Puur Natuur Zomer 2023

Klimaatwinnaar

“De gestreepte distelboktor is een kevertje dat in Centraal en Zuidoost-Europa leefde. Door klimaatverandering trekt hij in noordelijke richting en in 2006 is deze boktor voor het eerst gevonden in Nederland. Inmiddels zien we ze elk jaar, vooral in het heuvelland en langs de Grensmaas. En hij is ook in Zeeland gezien. Waarschijnlijk wint de soort steeds meer terrein, net als de boerenwormkruidboktor en zuidelijke halmboktor. Ook deze boktorren kwamen voor de eeuwwisseling niet in Nederland voor.

De gestreepte distelboktor is een kleine, zwarte boktor met een opvallende, lichte lengtestreep over de dekschilden en het borststuk. De sprieten zijn lang en zwartgrijs geblokt. In tegenstelling tot de meeste soorten boktorren zitten de larven niet in hout, maar in de stengels van verschillende soorten kruiden. De voorkeur gaat uit naar distels. De kevers zelf zijn vaak op margrieten te vinden, waar ze nectar en stuifmeel eten.”

Rob Geraeds Boswachter Kempen en Midden-Limburg facebook.com/ BeleefKempenBroek

Waterruimte

‘In een dichtbevolkt land met veel bedrijvigheid zoals Nederland moet je water en bodem wat meer z’n gang laten gaan, omdat water nu eenmaal ruimte nodig heeft.’ (minister Mark Harbers, Trouw, 2023) / ‘Denkend aan Holland/ zie ik breede rivieren/traag door oneindig/laagland gaan,/rijen ondenkbaar/ ijle populieren/als hooge pluimen/aan den einder staan’ (Hendrik Marsman, uit: Herinnering aan Holland, 1936; Gedicht van de Eeuw) / ‘In dezelfde rivieren stappen wij en stappen wij niet, wij zijn het en wij zijn het niet.’ (Heraclitus, Griekse filosoof, circa 500 v.Chr ) / ‘Zoals W.H. Auden zei: een cultuur is niet beter dan z’n bossen. Op dit moment voelt het alsof een cultuur niet beter is dan z’n rivieren.’ (Robert Macfarlane, schrijver, The Guardian, 2022) / ‘Geef de rivieren de vrijheid en wij moeten op onze handen gaan zitten.’ (Boswachter Gaby Bollen, pagina 6) / We’d drive out of this valley/Down to where the fields were green/We’d go down to the river/ And into the river we’d dive/Oh, down to the river we’d ride’ (uit: The River, Bruce Springsteen, 1980) / ‘Vooral in Limburg kunnen wij op allerlei plaatsen min of meer duidelijke oude Maasarmen opsporen, sommige nog mooi met water, andere nu met nietige slootjes of beekjes, waar vroeger de rivier golfde.’ (Jac. P. Thijsse, uit: Onze groote rivieren, 1938) / ‘Eigenlijk uit woede heb ik toen een artikel over vijftig jaar falend waterbeleid geschreven. Met maar één boodschap: ga eindelijk eens wat doen!’ (Flip Witte, pagina 32) / ‘Ik, ik ben een rivier/Ik draag het wrakhout op mijn rug/Ik, ik ben een rivier/En ik neem altijd afscheid/Want ik kom nooit meer/Ik kom nooit meer terug’ (uit: De Rivier, Stef Bos, 2001) / ‘Wij komen zeven keer per dag bij elkaar om God te prijzen om zijn schepping, dan kun je niet naar buiten lopen om de boel te gaan verstieren.’ (Broeder Isaac, abt Abdij Koningshoeven in Trouw, 2023)

doeners

In alle delen van het land zetten vrijwilligers zich in om natuur en erfgoed te beschermen. Voor en achter de schermen, zoals deze doeners op de Sint-Pietersberg bij Maastricht.

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van de leden van Natuurmonumenten.

Vragen over je lidmaatschap?

Vind het antwoord op nm.nl/contact of bel met (033) 47 97 111.

Opzeggen van je lidmaatschap

Telefonisch via onze Ledenservice: (033) 47 97 111 of online: nm.nl/opzeggen

Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X

Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, Kirsten Dorrestijn, Robert Ketelaar, Wilco Meijers, Joke van Rooyen (Maters en Hermsen), Astrid Schoenmaker, Petra Strijdhorst, Caroline Togni (Maters en Hermsen) en de boswachters Gaby Bollen, Camée Bosma, Simone Damhof, Nienke Dekker, Rob Geraeds Art direction & vormgeving

Anke Revenberg, Marjolijn Schoonderbeek (Maters en Hermsen).

Foto op cover Getty Images

Prepress Studio Boon

Productiebegeleiding EMP grafimedia

Druk, papier, biofolie Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh drukt

Puur Natuur op FSC Mix Credit papier. Indien nodig (met een folder erbij) verpakken we Puur Natuur in biofolie. Werp deze wikkel bij het restafval.

Verzending PostNL vervoert Puur Natuur en compenseert de volledige CO 2 -uitstoot hiervan.

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid

WORD VRIJWILLIGER

“Sinds twee jaar ben ik gids in de groeve. We lopen over wat 70 miljoen jaar geleden de zeebodem was, waarin mosasaurussen zwommen. De positieve reacties van de deelnemers als ik vertel over krijt, vuursteen en fossielen geven mij veel energie.”

“Bij Bezoekerscentrum Op Wielen heet ik bezoekers welkom en vertel ik over het heuvelachtige landschap tussen Maas en Jeker met z’n prachtige natuur en cultuurhistorie. Ze kunnen genieten van verrassende uitzichten en een blik werpen op het verleden.”

“Samen met mijn collega’s houd ik de berg veilig en toegankelijk. Ik ben ook aanspreekpunt en voorzie onze gasten van informatie, ook over het onderhoud dat we uitvoeren. Het leuke aan dit werk is dat je buiten bent en contact met mensen hebt.”

Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekerscentra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers

CONTRIBUTIES EN GIFTEN

Jouw contributie en/of gift kun je overmaken op rekeningnummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

“Als kind ging ik al de vele gangenstelsels van ZuidLimburg in. Nu help ik mee met de jaarlijkse tellingen van de overwinterende vleermuizen in de groeven. Nuttig werk en ondertussen geniet ik van de geschiedenis en natuur van het ondergrondse landschap.”

“We maaien, zagen en jagen palen de grond in. Met veel plezier ben ik al jaren vrijwilliger in het beheer. Ik ontdekte al heel wat mooie plekken tussen Brunssummerheide en Sint-Pietersberg. Nee, achter de geraniums is voor mij niet the place to be.”

“Al zeven jaar breng ik het nachtleven van de oehoes op de berg in kaart aan de hand van geluidsopnames. Monitoring in het donker voelt alsof je langzaam opgaat in de duisternis. Dassen komen tot vlakbij mijn voeten, woelmuisjes rennen langs… Het verveelt nooit.”

LUISTEREN NAAR PUUR NATUUR

Door deze qr-code te scannen kun je de ingesproken versie van Puur Natuur beluisteren.

facebook.com/

natuurmonumenten

381.000 fans

twitter.com/

natuurmonument

57.200 volgers

instagram.com/ natuurmonumenten

197.000 volgers

Puur natuur kun je ook online lezen via nm.nl/puurnatuur

Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

nummer zomer 2023

Geef de rivier de vrijheid 6

20

‘Watersysteem op de schop’

Ecohydroloog Flip Witte

25 DOSSIER Boeren van de toekomst

12 PRONKSTUKKEN VAN DE RIVIER

47

16 Vraag het aan Frans

19 Pim, hoe zit dat?

23 Joke Baars: opkomen voor leden

24 Ommenaren maken riviernatuurgebied

31 Ruiter en paard ontspannen in de natuur

32 Het sneeuwt!

39 Puur Graafland

40 Nicky Castricum: vlindertuin in plaats van commercie

42 Baumeister Fonds voor Zwanenwater

43 Canon: eerste eendenkooi

44 Puzzelen in het Dwingelderveld

53 Fotograferen met zomers licht

54 Webwinkel

55 Speerwaterjuffer houdt niet van warmte

34

Twente op z’n mooist

Natuurlijk stromende

zorgen

rivieren

voor veiligheid, mooie landschappen en rijke natuur. Dat laat de Grensmaas in Limburg zien. Met Ruimte voor de Rivier is een eerste stap gezet. Het is nu tijd voor de volgende: geef onze rivieren de vrijheid. Zodat verdwenen planten en dieren terugkeren.

Net boven Maastricht, bij Elsloo, maakt de Maas eerst een flinke bocht naar het westen en buigt even later weer scherp naar het noorden. Het is of je hier in een andere rivier terechtkomt. Hij waaiert uit, er liggen grindbanken, het water stroomt door meerdere nevengeulen, op de oevers groeien bossen met grillige bomen, iets hogerop grazen konikpaarden en gallowayrunderen in uitgestrekte, ruige graslanden met struwelen.

Welkom in de Grensmaas. Het is dezelfde rivier, maar vanaf hier krijgt de Maas zijn oorspronkelijke karakter terug. De ingesnoerde rivier met aan weerszijden graslanden en maisakkers achter gemetselde muren en stortstenen die vanuit België ons land binnenkomt, verandert in een stroom die in alle vrijheid zijn eigen weg zoekt op z’n tocht naar de Noordzee.

Vijftien jaar geleden begon de metamorfose van de Maas. De eerste 48 kilometer tot Maasbracht (ten zuiden van Roermond) ligt op de grens met België en wordt dan ook

TEKST: Frans Bosscher BEELD: Bob Luijks

de Grensmaas genoemd. Het volgende stuk tot Den Bosch heet de Zandmaas en vanaf daar tot Raamsdonkveer bij de Biesbosch werkt Natuurmonumenten aan de MeerMaas.

Rivierpark

Het verkleinen van overstromingsrisico’s staat voorop bij de ingrepen. Tegelijkertijd krijgt de natuur er ruimte bij. Motor van de gedaanteverwisseling in de Grensmaas is de grindwinning. De aannemers pakken het uiterwaard voor uiterwaard aan. Als ze klaar zijn, laten ze weer een deel van de Maas achter met een bredere stroomgeul en verlaagde uiterwaarden. De natuur krijgt het daarna voor het zeggen.

Aan de Nederlandse kant van de Maas komt er zo 1.000 hectare natuur bij, waarvan er tot nu toe 600 hectare is gerealiseerd. Maar ook aan de Vlaamse kant krijgt de Maas de ruimte door oevers te verlagen en grindplassen te verbinden met de rivier. Zo moet een grensoverschrijdend natuurgebied ontstaan van 3.500 hectare: RivierPark Maasvallei. Dat gaat vervolgens deel uitmaken van een Vlaams-Nederlands landschapspark van 15.000 hectare. Maar het begon bij Meers. Hier is proefgedraaid met de vernieuwde Maas. Een groep van vijftien recht opgezette boomfossielen markeert de slinger die de rivier hier maakt. De stammen zijn opgegraven bij de grindwinning, de oudste is 4.500 jaar oud. De bomen zijn bovendien zo geplaatst dat je de zonnewendes eraan kunt aflezen. Het kunstwerk dankt er zijn naam aan: Woodhenge. Ecoloog Gaby Bollen bracht me hiernaartoe om te laten zien hoe de nieuwe, natuurlijkere

Maas eruitziet. Onder en boven water is de biodiversiteit aanzienlijk verbeterd, vertelt ze. Er zijn meer planten en dieren, in soorten en aantallen. “De eerste vijf jaar zagen we een verdubbeling van de soorten die bij een riviersysteem horen, nu na bijna twintig jaar is er een verdriedubbeling. Er is een enorme uitbreiding van zeldzame planten, vogels, graafwespen, vlinders, wilde bijen, kruipend zenegroen, oeverzwaluw, veldleeuwerik, koninginnepage, blauwvleugelsprinkhaan, om er maar een paar te noemen. Ook de grote dieren weten de rivier te vinden. Er zijn nu zo’n honderd bevers, wilde zwijnen duiken regelmatig op, dassen bouwen er hun burchten en af en toe komt er een wolf langs. Alleen de otter, hé… Die wil ik hier nu toch wel graag zien. Wat er onder water gebeurt, is ongelofelijk. Het is prachtig om te zien hoeveel jonge vissen tussen de waterplanten in takkenbossen schuilen voor kokmeeuwen en visdieven.”

Bij de uitbreiding van biodiversiteit zijn ook veel soorten die vanuit het zuiden op zoek gaan naar een nieuw leefgebied. De Grensmaas toont daarmee het belang aan van goede verbindingen tussen natuurgebieden voor klimaatvluchtelingen.

Verbetering

Zo kwam er in 15 jaar tijd veel meer leven in de Grensmaas. “Maar we zijn er nog niet”, benadrukt Gaby. Ze somt op. Er komt veel afval en verontreinigd water vanuit België, en ook in het Nederlandse deel vinden nog lozingen plaats. Stuwen bij Luik en Borgharen zorgen voor grote, onnatuurlijke schommelingen in het waterpeil; poelen kunnen daardoor zomaar droogvallen met vissterfte als gevolg. Door die stuwen is ook de stroomsnelheid te laag. In de Grensmaas zelf liggen ook drempels, en oeververstevigingen hinderen een natuurlijke stroming. De deelgebieden in het Grensmaas-project zijn niet met elkaar verbonden tot een aaneengesloten natuurgebied, de grazers kunnen niet over het hele traject heen en weer trekken. Ook ontbreken, zowel in Vlaams als Nederlands Limburg, goede verbindingen met hoger gelegen natuurgebieden via beekdalen en moerassen Wat Gaby dwars zit, is dat er weinig hout en bos langs het water is. “Omwille van de veiligheid houdt Rijkswaterstaat vast aan het kappen van bomen en struiken, ook op plekken waar dit niet hoeft. Wij vinden dat niet passen bij wilde riviernatuur. Na het hoogwater twee jaar geleden lieten we onderzoek doen. Daaruit blijkt dat de vegetatie nauwelijks effect had op het waterpeil. Je kunt daar dus losser mee omgaan, wat beter is voor de natuur. De Grensmaas is pas echt een levende rivier als je uitgebreide ooibossen krijgt waarin de zwarte ooievaar, visarend en zeearend kunnen broeden. We hebben kortom nog genoeg te doen de komende jaren.”

