Nadrenia Północna-Westfalia
Meklemburgia-Pomorze Przednie
pod redakcją Katarzyny Domagalskiej Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki Warszawa 2022
Walorami regionów kulturowych są swoiste przyroda i architektura, charakterystyczna zabudowa, wyłaniająca się z zieleni lub stercząca wśród lodów, typowa gęstość i wysokość zabudowy, forma drzwi czy szyldu. Często mieszkańcy danej okolicy nie zdają sobie sprawy z walorów lub nawet z cech własnego otoczenia. Bardziej to odczuwają, niż potrafią nazwać, zapisać, utrwalić i uszanować. Książka, którą oddajemy Państwu do rąk, jest zachętą do spojrzenia na przestrzeń wspólną – przestrzeń zbudowaną i naturalną. Proponujemy spojrzenie analityczne, oparte na wyraźnych przykładach, rozczłonkowane i skwantyfikowane. Jest to swoisty poradnik dotarcia do samego siebie.
Zespół znakomitych autorów, specjalistów reprezentujących różne pokolenia architektów, architektów krajobrazu, historyków sztuki i artystów, prowadzi nas malowniczymi ścieżkami niemieckich miasteczek Nadrenii Północnej-Westfalii i Meklemburgii-Pomorza Przedniego, obserwowanych pod kątem tego, co buduje ich specyficzną malowniczość i solidną strukturę.
Ten dostrzegalny, przestrzenny genius loci ma zaprowadzić nas docelowo do polskich regionów, do architektury współczesnej, do tego, co tworzymy lub chcemy tworzyć jako autorzy, inwestorzy, mieszkańcy, samorządowcy bądź obserwatorzy – wszyscy zaangażowani w przestrzeń. Ideą projektu, który rozpoczęto w Narodowym Instytucie Architektury i Urbanistyki pod nazwą Laboratorium Regionów, jest bowiem szukanie inspiracji do form architektury współczesnej w poszanowaniu form budujących tradycję lokalną. Przy czym chodzi nie tyle o kształty budynków, ile o szeroki kontekst urbanistyczny, detale, materiały, rozwiązania techniczne, zieleń. Jednym słowem: o wszystko to, co widzimy wokół siebie, jednak nie w formie historyzmu czy biernego odtwarzania, lecz kreowania nowych rozwiązań.
Tom, który otwiera serię „Notesów Archikultury”, wpisuje się jednocześnie we współczesny nurt poszukiwania kultury
przestrzeni – kierunek rozwojowy określony przez europejskich ministrów kultury na konferencji w Davos w 2018 roku, a także w ramach katowickiej deklaracji Transforming Our Cities for a Better Urban Future z 2022 roku, sformułowanej podczas Światowego Forum Miejskiego.
Tomasz Sławiński zastępca dyrektora Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki
Zapraszamy Państwa do lektury pierwszej publikacji z cyklu „Notesy Archikultury”, który pomoże w poznawaniu zagadnień związanych z kulturą przestrzeni. Archikultura to nowe słowo w słowniku, nie tylko architektonicznym. Na stronach tej książki spróbujemy opowiedzieć, czym ona jest i dlaczego we współczesnym świecie okazuje się tak ważna. Aby wyjaśnić to słowo, sięgniemy po opisy realizacji architektonicznych, po przykłady rozwiązań, inspiracji, dobrych praktyk architektonicznych i urbanistycznych z różnych regionów Europy. Przewodnikiem w poznawaniu i zrozumieniu archikultury jest dla nas dokument nazywany Deklaracją z Davos, zatytułowany Ku wysokiej jakości Baukultur dla Europy, przygotowany po konferencji i podpisany w 2018 roku przez ministrów kultury, szefów delegacji sygnatariuszy Europejskiej Konwencji Kulturalnej oraz państw-obserwatorów Rady Europy, a także przedstawicieli
UNESCO , ICCROM -u, Rady Europy i Komisji Europejskiej oraz Rady Architektów Europy, Europejskiej Rady Planistów Przestrzennych, ICOMOS -u oraz federację Europa Nostra, w tym – przez ministra kultury prof. Piotra Glińskiego. Koncepcja Baukultur (z niem. „kultura budowania”), zawarta w Deklaracji z Davos, obejmuje każdą działalność człowieka, która zmienia przestrzeń zbudowaną z poszanowaniem kontekstu kulturowego, przyrodniczego i krajobrazowego. Wysokiej jakości Baukultur oznacza dobrze zaprojektowane miasta, wsie, budynki – tworzące środowisko do życia właściwe dla dobrego samopoczucia i zdrowia ludzi, uznające kulturowe aspekty ochrony architektury, planowania i budowania. W Notesie Archikultury słowo baukultur zastępujemy polskim odpowiednikiem – słowem archikultura, oznaczającym kulturę przestrzeni.
Seria publikacji „Notesy Archikultury” jest częścią projektu Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki o nazwie Laboratorium Regionów. Projekt jest zarazem laboratorium oraz – docelowo –platformą służącą do wymiany doświadczeń i współpracy. Ma pomóc w rozpoznaniu i zrozumieniu wartości architektury regionów Polski
i sąsiadujących z nią krajów z całym ich spektrum różnorodności. Projekt i serię książek adresujemy do władz publicznych i administracji (samorządy), a także do specjalistów w zakresie planowania, projektowania, budowania, konserwacji zabytków, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym, w tym – do inwestorów, deweloperów, właścicieli budynków. Zależy nam również na tym, aby nasze publikacje trafiły w ręce mieszkańców – czyli użytkowników i współtwórców przestrzeni.
Pierwszy Notes Archikultury pokazuje praktyki Baukultur z regionów niemieckich – z Nadrenii Północnej-Westfalii oraz z Meklemburgii-Pomorza Przedniego. Wybrane miejsca i miasteczka są cenione za innowacyjne podejście do rozwoju miast opartego na umiejętności pogodzenia wyzwań współczesności z wymaganiami ciągłości historycznej. Mamy nadzieję, że „Notesy Archikultury” okażą się dla Państwa inspiracją do podejmowania działań w celu ochrony wspólnego dziedzictwa kulturowego (architektoniczno-urbanistycznego).
Publikacja powstała przy wsparciu pracowników naukowych Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej i Katedry Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Katarzyna Domagalska
Zastanówmy się nad przestrzenią, którą zamieszkujemy od dziecka, na co dzień: od pokoju, przez dom, aż po miasta i kraje. Jak opiszemy to, czego zwykle nie zauważamy, codzienne czynności w codziennej przestrzeni. Czy nasze życie i sposób korzystania z miejsc są związane z kulturą, w której się wychowujemy i w której uczestniczymy? Czy skoro wpływamy na przestrzeń i zmieniamy krajobraz wokół siebie, to odpowiadamy za tworzenie się kultury przestrzeni, czy też raczej to ona, wciąż kształtowana na nowo, wpływa na nas i na nasze doświadczenia?
Ilustracja na podstawie rysunku, znajdującego się na ścianie domu w mieście Dahab
Pamięć
Aldo van Eyck, architekt, napisał: „Zadanie architektury polega na ni mniej, ni więcej jak na pomaganiu człowiekowi w powrocie do domu”1, czyli – do archetypicznego domu, przechowywanego w naszej pamięci. Od samego początku architektura była (jest) pośrednikiem między ludźmi a środowiskiem – służyła i służy budowaniu tożsamości i nadawaniu znaczeń w przestrzeni. Powstawanie miast jest procesem, który odbywa się na dwóch poziomach – materialnym i symbolicznym. Nadaje znaczeń wykraczających poza dosłowność
1 Aldo van Eyck: Hubertushuis, red. H. Hertzberger et al., tłum. K. Domagalska, Amsterdam 1982.
i utylitarność. Kiedy doświadczamy architektury, tworzymy nasze wspomnienia związane z danymi miejscami: miastami, budynkami, krajobrazami. Te wspomnienia i obrazy zachowane w naszej pamięci wpływają na wygląd architektury jaką tworzymy.
