maak die Britse koloniale regering van die Kaap en Cecil John Rhodes kontak met Scotty om as spioen op te tree in Stellaland en Goshen. Die Britte se perde raak egter onverklaarbaar weg. (Continued on page 163)

162

Bo: Scotty se huis te Letland’s Pan Onder: Scotty en sy familie: (HBH) Scotty is in 1892 met 'n 19-jarige nooi Susanna Magdalena van Niekerk getroud en hulle het twee seuns en vyf dogters gehad: Hester Magdalena Stumke; Mary Gordon Lennox; Margaret Gordon Engelbrecht; Ellen Gordon Myburgh; George St Leger Gordon Lennox en twee ander. (Hannes Engelbrecht) (Continued from page 162)

Scotty koop nou 'n plaas en winkel by Kheis, langs die Oranjerivier. Hy rig ook 'n wegkruipplek by Amalia, naby Schweizer Reneke in (nogal genoem Diewedraai). In 1884 hou ene Goodchild 'n perdeveiling in Kimberley. Te koop is ook 'n pragtige swart hings. Een van die bieërs klim op die perd. Perd en ruiter verdwyn in 'n stofwolk in die Dutoitspanpad. By die perderenne in Kimberley verdwyn die prag -renperd Black Diamond tussen neus en oë. 'n Jaar later verkoop Scotty lieflike swart vullens vanaf Kheis. Sy twee swart teelhingse heet nou Cricket en

(Continued on page 164)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

163

Bo: Scotty se Graf op Upington: Dr H Abbott (Continued from page 163)

Luitenant. Scotty se vriende nou is Lou Abrams, Lang Jim, Stumpke, Swart, George Pearson, Jack Forster, Big Mick O'Connor, Snowy Ward en One-Armed Jetty. Op 19 Maart 1885 is die latere President van die Vrystaat, FW Reitz, die landdros op Boshof met Advokaat Krause as staatsaanklaer: "The four accused, Scotty Smith alias George Smith alias George Lennox, Thomas Hutchinson Welford, Arthur Gerald Leigh, and Gustav Herman alias Rubenstein, are formally charged with robbery, in that they did unlawfully, and on the public road leading from Oliphantsfontein in the district of Boshof, to Zout-

pansdrift on the Orange River, being armed with loaded revolvers and a knobkerrie, violently assault Samuel Kemp of Oliphantsfontein and robbed him of two packets of diamonds, etc., etc." Al vier die beskuldigdes word gevonnis tot vier jaar gevangenisstraf. Scotty en Leigh ('n polisieman!) kry 'n addisionele vonnis van 25 houe lyfstraf. Met dinge warm in die Vrystaat en Transvaal vestig Scotty hom na sy vonnis grootliks in die Kalahari en rondom Upington. In 1914 vra ene George Beet toestemming om 'n artikel oor hom te skryf. Scotty antwoord: â&#x20AC;&#x153;Dear Sir, you have my permission to use my photograph and to use your own discretion as to what name you put under it. As far as reminiscences go, I made NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

a start and gave the Rev John Mackenzie the credit of stopping the Boers from going west (not Rhodes) and had the Boers gone west at that time they would have formed a union with the Germans, and this Colony would only have extended as far as Griqualand West if it existed at all. I also gave the Bros Fenton the credit for De Beers. A storm was raised and I gave it up, as I saw I was bound to touch someone on the raw. Yours faithfully, Geo St Leger Lennox, Scotty Smith." In September 1919 is Scotty tydens die Groot Griep oorlede en begrawe in Upington, met die grafskrif: "George St Leger Gordon Lennox. Gone but not forgotten. Never will his memory fade. Wife and children."

164

Bo: Graf van nog â&#x20AC;&#x2DC;n Inligtingsman: Kapt CK de Meillon, te Aus, SWA - HBH

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

165

Een van die braafste soldate ooit – kaptein Sakae Ōba Philip Malherbe

Vroeg in 1944 is die troepe na die Stille Eilande herplooi. Kaptein Ōba is in bevel van die mediese regiment geplaas. Die vragskip wat die soldate vervoer het, is op 29 Februarie met ŉ torpedo van ŉ duikboot vanaf die Verenigde State van Amerika (VSA) gesink. Begeleide bote kon net die helfte van die soldate red en hulle is op die eiland Saipan afgelaai. Dáár is hulle met tenks en artillerie-wapens agtergelaat en het hulle ŉ mediese versorgingssentrum op die been gebring. Op 15 Junie 1944 het die Amerikaanse troepe op die eiland geland en het die oorlog van Saipan begin. Nieteenstaande hewige verdediging is die Japannese soldate geleidelik en met hewige lewensverliese teruggedruk. Met geen hoop op versterkings nie het die Japannese bevelvoerder opdrag gegee om vir oulaas ŉ aanval te loods – ‘n sogenaamde “banzai stormloop” oftewel ‘n eervolle selfmoord.

Sakae Ōba https://en.wikipedia.org/wiki/Sakae

Sakae Ōba, ŉ Japannese soldaat, was aan die 18de Artillerie-Regiment verbonde en by die veldslag van Shanghai en Saipan betrokke. Tydens sy weermagdiens in 1934 was hy maar twintig jaar oud. Hy was as ŉ veld-offisier, eerste klas, geoormerk en het spesiale opleiding ontvang. In Julie 1937 tydens die Tweede Sino-Japannese Oorlog (ŉ militêre konflik tussen Sjina en Japan vanaf 1937 tot 1945), is Sakae se eenheid gemobiliseer en in Sjina ontplooi. Gedurende Desember van daardie jaar is hy tot tweedeluitenant bevorder. In 1939 is hy tot eersteluitenant bevorder en in November 1941 is hy as ŉ artillerietroep-bevelvoeder aangestel. In Maart 1943 is hy tot kaptein bevorder.

Japannese soldate https://www.google.co.za/search?

Op 7 Julie het kaptein Ōba en sy manskappe aan die grootste “banzai”-aanval in die Stille Eilande deelgeneem. Na vyftien uur van meedoënlose hand-tot-hand gevegte, met ongeveer 4,300 Japannese soldate wat omgekom het, het die Alliansie-soldate die oorwinning beklink. Op 30 September 1944 het die Japannese weermag ŉ amptelike verklaring uitgereik dat al sy soldate in aksie op die eiland Saipan gedood is. Dit het kaptein Ōba ingesluit, wat ná sy dood tot majoor bevorder is en die Goue Orde van die Opkomende Son, Vyfde Klas, toegeken is.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 167)

166

(Continued from page 166)

Die berg Tapochau https://www.google.co.za/search?

Uithou In werklikheid het kaptein Ōba die oorlog oorleef en bevel oor die ander ses-en-veertig soldate geneem wat ook geleef het. Ōba het tweehonderd burgerlikes saam met hom dieper in die oerwoude geneem om gevangeneming te ontglip. Hy en die soldate het die burgerlikes in grotte in die berge in oorlewingsaanvalle gelei. Hy het voortgegaan om aanvalle op die Alliansie-magte te loods. Hy het die berg Tapochau as hoofbasis gebruik. Die bergpiek was 473 meter hoog met ŉ onbelemmerde 360-grade uitsig. Die aanvalle op die Alliansie-magte was op guerrilla-styl geskoei met strooptogte wat op die soldate se posisies uitgevoer is. Met verwysing na die spoed en geheimsinnige uitvoering van die operasies, asook die frustrasie van pogings om hom te vind, het die soldate na Ōba as die “Jakkals” verwys. Gedurende September 1944, het die Alliansiesoldate patrollie begin stap in ŉ poging om die oorblywende Japannese soldate en burgerlikes vas te trek wat hul basisse vir voorrade geroof het. Van tyd tot tyd is arrestasies uitgevoer waarna hulle ondervra is en in gevangeniskampe toegesluit is. Gedurende die ondervraging het hul van Ōba verneem. Daarná het die bevelvoerder van die Alliansiesoldate besluit om die hele lengte van die eiland van suid na noord met sy manskappe twee meter uitmekaar, die eiland te “vee”. Die bevelvoerder was van mening dat Ōba en sy manskappe gedwing sou word om te veg óf oor te gee óf gevange geneem te word. As gevolg van die vangnet wat ontplooi is, het die bejaarde en kranklike burgerlikes aangebied om oor te gee. Kaptein Ōba het die orige burgerlikes verseker dat dit die soldate se taak was om die burgerlikes te beskerm en om self te oorleef om die stryd teen die vyand voort te sit. Met die

Die Amerikaanse soldate opsoek na Ōba https://www.google.co.za/search?

aankoms van die Alliansie-soldate het die meeste van die Japannese soldate en burgerlikes na ŉ skuiling teen die versteekte oorhang van die berg geklim, terwyl die res op smal lysies teen die hange van die berg skuiling gesoek het. Hulle het die res van die dag hul bedenklike posisies daar behou, terwyl die Alliansie-soldate die hele area deurkruis het en hutte en tuine geplunder het. Op plekke het die Japannese soldate en burgerlikes op nou lysies, minder as ses meter bo die grond, vasgeklou. Die soektog was vrugteloos en het uiteindelik tot die teleurgestelde bevelvoerder se herontplooiïng gelei. Kaptein Ōba en sy manskappe het sestien maande uitgehou. Op 27 November 1945, het die vorige bevelvoerder tydens die oorlog van Saipan die eiland besoek en van die soldate uit hul skuilplekke laat kom toe hy die volkslied van die Infanterie-tak gesing het. Daarná het hy dokumente van die uitgediende weermaghoofkwartier aan hulle oorhandig, wat kaptein Ōba en die res van sy manskappe opdrag gegee het om aan die VSA-magte oor te gee. Kaptein Ōba het eers op 1 Desember 1945 ná die amptelike oorgawe van Japan sy manskappe uit

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 168)

167

Kaptein Ōba se oorgawe https://historycollection.com/true-believers-10-japanese-holdouts-not-surrender-wwii-ended/3/ (Continued from page 167)

die oerwoud gelei en aan die VSA-magte oorgegee. Baie formeel en met trots het hy sy swaard aan die bevelvoerder oorhandig, terwyl sy manskappe hul wapens en regiment-vaandel oorhandig het. Hulle was die laaste georganiseerde Japannese weerstandsmag op Saipan. Nadat die Japannese regering bevestig het dat Ōba oorleef het, is sy “nadoodse” rang teruggetrek. Veertig jaar ná die oorlog het Pollard en Jones, twee Amerikaanse soldate, vir Ōba gaan opsoek. Hulle het hom meegedeel dat hulle hom sou doodmaak as hulle hom voorheen sou kon opspoor. Hy het die Amerikaners vir agtien maande lank ontsettend frustreer. Hy het hul kos gesteel en ŉ B-29 bomwerper op die vliegveld aan die brand gesteek. Hy was ŉ groot verleentheid vir hul hoofkwartier en die Alliansie-soldate is voortdurend versoek dat Ōba in hegtenis geneem moes word. Hy het nie verniet die bynaam van “Jakkals” ontvang nie. Hy was só uitdagend dat hy terwyl die Amerikaners in die buitelug fliek gekyk het, hy agter die bome in die “agterste ry” saam met hulle

fliek gekyk het sonder dat hul weet. Hulle het alles probeer om hom vas te trek: dagen nagpatrollies, die opstel van hinderlae, en meer maar niks het gewerk nie. Hulle het hom ŉ verdere pluimpie gegee deur aan te voer dat indien hy ŉ Amerikaanse soldaat was, hy aan die einde van die oorlog ŉ medalje sou ontvang het. Die twee Amerikaanse soldate het baie foto’s geneem en ŉ boek oor Ōba geskryf. Die boek het binne ses weke 45,000 kopieë verkoop. Bronne: • https://en.wikipedia.org/wiki/Sakae • http://www.ww2wrecks.com/portfolio/the-lastsamurai-sakae-oba-and-the-largest-banzaicharge-of-the-war-in-the-pacific • https://www.chicagotribune.com/news/

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

168

Britain’s last surviving female World War Two pilot who flew Spitfires, Hurricanes and Hellcats dies at the age of 103 By EMER SCULLY FOR MAILONLINE PUBLISHED: 01:35, 9 January 2021 | UPDATED: 11:49, 9 January 2021 •

Pilot Eleanor Wadsworth died in Bury St Edmunds in Suffolk last month

•

She was the last surviving female World War Two pilot before her death

•

She joined the Air Transport Auxiliary (ATA) trainee pilot scheme in 1939

Britain's last surviving female World War Two pilot has dies aged 103 decades after she flew Spitfires, Hurricanes and Hellcats. Eleanor Wadsworth died at her home in Bury St Edmunds in Suffolk last month, reported The Sun. She joined the Air Transport Auxiliary (ATA) trainee pilot scheme after war broke out in 1939.

Eleanor Wadsworth joined the Air Transport Auxiliary (ATA) at the outbreak of the Second World War in 1939 and continued to serve until 1945.

This is a painting of one of the spitfires delivered by Mrs Wadsworth during the war

Born in 1917 in Nottingham, Mrs Wadsworth was the last surviving British woman pilot to fly in the Second World War.

She was one of 166 women who were accepted on ATA and managed to fly 22 different aircraft

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 170)

169

Ms Wadsworth (nee Fisher), pictured bottom left, flew 22 types of aircraft during her career with the ATA

Buckinghamshire, to start the first leg of her training.

(Continued from page 169)

including the iconic Hurricane, Spitfire and Mustang. The then 25-year-old was originally working as an architect's assistant when she saw a notice recruiting people with no flying experience. Mrs Wadsworth said: 'The thought of learning to fly for free was a great incentive. 'We would be trained to transport planes and pilots to and from various airfields. 'I was one of the first six to be accepted. Only 25 per cent got verified out of everyone who applied. 'I put my name down without thinking anything else about it and was accepted after passing all the medical checks. 'Anybody who fulfilled the necessary training was quickly accepted. 'It was out of a wide range of people, it wasn't just females - they wanted people who had never flown before.'

Since then, the great-grandmother of seven and grandmother of five, had flown to the United States, around Washington, Seattle, Alaska and around the United Kingdom.

Mrs Wadsworth said before learning how to fly she had to learn about the weather as well as the various aircraft systems such as the engine. She also had to learn how to navigate. She said: 'I was able to fly solo after 12 hours of training - from never being able to fly before. But it takes a life time to be able to learn to fly perfectly. It is not particularly difficult to learn if you are taught to fly properly. 'You had to have a good idea of maps. Navigation was also really important because we never had any air to ground connection in those days. 'We couldn't phone or get in touch with anyone else. Once we were in the air we were on our own.' (Continued on page 171)

Mrs Wadsworth was sent to Haddenham Airfield in NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

170

(Continued from page 170)

Mrs Wadsworth spent the next few years posted at several of ATA's 14 ferry pools, earning her Class 3 licence which allowed her to fly light twin-engine aircraft. Mrs Wadsworth, who was married to Bernard Wadsworth - a flight engineer for ATA - for 71

She added: 'It's a very new experience and everybody finds it difficult at first to think in three dimensions rather than two like when you're driving. 'But if you are taught properly, it is fine. 'Now, when I look back at my log book and my pictures I remember little details about that time and it all comes back to me.'

Mrs Wadsworth, pictured here on an American Hellcat, was one of 166 women in the ATA

years, said she was in the cockpit until the very last day of the war in 1945 when the ATA was closed down. She said: 'I haven't piloted or flown a plane since then. 'I got married at the same time ATA closed, to my husband who continued to work as an engineer.

A video Showing an interview with Eleanor Wadsworth can be viewing by clicking on this link: https://www.dailymail.co.uk/news/article-9128317/ Britains-surviving-female-World-War-Two-pilotdies-age-103. Story and images obtained from Mail Online, and credit to James Linsell-Clark/SWNS.com for the photographs.

'We had our two boys, George and Robert, and I decided to settle down into the domestic life until they grew up.' At the end of the war in 1945, Mrs Wadsworth had flow 590 flying hours, 430 of which were flown solo. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

171

Enigste land in die wêreld waar vroue mag rondloop met M16 aanvalsgewere, en ander minder bekende feite oor Israel (saamgestel deur Philip Malherbe) Enigste land in die wêreld waar vroue mag rondloop met die M16 aanvals geweer.