‘Onder en boven water is de biodiversiteit aanzienlijk

Brabantse Maas (Hemelrijkse Waard), de Waal (Millingerwaard, Munnikenland en Noordwaard), de Nederrijn (Blauwe Kamer) en de IJssel (Rivierklimaatpark IJsselpoort bij Arnhem, Duursche Waarden en Vreugderijkerwaard). Al met al kwam er zo’n 12.000 hectare natuur bij. Die projecten waren onderdeel van het overheidsprogramma Ruimte voor de Rivier, bedoeld om overstromingsrisico’s aanzienlijk te beperken. Halverwege de jaren negentig dreigden de dijken tot twee keer toe te bezwijken. 250.000 mensen en een miljoen dieren werden geëvacueerd.

Nu de doelen voor hoogwaterveiligheid zijn gerealiseerd, is het tijd voor de volgende verbeterslag. Daarin moet, zo bepleiten natuurorganisaties, herstel van de natuur voorop staan. Ook het veranderende klimaat vraagt volgens hen om een nieuwe aanpak.

Ook sprinkhanen profiteren van de ’

Omdat het kabinet zich later dit jaar buigt over de toekomst van onze rivieren, maakten ze hiervoor een actieplan: Ruimte voor Levende Rivieren. Want ook al gaat het op veel plekken beter, voor planten en dieren is het rivierengebied nog verre van optimaal. Zo is het voor trekvissen (zalm, steur, paling, elft) onmogelijk om vanuit zee de rivieren op te zwemmen naar hun voortplantingsgebieden. De ooibossen zijn te klein en te jong, waardoor de zwarte ooievaar nog altijd niet broedt in ons land. Voor edelherten is het niet mogelijk om op de oevers voedsel te zoeken.

Vrijheid

Het zijn zo maar wat voorbeelden die illustreren dat er nog het nodige te verbeteren valt aan onze riviernatuur. Wat Gaby Bollen betreft kan de Grensmaas daarbij een voorbeeld zijn, met als rode draad: “Geef rivieren

de vrijheid, wij moeten op onze handen gaan zitten. We zien in de Grensmaas welke factoren voor succes zorgen: meer ruimte, betere verbindingen met natuur op land en meer afwisseling in het landschap. Als die basis er is, kun je de natuurlijke processen hun werk laten doen. De planten en dieren komen dan vanzelf.”

Om de natuur ook in de rest van het rivierengebied te versterken, willen de opstellers van Ruimte voor Levende Rivieren verschillende functies combineren (scheepvaart, woningbouw, landbouw, delfstofwinning, recreatiesector). Met hun graafwerk kunnen grind-, zand- en kleiwinning voor de benodigde ruimte zorgen, ruimte voor 33.500 hectare riviernatuur, die tegelijkertijd hoogwaterveiligheid verbetert en de rivieren bevaarbaar houdt bij lage waterstanden. Dat dergelijke ingrepen een enorme impuls voor de natuur zijn, zien we bij de Levende Grensmaas. Wandelaars, fietsers en kanoërs genieten bovendien volop van de vrije rivier.

Riviernatuur wereldwijd onder druk

Overal in de wereld kampen riviersystemen met verlies aan biodiversiteit. Vervuiling, stuwdammen, stuwen, sluizen, dijken, irrigatie, kanalisering en invasieve soorten eisen hun tol. Ook klimaatverandering heeft effect op rivieren. De afgelopen zes jaar waren in Europa bijvoorbeeld de waterstanden in de rivieren lager dan gemiddeld.

Rivieren en meren zijn de grootste zoetwaterreservoirs op aarde, die bovendien rijk zijn aan planten en dieren. Die rijkdom neemt in rap tempo af. In de afgelopen vijftig jaar is het aantal soorten met ruim twee derde afgenomen. Vooral met de vissen gaat het slecht: een achteruitgang van bijna 90 procent. Van de zogenoemde megavissen, zoals de steuren, een familie van meer dan twintig vissoorten die tot 3,5 meter lang kunnen worden, zijn de aantallen sinds 1970 met 94 procent afgenomen.

Biodiversiteit neemt spectaculair toe

De Maas krijgt steeds meer een natuurlijk karakter. Hoe pakt dat uit voor de biodiversiteit? In het water breidt rivierfonteinkruid zich sterk uit. Op de oevers breiden planten als rode ogentroost, Engelse alant, hartgespan en gewone agrimonie zich uit. Kleine steentijm, mantelanjer en zilverhaver zijn nieuwe soorten. Er komen soorten op de grindbanken, zoals wit en zacht vetkruid, kandelaartje en bermooievaarsbek. Ook komen ooibossen met schietwilgen, zwarte populieren, zoete kersen en zomereiken tot ontwikkeling, waarin aalscholvers en blauwe reigers broeden; op de bodem breiden aronskelk en daslook zich uit. Rugstreeppadden en boomkikkers profiteren van de ondiepe poelen langs de rivier. Kleine plevieren, visdieven en oeverlopers broeden op eilandjes en in de ruige graslanden brengen veldleeuweriken hun jongen groot. In de ruigtes en struwelen doen onder meer roodborsttapuiten en kwartelkoningen het goed. Nachtegalen en spotvogels houden stand, terwijl deze soorten landelijk gezien achteruitgaan. Libellensoorten die afhankelijk zijn van stromend water in rivieren, keren terug, zoals blauwe breedscheenjuffer, beekrombout en rivierrombout. Ook bij de vlinders zijn er goede berichten. Soorten die kenmerkend zijn voor rivierdalen, zoals bruin blauwtje, koninginnepage, gele luzernevlinder en kleine parelmoervlinder, doen het goed. Ook loopkevers, nachtvlinders, graafbijen en -wespen profiteren van de natuurontwikkeling. Er zijn inmiddels dertien soorten sprinkhanen, waaronder greppelsprinkhaan en kalkdoorntje. Ook grotere dieren vonden hun plek in de Maasvallei, zoals bever, das en wild zwijn. Met de Maas komen ook zuidelijke soorten naar ons land, mogelijk voortgedreven door de klimaatverandering. Vlinders als staartblauwtje en scheefbloemwitje bijvoorbeeld, en de vuurlibel. Maar er ook komen ook ongewenste soorten met de rivier mee, zoals Japanse duizendknoop, reuzenberenklauw, zwartbekgrondel en vederesdoorn.

van de rivier

Daar waar de rivier weer rivier mag zijn, keren oude bewoners terug. In het water, op oevers, in bossen maken ze de natuur rijker en levendiger.

TEKST: Frans Bosscher

De rivierrombout moet het hebben van Marsmans brede rivieren die traag door oneindig laagland gaan. De felgele libel is terug van weggeweest. Hij verdween toen onze rivieren in de jaren 50 en 60 open riolen waren. Nu het water wat schoner is, duikt hij weer op. Over de levenscyclus van deze geheimzinnige jager bestaan nog veel vragen. Wel is inmiddels duidelijk dat de larven ondiep, langzaam stromend water met een zandige bodem nodig hebben. In gekanaliseerde rivieren worden ze gevonden op strandjes tussen kribben. De volwassen rivierrombout, die je op die foto ziet uitsluipen, zet haar eitjes af op water, waardoor de libel zich snel over grote afstanden kan verspreiden.

Z’n witte neef vindt mensen geen probleem. Maar de zwarte ooievaar gaat ze het liefst uit de weg. Met z’n zwarte kop weggedoken in z’n zwarte verenpak is hij toch al geen toonbeeld van zelfverzekerdheid. Het liefst bouwt de zwarte ooievaar een nest in oude bossen waar niemand komt. Omdat ze graag vis eten, zijn ooibossen langs rivieren heel geschikt. In Midden-Europa gaat het wat beter met de schuwe vogel. De hoop is dat hij ook in ons land weer gaat broeden, bijvoorbeeld langs de Grensmaas.

Op zand- en grindstrandjes langs rivieren, maar ook in duinen en op akkers, kun je deze schoonheid met haar witte, soms lichtpaarse trechterbloemen tegenkomen. Ze kan wel een meter hoog worden. Oorspronkelijk komt doornappel uit Noord-Amerika, maar de plant is zeker al vijf eeuwen in Europa. Aan de doosvruchten met stekels dankt de plant haar naam; het lijken wel bolsters van kastanjes. De hallucinerende werking leverde de doornappel ook een paar bijnamen op, zoals dolappel, duivelskruid en duivelsbazuin. Niet eten dus. Aanraken is overigens ongevaarlijk.

Honderden kilometers vanuit zee zwemmen naar je geboortegrond in de bovenlopen van rivieren om je daar voort te planten. Zalmen kunnen dat. En deden dat massaal in de Rijn en ook de Maas. Met honderdduizenden trokken ze via de Maas naar de Belgische Ardennen en de Duitse Eifel. Door de aanleg van stuwen en dammen, vervuiling van het water en overbevissing verdwenen de magische trekvissen uit onze rivieren. Vrijwilligers zijn sinds acht jaar bezig om in de Roode beek en de Geul weer een nieuwe zalmenpopulatie tot ontwikkeling te brengen in het stroomgebied van de Maas. De eerste zalmen kwamen terug na een verblijf van enkele jaren op zee.

Vragen

aan Frans

Frans Bosscher van Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuur-gebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.

Zijn dit harige mosdiertjes?

Tijdens een strandwandeling op Terschelling zag Louise de Wolf langs de vloedlijn veel zandkleurig mos liggen. Of het om harige mosdiertjes ging, wil ze weten. Dat zijn het inderdaad. Het komt de laatste jaren vaker voor dat harige mosdiertjes massaal aanspoelen. Wat je dan ziet, zijn kolonies. Een individueel mosdiertje is bijna niet zonder microscoop te zien: ze zijn 0,5 bij 0,3 millimeter klein. Het diertje zit in een kalkskelet dat

hij om zich heen heeft gebouwd. Hij dankt z’n naam aan de trilharen waarmee hij water in beweging brengt om er plankton uit te filteren. Mosdiertjes zijn op hun beurt voedsel voor zeeslakken, vissen en schaaldieren. Dat er vaker strandingen van harige mosdiertjes zijn, heeft mogelijk te maken met de bouw van windmolenparken op zee. De betonnen funderingen zijn heel geschikt voor de ontwikkeling van kolonies mosdiertjes.

Hoe komen reeën aan water bij droogte?

Soms gebeurt het. Ineens zie je tijdens een wandeling vlakbij een ree. Het dier heeft je niet in de gaten. Het overkwam Gerda van der Pijl, ze genoot van het bijzondere moment.Ze vraagt zich af: hoe komen reeën en andere bosdieren aan voldoende water als het lange tijd droog is? Wat helpt, is dat reeën veel planten eten. Het water daarin is vaak voldoende voor ze. Als het langdurig droog is, hebben ze ook andere waterbronnen nodig. Reeën en ook andere bosdieren weten vaak waar in hun omgeving water te vinden is in een ven, poel of beek. Als je zulke plekken met water ziet, is het goed om er uit de buurt te blijven, zodat de dieren er rustig kunnen drinken. Dichterbij huis kun je vogels en egels helpen door schalen met water neer te zetten op beschutte plekken. Insecten help je als je met water gevulde flessendoppen aan een tak of plank hangt. Kijk voor meer tips op nm.nl/nieuws/ 8-tips-tegen-droogte-in-je-tuin

Ook een vraag? Stuur die naar natuurvraag@natuurmonumenten.nl. Je krijgt altijd antwoord (ook al duurt het soms even). De leukste vragen krijgen een plek in deze rubriek.

WAT IS DIT?

Greet Duitscher heeft in haar tuin een boomstronk die ze gebruikt als tafeltje. Ze zag op het tafeltje een beestje dat met een lange, zwarte spriet een gaatje in het hout maakte. Het leek alsof hij er vervolgens eitjes in legde. Wat is de naam van dit beestje, wil ze graag weten. Het is een houtsluipwesp, een van de grootste sluipwespen van Europa. Je kunt ze vooral in de zomer zien op open plekken in naaldbos-

sen. Vrouwtjes boren met een heel dunne legboor gaatjes in hout en leggen hun eitjes op larven van de reuzenhoutwesp die al in het hout zitten. Hoe ze weten dat die larven er zitten? Ze kunnen ze ruiken met dezelfde legboor. Als de larven van de houtsluipwesp uitkomen, voeden ze zich met de larven van de reuzenhoutwesp. Ze blijven tot het volgende voorjaar in het hout en vliegen dan uit.

Riet Bots deed een experiment in haar tuin. Ze vreesde dat de vissen in haar vijver alle kikkerdril zouden opeten. Daarom hevelde ze een deel van de kikkerdril over in een grote teil. Dat ging goed. Totdat ze zag dat er kleine kikkertjes waren die de teil uit wilden, en in de teil zag ze dikkopjes met en zonder achterpootjes. Hoe kan het dat die kikkertjes niet dezelfde groei doormaken, vraagt ze. Daar kunnen allerlei redenen voor zijn. De een komt later uit het ei dan de ander: hoe meer zon, hoe warmer, hoe eerder uit het ei. Ze eten ook niet allemaal evenveel. Dat ze dus niet tegelijk kikker zijn, is geen probleem. Wat wel een probleem kan zijn, is dat kikkervisjes het water uit moeten kunnen als ze pootjes hebben. Hun kieuwen verdwijnen dan en echt springen kunnen ze nog niet. Dat kun je oplossen door een oevertje, eilandje of loopplankje in een teil te maken.

tot wel negen welpen krijgen, meestal zijn het er drie tot vijf.