Richard Buday – architekt, pisarz i edukator – stwierdza: „Przez tysiące lat architekci byli światowymi gawędziarzami, ponieważ czynili architekturę wspaniałą księgą ludzkości. Ludzie są zwierzętami poszukującymi znaczeń […]. I to architektura jest kodem semiotycznym, który pomaga im te znaczenia odczytywać w przestrzeni. Do późnego średniowiecza architektura była dominującym medium opowiadania historii, które dało architektom siłę przekonywania do zmiany, do kształtowania ludzkich zachowań i myśli”² .
Ludzie są czymś więcej niż jednostkami w ekosystemie. Żyjemy również w kulturowym świecie języka i sztuki, muzyki i estetyki, które łączą się w poczucie wspólnoty, nieograniczonej do jednej ulicy czy budynku mieszkalnego. Kultura przestrzeni – podobnie jak kultura jedzenia czy kultura języka – jednoczy ludzi zamieszkujących czy te same, czy też różne obszary geograficzne. Często w miastach bardzo odległych od siebie znajdujemy nagle podobieństwa w architekturze i w przestrzeni, wynikające ze wspólnej religii oraz bezpośrednio z języka. Architektura jest tym, co buduje relacje w przestrzeni między historią a współczesnością, krajobrazem, dziedzictwem i planowaniem przyszłości czy wreszcie tym, co buduje relacje międzyludzkie. Niezależnie, czy jesteśmy u siebie w domu, czy w odległym miejscu, odnajdujemy swoje własne „ja” dzięki wspólnym kodom symbolicznym archikultury.
Wyzwania dla współczesnych miast
Dziś bardzo istotne jest tworzenie architektury oporu³ opartej na uważnym i świadomym odczytywaniu miejsc. Wydaje się to ważniejsze niż kiedykolwiek, ponieważ ludzie spędzają obecnie większość czasu w budynkach, a na zewnątrz wielu z nich i tak wybiera przestrzenie wirtualne. Stajemy się oderwani od prawdziwych miejsc, a wspólnotowość czy plemienność odnajdujemy w mediach społecznościowych. Nowe technologie mają tendencję do oddalania nas od rzeczywistości fizycznej, mentalnej i społecznej. We współczesnym świecie wyzwaniem dla architektury jest nie tylko wzmacnianie
2 Zob. Baukultur in a Cybernetic Age. A Conversation, www.theplanjournal.com/ article/baukultur-cybernetic-age-conversation [dostęp: 4.07.2022].
3 Zob. K. Frampton, Towards a Critical Regionalism. Six Points for an Architecture of Resistance (Ku regionalizmowi krytycznemu. Sześć punktów architektury oporu – przyp. K. Domagalska), w: idem, Anti-Aesthetic. Essays on Postmodern Culture, red. H. Foster, Seattle 1983.
Czym jest kultura przestrzeni?
naszego poczucia rzeczywistości, lecz także jednoczesna z tym obrona autentyczności ludzkiego doświadczenia przestrzeni. Archikultura, czyli kultura przestrzeni, jest teraz ważniejsza niż kiedykolwiek. Nie tylko wzmacnia pamięć historyczną miejsca, lecz także buduje zdrowe relacje we współczesnym życiu, z całą jego kulturową złożonością i różnorodnością. Każda kultura, w tym przestrzeni, rodzi się w kontekście społecznym, etnicznym, politycznym i religijnym. Wysoka jakość archikultury nie jest subiektywną kwestią gustu ani kwestią czysto formalną. Indywidualna ocena jakości miejsca różni się zależnie od kontekstu ekonomicznego, historycznego, stylu życia, czasu.
W styczniu 2018 roku ministrowie kultury krajów europejskich przyjęli tak zwaną Deklarację z Davos Ku wysokiej jakości Baukultur dla Europy, w której podkreślono centralną rolę architektury w budowaniu jakości środowiska zbudowanego i w kulturze współczesnego świata. Baukultur, w myśl opisu zawartego w deklaracji, obejmuje wszystkie działania mające wpływ na przestrzeń: od detali budynków aż po planowanie urbanistyczne i kształtowanie krajobrazu. To globalne wyzwanie dla świata podjęto w celu tworzenia dobrych, inkluzywnych przestrzeni do życia. Szczególnie ważne okazuje się to dla współczesnych miast, w których kultura staje się coraz bardziej zróżnicowana, podstawową kwestią jest nauczenie się rozumienia innych i różnych punktów widzenia, a potem – nauczenie się sposobów adaptacji i akceptacji. Architektura powinna odpowiadać na pytanie, jak żyjemy i jakiej jakości życia potrzebujemy. Baukultur, według Deklaracji z Davos, skutkuje dobrze zaprojektowanymi przestrzeniami, które zmieniają się zgodnie z potrzebami społecznymi i z zachowaniem własnych historycznych cech i wartości. Osiągnięcie wysokiej jakości Baukultur wykracza poza spełnienie określonych wymagań technicznych, zasad co do wysokości budynków czy wyboru materiałów. Jest to nie tylko pozbycie się wizualnych wad w przestrzeni, lecz także dyskutowanie i definiowanie wartości kulturowych ważnych dla danego społeczeństwa. Przestrzeń służy wielu celom: artystycznym, estetycznym, kulturowym i społecznym, a także ekologicznym, ekonomicznym i technicznym. Deklaracja z Davos podkreśla, że wysokiej jakości Baukultur ma na celu utrzymanie, rozwój i tworzenie miejsc zrównoważonych, bezpiecznych, funkcjonalnych i zdrowych do życia, mieszkania, pracy, wypoczynku.
W kategoriach jakości Baukultur w Deklaracji z Davos istotnym terminem stało się słowo miejsce, oznaczające rodzaje obiektów i przestrzeni różniące się skalą, rozmiarem i układem przestrzennym, obejmujące całe spektrum koncepcji: od wnętrz i budynków, przez osiedla, wsie, miasta czy regiony, aż po miejsca publiczne, tereny zielone, krajobrazy kulturowe czy geograficzne. Pojęcie miejsca obejmuje wszystkie przestrzenie o wymiarze fizycznym – widoczne lub ukryte (na przykład wybudowane stanowiska archeologiczne), stworzone przez ludzkie działania – ale wykracza jednocześnie poza tą fizyczną obecność. Miejsce jest postrzegane jako dynamiczna relacja społeczna w danej przestrzeni. Wyzwala emocje, nadaje znaczenie, wpływa na to, jak ludzie postrzegają – poprzez doświadczanie – swoje zbudowane środowisko.
Dziedzictwo
Miejsca określane jako te, które odznaczają się wysoką jakością Baukultur to nie obiekty uznane jako zabytki, ale cała przestrzeń, która buduje nasze dziedzictwo. To miejsca, które są autentyczne i odpowiadają na ludzką potrzebę piękna. Archikultura i dziedzictwo architektoniczne są równie ważne, wpływają na siebie, dbają o ład przestrzenny. Dziedzictwo architektoniczne koncentruje się na kulturowo-historycznej wartości środowiska. System jakości Baukultur i koncepcja wysokiej jakości Baukultur mają na celu tworzenie relacji przestrzennych.
Kryteria jakości przestrzeni Baukultur System jakości Baukultur proponuje – według Deklaracji z Davos – osiem kryteriów jakości miejsca oraz związane z nimi zasady ich stosowania. Wszystkie kryteria są równie ważne. W ocenie tak samo istotny staje się szczególny kontekst przestrzenny miejsca, z jego fizycznymi i czasowymi cechami.
Aldo van Eyck: Hubertushuis, red. H. Hertzberger et al., Amsterdam 1982.
Baukultur in a Cybernetic Age. A Conversation, www.theplanjournal.com/article/baukulturcybernetic-age-conversation [dostęp: 4.07.2022].
Frampton K., Towards a Critical Regionalism. Six Points for an Architecture of Resistance, w: idem, Anti-Aesthetic. Essays on Postmodern Culture, red. H. Foster, Bay Press, Seattle 1983.
Czym jest kultura przestrzeni?
