Klasse Magazine 031

DOSSIER DECONNECTEREN

Zet de knop af

Advertentie

24.

INTERVIEW:

Professor Ann Dooms: “Vandaag lijkt het bon ton om te vertellen dat je je neus ophaalt voor wiskunde.”

36.

REPORTAGE:

Muziekleraar Jan over het belang van flow, elke dag oefenen en vakkennis.

52.

REPORTAGE:

Een blik in de interne keuken van Hotelschool Gent: “Ken je klassiekers en kruid creatief.”

05. EDITO: Hoogspanning/ laagspanning

06. Lezers, volgers, posters

08. Wat had je willen weten toen je startte?

10. DOSSIER: Deconnecteren

22. BLOG: Wilde verhalen over ‘die van het beroeps’

30. BEELDREPO: Op de hielen van onderhoudsman Jan

40. BRIEF: “Leerlingen die worstelen, jij ziet ze”

42. REPORTAGE: Ontbijt op school: “Lege magen zijn oneerlijk”

46. ONDERZOEK: Zijn leerstijlen een mythe?

50. LERARENTEKORTJES: “Geurhinder in mijn klas”

60. LERARENKAART: Lerarendag ‘Expeditie Egypte’

CADEAUTJE Beste abonnee, voor jou en één collega: een deconnectiekaartje (p. 39) waarmee je elkaars energiepeil bewaakt.

Advertentie

Edito Hoogspanning/ laagspanning

Vrijdag 30 augustus 2013 op een warm terras met warme mensen: de herinnering aan mijn eerste vakvergadering is zonnig. Creatief cursusmateriaal, doordachte didactiek, een pedagogisch sterke ploeg met een luisterend oor voor leerlingen. Mijn ideaalbeeld van een goede leeromgeving en collega’s aan wie ik me als starter graag wil spiegelen.

In de jaren daarna deed enthousiasme mijn weekends dichtslibben: ik gaf me voor zo veel mogelijk activiteiten op en verzorgde mijn cursusmateriaal tot in de puntjes. Tegelijkertijd saboteerde de angst om fouten te maken mijn slaap: om 4 uur opstaan om de ontstaansgeschiedenis van het Nederlands nog een derde keer te blokken, was geen eenmalige uitschuiver.

Tijdens een lacherig gesprek in de lerarenkamer over hoe we op school nooit dorst of hoofdpijn hebben en in de vakantie weer allemaal ziek zullen zijn, besefte ik: dit is niet gezond. Overal aanwezig zijn, waarom? Mijn batterij laadt niet op in groep. Om 4 uur opstaan om mijn les te blokken, hoe kom ik erbij? Tien uur later ben ik te moe om te luisteren naar die leerling die zich niet goed voelt. Lang niet de leraar die ik op 30 augustus 2013 wilde worden. Het moest anders. Met meer mentale ruimte.

Loskoppelen probeerde ik eerst met reizen en concerten, maar een work hard, play hard-ritme bleek toch niets voor mij. Dan maar leren ‘nee’ zeggen. Alleen: waar zeg je ‘nee’ op? De vraag om extra uitleg omdat een gemotiveerde leerling je vak wil begrijpen? De roep om een helpende hand voor het lovenswaardige initiatief van een collega? De mail van bezorgde ouders om samen na te denken over een aanpak die werkt voor hun kind?

En toen kwam corona. ’s Middags wandelen, tussendoor een yogasessie plannen en op tijd gaan slapen waren plots hip. Dus ik wandelde, yoga’de en sliep erop los. Effect: voldoende mentale ruimte om mijn lessen samen met collega’s extra boeiend te maken. Effect: mijn leerlingen deden extra hun best en namen me in vertrouwen. Effect: ik kreeg extra energie omdat ik me nuttig voelde. Deconnectie om tot meer connectie te komen. Dát werkte voor mij.

Heimwee naar het virus heb ik niet, maar wel naar die laagspanning. Want toezien op rustmomenten voelt intussen weer als vechten tegen de samenleving. Moet ik meer karakter kweken? Ja, en daar werk ik aan. Maar ik zou snel veel verder staan met een duwtje van de maatschappij. Een doordacht deconnectiebeleid dat het belang van pauzes ook in daden benadrukt. Collega’s die samen nadenken hoe ieders takenpakket haalbaar blijft. Een deconnectiemaatje dat me herinnert aan mijn grens. Elke sector vaart wel bij een cultuur die voldoende rust nemen aanmoedigt. Ook onderwijs.

Tine Jellasics – redacteur Klasse tine.jellasics@klasse.be

Lezers, volgers, posters

FACEBOOK - KLASSE

Kleuters leiden oudercontact

Bij juf Jessica vertellen de kleuters zelf aan hun ouders hoe ze functioneren in de klas. “Zo ontwikkelen ze zelfinzicht en bouwen ze vertrouwen op.” Maar liefst 3643 leraren reageerden enthousiast op de Facebook-video, goed voor een kijktijd van 99.600 minuten.

@sisitiiiiiiii

“Juf, ik ben loesoe.”

“Juf, mijn gom is geshaft.”

“Dat is echt sjkeeer.”

Ik kan de taal van de jeugd echt niet meer volgen!

KLASSE.BE

“Ons sterkste wapen tegen pesten zijn de leerlingen zelf”

Hilde Van Wichelen, coördinator antipestbeleid in Heilige-Drievuldigheidscollege Leuven, vertelt op Klasse.be hoe zesdejaars bemiddelen bij pestgedrag en conflicten.

Tekst Tinne Deboes

Selin geeft les in het Sint-Franciscuscollege in Heusden-Zolder. Als leraar met Turkse roots voelt ze hoe de actualiteit ook haar leerlingen door elkaar schudt. En ze gaat ermee aan de slag: van klasgesprekken tot solidariteitsacties.

Voornamen tellen

In dit magazine lees je het verhaal van de enige Yanti uit het Vlaamse lerarenkorps. Welke namen weerklinken dan wel in menige lerarenkamer?

leraren met de voornaam Ann. Els (2738) en Katrien (2550) volgen op de voet.

NIEUWSBRIEF - KLASSE OP DONDERDAG

Dromen en denken

Sander: “Toegegeven, ik lees Klasse op Donderdag niet elke week helemaal. En toch blijft er veel plakken. Kleine ideetjes die me soms doen wegdromen en denken: kan dat in mijn klas ook? Dan heeft de nieuwsbrief dus prikkelend gewerkt. Blij! Schrijf zo voort.”

An: “Ik kijk altijd uit naar Klasse op Donderdag, maar evenzeer naar de tips in de ‘specials’. Er zit altijd wel iets tussen om aan die ene collega door te sturen of om bij te houden als idee. De leuke wedstrijden, daar doe ik ook altijd aan mee. Bedankt!”

Maud: “Steeds boeiend en leerrijk Bedankt om ons telkens opnieuw warm te maken en te inspireren!”

Jullie reacties op de nieuwsbrief Klasse op Donderdag maken ons elke week gelukkig. Nog niet ingeschreven? Ga naar Klasse.be/nieuwsbrieven en laat je wekelijks inspireren.

leraren die Bart heten. Nog top drie: Jan (1499) en Peter (1247).

MEEST GELEZEN OP KLASSE.BE

1. VIJF VRAGEN EN ANTWOORDEN VOOR WIE ZWANGER IS

2. WERK AAN EXECUTIEVE FUNCTIES IN DE KLAS

3. DIRECTEURS WAARDEREN: ZEG HET MET EEN KAARTJE

4. INTERNE COMMUNICATIE OP SCHOOL: ZO BLIJFT JE BOODSCHAP PLAKKEN

5. KEN JIJ DEZE VALKUILEN BIJ STUDIEKEUZEBEGELEIDING?

INSTAGRAM - KLASSE

GEEN EILAND

“Als starter kom je uitgeteld thuis met een hoofd vol vragen. Je twijfelt over je aanpak, piekert of je strenger moet zijn en snapt niet waarom de les anders liep dan verwacht. Blijf nooit alleen zitten met je vragen. Het is oké om je zorgen te delen. Want een collega staat voor dezelfde uitdagingen met die klas of leerling. Praat erover. Als team ben je creatiever en krijg je meer opgelost.”

Marijke Aerts, leraar OKAN en P.O., Spectrumschool in Antwerpen

Wat had je willen weten toen je startte?

Klasse legt in elk magazine drie leraren een vraag voor. Dit schooljaar: wat had je willen weten toen je als leraar startte? Mail jouw antwoord naar redactie@klasse.be.

Tekst Rebecca De Clerc Beeld Tine Schoemaker

SKATEBOARD

“Dat je eigen levenservaring goud waard is en je daarop mag vertrouwen. Als tiener hing ik met mijn skateboard rond op stadspleintjes. Ik ontmoette heel diverse mensen. Dat bracht me levenswijsheid die je niet in een boek of op een website vindt. Ze komt me goed van pas om me te verplaatsen in de leefwereld van jongeren en hen te stimuleren in hun creatief proces.”

Nils Pieters, leraar beeld, Kunstacademie in Beveren

OUDERGESPREK

“Hoe je een gesprek voert met ouders, daar had ik in de lerarenopleiding meer over willen weten. Want hoe breng je ‘slecht nieuws’? Wat doe je als ouders wenen? Wanneer schakel je een tolk in? Ondertussen weet ik dat woorden zoals ‘resultatief tellen’ niet werken. Ik benoem de dingen in mensentaal: het positieve maar ook wat niet goed loopt. En belangrijk: je kan zo’n gesprek samen met een collega doen.”

Eda Günsüren, leraar tweede kleuterklas, De Luchtballon in Merksem

Dimmen doet stralen

De knop uitzetten: hoe doe je dat zonder de verbinding met leerlingen en collega’s te verbreken? En welke rol heeft het schoolbeleid?

Met de inzichten van expert Rosanne Volckaert, directeur Sofie en drie leraren schakel je veilig naar spaarstand. Om daarna weer volop te schijnen.

Tekst Bart De Wilde, Tine Jellasics

Illustraties Alice Hoffmann

Beeld Katoo Peeters

“Zet de knop af, maar trek de stekker niet uit”

Meer en meer leraren vinden het moeilijk om tot rust te komen. Die toets dan maar niet verbeteren? De mail van die ouder negeren? Het zijn niet echt opties. Maar hoe creëren we wél rust? Expert Rosanne Volckaert: “Zet de knop regelmatig af, want oververhitting doet de zekering knappen. Maar trek de stekker niet uit, want zonder verbinding functioneert niets.”

Rosanne Volckaert: “Cijfers van de SERV tonen aan dat werkstress en symptomen van burn-out toenemen bij leraren. Leraren lijken dus langer en vaker aan te staan. Ligt dat aan een hoge motivatie die soms in perfectionisme doorslaat? Heeft het met een groot hart en vergezellend verantwoordelijkheidsgevoel voor de leerlingen te maken? Is de werklast van een schoolteam onvoldoende verdeeld? Verwachten we als maatschappij te veel van ons onderwijs?”

“Wat ook de reden is, wie continu onder spanning staat, kan knappen: je brein en lichaam krijgen te weinig rust. Op lange termijn is dat schadelijk. Je slaat aan het piekeren en slaapt slecht. Daardoor ben je minder gewapend tegen de vele prikkels op school. Die vicieuze cirkel móet je doorbreken door regelmatig te deconnecteren. Alleen vinden veel leraren hun uitknop niet.”

Wat betekent deconnecteren juist?

Rosanne Volckaert: “Deels gaat het over digitale beschikbaarheid voor je werk. Scholen moeten van de overheid de verwachtingen van leraren, leerlingen en ouders daarover scherp stellen. Via welk kanaal communiceren we? Verwachten we een antwoord op een mail, en hoe snel? Een digicharter is belangrijk, maar om die felbegeerde rust te vinden is er meer nodig.”

“Misschien leidt niet alleen je werk tot kortsluiting. De WhatsAppmelding op je scherm blijkt een lange reeks berichten in de vriendengroep. ‘Snel bekijken, dan ben ik weer mee.’ Zodra je op je gsm zit, is de stap

naar Facebook, Instagram en je mailbox erg klein. Tot je geen tijd meer hebt om je appel rustig op te eten en overprikkeld aan de volgende les begint.”

“Naast digitaal is ook mentaal ontkoppelen – even je gedachten de vrije loop laten – een vorm van deconnecteren. Ons brein heeft na tien tot veertig minuten focustijd nood aan ontkoppeling. Leraren weten dat: ze peperen het hun leerlingen in. Maar in plaats van hun eigen brein na elk lesuur vijf minuten pauze te gunnen, spijkeren ze nog snel een leerling bij, vullen ze het leerlingvolgsysteem aan of beantwoorden ze gauw hun Smartschoolberichten.”

Dus: geen extra uitleg, weg met het leerlingvolgsysteem en gedaan met mailen?

Rosanne Volckaert: “Nee, maar stel jezelf wel de vraag of elke seconde van je dag volproppen op langere termijn haalbaar is. Onderzoekers David Rock en Daniel Siegel stelden een mentaal menu op. Zeven essentiële voedingsstoffen houden ons brein gezond: slapen, bewegen, focussen, verbinden, spelen, reflecteren en mentaal ontkoppelen.”

“Terwijl onze maatschappij voldoende waarde hecht aan die eerste vier, is er veel minder ontzag voor die laatste drie. Oké, de media slaan ons om de oren met ontkoppeltips en aan yogacentra geen tekort. Maar onze microcreacties verraden dat het belang van reflecteren, mentaal ontkoppelen en spelen nog onvoldoende wortel schiet in ons gedrag. Denk maar aan de bewonderende blikken voor de collega die zijn zaterdag aan een Kahootquiz opofferde, terwijl iemands ontspannende zondagwandeling of spelletjesavond hooguit een glimlach uitlokt.”

Wie is Rosanne Volckaert?

• opgeleid als arbeids- en organisatiepsycholoog

• sinds 2015 preventieadviseur psychosociale aspecten IDEWE

• specialisatie: stress en breinvriendelijk werken

“Die microreacties sturen de groep. Niet alleen de wandelaar, ook de andere gespreksgenoten registreren – vaak onbewust – dat een ontspannende wandeling weinig animo in de groep oplevert. Conclusie: volgende zondag toch maar schoolwerk verzetten. Misschien is het voorbeeld wat kort door de bocht, maar voor een bewonderende blik van de groep offeren we onze rust nog te vaak op.”

Hoe veranderen we onze microreacties?

Rosanne Volckaert: “Door ons met z’n allen bewuster te worden van dat mentale menu. Hoewel bewustwording doorgaans langzaam verloopt, bestaan er wel manieren om het proces te versnellen. Als je met het hele lerarenteam afspreekt om niet op je gsm te kijken tijdens pakweg de pauze op de pedagogische studiedag, maak je heel zichtbaar dat de groep digitale deconnectie belangrijk vindt.”

“Maar een heel team mobiliseren, is vaak moeilijk. En iets opleggen zonder ieders instemming creëert wrevel. Start daarom met kleine acties. Een artikel gelezen over mentaal ontkoppelen? Hang het boven de koffiemachine in de lerarenkamer. Je Facebookgebruik aan banden gelegd? Hou het niet voor jezelf. Ondanks de berg verbeterwerk toch tijd gemaakt om met de hond te wandelen? Vertel erover.”

“Of sluit met een van je collega’s een pact om elkaars knop af te zetten. Vorm een (de)connectie-duo. Observeer elkaar: ‘Die les verliep precies niet zo vlot, even gaan wandelen?’ En buig ongezonde beslissingen naar breinproof gedrag om: ‘Wéér een gesprek met een leerling tijdens je pauze? Morgen maak je toch tijd voor een babbel of koffie met mij, hé?’ Een advies van je deconnectiepartner wimpel je vast minder snel af dan dat van je eigen gezond verstand.”