Wat staat er op het menu?

We zien de laatste tijd goudjakhalzen. Wat is dat voor dier?

Het is een hondachtige. Hij is een stuk kleiner en lichter (10 tot 15 kilo) dan de wolf (20 tot 80 kilo), maar groter dan de vos (3,5 tot 10 kilo). Goud-

jakhalzen leven, net als wolven, in roedels en communiceren ook door te huilen. Ze maken daarbij wel een hoger geluid. Wat betreft huisvesting doen ze niet moeilijk. Ze graven zelf een hol, maar nemen ook dat van een vos of das over. Ze kunnen

Goudjakhalzen zijn alleseters, ze eten vooral hazen, muizen, muskusratten en beverratten, maar ook wortels, knollen en vruchten, aas en afval. En ze eten ganzen en hun eieren. Gezien de grote aantallen van deze vogels zou dat ons land aantrekkelijk kunnen maken voor goudjakhalzen. Soms pakken ze een lam of een veulen. Een wolfwerend hek helpt ook tegen goudjakhalzen.

Waar komen ze vandaan?

Uit Zuidoost-Europa. In de loop van de vorige eeuw zijn ze zich steeds verder over Europa gaan verspreiden. In 2016 is de eerste goudjakhals in ons land

gezien dankzij een cameraval op de Veluwe. Afgelopen voorjaar waren er meldingen uit het noorden van het land. Voor zover bekend zijn er in ons land nog geen jongen geboren.

Wolven en goudjakhalzen, gaat dat samen?

De jakhalzen blijven uit de buurt van wolven. Waar wolven het liefst in grote aaneengesloten natuurgebieden leven, komen goudjakhalzen vooral voor in kleinschalige landschappen. Maar dus ook in het noorden van ons land, waar ze op de buitendijkse kwelders langs de Waddenzee volop rust en voedsel vinden. In Hongarije en Oostenrijk noemen ze hem rietwolf, omdat hij daar veel in moerassige gebieden voorkomt.

Bedankt, namens de natuur!

De natuur in ons dichtbevolkte land heeft onze zorg nodig. Die zorg kost geld. Daarbij is de steun van alle deelnemers van de Nationale Postcode Loterij onmisbaar. De Postcode Loterij en Natuurmonumenten zijn al sinds 1990 partners. Met een jaarlijkse structurele bijdrage aan natuur en erfgoed krijgt ons werk vleugels. De jaarlijkse bijdrage van € 13,7 miljoen is zeer welkom, want ons werk stopt nooit. De natuur staat onder grote druk, elke mogelijkheid om haar te beschermen grijpen we aan. Naast de jaarlijkse bijdrage doet de Nationale Postcode Loterij vaak een extra donatie voor een bijzonder project. Daardoor konden we de natuur meer ruimte geven langs de Maas in Noord-Brabant, langs de IJssel bij Arnhem en in het Haringvliet. En daarom kunnen we nu ook in Zuid-Limburg aan de slag om water langer vast te houden in het Geuldal en geven we met 19 andere partijen met Rotterdam De Boer Op! vorm aan het platteland van de toekomst. Dat is allemaal mogelijk dankzij al die deelnemers aan de Postcode Loterij. Heel veel dank daarvoor, namens de natuur.

Pim, hoe zit dat?

ING is kampioen in zich groen voordoen, maar de cijfers geven een totaal ander beeld, stellen Felix van Vugt en Egbert Wever in april in de opiniebijdrage van dagblad Trouw. Ze roepen Natuurmonumenten op om van ING, huisbankier en sponsor van OERRR, te eisen dat de bank volledig stopt met nieuwe fossiele investeringen en het geld juist in klimaatoplossingen steekt.

“Wij maken ons grote zorgen over het klimaat. Duurzaamheid is daarom een belangrijk uitgangspunt bij de keuze van onze diensten en goederen. We houden hier rekening mee bij het aangaan van partnerships en bij de keuze voor leveranciers. De sponsoring van ING voor OERRR wordt afgebouwd, dit jaar krijgen we een laatste bijdrage. Ook onderzoeken we of er voor onze bankzaken een duurzamer alternatief is. Maar overstappen naar een andere bank doen we niet zomaar. Dat is voor een grote vereniging als de onze uitermate complex en het kost bovendien tijd en geld. Lange tijd was er voor onze ingewikkelde en grootschalige bankzaken geen duurzamere optie beschikbaar. We bekijken of er nu wel een duurzame bank is die onze huisbankier zou kunnen worden en wat daarvan de consequenties zijn. We hopen daar snel meer over te kunnen vertellen.

Zolang we bankieren bij ING, blijven we als klant met de bank in gesprek over zijn klimaaten duurzaamheidsbeleid. Dat gesprek stopt niet. We blijven de bank aanspreken op zijn verantwoordelijkheid en vragen te laten zien welk verbeteringen ING doorvoert.”

Directeur Pim van der Feltz gaat in elke Puur Natuur in op een vraag van een lezer. Heb je ook een vraag? Stuur ‘m naar puurnatuur@natuurmonumenten.nl

Alsnog herstel zeeleven in Voordelta

Vanaf oktober mag er in een deel van de Voordelta niet meer gevist worden met vistuig dat de bodem verstoort. Dat besluit heeft minis ter Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof genomen na de uitspraak van de rechter dat de compensatie voor de aanleg van de Tweede Maasvlakte alsnog uitgevoerd moet worden. De Voordelta is een Natura 2000-gebied in de Noordzee voor de kust van Zeeland en ZuidHolland. Door de aanleg van de Tweede Maasvlakte bij Rotterdam in 2008 ging veel onderwaternatuur verloren. Voorwaarde voor de havenuitbreiding was dat een

de garnalenvisserij, die gebruik maakt van sleepnetten, er flink toegenomen. Daaraan komt nu een einde, nadat natuurorganisaties, waaronder Natuurmonumenten, bij de rechter naleving eisten van de afspraken over compensatie. Natuurmonumenten ziet het verbod als een eerste stap naar de instelling van een zeereservaat. Dan zijn ook andere activiteiten die de bodemrust aantasten, zoals zandwinning en de aanleg van kabels, niet meer mogelijk.

Buskersbos, schatkamer van bomen

In het Buskersbos, een klein bos bij Winterswijk (Gld), is de wilde inheemse taxus ontdekt door bomenexpert Bert Maes. Een verrassing, want de veronderstelling was dat deze boomsoort niet meer in ons land voorkwam. In het bos, waar de Slinge doorheen slingert, zijn nog meer zeldzame boomsoorten gevonden, zoals fladderiep, mispel en eenstijlige meidoorn. Volgens Maes is het Buskersbos een schatkamer met boomsoorten die er al duizenden jaren voorkomen. De boswachters van Natuurmonumenten gaan deze autochtone bomen goed beschermen.

ALTIJD OP DE HOOGTE

Wil je op de hoogte blijven van het nieuws over ons beheer en beleid? Meld je dan gratis aan voor onze maandelijkse nieuwsbrief, Van Nature: nm.nl/vno

‘Ga eindelijk eens wat doen’

Kun je in het kort de gevolgen voor de natuur schetsen?

“Vennen, beken, sprengen vallen droog. Dat is direct fataal voor het leven daar. In beken zie je grote sterfte onder bijvoorbeeld elritsen, rivierdonderpadden en beekprikken. In veengebieden zijn de effecten ook groot. Veenmossen en planten als zonnedauw en klokjesgentiaan gaan eraan. Maar ook vlinders als gentiaanblauwtje en planten als Spaanse ruiter, blauwe knoop en slanke zegge in natte graslanden krijgen grote klappen. In bossen zie je grote sterfte van fijnsparren en eiken. Er zijn ook positieve effecten. In droogvallende vennen verdween de exoot zonnebaars. En gras, met name gestreepte witbol, stierf door de droogte af, waardoor open plekken ontstonden voor de vestiging van margriet, muizenoortje, geel walstro en grasklokje.”

Heeft alleen de natuur er last van?

“Zeker niet. Door de droogte verzakken veel huizen. Een ingenieursbureau berekende dat er 80 miljard euro nodig is om die schade te herstellen, schade die huizenbezitters nergens kunnen verhalen. Een ander belangrijk effect is dat er meer broeikasgassen komen in de atmosfeer, als gevolg van veen dat droog komt te staan. Plantenresten komen in aanraking met zuurstof en verteren, waardoor er CO2 vrijkomt. Op dit moment gaat het alleen al in onze veenweidegebieden om 7 megaton per jaar (een megaton is 1.000 miljoen kilo). Om dat in perspectief te zetten: met de bossenstrategie moeten we er 10 procent bos bij krijgen. Die 10 procent neemt 0,4 megaton CO2 per jaar op. Het is met andere woorden veel effectiever om verdroging van het veen tegen te gaan.”

Om het aan te pakken horen we steeds: water vasthouden. Wat zijn maatregelen die snel effect hebben?

“Water vasthouden is inderdaad de belangrijkste maatregel. Maar daarnaast: stoppen met het oppompen van grondwater in de omgeving van natuurgebieden voor de beregening van landbouwgewassen. Er zijn waterschappen die een grens van 200 meter tot kwetsbare natuur aanhouden, maar dat is onvoldoende. Het moet bij sommige gebieden wel 1 kilometer zijn.

Het watersysteem in ons land zorgt ervoor dat de natuur al tientallen jaren te kampen heeft met verdroging. De laatste jaren komt daar de extreme droogte in de zomermaanden bovenop. Dit is niet vol te houden, zegt ecohydroloog Flip Witte.

TEKST: Frans Bosscher BEELD: Raymond Rutting

Door ons watersysteem, afgestemd op de landbouw, staat het grondwater al laag. Met beregenen daalt het nog verder, want het gaat om veel water. Van 2018 weten we dat er in de droge zomer 225 miljoen kubieke meter water is opgepompt door boeren; dat is bijna 30 procent van wat drinkwaterbedrijven in een heel jaar oppompen. De verdroging die het gevolg is van beregening gaat ten koste van kwetsbare plantensoorten, terwijl braam, pijpenstrotje en brandnetel enorm uitbreiden. Per saldo verlies je veel biodiversiteit.”

Wat is er nodig voor de langere termijn?

“We kunnen niet al het water vasthouden, dan loopt ons land onder water. Wat wel kan, is in het voorjaar een slootpeil aanhouden dat decimeters hoger ligt dan nu. Waar geen sloten liggen, op de hogere delen van het land in het oosten en zuiden, moet je stoppen met de teelt van Engels raaigras. Dat gras vraagt veel water, wat leidt tot enorm veel beregening in de zomermaanden. Veehouderij zoals we die nu kennen, kan hier niet meer. Je kunt er beter graan verbouwen. Grofweg kun je in de kleigebieden hoogproductieve landbouw behouden. Verspreid over het land kun je clusters maken van bedrijven die geen grote grondoppervlakken gebruiken, zoals kassen en stallen. In de rest van het land krijg je halfopen cultuurlandschappen met bloemrijke graslanden, graanakkers,

natuur, vennen, moerassen en slingerende beken die ook hun natuurlijke oevers terugkrijgen. Dit deel van het land is van groot belang voor het vasthouden van water. Het natuurlijke watersysteem komt dan ook zoveel mogelijk terug. In een aantal zeer diepe polders in het westen moet je stoppen met pompen, omdat die polders de hele omgeving leegtrekken. Dat worden weer meren. De mensen die er nu wonen, krijgen langs de rand een nieuwe woning met aanlegsteiger.”

Zijn er voorbeelden waar het beoogde landschap inmiddels bestaat?

“In een aantal natuurgebieden zie ik het de goede kant op gaan. In Nationaal Park Zuid-Kennemerland stopte de winning van drinkwater. De duinvalleien zijn daardoor weer nat, er bloeien weer orchideeën en parnassia. Dat ziet er fantastisch uit. En de Empese en Tondese Heide, niet ver van Eerbeek (Gld), is ook enorm verbeterd. Veertig jaar geleden deed ik daar onderzoek. Onlangs was ik er weer eens. Het is veel groter en daardoor veerkrachtiger, ook al is het nog niet helemaal op orde. Buiten natuurgebieden ken ik eigenlijk geen voorbeelden.”

De inzichten over effecten van droogte worden in politiek en bestuur breder erkend. Gaat het goed komen?

“Ik hield me in m’n loopbaan vooral bezig met onderzoek. Een paar jaar geleden ben ik voor mezelf begonnen en ging ik de droogteschade op de zandgronden inventariseren. Wat moeten we doen, was de vraag die ik vaak te horen kreeg van ambtenaren en bestuurders. Dat deed me beseffen dat er al die jaren weinig was geleerd van het vele onderzoek dat er was gedaan. Ik was ervan uitgegaan dat er veel verstandige mensen rondlopen in het bestuur. Nou, dat valt nogal tegen. Eigenlijk uit woede daarover schreef ik toen een artikel over vijftig jaar falend waterbeleid. Met maar één boodschap: ga eindelijk eens wat doen! Ik heb me daarom ook aangesloten bij Grootouders voor het Klimaat.”

Wat houdt ze tegen om aan de slag te gaan?

“Het gaat pijn doen voor sommige partijen, dat maakt het moeilijk. Maar er zal nu echt wat moeten gebeuren, ook omdat er Europese afspraken liggen. Ik denk dat rechtszaken wegens schade aan de natuur heel kansrijk zijn, net als bij stikstof. Maar kijk ook naar het landschap. Vinden we het acceptabel zoals dat erbij ligt? Ik groeide op in Overveen. Onderweg naar school kwam ik langs een weiland dat vol bloemen stond, in de sloten zaten salamanders en stekelbaarzen. Zo mooi. Natuur is rust, ze laat je het leven accepteren, is genezend, biedt religieuze ervaringen. Het is armoede dat kinderen dat niet meer meekrijgen. Ik ben optimist. Ik spreek veel mensen die betrokken zijn en het goede willen doen. Daar vestig ik m’n hoop dan maar op.”