Osiem kryteriów wysokiej jakości Baukultur. Opracowano za The Davos Baukultur Quality System
adrenia to region położony w zachodniej części Niemiec, w granicach dwóch krajów związkowych, którymi są Nadrenia-Palatynat i Nadrenia Północna-Westfalia. Graniczy z Holandią i Belgią. Zajmuje 10% terytorium niemieckiego państwa i jest zamieszkiwana przez 22% ludności całego kraju. Nadrenia Północna-Westfalia (NRW ) jest najbardziej zaludnionym krajem związkowym Niemiec w zachodniej części państwa. To obszar bogaty w zasoby lokalnego dziedzictwa architektonicznego oraz o atrakcyjnych obszarach kulturowych i krajobrazowych –z dostępem do 10 tys. ha parku narodowego Eifel i rozległych obszarów górskich. Nadrenia Północna-Westfalia to również znany region przemysłowy, obejmujący Zagłębie Ruhry, z przemysłem wydobywczym i przetwórczym. Stolicą tego kraju związkowego jest Düsseldorf.
Dziedzictwo małych miast historycznych Wizytówką regionu Nadrenii Północnej-Westfalii są małe miasta i miasteczka często o niezmienionych średniowiecznych układach urbanistycznych. Zachowana struktura tych miast, wraz z centrami historycznymi i zabytkami, jest chroniona prawnie jako pejzaż miejski – określający i budujący tożsamość regionu. Historyczne centra miast i miasteczek są ważne dla całego regionu jako miejsca turystyczne, istotne dla rozwoju lokalnej gospodarki. Położone w atrakcyjnych krajobrazach, zachęcają do pieszych wędrówek, do wycieczek rowerowych i do wypoczynku. Elementem architektonicznie spójnym dla miast są również zamki i pałace zintegrowane z historycznym centrum. Wyzwania dla polityki miejskiej i dla instytucji odpowiedzialnych za zarządzanie dziedzictwem dotyczą pogodzenia tradycji ze współczesnością, zachowania i ochrony autentyczności historycznych założeń, architektonicznych korzeni, ale również projektowania miejsc atrakcyjnych do życia w sposób zrównoważony i zorientowany na przyszłość. Znaczącą rolę odgrywa – działająca w regionie – Grupa Robocza do spraw Historycznych Ośrodków Miast i Wsi w Nadrenii Północnej-Westfalii (niem. Ortskerne in NRW ), stowarzyszenie zrzeszające 6 regionów z 60 miastami członkowskimi.
Miasta i miasteczka regionu Nadrenii Północnej-Westfalii opisane w publikacji to: Kempen, Straelen, Krefeld (z historyczną dzielnicą Linn), Hallenberg oraz Warburg.
Regiony i miasta
Dziedzictwo idei Bauhausu
Dziedzictwem architektonicznym Nadrenii Północnej-Westfalii jest również dziedzictwo przemysłowe. Fabryki, dziś niedziałające, ale znajdujące się pod opieką konserwatorską, świadczą o zmianach strukturalnych regionu i stanowią tło dla sztuki oraz dla kultury, jak również zaplecze lokalowe dla sektora kreatywnego. Liczne szlaki tematyczne prowadzą przez modernistyczne obiekty: osiedla, budynki użyteczności publicznej, zabudowę willową z lat 20. i 30. XX wieku. Jednym z miast Bauhausu jest Krefeld, opisane dalej. Mies van der Rohe, czołowy architekt modernizmu, zaprojektował tam dwie miejskie wille (obecnie: Kunstmuseen Krefeld), siedzibę dawnej fabryki włókiennictwa – VerseidAG (United Silk Weaving Mills), a także inne budynki fabryczne (obecnie: zrewitalizowany biznes park).
Dziedzictwo architektoniczno-urbanistyczne rozumiane jako dziedzictwo kulturowe w regionie Nadrenii Północnej-Westfalii to docenienie potencjału regionalnego typu zabudowy i krajobrazu naturalnego, wspólnie objętych ochroną konserwatorską.
empen leży w zachodniej części Niemiec, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia, w powiecie Viersen, około 15 km od granicy z Holandią. Środek miasta stanowi jego część historyczna, z centralnie usytuowanym kościołem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Starówkę otacza zamknięty pierścień plant, zorganizowanych w obrębach dawnych murów warownych i fosy. W bezpośrednim sąsiedztwie ścisłego centrum znajduje się dworzec kolejowy, umożliwiający szybkie połączenia między innymi z Düsseldorfem. W mieście przeważa zabudowa dopasowana skalą do historycznego centrum. W miarę oddalania się od pierścienia dawnych murów i od głównej arterii okalającej miasto zmienia się w zabudowę niską. Teren przemysłowy, dziś częściowo funkcjonujący jako nowoczesne osiedle, zlokalizowano we wschodniej części miasta, za torami kolejowymi. Natomiast w części północno-zachodniej znajduje się niewielkie osiedle wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Ten kwartał, bogaty w zieleń, okazuje się spójny architektonicznie, a materiałem nawiązuje do zabudowy ceglanej, występującej w całej miejscowości, otoczonej terenami rolniczymi.
Od lat 60. XX wieku (od 1966 roku) trwają prace restauracyjne przestrzeni starego miasta, wynikające między innymi z bardzo dużych zniszczeń wojennych w jego obrębie. Kumulacja prac przypadła na lata 1969–1994. Władze szczycą się zwłaszcza wyprowadzeniem 80% ruchu kołowego z historycznego centrum, co stwarza przestrzeń przyjazną pieszym i rowerzystom, a także pozostawia dużo miejsca dla zieleni. Pokłosiem tych prac są liczne obiekty z przełomu lat 60. i 70., czego przykładem jest ratusz. Celem przebudowy miasta stało się także wydobycie uroku starych ulic i kamienic. Te działania angażowały – i angażują – oprócz władz miejskich i federalnych, społeczność lokalną. Bardzo ważnym etapem okazały się zakończone pomyślnie prace nad rewaloryzacją parku otaczającego stare miasto, przebiegającego w linii dawnych murów obronnych. Park, zamknięty w pełny pierścień, poza kluczowymi wjazdami do historycznego miasta, jest niedostępny dla ruchu kołowego oraz dla pojazdów parkujących. Prace rewitalizacyjne objęły również część dawnych terenów fabrycznych we wschodniej części miasta. Obecnie jest to przestrzeń mieszkalna, kulturalna, usługowa i administracyjna. Połączono tam w spójną całość nowoczesną zabudowę z tą z początku XX wieku.
Regiony i miasta
Trwające od ponad 50 lat łączenie współczesnej architektury z historyczną pozwala na podziwianie różnych trendów w architekturze oraz sposobów jej udanego komponowania. Skomplikowana historia polityczna i religijna miejscowości również odcisnęła swój ślad na lokalnej architekturze, która – umiejętnie wykorzystywana – pozwala tę historię odczytywać. Wyprowadzenie ruchu kołowego poza ścisłe centrum, czyli uspokojenie ruchu w mieście, spowodowało, że przestrzeń stała się przyjazna mieszkańcom, bezpieczna, co zachęca do wysokiej aktywności wszystkich grup społecznych.
W obrębie miasta zlokalizowane są liczne tereny ogrodów działkowych, cmentarzy i parków. Z tych ostatnich na uwagę zasługuje liniowy park w przebiegu dawnej trasy kolejowej.
Miasto przywiązuje dużą wagę do zagadnień ochrony środowiska. Jednym z nich jest energia odnawialna – na obrzeżach można dostrzec liczne niewielkie farmy wiatrowe.
Przemyślana lokalizacja zabudowy mieszkaniowej i komercyjnej, odpowiednie przyporządkowanie placów zabaw dla dzieci, terenów zielonych czy ośrodków edukacji do osiedli mieszkaniowych, umożliwienie dostępności miasta dla wszystkich grup społecznych to aspekty stawiane na równi z atrakcyjnym wyglądem miasta.
1. Rynek (Buttermarkt) jako serce miasta. Miejsce spotkań mieszkańców i turystów. Historyczna zabudowa kamienic współgra ze współczesną architekturą pobliskiego ratusza. To strefa wyłączona z ruchu samochodowego, przyjazna pieszym.
2. Powojenny budynek ratusza, powstały w miejscu zburzonego wcześniej, wybudowany w ramach prac rewitalizacyjnych centrum starówki (architekci: Heinz Cobbers, Heinz Döhmen, 1967).
3. Dawny teren pofabryczny z początku XX w. (Arnoldplatz) – dziś zrewitalizowany obszar o funkcji usługowo-mieszkaniowej.