“Rustmomenten wapenen je tegen de vele prikkels op school”

Hoe weet je waar andermans uitknop staat, en wanneer je die moet indrukken?

Rosanne Volckaert: “Hoe mensen werk en privé in balans brengen, varieert sterk. De keuze voor een bepaalde strategie hangt af van je stressniveau, thuissituatie, persoonlijke voorkeuren en schoolcultuur. Een deadlinewerker heeft andere voorkeuren dan een vooruitplanner. Ouders met jonge kinderen hebben een ander ritme dan ouders met tieners. De werkethiek verschilt sterk van school tot school en vakgroep tot vakgroep. Al die factoren maken het niet makkelijk om je eigen uitknop te vinden, laat staan die van een ander. Met elkaar praten is daarom essentieel.”

“Een vraag die het gesprek op gang kan trekken: ben je eerder een separator, integrator of cycler – of een combinatie? Elk type denkt anders over de werk-privébalans. Aan het ene uiteinde trekken de separators een strikte scheidingslijn tussen hun job en thuis. Terwijl de integrators aan het andere uiteinde die twee continu in elkaar laten overlopen. Sommige jobs, zoals die van een leraar, maken bovendien af en toe cycli. Spanningsbogen en rustigere periodes wisselen elkaar af.”

“Separator, integrator of cycler: ken jezelf en kies de strategie die bij je (situatie) past. Zaterdag verbeteren om te kunnen profiteren van een zonnige woensdagmiddag met je kinderen? Die autonomie geeft

veel integrators rust. Liever wat meer standvastigheid? Een separator vindt het niet erg om op school langer door te werken na de lessen, zodat verbeterwerk niet mee naar huis moet. Keihard gewerkt in de week voor het rapport? Geen probleem, zolang je die inspanning tijdig inruilt voor ontspanning.”

“Probeer niet in een rol te belanden die niet bij je past. Moet je alles combineren terwijl je snakt naar afbakening? Of moet je je dubbel plooien in een structuur terwijl je verlangt naar vrijheid? Dan verlies je razendsnel veerkracht. Doorgeslagen cyclers berokkenen zichzelf dan weer schade door hun vermoeidheid weg te redeneren: ‘in de vakantie zal ik wel bijslapen.’”

Zelfinzicht is de ultieme sleutel tot succes?

Rosanne Volckaert: “Zelfinzicht is belangrijk, maar helaas niet voldoende. Je moet het ook in de praktijk kunnen omzetten en volhouden. Daar heeft iedereen moeite mee, denk maar aan de goede voornemens die we ieder jaar maken. Leraren worden extra belemmerd door empathie. ‘Ik móet die leerling wel tijdens mijn lunchpauze spreken, want hij heeft niemand anders.’ Hartverwarmend, maar wie zorgt er voor jou?”

“Maak vandaag nog goede voornemens én probeer ze vol te houden. Zeg niet enkel ‘vanaf nu tank ik elke pauze zuurstof op de speelplaats’, zet het in je agenda. Of laat die deconnectiepartner kritische vragen stellen: ‘Zei je dat de afgelopen vier dagen ook niet? Je loopt jezelf voorbij.’ Rustpunten heeft iedereen nodig.”

“Deconnectie maakt connectie mogelijk. En connectie brengt ook echt rust.”

Kan deconnectie ertoe leiden dat empathie naar leerlingen en collega’s verdwijnt?

Rosanne Volckaert: “Enkel als je een verkeerd doel voor ogen houdt. Door te deconnecteren gun je je brein de ruimte om te recupereren, wat je veerkracht vergroot. Die veerkracht bepaalt hoe prikkels binnenkomen. Zag je eerst een storende leerling, dan zie je op een uitgeruster moment misschien iemand die het moeilijk heeft. En is die aanvallende mail van een ouder niet geschreven vanuit een gedeelde zorg?”

“Vergeet niet dat Rock en Siegels mentale menu óók verbinding voorschotelt. Erken de moeilijke situatie van die leerling door in gesprek te gaan, en het storende gedrag krijgt niet de kans om te escaleren. Net zoals een verbindend antwoord aan een ouder het conflict sneller zal oplossen dan een defensief antwoord. Deconnectie maakt connectie mogelijk. En connectie brengt ook echt rust.”

Ligt de verantwoordelijkheid voor deconnectie vooral bij het individu?

Rosanne Volckaert: “Niet vooral, voor een stuk. Het andere stuk van de verantwoordelijkheid draagt het beleid. Positief: in gesprekken met directies merken we steeds meer goede wil. Maar het schoentje wringt nog bij de aanpak: hoe werk je doelgericht aan een effectief deconnectiebeleid waarbij je recht doet aan al je leraren en wrevel tussen separators, integrators en cyclers vermijdt?”

“Het juiste stappenplan garandeert de doelgerichtheid: informeren, structureren, analyseren, plannen, uitvoeren, evalueren en bijsturen. Je beleid effectief maken, vraagt inspanning. Daarvoor bestaat geen toverformule die elke school kan copy-pasten. Wat wel helpt: inzicht in de mogelijke valkuilen.”

STAP 1: INFORMEREN EN STRUCTUREREN

“Omdat ‘deconnectie’ verschillende invullingen krijgt – digitaal of mentaal, middel of doel – ga je er beter niet zomaar vanuit dat iedereen het belang ervan inziet. Misschien leeft onder leraren de angst dat deconnectie tot minder collegialiteit leidt? Of veronderstelt de directie dat het werk niet gedaan raakt? Leerlingen vrezen misschien dat ze onvoldoende hulp krijgen en ouders dat ze niemand meer kunnen bereiken. Neem tijd om er met alle partijen over te praten. Wie in deze fase al afhaakt, vertraagt het proces later toch.”

“Een effectief beleid is ook geïntegreerd. Hoe past het in het welzijnsbeleid van je school? En hoe rijm je het met het evaluatiebeleid? Krijgen leraren voldoende tijd voor rapportcommentaren zonder dat het nachtwerk wordt?”

STAP 2: ANALYSEREN

“Hoe hoog is de deconnectienood op jouw school? Een enquête levert snel en overzichtelijk input, maar een gesprek laat meer ruimte voor nuance en diepgang. Denk na over je aanpak. Door een enquête zonder meer in ieders mailbox te droppen, zeg je impliciet dat ze niet zo belangrijk is. En een gesprek forceren tussen mensen die elkaar niet goed genoeg kennen, leidt ook nergens toe. Nog een valkuil: blijven hangen in woorden en niet ingaan op gedrag. Als we slaap allemaal zo belangrijk vinden, waarom staan uploadzones voor taken dan soms open tot middernacht?”

STAP 3: PLANNEN EN UITVOEREN

“Wat wil je anders zien over vijf jaar? Via een open feedbackcultuur en een veilig klimaat kom je tot afspraken waarin iedereen zich kan vinden, en geen te strakke regels die sommigen frustreren. Wat nog voor iedereen werkt? Een workshop over gezond deconnecteren of een reminder aan het mentale menu van Rock en Siegel verhoogt het bewustzijn. Voldoende pauzemomenten en een stille ruimte verhinderen oververhitting.”

STAP 4: EVALUEREN EN BIJSTUREN

“Met de keep-stop-startmethode hoeft deze laatste stap niet ingewikkeld of tijdrovend te zijn. Maak lijstjes. Wat werkt, behoud je. Wat misgaat, schrap je. Wat beter kan, stuur je bij.”

“Stap één, twee, drie of vier, overal geldt: geef zelf het goede voorbeeld. Als je als directeur of deconnectiewerkgroep ’s middags tijd maakt voor een wandeling, een frustratie uitspreekt of je gsm tijdens de pauze inruilt voor een appel, inspireer je je team om hetzelfde te doen.”

Over spanning

Hou je werk- en privétijd liever gescheiden of mogen ze voortdurend door elkaar vloeien? Drie leraren nemen je mee in hun zoektocht naar (de)connectie.

“Twintig jaren in onderwijs zijn geen doorslagjes van elkaar. Kwam school in mijn beginjaren vaak vóór mijn gezin, dan draai ik die volgorde nu om door te begrenzen en te structureren. Een vier vijfde opdracht past perfect bij mijn huidige levensfase. Voorbereidingen en verbeterwerk thuis probeer ik elke week op hetzelfde vaste moment te plannen. Dat consequent volhouden lukte me niet vanaf dag één. Bovendien kan je als leraar niet te rigide zijn: in drukke periodes – zoals examenweken – moet je soms uitwijken naar zondagwerk.”

“Engageer ik me nog na de lessen? Zeker. Maar ik kies bewuster dan vroeger. Het teambuildingsweekend en de studiereis overleefden de schrap-oefening. Met collega’s samenwerken op en na school geeft ons energie. Maar we overladen elkaar niet met mails of app-berichtjes. Check ik om de vierentwintig uur mijn Smartschool, dan hol ik nooit achter de feiten aan. Mijn persoonlijk smartphonegebruik hou ik ook bewust klein: geen Facebook of Instagram. Zuchten vrienden na een voetbalmatch over de reeks gemiste berichtjes, dan voel ik geen nood aan een digi-detox.”

“Een sociale job met betrokken collega’s, daarvoor teken ik nog twintig jaar. We dragen zorg voor elkaar. Duwt perfectionisme een van ons richting rode zone, dan nemen we taken over of grijpen we in: ‘Niet elke les kan een modelles zijn.’ En leerlingen doen groeien, maar ook met leerstof en didactische werkvormen vastgrijpen zodat ze hun smartphones vergeten, zalig. Tijdens een uurtje toneel lukt dat bijna altijd. Dus plan ik dat vrijdag op het laatste lesuur. Zo duiken leerlingen en ik met een fijn gevoel het weekend in. Dat maakt loskoppelen van school ook gemakkelijker.”

Tim Sautois, leraar Nederlands-Engels in Campus de Reynaert in Tielt

“Leerlingen met een goede les het weekend insturen, helpt me ontkoppelen”

“Jongleren met te veel balletjes? De schrik om er eentje te laten vallen geeft stress. Leerlingen merken dat, en dat kan ik me als leerlingbegeleider niet permitteren. Iemand met een paniekaanval mag niet een van de vele balletjes zijn. Die moet voelen dat ik mentale ruimte heb om te praten. Niet strak getimed tussen 12.45 en 13.00 uur, maar zolang het nodig is. Zo ontstaat een vertrouwensband. En voel ik me niet tekortschieten.”

“Makkelijker gezegd dan gedaan? Niet als je preventief werkt. Ik baken mijn rol af. Niet een beetje leraar en een beetje leerlingbegeleider, maar volledig dat laatste. Oké, de vacatures voor fulltime leerlingbegeleiders zijn schaars, waardoor ik elke dag van Turnhout naar Bornem pendel. Maar achter de trein aanhollen vergt minder energie dan achter de feiten.”

“Deconnectie zit ook in heldere afspraken. Er zijn voor leerlingen, collega’s en ouders vertroebelt de scheidingslijn tussen werk en privé. Crises houden geen rekening met mijn vrije momenten. Maar continu van wacht zijn is niet gezond.

Ik wil ook mama zijn. Fysiek én mentaal. Wie mij nodig heeft, stuurt daarom eerst een bericht. Als mijn kindje slaapt, bel ik terug. Een simpele afspraak waardoor ik niet met een wenende baby op de arm crises te lijf moet gaan. Rust.”

“En niet alleen voor mij. Wie in nood zit, verliest perspectief. Je focust op degene die je op dat moment kan helpen. Neemt die de telefoon niet op, dan loert onrust of paniek om het hoekje. En verergert de nood. Een stappenplan kalmeert. Zelfs als dat plan je voorschrijft even geduld te hebben.”

Rien Borgmans, leerlingbegeleider tweede graad in OLVP Bornem

“Deconnectie zit ook in heldere afspraken”

“Ik probeer mijn job als leraar een beetje te modelleren naar een 8-tot-5. Daarom blijf ik na het laatste belsignaal geregeld in de klas hangen om wat verbeterwerk te verzetten. Op de achtergrond speelt dan een podcast als ‘De Bourgondiërs’ of ‘De Spiegel’. Nablijven om te werken gaat nu beter dan vroeger. Toen begon het rond 16.30 uur te knagen: zitten mijn kinderen niet al lang in de opvang? Vandaag komen ze zelfstandig naar huis en kan ik meer mijn eigen ritme volgen. Dankzij dat uurtje focus op school en de fietsrit die volgt – zeven minuten luidop twee hits meezingen – blijft mijn boekentas thuis vaak dicht. Natuurlijk lukt dat niet altijd. Dat moet ook niet. Maar als ik ’s avonds rust vind, draait mijn klas de volgende dag écht op volle toeren.”

“Ook over digitale media denk ik na. Toen het in de WhatsAppgroep van collega’s tot ’s avond laat berichtjes bleef regenen, stapte ik eruit. Maar dan mis je de leuke berichten. Zonder dat er expliciete regels kwamen, tikken mijn collega’s vandaag minder tekstjes en meer duimpjes. Het signaal voor mij om er weer in te stappen. Want die groep verlaten geeft rust, maar erin zitten creëert een hele fijne band.”

“Hetzelfde geldt voor de lerarenkamer. Daarom spendeer ik daar elke dag een stukje van mijn middagpauze. Zware verga-

derkost vermijden we bewust. We delen terloops zorgen om leerlingen, maar tanken vooral bij met gesprekken die vrolijke bochten maken. ‘Hoe zijn we in godsnaam bij dit onderwerp beland’, lacht onze directeur – op bepaalde dagen de enige man op school – vaak.”

“Je doet er als leraar toe voor je leerlingen en hun ouders, maar je kan niet alles oplossen. Ouder worden – zowel de jaren als het moederschap – leerde me relativeren. En toch overvalt het me soms. Dan denk ik op school: hoe groot zijn mijn leerlingen al. Maar als ik ze buiten de schoolmuren tref, valt me vooral op hoe klein ze nog zijn.”

Inge Vervoort, leraar vierde leerjaar in De Wijsneus in Wortel

“Schoolwerk doe ik na 16 uur in mijn klas”

Wie is Sofie De Pauw?

• directeur van GO! Basisschool GAAF/ De Kleine Okapi in Aalst

• leidt een team van 50 mensen

• stond daarvoor 16 jaar voor de klas

Voor directeur Sofie De Pauw van GO! Basisschool GAAF! is een digicharter een opstapje naar een open feedbackcultuur. “Afspraken helpen deconnecteren. Maar pas als mensen durven aangeven waar ze energie aan verliezen, kan je ingrijpen voor het te laat is.”

“Enkele jaren geleden ging ik als leraar door een zware scheiding. De zorgen uit mijn privéleven dimden mijn licht op school. En over die mentale afwezigheid piekerde ik thuis dan weer. Kortom: de knop afzetten was moeilijk. Een doktersbriefje om de stekker er even helemaal uit te trekken? Dat zou niet geholpen hebben: de structuur van het schoolleven deed me net deugd.”

“Mijn directeur sprong fantastisch met de situatie om: wat zag ik wel en niet zitten? Een open gesprek met collega’s leidde tot duidelijke afspraken. Als een toezicht of administratieve deadline mij niet lukte, ving de rest van het team op. De groep gaf toestemming om

“Even dimmen is makkelijker als je deel bent van een kroonluchter”

even op spaarstand te branden. Het gevoel deel van een kroonluchter te zijn, en geen eenzame staanlamp, bracht mij rust. Zodra weer opgeladen, deed ik mijn job zelfs met meer energie dan voorheen.”