‘Beëindig teelt Engels raaigras op zandgronden’

BEELD: ROB VOSS

‘Splitsing landgoed Nijenburg voorkomen’

ACTIEF IN MIJN REGIO

Joke Baars uit Amsterdam is secretaris van de ledencommissie NoordHolland. Ze merkt dat de natuur niemand onberoerd laat.

“Vorig jaar nodigden we een hydroloog van Natuurmonumenten uit voor een informatieavond over de Kaderrichtlijn Water. Er ontstond een enorme discussie. Sommige mensen vinden dat Natuurmonumenten zich nadrukkelijker moet uitspreken over het stikstofbeleid, dat er meer naar de natuur moet worden gekeken en boeren

een minder grote stem moeten hebben in het waterbeleid. Als ledencommissie NoordHolland vertegenwoordigen we de leden in onze provincie. We informeren hen over dingen die spelen en denken mee over zaken als het plaatsen van vossenroosters, vogelhutten, natuurinclusieve landbouw en ook over de scheggen – de groenstructuren die Amsterdam in lopen. Die scheggen zijn belangrijke overgangen van het buitengebied naar de stad. Iets anders waar we ons voor hebben ingezet is landgoed Nijenburg bij Alkmaar. Door het afsluiten van

de onbewaakte spoorwegovergangen werd dat gebied in tweeën gesplitst. Als ledencommissie hielden we een enquête onder bezoekers. Negentig procent gaf aan dat de aantrekkelijkheid van het landgoed verloren zou gaan bij sluiting van de spoorwegovergangen. Op basis daarvan heeft Natuurmonumenten het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gevraagd om wandel- en fietstunnels. Inmiddels tekenden Natuurmonumenten en de betrokken instanties een intentieverklaring voor een tunnel en een brug.”

DE VERENIGING, DAT BEN JIJ Natuurmonumenten is een vereniging van mensen die van de natuur houden. Regionale ledencommissies zetten zich actief in voor natuur, landschap en cultuurhistorie, voor en namens de leden. Is dat ook wat voor jou?

Ga dan naar de bijeenkomst van de ledencommissie in jouw regio. Een overzicht vind je op nm.nl/ledencommissies

Joke Baars vraagt leden om mee te denken

NATUURMAKERS

Van schoonmaakacties tot het kopen van grond. Burgers nemen zelf het initiatief om de natuur in hun woonomgeving te beschermen.

Spelen en ontdekken in Ommen

Voor en door Ommenaren is het motto van Burgerinitiatief Ommermars. Dankzij dit initiatief is natuurgebied de Poort van Ommen een fijne plek voor mens, dier en plant.

Aan de rand van Ommen (Ov.) ligt de Poort van Ommen. De natuur krijgt hier alle ruimte en het is er fijn spelen en ontdekken. Ooit was dit boerenland, daarna kocht de provincie het. Maar politiek Ommen was ontevreden over het beheer van dit gebied. Ommenaar

Hein Kuijper, voorzitter van de Vereniging Natuur en Milieu De Vechtstreek, wilde iets doen. Burgerinitiatief Ommermars was geboren.

Hein praatte met gemeente, provincie en waterschap, en mobiliseerde bewoners om mee te denken. Ommermars is nu een rivierdallandschap met duinen, Vechtmeander, drassige laagten, open water en speelnatuur. Een gebied om te ontdekken en je te verwonderen. Wil je ook natuur maken in jouw omgeving? Hein geeft tips.

TIP 1

Betrek jong en oud

Breng in kaart met welke mensen en instanties je te maken krijgt en maak hen enthousiast voor het burgerinitiatief. Betrek waar mogelijk kinderen bij je initiatief.

TIP 2

Houd zelf de regie

Wees op je hoede voor overheden die van je project een burgerparticipatie-initiatief willen maken, om er zo meer grip op te hebben. Geef vanaf de start de rolverdeling tussen initiatiefnemers en overheden aan.

TIP 3

Laat de overheid helpen Houd oog voor hoe de overheid je initiatief een vliegende vaart kan geven. Wij kregen een flinke duw in de rug toen de provincie de grond wilde verkopen als goedkopere natuurgrond.

TIP 4

Focus niet op het geld Als er voldoende draagvlak is bij bestuurders komen (subsidie)gelden meestal vanzelf. Bij ons diende zich Stichting Heidehof /Natuurbegraafplaats Hogengraven aan, met een

flink budget voor natuurinrichting.

TIP 5

Vraag een kunstenaar mee te denken Tijdens een bijeenkomst met 130 Ommenaren voegde een kunstenaar/ landschapsarchitect alle ideeën van scholieren en burgers samen in een compilatieschets. De werkgroep werkte deze uit tot een definitief inrichtingsplan.

Een kijkje nemen in de Poort van Ommen? Ga naar ommermars.nl

1 juli moeten de provincies hun plannen inleveren voor de toekomst van het platteland. Dan moet duidelijk worden hoe ze de biodiversiteit gaan herstellen, de gevolgen van klimaat verandering gaan opvangen, het watersysteem op orde gaan brengen en perspectief bieden voor boeren.

ooral dat laatste is een heikel punt. Hoe verander je de huidige hoogproductieve landbouw in een sector die natuurvriendelijk is? Veel boeren zien de noodzaak, maar zijn beducht. Want kun je met

natuurvriendelijk werken wel een inkomen verdienen? Sommige boeren zijn alvast aan de slag gegaan. Ze verbeteren het bodemleven, houden water vast, planten struiken, bomen en planten, maken nieuwe machines,

ontwikkelen nieuwe rassen en zoeken nieuwe afzetkanalen. Al doende keren op hun bedrijven bloemen, insecten en vogels terug, en maken ze het landschap mooier. Elke boer kiest daarbij zijn of haar eigen route.

TEKST: Frans Bosscher BEELD: Martin van Lokven

Rotterdam de Boer Op slaat z’n vleugels uit. Natuurmonumenten werkt nu ook samen met akkerbouwers die Nedertarwe telen voor Royal Koopmans. Met dit concept wil de meelfabrikant toe naar een 100 procent duurzame keten, zegt ceo Dirk Lodewijk. Van graan tot boterhambord.

Wat is Nedertarwe?

“Het is een concept om een duurzame keten van baktarwe in te richten met Nederlandse akkerbouwers en ambachtelijke bakkers. Die moeten voldoen aan eisen ten aanzien van de CO2-reductie, verbetering van de bodemgezondheid, vermindering van het gebruik van bestrijdingsmiddelen en herstel van de biodiversiteit. Een onafhankelijk instituut controleert de naleving. De criteria worden elk jaar aangescherpt, want het moet wel iets voorstellen. Het is geen greenwashing.”

Wat zijn de redenen om met dit concept te komen?

“Om er over 100 jaar nog te zijn, moet je duurzaam telen. We zien dat vooral jongere

consumenten dit van ons verwachten. Ze willen zich kunnen identificeren met hun voedsel, ook met de herkomst.”

Hoeveel akkerbouwers doen mee?

“We werken nu met 58 akkerbouwers op zo’n 1.600 hectare grond in Zuidwest-Nederland. De belangstelling groeit. In het eerste jaar hadden we 2.500 ton Nedertarwe, dit jaar gaat het om 4.500 ton en volgend jaar willen we naar 15.000 ton. In totaal verwerken we jaarlijks 200.000 ton, dus het aandeel Nedertarwe neemt snel toe. Nog niet zo lang geleden kwam vrijwel al onze tarwe uit Duitsland, Frankrijk en ook van buiten Europa. Inmiddels komt 70 procent van onze tarwe uit Nederland. Daarmee maken we onze CO2-voetafdruk al fors kleiner. We willen ernaartoe om alle tarwe uit Nederland te halen.”

Blijft het bij deze groep telers of reiken de ambities verder?

“We maken de olievlek steeds groter. Daarmee hebben we een steeds grotere impact op een duurzame landbouw. We kijken

intussen ook naar biologische teelt, maar dat is een zaak van lange adem. We werken van onderop. We dicteren niets, de motivatie van de telers en bakkers staat voorop. Samen met hen willen we steeds een stap verder zetten. Gelukkig zijn we een familiebedrijf dat al 177 jaar bestaat. Wij kijken naar de lange termijn en hebben geduld.”

Er wordt vaak beweerd dat het Nederlandse klimaat ongeschikt is voor baktarwe; dat klopt dus niet.

“Nee. Neemt niet weg dat we uitgebreid hebben gezocht naar een geschikt tarweras, samen met graanhandelaar CZAV. De Nederlandse consument wil geen Duitse baksteen, maar een luchtig brood. De kwaliteit van het eiwit is daarom belangrijk. We hebben het veel getest. Daarom weten we dat consumenten er erg positief over zijn. Alleen dan maakt het een kans.”

Wat draagt Nedertarwe bij aan biodiversiteit?

“Het team van Rotterdam de Boer Op,

BEELD: NICK FRANKEN, GETTY IMAGES

akkervogelkenner Ben Koks en Antonie Stip van de Vlinderstichting ondersteunen ons met de maatregelen voor de natuur. Boeren kunnen verschillende maatregelen nemen, afhankelijk van wat het beste past bij hun bedrijf. Dat kan gaan om aanleg van bloemrijke akkerranden met inheemse kruidenmensgels, die 2 tot 3 procent van het perceel beslaan. Daar komen insecten op af, ook roofinsecten die plaaginsecten in het gewas aanpakken. ’s Winters vinden vogels daar zaden. Ook kunnen de telers ervoor kiezen om ‘zingende’ struiken aan te planten voor vogels, of om niet-kerende grondbewerking toe te passen, wat goed is voor het bodemleven. Een andere optie is om ruimer in te zaaien, waardoor er in het broedseizoen meer ruimte ontstaat in de percelen voor insectenleven en vogels. Bovendien gebruiken de telers minder insecticiden, een deel van de telers spuit al helemaal niks meer.”

Waar kunnen mensen brood van Nedertarwe kopen?

“Bij ambachtelijke bakkers, verspreid over het land. (Kijk op nedertarwe.nl om te zien of er ook een bij jou in de buurt is, red.). Die bakkers zijn voor hun hele broodassortiment overgeschakeld op Nedertarwe. De bakkerijen zijn ook te herkennen aan het Nedertarwe-logo.”

Dirk Lodewijk ’Vooral jonge consumenten willen dit’

Sinds 2018 pachten Arjen en Winny van Buuren akkers en graslanden op landgoed Velhorst. Onlangs verlengden ze het contract met Natuurmonumenten. Verbetering van biodiversiteit staat hoog in het vaandel.

k denk dat we hier het verschil kunnen maken”, zeiden Arjen en Winny van Buuren een kleine vijf jaar geleden. Ze waren net begonnen als nieuwe pachters van de landbouwgronden op landgoed Velhorst, aan de oostkant van Almen in de Achterhoek. De landbouwgronden (85 hectare) waren lang intensief bewerkt. Dat was ten koste gegaan van natuur en landschap. Arjen en Winny zagen goede mogelijkheden om de biodiversiteit in het kleinschalige landschap langs de Berkel te herstellen.

Hoe staan de zaken er nu voor? In vijf jaar hebben de Van Buurens een gemengd biologisch bedrijf opgezet. Zo’n veertig vleeskoeien (Brandrode runderen en Lakenvelders) grazen op 50 hectare grasland. Vijf varkens (Bonte Bentheimers) eten de resten van de gewassen die ze verbouwen. De eerste jaren teelden ze veel aardappelen en groente. “Dat bleek niet rendabel”, vertelt Winny. “Er is veel aanbod van biologische aardappelen, dus de prijs was laag. De teelt van groente was te arbeidsintensief. We verbouwen nu voornamelijk granen, koolzaad, quinoa en boekweit. Vorig jaar zijn we ook begonnen met zonnebloemen. We waren de eerste producent in Nederland van bio-koolzaadolie en zijn dat nu ook van bio-zonnebloemolie. En we zijn begonnen met de teelt van silphie, ook wel zonnekroon genoemd, een vezelrijk gewas waarvan bouwmateriaal wordt gemaakt.”

Arjen en Winny werken volgens de eisen van de biologische landbouw. Kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen komen er niet aan te pas. De percelen zijn klein, maximaal 3 hectare, net als in het historische landschap. Tussen de

Bauke Wierda (Koopmans), boswachter Natascha Hokke en akkerbouwer Jacob Noordermeer

percelen liggen bloemstroken met inheemse planten als korenbloem, klaproos en luzerne. De bloemen trekken veel insecten aan, ook roofinsecten die zich te goed doen aan eventuele plaaginsecten in de gewassen. De gewassen zelf bloeien ook, van het winterkoolzaad in het vroege voorjaar tot de boekweit ver in het najaar.

Meer bodemleven

Dat een biologisch bedrijf innovatie niet uit de weg gaat, bewijzen ze ook op de Velhorst. Zo gebruiken ze een speciale ploeg die tot maximaal 10 centimeter de grond in gaat en zo het bodemleven spaart. Een aangepaste zaaimachine maakt het mogelijk om in één werkgang tarwe en veldbonen op verschillende dieptes te zaaien. Dan is er nog een robot die onkruid heel secuur tussen de gewassen weghaalt. Tenslotte zijn er de weerstations en bodemsensoren die data leveren waarmee de boer bijvoorbeeld het beste moment kan bepalen voor de zaai van de verschillende gewassen. Winny: “Met deze innovaties verbeteren we de bodemkwaliteit. Per slot van rekening is de bodem het belangrijkste productiekapitaal van een boer. Door onze manier van werken zit er inmiddels meer organisch mate-

riaal in de bodem. Dat leidt weer tot meer bodemleven.” Wat betekenen al deze ontwikkelingen verder voor de biodiversiteit op de Velhorst? “Het insectenleven nam enorm toe, blijkt uit de opnames van insectencamera’s die we plaatsten”, zegt Winny. Er zijn vooral meer grote insecten, daar komen vogels op af. Bosrietzanger, grasmus, spotvogel en geelgors broeden hier nu, evenals de grauwe klauwier! Op de akkers zitten ’s winters vinken, kepen, groenlingen, putters, kneuen en goudvinken. In het tweede jaar dat we hier waren, heeft Naturalis wilde bijen geteld: ze kwamen tot 51 soorten. Daarbij waren vier soorten van de rode lijst: bremzandbij, geelstaartzandbij, tweekleurige koekoekshommel en roodsprietwespbij. Deze zomer herhalen ze het onderzoek.”