4. Stara stacja Kamperlings. Dawna linia kolejowa w kierunku wschodnim. Obecnie park liniowy (Brahmsweg), ciąg spacerowo-rowerowy. Tereny, bardzo bogate w zieleń, sąsiadują w wielu miejscach z przydomowymi ogrodami lub ogródkami działkowymi. Wzdłuż tej przestrzeni zlokalizowano przedszkole miejskie i kościół. Teren umożliwia bezpieczną komunikację pieszą i rowerową. Znajdują się tam również informacje historyczne, związane z funkcjonowaniem tego miejsca w czasach wcześniejszych.
5. Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny to dominanta w panoramie starego miasta. Jest również zamknięciem widokowym dla osi stanowiących wszystkie cztery historyczne wjazdy do Kempen.
6. Najstarsza zabudowa mieszkaniowa (XVI –XIX w.). Alte Schulstraße i Tiefstraße – te dwie uliczki są turystyczną wizytówką Kempen. Ich mieszkańcy bardzo chętnie ozdabiają je zielenią, a przed drzwiami domów stawiają ławki, na których każdy może odpocząć.
Symbol architektury: Ratusz
Funkcje miasta: Miasto dla rodzin z małymi dziećmi i dla osób starszych
Kontekst natury: Historyczne centrum otoczone pierścieniem zieleni
Typowy kwartał miejski ��
1. Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny 2. Ratusz (urząd miasta), Buttermarkt 1 3. Budynek usługowy, Peterstraße 3 4. Współczesny budynek mieszkalny (inwestor: Ralf Schmitz GmbH), Peterstraße 19–21 5. Budynek mieszkalno-usługowy Klosterhof, Orsaystraße (inwestor: Ralf Schmitz) 6. Współczesny budynek usługowo-mieszkalny, Franziskaner Straße 2 7. Dawny obszar pofabryczny z pocz. XX wieku (Arnoldplatz) –dziś zrewitalizowany obszar o funkcji usługowo-mieszkaniowej 8. Rynek – Buttermarkt z najbliższym otoczeniem 9. Zabudowa zlokalizowana w otulinie starówki na styku z plantami
10. Oś widokowa (droga dojazdowa do starówki, dominanta w postaci wieży kościoła na zamknięciu widokowym), Peterstraße, Vorster Straße
11. Najstarsza zabudowa mieszkaniowa (XVI -XIX w.), Alte Schulstraße i Tiefstraße
12. Współczesne osiedle mieszkaniowe Grachtenpark (inwestor: Ralf Schmitz) 13. Park miejski w obszarze dawnego przedmurza
14. Dawna linia kolejowa w kierunku wschodnim, obecnie park liniowy –Brahmsweg 15. Parki na przedmieściach: East Cambridgeshire Park i Entenweiher Park 16. Farmy wiatrowe na przedmieściach 17. Osiedle wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych 18. Typowy kwartał miejski
Typowa zabudowa
Stolarka okienna i drzwiowa
Poszycie dachowe Kolory w mieście
Materiały i konstrukcja
S traelen leży w zachodniej części Niemiec blisko granicy z Holandią, w Nadrenii Północnej-Westfalii, w aglomeracji Venlo/Arcen, w powiecie Kleve. Miasto po raz pierwszy wymieniono w dokumencie z 1055 roku – jako miasteczko targowe. Prawa miejskie, a wraz z nim – prawo do handlu, nadano mu w 1428 roku. Od średniowiecza należało do Geldrii – krainy historycznej położonej na terenie obecnej holenderskiej prowincji o nazwie Geldria. Od XVI do XIX wieku należało – kolejno – do Niderlandów, do Hiszpanii, do Prus, do Francji, a ostatecznie – ponownie do Prus. W 1871 roku weszło w skład Niemiec.
Najstarszy plan miasta – z 1560 roku – wskazuje, że miasto było w celach obronnych otoczone nie tylko murem miejskim z dziewięcioma basztami, lecz także podwójną fosą. Cztery bramy miejskie, istniejące do XIX wieku, umożliwiały handel. Fragmenty bramy młyńskiej odtworzono na Gelderner Straße podczas remontu centrum miasta. W czasie II wojny światowej zniszczenia Straelen były ograniczone.
W Straelen 101 budynków objęto ochroną konserwatorską. Ponadto w mieście znajduje się 18 zarejestrowanych zabytków archeologicznych i jeden zabytek ruchomy. Historyczny układ Straelen determinuje podstawową strukturę urbanistyczną całości. Sercem miasta jest rynek – to na nim odbywają się wszystkie ważne wydarzenia.
W latach 1969–1992 przeprowadzono renowację centrum miasta, która nadała mu obecny wygląd, potwierdzający przebudowę wielu budynków historycznych. Fasady historycznych, w większości trzykondygnacyjnych budynków, tworzących charakter starówki Straelen, poddano remontowi konserwatorskiemu. Te w centrum miasta zrewaloryzowano i przebudowano z myślą o poprawie standardów użytkowania: zabudowa mieszkaniowa stała się dostępna i wolna od barier, partery uzyskały funkcję usługową. Celem programu miejskiego stało się wzmocnienie rangi historycznego centrum miasta. Przebudowę Straelen uhonorowano w 1982 roku nagrodą Urban Design and Monumental Protection in Urban Development.
Regiony i miasta
Miasto kwiatów – miasto ogrodników
Straelen przeżywało pierwszy boom gospodarczy w XIX wieku, kiedy uzyskało własną stację kolejową i zostało połączone z międzynarodowym systemem kolejowym linią Hamburg – Wesel – Straelen –Venlo – Paryż. Działał tu przemysł naftowy, obuwniczy i drzewny. Produkcja ogrodnicza w mieście zaczęła się w 1914 roku. Dzięki inicjatywie przedsiębiorcy Hansa Tenhaeffa powstała pierwsza aukcja warzywna, oparta na modelu holenderskim. Potem założono ogrodniczy instytut naukowo-badawczy oraz ogrodniczą szkołę zawodową. Obecnie Straelen to rejon głównie ogrodniczy, w którym zarejestrowano około 2 tys. gospodarstw tego typu. Stanowi to około 22% gospodarstw ogrodniczych w całych Niemczech. Działa tu również największa w Europie giełda kwiatów. Zielona, pokryta trawą kanapa przed ratuszem to logo miasta, a zarazem jego motto marketingowe, symbolizujące to, co jest tożsamością Straelen: kwiaty i warzywa, świeżość i nowoczesność, naturę i życie.
Ochrona przyrody i krajobrazu
Straelen leży w bezpośrednim sąsiedztwie dwóch parków przyrody: Maas-Schwalm-Nette na południu oraz Maasduinen na północy. Charakteryzuje się różnorodną florą i fauną oraz licznymi szlakami pieszymi i rowerowymi. Podstawą trwałego i zrównoważonego rozwoju jest położenie nacisku na ochronę środowiska i klimatu oraz zapewnienie samowystarczalności miasta pod względem usług, mieszkalnictwa i pracy. Priorytety miasta to ochrona przyrody i krajobrazu w zgodzie z wymogami nowoczesnego rolnictwa i ogrodnictwa, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii oraz zmniejszenie zużycia energii w istniejących i nowych budynkach. Obecnie produkcja energii elektrycznej ze słońca, wiatru i biomasy znacznie przekracza całkowite zużycie energii elektrycznej w mieście.
Nadrenia Północna-Westfalia · Straelen
1. Wjazd do miasta z widokiem na wieżę kościoła.
2. W latach 1969–1992 przeprowadzono renowację miasta, której celem stało się uatrakcyjnienie historycznego centrum z rynkiem jako ważnym punktem handlowo-komunikacyjnym. Historyczny układ Straelen determinuje podstawową strukturę urbanistyczną miasta.
3. Zabudowa mieszkaniowa z zielonymi przestrzeniami między budynkami.
4. Nowa zabudowa mieszkaniowo-usługowa w centrum Straelen.
5. Historyczna i współczesna zabudowa mieszkaniowa w centrum Straelen. Charakterystyczna trzykondygnacyjna, całkowicie zamknięta, z lokalami usługowymi na parterze – przeważnie niewielkim sklepem.