ROUTINE

“Toen ik zelf directeur werd en zag hoe grotere klassen, digitalisering en corona-naweeën energie vraten, dacht ik aan die kroonluchter. Waken over een cultuur die deconnectie mogelijk maakt, staat daarom met stip op één. Digitale afspraken zijn evident: na 17 uur verwachten we noch van leraren, noch van ouders een antwoord. Is er toch iets dringends? Ouders en leraren kunnen mij bellen. Ik weeg af of de nood hoog genoeg is om iemands avond of weekend te verstoren.”

“Voor ik zelf een mail verzend, denk ik actief na of ik niemand overstelp. Als directeur zit je vaak aan je computer. Terwijl leraren hun mails pas om 15.30 uur kunnen openen. Je moet je daarvan bewust blijven, want een mailtje is snel verzonden. Routines maken onze communicatie nog efficiënter. Drie mails om drie activiteiten te kaderen, betekent drie keer nadenken. Terwijl één mail met de weekplanning slechts één denkoefening vraagt. Als die weekplanning bovendien elke vrijdag om 17 uur in je inbox zit, kan je je daar als leraar naar schikken. Ook dat geeft rust.”

CONFRONTATIE

“Digitale afspraken en routines vergemakkelijken deconnectie, maar ze volstaan niet. Ons digicharter zien we dan ook eerder als opstapje naar het grotere werk: een open feedbackcultuur creëren. We floreren allemaal op verschillende tempo’s. Enkel als we onze verwachtingen durven uitspreken, krijgen we de neuzen in dezelfde richting.”

“Tegen een collega zeggen dat zijn lastminutestijl je ’s avonds stress geeft of dat je meer vaart wil maken bij het organiseren van een pedagogische uitstap, is niet simpel. Zeker niet als die collega het zelf moeilijk heeft of de directeur is. Maar de confrontatie uit de weg gaan door je in bochten te wringen, hoe nobel je intentie ook, is niet duurzaam. Je kropt zo misschien wel wat frustratie op. Een echte energievreter.”

VERBINDING

“Om onze feedbackcultuur te voeden, zetten we sterk in op verbinding, formeel en informeel. Formele gesprekken voeren – vergaderingen, functioneringsgesprekken – is nodig. Maar de grootste winst zit in die

informele momenten. Daarom organiseert een werkgroep vier teambuildingsactiviteiten per jaar. Kubben, bowlen, darten, hapjes en drankjes leren ons de mensen achter de collega’s kennen. Dat verlaagt de drempel om verwachtingen uit te spreken, confrontaties aan te gaan en te vertellen wanneer collega’s op hun tandvlees zitten.”

“Een tijd geleden kreeg ik de avond vóór een pedagogische studiedag telefoon van een leraar. We waren bezig met een intensief traject rond begrijpend lezen. Op de planning: een nieuwe focus kiezen voor dat traject. De betrokken leraar gaf aan dat enkele collega’s daarvoor te weinig mentale bandbreedte hadden. We spraken erover en besloten om het over een compleet andere boeg te gooien: loslaten en samen brunchen. Gras groeit ook niet als je eraan trekt.”

“Dat telefoontje betekende dat ik opnieuw een pedagogische studiedag moest inplannen. Maar het betekende vooral dat collega’s me durven aanspreken. Zonder zelf alle energielekken te moeten opsporen, kan ik ze zo dichten vóór de energiefactuur échte kopzorgen geeft.”

KRACHTTRAINING

“Ook mijn eigen energielekken probeer ik goed te managen. Loskomen van de school lukt voor mij het best als ik intensief sport. ’s Middags plan ik in mijn agenda vaak een uur krachttraining in. Met een personal trainer, want zonder engagement dreig ik op de zetel te belanden of een huishoudelijk klusje te doen. Een afspraak met mijn personal trainer skip ik niet snel. Bovendien staat die er met de zweep: mijn gedachten krijgen geen seconde de tijd om af te dwalen in de richting van de school.”

“Waken over een cultuur die deconnectie mogelijk maakt, staat met stip op één”

Het schooljaar van Hanne Tijd voor de lenteschoonmaak

Het beeld van het beroepsonderwijs verdient een grondige poetsbeurt, vindt Leraar van het Jaar en lerarenopleider Hanne Rosius. Ze roept iedereen op om de handschoen op te nemen.

Wilde verhalen over ‘die van het beroeps’, natuurlijk ken je die ook. Ik hoor ze gelukkig al sinds mijn kindertijd af en toe ontkracht worden. Mijn negentigjarige grootmoeder stond haar hele leven in het beroepsonderwijs als leraar snit en naad. Als ‘coupe regentes’, zegt ze zelf. Mijn oom vertelde me onlangs dat de boodschap in de video van Leraar van het Jaar hem positief verraste. Dat er goud in bso zit, stond in schril contrast met zijn beeld, opgetrokken uit verhalen die vaak wortelen in onwetendheid.

Mag ik ook mijn verhalen vertellen? Over die ene keer dat we samen met de studenten een dag praktijkvakken volgden. Mijn opdracht is simpel: bouw een rechte muur. Ik sukkel met hoekmeting (blos op mijn wangen: kreeg ik ooit acht uur wiskunde per week?) en in mijn ooghoek zie ik het metselkoord van mijn collega voor de tweede keer knappen. Gelukkig flankeren behulpzame leerlingen ons. Ze werken ons bij – de ene met vlotte woorden, de andere vooral met gebaren en geduld – tot het beter lukt.

Of over die andere keer dat de Vlaamse Scholierenkoepel me met de actie ‘Terug naar de klas’ naar 2B bracht. Tijdens het tweede lesuur leer ik de basis van krultechnieken. Mijn rechte scheidingslijn is krom, mijn eerste lok te lang en mijn vingertop brandt zich aan de

stijltang. Het kost de tiener naast mij allemaal verbluffend weinig moeite. Ze is geknipt voor de kappersstiel. Sterker nog: spontaan neemt ze me apart en haar vakkundige instructies gidsen me naar enkele behoorlijke, krullende lokken.

Ondertussen staat een BMX met een losse ketting al zeven maanden in mijn tuinhuis te roesten en loopt mijn wasmachine weer eens vast. Handof breinslim? Het is maar wat je afweegt. Omdat ik voortdurend bso-leerlingen tegenkom die steengoed zijn in hun vak, deel ik mijn verhalen gretig. “Lesgeven in het beroeps is hard, maar ook hartverwarmend”, stelt een leraar in een krant. De nagel op de kop. Maar veel vaker halen clichés over ‘die van beroeps’ het van nuance en waardering.

Hoog tijd om grote kuis te houden in de maatschappelijke perceptie. Veeg als leraar vooroordelen buiten door in je A-stroom-klas ‘Losgeld’, het gedicht dat Ruth Lasters schreef met haar leerlingen, te analyseren. Doe als directeur leerlingen en hun ouders glimmen van trots bij hun doordachte keuze voor een beroepsrichting. En boen als beleidsmakers mee het imago van het bso op. Alleen als we allemaal samen een poetsteam vormen, krijgen we die lang uitgestelde lenteschoonmaak eindelijk rond.

Wie is Hanne Rosius?

• lerarenopleider PAV aan PXL Education

• 20 jaar voor de klas

• Leraar van het Jaar 2022

“Wiskunde is geen geheugenwerk”

Artificiële intelligentie is een nieuw momentum voor wiskunde, stelt professor Ann Dooms. Ze ziet het als een unieke kans om alle leerlingen te motiveren. “Als we nu durven inzetten op de rekentechnieken achter AI, komt morgen de hele wereld naar ons wiskundeonderwijs kijken.”

Wie naar jou luistert, hoort een reclamecampagne voor wiskunde en het lerarenberoep. Waarom neem je die dubbele ambassadeursrol op?

Ann Dooms: “Ik wil jongeren van alle leeftijden warm maken voor wiskundige richtingen. Maar als steeds minder studenten daarvoor kiezen, komt ook de lerarenopleiding in ademnood. Doodzonde, zowel het vak als de job verdienen veel beter. In één beweging wil ik daarom gerust ook een ambassadeur voor leraren zijn.”

“Dat je de bevolking iets mag en kán bijleren, is ontroerend mooi. Wie daarvoor kiest, moeten we op handen dragen. Helaas hebben leraren vandaag veeleer

het gevoel dat we ze laten vallen. Ze ervaren druk vanuit alle windrichtingen. Ouders dreigen met advocaten om te bewijzen dat je verder ging dan wat minimaal moet of dat je te weinig remediëring bood. Samen met de eis om je te verantwoorden, neemt de papierwinkel toe. En sommige leraren verliezen vrijheid als een school, vakgroep of leerboek hen te nadrukkelijk in een gareel dwingt. Zo spelen we begeesterende mensen kwijt.”

Hoe poetsen we het imago van de job op?

Ann Dooms: “Waardering start met simpele acties. Mijn kinderen staan stilaan voor de overstap naar het secundair. Dus surfen we naar websites van scholen in de buurt. Daar krijg ik informatie over zorgcoördinatoren en beleidsmedewerkers. Belangrijke schakels die mee de school doen draaien, maar waar zitten de vakleraren? Die zijn nooit meer dan een voetnoot. Misschien doen directeurs dat bewust: willen ze vermijden dat ouders hun leraren met vragen bestoken? Of misschien zien ze vakkennis als een evidentie en pakken ze liever uit met studiereizen of zorgmaatregelen, als unique selling points?”

Tekst Bart De Wilde Beeld Thomas Sweertvaegher

“Wat als scholen hun vakleraren wél een prominente plek geven op de website of sociale media? Met authentieke quotes waarin ze vertellen welke leerstof ze graag geven: van snijtechnieken tot literatuur. Laat ze beschrijven hoe de ogen van leerlingen glinsteren tijdens een les chemie. En dat ze een maximaal aantal van die aha-ervaringen willen uitlokken met sterke lessen. Die passie en vakkennis tonen, zal positief afstralen op hoe ouders over leraren denken en clichés naar de prullenmand bannen. Natuurlijk lost dat niet alles op. Maar het kan een mooie start zijn, haalbaar voor elke school.”

“Het imagoprobleem heeft diepe wortels: wie kiest nu nog voor onderwijs? Onze topstudenten ambiëren onderzoek of het bedrijfsleven, niet de klas. En de sterke tiener die de stap wel overweegt, krijgt het advies om eerst iets anders te proberen. Wat ik me afvraag: voor de generatie van mijn ouders waren universitaire studies niet evident, zeker niet voor meisjes. Primussen stroomden via de normaalschool het basisonderwijs binnen. Ze leverden veertig jaar prachtig werk, maar die groep gaat nu met pensioen. Kunnen ze in de huidige context het stokje doorgeven aan even sterke leraren?”

Jij probeert de liefde voor wiskunde door te geven. Kwam die bij jou snel bovendrijven?

Ann Dooms: “Ja. Wiskunde fascineerde me als kind al. Ik zocht graag naar oplossingen, was er gewoon goed in. Latijn-wiskunde was een logische keuze in het secundair. Beide polen stimuleren analytisch denken: je moet speuren naar connecties en patronen. In een oude taal sleten structuren minder af door verbastering. Latijn en wiskunde voelden voor mijn brein allebei als thuiskomen.”

“Vandaag lijkt het meer bon ton om te vertellen dat je je neus ophaalt voor wiskunde. Met mijn boeken probeer ik de liefde bij kinderen aan te wakkeren. Geregeld krijg ik mails binnen. Een tienermeisje wilde een complex bewijs doorgronden waar haar leraren op vastliepen. En een jongen liet weten dat hij mijn boek in handen kreeg via zijn leraar. De eerste bladzijden las hij met wat tegenzin, daarna verslond hij de rest.”

Wie is Ann Dooms?

• professor Wiskunde en Data Science aan de VUB

• auteur van ‘Wiskunde’ en ‘Wiskunde in je smartphone’

• leidt de centrale toetsen voor wiskunde en droomt van een leercentrum voor elk vak

“De vakkennis van je leraren tonen, zal ouders positiever over onderwijs doen denken”

“Als die jonge lezers ontdekken dat wiskunde geen verzameling techniekjes of ezelsbruggetjes is, slagen mijn boeken. We reduceren het vak te snel tot geheugenwerk, terwijl je net verbanden moet leren zien. Vaak hoor je opperen dat concretiseren de oplossing is voor het dalend wiskundeniveau. Maar net daar zit de kern van het probleem. Leerlingen die de abstracte onderliggende principes niet doorhebben, krijgen het moeilijk en ontwikkelen een afkeer van wiskunde.”

Kan abstract redeneren al vanaf de kleuterklas?

Ann Dooms: “Zeker. Net zoals kleuters onze taal opnemen – ze snappen dat de kat van de buren, een prent van een poes in een boek en schets van het dier voldoende eigenschappen delen om onder hetzelfde begrip ‘kat’ te vallen, zonder alle katten apart te benoemen – redeneren ze ook in de wiskunde abstract. Ze doorgronden vliegensvlug wiskundige concepten als lengte en aantallen. Ze kijken hoe groot ze zelf zijn en passen de begrippen ‘groter’ en ‘kleiner’ elders toe. Ze zien drie knikkers en vatten vervolgens de gelijkenis met drie stoelen. Hun vermogen om abstract te denken en verbanden te leggen is verbluffend.”

“Zetten we geheugenwerk dan beter aan de deur? Zeker niet, je moet basiskennis automatiseren en paraat hebben om snel verder te redeneren. Maar hang de maaltafels in je lokaal op grote bladen uit voor je ze gaat drillen. Dan kunnen leerlingen de onderlinge samenhang opmerken. Inzicht is een belangrijke stap vóór automatisatie. We slaan die helaas te vaak over.”

“Nog een probleem: de uitkomst primeert al snel op het denkproces. Daar moeten we vanaf. Gaan leerlingen de mist in, dan wordt het pas echt interessant voor jou als leraar. Dan kan je in het hoofd van je leerling kruipen, uitzoeken waarom die een afslag miste en met individuele feedback weer op weg zetten. Op die manier maak je duidelijk dat Rome verschillende toegangswegen telt en versterk je wiskundig inzicht, redeneringsvermogen én zelfvertrouwen. Dat vraagt goede didactiek, tijd en bijscholing. Begin er maar aan, in grote klassen en met een tekort aan leraren. En in het basisonderwijs moet je dat ook nog eens voor alle vakken doen, als een homo universalis. Invulboeken voelen dan misschien als een reddingsboei. Maar bedienen we de leerlingen die ergens vastlopen nog voldoende?”

De resultaten en de motivatie voor wiskunde dalen hand in hand. Hoe counteren we dat?

Ann Dooms: “Met boeiende leerinhouden. Maar die kan je als leraar niet in je eentje ontwikkelen. Dus kijk ik vooral naar

de uitgeverijen, maar ook naar de media. Kunnen zij educatieve formats produceren met voldoende kwaliteitscontrole? Denk aan ‘Het verhaal van Vlaanderen’. De reeks veroorzaakt polemieken, maar geeft geschiedenis op een prikkelende manier een mooi forum. Kan dat voor wiskunde? Een programma waarin we de mooie complexiteit en inventiviteit van wiskunde in sport, muziek, sociale media en andere sectoren tonen?”

“Elk jaar kan je als leraar inschatten: welke zijsprong maak ik met deze klas? Naar sociale media? Als Instagram je video’s of volgers aanbiedt, zit daar meetkunde achter. Hoe scherper de hoek tussen twee gebruikers, hoe meer jullie delen en hoe groter de kans dat je een video van de ander leuk vindt of een nieuwe volger krijgt. Dan maak je van hoeken een fascinerend, eigentijds concept en geen bizarre bordtekening uitgevoerd met een geodriehoek. Je speelt in op de leefwereld zonder meetkunde te herleiden tot een trucje.”