Het besluit om veel granen te verbouwen, leverde daarnaast belangrijke winst op voor het grondwater: in de extreem droge zomers van de afgelopen jaren is er niet beregend. “De graanrassen die we verbouwen – tarwe, rogge, spelt, rode emmer, zwarte emmer, Utrechts blauw, haver en gerst – zijn robuust”, zegt Winny. “In combinatie met de verbeterde bodemkwaliteit, die meer water vasthoudt, was sproeien niet nodig en hadden we toch een goede opbrengst.” Wezenlijk onderdeel van het bedrijfsmodel is de rechtstreekse verkoop aan consumenten en bedrijven. “We willen niet tegen minimale marges of zelfs kostprijs verkopen. Daarom werken we zonder tussenhandel. We zien dat afnemers de hogere prijzen accepteren, omdat ze begrijpen hoe ze tot stand komen.”

Belangstelling

Zo willen Arjen en Winny laten zien dat het goed mogelijk is om op een boerenbedrijf de biodiversiteit te verbeteren en een goede boterham te verdienen. “Het is geen blauwdruk, hè. Wij zeggen niet dat het zo moet. We willen anderen inspireren om ook duurzaam te werken. Uiteraard is niet iedereen meteen gewonnen, cynici houd je altijd. Maar we trekken veel belangstelling. Dus ja, ik denk dat we het verschil maken.”

Arjen en Winny van Buuren: ‘We willen anderen inspireren ook duurzaam te werken’

Klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, verspilling van voedsel en water. De familie Nieboer ziet het allemaal gebeuren. Zorgen zijn er, maar ook de drang om het aan te pakken. Dus zijn ze een natuurvriendelijke boerderij begonnen in het ZuidLimburgse heuvelland.

ijdens haar studie bracht ze al haar eigen bier en gin van onverkocht brood op de markt (Pieke Drinks). Het was een manier om afval waarde te geven. Een idee waar ze

op was gestuit in haar studie duurzaamheid en ondernemerschap in Maastricht. Nu runt de 26-jarige Laura Nieboer met haar vader Geert Jan, die financieel directeur was bij een bedrijf in voedingsingrediënten, het gemengde landbouwbedrijf Lubosch Land. Ook haar moeder Barbara en vriend Pieke werken mee in het bedrijf.

Onbespoten groenten

Het bedrijf ligt in het Zuid-Limburgse heuvelland, aan de rand van Ransdaal. Twee jaar geleden kochten ze de gebouwen met

6,5 hectare grond die nog resteerde van een voormalig melkveebedrijf. De omvorming naar een natuurvriendelijke boerderij is in volle gang. De pijlers onder het bedrijf zijn de tuinderij met onbespoten groenten, het voedselbos, de boerderijwinkel en de ontmoetingsruimte voor workshops en events. De laatste twee zijn te vinden in de voormalige stal, waar ooit zo’n honderd koeien stonden.

Op hun manier willen ze een bijdrage leveren aan het mooier maken van de wereld, zegt Laura. “Duurzaamheid is wat ons drijft. Een

duurzame omgang met onze prachtige aarde is wat we nastreven. Daarom willen we met de natuur samenwerken en haar niet kapot maken.”

In balans

Het voedselbos moet op den duur zorgen voor het grootste deel van de omzet. Het bos van 5 hectare wordt in fasen aangelegd. Er zijn nu zo’n 8.000 bomen geplant, het moeten er uiteindelijk 12.000 worden. In het bos staan dan 200 soorten bomen en struiken. Laura: “Daar zitten noten- en fruitbomen bij, bessenstruiken, allerlei kruiden, maar ook bomen waarvan je de bladeren kunt eten, zoals lindes. Het gaat niet alleen om inheemse bomen, maar om bomen die het in ons klimaat en op onze grond goed doen. Daarom komen er ook pawpawbomen uit Noord-Amerika – de smaak is een combinatie van banaan en mango – en szechuanpeper-struiken uit China.”

Het bos wordt opgebouwd als een natuurlijk bos met een kruidenstrook, een struikenstrook en vervolgens de bomen. Met zo’n geleidelijke opbouw komt er veel zonlicht op de bodem, zodat bloemen alle kans krijgen. Op hun beurt trekken die vlinders en insecten aan, die weer voedsel zijn voor vogels en amfibieën. “In principe is het een gesloten ecosysteem dat helemaal in balans is”, aldus Laura. Dit jaar oogsten ze de eerste bessen, bij de bomen duurt het nog enkele jaren.

Wateropvang

Vlakbij het voedselbos, op het laagste punt van het perceel, is een poel aangelegd om regenwater op te vangen. Het water kan daardoor langzaam in de bodem wegzakken, terwijl er voor kikkers en salamanders een mooi voortplantingsgebied is bijgekomen. Wateropvang is sowieso een belangrijk thema op Lubosch Land. “Het voedselbos is straks ook een fantastisch waterreservoir”, zegt Laura. “Het is een effectieve spons die de afvoer van water vertraagt.

Het kostbare water komt zo ten goede aan de natuur.”

Om de tuinderij in droge tijden van water te voorzien, is de mestkelder nu in gebruik als waterbassin. Al het water van de daken wordt hier opgevangen. Een half miljoen liter water kan erin. “Opvang van water is cruciaal”, stelt Laura. “We zijn hier nog maar kort, maar hebben toch al twee kanten van klimaatverandering gezien. In de zomer van 2021 kolkte het water hier door de straten omdat het nergens anders heen kon. En tijdens de droogte vorig jaar zagen we de jonge aanplant in het voedselbos

verpieteren. We hebben daardoor wel uitval gehad, ja.”

Ze zijn dan ook erg gemotiveerd om het Zuid-Limburgse landschap klimaatbestendiger te maken. Er kwam een nauwe samenwerking met Natuurkracht van de grond. Dit initiatief van natuurorganisaties, waaronder Natuurmonumenten, wil zoveel mogelijk ideeën verzamelen om het landschap op kleine en grotere schaal zo in te richten dat wateroverlast kan worden voorkomen. Vader Geert Jan is ambassadeur van Natuurkracht en op Lubosch Land hebben de aangesloten partijen de ruimte voor vergaderingen en evenementen. Laura: “Zo moet Lubosch Land uitgroeien tot een hub waar van alles gebeurt rondom natuurvriendelijke landbouw. We hebben geen ervaring als boer, we begonnen uit passie. En met een missie: we willen kennis ontwikkelen en anderen inspireren.”

natuur sport

Maxime van der Vlist (30) rijdt op hoog niveau dressuur, maar om te ontspannen maakt ze graag een rondje door het bos. Ze is er blij mee dat de meeste wandelaars en fietsers rekening houden met haar en met elkaar.

“Het was al van jongs af aan mijn droom om met paarden te werken. Op mijn derde reed ik al op een mini-Shetlander, Charlie. In 2019 begon ik voor mezelf. Zeven dagen in de week ben ik druk met verzorgen, trainen en wedstrijdrijden, en voorlopig wil ik graag in de topsport blijven. Het zou fantastisch zijn om ooit op de Olympische Spelen te mogen starten, maar met internationale kampioenschappen ben ik ook heel blij. Buitenrijden doe ik graag, en de paarden genieten er ook van. Het is pure ontspanning, voor beiden de hoofden leegmaken. Topsport is hard werken voor ruiter en paard. Als ik een zwaar seizoen heb met mijn paard Bailey, merk ik dat hij

lauwer wordt in het werk. In plaats van harder te gaan trainen, is het dan zaak om een paar keer naar buiten te gaan. Daarvan wordt hij een stuk energieker. En zelf geniet ik van de zon op mijn gezicht, de vogels die fluiten. Bij goed weer ga ik elke dag even naar buiten, soms maak ik een rit van anderhalf uur. De wandelaars en fietsers die we tegenkomen, gaan meestal rustig aan de kant. Zelf verminder ik altijd mijn snelheid, het is belangrijk om rekening te houden met elkaar. Mijn tip als je een ruiter tegenkomt? Laat je zien. Kruip niet weg in het bos, anders kan het paard heel erg van je schrikken.”

NATUURSUPPORTER Sport jij weleens in de natuur? Dan ben je een natuursporter! Wil je meer natuursportinspiratie en -informatie? Volg ons dan op facebook.com/natuursport en instagram.com/natuursport.

‘Buitenrijden is pure ontspanning, ook voor m’n paard’

Schoraas

Zomersneeuw wordt veroorzaakt door een insect met de naam schoraas. Zomersneeuw is geen plaag, maar een natuurlijk verschijnsel. Door watervervuiling verdween schoraas in de jaren dertig van de vorige eeuw uit Nederland. Maar dankzij het schonere water in de grote rivieren is hij sinds de jaren negentig weer te vinden in de Rijn, Maas, Waal en IJssel.

Zomersneeuw

Twee vervellingen

Bij de voortplanting nemen de mannetjeslarven het voortouw. Ze kruipen vlak na zonsondergang als eerste het water uit. Zich vasthoudend aan een plantenstengel ondergaan ze direct hun eerste gedaantewisseling. Ze sluipen uit hun oude huid en komen tevoorschijn als halfwas-volwassen dier. Snel daarna vindt nóg een vervelling plaats, uniek in de insectenwereld. Dan pas zijn ze geslachtsrijp en vliegen ze uit.

Op een mooie zomeravond vult de lucht zich met melkwitte eendagsvliegen. Enorme zwermen mannetjes en vrouwtjes fladderen boven de rivier op zoek naar een partner. Maak kennis met zomersneeuw.

TEKST: Astrid Schoenmaker BEELD: Inge van Noortwijk

Onder water

De larve is 12 tot 20 mm lang. Hij heeft op het achterlijf 7 paar kieuwen, waarvan het eerste paar bladvormig is. Een jaar lang zit hij in een zelfgegraven gangetje in de rivierbedding, waar hij zich voedt met zwevende deeltjes die hij uit het water filtert.

Licht

Vrouwtjes worden sterk aangetrokken door licht. Je ziet ze dan ook rondom lantaarns vliegen, soms ver van het water vandaan. Licht kan hun zoektocht naar een ei-afzetplek dan ook verstoren.

Grote ogen

Dankzij de opvallend grote ogen ziet het mannetje snel of er een geschikt vrouwtje bij hem in de buurt vliegt. Haast is geboden in het korte leven van de eendagsvlieg. Na de paring moet het vrouwtje ook haar pakketje met 2.000 tot 3.000 eieren nog afzetten in het water. Op zoek naar een goede plek, legt ze vaak grote afstanden af.

Luchtacrobatiek

Met een spanwijdte van 36 tot 38 mm is dit een van de grotere eendagsvliegen, ook wel haften genoemd. Vlak boven het water laten de mannetjes hun vliegkunsten zien. Ze fladderen met z’n allen op en neer, balans zoekend met hun enorme staartdraden. Zodra er een vrouwtje aankomt, proberen ze haar te grijpen met de tangen aan hun achterlijf. De paring vindt in de lucht plaats.

Over en uit

Na de paring en het afzetten van de eieren sterven de eendagsvliegen. Hun taak is volbracht. Water en oevers zijn dan bezaaid met de dode diertjes. Een treurig gezicht misschien, maar voor vissen zijn ze een lekker hapje.

Twentse verrassing

Door beekdal en boerenland

Fietsen in Twente, dat klinkt aanlokkelijk. Je ziet de heuvels, bossen en beekjes al voor je. En inderdaad, die kom je allemaal tegen op de fietsroute door het Beneden­Dinkeldal. Onderweg wacht ook een verrassing: Ottershagen, topgebied voor weidevogels.

Boswachter Simone

Damhof is er helemaal klaar voor. Vanaf Erfgoed Bossem trapt ze vrolijk weg op haar elektrische tweewieler, ik mag erachteraan op een oer-Hollandse fiets. Da’s af en toe aanpoten, maar wat geeft het. Het landschap om me heen stuwt me als vanzelf voort. Groene weides, prachtige eikenlanen en de Dinkel die we al snel oversteken. Geregeld gaan we even uit het zadel, zoals bij vogelkijkhut Ottershagenschöpke aan de rand van Ottershagen. Rondom hangen

panelen van de vele soorten die je hier kunt spotten. Van veldleeuwerik tot watersnip, er is altijd wat te zien. Het is ook een vaste broedplek en pitstop voor weidevogels die hier in alle rust kunnen uitrusten, voedsel zoeken en broeden.

Drassige gronden

Voor het zesde jaar op rij is in Ottershagen een elektrisch hekwerk om het leefgebied van de weidevogels gezet om vossen op afstand te houden. “Dat is nodig om het broedproces kans van slagen te geven”, vertelt Simone. “We zijn zuinig op de weinige goede

leefgebieden voor weidevogels die we hebben. Gelukkig geldt dat voor Ottershagen. We zorgen hier voor een hoge waterstand met veel drassige stukjes, daar houden weidevogels van. De volwassen dieren vinden er bodemdiertjes en voor de kuikens zijn er voldoende insecten.”

Het beheer werkt, want Ottershagen doet niet onder voor de weidevogelgebieden in het westen en noorden van het land. Grutto’s en tureluurs zitten hier qua aantal broedparen in de lift, terwijl er ook veel kuikens opgroeien en uitvliegen.