6. Materiały stosowane w architekturze są ujednolicone i mówią o tożsamości miasta.
7. Obecnie Straelen to rejon głównie ogrodniczy, w którym zarejestrowano około 2 tys. gospodarstw.
Symbol architektury: Kościół
Funkcje miasta: Miasto ogrodników
Kontekst natury: Wykorzystanie zasobów wiatru w energetyce odnawialnej
1. Kościół św. Piotra i Pawła, Kirchplatz 2. Supermarket, Ortswall 21 3. Ratusz – urząd miasta, otoczenie urzędu wraz z małą architekturą, Rathausstraße 1 4. Budynki usługowo-mieszkalne lata 70. XX w., Mühlenstraße
5. Relikty bramy młyńskiej (Mühlentor), Am Mühlentor
6. Typowy kwartał miejski
Typowy kwartał miejski ➅
Typowa zabudowa Stolarka okienna i drzwiowa
Poszycie dachowe Kolory w mieście
Materiały i konstrukcja
leży na południowo-wschodnim skraju gór Rothaar w powiecie Hochsauerland, w obszarze administracyjnym Arnsberg w Nadrenii Północnej-Westfalii, przy granicy z Hesją. Miasto, liczące 4500 mieszkańców, jest pod względem wielkości jednym z mniejszych w tym kraju związkowym. Założył je w pierwszej połowie XIII wieku Konrad von Hochstaden, arcybiskup koloński, jako twierdzę graniczną Elektoratu Kolonii, broniącą szlaku Heidenstrasse, łączącego Kolonię z Lipskiem. Miasto ulokowano na grani wzgórza Heidekopf (704 m n.p.m.), w widłach rzek Nuhne i Weife. W najwyższym punkcie wzniesiono zamek, a na południowy wschód od niego, w samym centrum, wybudowano kościół pod wezwaniem św. Heryberta. Obszar miasta około 1300 roku otoczono murem, umocnionym kilkoma basztami. Miasto było podzielone na cztery główne kwartały: Burg, Raphun, Eisernhut i Eudeut. Każdy kwartał miał własną piekarnię, utrzymywał krowę i pasterza oraz wysyłał przedstawiciela do magistratu. Przez teren miasta przebiegały dwie główne ulice: Große Straße (południowa, obecnie: Petrusstraße i Kirchstraße) oraz Königstraße, do niej równoległa (obecnie: Merklinghauser Straße). Obok kościoła parafialnego znajdowały się Petrusbrunnen (studnia św. Piotra – patrona miasta, niegdyś zaopatrująca mieszkańców w wodę), ratusz i browar, a na zachodnim krańcu – w najwyższym punkcie miasta – zamek. W mieście istniały dwie bramy: Górna (Obertor) na północy, przez którą prowadziła droga do Winterbergu, i Dolna (Niedertor) na południowym wschodzie, przez którą wiodła droga do Marburga. W tej pierwszej, zwanej też Kathartnentor, znajdował się areszt śledczy, a w drugiej, nazywanej również Nikolaustor – zegar miejski. Ulica łącząca dwie bramy stanowiła główną oś komunikacyjną. Obie bramy, podobnie jak mury miejskie, zburzono w 1811 roku.
Hallenberg do końca XX wieku był miastem rolniczym. Po II wojnie światowej w mieście rozwinęły się przemysł i rzemiosło średniej wielkości (obróbka drewna i stolarstwo, produkcja kół samochodowych i wind). W ostatnich latach notuje się stały rozwój turystyki. Położenie miasta na skraju gór Rothaar oznacza dla turystów pieszych i rowerzystów możliwość odbywania wycieczek po pagórkowatej i zalesionej okolicy.
Regiony i miasta
Kontynuacja tradycji i ochrona zabytków
Historyczna starówka Hallenbergu z charakterystyczną zabudową wolnostojących domów z muru pruskiego zachowała pierwotny, pierścieniowy układ z centralnie ulokowanym kościołem parafialnym i rynkiem. W mieście są kontynuowane tradycje, czego dowodzą między innymi piekarnia, która działa od 1646 roku (dawna dzielnica Burg) oraz niedawno ponownie uruchomiony browar.
Przez ostatnich 40 lat miasto podejmowało wiele wysiłków na rzecz ochrony obszaru staromiejskiego oraz promowania tradycyjnych praktyk budowlanych (badania urbanistycznej i architektonicznej historii miasta – więcej informacji na ten temat można znaleźć w opracowaniu: Genetische Siedlungsforschung und Dorferneuerung. Das Beispiel Hallenberg, w: Die alte Stadt. Zeitschrift für Stadtgeschichte, Stadtsoziologie und Denkmalpflege, Jahrgang, Heft, Stuttgart 1982, s. 323–347, rozporządzenia rady miasta, program dofinansowania remontu fasad, bezpłatne doradztwo obywatelskie, opracowanie ogólnodostępnej kwerendy architektonicznej budynków czy tak zwana giełda budynków – baza danych na temat nieużytkowanych nieruchomości). W 1995 roku charakterystyczna sylweta miasta została uwieczniona na znaczku pocztowym z serii „Landschaften in Deutschland” (krajobrazy w Niemczech). Od 2005 roku Hallenberg jest członkiem Grupy Roboczej do spraw Zabytkowych Centrów Miast i Miasteczek w Nadrenii Północnej-Westfalii, a w 2019 roku miasto dołączyło do Grupy Roboczej Niemieckich Miast Domów Szachulcowych (Arbeitsgemeinschaft Deutsche Fachwerkstädte).
1. Zabytkowa zabudowa Petrusstraße. Widok w kierunku południowym.
2. Zabytkowy budynek z 1753 r. Obecnie – browar Brauhof Hallenberg. Dzięki współczesnemu przeszkleniu części fasady wyeksponowano strefę produkcji. Fasada frontowa budynku widnieje w logo browaru.
3. XVI -wieczny budynek mieszkalny, Petrusstraße 6. Domy szachulcowe, w celu ochrony przed wilgocią, są otynkowane lub obłożone materiałami typowymi dla regionu, przykładowo – łupkiem.
4. Kościół św. Heryberta i nowa część ratusza miejskiego. Widok w kierunku północno-wschodnim.
5. Podwórko zabytkowego budynku z 1680 r. Obecnie – hotel Hof Hallenberg, po renowacji przeprowadzonej w 2015 r. Widok od strony Ortstraße.
6. Studnia św. Piotra i kościół św. Heryberta. Po lewej – Centrum Informacji i Komunikacji Am Kump. Symboliczne centrum miasteczka podkreślono herbem miasta w formie mozaiki przed studnią. Widok w kierunku północno-zachodnim.
Symbol architektury: Kościół
Funkcje miasta: Miasto przyjazne mieszkańcom i otwarte dla turystów
Kontekst natury: Tereny pagórkowate sprzyjają rekreacji i turystyce
1. Kościół św. Heryberta, Bangenstraße 2 2. Ratusz, Rathausplatz 1 3. Współczesna zabudowa mieszkalna, Bangenstraße 2 4. Hotel, Hof Hallenberg, Ortstraße 4 5. Browar – Brauhof Hallenberg, Ortstraße 8 6. Centrum Kultury i Informacji Miejskiej –archiwum architektury miasta 7. Typowa historyczna zabudowa przy ulicy Petrusstraße 8. Studnia św. Piotra (Petrusbrunnen) 9. Typowy kwartał miejski
Typowy kwartał miejski ➈
Typowa zabudowa Stolarka okienna i drzwiowa
Poszycie dachowe Kolory w mieście
Materiały i konstrukcja
arburg jest miastem hanzeatyckim położonym w Nadrenii Północnej-Westfalii, mającym blisko tysiącletnią tradycję. Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z 1036 roku. W 1180 roku prawa miejskie nadano staremu miastu, a w 1228 roku biskup Paderborn założył nowe miasto. Ważną datą w historii Warburga jest rok 1364, w którym przystąpił on do Związku Hanzeatyckiego. Wpłynęło to na silny rozwój gospodarczy miasta. Świadczą o tym zachowane bogate domy mieszkalne o budowie szachulcowej. Z kolei 1436 rok to data połączenia starego i nowego miasta, a w 1568 roku wybudowano wspólny ratusz, zlokalizowany między miastami (starym a nowym).