“Wiskunde zit op een fascinerend kantelpunt. Zestig jaar geleden hadden we een eerste omwenteling. De eerste computers en de ruimtewedloop vroegen naar technieken om integralen en differentialen te berekenen. Die concepten blijven belangrijk, maar AI biedt het momentum om leerlingen mee te nemen in de wiskunde achter machine learning. Als we die stap snel durven zetten, komt de hele wereld straks naar ons wiskundeonderwijs kijken.”

“Die revolutie is bovendien een gouden kans om alle leerlingen te motiveren. Wie voor talen kiest, moet niet eens diep in de wiskunde duiken om te vatten dat je ongelukken krijgt als je ChatGPT niet voedt met representatieve samples. Dat is pure statistiek en datagebruik.”

Krijg je van wiskundeleraren bezorgde vragen over artificiële intelligentie?

Ann Dooms: “Voorlopig zitten vooral taalleraren met vragen en twijfels. Nieuwe technologie neemt altijd dezelfde route: eerst ervaren we angst, daarna accepteren we haar als een kompaan. Dat merk ik geregeld bij mijn eigen onderzoek. De conservatoren van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten voelden zich geschoffeerd toen ik aangaf dat we met machine learning valse

“Concretiseren als oplossing voor het dalend wiskundeniveau? Daar zit net de kern van het probleem.”

Van Goghs konden detecteren via patronen in penseelstreken. ‘Alsof wij vals van echt niet kunnen onderscheiden in onze collecties!’”

“Door te vragen naar hun uitdagingen, vonden we elkaar. De conservatoren weten niet altijd tot op de millimeter waar precies bijgewerkt werd. Een pijnpunt voor nieuwe restauraties waarbij je oude aanpassingen mag verwijderen, maar niet aan het origineel wil raken. Voer voor AI: met digitale hulp kunnen we haarfijn blootleggen waar de verf meer scheurtjes vertoont, wat een aanwijzing is voor eerder herstelwerk.”

“Artificiële intelligentie kan ook voor leraren een interessante assistent zijn. ChatGPT vindt soms verbanden die je zelf nog niet zag. Of je legt de bot een toetsvraag voor en kijkt kritisch naar zijn antwoord. Rijdt hij zichzelf vast, dan mist je formulering misschien scherpte of eenvoud. En een leraar liet zijn leerlingen uitzoeken waar het mensenbrein ChatGPT vloert. De sluwe tieners vonden naast rekenen nog andere zwakke plekken, zoals creativiteit en actualiteit. Na de les voelden ze vooral medelijden met de machine.”

Stel: je stapt voor een paar jaar over naar leerplichtonderwijs. Waar geef jij dan les?

Ann Dooms: “Dan word ik een vliegende leraar. Stap ik overal een tijdje binnen met als insteek: hoe kunnen we kinderen voorbereiden om de nieuwe AI uit te vinden? Ik start bij de kleuters met hun creatieve, ongeremde breinen. Om in het lager onderwijs de link tussen hun wiskundelessen en leren uit data te illustreren. Dan vertel ik over meetkunde en Instagram. En dat digitale foto’s eigenlijk tabellen met getallen zijn die je in een Excel kan gieten. Een computer rekent daarmee en weet zo wat er op een foto staat.”

“Daarna switch ik naar het secundair om leerlingen door de jaren te laten zien hoe wiskunde computers ‘slim’ kan maken. Via matrixberekeningen leren die poezen van tijgers en honden te onderscheiden. De laatstejaars neem ik mee naar de cruciale rol die afgeleiden daarin spelen. Om ze eind juni allemaal met dezelfde opdracht uit te wuiven: denk na over wat je kan automatiseren in je leven en toekomstige vakgebied. Het speelt geen rol of dat nu houtbewerking, taal of geneeskunde is. Iedereen kan mee de kompaan van morgen helpen ontwerpen.”

“Een leerling in een Brusselse school illustreerde dat onlangs perfect. Zij kampt met voedselallergieën. Na mijn lezing stapte ze op me af: ‘Kan AI zo slim worden dat ze voorspelt hoe mijn lichaam op voeding reageert? Want als er nu iets op mijn bord ligt, durf ik het nauwelijks op mijn vork te prikken.’ Dat je die frisse en gedurfde denkprocessen in gang steekt, is toch het ultieme geluk van elke leraar? Die ervaringen zouden mij zeker naar het leerplichtonderwijs kunnen brengen.”

“Bij je leerlingen frisse en gedurfde denkprocessen in gang steken, is toch het geluk van elke leraar?”

Advertentie

Sleutelen aan een betere school

Onderhoudsmensen: ze jagen stappentellers in het rood en verzamelen eelt op elke vingertop.

Zolang de school maar in orde staat. Een dag op de hielen van Jan Fockaert in BA Pitzemburg Mechelen. “Het moeilijkste aan mijn job?

Plannen. Als de les start, moet mijn boormachine zwijgen. En om 16 uur moet de fiets van elke leerling veilig bollen.”

Beeld Jens Mollenvanger

“Vals zingen mag in de blues. Als je het maar meent.”

Tekst Seppe Goossens

Beeld Kevin Faingnaert

Van toonladders ontdekken naar een eigen song in vijftig minuten: de leerlingen van Jan Verbeeck verkennen de blues en spelen meteen zelf muziek. “Leerlingen in een flow brengen, niets klinkt zo zoet in mijn oren.”

Jazzmuziek klinkt luid. Mensen sijpelen binnen. Op een verweerde plankenvloer staan een elektrische gitaar, een piano en een versterker. Een man hangt zijn gitaar om en begint te jammen.

Dit is niet het podium van een Gents jazz- & bluescafé, wel de klas van Jan Verbeeck. En terwijl de laatste tonen uitsterven, valt ook het geroezemoes van zijn leerlingen stil. “Vandaag leren jullie blues spelen. En dat klinkt zo.” Gegiechel terwijl Jan op zijn gitaar de bluestoonladder verkent. Maar dan zonder veel omwegen naar de oorsprong van de blues overstapt.

“Die intro op de bluesmuziek hou ik bewust kort. Tweedejaars hebben nog iets te weinig ankerpunten om muziekgeschiedenis aan op te hangen, kunnen slavernij moeilijk situeren in tijd en ruimte. Maar wedden dat die blues spontaan opborrelt wanneer dat thema tijdens de lessen geschiedenis aan bod komt?”

ZINGEN ONDER DE DOUCHE

“Rechtstaan jongens: we gaan samen zingen. In de blues mag al eens een valse noot vallen. Als je maar meent wat je doet.” Schuchtere blikken en voorzichtig meelippen wat Jan uit volle borst voorzingt, terwijl hij zichzelf begeleidt op gitaar. Maar al gauw meer gevoel, meer volume, minder gêne.

“Ik waag snel de sprong naar samen zingen en muziek maken. Niet in elke klas lukt dat zomaar. Zingen is heel persoonlijk, iets wat je enkel in een veilige omgeving doet. Onder de douche, akkoord. Maar in de klas? Ik leg gevoel in mijn zang. Toon dat fouten niet bestaan en bied succeservaringen. Ik verwacht niet dat mijn leerlingen meteen juist zingen. Ik verwacht enkel dát ze zingen. En dat ze dat samen doen. Leerlingen die om de beurt vooraan ‘voor punten’ een liedje brengen: ik mag hopen dat die tijd achter ons ligt.”

“Ik volgde de opleiding tot jazzmuzikant aan het Lemmensinstituut, nu LUCA. Aansluitend koos ik voor de lerarenopleiding. Al bij mijn eerste stageles in het reguliere onderwijs wist ik: de klasvloer is me even dierbaar als het podium. Een pedagogisch begeleider zei me: ‘Je enthousiasme voor je klas is aanstekelijk, Jan. Maar krijg jij je leerlingen ook zover dat ze zélf muziek maken?’ Haar vraag triggerde me. Hoe kon ik de improvisatietechnieken uit mijn jazzopleiding zo vertalen dat ik leerlingen zonder muzikale achtergrond muziek laat spelen?”

Wie is Jan Verbeeck?

• leraar muziek in Don Bosco Gent campus Sint-Pieters

• assistent muziekeducatie en stagebegeleider

aan LUCA School of Arts in Leuven

• co-auteur van het onderzoeksrapport

‘Improvisation for all’

STICKERS OP DE PIANO

“En nu is het aan jullie.” In groepjes bedenken de leerlingen zelf een blueslied. “Weer te laat op school, die vervelende zus, bergen huiswerk, de hele wereld tegen jou: een tienerhart loopt over van goeie bluesthema’s.” Jan gooit mondjesmaat instrumenten in de strijd. Een piano, een melodica, een xylofoon. Stickers vertellen welke tonen thuishoren in de blues. Instinctief verkennen leerlingen de melodie die ze daarnet voor het eerst hoorden. Een meisje krijgt een blitse basgitaar toegestopt. Drie noten toont Jan haar. Terwijl hij naar het volgende groepje holt, laat ze de bluesbas al door het lokaal dreunen.

“In mijn les verschilt de beginsituatie van leerlingen enorm. Muzikanten die elke dag uren aan hun instrument wijden zitten naast kinderen die alleen de laatste

popdeuntjes kennen. Maar muziek maak je samen, ook als de verschillen groot zijn. Een beginner vindt het heerlijk als hij eenvoudige ritmes kan drummen. En intussen krijgt die virtuoze klarinettist ook de kans om zijn talent in de klas te tonen.”

De herrie in de klas neemt toe. Een jongen ramt op de lage noten van de piano. Blues, dat wel. Maar vooral storend voor de andere groepjes. Jan neemt over, demonstreert zonder woorden hoe dat instrument meer indruk maakt als je toetsen zacht durft aanslaan. “Niet elk groepje werkt meteen doelgericht. Groepsdynamiek is een zoektocht. Ik corrigeer, maar wijs niet meteen terecht. Soms is dat een moeilijk evenwicht. Maar straks spookt enkel de bluestoonladder door het hoofd van die jongen. En niet mijn terechtwijzing.”

“Voor veel leerlingen is dit hun eerste echte kennismaking met muziek. Dat maakt de muziekles in het reguliere onderwijs zo democratisch. In Gent lopen heel wat gitaristen rond die bij mij de liefde voor muziek ontdekten. Als ik talent voel, moedig ik mijn leerlingen aan om daar wat mee te doen. En meteen vertel ik erbij dat je niet vanzelf muzikant wordt. Elke dag oefenen, een ander recept is er niet.”

JIMI HENDRIX IN DE KLAS

“Nog twee lessen, en dan verwacht ik van elk groepje een afgewerkte song.” De bel snerpt door de blues heen. De meeste groepjes hebben intussen een tekst, de puzzel van instrumenten en melodieën krijgt hier en daar vorm. Die ervaringsgerichte aanpak is best tijdrovend. En toch loont het voor mijn vak. Als ik de leerplannen naast mijn lessen leg, haal ik probleemloos elk doel.”

“Wat niet betekent dat je daarmee in elke les en voor elk vak wegkomt. Om de finesses van de passé composé over te brengen moet mijn collega Frans een stevig theoretisch frame aanbrengen. Vakkennis is ook voor een muziekleraar een absolute voorwaarde. Maar een leerplandoel als ‘leerlingen laten kennismaken met muziek’, kan ook zonder uren theorie. Ik kan dan als gitarist een Jimi-Hendrix’ke doen, dat is makkelijk scoren. Of de leerlingen in gang steken. Zodra ze de toonladder en de maat van vier onder de knie hebben, zijn ze vertrokken.”

“Als we met de hele klas samen muziek maken, kruip ik in de rol van dirigent, zet ik mijn instrument aan de kant. Naar elkaar luisteren, inspelen op wat anderen doen en samen iets goed laten klinken? Collega’s en studenten vinden het in eerste instantie vaak een riskant plan. Maar het kan, als je durft lossen. En niets wat zo zoet in mijn oren klinkt als leerlingen die de flow voelen als klanken samensmelten, die de harmonie horen en samen besluiten: ‘Dat klonk vree wijs, meneer!’”

“De klasvloer is me even dierbaar als het podium”

Help elkaar schakelen

Lees het dossier op p. 10. Spreek daarna je favoriete deconnectie-collega aan. Noteer allebei drie goede voornemens, wissel uit, check regelmatig bij elkaar in en bewaak elkaars grenzen.

GEBREK AAN INSPIRATIE? STEEK HIER JE LICHT OP.

Minstens tien minuten per dag bosbaden – of wandelen tussen de vier bomen op de speelplaats. Eindelijk mee met die shinrin-yoku-hype.

Mijn appel vanaf nu helemaal opeten tijdens de pauze. WhatsApp wacht wel.

Dagelijks lachen met collega’s. En mijn eigen miserie.

Vanaf nu niet meer uitstellen: lezen, muziek luisteren, naar het toilet gaan, ademen.

Een heel lange sjaal breien als bedankje voor mijn deconnectiemaatje.

Brief aan mijn jongere zelf

Gedetailleerde lesvoorbereidingen, eentonig verbeterwerk, realistische tijdsinschatting: haar ADHD en moeilijke emotieregulatie maken het de jonge Yanti niet altijd makkelijk als leraar. Maar een sterke klik met de leerlingen zal altijd haar troef zijn, stelt ze haar oudere zelf gerust.

Hey Yanti

Ik ben onlangs begonnen in een nieuwe school. De vorige was geen onverdeeld succes. Overenthousiast had ik de leerlingen een rijk gevuld traject voorgespiegeld, dat een tikje te ambitieus bleek. Maar hey, ik leerde eruit: soms pragmatischer zijn. Bovendien was er niet echt een match: vanaf nu kies ik alleen nog voor intensief samenwerkende teams. Beter voor de leerlingen, beter voor mij, want in mijn eentje differentiëren, fioew.

Het heeft een poos geduurd voor je wist wat er aan de hand was. In het secundair had je er nooit veel last van – hoewel ik papa nog hoor zeggen: is het niet willen of niet kunnen? – want je was slim, en hoefde maar te doen wat de leraren voorkauwden. Pas aan de unief, toen je zelf je studietijd moest plannen en op tijd in de les geraken, startte een lange zoektocht naar de juiste behandeling.

Ook op school vallen ze niet altijd op, de leerlingen die worstelen. Omdat ze niet per se ‘druk’ zijn. Maar jij haalt ze eruit, met je emotionele radar. En speelt de signalen door als het nodig is. Je wil ze hun pad helpen vinden, dus vraag je door – geen gêne, voordeel van ADHD – naar het waarom van hun gedrag. Hadden ze dat maar vaker aan jou gevraagd.

Ik wilde jou vragen: zal het altijd raar blijven dat je als leraar jongeren vaardigheden moet bijbrengen waar je het zelf als volwassene moeilijk mee hebt? Zal ik altijd jaloers blijven op collega’s die met één gestroomlijnde Excel-puntenlijst naar de klassenraad komen? Zal verbeterwerk altijd een noodzakelijk kwaad zijn zolang leerlingen alleen geïnteresseerd zijn in hun punten?

Gebrek aan respons of zingeving zal alvast een stevige motivatiekiller blijven, dat weet ik. En dat is voor iedereen zo natuurlijk, maar ik heb er wellicht nog net iets meer last van. Misschien moet ik op dat vlak de ‘kanarie in de koolmijn’ zijn op school en zo dingen in beweging proberen te zetten?

Maar first things first. Ik hoop dat het straks lukt met de stage. Al twee keer raakte ik halfweg de focus en routine bij de ‘administratieve kant’ van mijn lesvoorbereidingen kwijt. Fijn dat ze zo begripvol zijn in de opleiding: “We weten dat je het kan.” Ik weet het zelf ook. Dit is de juiste keuze. Ik wil jongeren boeien en weet hoe belangrijk intrinsieke motivatie daarvoor is. Dus breng ik de echte wereld binnen in de klas. Mogen ze helemaal zichzelf zijn. En ben ik keihard jou.