Israel se wetgewing verskil aansienlik van die Verenigde State van Amerika (VSA), waar skuiwergate toelaat dat enige persoon en die jeug wapens wettig kan bekom binne minute. Selfs lede van die weermag in Israel wat hul opleiding voltooi het, mag eers aansoek doen vir ŉ vuurwapenlisensie op die ouderdom van 20 jaar. Dié wat nog nie militêre opleiding deurloop het nie, wat ook al die rede is, moet wag tot hulle 27 jaar oud word om aansoek te kan doen. Dan moet hulle maar vergeet van aanvalsgewere – die beste waarvoor hulle kan hoop is een pistool. Israel het ook streng agtergrond evaluerings. Applikante moet hulle aansoeke behoorlik motiveer vir selfverdediging, dan moet hul ook ŉ doktersverslag bekom, wat behoorlik uitstippel dat die aansoeker liggaamlik en geestelik in staat sal wees om vermelde vuurwapen te kan hanteer. Selfs dan, is die kanse goed dat jou aansoek afgekeur kan word. “Die probleem in die VSA is ŉ kultuur probleem”, is die mening van die Openbare veiligheidsminister Gilad Erdan en ŉ vorige Shin Bet lid (Israel se eweknie van die FBI). “Ons hanteer wapens asof hulle te alle tye toegesluit en gelaai is. Indien jy enige geestesafwyking onder lede het, kan jy daarvan vergeet om ŉ permit of lisensie te kry. Selfs ammunisie word streng beheer en slegs 50 patrone per geweer word toegelaat. Vuurwapeneienaars moet ook ŉ verpligte opleiding kursus deurloop, en die lisensie elke 3 jaar hernieu.

https://www.pri.org/stories/2012-07-10/israeliwomen-and-their-weaponry

MOSSAD heel moontlik die beste intelligensie agentskap in die wêreld

Net dames wat in die weermag is, of militêre opleiding ontvang het, word versoek – verplig om wapens te dra van diens, hetsy of hulle in ŉ restaurant, koffiewinkel, ŉ partytjie of ŉ troue bywoon of op die strand ontspan. Hou ook ingedagte dat dit die enigste land is waar alle 18 jariges verplig is om militêre opleiding te ondergaan: 3 jaar vir mans en 2 jaar vir vroue. Menigte lewe is al gespaar gedurende terroriste aanvalle, asook gedurende die sogenaamde “lone wolf” aanvalle of selfmoordbommer. Hoe meer gekwalifiseerde lede van die gemeenskap gewapen is – hoe beter is die kanse om terroriste aanvalle te fnuik sonder ongevalle en of verminderde beseerdes.

https://cocktailzindagi.com/why-mossad-is-the-one -of-the-best-intelligence-organisations-in-theworld/ “As daar nie goeie oorleg is nie, val ŉ volk; maar in

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 173)

172

(Continued from page 172)

die veelheid van raadgewers is redding”, is die huidige motto van Mossad (Spreuke XI:14). Baie kundiges is die mening toegedaan dat Mossad (Intelligensie en Spesiale Operasies – nasionale intelligensie agentskap) die Israelse geheime diens, die beste in die wêreld is. Mossad se hoofkantoor is in Tel Aviv, en hulle beskik oor ŉ teen-terroriste eenheid bekend as “Kidon” met verskeie spesialis spanne. Een is die “Metsada”.

https://www.google.co.za/search? hl=en&tbm=isch&sxsrf=ALeKk01TCcCPtEwkwQWLOwGhODkKJe3LQ% 3A1602699000159&source=hp&biw=1517&bih=7 05&ei=D6HX5ifB46NlwTjgoLYCA&q=mossad+logo&oq= MOSSADg Daar is natuurlik ŉ rede vir die hoë lof aanname. Met hul Joodse bevolking, het hulle ŉ baie ongelukkige geskiedenis agter die rug. Dan is Israel omring deur Moslem state, met slegte verhoudinge met hulle. Die sekuriteit is dus van kardinale belang, aangesien hul geografies kwesbaar is. Daar was ŉ insident waar “Kidon” ŉ bos blomme aan die vrou van ŉ terroris gestuur het, minute voor hy tereggestel is – dit word “sielkundige oorlogvoering” genoem. Die “Spesiale

Operasionele Departement” van Mossad besluit watter deel, indien enige, aan die pers vrygestel word om paniek en vrees by die vyand te skep. Die geheime diens se sterk punt is die insameling van “Menslike Inligting” via ŉ uiters koeverte manier. Dit word beweer dat die wetenskaplikes van die Arabiese lande geëlimineer is om die atoomkrag ambisies, wat ŉ groot gevaar vir Israel inhou, te stuit. Dit word gespekuleer dat Mossad op “Navorsing en Ontwikkeling” van nuwe chemiese wapens fokus, wat al aangewend is, en onopspoorbaar is. Die grootste departement by Mossad is hul oorsese spioene en hul operasies. Dan werk hul Politieke- en Skakel Departemente, nou saam met goedgesinde lande om inligting in te samel, asook lande wat nie normale diplomatieke bande met Israel het nie.

Oorlede Mossad hoof Meir Dagan (middel) in Libanon. (foto foto: BAMACHANE) https://cocktailzindagi.com/why-mossad-is-the-one -of-the-best-intelligence-organisations-in-theworld/ Tydens hul operasie om die Hammas-leier, Khaled Mashal, tereg te stel in weerwraak van ŉ Hammas bomaanval op die Jerusalem se mark, waar 2 selfmoordbommers, 16 Israeliete gedood het en 169 ander beseer het, het dinge nie heeltemal volgens plan verloop nie. Die Israelse Premier Benjamin Netanyahu wou die operasie ŉ geheim hou en het die Mossad se wetenskaplikes voorgestel dat daar gebruik gemaak moet word van ŉ dodelike gif wat onopspoorbaar is. Ongelukkig is twee van hul

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 174)

173

(Continued from page 173)

agente gevang toe hulle die operasie wou afstel. Soos te verstane het dit verhoudinge tussen Israel en Palestina versuur en Netanyahu moes inderhaas ŉ teengif aanstuur om die veiligheid van sy agente te bewerkstellig. Mossad, is een van die wêreld se belangrikste, sommige beweer die mees gevreesde inligting organisasie. As deel van dié inligting insamel gemeenskap, werk dit hand aan hand met hul suster organisasies soos Amman (militêre inligting) en Shin Bet (Israel se binnelandse veiligheid). Na die massamoord op die Jode na die 2de Wêreldoorlog, is die formasie van die nuwe staat van Israel in 1948 met onmiddellike Arabiese weerstand begroet. Tydens die Onafhanklike Oorlog, het die weermagte van Egipte, Jordanië, Syria, Libanon en Irak, die beginner staat aangeval. Hierdeur was Israel se bestaansreg in bedreiging en het hulle dringende militêre, sekuriteit en inligting benodig. Hul verdediging van hul tuisland teen liggeraakte en vyandelike bure, die jag van Nazi oorlogkriminele, beskerming en inwin van inligting van die verstrooiing van Jode was Israel se onmiddellike uitdaging. Mossad moes dus baie vinnig hulself vestig, strategiese alliansies met ander inligting maatskappye vorm en werk daarvan maak om Israel se belange op ŉ globale skaal te beskerm. Hier het die Verenigde State van Amerika (VSA) ŉ groot rol gespeel. Met die nakoming van hul uitdagende taak, het hulle ŉ reputasie gevestig van vindingrykheid, vreeslose verbintenis en genadelose uitvoerbaarheid van hul aksies. Met die toenemende bedreiging van hul belange, die Sesdaagse Oorlog van 1967, Yom Kippur Oorlog 1973, Libanese burgeroorlog, einde van die Koue Oorlog, het vrese vir die atoomkrag uitbreiding in Irak en nou in Iran, en die toename van internasionale terrorisme toegeneem, Mossad het geen ander keuse om aanpaspaar en hoogs proaktief te wees nie. Die proaktiwiteit word altyd opgehemel, foute is in die verlede ook gemaak, met nadelige diplomatieke kommentaar en kritiese kommentaar van plaaslike en buitelandse gemeenskappe.

staat, sluit die werwing van menslike inligting (HUMINT) in van bronne van buitelandse militêre, regerings en private sektors. Dus het Mossad, ŉ reeks geopolitieke en tegniese uitdagings. Om in vyandelike en veranderde streke te opereer is uiters gevaarlik. Vermeende Mossad medewerkers is al in openbaar tereggestel in die Gaza Strook. Gevangeneming deur ŉ vyandelike staat of terroriste groep loop gewoonlik uit op marteling en die moontlike dood. Israel se kubersekuriteit is van die beste in die wêreld

https://www.google.co.za/search? hl=en&tbm=isch&sxsrf=ALeKk02fGn1rRWQHaML OzBgbPYCEdWk7gg% 3A1602699124549&source=hp&biw=1517&bih=7 05&ei=dDHX4n0HpCJlwS3w5FI&q=iSRAEL+CYBER+SEC URITY&=5 Israel is die leier in tegnologiese innovasie, met baie ander kuber- en fisiese sekuriteit maatskappye in die private sektor. Skakeling met die industrie en akademie is dus goed ontwikkel. Die uitdaging vir Mossad en andere is hoe om die tegnologiese voordeel te benut (in kunsmatige intelligensie, groot data, kuber-sekuriteit ens.) sonder nadelige effekte op die plaaslike tegnologie sektor en uitvoere.

Mossad en die “Central Intelligence Agency’ (CIA) opereer baie dieselfde met wye inligting moontlikhede. Dit word ook beweer dat Mossad en die CIA, wêreld leiers is op die inwin van inligting. Gemiddelde IK van Israel se bevolking (Continued on page 175)

Die monitering van bedreigings teen die Israelse NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

174

(Continued from page 174)

tussen 107 – 114, van die hoogste in die wêreld

ten opsigte van (tov) realistiese data. Hulle meet gewoonlik 0.75 tot 1.0 standaard afwykings bo die gewone Europese gemiddelde, gelykstaande aan ŉ IK van 112-115. Om dit in perspektief te plaas, gedurende die 20ste eeu het Jode slegs 3% van die populasie in die VSA uitgemaak, tog het hulle 27% van die Nobel wetenskaplike pryse verower en 25% van die (ACM) Veranderde toekennings. Dan verteenwoordig hulle meer as die helfte van die wêreld se skaak kampioene. Israel se hospitale het die beste kanker behandeling

https://www.google.co.za/search? hl=en&tbm=isch&sxsrf=ALeKk00j6KT1fa3UdduGX vyW1_F75TqDtg% 3A1602699225969&source=hp&biw=1517&bih=7 05&ei=2THX9qyOOWTlwSA_4voDw&q=israel+iq+avera=7 M Albert Einstein is bekend daarvoor dat hy gesê het dat: “Dinge moet as so eenvoudig as moontlik beskryf word, maar nie meer eenvoudig nie”. Hy het ook gesê dat die hoogste intelligensie waargeneem is onder die “Ashkenazi”, Asjkenasim (afgelei van die Hebreeuse Ashkenaz (“Duits”) van die Joodse bevolking wat in die Rynse vallei, aangrensend aan Frankryk, gewoon het voordat hulle ooswaarts gemigreer het na Slawiese lande Poland, Litanieë, Rusland) en hul Joodse nakomelinge. Dit word toegeskryf aan die ongewone selektiewe druk wat heel moontlik geforseerde intelligensie tot gevolg gehad het. Hulle het gereeld werk gehad wat gelei het tot verhoogde IK, wat op sy beurt weer ekonomiese sukses gewaarborg het, in teenstelling met ander bevolkingsgroepe wat meestal klein plattelandse boere was. Hul omstandighede was van so ŉ aard dat ekonomiese sukses tot verhoogde reproduksie gelei het. Dan is die teenwoordigheid van die Ashkenazi sphingoid (ooraktiewe chemiese en karaktereienskappe as teenvoeter vir brein siektes) alreeds in 1870 waargeneem. Die Psigometriese Bewys rakende die Ashkenazi IK toon aan dat hulle die hoogste IK van enige etniese groep het

https://www.shebaonline.org/cancer-treatmentisraelVan die wêreld se mees gevorderde kanker navorsing vind plaas in Israel en Israelse dokters en navorsers is van die bes opgeleides ter wêreld. Jaarliks word duisende mediese toeriste verwelkom, en mediese konsultante by die Sheba Mediese Sentrum staan gereed om behulpsaam te wees. Van die baie voordele tov kanker behandeling in Israel, sluit dit die volgende in: • Snykant van die kanker, van geteikende chemoterapie tot immunoterapie, tot die nuutste chirurgiese tegnieke; • Israelse onkologiese (gewaskundiges), radiologiese onkologiese en chirurge word nougeset opgelei en werk gewoonlik sy aan sy met Amerikaanse spesialiste; • nieteenstaande die feit dat die behandeling bekostigbaar is, word hul kanker behandeling uitgevoer deur kundige spesialiste onder die hoogste etiese standaarde;

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 176)

175

(Continued from page 175)

• Israel word voordurend deur Amerika, aanbeveel as top mediese bestemming; • Israel is ŉ baie gunstige bestemming van duisende mediese toeriste, wie kanker behandeling verlang by van die beste hospitale soos die Sheba Mediese Sentrum. Juis omdat dit die mees gevorderde kanker behandeling fasiliteit in Israel is, met akkreditasie by die Gesamentlike Internasionale Kommissie, en die hoogste akkreditasie vir internasionale gesondheidsorg.

Die Sheba Mediese Sentrum is in aanvraag vanweë, die: • vennootskap met MD Anderson Kanker Sentrum, as deel van ŉ wêreldwye netwerk van hoë-kwaliteit kanker behandeling sentrums; • toegang wat verleen word tot die nuutste kliniese toetse – ongeveer 160 vir alle stadiums; • hoogs gekwalifiseerde en deskundige spesialiste soos onkoloë, chirurge, bestraling onkoloë, hematoloë (opsporing van verwante bloedsiektes) met baie ondervinding, wat saam werk om die pasiënt te voorsien van integreerde holistiese kanker behandeling;

hl=en&tbm=isch&sxsrf=ALeKk00bZpVgOIVcuns0d FvVBrTqyEHp6A% 3A1602699383039&source=hp&biw=1517&bih=7 05&ei=dkCHX6GFO5KdlwS9r6qYDg&q=TEL+QVI V+UNIVERSITY&=5 Afgesien dat dit die grootste universiteit in Israel is, is dit ook die grootste Joodse universiteit in die wêreld. Die universiteit handhaaf ŉ oorsigrol oor die Senter vir Tegnologiese Ontwerp in Holon, die nuwe akademiese Kollege in Tel Aviv-Yafo en die Afeka Kollege van Ingenieurswese in Tel Aviv en die Wise Observatoery in Mitzpe Ramon in die Negev woestyn. Die universiteit se Ingenieurswese fakulteit, word van die beste in die wêreld beskou. Spesiale programme word vir Joodse studente en onderwysers van Amerika, Frankryk, Brasilië, Argentinië en Meksiko, aangebied. Die Tel Aviv Universiteit se Fakulteit van Regte het uitruil ooreenkomste met 36 ander lande se universiteite. Die Coller Skool van Bestuurswese het uitruil ooreenkomste met 100 ander lande se universiteite.

• gevorderde diagnostiese en monitering tegnieke om spesifieke, akkurate diagnose te verseker;

Die universiteit en Ruppin Akademiese Sentrum het ŉ gesamentlike studie sentrum by die Mediterreense See, waar studente gevorderde studies onderneem tov die impak van kus en omgewing hulpmiddels.

• spesialis behandeling vir unieke kanker tipes, met toegewyde sentrums vir delikate velkanker behandeling, borskanker, met van die beste pankreaskanker deskundiges in die wêreld;

Al Israel se nege publieke universiteite en van sy kolleges, word deur die staat gesubsidieer en studente betaal ŉ klein gedeelte van die werklike kostes.

• volle ondersteuning vir kanker pasiënte, insluitende sielkundige, maatskaplike en alternatiewe ondersteuning, asook aanvullende terapie.