Wzgórze zamkowe
Warburg zachował swój średniowieczny charakter: jest otoczony fragmentami historycznych murów obronnych z pięcioma wieżami i dwoma bramami miejskimi. Miasto leży nad rzeką Diemel, nad którą znajdowały się liczne młyny (także nad nieistniejącą dzisiaj młynówką), a w XIX wieku wykorzystywano siłę wody do napędzania turbin i do wytwarzania energii elektrycznej. Z terenów nadrzecznych rozciąga się interesujący widok na historyczną panoramę miasta z ważnymi jej dominantami. Dolina rzeki stanowi naturalny ciąg terenów rekreacyjnych. Na obrzeżach miasta, w kierunku północno-wschodnim, znajduje się wulkaniczne wzgórze Desenberg o wysokości 345 m, które stało się symbolem miasta. W XI wieku wybudowano tam zamek, ale do dzisiaj zachowały się tylko jego ruiny. Na wzgórze prowadzi malowniczo wyznaczona trasa spacerowa wzdłuż doliny rzeki Diemel. Istnieje wiele legend związanych z tym magicznym miejscem. Ruiny zamku są ciekawie wyeksponowane, a samo wzgórze stało się punktem widokowym, z którego rozciąga się panorama na miasto i na jego malownicze obrzeża. Krajobraz jest bardzo harmonijny, z rozłogami pól i zadrzewieniami śródpolnymi. Obszar, ze względu na bogatą florę i faunę, otrzymał status rezerwatu przyrody.
Architektura szachulcowa
Dla historycznej zabudowy Warburga charakterystyczne są domy o konstrukcji szachulcowej. Odznaczają się one szkieletowymi ścianami, w których drewniane elementy konstrukcyjne (dąb, modrzew) mają wypełnienie z gliny z różnymi dodatkami, na przykład
Regiony i miasta
z sieczką, z trocinami czy nawet z trzciną, i są pokrywane warstwą tynku. Elementy drewniane wystają ponad lico ściany i dzięki temu tworzą ciekawe podziały elewacji.
Miasto przyjazne pszczołom i turystom Dzisiejszy rozwój gospodarczy miasto zawdzięcza między innymi doskonałemu połączeniu komunikacyjnemu z pobliską autostradą, czterem drogom szybkiego ruchu, dworcowi kolejowemu i trzem regionalnym lotniskom zlokalizowanym w pobliżu Warburga. Jest idealne dla turystów: zachwycą się oni jego zabytkami i dostrzegają atrakcje zarówno samego miasta, jak i terenów podmiejskich. Wyznaczono wiele tras wycieczkowych: część biegnie przez Warburg, a część łączy go z okolicznymi terenami rekreacyjnymi. Od kilku lat w mieście realizowany jest program Kwitnące krajobrazy. Celem prowadzonej kampanii jest wysianie – przez mieszkańców – nasion roślinności przyjaznej pszczołom. Powstają w ten sposób małe zielone przestrzenie, będące namiastką łąk kwietnych. Saszetki z nasionami są bezpłatnie rozdawane w wielu sklepach, które uczestniczą w tej akcji.
Nadrenia Północna-Westfalia · Warburg
1–3, 5. Zabytkowe domy o konstrukcji szachulcowej stanowią charakterystyczny element krajobrazu miasta. Prosty detal i czytelny kontrast materiałowy tworzą plastykę miejskiego wnętrza urbanistycznego.
4. Zabytkowy dom o konstrukcji szachulcowej ze współczesną rozbudową w parterze. Duże przeszklenia tworzą czytelny kontrast względem historycznej substancji budowlanej. Lekki, optycznie przeszklony narożnik parteru to interesujący detal architektoniczny.
6. Historyczna sylweta miasta widoczna z terenów nadrzecznych. Niezabudowane tereny miejskie tworzą przedpole widokowe, pozwalające na odbiór staromiejskiej zabudowy i czytelnych dominant.
7. Harmonijny krajobraz obserwowany ze wzgórza Desenberg. Przedpole widokowe stanowią szerokie rozłogi pól z zadrzewieniami śródpolnymi. W drugim planie widokowym – sylweta miasta na tle łańcucha łagodnych wzniesień.
8. Wulkaniczne wzgórze Desenberg z ruinami zamku pochodzącego z XI w. Stanowi punkt widokowy i atrakcję turystyczną dostępną z licznych tras wycieczkowych. Wzniesienie stało się symbolem miasta i w tej funkcji promuje jego zrównoważony rozwój.
Symbol architektury: Kamienica mieszkalna
Funkcje miasta: Miasto z programem dla niepełnosprawnych
Kontekst natury: Tereny pagórkowate sprzyjają rekreacji i turystyce
Typowy kwartał miejski ��
1. Kościół św. Jana Chrzciciela 2. Punkt informacji turystycznej –przykład współczesnej architektury pawilonowej 3. Hotel (Alt Warburg), Kalandstraße 11 4. Ciągi komunikacyjne – realizacja projektu „Centrum miasta bez barier” 5. Budynek handlowy, dawniej „Engelhardt”, Hauptstrasse 47, renesansowy dom ryglowy 6. Tereny rekreacyjne nad rzeką, z wodnym placem zabaw (lokalizacja dawnego młyna) 7. Widoki z mostu z pomnikiem św. Jana Nepomucena 8. Dom z fotowoltaiką na przedmieściach 9. Zamek – Burg Desenberg
10. Dom Kultury – Arnoldihaus –XVI -wieczny dawny budynek mieszkalny, Bernhardistraße 2
Typowe szachulcowe i ryglowe domy:
11. Budynek mieszkalno-usługowy, Hauptstraße 83, XIX w.
12. Budynek mieszkalny, Josef-Kohlschein-Straße 1, pocz. XVII w.
13. Budynek mieszkalno-usługowy, Marktstraße 18, XIX w.
14. Budynek mieszkalno-usługowy, Langestraße 2, XV w.
15. Typowy kwartał miejski
Typowa zabudowa Stolarka okienna i drzwiowa
Poszycie dachowe Kolory w mieście
Materiały i konstrukcja
inn zostało inkorporowane w granice miasta Krefeld w 1901 roku i od tego momentu stanowi ono jego historyczną dzielnicę. Zlokalizowane w Regionie Dolnego Renu, stanowi urokliwe miejsce wyróżniające się małomiasteczkową skalą i zabytkami. Założył je w pierwszej połowie XIV wieku hrabia Dietrich VIII von Kleve w sąsiedztwie zamku, którego początki sięgają XII stulecia. Budowla, otoczona fortyfikacjami i fosą wypełnioną wodą, dominuje swoją sylwetą nad zabudową Linn i stanowi jego największą atrakcję. Dzięki konsekwentnej miejskiej polityce przestrzennej udało się zachować w otoczeniu zamku rozległe tereny otwarte, stanowiące przedpole ekspozycji obiektu. Oprócz zamku, w Linn znajduje się także zabytkowy młyn wodny (niem. Mühlenhof), a na przedzamczu – domek myśliwski (niem. Jagdschloss). Pierwotnie były one –odpowiednio – piekarnią i browarem. Co roku w Zielone Świątki jest tu organizowany jeden z największych i najstarszych targów rzemieślniczych w Niemczech.
Pierwotnie Linn rozplanowano na prostokątnym obrysie, którego granice wyznaczał mur miejski (dzisiaj jego przebieg odtwarzają Albert-Steeger-Straße, Issumer Straße oraz Mauerstraße). Przez miasto wiódł dawny trakt wschód-zachód prowadzący do przeprawy na Renie. Do tego traktu (obecnie – Rheinbabenstraße), mniej więcej w połowie jego przebiegu, dobijał trakt prowadzący na południe (obecnie Margaretenstraße), biegnący po przekątnej. Te dwa główne trakty wyznaczyły w obronnych murach miejsce lokalizacji każdej z trzech miejskich bram. W centrum Linn znajdował się plac kościelny Margaretenplatz, z nieistniejącym już dzisiaj kościołem parafialnym, który uległ zawaleniu w 1814 roku. Do Margaretenplatz od strony zachodniej przylegał rynek miejski Andreasmarkt, prowadzący na przedzamcze średniowiecznej warowni, wybudowanej na sztucznie usypanym wzniesieniu. Takie usytuowanie rynku świadczyło o nadrzędnej roli, jaką w hierarchii miasta odgrywał zamek. Około 1600 roku zamek i miasto zostały otoczone nowożytnymi fortyfikacjami z pięcioma bastionami, a w XVIII wieku na przedzamczu zamku Linn wybudowano barokowy domek myśliwski.