Tekst Nele Beerens

Beeld Tine Schoemaker

Wie is Yanti Vermeulen?

• geeft Engels en economie in het GO!

Atheneum in Ukkel

• stond al in verschillende Brusselse scholen

• studeerde Politieke Wetenschappen en heeft straks ook een Educatieve Bachelor op zak

Omdat leerstof zwaar valt op een lege maag

Basisschool Nieuwen Bosch merkte de voorbije jaren iets te veel leerlingen op met honger in de klas. Daarom stopt ze nu ’s morgens elke leerling een gezonde ontbijtsnack toe. “We twijfelden of we niet te veel tijd zouden verliezen, maar na een jaar weten we zeker: we winnen alleen maar focus”, vertelt directeur Sylvie Van Severen.

Het is 8 uur als kleuterleraar Machteld binnenstapt in het ‘winkeltje’ naast het schoolsecretariaat. Dat doet ze elke ochtend. Net als haar collega’s. Ze neemt een mandje en ‘shopt’ uit de vitrinekast rijstkoeken, snacks of fruitbars. In de frigo staan (drink)yoghurts. De school koopt die ontbijtsnacks aan met centen van Brood(doos)nodig.

Het project werkt volgens een solidariteitsprincipe: bedrijven, lokale handelaars en sociale organisaties maar ook leraren, ouders en buren kunnen een symbolische gevulde brooddoos doneren. Dankzij het welzijnsbeleid van Stad Gent krijgt de school alles praktisch voor elkaar. Ze werkt nauw samen met het OCMW en krijgt ondersteuning van een voltijdse brugfiguur.

Tekst Cherline De Maeght Beeld Eva Vlonk

Wie is Machteld Opsomer?

• staat 10 jaar in de derde kleuterklas in Basisschool

Nieuwen Bosch in Gent

• werkt al 15 jaar in de school

• geeft kleuters goesting om straks te leren en lezen

VERSTOPTE HONGER

Machteld: “Met de ‘inkopen’ trekken we naar onze eigen klas. Daar bieden we aan het begin van elke schooldag die ontbijtsnacks aan. Alle leerlingen krijgen de kans. ‘Wie heeft honger?’ vragen we nooit. Ook bij kinderen is schaamte over armoede hardnekkiger dan honger. In de kleuterklassen lukt ontbijten vlot tijdens het kringmoment. In de lagere leerjaren beslissen mijn collega’s zelf hoe ze ‘het ontbijt van die dag’ aanbieden: bij een ‘Welkom, goeiemorgen’ aan de klasdeur, tijdens een uitzending van Karrewiet …”

Sylvie: “Met het team dachten we na: kiezen we gratis ontbijt, soep om 10 uur of fruitspiezen als dessert? We gingen

voor het ontbijt. Zo start geen enkele leerling een schooldag met een lege maag. Praktisch haalbaar, zonder onderwijstijd te verliezen. We blijven een school, onze hoofdtaak blijft goed onderwijs. Een cracker, rijstkoek of gedroogd fruit kan elke leraar combineren met lesgeven.”

BELOFTE HOUDEN

Sylvie: “Een ontbijtproject starten en dan na een paar maanden met stille trom afvoeren, dat wilden we absoluut vermijden. Wat je leerlingen gewoon maakt en ouders belooft, wil je minstens een volledig schooljaar

Wie is Sylvie Van Severen?

• is 6 jaar directeur in Basisschool Nieuwen

Bosch in Gent

• werkt al 30 jaar in de school

• pendelt elke dag 40 kilometer heen en terug om te werken in haar ‘tweede thuis’

nakomen. Onze brugfiguur Karen is daarbij cruciaal. Zij houdt de voorraad bij en vult aan. Een diëtist van het Wijkgezondheidscentrum uit de buurt maakt haar wegwijs in het aanbod. Impliciet maar ook expliciet leren we zo elke leerling wat gezond én lekker is.”

“Vooraf samen de opportuniteiten en valkuilen inschatten, is belangrijk. Aan welke gezonde voeding je de middelen van Brood(doos)nodig besteedt, kies je als school immers zelf. Verse soep maken? Besef dan dat je een kok nodig hebt, een vrije keuken en dat de afwas zich opstapelt. Verkies je fruit of groentjes uit het vuistje? Dan heb je helpende handen nodig om te schillen. Je schoolbuurt in kaart brengen helpt om keuzes te maken. Is er een bakker om de hoek waar je broodresten kan ophalen voor bij de soep? Een groentewinkel waar je perfect eetbare soepgroenten kan redden?”

PIZZA AANVULLEN MET FRUIT

Machteld: “‘Juf, wanneer is het etenstijd?’ Die vraag hoor ik nu niet meer om 9 uur. Dat was frustrerend, en oneerlijk. Een kind dat zonder ontbijt, zonder koek of fruit de voormiddag door moet, komt moeilijk tot leren. Die hongeri-

ge maag betekende bijna drie verloren uren. Tegen de speeltijd van 10 uur check ik of er lege brooddozen zijn. Dankzij ons ‘winkeltje’ en de hulp van onze brugfiguur kunnen we die tegen de middag vullen.”

“Met de kleuters eet ik elke middag in onze klas. Een brooddoos met frieten of hamburger vul ik subtiel aan met iets gezonds. Koude restjes pizza eten we allemaal wel eens, maar liever niet elke dag. Aanvullend bied ik wel eens een stukje fruit aan. Via de subsidies van Oog voor Lekkers delen we wekelijks op woensdag gratis fruit uit. De overschotjes komen van pas.”

INFLATIE EN ENERGIECRISIS

Sylvie: “Ondertussen verdelen we al een jaar lang ontbijtsnacks op school. Dat samen iets eten de klasgroepen verbindt, hadden we vooraf niet als positief neveneffect meegerekend. De eerste weken merkten we grote nieuwsgierigheid en klein graaigedrag bij onze leerlingen. Nu zien we vooral de kinderen die thuis de kans om te ontbijten misten naar onze voedzame snacks grijpen.”

“Op een lege maag blijft ook je hoofd leeg”

Machteld: “In mijn klas met negentien kleuters spoor ik bij ongeveer de helft honger op. Het aantal kinderen met lege koeken-, fruit- of boterhamdozen nam het laatste jaar toe. De inflatie en energiecrisis raken steeds meer gezinnen, ook uit de middenklasse. Onze school ligt in hartje Gent. Hier is veel armoede. Het is de context waarin ik lesgeef. En al is honger wegnemen niet de eerste opdracht van een school, aan de zijlijn toekijken is eigenlijk geen optie. Zelfs een klas met ‘slechts’ een of twee (verdoken) hongerige maagjes vraagt om actie.”

Sylvie: “Kansarmoede en honger bestrijden?

Onze samenwerking met lokale sociale partners maakt het haalbaar. Elke dinsdagochtend loopt er een OCMW-medewerker rond op onze school bij wie ouders terechtkunnen met (financiële) vragen. Tegelijkertijd organiseren we ons wekelijks koffie- en theemoment. Onze brugfiguur, gefinancierd door Stad Gent, vangt vragen op en verwijst door naar externe partners. Toch mee op bosklassen dankzij de toelage voor participatie en sociale activering? Een goedkopere maaltijd op school aanvragen? Haar ondersteuning durven we niet meer wegdenken.”

EEN OP DE VIER KINDEREN

Sylvie: “Of het ons in de toekomst blijft lukken om ontbijtsnacks te verdelen? Moeilijk te voorspellen. Ik weet wel dat het op dit moment, voor onze leerlingen, de beste oplossing is. De winst is duidelijk: leren lukt beter. Brood(doos)nodig schat dat een op de vier kinderen in Vlaanderen met honger in de klas zit. Positief dat wetenschappelijk onderzoek deze problematiek gedetailleerder in kaart wil brengen.”

“Heel wat scholen trekken hun plan in de strijd tegen hongerige magen, al dan niet met financiële ruggensteun. We horen vaak ‘Mooi initiatief, maar het zou niet nodig mogen zijn.’ Terecht. Een structureel voedselbeleid vanuit de overheid dat zowel armoede als ongezonde voedingsgewoonten aanpakt, is broodnodig. In Zweden en Finland krijgt elke leerling een gezonde maaltijd op school. Wie weet lukt dat ook bij ons? Gezonde voeding komt elke leerling ten goede!”

Ook met jouw school de strijd tegen honger aangaan? Breng de sociale partners van je school in kaart en sluit je aan bij het project Brood(doos)nodig van Enchanté vzw.

“Door de ontbijtsnacks aan iedereen aan te bieden, voelt geen enkele leerling zich geviseerd”

Leerstijlen: feit of fabel?

Onthoudt de ene leerling de geschiedenisles beter via een podcast, de andere via geschreven tekst of een museumbezoek? En ontwikkel je daarvoor beter aparte lessen?

Pedagoog Pedro De Bruyckere trapt hard op de rem: “Dat je leerwinst kan boeken door je les te richten op leerstijlen is een mythe, even oud als hardnekkig.”

“Als je je door alle theorieën over leerstijlen ploegt, verzamel je minstens eenenzeventig indelingen. De VAK-theorie (visueel-auditief-kinetisch) stelt dat sommige leerlingen leren via beelden, andere via geluid en de rest door te bewegen. De leerstijlentheorie van Kolb deelt lerenden op in doeners, denkers, beschouwers en beslissers. Beelddenken is dan weer een mythe die vooral in Nederland en Vlaanderen bijval vond. Zoveel indelingen, hoe begin je daaraan als leraar? Het antwoord is: hang je aanpak er niet aan op.”

LABEL LEERSTIJL

“Het idee dat mensen op een eigen, specifieke manier informatie verwerken afhankelijk van hoe hun brein functioneert (auditief, visueel …), heeft kiemen tot bij de Franse filosoof en pedagoog Jean-Jacques Rousseau. In de jaren 70 van de vorige eeuw werd het plots heel populair. Het concept ‘leerstijlen’ verspreidde zich toen als een lopend vuurtje in vormingen. Waarom de mythe aansloeg? Mensen denken graag in categorieën. En

intuïtief lijkt het verhaal te kloppen, deels door de link met leervoorkeuren.”

“Iedereen heeft een manier waarop die het liefste leert, dat klopt. Check bij jezelf: grijp je naar kookboeken, video’s of praktijklessen in avondonderwijs als je wil leren koken? Alleen garandeert je favoriete keuze helemaal niet dat je gerechten beter zullen smaken. Zowel voor leervoorkeuren als voor vermeende leerstijlen – die verder gaan en claimen dat je op een bepaalde manier het beste leert – geldt: het levert niets op als je je lessen daarop differentieert. Onderzoekers vonden geen correlatie tussen je instructie aanpassen aan de individuele voorkeur van een leerling en leerwinst.”

“Als een interventie echt geen effect heeft of weinig evidentie kent, pas ze dan niet toe. Je lessen variëren naar leervoorkeuren kan veel tijd kosten die je niet in effectieve methodes kan steken. Wie gelooft in leerstijlen, neemt nog een extra risico: als je leerlingen labelt, kan je hen helemaal opsluiten in een eigenschap. Faalt een tiener, dan schrijft die het misschien toe aan de papieren cursus vol woorden, terwijl die een duidelijke ‘beelddenker’ is. Of je schat een kleuter in als een ‘ruimtelijke denker’ en schotelt een te eenzijdig menu aan oefeningen voor waardoor die leerkansen mist.”

IEDEREEN DENKT EN DOET

“Maakt het onderwijs dan geen onderscheid tussen denkers en doeners? Scholen groeperen

Tekst Femke Van De Pontseele Beeld Alexandra Bertels

ONDERWIJSINTERVENTIES ONDER DE LOEP

Deel 7: leerstijlen

IMPACT:

KOST:

$ 0

De Education Endowment Foundation (EEF) ontwierp een Toolkit die conclusies uit onderzoek naar wat werkt in onderwijs samenvat. Het resultaat is een overzicht van interventies met hun potentieel effect en kostprijs. Definitieve uitspraken over wat in een specifieke school werkt, doet de Toolkit niet. Maar hij biedt info en randvoorwaarden aan schoolteams die vanuit een onderzoeksvraag onderbouwde keuzes willen maken, aangepast aan hun context.

De toolkit beschrijft je onderwijs aanpassen aan leerstijlen als een goedkope, maar onbewezen ingreep. De impact is nul. Differentiëren naar leerstijlen kan zelfs een negatief effect hebben als leraren of leerlingen er slechte toetsresultaten mee verklaren.

Wie is Pedro De Bruyckere?

• pedagoog en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht

• zal het nieuwe kenniscentrum voor onderwijs leiden (Leerpunt)

leerlingen toch in doorstroom- en meer beroepsgerichte richtingen? Ook dat is een te enge kijk. In elk vakgebied, zowel praktisch als theoretisch, doorloop je regelmatig de ontwikkelcyclus van concreet en klein naar abstract en complex. Een belezen professor die automechanica wil studeren als hobby, zal zonder voorkennis weinig hebben aan zijn leervoorkeur: een abstract boek over een motor. Hij wordt beter eerst concreet op pad gezet boven een motorkap.”

“Als je publiek echt niks weet over een onderwerp, maak je als leraar je uitleg automatisch concreter. Kleuterleraren beginnen niet met het cijfer vier, maar starten bij vier appels. Vervolgens tonen leraren vier stippen en stappen ze daarna over naar het abstracte cijfer. Maar zie je concretiseren als de enige manier waarop een ‘praktisch brein’ leert, dan riskeer je op dat niveau te blijven hangen. Ook als leerlingen beter worden in je vak. In een normale onderwijssituatie kan het abstractieniveau van een leerling geleidelijk toenemen. Maar wie zweert bij de vermeende leerstijlen, gelooft dat iemands abstractievermogen aangeboren en vaststaand is. Of dat iemand alle leerstof moet horen om ze te begrijpen, zoals de VAK-indeling betoogt. Heel deterministisch.”

“En wat met Universal Design for Learning (UDL)? Dat is een filosofie uit de architectuur. Hoe ontwerp je een gebouw dat toegankelijk is voor iedereen? Hellingen voor een rolstoel of een ringleiding die storende geluiden wegfiltert voor mensen met gehoorproblemen. Dat is een soort inclusieve basiszorg. Maar sommige volgelingen, zelfs de Verenigde Naties, koppelen UDL ten onrechte aan leerstijlen. De les op een hoger volume via een microfoon en oortjes voor een leerling die slecht hoort, natuurlijk prima. Maar niet voor een leerling zonder leerstoornis, gewoon omdat hij (of jij) denkt dat die ‘auditief leert’.”

ROTTE EIEREN

“Hoe je dan wél je aanpak of werkvorm bepaalt? Start bij je leerstof en ga na hoe je die het best ‘aanschouwelijk’ maakt voor alle leerlingen, in de brede zin van het woord. Dat is een oefening die leraren al maken. Ze trekken naar de boerderij als ze vinden dat leerlingen ook geuren en geluiden moeten waarnemen. Gebruiken video als ze het over een raketlancering hebben in fysica, laten leerlingen in chemie ontdekken dat H²S naar rotte eieren ruikt en rapen met de klas noten voor een levensechte les over de herfst.”

“Kies ook voor werkvormen en leerstrategieën die bewezen effectief zijn voor iedereen. Ongeacht de vermoede leerstijl leren alle leerlingen bijvoorbeeld door ze de leerstof zelf te laten schetsen. Zeg je: ‘Laat je potlood maar zitten, want jij hebt geen visuele leerstijl’, dan ontzeg je dat kind een effectieve methode.”