“Krav Maga” (een van die mees praktiese en dodelike kontak gevegskuns

Die Tel Aviv universiteit in Israel tel onder die eerste 100 in die wêreld

https://www.google.co.za/search? NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 177)

176

beveiliging van vasgevangde mense in die natuur en mensgemaakte rampe;

(Continued from page 176)

https://www.google.co.za/search? hl=en&tbm=isch&sxsrf=ALeKk01pHXDvnehzMj5z JuLqt2XJaCqJwQ% 3A1602699464761&source=hp&biw=1517&bih=7 05&ei=yECHX5uWK66PlwT1rYiACw&q=krav+ma ga&oq=kRAG+mAGA=img Krav Maga, Hebreeus vir “kontak geveg”, is deur Imi Lichtenfeld van Israel ontwikkel hoofsaaklik om Duitse Nazis in straatgevegte aan te vat, waartydens onskuldige Jode op strate aangerand is. Dit het gou ontwikkel tot een van die mees effektiewe hand-tot-hand tegnieke wat ooit ontwikkel is. Nadat Israel hul onafhanklikheid verwerf het Lichtenfeld, die tegnieke aan die Israelse weermag oorgedra. Daarna is hy as die hoof instrukteur aangestel is. Hy het die gevegkuns opleiding vir die polisie en die gemeenskap daarna verfyn. Krav Maga, word egter nou wêreld wyd aangewend. Dit is ŉ gekombineerde gevegskuns van aikido, boks, stoei, judo en karate. Vermelde tegnieke is aangewend om die weermag en polisie meer weerbaar te maak. Die filosofie benadruk aggressie en terselfdertyd aanval en verdediging tegnieke. Twee weergawes word aangebied, een vir die weermag & polisie en een vir burgerlikes. Net soos ander liggaamlike gevegskunste, ontmoedig Krav Maga, om betrokke te raak by fisiese konfrontasie. As dit ontmoontlik of onveilig raak is die idee om die geveg so vinnig en aggressief as moontlik te beëindig. Uiteraard is die aanval gemik op die mees kwesbare gedeelte van die liggaam, en opleiding vir weermag en polisie word nie beperk tot tegnieke wat ernstige, permanente beserings of selfs die dood veroorsaak nie. Ander kort feite van Israel: • die enigste land in die wêreld wat meer bome het as 50 jaar terug; • beskik oor meer museums per capita as enige ander land in die wêreld, ingesluit die enigste onderwater museum; •

vodamail tegnologie is in Israel ontwikkel;

•

die Israelse Weermag is ŉ wêreldleier in die

• die enigste teater ter wêreld wat net uit dowe en blinde akteurs bestaan; • koffie en restaurante is so goed, dat dit die enigste land is waar Starebucks nie daarin kon slaag om inbreuk op die plaaslike mark te maak nie; • per capita, die meeste wetenskaplike dokumente wat jaarliks gepubliseer word; • eerste land in wêreld wat mini biblioteke by bushaltes gevestig het en boeke is gratis; •

meeste universiteit grade per capita;

• het die tegnologie van oorspronklike selfone ontwikkel; • het teen - dwelms strooitjie ontwikkel teen “gedokterde” drankies, en dit is gratis; • het die eerste inwendige (maag) video kamera ontwikkel wat kanker en spysvertering aandoenings kon diagnoseer; •

het die “GPS navigasie app” ontwikkel;

• die passasiers klap hande sodra die nasionale lugdiens op Ben Gurion lughawe naby Tel Aviv land; • Israelse burgers, nie teen staande vele probleme, word as die gelukkigste mense onder die Westerse nasies gereken; • beskik oor die oudste steeds gebruikte begraafplaas ter wêreld; • het die eerste geen aanraking, bestralings vry, baba sensitiewe bababedjie ontwikkel, wat deur die monitering van asemhaling en beweging van slapende babas, hul dood voorkom; • 1ste land in die wêreld wat die gebruik van onder gewig modelle gedurende mode vertonings verbied het; • die USB stokkie is in 1996 in Israel ontwerp en het verskeie toekennings verower; • Israel het die hoogste konsentrasie “hi-tech” maatskappye in die wêreld na “Silicon Valley”; • het die “GPS app”, “Waze” ontwikkel en het “Dropbox en ander hoogs suksesvolle

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 178)

177

kom in Israel voor;

(Continued from page 177)

maatskappye in die proses die loef afgesteek en die “Best Overall Mobile App” prys verower • Tel Aviv het meer as 300 sonskyndae en pragtige strande oraloor; •

die gom op hulle seëls is kosjer;

• relatief tot hulle bevolking het hulle die grootste immigrante-aanwas in die wêreld; • het die enigste liberale demokrasie in die Middellandse Oosterse Wêreld; • ongeveer 1,000,000 notas word agtergelaat by die Kotel (Westerse Muur – heiligste plek waar die Jode aanbid); • Israel het die laagste punt op aarde, die Dooie See, 400,812 meter onder seevlak; • die antieke land van Israel het duisende en duisende argeologiese plekke, waarvan 2,000 in Jerusalem alleen; • daar is meer orkeste per capita in Israel as enige plek in die wêreld; • die tweede grootste bad in die Roomse ryk is in Israel gebou, Minerale oord liefhebbers kan in die 2,000 jaar oud kompleks ontspan; • beskik restaurant;

oor

die

enigste

onderwater

• enigste land in die wêreld waar al die banknote ook braille skrif op het, om die blindes te akkommodeer;

• Microsoft het meer werkers per capita as enige plek in die wêreld; • per vierkante kilometer het Israel die hoogste vlak van voël verkeer in die wêreld, meer as 500 miljoen rondtrekkende voëls in sy lugruim; • meer as nege uit tien huise in Israel maak gebruik van sonpanele om water te verwarm; • was die eerste land om die Kimberley proses te onderteken, dié internasionale standaard wat diamante “konflik vry” sertifiseer; • een van net drie lande in die wêreld, na Brittanje en Nieu Seeland, sonder ŉ gekodifiseerde konstitusie ( nie in net een dokument vervat nie, dit bevat verskeie dokumente of is nie eers neergeskryf nie – net ŉ ooreenkoms, wat deur wetgewing gemagtig word; • enigste land in die Midde Ooste waar vroue toegelaat word om voertuie te bestuur. Bronne: https://www.pri.org/stories/2012-07-10/israeliwomen-and-their-weaponry https://www.thewrap.com/carried-gun-israel-hereslearned-gun-control/ https://cocktailzindagi.com/why-mossad-is-the-one -of-the-best-intelligence-organisations-in-theworld/ https://www.nimmonsconsulting.com/mossadmythology-reality/

• koeie produseer die tweede meeste melk per koei, na Suid Korea;

https://web.mit.edu/fustflum/documents/papers/ AshkenaziIQ.jbiosocsci.pdf

• het die enigste herleefde taal as amptelike taal in die wêreld;

https://www.shebaonline.org/cancer-treatmentisrael. Global=B

• hul palmiet wyn, oudste soort, sedert 1898 se verskillende variëteite word geïdentifiseer deur nommers, verwysend na die verskillende busroetes in Israel;

https://hillelontario.org/blog/9-things-didnt-knowisrael/

• daar is meer as 40 kosjer McDonald restaurante in Israel, slegs een ander in Buenos Aires;

https://theculturetrip.com/middle-east/israel/ articles/15-surprising-things-you-never-knewabout-israel/ https://www.thejc.com/news/israel/65-facts-youdidn-t-know-about-israel-1.43742

• In 1992, het Israel sulke swaar sneeu storms gehad dat daar selfs sentimeters swaar sneeu in die Negev woestyn geval het; •

die grootste honde begraafplaas vir honde NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

178

THE RHODESIAN CIVIL WAR (1966-1979) By John Frame Rhodesia: 1966/69

The Quiet before the Storm. The Zimbabwe African People's Union (ZAPU), which set a course of armed conflict to overthrow the Government of Rhodesia, sent recruits for political and military training to a variety of countries - Soviet Union, Cuba, Algeria, Ghana, Egypt, Bulgaria, China, North Korea and Zaire, where they were often joined by SAANC and FRELIMO trainees.

This process proved to be time consuming and because of the scarcity of recruits and the heavy losses encountered in clashes with the Rhodesian Security Forces (RSF) during 1966/69 training camps were established in Zambia, Angola and Tanzania where newer recruits could be trained for faster turnaround. By early 1966 Herbert Chitepo and other ZANU leaders were frustrated that Britain was not prepared to take military action to quell the Rhodesian rebellion following the Unilateral Declaration

of Independence in November 1965, action by Britain that the ZANU leadership hoped would bring the Rhodesian Government down. ZANU therefore elected to initiate armed insurgency which began in April 1966 with insurgents infiltrating across the Zambezi River with multiple objectives. One group, called Chimurenga, was to make their way to Umtali on the Rhodesian border with Mozambique to blow up the oil pipeline to Beira to disrupt the Rhodesian economy and to kill white Rhodesian farmers. Another group, called Demolition, was to infiltrate the Fort Victoria District to source new recruits. Alerted by a Special Branch informant within ZANU, these two groups were quickly rounded up and arrested by the British

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 180)

179

(Continued from page 179)

South Africa Police. The third Group of seven, called Armageddon, attempted to blow up electricity pylons before being engaged in a fire fight with 120 Police regulars and reservists supported by 3 Airforce helicopters. All seven were killed in a shambolic contact that became known as The Battle of Chinhoyi, where the insurgents propaganda stated “.....a gallant force fought against impossible odds in which the Rhodesian enemy used thousands of Army troops and powerful helicopter gun ships.” A forth group of six, called Gukurahundi, were tasked to free detainees at Sikombela Detention Camp and attack white Rhodesian owned farms. After murdering an unarmed white Rhodesian farmer and his wife, this group, led by an ex-BSAP Constable called Gumbotshuma,

were engaged in a contact in the black Rhodesian Zowa farming area. Gumbotshuma was the only survivor who escaped back to Zambia via Mozambique.

(Interestingly the word Gukurahundi was subsequently used when the Zimbabwe Army 5th Brigade slaughtered 25,000 Matabele in the early 1980’s). Several other groups who subsequently infiltrated were similarly arrested at Sipolilo and in Western Rhodesia arising from Special Branch informants

and alerts from local tribes folk. In August 1966 ZANU conspired with several white and Asian Rhodesian University of Rhodesia lecturers to smuggle explosives and hand grenades from Lusaka to Salisbury concealed in dried fish consignments. ZANU insurgents used these munitions to set off explosions in Salisbury in an attempt to panic the white community. Special Branch had infiltrated the smuggling ring and arrested several white Rhodesians, seizing the stash of explosives several conspirators fled the country ahead of the Police swoop. From late 1966 to 1969 the ZAPU / SAANC infiltration across the Zambezi River into the harshness of the Zambezi Valley did not bode well for the insurgents. ZAPU did not secure local tribe folk support and their presence was reported to Police who, together with Rhodesian Light Infantry (RLI), Rhodesian African Rifle soldiers and PATU, with RhAF support, engaged and despatched or captured most of these insurgents. Because of the SAANC presence, South African Police (SAP) were deployed into Rhodesia in

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 181)

180

(Continued from page 180)

1967 based in 6 camps, two in on the Zambian border in Western Rhodesia and 4 in the Valley

SAP sustained non-life threatening wounds. During the contact SAANC insurgents hurled insults at the SAP in Afrikaans. One SAP Constable was killed. The threat that the SAP would be overrun escalated and the Rhodesian Airforce scrambled a Provost which dropped napalm and phosphorus Bombs on the insurgents, killing many.

between Kariba and the border with Mozambique. The operational tactic of ZAPU / SAANC then shifted to attack the SAP camps.

Rhodesian choppers arrived at dusk to evacuate the wounded SAP. The remaining insurgents retreated under cover of darkness, some escaping back to Zambia, while others were killed in subsequent contact with Rhodesian Police and RLI. Several of those arrested were proven to be Zambians who had been 'pressed ganged' into service. In early 1970 - ZAPU launched a series of heavily

September 1968 - 100 ZAPU and SAANC insurgents crossed from Zambia near Chirundu into Rhodesia. They all wore East German combat uniform, steel helmets and were heavily armed. Included in this group was a Rhodesian Special Branch agent who deserted the group and reported their presence to the Police at Chirundu. The SAP mobilised and with Rhodesian Army trackers they soon found the group in thick vegetation in the Zambezi Valley. The SAP engaged the insurgents but were outmanned and out gunned. They were pinned down, subjected to heavy machine gun fire. Many

armed hit and run raids against the SAP camps. Planting land mines on the roads around the camps, they then mortared the camps. This re-

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 182)

181

tries with no freedom of speech or opposition parties....” He was ignored.

(Continued from page 181)

Simbi Mubako commented on the poor results of the insurgency operations, “....the more relevant criticism can be levelled, not against the cadres, but against their superiors who hastily threw them into battle .. for short term gain.....” Chitepo stating, “It is useless to engage in conventional warfare with well equipped Rhodesian troops along the Zambezi.”

sulted in many casualties amongst the SAP from detonating the land mines and from the mortar and rocket attacks. Matabele Chief Sigola invited the United Nations Secretary General to visit Rhodesia saying “....Our trouble is from terrorists who come with bombs from Russia and China, communist coun-

The disunity between ZAPU and ZANU caused the Front Line Presidents to press for a united front while the ZAPU / SAANC focus on attacking the SAP caused frustration with some within the ZAPU leadership. A splinter group from ZAPU was set up by James Chikerema called Front for the Liberation of Zimbabwe (FROLIZI), styled along the lines of FRELIMO (Front for the Liberation of Mozambique) ostensibly to unite ZAPU and ZANU and to disassociate itself from the focus on attacking SAP in favour of taking the conflict into the heart of Rhodesia to attack and kill white Rhodesian farmers. FROLIZI launched several infiltrations into Lomagundi farming districts to attack white farmers - but they were either killed or captured before they could do much harm. But the relative quiet landscape of the Rhodesian Civil conflict, limited mainly to the Zambezi Valley, was about to dramatically change as Portugal lost control of Mozambique Tete Province which allowed the Rhodesian insurgents access to the tribal trust lands in north eastern Rhodesia to deploy their Maoist philosophy of coercion, intimidation and indoctrination against both willing and unwilling rural population groups. The Rhodesian Civil War history book is available from: •

The Book Depository with free global delivery:

•

Bush War Books (www.warbooks.co.za)

•

Kindle version: https://www.amazon.com/

•

Facebook: @johnframeauthor

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

182

RAR Fireforce John Wynne Hopkins In 2013 I was painting a commission for the 1st Bn Royal Welsh in BATUS Canada and spent two weeks on exercise gathering information and photographs for the painting. The painting ‘Welsh Warrior’ was to be hung in the Warrant Officers and Sergeants Mess in Tidworth Barracks. It was interesting as I wore my old Rhodesian floppy hat with 1 RAR cloth badge while on the exercise. One day when we were having food in the mess hall a British Parachute Regiment officer noticed my floppy hat and recognised it as a Rhodesian African Rifles badge. He proceeded to inform the British Army officers sitting at the table the parachute history of the RAR and the Fire Force concept. Fire Force - the concept of aerial

envelopment of the enemy using helicopter born troops and Paratroops as devised by the Rhodesian Army during the Rhodesian Bush War 1967 – 1980.

RAR paratroops getting ready for their next Fire Force mission.

The Fire Force concept of aerial envelopment of the enemy was

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

introduced as most operations had been reactive until 1974. Follow up operations after incidents meant the enemy was usually long gone. This then entailed long follow up operations trying to pick up spoor and trying to run down the fleeing enemy. The Rhodesian Army needed to put the terrorists on the back foot. By using real time intelligence such as observation posts, aerial reconnaissance, local intelligence, and later intelligence from the Selous Scouts operating clandestinely amongst the terrorists areas, the Rhodesian Forces were to regain the element of surprise in future operations. There were a number of phases of Fire Force as it expanded and improved and trooping drills also changed with the years of operations. Towards the end of the (Continued on page 184)

183

(Continued from page 183)

war units such as the RAR were formed as ‘Jumbo’ Fire Forces which included far more air assets and included deploying the battalion on Fire Force operations. In the case of 1RAR it was deployed to Wankie FAF to carry out Fire Force operations in the area and external offensive operations into Zambia. At the time there was also a armoured threat by ZIPRA from Zambia but that is another story.

(The ‘Dac’). Jet air support if needed (Hunter, Canberra or Vampire). In the early years Provost and Trojan light aircraft provided close air support but in sanctions busting operations a squadron of Reims -Cessna 337 push pull aircraft took over the task in Fire Force. Toward the end of the war ‘Cheetah’ (Bell 205) trooping helicopters were added and were a quantum leap in Fire Force capability but tended to be

The Rhodesian element

Army

A RLI (Rhodesian Light Infantry) Commando or RAR (Rhodesia African Rifles) Company would deploy to a FAF (Forward Air Field) in the operational area to carry out COIN (Counter Insurgency) operations. Paratroopers were added in 1976 to get more boots on the ground as the Rhodesians did not have enough helicopters. The RLI used Paratroops from 1976 and the RAR from 1977, until 1980. After inde-

Allouette III’s wait to embus their load of RAR troops, whilst behind them a C-47 Dakota (nicknamed the “Vomit Comet”) waits for RAR paratroopers to emplane for their next Fire Force mission. Photo credit: Masodja

The Rhodesian Air Force used more for Special Forces pendence most RAR Paratroopelement operations. The Bell 205 could ers and Selous Scouts then The refined concept of a typical Fire Force included x1 Lynx (Cessna Reims 337) ground attack aircraft, x1 K-Car (Alouette III with 20mm cannon, Command helicopter) x3 G-Cars (Alouette III Trooping Helicopters with twin 303 Browning HMG mount), x1 Paratrooping C47

carry 12 troops but the RhAF tended to only carry 8 troops due to the age of the helicopters. The air element would operate out of a Forward Air Field (FAF) of which there were a number dotted all over Rhodesia’s operational areas.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

formed 1 Zimbabwe Parachute Battalion in 1980. A typical Fire Force on certain occasions could drop Paratroopers three times in a day’s series of operations. The Rhodesians hold the record for operational military Parachute operations in military history. (Continued on page 185)

184

Known as ‘ParaDacs’ these WWII vintage RhAF which were used heavily in the parachute role during the Rhodesian Bush War and there were a number of modifications. The most prominent modification was the anti-Strela (refers to the 9K32 Strela-2 which is a light-weight, shoulder-fired, surface-to-air missile system, designed to target aircraft at low altitudes, with passive infrared homing guidance and destroy them with a high explosive warhead) tubes attached under the wings to dissipate the hot exhaust fumes from the engines to the rear end of the wings away from the engines. Photo credit: The late Group Captain Peter Petter-Bowyer (Continued from page 184)

Initially the RhSAS started Fire Force operations but returned to their more clandestine operations behind enemy lines, so initially the Rhodesian Light Infantry were used in the Fire Force roll. As the concept expanded the Rhodesian African Rifles manned two of the four main Fire Forces during the Rhodesian Bush War. The K-car (Allouette III with 20mm cannon), the pilot being the air commander and a Company or Commando officer sitting in a seat next to the pilot

was the ground commander. The three G-cars (Allouette III trooping helicopters) each could carry 4 fully equipped troops. The aging C-47 Dakota known as a ‘Dac’ by the Rhodesians. The ‘Dac’ would carry anything from 16 to 20 Rhodesian African Rifles paratroopers.