TEKST: Wilco Meijers BEELD: Geurt Besselink

Klimmen en dalen

Na de openheid van Beneden-Dinkeldal fietsen we de stuwwal van Ootmarsum op, dwars door natuurgebied Springendal van Staatsbosbeheer. Soms zoeven we naar beneden, langs kruidenrijke graslanden waar stroompjes zich een weg banen naar de Springendalsebeek, dan weer is het stevig klimmen door hoogopgaand bos. Boven komen we even op adem, met zicht tot ver in Duitsland. Verderop fietsen we Hazelbekke in, het beekdal van de Hazelbeek. Het kraakheldere beekje dankt zijn naam aan Twents dialect (bekke betekent beek) en de hazelaars langs het water. Op de oeverlanden barst het van de bloemen. Boterbloemen, echte koekoeksbloemen en dotterbloemen vallen het meest op, maar er groeien ook veel orchideeën en planten die van vochtige bosgrond houden, zoals paarbladig goudveil.

Meanderende beek

“Een pareltje”, zegt Simone Hazelbekke. “Vooral dankzij de variatie en kleurenpracht. De beek meandert weer door een kleinschalig cultuurlandschap zoals we dat

kenden van zestig jaar geleden. Daar ging wel het nodige werk aan vooraf. Voedselrijk grasland is afgeplagd, zodat oorspronkelijke grassen, kruiden en bloemen weer een kans krijgen. De plaggen zijn gebruikt voor herstel van houtwallen die hier van oudsher voorkomen. Die bieden dieren als de das, geelgors en kerkuil voedsel en schuilgelegenheid. Op de graanakkers geven akkerkruiden het landschap kleur. Er wordt matig bemest en in het midden en langs de randen is extra ruimte voor korenbloemen, klaprozen en andere akkerplanten. Dat trekt veel insecten

en akkervogels aan, en het is prachtig om te zien. Ik zou zeggen, stap van de fiets af en loop dit gebied even in. Er ligt ook een prachtige bronvijver die gevoed wordt met kwelwater, de bron van de Hazelbeek. Die was dichtgeslibd, maar is in 2020 gebaggerd. Er borrelt weer schoon kwelwater op, leefruimte voor de kleine watersalamander en andere bijzondere waterdiertjes.”

Topgevels

Als vanzelf volgt er na het beekdal weer wat klimwerk, door boerenland met afwisselend moderne megastallen en typisch Twentse boerderijen met houten topgevels en rode pannendaken. Een ruimtelijk landschap met op menige hoek een grote eik, aangenaam voor de fietser die schaduw zoekt. Het laatste stukje fietsen we langs de Dinkel en passeren we de plek waar de rivier samenkomt met het Omleidingskanaal. Vlak voor het einde lopen we even het uitzichtpunt op bij de brug. We zien plasjes en drassige graslanden, alweer een prachtplek voor weidevogels in het Beneden-Dinkeldal.

BEELD: NATUURMONUMENTEN-ANDRIES DE LA LANDE CREMER, GERBEN WINKEL, WIEL ARETS

Hazelbekke en Beneden-Dinkeldal

24 km

Startpunt: parkeerplaats van Erfgoed Bossem, Dorpsstraat 7, Lattrop (eigen weg). De fietsroute is niet bewegwijzerd. Download de route via nm.nl/ dinkeldalroute

Legenda

Bos

Bebouwing

Heide

Water

Verharde weg

Fietspad / Wandelpad

Wandelroute

Horeca

Routepunten onderweg

1

Startpunt van de fietstocht. Op de biologische belevingsboerderij kun je eten en overnachten. De brandrode runderen die Erfgoed Bossem als thuisbasis hebben, begrazen ook percelen van Natuurmonumenten.

2

Cosmos Sterrenwacht staat op een van de donkerste plekken van Twente. Binnen vind je een planetarium, een astrotheater met filmscherm en observatorium met speciale telescopen voor waarnemingen in het donker en overdag.

3

Hier heb je zicht op Ottershagen, een drassig weidevogelgebied en pitstop voor trekvogels.

De waterstand wordt voor de vogels op peil gehouden met hulp van een elektrisch pompje.

4

Landgoed van Staatsbosbeheer waar je slingerend doorheen fietst, met onderweg beukenlanen, hooilanden, houtwallen, beekjes en bronnen.

5

Ook een plezier om doorheen te fietsen: een goed bewaard voorbeeld van een kleinschalig Twents cultuurlandschap. Het natuurgebied kent bloemrijke hooilandjes en stukken bos van meer dan 150 jaar oud.

6

Je passeert hier de Hazelbeek waarlangs zeldzame planten

groeien, vooral in de vochtige bossen langs de beek met soorten als paarbladig goudveil, gulden boterbloem en kleine valeriaan.

7

Hier steek je de Hazelbeek opnieuw over en passeer je de stuwvijver van watermolen De Mast aan de overkant. De molen is vanaf de 15e eeuw gebruikt als olieen graanmolen en onlangs gerestaureerd. Te bezichtigen op afspraak.

8

Hier fiets je over de Witte Berg (65 m), onderdeel van de stuwwal van Ootmarsum die ontstond in de voorlaatste ijstijd (het Saalien). In oostelijke richting kijk je tot ver in Duitsland.

Graafland

Hoogzomer. De zon brandt. De akker zindert. De bodem vertoont diepe barsten. De rozetten van het sint-janskruid liggen uitgemergeld op het droge. Goudsbloem en valeriaan verdorren. Alle planten staan te verkommeren. Behalve de ezelsdistel. Die houdt juist van hitte en droogte. Zie hem eens fier rechtop staan, precies zoals op de vlaktes van La Mancha in Spanje. Je zou hier, in dit dorrende landschap, nu elk moment ook de dolende ridder Don Quichot kunnen tegenkomen, zittend op zijn paard Rocinante. Maar dit is niet La Mancha, dit is een kruidentuin in Zuid-Holland! De ezelsdistel komt van oorsprong uit Zuid-Europa. Hij komt al lang in Nederland voor, maar de laatste jaren neemt hij enorm in aantal toe, vast en zeker vanwege het veranderende klimaat. Vroeger moest ik moeite doen om de ezelsdistel in de Weleda-tuin te behouden. Elk jaar opnieuw, zaaiden we hem voor, onder glas. Maar tegenwoordig heb ik geen omkijken meer naar deze mediterrane plant. Hij handhaaft zich vanzelf, zaait zich spontaan uit. Dat is fijn, want we hebben hem nodig. We gebruiken de bloemen voor de bereiding van medicijnen. Gewapend met snoeischaar stort ik mij op de imposante, manshoge distel. Die weert zich met duizend naaldscherpe stekels.

Het gevecht met de ezelsdistel Win!

Ze zitten overal. Op de stengel, de bladeren, zelfs op de bloembodems. Die bodems doen denken aan zee-egels. Ze zijn net zo hard en scherp.

Gedurende het gevecht treft de distel mij meermaals. Op de rug van mijn hand die de snoeischaar vast heeft, wellen bloeddruppels op. Maar de distel is traag. En ik ben snel. Steeds opnieuw val ik aan. Knip, knip. Behendig ontdoe ik de gevaarlijke plant één voor één van zijn bloemen en dwing ik de venijnige stekelbollen in de oogstemmer. Als ik een halve emmer vol heb, hoor ik wat. Onder in de emmer klinkt hevig gezoem. Het is een aardhommel die met een bloem mee in de emmer terechtkwam. Hij weet zich ternauwernood langs de messcherpe stekels omhoog te werken, vliegt de emmer uit en gaat ervandoor. Zwaar zoemend. Het klinkt als gemopper.

Jan Graafland,

Verstevigende Gezichtsverzorging

Deze lijn met granaatappel en macapeptiden is speciaal ontwikkeld voor de 40+ huid en gaat tekenen van huidveroudering op een natuurlijke manier tegen. Je kunt dit complete gezichtsverzorgingspakket met dagen nachtcrème, oogcontourcrème, serum en gezichtsolie ter waarde van € 139,95 winnen. Stuur je naam en adres voor 1 juli naar weleda@ natuurmonumenten.nl

‘Kijk wat er is’

GROENE TOEKOMST

In de serie Groene Toekomst spreken we jonge mensen over natuur en klimaat. Wat vinden zij belangrijk? Hoe moeten we het land anders inrichten?

Nicky Castricum legt vlindertuinen aan in zijn woonplaats Amsterdam, geeft cursussen over hoe je vlinders in je tuin krijgt en kweekt inheemse planten. Ook geeft hij lessen natuureducatie op basisscholen. Zo draagt hij bij aan natuurherstel en meer biodiversiteit.

Hoe komt een industrieel ontwerper in een vlindertuin terecht? “Ik hoopte in mijn studie Industrieel Ontwerpen in Delft mijn creativiteit kwijt te kunnen. Later realiseerde ik me dat er zoveel commerciële producten op de wereld zijn. Wilde ik daaraan bijdragen? Ik kreeg belangstelling voor openbare ‘producten’, zoals musea en exposities. Het leek me leuk een eigen exporuimte te hebben. Dat werd vlindertuin Mot in Mokum, waar je leert hoe je je tuin ideaal kunt inrichten voor vlinders.”

Wanneer begon de liefde voor vlinders? “Zes jaar geleden las ik dat in dertig jaar tijd 75 procent van de insecten was verdwenen. Dat vond ik zo schokkend dat ik besloot me in te zetten voor natuurherstel. Zo ontstond mijn idee voor de vlindertuin waarin ik inheemse planten en struiken kweek die goed zijn voor vlinders. Ook geef ik cursussen over vlinders. Een tuin waarin vlinders gedijen, is een tuin waar ze zich kunnen voortplanten en waar je dus ook rupsen hebt.”

Je bent vooral actief in je eigen buurt. Hoe pak je dat aan? “Vrijwilligers vinden is geen enkel probleem. Ik doe een oproep op social media en mensen melden zichzelf aan. Er zijn zoveel mensen die écht iets willen doen. Ik heb een tweede vlindertuin op het Buikslotermeerplein en nog twee illegale tuinen op groenvoorzieningen van de gemeente. Daar laten we zien hoe

de openbare ruimte er kan zijn voor mens én dier.”

Wat vind jij belangrijk voor je leefomgeving? “Het is belangrijk dat mensen beter beseffen wat de waarde van natuur is, dat gevoel is weggezakt, terwijl de verbondenheid met de natuur zou moeten terugkomen. Laten we – als land – een visie ontwikkelen op hoeveel natuur nodig is en op het gebruik van natuurlijke hulpbronnen. We denken veel te grootschalig, sluiten onze ogen voor de nadelige effecten daarvan. We gebruiken grote landbouwgebieden voor monocultuur, zogenaamd omdat dat efficiënt is. Maar is dat wel zo? De opbrengst van onze landbouw is grotendeels voor de export. De nadelen ervan ondervinden we in Nederland. We rekenen alle schade van dit systeem niet mee. Dat moet toch anders kunnen, kleinschaliger en efficiënter?”

Wat moet op de schop? “De ideeën van The Commons inspireren mij. Zij gaan uit van het gezamenlijk gebruik van natuurlijke hulpbronnen, zoals landbouwgronden, weilanden en bossen. Ik geloof in een kleine lokale economie met groene ondernemers die een sluitende kringloop

willen neerzetten. Laten we ons systeem baseren op de vraag: wat is hier mogelijk? Met oog voor de juiste balans voor natuur en biodiversiteit. Ik geloof dat dat haalbaar is in kleinschalige, zelfvoorzienende gemeenschappen, waarbij mensen een paar uur per week vrijmaken om voedsel te verbouwen. Zo’n systeem gaat transport en verspilling tegen en het is ook goed voor de verbondenheid met de natuur.”

Je sloot je aan bij Extinction Rebellion. Wat wil je bereiken? “De overheid is aan zet om grote maatregelen te nemen. Het huidige kapitalistische systeem kent allerlei weeffouten en moet op de schop. Maar die urgentie wordt niet genoeg gevoeld, het gaat te langzaam. Mensen die verandering willen, en dat zijn er veel, worden niet voldoende gehoord. Extinction Rebellion is een manier om gezamenlijk een krachtig signaal aan de politiek te geven.”

Hoe zie je jouw toekomst? “Ik ben geen stadsmens en wil over een paar jaar graag de stad uit. Mede daarom geef ik in de herfst en winter, als er minder werk is in de vlindertuinen, lessen natuureducatie op basisscholen en de buitenschoolse opvang. Zo kan ik sparen om straks samen met gelijkgestemden in bijvoorbeeld Oost-Nederland een lap grond of een boerderij te kopen en daar een zelfvoorzienende woongemeenschap op te richten. Deze plannen geven me hoop. Ook hoopgevend is het enthousiasme van de gemeente die onze vlindertuin – nu op tijdelijke grond –een vaste plek wil geven.”

Nicky Castricum (35) studeerde Industrieel Ontwerpen aan de TU in Delft, maar kreeg gaandeweg meer belangstelling voor natuur dan voor techniek. Samen met vele vrijwilligers zet hij zich in Amsterdam in voor vlinders en andere soorten en investeert zo in biodiversiteit en natuurherstel. Intussen droomt hij van een toekomst buiten de stad, samen met gelijkgestemden.

TEKST: Joke van Rooyen BEELD: Erik Smits

GULLE GEVER

Ad en Karin Obdam beheren een fonds met de nalatenschap van hun overleden buren. Het Baumeister Fonds is bestemd voor onderhoud van het Zwanenwater. Precies vijftig jaar geleden kocht Natuurmonumenten dit duingebied bij Callantsoog (NH) na een publieksactie.