“Een andere is dual coding. Die combineert woord en beeld om leerstof beter te laten plakken. Zelfs bij een wiskundig bewijs werkt dat: de stappen enkel uitschrijven aan het bord, levert niet veel op. Geef je er uitleg bij, dan bied je naast beeld ook woord aan. Retrieval practice om leerstof op te halen, via steekkaarten of gespreide herhaling, is ook effectief voor bijna iedereen. Net als voorkennis ophalen. Die methodes zijn niet aangeboren en leerlingen ontdekken die niet zomaar. Je reikt ze als leraar het best aan, zodat leerlingen ze kunnen ontwikkelen.”

“Samengevat: vertrek van je leerstof. Bied bewezen leerstrategieën aan, gids je leerlingen met een krachtige leeromgeving door de leercyclus en differentieer niet op onbewezen leerstijlen maar op voorkennis en niveau.”

“Vertrek altijd van je leerstof om je aanpak of werkvorm te bepalen”

IN DE KLAS

“Welke leerstof sijpelt jaar na jaar traag door? Zodra je kilometers op de teller hebt, ken je de struikelblokken van je leerlingen. Ik differentieer niet op leervoorkeur maar zoek via welke werkvormen die taaie brokken les smakelijker binnengaan bij iedereen. Chemische verbindingen en reacties beelden we uit. Polymerisatie wordt een minder bedreigend en abstract begrip als ik mijn leerlingen elkaars hand laat vastnemen. Ze ervaren wat er gebeurt als de keten breekt. Of ik speel water na met twee leerlingen. Als zuurstofatoom trek ik beide waterstofjes bijna over hun bank, want ik heb de grootste elektronegatieve waarde.”

“Doceren is de kern van mijn lessen. De tabel van Mendeljev ontdek je als leerling moeilijk op je eentje. Maar mijn theoretische uiteenzetting vul ik aan met expressie. Voor een chemische reactie heb je een effectieve botsing nodig: de juiste energie en juiste oriëntatie. Opnieuw demonstreer ik met een leerling: ik bots eens te zacht met mijn schouder tegen de zijne, dan gebeurt er niks. Als we rug tegen rug botsen, gebeurt er ook niks, want de oriëntatie is fout.”

“Proefjes zijn vaste prik in de chemieles. Vuurwerk ontstaat door zouten die in verschillende kleuren

Wie is Isabel De Jaeger?

• leraar chemie in College

Ten Doorn in Eeklo

• staat 21 jaar voor de klas

ontbranden, ontdekken we. Of een stof geleidend is, testen we met een lamp. En geuren herkennen behoort ook tot het repertoire. ‘O, die ziekenhuisgeur’, zeggen leerlingen als ze ether ruiken. Voelen doen we ook: hoe vettig glycerol is, bijvoorbeeld.”

“In de verwerkingsfase van de les deel ik kaartjes uit met cola, keukenzout of een krijtje. Aan de formule of naam van de stof weten de leerlingen of ze het kaartje onder base, zuur, oxide of zout moeten indelen. We maken molecuulmodellen met bolletjes en staafjes. Thuis kunnen ze verder oefenen met Bookwidgets. Bij de start van de volgende les halen we leerstof op. Leggen leerlingen iets uit, dan vraag ik de anderen soms: ‘Hoeveel punten geven jullie daarvoor?’ Quoteren ze laag, dan moeten ze aanvullen.”

“Schud ik al die ideeën zelf uit mijn mouw? Nee, de mosterd haal ik ook bij collega’s én leerlingen. In juni laat ik me door hen evalueren. Wat vonden ze moeilijk, wat liep er vlot? Niet alleen kan ik mijn lessen zo finetunen, ik lees ook hoe erg ze het appreciëren dat ik naar hun toekomstdromen peil. Dat ‘praatje’ op de gang is een goede geleider voor je lessen. En onze jaarlijkse uitstap naar een universiteitslabo is ook een voltreffer. Door dat professionele materiaal te gebruiken, beseffen sommige leerlingen dat ze die witte schort nooit meer uit willen.”

Lerarentekortjes De stinkklas

LEZERSVRAAG:

Dag Klasse, ik kreeg als starter een ruim en licht lokaal. Maar mijn vreugde verdween snel toen ik de hardnekkige geur waarnam uit het putteke. Volgens de directeur valt het nog wel mee, maar die bloemkoollucht kruipt in mijn kleren en bezorgt me stress.

Help!

— Heidi

Tekst Robin De Vries

Poignie

Heidi,

Ik leef met je mee. Niemand heeft fijne herinneringen aan bloemkool. Als eigenaar van een kat die mij graag cadeautjes geeft, ben ik specialist in het snuffelonderzoek: ligt onder een van mijn kasten nu weer een dode muis te meuren? Ik begrijp als geen ander dat zoiets weegt. Even ontspannen? Net wanneer je in de zetel ploft, drijft er weer een geursliert voorbij. En hup: sleuren met kasten.

Goed nieuws! Jij weet exact uit welk putje de stank komt, dus je hoeft jezelf alvast geen hernia te slepen. En ik kan je zeker oplossingen aan de hand doen. Maar first things first: ben jij een lange- of kortetermijndenker?

Op korte termijn: draag vanaf morgen een werktenue die mag stinken. Iets wat je in je vrije tijd in geen honderd jaar aantrekt en meteen uitspeelt als je thuis komt. Wat denk je van een werkkiel? Dat lost meteen die vestimentaire keuzestress ’s ochtends op. Nog meteen inzetbaar: aromatherapie. Geurkaarsen! Kamerparfums! Essentiële oliën! Lavendel ontspant. Pepermunt pept op! En eucalyptus doet je klas ruiken naar wellness. Voel je nog meer stress wegglijden? (Mijn oma stak op het toilet een lucifer aan. Dat werkt ook, maar minder wellness en meer kans dat het brandalarm begint te loeien.)

Zeg, Heidi, kan het zijn dat jij dat lokaal kreeg als ontgroening? Dat hoor je wel eens: starters die de moeilijke klas krijgen of de lastige uren. Als je een langetermijndenker bent, verheug je dan op volgend schooljaar wanneer de nieuwe druk in de weer is met geurkaarsen. Dan sta jij misschien te gniffelen met de anciens. Of nee, vergeet deze onzinnige suggestie. We willen geen deel worden van het probleem, toch?

OPROEP

Leraar zijn, het is een zoektocht. Beantwoord ik een vraag over mijn privéleven? Hoe hou ik het voor mezelf interessant?

Maar ook: een computer die voor de derde keer niet opstart of een leerling die je achtervolgt tot in je dromen.Voor al die issues: één adres. redactie@klasse.be

De echte en duurzame oplossing zit in strategisch denken: nodig de volgende weken een collega uit om te co-teachen! Met z’n tweeën sta je sterker dan alleen. Samen klagen is beter klagen, zegt mijn moeder altijd. Of vraag je mentoren om vaker te observeren in je klas. Hun stoeltje zet je natuurlijk op de geurigste plek. En gooi je klasdeur open voor ouders. Want jij hebt medestanders nodig, Heidi! In het leven, op school en zeker ook tegen de bloemkoollucht.

P.S. Vergeet vooral niet om op een goed blaadje te komen bij de klusjesman. Dat is een levensles: soigneer ALTIJD de klusjesman! Een handige harry heeft een neus voor oplossingen en doet stress smelten als sneeuw voor de zon.

Illustratie Julie

De directeur

“Boven de kookpotten verdampt de angst om Frans of Engels te spreken”

Tekst Simon Verbist Beeld Illias Teirlinck

Meester in de smaak worden? In Hotelschool Gent leren leerlingen meer dan enkel goed koken. Een blik in de interne keuken toont taallessen tussen de soep en de patatten, oog voor duurzaamheid en een neus voor ondernemen. Directeur Luc De Wispelaere: “In de keuken of in de klas: we kennen onze klassiekers maar komen ook creatief uit de hoek.”

Wie is Luc De Wispelaere?

• is 5 jaar directeur van Hotelschool Gent

• gaf wiskunde, economie en informatica in het secundair onderwijs

• doceerde boekhouden, statistiek, financieel en strategisch management in het hoger onderwijs

“Toen de horecasector door corona in zwaar weer terechtkwam, vreesden we een duik van onze inschrijvingscijfers. Groot was onze verbazing toen net het omgekeerde gebeurde: de laatste twee jaar nam ons leerlingenaantal met twintig procent toe. Danken we die groei aan onze gerichte marketing? Aan onze gerenoveerde keukens? Of aan onze focus op maatwerk? Moeilijk om er de vinger op te leggen. Er spelen ook factoren die de school overstijgen: jongeren zeggen dat ze de horeca gemist hebben tijdens de lockdown. Dat horen andere hotelscholen ook. Soms ontdek je pas waar je passie ligt wanneer die plek even niet meer bereikbaar is.”

MEER DAN STERRENCHEFS

“Een leger aan sterrenchefs afleveren: dat is een enge kijk op een hotelschool. Onze ambities reiken veel verder. Voelen leerlingen meer affiniteit met grootkeuken dan gastronomie? Dromen ze van een goede brasserie of snackbar? Allemaal prima: iedereen schittert op zijn eigen manier. Bso of tso, leerlingen zijn hier meer dan een nummer. Diversiteit omarmen we graag. Al hoort iedere leerling wel dezelfde ambitie vanuit ons team: ‘We willen uit jou het beste halen.’”

“Neem nu de late instromers. Leerlingen die eerst Moderne Talen of Automechanica studeerden en in het vierde jaar de overstap maken naar onze school. Die groep groeit jaarlijks. Fijn natuurlijk, al missen die leerlingen wel wat praktijkervaring. Vanaf volgend jaar benen we hen op woensdagnamiddag bij met een aantal verplichte remediëringslessen. Niet om hen te pesten. Door snel warm te draaien, lopen ze tijdens de lessen niet achterop.”

À LA CARTE VERSUS CARTE BLANCHE

“Uiteraard moeten alle leerlingen hier hun klassiekers kennen. Hoe maak je bruine fond klaar? Wat zit er in een bechamelsaus? Hoe snij je groenten in julienne of brunoise? Die basistechnieken liggen niet voor niets verankerd in de eindtermen. Maar hoe hoger ze klimmen, hoe meer eigen inbreng we verwachten. Die creativiteit lok je niet uit door je altijd strak aan het receptenboekje te houden. Daarom dagen onze leraren hun leerlingen geregeld uit met black boxes. ’s Ochtends krijgen ze een kist vol ingrediënten voor hun neus. Hun opdracht: maak er iets lekkers van,

want vanmiddag is ons didactisch restaurant volgeboekt. Sommige tieners stressen, maar alleen zo leren ze zelfstandig keuzes te maken.”

“Wie een rendabele zaak wil, moet naast goed en creatief koken ook slim zijn met cijfers en creatief met marketing. In onze module ‘culinair ondernemerschap’ leren leerlingen stap voor stap eigen projecten opstarten. Geen theoretische plannen op papier, maar concrete ideeën die we hen écht laten uitvoeren.”

“Dit schooljaar hebben onze leerlingen een kerstmarkt en een foodmarket op poten gezet. Het menu samenstellen, de kostprijs berekenen, affiches maken, koken en serveren: zij zijn verantwoordelijk van A tot Z. Leraren geven instructie en sturen bij, maar kauwen niets voor. Dagen er nauwelijks eters op omdat ze te laat reclame maakten? Of draaien ze verlies omdat ze de verkoopprijs te laag instelden? Niet erg: we willen dat ze levensecht leren en daarbij mogen ze die fouten maken.”

VEGGIEDAG EN CUBERDONIJS

“Klanten met voedingsallergieën, intoleranties of bepaalde diëten: in onze sector is het dagelijkse kost. Ons eetgedrag, onze smaak en culinaire keuzes veranderen voortdurend. Een school kan niet achterblijven en moet inspelen op die maatschappelijke diversiteit. Alleen dan kweken leerlingen de flexibiliteit om later innovatief te zijn.”

“Daarom kookt en eet iedereen hier op donderdag verplicht vegetarisch. Onze spaghettisaus maken we standaard zonder varkensvlees. Onze bakkers krijgen workshops veganistische patisserie of glutenvrij brood. En mogen leerlingen van hun geloof geen wijn proeven? Dan forceren onze sommeliers hen niet om alcohol in de mond te nemen. Door geuren en kleuren te analyseren steken ze ook veel op. Of ze ontwerpen een mocktail als alternatief.”

“Daarnaast hameren we sterk op duurzaamheid. Geen asperges in oktober of aardbeien in december: we werken met seizoensgebonden producten. Af en toe zondigen we tegen die regel omdat we anders niet alle eindtermen kunnen halen. Het liefst slaan we ingrediënten lokaal in. Gent biedt veel lekkers: cuberdonijs draaien, een saus maken met Tierenteyn-mosterd, een drankje ontwerpen in samenwerking met stadsbrouwerij Gruut of druiven plukken in de tuin van de Sint-Pietersabdij. We moeten geen treintickets boeken naar Frankrijk: op een kwartier wandelen staat de klas hier tussen de wijnranken.”

“Dure hotelscholen? Wij willen echt voorkomen dat centen je studiekeuze bepalen.”

“Onze leerlingen krijgen regelmatig applaus van tevreden klanten”

VEEL VUREN, HOGE FACTUREN

“Kampen veel scholen met lerarentekort, dan vallen er bij ons mede dankzij zij-instromers geen gaatjes. Wij zitten vooral met de energieprijzen in onze maag. Onze ovens en vuren moeten blijven draaien. Gelukkig renoveerden we vorig jaar grondig: hypermoderne keukens met inductieplaten in plaats van gasbekkens en nieuwe afzuigingssystemen. Die maken onze werkplekken een pak energiezuiniger. En dan nog verviervoudigde de factuur voor elektriciteit en gas. Reken daar nog eens de stijgende voedselprijzen bij en je zit als school met een fameus prijskaartje.”

“Die kosten rekenen we niet door aan de leerlingen. Het Agentschap voor Onderwijsdiensten (AGODI) vangt een deel van die uitgaven op, daarnaast spreken we onze eigen spaarpot aan. Ons motto: iedereen met leergoesting is welkom. Centen mogen je studiekeuze niet belemmeren. Hotelscholen sleepten lang het etiket ‘duur’ mee. Daar was zeker iets van aan. Die koksvest en aangepaste schoenen zijn noodzakelijk voor uniformiteit, uitstraling en hygiëne. Maar een persoonlijke messenset van driehonderd euro? Die hoef je niet langer te kopen, maar kan je voordelig lenen.”

“Nog zo’n doorn in het oog: leerlingen die in september zonder boeken in de les zitten. Zoiets straalt af op hun

motivatie, hun leerresultaten en maakt dat leraren minder efficiënt kunnen lesgeven. Daarom schieten we het didactisch materiaal sinds kort zelf voor aan het begin van het schooljaar. Lukt het ouders niet om de factuur daarna gespreid af te betalen? Dan doet onze boekhouding er alles aan om hen de nodige ademruimte te geven. In alle discretie: leraren weten niet voor welke leerling een sociaal fonds tussenkomt.”

TAAL TUSSEN DE SOEP EN DE PATATTEN

“Trancheren, deglaceren, pareren: heel wat keukentermen komen uit het Frans. Sta je met je mond vol tanden wanneer toeristen iets in een andere taal bestellen? Dan zal dat hun ervaring negatief kleuren. Je menukaart kan je klanten een eerste keer lokken, maar het is de service die ze doet terugkeren. Onze leerlingen moeten stevig in hun schoenen staan voor Frans en Engels. Zeker mondeling: ze moeten dúrven te spreken, al blijft dat voor veel jongeren een drempel.”

“Die spreekangst proberen we al twee jaar weg te nemen door de taallessen deels te integreren in de praktijklessen. Terwijl de praktijkleraar hen kabeljauw leert fileren, spijkert de taalleraar Frans en Engels bij in de keuken. Quel est le menu du jour? How will you serve that dish? Antwoorden lukt vlotter aan het fornuis dan achter schoolbanken. En tijdens een-op-eengesprekken in de keuken kunnen onze taalleraren makkelijker differentiëren en overleggen.”