RAR Paratroopers The paratroop element would be x4 sticks of 4 men each (16), dropping from an aging C47 Dakota. Also included in the jump would be 2 ‘wankers’ who would carry spare radios, clear up the

parachutes as these were expensive commodities and difficult to replace. They would also tend to any injured paratroopers on the DZ. They could also replace jump casualties. In many cases the ‘Wankers’ were Cpls or L/Cpls so they could replace injured stick leaders injured during the jump. The term ‘Wanker’ was the army humour of the day as these paratroopers were not there to take part in the punch up, but to clear up the DZ. In many cases they would have a contact with fleeing enemy as they tried to escape and filter past the stop groups. (Continued on page 186)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

185

RAR Paratroopers boarding their ParaDac prior to a Fire Force mission. The Rhodesians are renowned for having carried out more operational parachute drops than any comparable force in the World. Drops were often quite low, around 400ft, which gave the enemy little time to line up on the RAR paras as they dropped. By the end of the war many of the paratroopers had carried out as many as 40 operational jumps, unheard of in any other army. (Continued from page 185)

The usual stick was composed of a stick commander Lt, 2/Lt, PWO, Sgt, Cpl or L/Cpl. An MAG gunner who stayed close to the stick commander. 2 Riflemen with FNs. In RAR towards the end of the war and when more MAGs were available some sticks would have 2 MAGs or in the case of one officer in A Coy 2 RAR he had 3 MAGs in his stick. Some MAGs would be carried by Cpls and L/Cpls in this case. In the RAR the ground stop groups would be in overall commanded by a Lt or 2/Lt and the paratroopers by a Lt or 2/Lt and thus these officers would be on

continual operations and racking up operational jumps. In one case an RAR officer completed 23 operational jumps as a paratroop commander. The RLI hold the record with 79 operational jumps.

well in tune with the bush and was picking up sign of the enemy well before their erstwhile students. The SA Parabats did not mention it again as they now felt they were well at home with the RAR.

An interesting note, towards the end of the war, is that the South African Parachute Battalion was placed with the RAR Fire Forces in southern Rhodesian operational area to give them experience in these operations. The SA Parabats were initially sceptical as to how an African Battalion could teach them anything and complained. Once operational with the RAR they soon changed their minds as it was found the RAR masodja was

Fire Force Operations

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

In the case of the RAR Fire Force companies the company would deploy to a FAF (Forward Air Field) with a platoon being deployed in ground coverage and OPs (Observation Posts), a platoon doing the Fire Force helicopter duties, and a platoon providing the paratrooper element. A Fire Force could be in the air in ten minutes and being brought (Continued on page 187)

186

Their faces pensive before battle, Paratroopers of the RAR huddle in their C47 ParaDac en route to the dropzone. They were dropped above any open land near to the target, but if none was available then a tree or a bush landing was likely. Injuries were relatively high amongst the troops.

(Continued from page 186)

up to date on the target on the way to the target. Sticks would embus while stick leaders were briefed on the target. In many cases a Fire Force would be called in by an observation post of their own unit, or other units, or the Selous Scouts. In some cases eyes on aerial reconnaissance by Rhodesian Air Force.. The Fire Force would be talked into the target coming up behind the OP who would have given a full description of the target area to the ground commander who would be in the K-car. The Air Commander and Ground Commander would be given such details as a description of the ground from the OP, enemy po-

sition and target indicators such as large trees or rocks nearby, likely escape routes, potential LZs with stop positions and a potential DZ for the paratroopers. The Lynx ground attack aircraft might strike first forcing the terrs to ground, followed immediately by the K-Car which would rise to 800 feet above the target, in an anti clock wise orbit and drop smoke to mark the target. The following 3 G-cars (Alouette III, trooping) would go into a anti clockwise orbit and drop sticks (Stop groups) further out, on potential escape routes. The C47 paradac would be holding in an orbit some miles from the operation waiting for the call to come in and drop the assault paratroops. A G-car on landing would

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

get an altimeter reading to ensure the correct drop height of paratroops at 450’ to 500’. This would be relayed to the ‘Paradac’ pilot. In the mean time the Lynx could be brought in again to attack enemy positions as sticks cleared the area.. The ground commander in the K-car would be directing his stop groups and assault groups. In some operations Hawker Hunters, Canberra or Vampire jets might be used for jet air support. In some case jet air might open the attack with a strike with the Fire Force arriving just after the strike.

The Land Tail Back at the Forward Air Field base the Second Wave would mount up in x2 MAP TCVs (Mine (Continued on page 188)

187

the contact area to the landtail position.

(Continued from page 187)

and Ambush Protected Troop Carrying Vehicles). The vehicles would carry at least x4 sticks (16 troops) plus spare ammunition, 20mm ammunition for the K-car, 303 browning ammunition for the G-cars, 7.62 ammunition, M962 grenades, M970, spare A76 radios, spare nicad batteries, x6 drums of Avtur Aviation fuel. The second wave would drive as close to the action to await pick by the Fire Force helicopters. The drums of Avtur would be rolled out ready for helicopters to refuel. In one Land Tail situation Support Company of 1RAR brought up mortars and 106 RCLs in support. In later years a MRU (Mobile Resuscitation Unit) was added to the Landtail and they would ad-

Photo Credits: Unless otherwise credited, photos are credited to the book Masodja by Alexandre Binda, and used with permission of Brigadier David Heppenstall of the Rhodesian African Rifles Regimental Association (UK).

A fully kitted paratrooper waits for the green light.

minister life saving medical treatment within a matter of minutes of a casualty being casevaced from

Paratroopers from 1 RAR jump from a ParaDac to celebrate the regiment receiving the Freedom of Bulawayo. Their DZ was the racecourse. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

188

By the author of RAR Fire Force, John Wynne Hopkins Available to purchase direct from the artist â&#x20AC;&#x201D; click on images below to email John or contact him via his Facebook page: John Wynne Hopkins Artist John Wynne Hopkins was born in 1954 in Dafen, Llanelli, Wales and his family emigrated to Northern Rhodesia (now Zambia) when he was five weeks old. He was brought up in Africa but returned to Wales to be educated at Llandovery College, Cardiff College of Art and Trinity College Carmarthen, where he trained as an art teacher. Taught in the 'Beacon School', Buckinghamshire before returning to Rhodesia (now Zimbabwe). He completed a regular army commissioning course at the Rhodesian Army, School of Infantry, Gwelo and served in the 1st Battalion Rhodesian African Rifles. His first military commissions were produced at the height of

the Rhodesian bush war and were for the 1st Bn. Rhodesian Light Infantry, and the 1st Battalion Rhodesian African Rifles before he joined the Rhodesian Army. John returned to Wales in 1982 and for many years has painted wildlife, military and aviation scenes and enjoys painting Welsh landscape en plein air.

Northern Ireland and has also produced numerous paintings for the Army Air Corps and in many cases numerous paintings for single regiments. These commissions have also meant him travelling to a number of trouble spots in the world including Northern Ireland, Bosnia and Kosovo.

John attained a Bachelor of Education Degree in 1988. For many years John was Head of the Art Department at Pen Y Bryn Senior Special School until taking early retirement to paint professionally.

His commissions have included, 1 Regiment Army Air Corps., 4 Regt Army Air Corps, 7 Regt Army Air Corps., 9 Regt Army Air Corps, 5 Regt Army Air Corps (Northern Ireland), R Sqn 22 SAS, A Coy 2nd Battalion The Royal Regiment of Wales, The 1st Battalion the Devonshire and Dorset Regiment, The Royal Netherlands Marine Corps, 2nd

John was commissioned by Cranston Fine Arts over a period of several years to produce a number of paintings including a series of the British Army in

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 190)

189

but the old soldier had plenty to say.

(Continued from page 189)

Battalion The Rifle Regiment, 1 Transport Regiment Royal Logistics Corps and the 4/7th Royal Dragoon Guards. In 2006 he completed a commission for 9 Regiment Army Air Corps of the latest attack helicopter the Apache AH1. 2009 the 4/7th Royal Dragoon Guards commissioned a painting of their latest MC winner Sgt C.P. Richards MC, Charge of the Knights, Basra Iraq, 4th April 2008. In 2010 Col John Waddy of Arnhem fame commissioned a painting of the drop of the 4th Parachute Brigade, Gienkle Heath, 18th September 1944, Arnhem, during Operation Market Garden. John spent a week with Col John Waddy and the Military Academy course looking at the battlefield. At one stage John was mistaken for Directing Staff on the course

John was invited back to Arnhem in 2011 for the ceremonies to do with the momentous battles of the 1st Airborne Division during Operation Market Garden in 1944. At a presentation and showing of the latest documentary DVD of the drop of the 4th Parachute Brigade which took place at Cinemec, the cinema in Ede, images of his painting were used on the cover of the DVD and the huge display boards on the cinema. John was asked to present framed copies of his latest Arnhem print to the Burgomaster of Ede, Mr Van der Kemp and the Commanding Officer of the 11th Airmobile Brigade, Bgen van Wiggen. Copies of the print were presented to veterans of the battle at Arnhem who were

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

present. The print depicts the drop of the 4th Parachute Brigade on Ginkle Heath, and was commissioned by Col John Waddy who was the Officer Commanding B Company 156th Parachute Battalion during that momentous drop and subsequent battles. John took this opportunity to do more research for his next large painting commission for Brigadier Mike Dauncey DSO, a famous glider pilot and Arnhem veteran, who is going to present the painting to the Glider Pilot Regiment Association. In 2012 saw John painting in Helmand province, Afghanistan with the British army, sketching and painting the daily life of soldiers and their ongoing operations, gathering information for future paintings of this campaign.

190

Left: John Wynne Hopkins presenting framed prints of Ginkel Heide.

Below Right: John Wynne Hopkins with the painting Full Flaps. Below Left: John Wynne Hopkins at Ginkel Heide, with Col John Waddy. Overleaf: ‘Ginkel Heide’ and ‘Full Flaps” by John Wynne Hopkins.

Battalions) carried by RAF and USAF, dropped nearby at DZ ‘X’: an impressive site!. Oil on stretched canvas 40” x 30”.

‘Full Flaps’ On Sunday 17th September 1944, the first lift of Operation Market of Horsa gliders, towed by aircraft of the RAF, landed at LZ ’Z’ outside Wolfheze, near Arnhem, in occupied Holland. The Horsa glider carried troops of 1st Airlanding Brigade, light artillery, vehicles and equipment. Shortly afterwards, the paratroopers of 1st Parachute Brigade (Bde HQ and three Para

When Brig Mike Dauncey DSO DL, phoned john and invited him to paint the Glider landings he was more than thrilled and had a very good idea of what was expected of him. Producing the Full Flaps painting was quite straight forward as John had most of the research and Brig Mike Dauncey talked him through it. To get the right angles on the gliders coming in to land, John had to build two 1/72nd scale model gliders, a Horsa (Continued on page 192)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

191

(Continued from page 191)

and a Hamilcar to get the correct angles of decent. John actually used an angle level to achieve this, placing the model on it. He was surprised to hear from Mike that the gliders had gone in at 70% (a tactical decent) to get through any anti aircraft fire. Using reconnaissance photographs which were taken after the landings, John was able to recreate the landing area in the painting. After a number of trips for Mike so that he could study the progress John finally completed the

painting to his satisfaction. It now hangs in John Dauncey’s lounge, in pride of place.

1944, the first lift of Operation Market of Horsa gliders, towed by aircraft of the RAF, landed at LZ ’Z’ outside Wolfheze, near Arnhem, in occupied Holland. The Horsa glider carried troops of 1st Airlanding Brigade, light artillery, vehicles and equipment. Shortly afterwards, the paratroopers of 1st Parachute Brigade (Bde HQ and three Para Battalions) carried by RAF and USAF, dropped nearby at DZ ‘X’: an impressive site!.

The print ‘Full Flaps’ depicts: On

Sunday

17th

September

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

192

Chinese intelligence challenge to the USA in Afghanistan. RS 167 One of many political headaches waiting for President Biden on 20th January is US policy in Afghanistan. Under President Trump US troop levels in Afghanistan are at an historical low and Trump signaled a clear intention for the US to exit Afghanistan. Reports over past months have indicated that the US has been in negotiations with the Taliban through the CIA. The purpose of these contacts is apparently to broker a deal between the Taliban and the US backed government of President Ashraf Ghani. Chinese intelligence challenges to the US are nothing new and the past year has seen a stepping up of Chinese Ministry of State Security (MSS) operations both physical and cyber. However, it was a surprising development when the Afghan government informed President Trump in late 2020 that their National Directorate of Security (NDS) had information that Chinese intelligence operatives had offered Taliban fighters a 'bounty' on US troops. Intriguingly, it now transpires that the Afghan NDS arrested 10 alleged Chinese MSS operatives in early December, shortly before their warning to the USA. The arrested group was flown out of Afghanistan 23 days later on a Chinese charter flight. Information has recently come to light, in the Indian press, alleging that a number of those arrested were based in Kabul where they were running a fictitious chapter of the Chinese armed resistance group the East Turkestan Islamic Movement (EITM) which seeks statehood for the predominantly Muslim Xinjiang province of the Uighars. It appears that this MSS operation was aimed at gathering information on actual EITM members seeking political and armed support for their strug-

gle from the wider Muslim world. The possible connection to the 'bounty' information is that at least two of the arrested group had connections with the Haqqani network in Afghanistan which, while being allied to the Taliban, maintains its own independent structure and militants. The indication is that the Chinese MSS will continue to step up intelligence operations anywhere in the world where they can interfere with US political and intelligence interests.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

193

SOUTH AFRICANS COMMONWEALTH WAR CASUALTIES BURIED ACROSS THE WORLD – PART THIRTY-THREE By Captain (SAN) Charles Ross (SA Navy Retired) South Africans took part in almost every theatre of war during both the First and Second World Wars. According to the Commonwealth War Graves Commission Casualty Data Base 7 290 (includes 607 unknown) First World War casualties and 9 986 (includes 84 unknown) Second World War casualties are buried in 1 207 cemeteries while 2 959 First World War and 2 005 Second World War casualties are commemorated on 48 memorials. This does not include the 1 750 members of the South African Native Labour Corps and the 306 from the South African Book of Remembrance, whose names are in the process of being added to the Commonwealth War Graves Commission’s Casualty Data Base. With South Africans having served far and wide, it is not surprising that you would find single or small group graves in cemeteries across the world. Here are some of those cemeteries where one or a tiny group of South Africans are buried. ABBEVILLE FRANCE

COMMUNAL

CEMETERY

–

For much of the First World War, Abbeville was headquarters of the Commonwealth lines of communication and No.3 BRCS, No.5 and No.2 Stationary Hospitals were stationed there variously from October 1914 to January 1920. The communal cemetery was used for burials from November 1914 to September 1916, the earliest being made among the French military graves. The extension was begun in September 1916. During the early part of the Second World War, Abbeville was a major operational aerodrome, but the town fell to the Germans at the end of May 1940. On 4 June, an attempt was made by the 51st Division, in conjunction with the French, to break the German bridgehead, but without success. Towards the end of 1943, eight large ski shaped buildings appeared near Abbeville. These proved to be storage units for flying bomb components and they were heavily bombed by Commonwealth air forces. Abbeville was retaken on 4 September 1944 by Canadian and Polish units. Abbeville Communal Cemetery contains 774 Commonwealth burials of First World War and 30 from the Second. The Extension contains 1,754 First World War burials and 348 from the Second.

The Commonwealth sections of both cemetery and extension were designed by Sir Reginald Blomfield. There are 10 First World War South Africans casualties buried in this cemetery. (Continued on page 195)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

194

(Continued from page 194)

POELCAPELLE BRITISH CEMETERY - BELGIUM

Poelcapelle (now Poelkapelle) was taken by the Germans from the French on 20 October 1914, entered by the 11th Division on 4 October 1917, evacuated by Commonwealth forces in April 1918, and retaken by the Belgians on 28 September 1918. Poelcapelle British Cemetery was made after the Armistice when graves were brought in from the surrounding battlefields and smaller cemeteries. There are now 7,479 Commonwealth servicemen of the First World War buried or commemorated in Peolcappelle British Cemetery. 6,230 of the burials are unidentified but special memorials commemorate 8 casualties known or believed to be buried among them. Other special memorials commemorate 24 servicemen buried by the Germans in other burial grounds in the area whose graves could not be located. There is also 1 burial of the Second World War within the cemetery. The cemetery was designed by Charles Holden. Among those buried in the cemetery is Private John Condon of the Royal Irish Regiment, who at 14 is thought to be the youngest battle casualty of the First World War commemorated by the Commission. There are 10 (five known and five unknown) First World War South Africans casualties buried in this cemetery. NEW IRISH FARM CEMETERY â&#x20AC;&#x201C; BELGIUM New Irish Farm Cemetery was first used from August to November 1917 and was named after a

nearby farm, known to the troops as 'Irish Farm' (originally there was an Irish Farm Cemetery immediately South of the Farm. New Irish Farm Cemetery is about 300 metres North of the Farm at a crossing once known as Hammond's Corner). It was used again in April and May 1918 and at the Armistice it contained just 73 burials the three irregular rows of Plot I - but was then greatly enlarged when more than 4,500 graves were brought in from the battlefields north-east of Ypres (now Ieper) and from the following smaller cemeteries.

There are now 4,719 commonwealth servicemen of the First World War buried or commemorated in this cemetery. 3,271 of the burials are unidentified, but special memorials commemorate four casualties known or believed to be buried among them. Other special memorials record the names of 30 casualties buried in four of the cemeteries removed to New Irish Farm whose graves were destroyed by shell fire. The cemetery was designed by Sir Reginald Blomfield. There are SIX (four known and two unknown) First World War South Africans casualties buried in this cemetery. ATHIES COMMUNAL CEMETERY EXTENSION â&#x20AC;&#x201C; FRANCE

Athies was captured by the 9th (Scottish) Division, which included the South African Brigade, on 9 April 1917, and from then it remained in Allied hands. ATHIES COMMUNAL CEMETERY contains one Commonwealth burial of the First World War. The adjoining COMMUNAL CEMETERY EXTENSION was begun immediately after

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 196)

195

World War South African casualties buried in this cemetery.