Regiony i miasta
Dużą wartością tego miejsca jest bardzo czytelny historyczny układ drożny, zachowany do dzisiaj, podobnie jak oryginalna parcelacja (w dużym stopniu) oraz układ wielu budynków. Stało się to możliwe przede wszystkim dlatego, że miasto w zasadzie nie doznało zniszczeń podczas II wojny światowej – w rezultacie całe historyczne centrum jest obecnie zabytkiem.
Niewątpliwie, dzięki spójnej polityce ochrony wartości zabytkowych, Krefeld Linn zachowało swój unikatowy charakter do dzisiaj. Dwupiętrowe domy mieszkalne pochodzące z wieków XVIII i XIX tworzą zwarte pierzeje uliczne, o wielobarwnych otynkowanych elewacjach, wśród których, na zasadzie kontrastu, pojawiają się pojedyncze budynki z XVII wieku, wyróżniające się ceglanymi elewacjami i wysokimi szczytami. Na tej tkance, uporządkowanej pod względem skali i gabarytu, wyróżniają się obiekty użyteczności publicznej, stanowiące w Linn dominanty przestrzenne. Miasto, rozpatrywane całościowo, oferuje spójny krajobraz tworzony przez jednolitą zabudowę, co jest zasługą nie tylko dobrego zarządzania przestrzenią, lecz także poczucia współodpowiedzialności za przestrzeń wśród mieszkańców. Jednak zabiegi ochrony nie koncentrują się wyłącznie w granicach dawnego miasta – świadomie kształtowany jest również obszar wokół niego, chroniący przedpole ekspozycyjne. Dzięki temu także z zamku rozciąga się piękny widok na zielone tereny rozległego parku krajobrazowego, użytkowanego na wiele sposobów (codzienne spacery, sport czy festyny). Dzięki odpowiednim przepisom projektowym i konserwatorskim udaje się kontrolować sposób zabudowy, ekspozycji szyldów czy zieleni frontowej, jak również zasady i sposób organizacji ruchu kołowego oraz parkowania. Szczególną wagę przywiązuje się do zieleni: odpowiednie regulacje dotyczą miejsca i sposobu nasadzeń, a nawet – tam, gdzie to najistotniejsze – określają gatunki roślin możliwe do zastosowania. Funkcjonują również przepisy w zakresie stosowania przepuszczalnych nawierzchni (na przykład w okolicach kościoła w Krefeld Linn – źródło Begaungsplan Margaretenplatz) czy też zalecenia odnośnie do ich pielęgnacji i utrzymania. W Krefeld Linn mamy do czynienia z wymieszaniem kulturalnym starego z nowym, gdzie we właściwej proporcji podchodzi się do materii historycznej i nowoczesności. Dowodzą
tego nie tylko subtelnie wprowadzane współczesne detale architektoniczne, lecz także całkiem nowoczesna zabudowa ukryta w podwórzach.
Poza historyczną dzielnicą, czyli dziedzictwo architektoniczne Bauhausu
Oprócz historycznego centrum Linn, można w Krefeld odnaleźć dziedzictwo architektury modernizmu, również objęte ochroną konserwatorską. Od wczesnych lat 20. do lat 60. XX wieku w Krefeld pracowało i mieszkało 25 projektantów szkoły Bauhaus, w tym – Mies van der Rohe, Lilly Reich oraz Johannes Itten. Byli oni zatrudniani jako architekci, projektanci, nauczyciele przez przemysłowców z sektora tekstyliów: aksamitu i jedwabiu. Domy przemysłowców Josefa Estersa i Hermanna Langego, zaprojektowane przez Miesa van der Rohe, wyrażają koncepcję szkoły Bauhaus oraz architektury modernizmu. Domy Haus Lange i Haus Esters powstały pod koniec lat 20. XX wieku, a obecnie są wykorzystywane jako przestrzenie wystawiennicze dla sztuki współczesnej. W latach 1931–1939 architekt zaprojektował również budynki przemysłowe, które współcześnie poddano kompleksowej i szeroko zakrojonej rewitalizacji (około 80 tys. m² powierzchni przemysłowych).
1. Zwarte pierzeje uliczne, utworzone przez dwupiętrowe domy mieszkalne, pochodzące głównie z wieków XVIII i XIX
2. Niektóre uliczki zdominowała architektura ceglanych elewacji, na której tle odcinają się pojedyncze otynkowane fasady.
3. Wielobarwne elewacje XVIII -wiecznej zabudowy przy rynku Andreasmarkt tworzą folklor miejsca.
4. XVII -wieczny dom mieszkalny przy Mauerstraße 2.
5. Malowniczy klimat Rheinbabenstraße.
6. Haus Lange, zaprojektowany przez Miesa van der Rohe, doskonale wpisuje się w willowy charakter dzielnicy Krefeld – Bockum.
7. Zamek, którego początki sięgają XII w., otoczony ogólnodostępną zielenią parkową na przedzamczu oraz na terenie dawnych fortyfikacji.
Symbol architektury: Zamek
Funkcje miasta: Miasto przyjazne mieszkańcom i otwarte dla turystów
Kontekst natury: Historyczne tereny wykorzystywane jako zieleń użytkowa
1. Zamek – Burg Linn 2. Współczesna zabudowa mieszkalna, Albert-Steeger-Straße 25 3. Domy mieszkalne pochodzące z XVIII i z XIX w., Rheinbabenstraße 4. Nowoczesna zabudowa ukryta w podwórzach, Rheinbabenstraße 5. Przedpole zamku 6. Dom mieszkalny, Mauerstraße 2 7. Dom mieszkalny, Margaretestraße 21 8. Niemieckie Muzeum Włókiennictwa przy Andreasmarkt 9. Dawna fabryka włókiennictwa –VerseidAG (United Silk Weaving Mills)
10. Haus Lange i Haus Esters (architekt: Mies van der Rohe), dziś Kunstmuseen Krefeld
11. Typowy kwartał miejski
Typowy kwartał miejski ��
Typowa zabudowa Stolarka okienna i drzwiowa
Poszycie dachowe Kolory w mieście
Materiały i konstrukcja
to kraj związkowy powstały po zjednoczeniu Niemiec w 1990 roku z trzech powiatów: Neubrandenburg, Rostock i Schwerin, byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD). To region o niskim stopniu zaludnienia. Zajmuje 7% terytorium niemieckiego państwa, a jest zamieszkiwany przez zaledwie 2% ludności całego kraju (1,6 mln mieszkańców). Graniczy od wschodu z Rzecząpospolitą Polską, od południa – z Brandenburgią, od południowego zachodu – z Dolną Saksonią i od zachodu – ze Szlezwikiem-Holsztynem. Na północy naturalną granicę tworzy Morze Bałtyckie. Do regionu przynależy pięć wysp Morza Bałtyckiego o powierzchni większej niż 15 km², w tym – wyspa Rugia, która jest największą wyspą w Niemczech (930 km²). To region morski o urozmaiconej linii brzegowej z wyspami oraz z licznymi jeziorami (jest ich tam około 2000).
Najważniejsze sektory przemysłowe regionu to energetyka, produkcja energii odnawialnej, budowa maszyn, przemysł stoczniowy i spożywczy. W gospodarce tego regionu istotną rolę odgrywa także rolnictwo. Największym miastem regionu jest Rostock, a stolicą landu i zarazem najstarszym miastem – Schwerin, ulokowane malowniczo wśród 12 jezior.