“Waarom treintickets boeken naar Frankrijk? Hier staat de klas op een kwartier wandelen tussen de wijnranken.”

GOEDGEVULDE VOORRAADKAST

“Hoe kunnen we de strijd tegen voedselverspilling samen aangaan? Alle voeding die we op school bereiden, wordt opgediend in een van onze vier didactische restaurants. Daar hebben we formules op maat van elke klant: van een gastronomisch vijfgangenmenu tot een zakenlunch, een dagschotel of een snelle hap via zelfbediening. Wat daar niet geserveerd raakt, wordt vacuüm verpakt en verkocht in onze buurtwinkel. Zitten we toch met restjes? Dan schakelen we Too Good To Go in. Maar de strijd tegen verspilling begint natuurlijk veel vroeger: in het economaat leren leerlingen de stock zorgvuldig te beheren. Vervaldata houden ze scherp in het oog.”

“In onze figuurlijke voorraadkast zitten heel wat toekomstplannen. Volgend jaar gaan we een stapje verder in de modernisering van ons taalonderwijs. Vijfdejaars krijgen dan de keuze om vakken in een vreemde taal te volgen. Geschiedenis in het Frans. Of economie in het Engels. Binnenkort draaien we al wat proeflessen om de koudwatervrees weg te nemen. En we willen onze ouderweek in de eerste graad verder op de kaart zetten. Daarin staan ouders met hun kind samen boven de kookpotten tijdens praktijklessen.”

“Op langere termijn dromen we ervan om onze praktijkklassen compleet anders in te delen. Niet meer op leeftijd, maar op niveau en talenten. In de keuken liggen er veel kansen om jaaroverstijgend te werken. Sla wassen, garnituren snijden, sauzen maken: minder ervaren leerlingen nemen de miseen-place voor hun rekening, terwijl je de complexere technieken voor datzelfde gerecht overlaat aan leerlingen die al verder staan in hun leerproces.”

WELGEMEENDE COMPLIMENTEN

“In onze maatschappij ontbreekt het helaas nog vaak aan waardering voor technisch en beroepsonderwijs. Al mag onze sector niet klagen: chefs worden op handen gedragen om hun unieke talent, denk maar aan Jeroen Meus. Onze leerlingen hebben het geluk dat ze die appreciatie ook regelmatig voelen. Een applaus van tevreden klanten in het restaurant, een pluim over die perfecte cuisson, een wijnsuggestie die in de smaak valt: hier krijgen ze vaak schouderklopjes. Schoon om te zien hoe die hen doen glunderen en groter maken. Welgemeende complimenten zijn van onschatbare waarde voor de motivatie van leerlingen. En niet alleen toekomstige koks verdienen die, ook jongeren die in andere vaklokalen een stiel leren.”

Advertentie

Samenstelling

Patrick De Busscher

Nieuwe voordelen

Op Lerarenkaart.be wijst een handige zoektool je de weg tussen meer dan 1000 exclusieve voordelen. In Klasse Magazine hoef je zelf niet op zoek, maar krijg je telkens de nieuwste voordelen op een rijtje. Haal je kaart al maar boven!

Het Kunstuur Mechelen, Roeselare 2 euro korting en brochure

Expo Grace Ndiritu Antwerpen korting met je Lerarenkaart

Expo Het niets, het licht en de dingen Machelen-aan-de-Leie korting met je Lerarenkaart

Expo Homo’s en lesbiennes in nazi-Europa Mechelen korting met je Lerarenkaart

Cinema Lumière verschillende locaties korting met je Lerarenkaart

LAGO Zwemparadijzen verschillende locaties korting tijdens paasvakantie

The Park Playground verschillende locaties 25 procent korting

Pelican Gierle, Mechelen, Mol 10 procent korting

Webshop Bahía online 10 procent korting

DS Print Studio Herk-de-Stad korting met je Lerarenkaart

LERARENDAG

EXPEDITIE EGYPTE

Museum voor Kunst en Geschiedenis, Brussel

29 april 2023

Vergaap je aan sarcofagen, grafstèles, canopen en shabti-beeldjes. Ontdek – op eigen houtje of tijdens een rondleiding op maat van je klas – de expo ‘Expeditie Egypte’ en de vernieuwde zalen met de wereldberoemde Egyptische verzameling van het museum. Verwacht een verrassende uitstap naar het land van de farao’s.

Gratis met je Lerarenkaart voor jezelf, 1 extra volwassene en max. 3 kinderen

Uitgelicht

Boeiende expo’s, acties en voordelen die je niet wil missen. Wil je meer weten? Zoek je een rondleiding of workshop op maat van je klas? Scan de QR-code. Nog meer voordelen vind je via Lerarenkaart.be of onze nieuwsbrief.

WEGGOOIEN

Huis van de Europese Geschiedenis, Brussel tot 14 januari 2024

Het meest zichtbare bewijs van de huidige milieucrisis is de afvalberg. Wat gooien we weg? Hoe gaan we om met afval? Deze expo schetst de afvalgeschiedenis, van de industriële revolutie tot vandaag. En daar kunnen we heel wat uit leren! Naast een digitaal platform kan je voor je klas een programma op maat reserveren.

MUSEUM KARRENMUSEUM

Essen

Krakende wagens lopen het langst. Daarvan getuigen meer dan 300 karren, wagens en koetsen in het Karrenmuseum. Via rondleidingen, ateliers, workshops en andere activiteiten houdt het museum de oude vakkennis en technieken levend. Zin om met je klas aan de slag te gaan?

EXPO

Gratis voor iedereen

Gratis met je Lerarenkaart i.p.v. 6 euro

LERARENDAG

EUROPESE INSTELLINGEN

Europese Commissie en Parlement, Brussel

6 mei 2023

Je wordt onthaald als een vip bij de Europese instellingen. Bij de Europese Commissie ontdek je spelenderwijs wat de EU doet, neem je een kijkje in de vergaderzaal van voorzitter Ursula von der Leyen, en beleef je een boekvoorstelling in de beroemde perszaal. Het Europees Parlement nodigt je uit voor een geleid bezoek in het ‘halfrond’ met een parlementariër. Partnerscholen vertellen hoe je het thema democratie en verkiezingen kan aanboren in je klas.

Gratis vipbezoek met je Lerarenkaart voor jezelf, 1 extra volwassene en max. 2 kinderen

Uitgelicht

EXPO DIANE VON FÜRSTENBERG

Mode & Kant Museum, Brussel

21 april 2023 tot 7 januari 2024

Wist jij dat de iconische wikkeljurk een Belgisch ontwerp is?

Diane von Fürstenberg werd er in 1973 meteen beroemd mee. Deze expo blikt terug op haar buitengewone carrière en haar toonaangevende rol in de modewereld. Een Europese primeur.

Gratis met je Lerarenkaart i.p.v. 8 euro

Villa Verbeelding, Hasselt tot 4 juni 2023

Vals of vriendelijk, moedig of doodsbang, speels, dom of in schaapsvacht. De wolf is terug! In deze expo zie je de wolf vooral in tekeningen en illustraties van beroemd en aanstormend talent. Met kinderen ontdek je allerlei weetjes via een zoektocht over het dier.

1 euro korting met je Lerarenkaart (4 euro i.p.v. 5 euro)

EXPO WOLF

Samenstelling

Anne Siccard

Interessant lesmateriaal

MEER WETEN OVER EUROPA

algemeen

Een vraag over de mogelijke Europese samenwerkingen in onderwijs? Over de Europese geografie of de werking van de Europese Unie? Zoek je insteken om de Dag van Europa op 9 mei voor te bereiden? Ga naar de site van KlasCement en vind materiaal voor jouw onderwijsniveau.

klascement.net/thema/europa

EDUBOX MIGRATIE

secundair onderwijs

Met deze EDUbox maak je leerlingen bewust van de complexiteit van het thema migratie. Ze ontdekken waarom mensen migreren, hoe een asielprocedure verloopt en beseffen dat migratie kansen en uitdagingen biedt. In een voorgeprogrammeerde chatbox praten ze met enkele migranten en krijgen ze inzicht in hun keuzes en dilemma’s.

vrt.be/nl/edubox/catalogus/#migratie

GA IN GESPREK OVER WAARDEN

derde graad secundair onderwijs

Wat vinden je leerlingen waardevol? Welke waarden (kunnen) spelen in een conflictsituatie of in een maatschappelijk debat? Gebruik de 5 methodieken en 90 waardenkaarten om met je leerlingen te praten over waarden. Meer dan 12 leerlingen? Met 2 exemplaren van het spel krijgt iedereen meer keuzemogelijkheden.

shop.aanstokerij.be/615-waardevol-.html

WIN! 4 x het spel ‘Waardevol’. Waag je kans via klasse.be/win.

ASTRONOMIE OP MAAT

derde kleuter- tot zesde secundair onderwijs

Kan je leven op Mars? Wil je op (denkbeeldige) schoolreis naar de maan? Wat is het broeikaseffect? Hoe staat het met banen en straling in de ruimte? Bereid je leerlingen voor op 12 april, de Internationale Dag van de Ruimtevaart, met het lesmateriaal van het European Space Education Resource Office (ESERO).

eserobelgium.be/index.php/nl/lesmateriaal

ZOO SCIENCE: KINDEREN EN WETENSCHAP

lager en secundair onderwijs

Heb je leerlingen (8-14 jaar) met een neus voor wetenschap? Laat ze meedingen naar de titel van ‘Jongste Wetenschapper van ons land’. Door dieren in hun leefomgeving te bestuderen en een oplossing te zoeken voor een probleem tonen ze hun onderzoekstalent aan ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael. Inschrijven kan tot 1 mei.

zooscience.be/jongstewetenschapper

DEMOKLAP

derde graad secundair onderwijs

Maatschappelijke thema’s als terrorisme, de vluchtelingencrisis, het klimaat, het hoofddoekendebat, holebi’s, gendergelijkheid of religie zorgen in de klas wel eens voor uitgesproken meningen en discussies. Met het online DemoKlap-materiaal laat je leerlingen constructief in dialoog gaan. Een project van Atlas, integratie en inburgering vzw Antwerpen. Het lesmateriaal sluit aan bij de (nieuwe) eindtermen burgerschap voor de derde graad.

atlas-antwerpen.be/nl/vormingen/vormingen-voor-hetsecundair-onderwijs

Advertentie

MAG IK ANDERS ZIJN?

tweede en derde graad basisonderwijs

Vertrek met het educatieve en multimediale pakket (inclusief handleiding) rond diversiteit en meervoudige identiteit vanuit de ervaringen van je leerlingen en ga na hoe die thema’s leven in de klas. Je stoot ongetwijfeld op herkenbare én nieuwe vragen. Een initiatief van Onderwijscentrum Gent, Mais Quelle Chanson en Wimper.

stad.gent/magikanderszijn

DE GRONDWET VOOR IEDEREEN

algemeen

Wist je dat veel auteurs van de Belgische Grondwet nog geen 30 jaar waren en de basistekst in amper 5 dagen schreven? En dat volgens de Grondwet onze vlag rood-geel-zwart is en niet zwart-geel-rood? Bezoek met je leerlingen de nieuwe website en maak kennis met onze Grondwet en zijn geschiedenis. Je vindt er ook een grondwettelijke kijk op thema’s als duurzaamheid, federalisme, censuur op sociale media … belgischegrondwet.be

HET VERHAAL VAN VLAANDEREN

basisonderwijs

Wat gebeurde er 100, 200, 1000 … jaar geleden in je achtertuin? Hadden oermensen ook huisdieren? Hoe zag het leven van je overgrootouders eruit tijdens WO II? Duik met je leerlingen in de geschiedenis en ontdek interessante en grappige weetjes, geïllustreerd met tekeningen en cartoons.

standaardboekhandel.be/p/mijn-geschiedenisweetjesboek-9789002274916

BUITENLESDAGCHALLENGE

basis- en secundair onderwijs

MOS daagt je uit om mee te doen aan de ‘Buitenlesdagchallenge’ van 24 april tot 5 mei. Zoek zo veel mogelijk wilde plant- en diersoorten op en rond je school. Met de app Obsidentify breng je ze vlot in kaart. Registreer je school en maak kans op een improvisatieles door acteur Veerle Malschaert. Nog geen buitenles gegeven? Je vindt online inspiratie.

buitenlesdag.be

OK GROOMER

tweede graad basis- tot en met eerste graad secundair onderwijs

Kinderen vinden elkaar steeds meer via sociale media en videogames zoals Roblox. Maar ook volwassenen met minder goede intenties vinden hen daar. Omdat minderjarigen de manipulatietechnieken vaak niet herkennen, kunnen ze slachtoffer worden van grooming. Met het preventiespel ‘OK Groomer’ leer je hen de juiste reflexen om zich hiertegen te wapenen.

childfocus.be/nl-be/Seksuele-Uitbuiting/OKGroomer

WAT IS KUNST?

tweede en derde graad basisonderwijs

Hoe word je een beroemd kunstenaar? Wat is het verschil tussen een galerij, expo en museum? Op het kunstplatform WIK (Wat is Kunst?) nemen Leonard en Jos je leerlingen mee op avontuur in verschillende vlogs. Bekijk ook de interactieve kunstgalerij, creatieve games en DIY-video’s. Met de downloadbare lessuggesties laat je leerlingen speels en interactief kunst in al haar facetten ontdekken.

watiskunst.be

WIN! 5 x ‘Mijn geschiedenisweetjesboek’. Waag je kans via klasse.be/win.

Advertentie

Levenslang leren

OPLEIDINGSPLATFORM THOMAS MORE ONDERWIJS

Wil jij je verder professionaliseren in de nieuwste onderwijskundige, pedagogische en didactische ontwikkelingen? Bekijk dan de nascholingen van het vormingscentrum van de lerarenopleidingen van Thomas More in de Kempense regio.

PUBLICATIE

DE SCHOOL ALS OEFENPLAATS

Hoe kan onderwijs kinderen en jongeren ondersteunen om bewust en weerbaar in onze complexe samenleving te staan?