(Continued from page 195)

the capture of the village and used by field ambu-

BUDAPEST WAR CEMETERY - HUNGARY

lances and fighting units until May 1918, and again in September 1918.

Budapest War Cemetery contains 173 Commonwealth burials of the Second World War, all of them airmen whose graves were brought in from sites all over Hungary after the war. 3 of these burials are unidentified. The single First World War burial was moved to the cemetery from Rascalmas Roman Catholic Cemetery in 1958. The cemetery also contains one French and 37 Polish War Graves.

The extension contains 312 Commonwealth burials and commemorations of the First World War. 32 of the burials are unidentified but special memorials commemorate three casualties known to be buried among them. The extension also contains 41 Second World War burials, ten of them unidentified, mostly dating from May 1940 and the German advance across northern France. There are 22 (21 known and one unknown) First

There are 20 Second World War South African casualties buried in this cemetery.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

196

Major General Daniel Hermanus “Dan” Pienaar HOOFLYN From Wikipedia, Outeur of Bron the free encyclopaedia—Article placed by Daniel Hermanus Pienaar CB DSO & two bars Nickname(s) Dan Born 27 August 1893[1] Ladybrand, Orange Free State[2] Died 19 December 1942 (aged 49) Kisumu, Kenya Allegiance Union of South Africa Years of service 1911 – 1942 Rank Major General Commands held 1st Infantry Brigade 1st Infantry Division

Picture source: Courtesy of Paul Godley - Biography of Major-General Daniel Hermanus Pienaar (1893 – 1942), South Africa (generals.dk)

Battles/wars World War I World War II Awards Companion of the Order of the Bath (CB)

Major General Daniel Hermanus Pienaar (27 August 1893 – 19 December 1942) CB DSO & two bars was a South African World War II military commander.

Distinguished Service Order and two Bars (DSO & 2 bars)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 198)

197

Between the wars

(Continued from page 197)

Contents 1.

Early life and career

Between the wars

World War 2

Death and legacy

Early life and career He was born in Ladybrand, Orange Free State and in his youth grew up in Natal.[3]:6 His

He returned to the South Africa and back into the Union Defence Force ranks at the end of the war. [3]:6 He was commissioned and sent to England to train as battery commander as well as attending a staff officers course.[3]:7 He returned to South Africa in 1922 and was promoted to Adjutant of the South African Field Artillery.[3]:6 In 1930 he was a Lieutenant-Colonel of 1st Field Service Brigade in Ladysmith.[3]:6 He commanded Orange Free State Command from 1935 to 1937. Other positions held were Voortrekkerhoogte and Transvaal Commands.[3]:6 When war started he was promoted to Brigadier.[3]:6 World War 2 In 1940-1941, during the East African Campaign, Pienaar commanded the 1st South African Infantry Brigade. He fought in the battles of El Wak, The Juba, Combolcia and Amba Alagi. [3]:7 After Amba Alagi fell, the brigade was dispatched to Libya.[3]:7

By Official photographer - Springbok Record, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/

family members had fought against the British during the Second Boer War.[3]:6 Pienaar joined the artillery branch of the Natal Police (NP) in 1911, and transferred to the Union Defence Forces (UDF) when they took over the NP in 1913. [3]:6 In World War I, he first served as an artilleryman in the South West Africa campaign, then with the South African Overseas Expeditionary Force in German East Africa in the South African Field Artillery Brigade and was mentioned several times in dispatches and then later in Palestine from 1917 until 1918 finishing the war with the rank of subaltern in the British Army.[3]:6

In 1941-1942, during the North Africa Campaign, Pienaar fought in the battles of Sidi Rezegh and Gazala.[4]:7 On 10 March 1942, [5] he was promoted to Major-General GOC 1st South African Infantry Division, which he led in the Battle of Gazala, the retreat to Egypt, the defence of El Alamein and the Second Battle of El Alamein.[3]:6[4]:7 He was twice awarded the DSO[6][7] and twice mentioned in dispatches for his service in North Africa. He was recorded by the press after El Alamein as saying, "Rommel will not get to Alexandria, he will not get the Canal, and he will never dine in Cairo - unless as a tourist."[4]:7 During the early stages of Operation Crusader, the 5th South African Brigade was destroyed on 23 November 1941 at Sidi Rezegh. This loss is thought to have spurred Pienaar to disobey a series of orders to engage the enemy over the remainder of the battle. Pienaar's 1st South African Brigade was situated 25 miles south of Sidi Rezegh at Taieb El Esem. Over the following week, Pienaar was first ordered to hold position at Taieb El Esem and later to move north to re-

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 199)

198

(Continued from page 198)

lieve the encircled 2nd New Zealand Division of XIII Corps (United Kingdom) XIII Corps. Instead, Pienaar defied his superiors;[8] his brigade withdrew from Taieb El Esem and was then slow to move north to relieve the 2nd New Zealand Division, who were then partly overrun and forced to retreat. Historians have argued these actions qualify as insubordination by Pienaar, who is thought to have been reluctant to commit his troops after the loss of the 5th South African Brigade, fabricating or exaggerating reports of enemy attacks as justification for actions. [9] However, despite incurring the anger of senior commanders at the time, he was not formally disciplined.

him and eleven South African officers and men. [14]:3 The plane crashed 16 km from the airfield at Kisumu when a combination of pilot fatigue and an electrical fault in the undercarriage which could not be raised, resulted in a loss of speed and failure to maintain height and it flew into the water.[15]:3 He was survived by his wife Norma. [16]:7

On 21 June 1942, the 2nd South African Division, with 4th and 6th brigades under command, surrendered at the fall of Tobruk. On the other hand, Ronald Lewin, who took part in the entire campaign, writes: "what is striking . . . is how often the British would squander a complete armoured brigade in some useless assault on a fixed position."[10] Pienaar simply did not buy into the "Up Guards and at 'em!" approach of the British, which led to the decimation of the Commonwealth and Indian divisions that bore the brunt of so much of the fighting in the Desert War. "You know the three things I hate in this worldâ&#x20AC;&#x201D; British lords, British generals and these bloody Guards!" he told Brigadier E. P. Hartshorn. [11]:171 regarding the loss of Tobruk in 1942, Churchill wrote in volume 4 of his memoirs, The Hinge of Fate, "The burden of blame falls upon the [British] High Command rather than on [the fortress commander, South African] General [Hendrik] Klopper and still less on his troops." On 20 November 1942 he was appointed Companion of the Order of the Bath (CB) "in recognition of the supreme gallantry and magnificent achievements of British and Dominion Troops and their Commanders in the present operations in the Middle East".[12] Death and legacy In 1942, Major General Pienaar was killed in an air crash in Kenya on his way back to South Africa.[13] The plane crash occurred early Saturday morning in Kavirondo Gulf at Lake Victoria killing

Find a Grave, database and images (https:// www.findagrave.com : accessed 9 January 2021), memorial page for MG Daniel Hermanus Pienaar (19 Aug 1893â&#x20AC;&#x201C;19 Dec 1942), Find a Grave Memorial no. 45154942) .

Pienaar was arguably one of South Africa's most charismatic and popular military commanders. An infantry regiment, the exhibition hall at the South African National Museum of Military History and a suburb of his home town, Bloemfontein, were later named after him. Sam Brewer, war correspondent for the Chicago Tribune, wrote in an obituary that Pienaar was "acknowledged by all the military authorities...as one of the best fighting leaders the British have found in this war. He was every inch a soldier and a man, and on top of that had a quality not always

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 200)

199

(Continued from page 199)

found in a tough general—he was loved like a father by his men. . . . More than once he had hard words with higher authorities when he thought insufficient attention was being paid to the safety and comfort of the footsloggers who were bearing the brunt of the fight. Two points struck everybody who met Dan Pienaar—first his disregard for personal danger; second his solicitude for his men." Wikimedia Commons has to Dan Pienaar—link HERE

media

Statue of Major-General Daniel Hermanus ("Dan") Pienaar South African national Museum of Military History Source: Author—NJR ZA

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

200

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

201

Generaal-majoor GN Opperman SD SM MMM Artikel geplaas deur CURRICULUM VITAE:

Is Studentekaptein gedurende die laaste studiejaar. Slaag met lof en verower die Generaal Beyers-trofee as die beste SA Leërstudent.

GERRIT NICOLAAS OPPERMAN PERSOONLIKE BESONDERHEDE Gebore in Johannesburg op 27 Jul 45.

•

1967 - 31 Aug 96: Sit loopbaan voort in die SAW/SANW. Belangrikste aanstellings was soos volg:

•

Opleidingsoffisier te 6 SA Infanteriebataljon, Grahamstad en Die Militêre Akademie, Saldanha: Jan 67-Des 70.

•

Opleidingsoffisier aan die SA Leërkollege, Voortrekkerhoogte: Jan 71-Sep 72.

•

Persoonlike Adjudant van die Hoof van die SAW: Sep 72-Sep 73.

•

Bevelvoerder van die SAW Beredesentrum: Jan 74-Apr 75.

•

Buitelandse studies in Spanje: Mei 75-Jul 77

•

Offisier-instrukteur SA Leërkollege: Aug 77Nov 79.

•

Bevelvoerder Sektor 70, Oos-Caprivi in SWA/N: Des 79-Des 82.

•

Offisier-instrukteur SA Verdedigingskollege: Jan 83-Sep 83.

•

Militêre Sekretaris van die Minister van Verdediging: Okt 83-Okt 88.

•

Bevelvoerder Kommandement Transvaal: Des 88-Okt 93.

Matrikuleer aan Hoërskool Linden einde 62.

Getroud met Ria (Boorling van die Oos-Kaap, B.Sc Huishoudkunde, onderwysrigting aan US). Egpaar het drie kinders: •

•

Marileen (47) is ‘n GR (M.Com, GR te UP Verbonde aan KPMG ouditeure in Durban) en het twee kinders, Kobus (17) en Mieke (15). Nicolette (45) is ‘n bemarkingspesialis (M.Com Cum Laudé aan UP, MBA by Wits) in Pretoria en het twee kinders, Wihan (15) en Jeanré (12). Gerrit (43) is ‘n sjirurg (UP en UV) in privaatpraktyk in Rustenburg en het drie kinders, Lisa-Mari (6), Gerrit Nicolaas (5) en Ivan Fritz (2)

Afrikaanssprekend en lid van die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Ook Engels en Spaans vlot magtig.

Hoogste tersiêre kwalifikasies •

B.Mil (Cum Laudé) Akademie, Des 66.

aan

die

•

Bevel- en Stafkursus van die Spaanse Leër, Jun 77.

•

Gesamentlike Oorlogvoering van Spaanse Gewapende Magte, Jul 77.

die

Hoof van Leërstaf Inligting (met rang van Generaal-majoor): Nov -Des 93.

•

Gesamentlike Stafkursus Weermag, Jun 83.

die

Hoofdirekteur Korporatiewe Kommunikasie SAW/SANW : Jan 94-Aug 96

1963: Vrywillige opleiding aan Leërgimnasium. Word aangewys Kwekeling van die Jaar.

Die as

van

Militêre

PROFESSIONELE AGTERGROND •

•

Noord-

Tydens sy termyn as Bevelvoerder van Sektor 70 is die SA Leër se vredessabel aan die Sektor toegeken, vir die aandeel wat die Sektor tydens die Bosoorlog gehad het in die bewerkstelliging van vrede in die Oos-Caprivi. Het ‘n totaal van twaalf medaljes en dekorasies

1964-66: Studeer aan die Militêre Akademie. NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 203)

202

(Continued from page 202)

ontvang, waaronder die Suiderkruisdekorasie vir Uitnemende Diens van die Hoogste Orde en Uiterste Toewyding tot Diens (SD), asook twee buitelandse dekorasies, van Chili en Paraguay onderskeidelik. Verlaat die SANW op 31 Aug 96 met ‘n vrywillige pakket, ten einde die pos as Besturende Direkteur van die Wagtedivisie van COIN Sekuriteit tot einde Mei 98 te aanvaar. Hy het bedank om sy eie konsultasiediens te vestig, om te spesialiseer in probleemoplossing, besigheidsontwikkeling en bemarking.

Word miv 8 Maart 2000 aangestel as Hoof Uitvoerende Beampte van die Voortrekkermonument en Natuurreservaat (‘n Artikel 21 maatskappy). Die hoofbesigheid van die maatskappy is “om Die Voortrekkermonument en die omliggende Natuurreservaat (en al die ander bates op die terrein) in ontvangs te neem, te behou, te onderhou en vir die nageslag te bewaar”. Dit sluit sedert 1 April 2002 ook Bloedrivier in en sedert 1 November 2002 ook Kerkenberg en ander erfenisbates Hy het ‘n leidende rol gespeel in die skepping van die Erfenisstigting en die Navorsingstrust , waarvan hy op ‘n bo-en-behalwe grondslag as die Hoof Uitvoerende Beampte aangestel is. Die doel van die Erfenisstigting is om om te sien na bedreigde erfenishulpbronne, veral dié wat van emosionele en kultuurhistoriese belang vir die Afrikaanssprekende gedeelte van die bevolking is. Die Navorsingstrust is gestig om navorsing te bevorder oor enige Afrikaans- en Afrikanerverwante aspekte, in die breedste sin van die woord en teen die breë Suid-Afrikaanse

agtergrond. Hy het persoonlik bykans R60 miljoen vir hierdie twee organisasies beding en/of ingesamel. Benewens bostaande was hy ook die Besturende Direkteur van die VTM Projekte (Edms) Bpk, Uitvoerende Trustee van die Voortrekkermonument Trust en van die Genootskap Louis Trichardt onderskeidelik. Het ook vir twee termyne gedien op die Raad van die Voortrekkermuseum te Pietermaritzburg. Onder sy leiding is die VTM uitgebou tot ‘n sentrum van uitnemendheid, beide as erfenisbewaringsinstansie en toerismebestemming en is die Erfenissentrum in Sep 2008 op die VTM Erfenisterrein voltooi en gedurende 2013 verder uitgebou. Die VTM en Erfenissentrum het ook die volgende ander afgeleë erfenisterreine en –

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 204)

203

(Continued from page 203)

standbeelde oorgeneem: Fort Schanskop, Bloedrivier, Bloukrans, Kerkenberg (insluitend die standbeeld van die Kaalvoetvrou), die konsentrasiekampkerkhowe te Mafikeng, die Oranjerivierkampe te Doornbult, die Danie Theron Gedenksuil te Gatsrand en die Louis Tregardt Gedenktuin in Maputo. Die Erfenisstigting beheer ook die ABO-kampe te Doornbult in die NoordKaap. Daarbenewens het hy ook R3 miljoen bekom vir die reddingsplan van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingssentrum (NALN) en was hy deur die Vrystaatse regering aangestel om die plan te implementeer. Ongelukkig het hierdie regrukplan ontspoor agv die aktiewe weerstand van die toenmalige direkteur van NALN. Hy het ook die totale inisiatief geneem rakende die beplanning en fondsinsameling vir en die oprigting van die SAW Muur van Herinnering op die VTM Erfenisterrein, wat in Okt 2009 te midde van ongekende entoesiasme en deelname ingehuldig is, en die langsliggende Weermag Nismuur. Hy het ook persoonlik verantwoordelikheid aanvaar vir die reël van die nasionale herdenkingsdienste by die Muur van Herinnering vanaf 2009 tot Mei 2017, toe hy uitgetree het as lid van die Bestuurskomitee van die Raad van Militêre Veterane-organisasies. Het die VTM en die VTM Projekte (Edms) Bpk op 1 Aug 2012 aan ’n opvolger oorhandig en het tot 31 Des 2014 in al die ander erfenisverwante hoedanighede aangebly, toe hy as Besturende Direkteur van die Erfenisstigting uitgetree het. Hy het gedurende 2008 die Ebo Trust gestig wat aanvanklik primêr op die opspoor van die grafte van oud-SAW lede in Angola gekonsentreer het. Dit het o.a. tot die suksesvolle repatriasie van drie oud-lede se menslike oorskot vanaf Ebo in Angola gelei, asook die suksesvolle afhandeling van die Blenheim-projek in Kenia gedurende 2016 en 2017. Die doelstellings van die Ebo Trust is sedertdien uitgebrei om ook die finansiering van herdenkingsgeleenthede ter ere van die lede van die voormalige SAW en hulpverlening aan

behoeftige oud SAW-lede en hulle afhanklikes in te sluit. Hy is steeds die voorsitter van die Ebo Trust en die Trust het pas ’n groot skenking gedoen om oud-SAW veterane en hulle afhanklikes in nood by te staan en om te help om werksgeleenthede vir hulle te skep.. Hy en Ria het gedurende Februarie 2015 na die Retire@Midstream Aftree-oord verhuis, waar hy vir vyf jaar op die Direksie van die landgoed (vier jaar as voorsitter daarvan), gedien het. ALGEMEEN

Het ‘n hele reeks kursusse en seminare, militêr en burgerlik, bygewoon, waaronder die Spaanse Bevel- en Staf- asook Gesamentlike Oorlogvoerings-kursusse in Madrid, Spanje. Het het meer as tagtig lande besoek, sommiges tot meer as tien keer, en het ook verskeie kere opgetree as organiseerder en begeleier van buitelandse toere, hoofsaaklik na Wes- en Oos-Europa, die Verenigde Koninkryk, Rusland (drie keer), Sjina (vier keer), Taiwan, Mongolië, die VSA, SuidAmerika en ‘n groot aantal lande in Afrika. Was einde 1992 een van die naaswenners as die Bemarkingspersoon van die Jaar van die NoordTransvaalse tak van die Instituut van Bemarkingsbestuur, en einde 1994 die naaswenner van PRISA en SAAIE se nasionale kompetisie as Kommunikator van die Jaar. Hy is ook verskeie kere deur verskillende kultuur- en ander organisasies vereer vir sy bydrae tot gemeenskapsbou, Afrikanerefenisbewaring en toerismebevordering. Lg’s. sluit onder andere die volgende in: •

The Rotary Foundation of Rotary International se toekenning as ’n Paul Harris Fellow: 2003

•

Rapportryerbeweging kenning: Aug 2004

•

Die ATKV se toekenning as ’n Afrikoon: Sep 2005

•

Dames Aktueel se Commendatio: Sep 2005

•

Die Gauteng-Noord Chamber of Commerce and Industry se Optimum toekenning: Nov 2006

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

Presidentstoe-

(Continued on page 205)

204

inisieër, te finansier en enduit te bestuur, gedemonstreer.

