*Tijdschrift_MSMD_2_2012 (origineel)
17-04-2012
32
15:36
Pagina 32
Dit artikel vormt de weerslag van een lezing die Ad van Liempt op 26 april 2012 in het Huis voor Cultuur en Bestuur te Nijverdal gaf bij de presentatie van de uitgebreide website wieiswieinoverijssel.nl.
door Ad van Liempt
Waarom WIEISWIE in Overijssel? Het anti-orangistische pamflet Aan het volk van Nederland, geschreven door Joan Derk van der Capellen tot den Pol, was volgens een biograaf van deze beroemde Overijsselse politicus ‘het beste stuk proza uit het einde der achttiende eeuw: eenvoudig van voorstelling, streng en logisch van bouw, klaar en doorzichtig als glas, zuiver van taal, een voortbrengsel van waarlijk democratisch idealisme.’ Maar er waren er ook die er anders over dachten voorstanders van de Oranjes spraken van een ‘vuilaartig, infameus, calumnieus of lasterlijk libel.’ e latere historici Jan en Annie Romein noemen het ‘één der merkwaardigste politieke geschriften ooit in Nederland verschenen.’ Dat laatste sloeg ook op de wijze van verspreiding: het geruchtmakende pamflet schijnt in de nacht van 25 op 26 september 1781, vanuit geblindeerde, rijdende koetsen in grote delen van ons land te zijn uitgeleverd. Kijk, over dat soort mensen mag ik graag een biografie, een beschouwing of desnoods een lemma op een website lezen. En ik ben niet de enige, die door dat soort mensen wordt geïntrigeerd. Nadat zij het verzoek had gekregen iets over Joan Derk van der Capellen tot den Pol te schrijven, aan
D
Omtrent de regionale biografie wie in 1984 in Zwolle een tentoonstelling zou worden gewijd, ging onze grote schrijfster Hella Haasse zich op hem oriënteren. Ze las een 750 bladzijden tellende biografie, die haar belangstelling eerder dempte dan aanwakkerde. Maar uiteindelijk vond ze een paar bronnen die haar informatie bezorgden over Joan Derks jeugd. En omdat Hella Haasse van Marcel Proust had geleerd dat de diepverborgen ervaringen uit de vroege jeugd meer over iemand zeggen dan de activiteiten als volwassene, raakte ze enthousiast. Hellas Haasse drong diep door tot het verleden van Van der Capellen.
Drijfveren voor latere ambities
Het mooie van surfen
Ze ontdekte dat hij een zwakke gezondheid had gehad, als kind al, vooral tengevolge van darmproblemen, en ze ontdekte ook hoe dat kwam, hij had er zelf ooit een uitvoerige brief over geschreven. Een citaat:
Ik ben na mijn eerste kennismaking maar eens ongedwongen gaan rondsurfen op deze prachtige site met honderden lemma’s over mensen die uit Overijssel komen of er enige tijd hebben rondgelopen. Zo kwam ik tot mijn verrassing prinses Armgard zur LippeBiesterfeld von Cramm tegen, de moeder van Prins Bernhard. Ik heb nooit geweten dat ze zeven jaar lang, sinds 1945, heeft geprobeerd in Nederland te komen wonen, bij haar zoon in de buurt. Vergeefse moeite, want dat wilden onze autoriteiten niet. Zij hadden na de oorlog zelfs geprobeerd van de hier wonende Duitsers af te komen; onder andere via de geheime operatie Black Tulip, waarin duizenden Duitsers over de grens zouden moeten worden gezet. Uiteindelijk kreeg Armgard toestemming. Ze kwam terecht in Overijssel, op kasteel Warmelo in Diepenheim. Haar koninklijke kleindochters maakten een duidelijk onderscheid tussen ‘het Warme Loo’ van prinses Armgard en ‘het Koude Loo’ van koningin Wilhelmina. Armgard woonde op dat kasteel met huisgenoot Alexis Pantchoulidzew, die op Wikipedia als levensgezel van Armgard wordt omschreven, maar van wie ik op de site wieiswieinoverijssel.nl leer dat hij niet verder is gekomen dan een vriendschappelijke relatie. ‘Zij hebben bijvoorbeeld elkaar nooit getutoyeerd en bleven het Duitse afstandelijke “Sie” gebruiken’ – net als Wim Sonneveld ooit in de Tearoom Tango de onvergetelijke regel zong: ‘Na een jaar geheime liefde zei ik nog steeds eerbiedig U.’ Overigens ben ik die Pantchoulidzew ook wel eens in verhalen over paardensport tegengekomen, hij deed mee aan dressuurwedstrijden. Sterker nog, hij was de enige Nederlander, in 1949 genaturaliseerd, die deelnam aan de Olympische Spelen van 1956. Dat zat zo: Nederland boycotte de Spelen in Melbourne in verband met de inval van de Sovjet-tanks in Hongarije, maar de paardensport was al eerder afgewerkt, in Stockholm, omdat de paarden niet naar Australië vervoerd konden worden. Pantchoulidzew was daar de enige Nederlandse deelnemer. Hij werd 28e van de 36 deelnemers. De vaderlandse paardenwereld was hoogst verbaasd over deze inschrijving, die niet op selectiewedstrijden was gebaseerd, maar op de goede relatie van de betrokken ruiter met Prins Bernhard. Ach, wat zou het? Van Annejet van der Zijl weten we dat Prins Bernhard destijds wel degelijk uit liefde met prinses Juliana is getrouwd. Uit liefde namelijk voor zijn moeder… Deze Olympische ruiter staat overigens niet zelfstandig op wieiswieinoverijssel.nl. Jammer, want het is een intrigerende figuur, een biografie waard. Als ik me goed herinner, speelt hij ook nog een rolletje in de Lockheed-
‘Die verregaande verzwakking der ingewanden, waartoe wijlen mijn goede oude rector onschuldig de grond heeft gelegd door een als der Perzen en Meden onverbrekelijke wet, waarbij het verboden was dat de leerlingen niet op zekere plaats ter verrichting ener grote besogne mochten gaan. Een kleine was geoorloofd. De eens met geweld ingehouden ontlastingen hebben, terugwerkende, de ingewanden geforceerd en mij sindsdien steeds doen laboreren, ja kwijnen, aan gebrek of overmaat aan stoelgang.’ En dat was niet het enige: Van der Capellen had aan zijn jeugd ook een grondige hekel aan zijn vader overgehouden, die hem altijd als minderwaardig had weggezet. En ook dat kan een belangrijke drijfveer zijn voor latere ambities, zo stelt Hella Haase vast in haar in 2007 verschenen essay ‘De scheidslijnen tussen romancier en biograaf’. Ze schrijft in dit stuk, dat in 2007 verscheen in Bespottelijk maar aangenaam, een bundel over de biografie in Nederland: ‘Het verzet tegen de almachtige vader gaat over in verzet tegen het despotisme, verzet tegen als te eenzijdig en beperkend ervaren normen en regels.’ Kortom, Hella Haasse kreeg steeds meer plezier in die opstandige Joan Derk van der Capellen tot den Pol, en schreef over hem het boek Schaduwbeeld of Het geheim van Appeltern. Hoe kom ik aan deze wijsheid? Allemaal van de website wieiswieinoverijssel.nl. Curieus eigenlijk, want Joan Derk van der Capellen was helemaal geen zoon van Overijssel, hij kwam van Gelderland, werd geboren in Tiel. Maar hij verdient zijn plek op deze website, omdat hij zijn machtsbasis uiteindelijk vestigde in de Staten van Overijssel. Mijn ervaring met deze website: als je eenmaal begint te lezen en als je eenmaal begint door te klikken naar andere bronnen, dan is er geen houden meer aan. Voor je het weet ben je in de ban van deze merkwaardige man met zijn zwakke gestel, en zijn sterke wil om ongelegitimeerde macht te breken ten gunste van het gewone volk. Het schijnt dat hij ook Pim Fortuyn heeft geïnspireerd, die liet ons althans een boek na met de van Joan Derk geleende titel Aan het volk van Nederland. Over Pims darmen is weinig bekend, maar we weten wel dat ook hij veel energie en ambitie putte uit miskenning. Er komt een tweedelige biografie aan over Fortuyn, trouwens.