Djapo presenteert in de gratis downloadbare publicatie ‘De school als oefenplaats’ een praktische visie op hoe Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (EDO) daaraan kan bijdragen. Niet als iets wat erbovenop komt, maar als een kans om wat je al doet, te verrijken.

djapo.be/de-school-als-oefenplaats

WETENSCHAPSSPODCAST ONBEHAARDE APEN

Waarom plegen mensen oorlogsmisdaden? Waarom kunnen we niet zonder stikstof? Wat verbindt mieren en mensen? De antwoorden op deze en andere wetenschappelijke vragen vind je in de wetenschapspodcast van NRC.

nrc.nl/podcast/onbehaarde-apen

Jongeren staan in deze snel veranderende wereld voor steeds groter wordende sociaal-emotionele uitdagingen. Kies uit een waaier van thema’s en ontdek op 11 mei in Antwerpen hoe je hen op school kan helpen daarmee om te gaan.

uacno.be/22SEB999

NAVORMING SOK-CONGRES OVER VERANTWOORDING

“Doe ik het niet goed misschien?” of “Ik heb geen tijd voor cijfers”. Onderwijsprofessionals voelen zich nog vaak ongemakkelijk als ze zich moeten ‘verantwoorden’. Op welke manier kan verantwoording waarderend zijn? En hoe gaat ze hand in hand met kwaliteitsontwikkeling? Ontdek de antwoorden op 2 juni in Affligem.

onderwijskwaliteit.be

BOEK

LAAD JE MENTALE BATTERIJ OP

Hoe herken je signalen van mentale overbelasting en wat kan je dan doen? Psychiater/coach Willem van der Bend combineert in zijn boek ‘Voel je beter’ inzichten uit zijn praktijk en eigen ervaringen. Je ontdekt hoe je werkelijk in elkaar zit en krijgt praktische tips om daar mee om te gaan.

kosmosuitgevers.nl/boek/voel-je-beter-2/

WIN! 5 x ‘Voel je beter’. Waag je kans via klasse.be/win.

thomasmore.be/donche-professionalisering-onderwijs

Advertentie

Tips voor je leerlingen

PASSIE & TALENT OP KAMP

secundair onderwijs

Tijdens de kampen van Junior Argonauts vzw ontdekken en ontwikkelen jongeren hun talenten en vaardigheden en bouwen aan hun zelfvertrouwen. Komen aan bod tijdens de paas- en zomerkampen: gamen, YouTubekanaal opstarten, 3D modellen maken, duurzame mode … Vanaf nu gratis voor kwetsbare jongeren.

juniorargonauts.be/events

YOUCA ACTION DAY

secundair onderwijs

Op 19 oktober 2023 engageren 15.000 scholieren zich om een dagje te werken. Hun loon, 55 euro, gaat naar projecten wereldwijd. Zo proeven leerlingen van de arbeidsmarkt én dragen ze bij aan een duurzame en rechtvaardige wereld. Daag je leerlingen uit en schrijf je school in.

youca.be/action-day-leerkrachten

EUROPASS

derde graad secundair onderwijs

Zoeken je leerlingen een buitenlandse leer- of werkervaring of hebben ze die al? Met de tools van Europass maken ze hun vaardigheden, kwalificaties en ervaring zichtbaar en verstaanbaar in Europa en daarbuiten. Het Europass-platform geeft ook landspecifieke contactgegevens en info over leren en werken in het buitenland.

europass-vlaanderen.be/over-europass

OMGAAN MET ANGST

derde graad secundair onderwijs

Jongeren voelen zich wel eens angstig en durven er niet altijd over te praten. Sofie kreeg op haar zestiende symptomen van wat later een angst- en depressieve stoornis bleek te zijn. Ze maakte een podcastreeks ‘Club Angst’ rond angststoornissen waarin ze op basis van haar eigen ervaringen praat met clubleden en experts.

vrt.be/vrtnu/podcasts/canvas/c/club-angst

MAART ‘JEUGDBOEKENMAAND’

algemeen

Jeugdboekenmaand 2023 heeft aandacht voor geluk. Bekijk met je leerlingen de boekentips bij het thema. Ze vinden zeker een boek dat hen gelukkig maakt. Stuur een foto of filmpje in met jullie geluksboek en win. En vergeet niet: voorlezen maakt ook gelukkig.

jeugdboekenmaand.be

VERANTWOORD ONLINE MET ASS

vanaf derde graad lager onderwijs

Met STAR+, een gratis online pedagogische tool, leer je jongeren (vanaf 10 jaar) met een autismespectrumstoornis (ASS) en/of leerachterstand veilig en verantwoord internet gebruiken. Ook thema’s als online veiligheid, betrouwbare info, het verschil tussen online en offline vrienden en online relaties komen zo aan bod.

childfocus-star.be/nl

Advertentie

Doorloper

Ons kruiswoordraadsel is een wit blad, wachtend op oplossingen.

Een tip: de cijfers tussen de haakjes verklappen de lengte van de woorden.

Het woord in de gele vakjes is je eerste stap richting een boekenpakket.

Surf vóór 2 mei 2023 naar klasse.be/win en waag je kans

HORIZONTAAL

01. De eerste warmte van het jaar? (13)

02. Jongensnaam (4) / Montenegrijnse stad (5) / vloek (4)

03. Marterachtige (5) / rage (5) / tweetal (3)

04. Oom (Spaans, 3) / luiaard (2) / bestudeert cultuurverschijnselen (8)

05. Woont en werkt in het buitenland (5) / deel van een honingkast (4) / kunststroming (4)

06. Fenicische stad (6) / jongensnaam (3) / goud (Frans, 2) / bevestiging (2)

07. Laatstleden (afk., 2) / kloosterbaas (3) / naar een hoogtepunt (6) / of (Engels, 2)

08. Uitroep (3) / vroeger (3) / betaalmiddel (4) / bejaard (3)

09. Riviertje (2) / voorzetsel (2) / leesvoer (4) / moltrein (5)

10. Eng (4) / distributie (9)

11. Getal (3) / soort winkel (10)

12. Kletsen (9) / slee (2) / argon (afk., 2)

13. Doen slangen (6) / levendig (4) / vogel (3)

VERTICAAL

01. De eerste bloemetjes van het jaar? (13)

02. Lengtemaat (2) / oeuf (Nederlands, 2) / boomweefsel (6) / vadsig (3)

03. Voorloper van BRT (3) / voorzetsel (2) / filmprijzen (5) / muzieknoot (3)

04. Overzicht (11) / lagere school (afk., 2)

05. Succes (Papiaments, 6) / voorzetsel (2) / bekende Vlaming (afk., 2) / Nederlandse gemeente (3)

06. Het woord dat je zoekt (13)

07. Buurjongen van Sien (2) / astatium (afk., 2) / Agenzia Spaziale Italiana (afk., 3) / jongensnaam (6)

08. Oma (Italiaans, 5) / dier zonder skelet (8)

09. Nummer (afk., 2) / Griekse letter (4) / Nederlandse luchtvaartmaatschappij (3) / hij (Spaans, 2) / direct (2)

10. Nobel (4) / muziekinstrument (9)

11. Te doen (Engels, 2 woorden) / Vlaamse zanger (4) / kroon (5)

12. Karrewiet (13)

13. Loopvogel (4) / korenhalm (3) / hond (Engels, 3) / Kroatisch eiland (3)

COLOFON

Klasse Magazine 031 – maart 2023

Magazine voor onderwijs in Vlaanderen, uitgegeven door het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming

Koning Albert II-laan 15, 1210 Brussel

Hoofdredacteur: Hans Vanderspikken

Eindredactie Klasse Magazine: Bart De Wilde

Vormgeving: Tim Sels

Cover: Alice Hoffmann

Klasse is een team. Werken samen aan dit project: Michel Aerts, Nele Beerens, Alexander Callewaert, Sabrina Claus, Tinne Deboes, Patrick De Busscher, Rebecca De Clerc, Cherline De Maeght, Robin De Vries, Hannah El Idrissi, Sara Frederix, Seppe Goossens, Tine Jellasics, Lotte Kerremans, Mieke Keymis, Peter Mulders, Laura Maes, Ann Nevens, Julie Poignie, Mieke Santermans, Anne Siccard, Klara Tesseur, Bram Truyens, Toon Van de Putte, Sigrid Vandemaele, Femke Van De Pontseele, Michel Van Laere, Linde Van Wonterghem, Simon Verbist en Berber Verpoest.

Klasse is een multimediaal communicatieproject dat onderwijsprofessionals, ouders en leerlingen versterkt en verbindt. Daarvoor gebruikt Klasse online kanalen, een magazine, acties en campagnes.

MELOEN

Klasse.be

facebook.com/klasse

twitter.com/klasse_be

instagram.com/klasse_be

Reageren op een artikel of heb je nieuws voor de redactie?

02 553 96 86 of redactie@klasse.be.

Een adreswijziging doorgeven? Of een vraag over je abonnement of Lerarenkaart? Mail secretariaat@klasse.be of bel 02 553 67 82.

Wil je adverteren in Klasse Magazine, op onze website of nieuwsbrieven? 02 553 96 94 of publiciteit@klasse.be.

Overname van artikels uit de publicaties van Klasse is geen probleem, als je de bron expliciet vermeldt. Foto’s en illustraties worden door het auteursrecht beschermd.

Verantwoordelijke uitgever: Ann Verhaegen, Departement Onderwijs en Vorming.

OVER JE ABONNEMENT

Met Klasse Magazine willen we jou als leraar of onderwijsprofessional informeren, inspireren en versterken. Bedankt dat jij een abonnement nam! Daar horen enkele voorwaarden bij.

Een individueel abonnement nemen op Klasse Magazine - Je kan je abonneren via klasse.be/abonnementen. Een abonnement kost 10 euro (vrij van btw) en loopt gedurende 4 opeenvolgende nummers, ongeacht op welk moment in het jaar het abonnement is ingegaan. Bpost bezorgt elk nummer bij je thuis. Een abonnement is niet opzegbaar gedurende deze termijn en je kan ook geen gedeeltelijk abonnement nemen. Woon je in het buitenland? Dan kost een abonnement 20 euro.

Een abonnement nemen als school of organisatie - Als school of organisatie kan je voor meer abonnees gelijktijdig een bestelling plaatsen en betalen. Dat kan via secretariaat@klasse.be. De verantwoordelijke van de school geeft daarbij alle nodige gegevens door in het sjabloon dat Klasse ter beschikking stelt. Je kan ervoor kiezen om de nummers te laten leveren op de respectieve thuisadressen van de abonnees óf op het adres van de school. Bij levering op school worden alle nummers afzonderlijk naar de school verzonden, dus niet in één pakket. De school is verantwoordelijk voor de persoonlijke bezorging bij de abonnee.

Je abonnement verlengen - Je abonnement verlengen doe je telkens voor 4 opeenvolgende nummers. Als je niet kiest voor een abonnement dat automatisch hernieuwt, vind je bij het laatste nummer waar je recht op hebt een brief met alle nodige informatie om je abonnement te verlengen. Bij de overgang van een persoonlijk abonnement naar een abonnement dat wordt betaald door je school, neem je het best even contact op met secretariaat@klasse.be.

Wanneer start je abonnement? - Een abonnement start pas zodra Klasse de betaling ontvangen heeft en geldt vanaf de verschijning van het eerstvolgende nummer. Abonnementen die betaald zijn nadat een nummer verschenen is, starten bij het daaropvolgende nummer en gelden voor 4 opeenvolgende nummers.

Wat als een nummer verloren gaat? - Als abonnee ben je verantwoordelijk voor het bezorgen van je correcte adres wanneer je inschrijft op een abonnement. Bij een groepsabonnement met meerdere adressen is de organisatie die de bestelling plaatst verantwoordelijk. Wanneer er ondanks een correcte adressering toch een nummer verloren gaat tijdens de verzending, zal de redactie in de mate van het mogelijke dat nummer nazenden. Zijn er geen exemplaren van het betreffende nummer meer voorradig, dan verlengt Klasse je abonnement met 1 nummer. Adreswijzigingen zijn op verantwoordelijkheid van de abonnee. Je kan ze bezorgen aan secretariaat@klasse.be of via je profiel op Klasse.be. Acties en wedstrijden - Wanneer Klasse een speciale actie of een exclusief aanbod voor abonnees doet, geldt dit per abonneenummer. Wanneer 1 abonnee verschillende exemplaren van Klasse ontvangt, geldt het aanbod slechts voor 1 abonnement.

Je Lerarenkaart - Abonnees die recht hebben op een Lerarenkaart én hun abonnement betaalden voor 7 november krijgen samen met het decembernummer van Klasse Magazine de Lerarenkaart voor het volgende kalenderjaar thuisbezorgd. Wanneer meerdere Lerarenkaarthouders op 1 adres wonen en slechts 1 van hen is abonnee, kan de abonnee bij het bestellen 1 extra Lerarenkaart koppelen aan het abonnement, voor andere inwonenden op hetzelfde adres. Zij krijgen dan ook de Lerarenkaart thuis bij het decembernummer. Het laten toesturen van meerdere Lerarenkaarten naar 1 abonneeadres is een gunst voor abonnees en geldt niet voor groepsabonnementen. Misbruik hiervan, vastgesteld op basis van onderzoek van de redactie of van klachten van benadeelde Lerarenkaart-houders, zorgt ervoor dat de abonnee geen Lerarenkaart meer krijgt toegestuurd.

Lerarenkaart-houders die geen abonnee zijn, kunnen hun Lerarenkaart ophalen in hun lokale bibliotheek tot en met 10 juli. Welke dat is, kunnen ze nagaan op klasse.be/waarismijnlerarenkaart.

Je Lerarenkaart blijft geldig tot 31 december van het kalenderjaar dat op de kaart vermeld staat. Startende leraren die nieuw in dienst treden in het onderwijs, krijgen een proefnummer van Klasse Magazine én hun Lerarenkaart in de brievenbus. Afhankelijk van wanneer je in dienst treedt, krijg je dit proefnummer 2 à 4 maanden na je start.

Contactgegevens - Klasse beheert de gegevens van abonnees met de grootste zorg en houdt deze enkel bij voor eigen gebruik. Klasse kan de contactgegevens van abonnees gebruiken om hen te contacteren met informatie over hun abonnement of andere diensten van Klasse.

Privacy - Klasse hecht veel waarde aan de bescherming van persoonsgegevens en respecteert de privacy van abonnees. We gebruiken je gegevens voor beheer en betaling van je abonnement, communicatie over magazines en andere diensten van Klasse. Wanneer je een abonnement neemt, maken we ook een profiel voor je aan op Klasse.be, zodat je je abonnement ook zelf kan beheren. Dit betekent dat je als abonnee ook akkoord gaat met de gebruiksvoorwaarden van Klasse.be. Meer info kan je vinden in onze privacyverklaring.

is onderwijs en vorming

Abonnementsvoorwaarden - Het intekenen op een abonnement houdt in dat je deze abonnementsvoorwaarden aanvaardt. Klasse kan indien nodig de abonnementsvoorwaarden wijzigen. Deze abonnementsvoorwaarden vernietigen en vervangen dan alle voorgaande abonnementsvoorwaarden.

Advertentie

Buitenblad

Niet alles haalt het magazine. Zoals deze inzichten tijdens een nagesprek of uitspraken die een beetje off topic zijn. Te mooi om te laten liggen, want ze tonen hoeveel wattages onderwijsmensen dagelijks trappen.

Leraar Marijke (p. 8): “Lesgeven: als tiener was het mijn plan B maar vandaag is het met volle overtuiging plan A. En al vraagt de job een hoop energie, je krijgt er veel voor terug. Je kan echt een verschil maken voor leerlingen.”

Leraar Tim (p. 16): “‘Wie blijft vrijdag eens een uurtje plakken op school? Ik breng alcoholvrije drankjes mee’, mailde onze collega metaal. Een spontaan en verrassend team-initiatief werkt: wie kan, schuift graag een stoel bij.”

Directeur Sofie (p. 20): “Vlak voor de kerstvakantie nam de druk op mijn team sterk toe door de vele zieken. Hoe zorg je ervoor dat je leraren er niet onderdoor gaan? De podcast ‘Buiten de krijtlijnen’ (Teamzorg, #veerkracht) inspireerde mij om dit jaar een veerkrachtbeleid uit te werken.”

Leraar Jan (p. 36): “Bizar hoe hardnekkig de blokfluit het beeld van muziekonderwijs blijft bepalen. Terwijl het instrument al twee leerplannen geleden geschrapt werd en er zoveel meer kansen liggen om samen te musiceren.”

Leraar Machteld (p. 42): “In mijn klas zitten negentien kleuters. Achttien daarvan hebben extra zorgondersteuning nodig. Het vraagt bakken energie en ervaring. Al vijftien jaar doe ik mijn job ongelofelijk graag, maar red ik het nog eens zo lang?”

Directeur Luc (p. 52): “De verplichte stageperiode in de derde graad is voor onze leerlingen een uitgelezen kans om kennis, vaardigheden en talenten aan te sterken. Soms trekken we naar het buitenland, soms naar de chocolaterie van een exleerling: grenzen verleggen lukt ook om de hoek.”

Klasse Magazine – driemaandelijks tijdschrift maart/april/mei 2023

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming Redactie Klasse – Koning Albert II-laan 15 – 1210 Brussel Afgiftekantoor Brussel X – P-004699