(Continued from page 204)

•

Die Voortrekkers se Oorkonde vir Uitstaande Jeugdiens (Goud) : Apr 2009

•

Die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns se Spesiale Erepenning vir Kultuurbevordering: Okt 2010.

•

Die Cordis Trust se toekenning vir buitengewone kultuurbydrae tot Afrikaans 2000 – 2010: Okt 2010 Die Afrikanerbond se Platinum Oorkonde van Waardering: Mei 2015

Hy was of is nog steeds betrokke by die verskeie organisasies, hetsy as stigterslid, erelid of Uitvoerende Voorsitter. Was oa Voorsitter en hoof fondsinsamelaar van die SS Mendi Monument Trust vir die oprigting van ‘n spesiale gedenkteken in Atteridgeville.. Hy was ook die Stigter en Uitvoerende Voorsitter van Klub Gerbera sedert stigting daarvan as ‘n ondersteunersklub van die SAW/SANW in 1989 tot Augustus 2000. Met sy diensaanvaarding by die Voortrekkermonument het hy die Vriende van die Voortrekkermonument gestig, met ‘n ledetal van etlike honderde.

In sy vrye tyd speel hy graag gholf en was vroeër ‘n aktiewe vryval-valskermspringer, oopseeduiker, stapper, perderuiter en jagter. Hy is ‘n gelowige mens wat dankbaar is vir die vele seëninge wat hy onverdiend deur sy lewe van Bo ontvang het. Gen-maj Opperman is onder andere die volgende toekennings gegun gedurende sy loopbaan:

Medaljes en Dekorasies

Hy was gedurende 2013 die Voorsiter van die Boggomsbaai Belasting-betalersvereniging.

Suider Kruis Dekorasie (SD) Southern Cross Medal (SM) Military Merit Medal (MMM) Pro Patria Medalje Suider-Afrika Medalje Unitas Medalje

Hy is alombekend as ‘n persoon met baie groot inisiatief, dryfkrag en deursettingsvermoë, wat suksesvol kan kommunikeer op die meeste vlakke van die samelewing. Hy het homself ook reeds bewys as ‘n uitstekende organiseerder en onderhandelaar, wat uiters toegewyd is tot wat hy ookal onderneem. Hy is ‘n sterk leier en beskik oor bogemiddelde bestuurs-, kommunikasie -, bemarkings- en opleidingsvaardighede en ondervinding. Hy het reeds by herhaling sy besondere vaardigheid om groot projekte te

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

205

Early Military Service

Association (61 Mech VA).

Anthony Turton served as all men did in the 1970s and 1980s as a conscripted soldier in the South African Defence Force (SADF).

While serving as a soldier, he was repeatedly exposed to water as either a military obstacle or target.

He was mustered as a crew commander in the Armoured Corps, then a troop sergeant, and eventually a Squadron Sergeant-Major in an acting capacity during the first deployment of the SADF into the township wars.

Civilian Career

He completed his full national service commitment in 81 Armoured Brigade, with operational duty cycles at the border, into Angola and in the townships. Today he is an active member of the 61 Mechanised Battalion Group Veteransâ&#x20AC;&#x2122;

Consistent with the times, he lived a dual life as a part-time soldier but a full-time farmer. Formerly trained as a horticulturist in the USA, he went on to manage one of the largest commercial flower farms in the country. He later established his own successful operation at Hlabisa Farms where he produced chrysanthemums. His formal training in America exposed him to the science of plant

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 207)

206

(Continued from page 206)

physiology and the chemistry of water. During his farming career, Turton was regularly called up for active military service, and this became a commercially inhibiting factor over time. In the early 1980s a debilitating drought hit the region and the river upon which his operation depended simply dried up. This was when he realized the strategic importance of water as an economic enabler. He pioneered the first voluntary water rationing scheme, and in so doing became aware of governance and compliance issues. Turton continued his studies for 18 years in a part -time capacity, while still being a full-time farmer and sometime soldier. After spending time at the School of Oriental and African Studies (SOAS) at the University of London, Turton earned a doctorate from the University of Pretoria. His mentor was Prof Tony Allan, a recognized expert in water in the Middle East and North Africa (MENA) region. Turton was one of Allan’s former students that nominated him for the Stockholm Water Prize – the Nobel Prize in Water – for his contribution to new knowledge. This period exposed Turton to the international water sector, where he worked on transboundary rivers in different parts of the world, including the Mekong, Nile, Jordan, Tigris, Euphrates, Zambezi, Okavango, Ganges, and others. He became a Deputy Governor of the World Water Council, and still serves as the African Editor of its official journal Water Policy. He was Executive Director of the International Water Resources Association (IWRA). It was during his operational deployment in the townships that he realized the inappropriateness of the military in such circumstances. Exposed to the volatility of spontaneous mass uprising punctuated by the extreme violence of necklacing, it became quite apparent that this problem could not be resolved by military means. This feeling of unease was shared among many soldiers but was very sensitive, given that it went against the official position being presented by the SADF leadership at that time, so it was not widely discussed in the operational units.

During this time, the SADF were running an operation against members who, in their view, were becoming a security threat by questioning the SADF. This was later identified as Operation Duel, a component of Project Coast, in which “own forces” were eliminated. National Intelligence Service Career At that time, nearing the end of his 12-year conscription cycle, he was secretly approached by an officer from National Intelligence Service (NIS). Through this he was exposed to their thinking, which came as a breath of fresh air. His first operational deployment with NIS was in a counter espionage role. This gave him insight into both offensive and defensive intelligence operations. When a special operations unit was created within NIS, he was offered a permanent post, which he accepted given the drought situation that had negatively impacted his farming operation. He resigned from the army, where he was then serving in a volunteer capacity, having completed his mandatory service. Operating from a deep cover structure within NIS, he was exposed to the philosophical nature of the national security discourse, and he became increasingly convinced that this was where he could make a meaningful contribution to the future stability of his country. He continued his academic studies, often while deployed on operations, which meant that planning had to be taken to a high level of sophistication to balance the needs of both endeavours. During his career at NIS, his upward mobility was consistent and rapid, with no roadblocks to promotion. As his skills improved. Turton became deeply involved in several operations of an increasingly strategic nature. These included operations that supported the negotiations for the withdrawal of the Cuban forces from Angola, the implementation of UN Resolution 435 in Namibia, and the creation of the enabling environment for CODESA to be conceived. Two operational deployments were professional

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 208)

207

Turton was appointed head of Covert Operational Training to support amalgamation and went on to become a Divisional Head (C11) within the Chief Directorate Covert Collection and Counterintelligence (C1) of the newly formed SASS responsible for all support services needed for legitimate operations under democratic oversight.

(Continued from page 207)

highlights of his career. When weapons were flowing across the border from Mozambique into the hands of armed factions opposed to a negotiated solution, Turton was part of a two-man small team tasked to do the intelligence work needed to stop those weapons. This became an 18-month operation deep in Mozambique without regular support from home.

One of the tasks given to him at that time, Water expert Professor Anthony Turton says it is important to was the development The other was his de- understand the complexity of the sewage spillage situation at of a strategy to retain Hartbeespoort Damâ&#x20AC;&#x201D;Image credit: Anthony Turton ployment into Europe skills while meeting after Russia was militransformation targets. tarily defeated in Afghanistan and the USSR beAs an intelligence officer in the democratic era his gan to disintegrate. This intelligence work indicatwork on transboundary rivers as a strategic reed that the Russians were unwilling to support Nisource in water constrained economies became colae Ceacescu in Romania and Erich Honecker relevant. Turton chose to specialize in water as a in East Germany, but more importantly were unanational security risk and opportunity pioneering a ble to stop the peaceful transition to democracy methodology for national security risk assessment in Czechoslovakia. These collectively reinforced for water constrained economies. the direction that CODESA was going in so it afPioneering Water Management Work firmed the wisdom of the strategy of engageAfter leaving SASS, Turton served as a director in ment. a consulting engineering company where he was Turton served on the Special Work Group (SWG appointed to an academic chair, located at the I), a highly classified operational entity that coordiUniversity of Pretoria, but working in The Council nated the activities of various covert units. This for Scientific and Industrial Research (CSIR) and generated the intelligence support for CODESA, elsewhere. meeting the changing needs of the negotiators as He then transferred fulltime to the CSIR, inter alia they arose. He then went on to serve on the Covas a Unit Fellow and Vice Chairman of the ert Operations Super Working Group (SWG II) Research Advisory Panel (RAP) responsible for responsible for the amalgamation of statutory and oversight of the parliamentary grant funding for non-statutory forces. In this role he became a strategic national research programs. founding member of the South African Secret Service (SASS) responsible for the establishment At the CSIR Turton pioneered the concept of of a covert operational capability with full legal science in the service of society to align the accountability and oversight consistent with the national scientific capacity then in existence with human rights aspects of the constitution negotiatthe needs of society in a young democracy. ed during CODESA. (Continued on page 209) NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

208

Professor Anthony Turton (left) and Doctor Giles Hartman part of a team which has pioneered a new system for detecting Covid-19— Image credit: South Coast Herald (Continued from page 208)

During that time Turton led the publication of a textbook that spelt out the role of scientists in their quest to serve society. His work on water is internationally published and a research program at the University of Stellenbosch identified him as one of the most visible scientists in South Africa.

He currently serves on the boards of various companies, one of which is based in Stellenbosch and is pioneering next-generation technology needed to optimize complex industrial processes. Turton lives in Kwa-Zulu Natal (KZN) and is active as a speaker, commentator, and writer. He holds a professorship from the University of Free State.

Turton’s work on national security has mostly remained classified with little in the public domain. He is a published war poet with some of his work in the anthology Nubes Belli (Clouds of War) assembled by Lt. Col. Dawid Lotter, a respected Battle Group Commander from 61 Mechanised Battalion Group. REFERENCES • See Thousand Yard Stare (anthonyturton.com) • See Project Coast - Wikipedia • Turton, A.R., Hattingh, H.J., Maree, G., Roux, D.J., Claassen, M. & Strydom, W.F. (Eds). 2007. Governance as a Trialogue: Government – Society – Science in Transition. Berlin: Springer Verlag. • Joubert, M. & Guenther, L. 2017. In the Footsteps of Einstein, Sagan and Barnard: Identifying South Africa’s most Visible Scientists. In South African Journal of Science, 113(11/12). NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

209

PROFILE OF NO. 45626P EX-DETECTIVE SERGEANT J.G. KOTZEE. Maj Gen Dirk Schoeman John grew up in Kokstad where his father was in the employ of the S.A. Railways. His father was a very busy bus driver on a route that took him into the former Transkei and Pietermaritzburg. His

General Dirk Schoeman and Sgt John Kotzee

mother was a school teacher. John went to Kokstad High School in East Griqualand and always had the fervent desire to be a policeman. He would attend court cases in the Magistrate’s Court at Kokstad because he was intrigued with the role the police played in bringing cases to court. After matriculating he was enlisted as a member of the South African Police in January 1965. In the SAP College he was in Troop 7 (M) which was the mounted troop. After completion of his training, he was posted to Lusikisiki in the former Transkei. He served the SAP with a passion and was soon promoted to the rank of Sergeant after the completion of the prescribed promotion examination. He was then transferred to Evatt in the Kokstad district adjacent to the road descending to Underberg in Southern KwaZulu-Natal close to the Lesotho border. Being a small Police Station, it was his responsibility to investigate a variety of cases, but mainly stock theft cases from farms in the area. It was

his desire to become a fully fledged detective. After successfully completing the detective course he was transferred to Cape Town where he was initially attached to the theft branch and later transferred to the housebreaking and theft branch. He recalls Lieutenant Acker as being a very competent Branch Commander and disciplinarian who did not take kindly to chancers. Being a boy from the “platteland” of Kokstad he initially found it difficult to adapt to the busy city life and the” pile” of dockets he had to investigate. On May 23, 1972 at about 22:00 whilst make enquiries in Canterbury Street Cape Town concerning a case, he observed a scuffle between people in which a woman was being attacked. He instantaneously went into action and went to the assistance of the woman and struggled with her assailant. Within seconds he was stabbed in the neck and chest and fell to the ground, bleeding profusely from his wounds whilst his assailant ran away. An ambulance arrived and he was rushed to the Woodstock Hospital where he was given a blood transfusion and lost consciousness. The following day he was transferred to the Spinal Unit at the Conradie Hospital. Doctors treating Detective Sergeant Kotzee said that his condition was extremely critical and they had little hope of saving his life as the attacker’s knife had severely damaged the spinal cord just below the left ear. One of the biggest manhunts ever launched in Cape Town followed under the command of Lieutenant Colonel J.A.N. Grobbelaar the District C.I. Officer in the Cape Town district. This incident changed his life as he was rendered a quadriplegic at the age of 26. Following an extensive manhunt a 17-year-old Cuban seaman was arrested in relation to the incident. Under the prevailing circumstances the court case was heard in the Conradie Hospital with Regional Court Magistrate J. H. Krige on the bench. The Magistrate found that the Cuban did not impress the court as a witness and that his evidence during the trial did not correspond with a statement he made soon after the incident. The Magistrate further found that the use of the knife did not justify the nature of the threat he was facing and that he did not act in self-defense, but that he had stabbed Detective Sergeant Kotzee twice in quick succession. The Cuban was found

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 211)

210

(Continued from page 210)

guilty of assault with intent to do grievous bodily harm and summarily deported. The ship from Cuba was waiting for him. John to this day does not understand why the accused was not in the first place charged with attempted murder and how he was allowed access into the country in the political dispensation that prevailed in the country at the time. After a few months, still in hospital and during an interview with a Cape Town newspaper Detective Sergeant Kotzee said the following: “I am not bitter. I was on duty and I simply did what I had to do. Maybe if I was in uniform it would not have happened, who knows? The biggest problem was trying to adapt to a new life. I am adapting but it is not easy.” He was eventually discharged from the SAP as being medically unfit. Detective Sergeant Kotzee to this day remembers the moment when his appointment certificate was withdrawn as being very traumatic for him. He then had to make peace with the fact that his career in the SAP, which was his life’s ambition was finally over. It took him four years to adapt. After this incident he met his wife Irma and they were married on July 5, 1979. They relocated to the picturesque village of Trafalgar with a magnificent beach on the South Coast of KwaZulu Natal (on the road to Port Edward) to a house that belonged to John’s parents. His wife Irma sadly passed away a few years ago due to cancer. He weathered the death of his wife with dignity. He has a married son Jaydee Marx and a daughter Carissa who lives in Durban. His son recently emigrated to Ireland with his family. His son’s family found it impossible to part with their two dogs, Hiccup and Guinness and a cat called Socks which then found a new home with John. John enjoyed the company of the two dogs and the cat immensely. He had complete control over the dogs and they were aware of the fact that they were not permitted to proceed beyond a certain point at the entrance to his lounge. One of the dogs has since died and is still sadly missed by John. The cat however, being a cat is in a different league. John has a computer and is able to manage the ‘mouse’ with his left hand and type with a stick held in his mouth. The cat now parks himself on the keyboard and wants to play with the stick held in his mouth which John finds very entertaining. His daughter Carissa is in Durban in the catering field. There is a strong bond between John and his

daughter who he describes as being a delightful person with special business skills. Detective Sergeant Kotzee is a very special “oupa” to his two grandchildren and they love and adore him. The two grandchildren from his son’s marriage are a girl called Holly and a boy called Finn. He has a sound, strong relationship with his son and his wife based on mutual respect. Drawings from his two grandchildren are displayed on the sideboard in his lounge. He receives wonderful 24-hour support from wonderful caregivers. During visits to John, it was abundantly clear that John is a happy person, with a twinkle in his eye and is grateful to God for all the support he has

Capt Heidi Slabbert and Sgt John Kotzee

received from his friends in the area. On occasions he was visited by Captain Heidi Slabbert from the SAPS at Port Shepstone who was willing to go the extra mile to assist him with some personal documents. He appreciated this kind gesture from Captain Heidi immensely. He loves the Trafalgar area and a visit to the local beach, which does not happen to often is something which he cherishes. On a Thursday afternoon horses from Selsdon Park Estate trot past his house providing pony rides for children to the beach. He sits in the house waiting for them to pass and to return. John thoroughly enjoys these moments and watches

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 212)

211

(Continued from page 211)

the horses nostalgically. There is no room in his life for self pity and he is well aware of current affairs. As far as the changes the SAPS has undergone John passes the following comments: • In the light of the changes in the country at large he understands that transformation of the SAPS was in evitable which he accepts; and • He is concerned however that there are certain members that for whom regretfully the SAPS has become just a job and it is no longer a calling. He is an avid supporter of the Sharks and the Springboks. He displays a keen interest in his garden and birdlife in the area. Whenever work is done in his garden or paving by his assistant he watches keenly and gives instructions as to how the work is to be done. With very limited use of his left arm, he endures life with great courage. He relies on the wonderful carers in every sphere of his life that go out of their way to assist him. Once placed in his motorised wheelchair he is fairly independent. On one occasion he mentioned to Robert “on the quiet” that he leaves his driveway, looks left and right and if no cops are in sight, takes himself off to the beach at Trafalgar. John expresses his profound gratitude inter alia to

the following people who have all contributed to make his life so much easier: • Robert and Yvonne Lawlor who accommodated him and his daughter at their home in Umtentweni on the South Coast at a Christmas one year and arranged for repairs to his wheelchair with a contribution from Polmed; • His special friends at Trafalgar, who have unfortunately not been able to visit him during the lockdown period; • A visit by the two ladies from The Aged Care Fund of the SAPS; • John always welcomes a visit from a member or ex-member of the Force; and • Support from Polmed Medical Fund. One can only have the greatest admiration for Detective Sergeant Kotzee for the manner in which he made peace with his disability and his ability to relate this incident without being bitter and that he takes an active interest in life and current affairs. John would welcome it should any of his excolleagues wish to contact him at the following contact numbers: Dirk Schoeman +27 (0)823311196 or dirkschoeman@yebo.co.za; and Robert Lawlor +27 (0)736330990 or robertlawlor45@gmail.com

John would greatly appreciate it if a photo of his troop in 1965 could be made available to him.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

212

Message received on 17/01/2021 from Klaradyn van Zyl – Daughter of Gen. JJJ van Vuuren, 4th Commissioner, South African Railways Police. I just want to thank my nephew, Jacques Olivier, as well as all the people involved in the creation of this excellent magazine, for their wonderful inputs and fond, precious memories of the Force! Looking forward to the next edition!