Ad: “Wij waren niet verbaasd dat onze overbuurman Ton Baumeister ons vroeg of wij de nalatenschap van hem en zijn vrouw wilden beheren. Zijn vrouw Nel was in 2018 overleden en zij hadden geen kinderen of contact met andere

familieleden. Bovendien hadden zij, net als wij, echt iets met de natuur. Karin en onze oudste dochter Daniëlle hielpen de laatste jaren in de huishouding, ze dronken er koffie en deden boodschappen. Nel overleed na enkele jaren in een verzorgingstehuis. Ton zelf was fysiek slecht, hij was klaar met het leven. Daniëlle heeft zijn huis mogen kopen, ze gunden jonge mensen een plaats op de woningmarkt. Met het geld dat vrijkwam, is een fonds voor Natuurmonumenten opgericht, met bestemming het Zwanenwater. Daar gingen Ton en Nel op Eerste Kerstdag altijd heen om te wandelen. De laatste jaren ging ik vaak op

zondagmiddagen met Ton autorijden. Twee weken voordat hij uit het leven stapte, reden we naar het Zwanenwater. Voor hem stond vast dat zijn geld daar naartoe zou gaan. Trots vertelde hij de medewerkers van Natuurmonumenten dat hij de heer Baumeister was, en dat binnenkort het Baumeister Fonds zou worden opgericht. Karin en ik krijgen elk jaar een overzicht van de bestedingen. Recent is er een telescoop uit het fonds betaald, het schelpenpad is onderhouden, en er gaat een bijdrage naar de nieuwe entree. Tijdens excursies krijgen we te zien wat er is gebeurd. Onderhoud is belangrijk, anders raakt het in verval.”

‘Onderhoud is belangrijk, anders raakt het in verval’

Eerste aankoop in De Wieden

De geschiedenis van Natuurmonumenten samengevat in vijftig historische momenten, personen en gebeurtenissen. Aflevering 6: het begin van iets groots.

De aankoop van de Bakkerskooi legde in 1934 het fundament voor een van de grootste natuurgebieden van Natuurmonumenten: De Wieden. De vereniging was in de oude eendenkooi geïnteresseerd vanwege de aalscholverkolonie van bijna duizend broedparen. Bovendien was rondom de kooi een rijke en karakteristieke moerasflora te vinden. Over de

Familiefoto nu compleet

In de vorige editie van Puur

Natuur vertelden Alex

Oude Elferink en Annet

Eggen in Gulle Gever over hun liefde voor de natuur. Door een misverstand ontbrak dochter Katia op de begeleidende foto. Graag zetten we dat recht; zie de familie hier compleet: (van links naar rechts) Jacco, Annet, Alex en Katia.

kort

aankoop schreef Natuurmonumenten in het jaarverslag: “Het geheel vormt een natuurmonument in den waren zin des woords en de aankoop werd dan ook algemeen toegejuicht.”

De eerste aankoop betrof 25 hectare. Gaandeweg is het bezit in de regio steeds verder uitgebreid en inmiddels beheert Natuurmonumenten er zo’n 6.200 hectare. Samen met de Weerribben vormt De Wieden nu een nationaal park. Het is het grootste aaneengesloten laagveenmoeras van Noordwest-Europa, ruim 10.000 hectare.

Welk lidmaatschap past bij jou?

Als lid van Natuurmonumenten weet je als geen ander hoe belangrijk het is om de natuur in ons land te beschermen. Je bijdrage helpt ons hierbij enorm.

We zien in onze gebieden dat veel mensen er samen op uit trekken of met hun kinderen op avontuur gaan in de natuur. Daarom hebben we het Samenlidmaatschap en het Gezinslidmaatschap geïntroduceerd. Hiermee beschermen jullie samen de natuur en krijgen jullie alle ledenvoordelen, zoals gratis parkeren en 30 procent korting op excursies.

Bij het Gezinslidmaatschap doen de kinderen tot 12 jaar gratis mee aan ons avontuurlijke jeugdprogramma OERRR. Ze ontvangen een welkomstcadeau en krijgen elk seizoen post met leuke tips om de natuur te ontdekken.

Overstappen?

Ga naar nm.nl/overstappen en kies de lidmaatschapsvorm die het beste bij je past en vul je gegevens in. In het formulier kun je aangeven wie al lid is. Wij zorgen ervoor dat je huidige lidmaatschap automatisch wordt stopgezet. Het Samenlidmaatschap sluit je af voor 6 euro per maand, het Gezinslidmaatschap vanaf 8 euro per maand.

Met de zoekkaart het veld in

Léonard (10), Annemieke (10), Onno (8) en Otto (9) doen de Ontdek de wereld van OERRR- speurtocht op het Dwingelderveld.

“Jullie gaan verschillende landen zoeken en daar vragen over beantwoorden”, legt boswachter Nienke uit, terwijl ze zoekkaarten uitdeelt aan de kinderen. lopen nog niet in het Wollige Weiland. Omdat er wolven in Drenthe zijn, maken we eerst een hek dat ze tegenhoudt.” Otto lacht: “Dan is het nu het Wolfige weiland.” Met de kaart open gaan ze op speurtocht. Dwars door een meertje loopt een wandelpad: Vennetië. Je kunt onder water gluren door de glazen wanden.

“Kijk! Een waterslak”, zegt Onno. Ze turen in het groenige water, maar zien

vooral visjes. Léonard blijft bij een bult takken en hooi staan. “Dit is de broeihoop van Kronkelland”, roept Annemieke. “Welk dier legt hier zijn eieren in?” “Een slang!”, weet Otto. Zo puzzelen ze de eerste letters voor het codewoord bij elkaar. De opdracht bij het Zand- en Kliederland is simpel: ga je gang. Onno pompt water, Annemieke balanceert op een boomstam en Léonard en Otto proberen een megaglibberige modderbult op te klimmen. Dat gaat heel even goed, tot Otto volledig onderuitglijdt. Gillend van de lach rolt hij door de modder.

“Deze klei is vast heel goed voor mijn lijf”, roept hij en springt opnieuw in de drab.

“Wist je dat een bij in z’n hele leven maar één theelepel honing maakt”, vertelt Otto als ze bij het Wilde Bijen Rijk zijn. De speurders gaan verder langs nestjes van boerenzwaluwen, heideplanten, insecten en vlinders. “We hebben de code”, roept Léonard als alle opdrachten zijn gedaan. Uit de OERRR-schatkist mag iedereen iets uitzoeken. “Mogen we nog een keer spelen in de modder?”, vraagt Léonard. “Dat was echt het leukste dat ik in weken heb gedaan.”

Zelf op ontdekking

OERRR organiseert activiteiten voor kinderen door heel het land. Kijk voor het overzicht op OERRR.nl.

IS JOUW (KLEIN)KIND

AL OERRR?

Voor € 2,25 per maand

krijg je:

• Een welkomstcadeau

• Elk seizoen post vol inspiratie en acties

• Kalender met de leukste buitentips

• Korting op activiteiten in de natuur

Meld je aan via OERRR.nl

Het ven floreert

Water op een natuurbegraafplaats van Natuurbegraven Nederland vind je in de vorm van plassen, beken en vennen. Water dat rust brengt en troost biedt voor bezoekers én zorgt voor een rijk planten- en dierenleven. Op natuurbegraafplaats Schoorsveld (NB) is het na 7 jaar in en bij het ven een drukte van belang. Er vliegen inmiddels 23 soorten libellen rond, waaronder de venwitsnuitlibel, de tengere pantserjuffer en de gaffelwaterjuffer. De oevers zijn begroeid met dopheide, zompzegge en biezenknoppen. De larve van libellen gebruiken de stengels van de planten om hun volwassen leven als libel tegemoet te klimmen. In en rondom het ven groeit klein blaasjeskruid en kleine zonnedauw, planten die insecten eten. Een koor van rugstreeppadden op de oevers is in de wijde omtrek hoorbaar. En als je geluk hebt spot je een ijsvogel die vliegensvlug kleine visjes uit het water haalt. Samen met Natuurmonumenten versterkt en behoudt Natuurbegraven Nederland natuur. We ontwikkelen ook nieuwe gebieden waar de natuur er beter van wordt en waar begraven in de natuur mogelijk is. Met een plek op een natuurbegraafplaats, zoals op Schoorsveld, draag je bij aan een natuur die sterker wordt en daarmee aantrekkelijker voor planten en dieren. Voor nu en voor de generaties die ons volgen.

Wandel mee en bewonder de natuur op onze natuurbegraafplaatsen: natuurbegravennederland.nl

buiten

Met onze boswachters maakten we een selectie van de vele activiteiten die we deze zomer hebben, ook voor de kinderen van OERRR. Ga voor meer info en aanmelden naar nm.nl/agenda.

Friesland

Oog in oog met meeuwen

20,27 jun

Unieke gelegenheid om met de boswachter de afgesloten kwelder te verkennen waar honderden meeuwen op Schiermonnikoog broeden. Onderweg heb je kans overvliegende lepelaars, kiekendieven, wulpen, tapuiten, leeuweriken en velduilen te zien.

Midzomernachtwandeling

24 jun

Eén keer per jaar mag je ook ’s nachts de natuur in op De Slotplaats: op midzomernacht. Misschien hoor je uilen of zie je vleermuizen vliegen.

Naar een echte klif

22,29 jul, 5,12 aug

Laat je verrassen door de Oudemirdumerklif, een plek vol verhalen en met een verrassende variatie aan bloemen, insecten en vogels.

Drenthe

Workshop vachtvilten 1

17 jun, 14,29 jul, 16 sep

Maak van een vers geschoren

vacht van het Drents heideschaap of het Schoonebeker schaap je eigen kleed. Tijdens een workshop in De Onlanderij leer je alles over deze oude manier van textiel maken.

Frisse neus

Elke zondagmiddag van 18 jun t/m 10 sep

De boswachter vertelt je over de natuur in het Dwingelderveld: welke planten en dieren zie je in de verschillende seizoenen?

Op zoek naar reeën

24 jun

Als de avond valt over Nationaal Park Dwingelderveld durven ook de reeën zich te laten zien. Ga mee op zoek naar deze sierlijke dieren.

Bomen over bomen

Bomen zijn imposant en een bron van inspiratie. Museum STAAL in het Achterhoekse Almen brengt de ‘Bomen over bomen’-tentoonstelling, waarbij de bezoeker door

Workshop vachtvilten 2

5 aug, 1 sep

Na een dag vilten, wrijven en boenen bij de Zaandstee op het erf van de schaapskooi Achter ‘t Zaand in het Dwingelderveld ga je naar huis met een prachtige gevilte vacht. De wol komt van het Drents heideschaap.

Groningen

Naar de kwelders

16 sep

Ontdek de kwelders van de meest noordelijke haven op het Nederlandse vasteland bij Noordpolderzijl.

Overijssel

Waterbeestjes vangen

Elke woensdagmiddag in de zomervakantie

Waterbeestjes vangen hoort bij de 50 dingen die je gedaan moet hebben voor je twaalfde! Kom daarom naar De Wieden en ontdek het verborgen onderwaterleven. Voor gezinnen met kinderen van 4 t/m 12 jaar die een zwemdiploma hebben.

Flevoland

Naar de jungle

15,23,29 jul, 6,12,20,26 aug, 10 sep

Vaar mee over het Zwarte

Meer naar de jungle van het Vogeleiland waar tientallen vogelsoorten broeden, vlinders vliegen en zelfs reeën leven. Misschien vliegt de zeearend wel langs.

Nog genietenmeervan de natuur?

Schrijf je in voor de maandelijkse e-mail-nieuwsbrief en blijf op de hoogte van het laatste natuurnieuws, de leukste activiteiten in de buurt en ontdek de mooiste routes door prachtige natuurgebieden: nm.nl/nb

Gelderland

Wolven op de Veluwe

17 jun, 1,29 jul

Kom naar bezoekerscentrum Veluwezoom en loop mee met de Wolventocht.

Speuren naar wild

24 jun, 17 jul

De boswachter neemt je mee op deze huifkartocht door Planken Wambuis naar wilde zwijnen, edelherten, reeën, Spaanse runderen en New Forest pony’s.

Bijzonder landgoed

1 jul

Wandel met de boswachter over landgoed Oud Groevenbeek, luister naar bijzondere verhalen en geniet van de rijke cultuurhistorie van het landgoed.

Neem een bosbad

23 jul, 2 aug

Tijdens het ‘OERRR bosbad’ op de Veluwezoom doe je speelse opdrachten waarbij je al je zintuigen gebruikt.

Heidehoppen

12 aug

Ervaar de geuren en kleuren van de uitgestrekte heide op Veluwezoom tijdens een wandeling van 14 km.

Stoep onder de loep

Geïnspireerd door de Verkadealbums van Jac. P. Thijsse maakte de Vereniging van Botanisch Kunstenaars Nederland aquarellen van stoepplantjes. Ze zijn te zien in het Zaans Museum, samen met de originele aquarellen uit de Verkadealbums. De natuur dichtbij huis ontdekken past helemaal in de traditie van Thijsse. De medeoprichter van Natuurmonumenten en leukste natuurleraar van Nederland wist in de vorige eeuw iedereen enthousiast te krijgen voor de Nederlandse

Utrecht

Geheimen van de eendenkooi

1 jul, 6 aug, 3 sep

Neem een kijkje in eendenkooi Haarzuilens bij Utrecht. Ontdek het oude ambacht en het leven met de natuur van de kooiker en zijn hond. De kooi is normaal niet toegankelijk voor publiek.

Zwoele zomeravond

4,20,28 jul, 3 aug

Ga met onze gids op pad, ervaar de stilte en ruimte van een zomeravond in de Kaapse Bossen. Geniet ook van de avondzon vanaf uitkijktoren De Kaap.

Noord­Holland

Op expeditie

17, 21, 24,28 jun, 1,5,8,12,15 jul

Avontuurlijke wadwandeling over kwelder De Schorren op Texel vol vogels en bijzondere planten. Ga met de boswachter mee op expeditie in verboden gebied.