Railway Police Dog: J Wepener (Welkom) Hi Hennie & all. When we were in Worcester in the late 70's / early 80's we had friends, he was a Railway Policeman and his wife worked with John in the staff office. What I specifically recall was his German Shepherd police dog, named Bandit. After many years of "Railway Police Service" this dog retired and actually went on pension. He was given to his handler and was supplied with food and "medical aid" until the day of his passing. Even an exercise circuit was constructed in the backyard to keep him fit, on some occasions he would show his skills on various obstacles. regularly checked by the vet What a kind hearted loving dog he was towards us - and huge!! Must have scared the living crap out of the skollies on the Western Cape trains and stations!!

Kapt Dolf de Villiers (Weskus) Hallo Hennie, kon nie wag vir die nuwe Nongqai nie! Pragtige publikasie en ek sê weereens dankie vir die deel van my oorlede vader wat jy geplaas het. Wens so die Ou Kêrel kon dit self sien! Nogmaals ook dankie vir jou wonderlike bydrae tot ons geskiedenis.

Hi Hennie.

Groete en mag jy 'n baie Voorspoedige 2021 geniet. Ek en my vrou het vroeg in Desember positief aan Covid-19 getoets, maar met die Here se genade het ons albei na 21 dae in selfisolasie in een stuk daar deur gekom. Ons is nou weer 100% gesond en ek sal seker teen volgende week weer begin werk. Groete.

No photos unfortunately – the handler was Isak “Sakkie” Horak, if memory serves correctly.

Dolf de Villiers.

Cheers.

Attached is a general photo of a SARP handler and his dog. Cheers. (Continued on page 214)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

213

(Continued from page 213)

Die SSVR: Mnr Johan Mostert Dagsê Hennie, Wat die SSVR betref, is mnr AP Stemmet die regte persoon om mee te praat. Die eerste drie Sekretarisse is ongelukkig reeds oorlede. Mnr Stemmet is die mees langsdienende senior lid van die SSVR wat oorbly. Die SSVR het nooit "onder" NI geressorteer nie. Dit was 'n outonome organisasie wat vir sy lynfunksie direk aan die Staatspresident gerapporteer het, nie aan die DG van NI nie. Omdat die SSVR egter statutêr êrens 'n staanplek moes kry, is besluit dat dit vir administratiewe doeleindes by NI aangehak moes word. Dus, slegs vir sover dit sy administrasie betref, moes die SSVR aan NI rapporteer. Vandaar dat AP Stemmet vir administratiewe doeleindes by NI ingeskakel is. Hy was dus deel van NI maar ook nie. Ten spyte daarvan dat hy die rang van hoofbestuurder beklee het en NI hom administratief "gedra" het, was hy nie deel van die hoofbestuur van NI nie. Ek was in 'n bykans soortgelyke situasie as hoof van die TNV. Die TNV was struktureel deel van die SSVR maar was vir sy lynfunksie vir alle praktiese doeleindes primêr verantwoordelik aan die KIK. Ek het dus twee "base" gehad, nl. die Sekretaris van die SVR en die DG van NI in sy hoedanigheid as voorsitter van die KIK. Ek was dus nooit 'n integrale deel van die SSVR nie. Ek wil dus aanbeveel dat jy mnr Stemmet vra om oor die geskiedenis van die SSVR by te dra. Hy was omtrent van meet af aan daar betrokke en was deeglik ingegrawe in die aktiwiteite van al die takke. Ek het eers in 1987 bygekom. Toe ek in 1990 as Sekretaris van die Staatsveiligheidsraad aangestel is, het ek die taak gehad om die Sekretariaat te omvorm en is die Sekretariaat vervang deur die Veiligheidsekretariaat wat hoofsaaklik belas was met die notulering van SVR-vergaderings. Ek was dus slegs sowat 'n maand of twee Sekretaris van die Staatsveiligheidsraad soos ons hom geken het. Ek het reeds met mnr Classen gesels en soos ek gesê het, ons sal help waar ons kan. Ons is egter met ons eie projekte besig, so kom ons kyk wat ons kan doen om jou te help. Jy is reeds met mnr Classen in gesprek en ek sal my insette via mnr Classen lewer. Sterkte met al jou sake. Groete.

Genl Gert Opperman (SAW)

“ …./ Persoonlik het ek groot waardering vir die onbaatsugtige werk wat jy met soveel toewyding en volharding doen om die rol en bydrae van die veiligheidsmagte in die vorige bedeling positief op skrif te stel….

Dr Mommsen (Potchefstroom) Geagte Brigadier, Ek het ongelukkig nie foto’s van my oupa in uniform nie, maar ek belowe om aan te stuur sodra ek my hande op een kan lê! Fantastiese werk wat u doen vir die nageslag - Ek het nooit kon dink wat die tydskrif wat ons so dikwels deurgeblaai het, eendag soveel jaar later vir my sal beteken nie. Dis eintlik half hartseer elke keer wanneer ek dink aan die sameloop van gebeure, terugflitse en emosies wat gelei het tot vanoggend se verrassing. Ek stel baie belang in die ABO, die rebellie van 1914, die konsentrasiekampe en foto’s rondom hierdie tyd en maak alle inligting wat ek kry bymekaar. Interessante foto’s gekry op "Pinterest" oor die ABO, Kampe, ens. Groete en 'n Geseënde Kersfees Dr Mommsen (Potchefstroom)

Geagte Brigadier, Dankie vir nog 'n yslike verassing! Ek het absoluut nooit kon dink dat ek so gelukkig sou wees nie. Ek soek al van 2005 na inligting oor my oupa. Ek dink selfs my ouma sou nooit kon dink dat hierdie data so bewaar is nie. Was u altyd aan hierdie pos verbonde, of voorheen aan 'n ander een? U moes seker diep in die geskiedenis gestudeer het... Ek kom met hierdie selfopgelegde taak agter dis werklik soos u sê - mens moet net weet waar om te soek(!) Ek begin dikwels soek maar verdwaal heeltyd (Vat afdraai paaie en kyk eers ander interessante goeters ens.) Baie dankie en baie groete,

Geagte Brigadier, Ek't bietjie gaan kyk na Nongqai voorblaaie en die NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

214

een. Ek laat weet dadelik as ek "op die lug" is.

(Vervolg van bladsy 214)

Dr Mommsen (Potchefstroom)

uitgawe met genl. Johann Coetzee op die voorblad op my tyd deurgegaan. Dit was 'n besonder aangename ervaring. Op elke bladsy was daar iets wat my aandag getrek het en waaroor ek meer wou weet. Toe ons begin kommunikeer het, het ek skaars kon dink aan die massiewe hoeveelheid inligting wat u op 'n daaglikse basis moet verwerk. Ek sien u is uitgewer van die Nongqai. U moet seker omtrent alles nagaan in elke uitgawe, beeldmateriaal, artistieke ontwerp ens. ens. Ek dink dit kan baie uitputtend wees. Ek glo nog altyd psigologiese aktiwiteit kan meer uitputtend wees as baie soorte fisieke aktiwiteit. My dogter is lief vir draf en ek sê vir haar lees en draf is dieselfde albei kan jou goed uitput. Dit was vir my interessant om te let op van die temas van Nongqai se filosofie: Niekwaadwilligheid "non-malificence" en die bewaring van inligting teenoor die negatiewe herbelewenis daarvan. Ek is voortdurend besig om teorieë te oorweeg oor baie onderwerpe en verskynsels. My proefskrif het gehandel oor etiek in die sielkunde en ek het onlangs gedink oor etiek in die joernalistiek: watter onderliggende beginsels word deur die media aanvaar/gehandhaaf en waartoe verbind die media homself in die algemeen ("benificence/non-malificence ens.) Moet asseblief nie verplig voel om op hierdie epos te reageer nie. Ek stuur eposse oor onderwerpe wat u ook interessant mag vind

Ek is 'n afgetrede sielkundige maar baie lief vir taalversorging (Afrikaans en Engels), alhoewel ek nie Afrikaans as Universiteitsvak gehad het nie. Ek het Frans, Duits en Engels gehad as vakke. Ek is dus nie 'n professionele taalpraktisyn nie, maar het my proefskrif in Engels geskryf, asook my Meestersgraad verhandeling. Ek het onlangs die taalversorging van 'n kort roman gedoen. Groete, Coert Mommsen

Hi Hennie, I hope this finds you well. On one of the Police History sites someone has asked a question about the attached. “Any info on this collar number? I am trying to determine (confirm) if it is British or colonial South African.” there

anyway

you

can

confirm

this?

Kind regards,

NS Ek het in 'n stadium afgekom op 'n artikel oor hoe die boere plaas-grensdrade gebruik het om te kommunikeer en telegraaf boodskappe onderskep het - baie interessant. Beste Brigadier, Baie dankie vir u skrywe. Ek kan net dink hoe mense vandag na verbale skietgoed soek.

sê

Nietemin, soos u aandui, alles in gedrukte vorm kan lei tot kontroversie.

Voorspoed en sterkte vir die nuwe jaar, Coert Mommsen

Miskien moet mens gebeure neer eerder as op.

Ek het gedink oor Nongqai en besef dat mens dit eintlik kan sien as 'n geskiedkundige ensiklopedie. Veral as jy al die volumes in boekdele saamvat en 'n "onderwerp-indeks" skep (amper soos die ou Encyclopedia of the Boer War van Martin Marix Evans of die Canadian Royal Mounted Police (Royal Canadian Mounted Police | Britannica)

Mick Shaw

skryf

My sel is seker nou al 4-5 maande "gezonk" maar ek kry waarskynlik oor sowat twee weke 'n nuwe NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 216)

215

Col Henry Budram: Alexandra Rd Police Station (Cont)

Early 1960’s both Police Stations were closed and Alexandra Rd was opened.

(Vervolg van bladsy 215)

Col Henry Budram Brigadier / Frans Response from Colonel Henry Budhram to Piet van JAARSVELD's posting of photographs of Alexandra Police Station on Facebook. "Greetings Beautiful, bringing back memories.

Warrant Officer Langeveldt (Stores) was the Station Commander. Our Capt Sew was a Sergeant there, he arrived from Ixopo. When I enlisted in 1972 the water troughs for the horses were still there as well as the steel railings to tie the horses.

Alexandra Rd was one of the first police stations in Pietermaritzburg. The other was Loop St, which was known as Central.

For your information.

Our fathers were stationed there.

Kind regards

Alexandra Rd was known as the Mounted Police, which is engraved above the entrance.

Henry Budhram"

Need to get together when we can to share memories.

The African people used to refer to Alex as “Mounta Police”. After the horses were withdrawn in the fifties, the Alexandra Rd station was closed. Two Police stations we're opened, viz: Topham Rd and Scottsville by the race course. Sgt Fisher and Sgt Gaffney were at Topham Rd and W/O Gerry Holland was at Scottsville.

Nogqai se Facebook-blad Fanie van Vuuren Wonderlik oom Hennie Heymans, onthou asb om op die ander groep ook te plaas asb. FB blok my so ek kan ongelukkig nie self nie.

(Continued on page 217)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

216

(Continued from page 216)

Petrus Mongie

Dankie oom Hennie. Lekker gelees aan die tydskrif. Jy mag maar skryf vir ons! Naas Ferreira Ek het nou die nuutste NONGQAI gelees. Wat 'n lekker uitgawe. Ek dink aan julle opoffering van al die tyd en opoffering en sonder om geld daarvoor te verwag. Dankie vir julle werk en opoffering

studentedae vir sakgeld by die lughawe se vragkantore gewerk het. Dan moes ek letterlik aan die voorkant dra wanneer ons bokse en kratte rondgeskuif het. Gou-gou het ek besef dit is die swaarste kant. Maar dit is ook die kant waar jy die beste kan sien waarheen om te loop. Wel, nou is 2021 hier. Nou is dit die tyd om voor te vat in die Heer se Naam. Vat voor en wys die regte koers aan.

Genl-maj Johan Booysen

* Praat eerste die taal van hoop.

Ons was in verbinding met die generaal. Hy het twee aanslae oorleef: Beide skote het nie afgegaan nie!

* Wees eerste vol liefde vir God en ander. * Doen eerste wat reg is. * Moenie eerste kla nie. * Bly eerste stil tussen woedendes.

Mag die Heer hom behoede

* Praat eerste mooi oor die Here en oor ander mense. Laaste woord: Prof Stefan Joubert: Goeie Nuus: Vat eerste voor en loop eerste voor in 2021 “Vat voor!” Dit het ek gereeld gehoor toe ek in my

Dan wys jy van die begin van 2021 af die regte pad aan. Dan is jy nie ’n slagoffer van verkeerde voorvatters nie. Dan hoef jy nie agter dwase aan te strompel nie. Wees eerste die Here se voorvatter en voorloper in 2021.

Skotland in die winter: F Bedford-Visser

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

217

Pretensie vs Egte volk-subkultuur: Die beste dinge in die wêreld is verniet! Wanneer tweede klas beter is!!! HBH

vleisie in die bos te braai. Niks verkeerd nie – hulle is nugter en beskikbaar vir diens! Hul radio was aan. Hulle het vriendelik gegroet en ons het by hulle verby geskuur. Hulle het sommer so tussen twee klippe op ‘n stuk draad gebraai. By ons huis het ons altyd ook maar tussen twee klippe gebraai. My Oom het ons ‘n stuk rooster gegee wat sy oorsprong in ‘n stoomlokomotief gehad het – ‘n sif wat die vonke gekeer het. Ek was altyd die braaier, nadat ek klaar gebraai het, het ons in die huis aan tafel geëet.

As skoolseun het ek soms ‘n vriend saamgenooi dan het ons die munisipale bus gehaal van die Bluff tot by die Suidkuspad. Daar het ons gewag vir ‘n trein. Ons het dan per trein na Amanzimtoti gereis. By die strandmeer het ons ‘n boot gehuur en dan met die rivier ‘n ent op geroei. Dan het ons stokkies en brandgoed bymekaar gemaak en gebraai. My skoolvriend, wyle dr Donald Campbell, het ‘n leë kakao-blik saam geneem en hy het altyd mieliepap daarin gemaak. Ek was destyds net ‘n vleiseter. Na die braai het ons weer met die rivier afgevaar na die strandmeer, die boot teruggegee en weer vir die trein gewag en ons is dan finaal huistoe met die bus.

Wonderlike sorgvrye dae! Eendag ry ek en my Vader van Lighthouseweg na Watsoniaweg en ons neem kortpad deur die bos met ‘n sandpaadjie – dis was nog voor Grosvenor Boys High School gebou was. In die middel van die afstand tussen die twee teerpaaie kry ons twee konstabels van die blitspatrollie besig om ‘n

Maar ek was lief vir braai! Ek het nie baie vriende gehad toe ek ‘n jong konstabeltjie was nie. My vriende was op universiteit, het elders gewerk of was in die weermag. Dan het ek alleen met my Volksie langs die Suidkus af gery. My geliefkoosde plek was langs die see, naby ‘n rivier of strandmeer en treinbrug. Dan het ek dryfhout opgetel, vuurtjie gemaak, iets gebraai en na die stoomtreine gekyk wat oor die brug stoom na Port Shepstone of Durban! Later het ek die SA Polisie-rusoord te Port Edward ontdek. Dit was destyds baie basies. Net ‘n rondawel, ‘n braaiplek, yskas en bed. Nogtans dit was so lekker om van bed na braai te gaan en later na die gebruiklike swem in die see weer van braai na bed te gaan. Ek onthou die goedkoop piesangs en krewe. Dit was nou vir my ‘n lekker vakansie!! Dr Campbell se Vader, brig Dolf Campbell (afgetree as kwartiermeester) het later die bestuurder geword. Jare later, nadat ek ‘n paar plekke in die land gestasioneer was, het ek weer die geleentheid gehad om op Port Edward te kom. Alles was toe so mooi en grand! Ek het die polisie se argitek, brig Johan Calitz, ontmoet en ons het gesels. Ek het hom gevra waarom die plek so “mooi” was. Sy antwoord was dat van die ministers en generaals se gades gekla het oor die basiese geriewe.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 219)

218

(Continued from page 218)

Wel al wat ek kan sê is ek mis die dae toe Port Edward, soos die Krugerwildtuin, slegs die basiese geriewe gebied het. Ek hou nie van pretensie as ek met verlof is nie – mens kan net kyk hoe het die Nasionale Parke ook tred gehou en alles verbeter het. Mens stap van jou huis af na ‘n “ander huis” sonder dat jy weet jy is met vakansie. Die vakansiehuis het TV en talle kanale om na te kyk! So al wat gebeur is jy hou vakansie in ‘n ander huis op ‘n ander plek! Ek wil onder die sterre braai, ek wil lekker gesels, gesels oor raaisels van die lewe, oor die filosofie, oor die geskiedenis. Daar is niks lekkerder om so te gesels nie! Nou sit ek en dink – sonder om te spog – ek was oor die wêreld heen: In Europa, in die MiddeOoste, die Verre-Ooste, donker Afrika en Amerika en die smulpaap wat ek is, het ek orals geëet en die kos geproe en dit geniet! Dan dink ek weer terug aan my jong dae: Ek is die patrolliewabestuurder en een van die sleurtake is om die prisoniers na Durban se hof te neem en daarna die veroordeelde bandiete by die Durban se tronk op te laai. Ons het gewoonlik drie bandiete gekry om “die kamp” skoon te maak. Die bandietwag was ‘n groot fris Zulu met ‘n assegaai. Hy het soms vir my gevra dat as ons by “Bluff Butchery” verbyry, ons moet stop, hy wil vleis koop. Wanneer ons stilhou het konstabel Njawo dan op my versoek ook vir my 20 sent se “Boys meat” gekoop. Ek het dan gaan klagtes bywoon en gepatrolleer maar so 10:00 se kant ‘n “punt” by die stasie gemaak en koffie gedrink saam met die klerklike personeel. Intussen het die bandiete hul kamboemmielies en pap gemaak in die agterplaas onder die skaduryke avokadopeerbome. Konst. Njawo het die vleis gebraai op ‘n soort van ‘n rooster tussen twee klippe – gebraai net soos ‘n Zulu dit kan doen! Gebraai in die vlamme – eintlik verskroei – en dan vir my gegee op ‘n stuk bruinpapier met growwe sout. Sy ou Okapi-mes het die vleis in repe gesny! Dit was sonder uitsondering die beste vleis wat ek ooit geëet het. Tweede prys vir ‘n braai was een aand in die Namib. Ons was te Lauberville, dis ‘n polisiebasis

in die woestyn – sou die basis nog vandag daar wees? Een aand braai ons met kaptein Schlechter, ‘n veteraan van die Seekus van die Dood! Hy kyk, met ‘n verlangende kyk na die verlede, na my oor sy glasie en vertel dat hy op menige woestynpatrollie vir die pot moes skiet! Lewer oor die kole. Daardie aand saam met hom onder die Namib se sterre was uit die boeke! Toe gesels ons! Hy vertel en ek luister! Wat ‘n genotvolle kultuurryke ervaring was dit nie? Die ou sersant op Montagu het vir Oom Koos Kotze (majoor—destyds SAP Hospitaal) tydens die tweede oorlog vertel: “Kosie my maat, daar is net twee klasse, “First Class and No Class!” Maar ek het darem ‘n eerste klas braai op ‘n tweede klas plek – King’s Rest gekry! Niks wen ‘n King’s Rest steak nie! Ek hou nogal van ‘n boskroeg met ‘n braai - maar weer is dit nie dieselfde nie! Vandag mis ek ‘n “braai-pel” met wie ek lekker kan gesels en onder onpretensieuse omstandighede “in die bos” kan braai terwyl ons onder die sterre kan gesels tot die oggendster opkom en die fisante begin roep! Die beste dinge in die wêreld is verniet! Dis ook lekker om te vrede te wees met dit wat jy het. Die natuur is wonderlik!

Gewete? Het ‘n polisieman ‘n “amptelike” gewete? Lees die volgende ware verhaal. Dis iets wat my lank kwel. Miskien het ons sekere mense, terroriste, de-humaniseer - ontmens - ten einde soms sielkundig te kan ontsnap.

De strijd tussen plicht en geweten: Brig HB Heymans Jare gelede doen ek nagraadse navorsing in Nederland. Ek is jonk en idealisties, vol drome. My studieveld het die sogenaamde derdemagkonsep ingesluit. ‘n Derdemag is ‘n mag tussen die polisie en die weermag. Ek is steeds ‘n

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 220)

219

(Continued from page 219)

voorstander van die konsep. In Nederland en België was daar destyds puik voorbeelde. In Nederland het mens (voor 1994) drie polisiemagte gekry: Die Rijkspolitie (m.a.w. die staatspolisie) vir die platteland en klein dorpies, die gemeentepolitie in stede (Amsterdam het bv. sy eie gemeentepolitie gehad) en dan was daar die Koninklijke Marechaussee – ‘n polisiemag wat in diens van die departement van verdediging staan, maar wat sy pligte ten behoewe van die departemente justisie en binnelandse sake uitvoer. Die Marechaussee is met ander woorde ‘n militêre konstabelmag (gendarmerie). Wat doen die Marechaussee? Hulle pas die Nederlandse koning op, bewaak sekere sleutelpunte, verrig grensbewaking, doen grensbeveiliging; hulle help die siviele polisie waar nodig; hulle doen ook die sogenaamde “harde polisiëring” bv. die bekamping van onluste, bekamping van terreur, beskik ook die ekwivalent van die SAP se Spesiale Taakmag en hulle doen ook namens die VN diens in oorloggeteisterde gebiede. Hulle verrig ook diens as gewone Militêre Polisie en begelei militêre konvooie, ondersoek militêremisdaad en hulle is ook die kuswag. Wanneer oorlog uitbreek is hulle deel van die strydmagte. So doen ek navorsing en krap in boekwinkels rond en besoek vlooimarkte wat boeke verkoop. Ek koop ‘n boek met die titel: De strijd tussen plicht en geweten. In die boek vertel ‘n polisieman dat hy aan diens is op 10 Mei 1940 toe die Duitsers Nederland binneval. Sy innerlike stryd wentel rondom die vraagstuk of moet hy voortgaan met sy wetopgelegde taak of moet hy teen die besetters veg? Dit is in kort sy probleem. As ‘n jong majoor kry ek die taak om saam met ‘n groepie hoogs opgeleide polisiebeamptes waarneming te doen op ‘n groep terroriste. Ons het hulle dopgehou toe hulle die land binnegekom het. Dieselfde nag het hulle weer die grens oorgesteek en baie later met hul voertuig finaal na die RSA teruggekeer. Hulle het laat die aand weer vertrek op pad na hul teiken. Ons het vooraf geweet wie en wat die teiken was. Ons was drie polisiemanne in 'n spesiale polisiemotor. Die bestuurder het nagsigapparaat aangehad en ek moes maar tevrede wees met die stikdonkerte rondom my. Die gids agter in die voertuig het kort-kort berig waar ons ons bevind het. Ek het ons ligging hierna aan die

bevelvoerder per radio deurgesein. Ons moes soms bykans 200 km per uur reis om hulle in te haal en dan moes ons weer terugval – afhangende van die topografie. Dit was ‘n koue en donker aand sonder ‘n maan. Gelukkig het die polisie die pad agter ons versper en ook vorentoe ook, sodat daar geen ander voertuie op die pad was nie. Nadat ek ons ligging weer deurgegee het, het die bevelvoerder van die operasie genoem dat ons nou ongeveer twee kilometer van die spreekwoordelike doodsakker is. Die padblokkade was op 'n besonder vernuftige, taktiese wyse opgestel. Skielik, toe ons by ‘n uitgrawing in die pad kom, was die padblokkade reg voor ons. Die terroriste moes stilhou en ons het agter hulle stilgehou – hulle ligte was aan en ons s'n was af. Met ons stilstand was die hele omgewing eensklaps helder verlig. Die bevelvoerder het met skreeapparaat die verdagtes ingelig dat dit ‘n polisieblokkade is, dat hulle 30 sekondes het om hul voertuig nakend te verlaat en dat hulle dan agter hul voertuig moet gaan lê. Terselfdertyd het omtrent 50 (?) gewapende polisiemanne aan elke kant van die pad opgestaan uit die lang gras. Dit was ‘n vreesaanjaende gesig. Die verdagtes was in ‘n doodsakker en het dus geen keuse gehad as om hulself vreedsaam oor te gee nie. Een man wat in die koue op die teerpad op sy maag gelê het, het homself benat. Sy urine het regoor die pad gespuit. My tande het soos ‘n polisiehond s’n geklapper van die koue en die adrenalien! Terwyl die manne nog so lê, kom ‘n offisier met ‘n R4, sit sy voet op 'n terroris se kop en iemand neem sy foto! Hy was seker maar ‘n kantoorbeampte wat tuis met “sy arrestasie” wou gaan spog, het ek gedink. Ons het die terroriste se gewere, plofstof en geld vir die operasie gevind. Elke gearresteerde persoon is beveel om op te staan en hy is kaal met sy hande agter sy rug geboei en agter op ‘n voertuig gelaai! Soos ek gesê het: Dit was ‘n donker nag en dit was koud. Die manne is hierna vir etlike kilometers na die naaste polisiestasie afgevoer waar hul aangehou was. Wat pla my? Die gedrag van die oorhoofse bevelvoerder. Ek het baie boeke in my leeftyd gelees, veral oor die tweede wêreldoorlog. Krygsgevangenes is meestal ordentlik behandel. Hierdie aangehoudenes was prisoniers in ‘n Christelike polisiemag se bewaring.

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

(Continued on page 221)

220

(Continued from page 220)

Kon ons nie vir hulle toegelaat het om net aan te trek en menswaardig na die naaste polisiestasie vervoer te word nie? Ek erken die prisoniers was waarskynlik baie gevaarlik en uitgeslape en kon enigiets aan/in hulle versteek het. Aan die anderkant as elke empatiese polisiebeampte gedurende sy diens in die SAP na sy meegevoel sou luister, sou die aard van die diens en SAP-beeld onder hewige druk en miskien tot disintegrasie gekom het. Vandag is ek ‘n baie dieper Christen as tydens my prille jeug, nou het ek ‘n stryd tussen plig en gewete! Ek wonder wat my Vader, sers. Heymans, sou gedoen het, het ek gedink...? Toe weet ek: Hy sou sê: “Manne lê beslag op al die bewysstukke, laat die mense aantrek en kom ons gaan sluit hulle toe”. Ek neem myself kwalik dat ek destyds as ‘n senior offisier van die veiligheidstak en Christen (of is dit anders om?) gefaal het. Die regering van ons tyd was 'n Christelikbegronde staat. (Vgl. die grondwet.) Dus: elkeen in diens van die regering moes eintlik Christelike waardes handhaaf: Of jy kos vir 'n gevangene wat daarvoor vra het of komberse vir mense wat in aanhouding is, gee. Andersyds die stelsel wat die staat geskep het, moes hulle ten alle koste beskerm word ten einde die regeringsmasjinerie goed te laat loop en sodoende op koers te bly. Insgelyks sou dit daarom ontoelaatbaar wees dat die bestaande orde deur individue verander of beïnvloed kon word. Behoud van die SAPhiërargie was kardinaal vir die suksesvolle voortbestaan van die goewerment en in belang van ent tot voordeel van die bevolking in geheel (Ook kriminele en terroriste binne die RSA (!)).

werk. All is fair in love and war? Is dit werklik so? Ek het my plig gedoen maar my gewete kla my aan omdat algemene beskaafde praktyke in die wind geslaan het. Miskien is dit nie vir party mense ‘n probleem nie want – en hier is ek ook skuldig – ons het hulle ontmens. Steeds dink ek mens kan streng wees, maar menslikheid en deernis ten alle tye betoon. Sulke optrede is lofwaardig. Ons het die sogenaamde politieke oorlog, binnelands sowel as buitelands duidelik verloor. Ek sit en dink: "Not a way to win friends and influence people" en hoe kon ons die "hearts and minds" van die bevolking met sulke optrede wen? Kyk gerus die film oor die hofsaak van kol Rudolph Abel (KGB), Bridge of Spies, waarin Tom Hanks ‘n skitterende rol as prokureur vir die verdediging vervul. Hierdie hofsaak (en film) is ook ‘n uitstekende voorbeeld en het baie gedoen om die lewens van spioene na arrestasie te verseker. hulle is voorheen tot die dood veroordeel.

Genl George Fivaz het my geleer om die verskil tussen: “Doen dinge reg” en “Doen die regte dinge” te ken. Ons Liewe Jesus het erkenning gegee aan mense in 'n gesagsposisies (hulp aan die Hoofman oor honderd, ens.) maar ook aan gevangenes. Maar in die finale analise het Heiland vir ons almal gesterwe, ook vir terroriste. Die les is: Wees altyd moreel korrek!

Sou ek destyds empatie aan aangehoudenes bewys, kon ek die argwaan van die sisteem op die hals haal het. Deur in die Mag aan te bly het ek later die geleentheid gehad en gebruik om my Christelikheid op my manier in my diens uit te leef (vglk. bv. die beginsel van nie-kwaadwilligheid wat Nongqai handhaaf)... Ek mymer vandag: Dit sou mos myle beter gewees het as hulle ten minste eers kon aantrek en miskien het ons dan deur ons Christelike en beskaafde wyse een of meer gewerf om vir ons te NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

221

SLOT | END

Dear reader Please note that in this quasi-historical magazine we make use of various sources and consequently it is obvious that the document contains various diverse and personal opinions of different people and the author of the Nongqai cannot be held responsible or be liable in his personal capacity. Geagte leser Vir hierdie kwasiehistoriese tydskrif maak ons van verskeie bronne gebruik en bevat die dokument uiteraard uiteenlopende en diverse persoonlike menings van verskillende persone en die opsteller van die Nongqai kan nie in sy persoonlike hoedanigheid daarvoor verantwoordelik of aanspreeklik gehou word nie. ÂŠ 2020 Brig. HB Heymans (SAP Ret.)

NONGQAI VOL 12 NO 2 FEBRUARY 2021

222

Nongqai Vol 12 No 2

Articles inside

Nawoord: Hennie Heymans

Detective Sgt J.G. Kotzee

Briewe

Professor Anthony Turton

Genl maj. G.N. Opperman SDSMMMM

SA Commonwealth War Causalities buried

Britains last female WWII transport pilot dies

Enigste land in die wêreld waar vroue mag

RHODESIAN WAR ART: John Wynne Hopkins

Chinese intelligence challenge to the USA in

1914: Scotty Smith: Vroeë Spioen van die Unie

Enkele Brokkies oor die voormalige Republikeinse

2 SQUADRON SAAF: Photos bt Christo Chrous

UDF: Garrison Military Police Robert's Heights

n Kommando gedig (gegrond op 'n ware verhaal

PC Peter Harris: Darryl Newcombe

Die werklikheid van Oorlog: Oumagrootjie MS

nLEWENSREIS: Brig Hannes Slabbert

DIE SPEURDER: Johan de Jager

Reminiscences of a Railways Policeman: Keith

SA Spoorwegpolisie: Sake, verhale en staaltjies

Crime Index by City2021

REGSPLEGING: STRAF IN DIE TOWNSHIP: Brig

Lt genl CF Zietsman

NONGQAI Trust

Tugela Ferry Firearm Unit: Late WO Jurgen Freese

Police Courts and Prisons in Early Johannesburg

Oorsake van die Probleme in die Polisiediens: Brig

1937: Die oorspronklike Nongqai is 30 jaar oud

Die Verwyt wat ewig by my sal spook: Lt genl. Johan

1970 SAP Foxtrot Company: Caprivi at Bwabwata

TROU TOT DIE DOOD TOE:Genl. Johan

Dr Leon Wessels vertel

The Genesis and Contribution of the Re

Slaap En Polisie Funksionaliteit: Dr Coert Mommsen

Genl. H.J. Van den Bergh

Oleg Kalugin, KGB Spymaster:Tribute and

Pastoor Koot Swanepoel

Brig. Hennie Heymans

Inhoudsopgawe | Contents