Van boerderij tot buitenplaats

1 jul

Heb je je altijd afgevraagd hoe die rij buitenplaatsen in ’s-Graveland is ontstaan? En wie er woonden in de statige huizen van Boekesteyn en Schaep en Burgh? Ga dan mee met deze excursie.

Watermonsters zoeken

13 jul

In de sloten, kreken en plassen van Waalenburg op Texel leven een heleboel bijzondere kriebelbeestjes. Je ziet ze soms niet, maar ze zijn er wel. Kun jij ze vinden?

Oorlog in de duinen

15 jul

In Duin en Kruidberg, Midden-Herenduin en Heerenduinen zijn restanten van de Atlantikwall uit de Tweede Wereldoorlog bewaard gebleven. Onze expert vertelt je er alles over.

50 jaar Zwanenwater

Het is vijftig jaar geleden dat Natuurmonumenten duingebied Zwanenwater bij Callantsoog aankocht. Dat was mogelijk dankzij giften van duizenden natuurliefhebbers. Wie jarig is, trakteert: leden krijgen 50 procent korting op de excursieprijs.

Zuid­Holland

Fotografeer de zomer

6 aug

Vaar mee in de boot van de boswachter en beleef de eeuwenoude Vlietlanden door de lens van je camera.

Tijdreis

20 aug

De boswachter van historische buitenplaats De Tempel neemt je mee door de geschiedenis van de tuinen met z’n lanen, bruggen en hekken.

Eendenkooitocht

9 jul, 10 sep

Heb jij altijd een kijkje willen nemen in eeuwenoude eendenkooi Het Aalkeetbuiten?

Dit is je kans! De kooiker neemt je mee terug in de tijd.

Vogelparadijs

10 sep

Gefascineerd door vogels?

Tiengemeten is een waar vogelparadijs. Ga mee met onze vogelgids en leer alles over de vogels op het natuureiland.

4e NMF Muziekfestival

In het weekend van 6, 7 en 8 oktober organiseren we weer het NMF Kamermuziekfestival. Het is de vierde editie waarbij het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds en Natuurmonumenten muziek en erfgoed bij elkaar brengen. Topmusici laten hun talenten horen op bijna twintig locaties, zoals De Kluis (Valkenburg, Li.), Fort bij Nigtevecht (NH), landgoed De Tempel (Rotterdam) en de Carolinahoeve (Dieren, Gld). Ze spelen van klassiek tot pop, folk en jazz. Op landgoed Haarzuilens (Ut.) zijn speciale concerten voor kinderen. Ga voor meer informatie en tickets naar nm.nl/kamermuziekfestival

Klassiek muziekfestival

Wonderfeel

Op 21, 22 en 23 juli is de negende editie van muziekfestival Wonderfeel. Dit buitenfestival voor klassieke muziekliefhebbers vindt plaats op de buitenplaatsen Schaep en Burgh en Boekesteyn in ’s-Graveland (vlakbij Hilversum). De zeven podia, met allen een eigen karakter, bieden ieder wat wils. De diversiteit aan muziek uitgevoerd door (inter)nationale musici, gecombineerd met de aanwezigheid van foodtrucks en bars, maken van dit zomerse festival een unieke beleving. Leden krijgen € 2,50 korting op een dagkaart en € 6,00 korting op een 3-dagenkaart. Tickets op: wonderfeel.nl/tickets

Zeeland

Slikkentocht

17 jun, 15 jul, 20 aug, 3 sep Maak kennis met de vogelrijkdom van de Kattendijkse Plaat in de Oosterschelde, het grootste en natste nationale park van Nederland.

Voor één keer open

2 jul, 13 aug

Ga mee naar natuurgebied Middelplaten aan het Veerse Meer en geniet van moeraswespenorchissen, parnassia, addertongen, kluten en visdiefjes.

Door verdronken land

28 jul, 6,19 aug, 2,10 sep Avontuurlijke tocht door geulen en over schorren in het Verdronken Land van Zuid-Beveland.

Tipikamp

18 aug

Kom een hele dag naar het tipikamp in de Zwaakse Weel. Hier zie, doe en leer je van alles en mag je lekker ravotten.

Noord­Brabant

Vlinders en kevers

17 jun

We gaan vlinders, sprinkhanen en kevers van dichtbij bekijken bij het Kleine Meer in Ossendrecht. Ook leer je hoe je insectenvallen zet. We gaan ze allemaal zien, juni is de topmaand voor deze beestjes.

Avondrood

19 aug

Ga op zoek naar vleermuizen en nachtinsecten in de Dintelse Gorzen bij zonsondergang.

Paarse gloed

26 aug

In augustus bloeit de heide en krijgt de Kampina een paarse gloed. Tijdens deze wandeling kom je op de mooiste plekjes en ontdek je welke dieren en planten voorkomen op de heide.

Limburg

Braakballen pluizen

11,21 jul, 15,25 aug

Wil je weten wat uilen eten? Kom dan braakballen pluizen op de Sint-Pietersberg. De boswachter leert je tijdens het pluizen veel over uilen.

Reis door de groeve

24 jun, 22 jul, 19 aug

Het kalkgesteente waaruit de Sint-Pietersberg is opgebouwd is al meer dan 70 miljoen jaar oud. Hoe ontstond deze kalksteen en welke lagen zijn er te onderscheiden? Ontdek het tijdens deze geologie-excursie.

Klimaatwandelen

1 jul, 5 aug, 2 sep

Het Geuldal heeft als gevolg van klimaatverandering steeds vaker last van hoog water en droogte. De boswachter laat zien hoe we het landschap als bondgenoot kunnen inzetten.

Vlinderparadijs

1 jul, 5 aug

Samen met de boswachters gaan we op zoek naar bijzondere vlinders in het Popelmondedal. De combinatie van warmte, ligging op het zuiden en mergel zorgt voor een grote verscheidenheid aan bloemen en dus aan vlinders.

BEELD: NATUURMONUMENTENPAULINE JOOSTEN, JURI HIENSCH, GETTY IMAGES

Op zoek naar een inspirerende vergaderlocatie?

Vergaderen in de natuur kan ook bij jou in de buurt, onze locaties zitten door heel Nederland! Of je nu wilt vergaderen in een historisch fort, een sfeervolle boerderij of een rustgevende omgeving aan het water, er is altijd een locatie in de buurt die past bij jouw wensen. Wist je dat je alle locaties gemakkelijk kunt vinden op onze website? Zo plan je snel en eenvoudig jouw volgende vergadering, teamdag of kwartaalsessie op een unieke en inspirerende locatie. Bekijk bijvoorbeeld Fort Kijkuit, Theehuis Oud Groevenbeek of Hélènehoeve op: nm.nl/vergaderen

Vakantie midden in de natuur

Wist je dat Natuurmonumenten prachtige vakantiewoningen biedt, voor kleine en grote gezelschappen? Van gezellige tweepersoonswoningen tot ruime woningen geschikt voor 8 personen, zoals de Nicolehoeve op Tiengemeten. Alle woningen hebben één ding gemeen, ze zijn van alle gemakken voorzien. Zo verblijf je comfortabel midden in de natuur. Maar dat is niet alles, door te verblijven in een van onze vakantiewoningen draag je bij aan het behoud van de natuur en het landschap. Bekijk ons volledige aanbod vakantiewoningen op de website van Buitenleven: buitenlevenvakanties.nl/natuurmonumenten

Open Monumentendagen

Tijdens Open Monumentendagen op zaterdag 9 en zondag 10 september stellen we tientallen cultuurhistorische gebouwen open die normaal gesproken niet toegankelijk zijn voor publiek. Bijvoorbeeld op landgoed de Oude Buisse Heide, niet ver van Zundert (NB). Dichter en politicus Henriëtte Roland Holst schonk het landgoed in 1945 aan Natuurmonumenten. Geniet van de prachtige architectuur van haar vroegere atelier, verras jezelf met een dansvoorstelling in de natuur of doe samen met de kinderen een OERRR-tocht. Ook zijn er op een aantal locaties rondleidingen. Meld je aan op nm.nl/open-monumentendag Wacht niet te lang, het aantal plaatsen is beperkt.

Natuurlijke wateropslag

bij Landal GreenParks

Natuurmonumenten en Landal GreenParks hebben één gedeelde passie: de natuur. Met trots werken we al ruim 17 jaar samen aan de bescherming en behoud van de natuur! Op de vakantieparken van Landal GreenParks hechten we waarde aan veel groen en groene initiatieven, dus is er ook ruimte voor waterbuffers. Deze buffers zijn essentieel voor het opvangen en vasthouden van regenwater. Hierdoor zijn we beter opgewassen tegen overstromingen, maar ook tegen droogte. Op veel vakantieparken

van Landal GreenParks werken we hiermee.

Regenwater van de daken van bungalows en centrale gebouwen wordt op natuurlijke wijze naar de vennen in laaggelegen gebieden geleid. Daar wordt het water opgevangen. Daarnaast zijn er wadi's, dit zijn plekken waar overtollig regenwater wordt opgevangen om te voorkomen dat de bungalows overstromen.

Ontdek tijdens

Echt Vakantie wat groen kan doen

FOTO

Voor goede landschapsfoto’s in de zomer is mooi licht heel belangrijk. Een goed moment is als de zon laag staat en de schaduwen lang zijn. Denk ook aan combinaties van donkere wolken en zon, of een blauwe lucht met mooie wolken. Foto 1 van Danielle de Graaf is daar een mooi voorbeeld van. De lage zon zorgt ook nog eens voor geweldig licht op de bloemen in de voorgrond.

Foto 2 ▯ Zorg voor een interessante voorgrond, zoals met deze basaltblokken die al iets vertellen van het verhaal van dit stadje. Een camera op statief én gebruik van een lange sluitertijd zorgen voor de ‘melkachtige’

beweging in het wateroppervlak. Foto 3 ▯ Gebruik een telelens. Door in te zoomen kun je soms nét dat interessante onderdeel van een landschap mooi inkaderen, bijvoorbeeld een hert in de mist op de heide.

Foto 4 ▯ Maak gebruik van leidende lijnen. Het water op deze foto zorgt ervoor dat het oog van de kijker onder de prachtige kromme stammen van de bomen wordt geleid naar het lichtste deel van de foto.

Ga je er regelmatig op uit om natuurfoto’s te maken? Dan vind je het misschien leuk om mee te doen aan onze fotowedstrijd: Foto van de Maand. De winnaar krijgt een uitvergroting van z’n ingezonden foto. Kijk voor meer info op: nm.nl/foto-van-de-maand

TEKST: STEFAN CLAESSENS BEELD: DANIELLE DE GRAAF, DIRK VERVOORT, HANS VAN LOENEN, REMKO ONGERSMA

winkel Web

natuurmonumentenshop.nl

Geef de vogels water

Nu de temperaturen weer stijgen, hebben vogels extra water nodig. Dit kan je ze bieden met deze prachtige waterschalen. Ze zorgen voor genoeg drinkwater en tuinvogels stappen er ook graag in om te badderen of af te koelen.

Almsee

Ledenprijs € 16,19

Normale prijs € 17,99

ART.NR. 93851

Huis voor insecten

Insecten zijn onmisbaar in de natuur. Zo helpen bijen bij de bestuiving van planten, kruiden en fruitbomen. Met dit insectenhuis help je ze van daaruit hun nuttige werk te doen.

Ledenprijs € 25,19

Normale prijs € 27,99

ART.NR. 92105

SPECIAAL VOOR JONGE VOGELS

Dit voer is ideaal om tijdens de lente en zomer te voeren. Het bevordert de aanmaak van eieren en is uitermate geschikt voor jonge, opgroeiende vogels.

Ledenprijs € 8,99

Normale prijs € 9,99

ART.NR. 11029

Nederland Droogteland

Van waterschaarste en bodemdaling tot regentuin en hoogwaterboerderijen. In dit boek laat milieujournalist René Didde de kansen en initiatieven zien in de strijd tegen de droogte.

Prijs € 21,95

ART.NR. 9789088

Sieraden in je tuin

Versier je tuin met deze set metalen mini-vogels. Hang ze op in een boom of fleur er een schutting mee op.

Ledenprijs € 17,99

Normale prijs € 19,99

ART.NR. 97432

Klimaatverliezer

De speerwaterjuffer is een libellensoort die leeft in vennen in koudere delen van Europa, in het noorden of in de bergen. En hij kwam ook voor in enkele vennen in Twente, de Achterhoek en Brabant, maar dat verandert snel. Als gevolg van klimaatverandering warmen de ondiepe vennen heel snel op. Dat doet de speerwaterjuffer de das om, want hij is niet aangepast aan grote temperatuurschommelingen. Bovendien krijgt hij last van andere libellensoorten die beter kunnen omgaan met hogere temperaturen. Ook droogval van vennen is funest voor de speerwaterjuffer, omdat de drijvende planten waarop hij z’n eitjes afzet (waterlelie, fonteinkruid, riet, lisdodde) dan verdwijnen. Het gevolg is dat de speerwaterjuffer vrijwel niet meer voorkomt in ons land, alleen nog in het Haaksbergerveen (Ov.) en enkele locaties in Brabant.

Camée Bosma

Boswachter Achterhoek facebook.com/ natuurachterhoek

KLIMAATPROOF? IS JOUW TUIN AL

Klimaatverandering noodzaakt ons om slimmer om te gaan met water. Natuurmonumenten geeft de natuur ruimte om water op te vangen en vast te houden, net als een spons. Daarnaast levert dit prachtige natuur op én vergroot het de biodiversiteit.

KOM JIJ OOK IN ACTIE?

Zorg dat jouw tuin is opgewassen tegen wateroverlast en hittestress. Maak jouw tuin klimaatproof, download het klimaatpakket op natuurmonumenten.nl/klimaatproof

SCAN QR DOWNLOADENHET KLIMAATPAKKET

De watercampagne van 2023 is onderdeel van het LIFE project Wetlands4Cities