Archikultura regionu
Meklemburgia-Pomorze Przednie to region o bogatej archikulturze. Średniowiecze, rozkwit Hanzy, XIX-wieczny romantyzm i późniejsze epoki dały początek licznym budowlom o znaczeniu kulturowym i historycznym. Unikatowy charakter kulturowego dziedzictwa regionu tworzą drewniana architektura ryglowa i szachulcowa oraz renesansowe i XIX-wieczne zamki i pałace, wraz z założeniami parkowymi i ogrodami. Zamek Schwerin, w którym dziś spotyka się parlament Meklemburgii-Pomorza Przedniego, to perła europejskiego romantyzmu z połowy XIX wieku. Zamek w Güstrow to jeden z najważniejszych zabytków architektury renesansowej w północnej Europie. Obecnie służy on jako przestrzeń wystawiennicza dla zbiorów sztuki średniowiecza i renesansu. Archikultura tego regionu to również obrazy Caspara Davida Friedricha, najsłynniejszego malarza niemieckiego romantyzmu, które właśnie tutaj postawały.
Położenie geograficzne Meklemburgii-Pomorza Przedniego wpłynęło na kształtowanie się architektury uzdrowiskowej, tury-
stycznej, jak również architektury obiektów takich jak młyny wodne i wiatrowe – dziś uznanych za zabytki kultury i techniki.
Dziedzictwo Meklemburgii-Pomorza Przedniego to – wreszcie – architektura wież ciśnień, latarni morskich czy wieży telewizyjnej w Schwerin, pokazująca technologię stosowaną w przeszłości i jej wpływ na dzisiejsze społeczeństwo informacyjne.
Dziedzictwo małych miast historycznych
Wiele miast i miasteczek Meklemburgii-Pomorza Przedniego ma średniowieczny rodowód, nadal czytelny w układach urbanistycznych. W zabudowie miejskiej zachowały się budynki ryglowe i szachulcowe, nadające regionowi tożsamość i objęte ochroną konserwatorską. Land Meklemburgia-Pomorze Przednie przyznaje co roku nagrodę architektoniczną za współczesną interpretację regionalnej tradycji budownictwa.
Regionalna sieć parków i ogrodów rezydencji książęcych oraz dworów Z myślą o promocji historycznych parków i ogrodów przy rezydencjach książęcych i dworach powstała sieć „Gartenroute Mecklenburg-Vorpommern”, zrzeszająca ponad 1000 realizacji założeń, które zachowały się do dzisiaj. Od 2015 roku odbywają się w regionie Meklemburgia-Pomorze Przednie ogólnoniemieckie Dni Parków i Ogrodów.
Dziedzictwo lokowane wzdłuż rzek. Młyny i wiatraki W regionie Meklemburgii-Pomorza Przedniego ważne elementy kulturowe i zabytkowe są zlokalizowane wzdłuż rzek. W każdej wsi czy w historycznej panoramie miast występowały – i nadal są widoczne – młyny i wiatraki. Są to budynki XIX- i XX-wieczne, murowane i ryglowe. Zachowane obecnie historyczne obiekty młyńskie, łącznie z otoczeniem, podlegają w dużej części ochronie konserwatorskiej.
Przednie
tak zdrobniale nazywane jest miasto Parchim, znajdujące się na szlaku komunikacyjnym pomiędzy większymi ośrodkami, takimi jak Berlin lub Hamburg, i będące siedzibą administracyjną powiatu Ludwigslust-Parchim. Jako miasto powiatowe było przez wiele lat średniej wielkości miastem regionu Meklemburgia-Pomorze Przednie. Zarazem to najgęściej zalesione miasto tego regionu położone na rozległych terenach leśnych i łąkowych (około 2500 ha lasu, z bardzo dobrze rozwiniętymi szlakami turystycznymi). Rzeka Elde wraz z innymi ciekami wodnymi oraz jezioro Wockersee wpływają na kształt i charakter miasta. Sam region jest zróżnicowany pod względem krajobrazu i cenny z perspektywy kulturowej oraz historycznej.
Średniowieczny układ miasta zachowany do dziś
Parchim leży na tak zwanym Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego i jest jednym z nielicznych miast w Meklemburgii, których średniowieczna struktura miejska zachowała się do dzisiaj w bardzo dobrym stanie. Otrzymało prawa miejskie w 1225/26 roku, a jego mieszkańcami byli w większości pasterze, często nazywani też Mauerlieger. Najstarsze zachowane zabytki z tego okresu to:
° kościół św. Jerzego (1229, 1307), pierwotnie późnoromański, po pożarze odbudowany w stylu gotyckim;
° murowany kościół Mariacki (1270);
° ratusz, gotycka ceglana budowla z XIV wieku, przebudowany w XIX wieku, do czasów obecnych siedziba administracji. Starówkę zbudowano w XIII wieku, a największy rozkwit miasta trwał do początku XVI wieku. Historyczny plan charakteryzuje się zamkniętym układem ulic. Budynki, do dziś zachowane domy szachulcowe, przylegają do siebie w dużej mierze bez przerw –tworzą zabudowę pierzejową. Średniowieczne mury miejskie od początku XIV wieku do drugiej połowy XIX wieku otaczały miasto. Miały prawie 6 m wysokości i 3 km długości. W drugiej połowie XV wieku wykopano w celach obronnych fosę – szeroki, głęboki rów, który był zasilany wodami Elde i Wockersee. Z pozyskanej ziemi usypano wał obsadzony dębami, bukami, platanami i lipami, który pod koniec XIX wieku stał się częścią parku miejskiego, istniejącego do dzisiaj i stanowiącego rekreacyjny teren zielony. W 1863 roku rozebrano większość murów miejskich – zachowały się jedynie nieliczne domy obronne znajdujące się w obrębie murów. W XIX wieku nastąpiła
Regiony i miasta
ekspansja miasta poza mury miejskie. Historyczne centrum Parchimia, w tym – mury obronne i pozostałości murów miejskich, są dziś zabytkiem objętym ścisłą ochroną i programem prac konserwatorskich.
Przedmieście Pułkowe (niem. Regimentsvorstadt), koszary – miasto o funkcji militarnej Rozbudowa Parchimia nastąpiła pod koniec XVIII wieku, kiedy stawało się ono miastem garnizonowym. Szczególnie istotne dla rozwoju urbanistycznego miasta było powstanie, poza murami miejskimi, przedmieścia pułkowego, które od około 1870 roku tworzono jako obszar ekspansji do celów wojskowych.
Z tych terenów korzystał najpierw pułk dragonów Wielkiego Księcia Meklemburskiego, następnie – Wehrmacht, a potem – sowieckie wojska. Do dzisiaj znajdują się tam obiekty z tamtych czasów, uznane za zabytki – stadniny, reprezentacyjne wille i budynki mieszkalne w stylu neorenesansu kajzerowskiego, szpital i mieszkania oficerskie z lat 30. XX wieku. W latach 60. i 80. ubiegłego stulecia funkcje wybranych budynków z XIX i pierwszej połowy XX wieku przekształcono – budynki użytkowano jako magazyny i garaże. Jako zamknięty teren wojskowy ten obszar działał przez ponad 100 lat. Po wycofaniu sił Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP ) w 1993 roku obszar o powierzchni prawie 50 ha pozostał swoistą białą plamą, niewykorzystaną i pozbawioną jakiegokolwiek związku z substancją miejską. Wiele obiektów zabytkowych zostało zniszczonych. W latach 90. XX wieku przygotowano plan rewitalizacji, którego celem było przywrócenie Przedmieścia Pułkowego do życia i połączenie go z obszarem miejskim. Podjęto też rekultywację skażonych miejsc i konwersję powierzchni terenów zielonych. Pierwotne plany zakładały na tym obszarze wzniesienie nowych budynków mieszkalnych, jednak ze względu na spadek demograficzny w mieście tereny te przeznaczono do celów rekreacyjnych.
Parchimer Weststadt –osiedla mieszkaniowe lat 70. i 80. XX wieku
Lata 70. i 80. XX wieku to okres rozbudowy zachodniej części miasta, w której powstały inwestycje firmy Hydraulikwerk Nord i osiedla dla jej pracowników. Na niezabudowanych peryferiach zachodniej części starówki i wzdłuż rzeki Elde powstawała
Meklemburgia-Pomorze Przednie · Parchim
dzielnica mieszkaniowa z około 3200 lokalami mieszkalnymi. W szczytowym punkcie urbanistycznego rozwoju Parchimer Weststadt liczyło około 8500 mieszkańców, a więc około 37,5% całkowitej populacji miasta. To typowa dla tych dekad dzielnica mieszkaniowa z prefabrykatów. Zmiana polityczna po 1990 roku doprowadziła również do rewizji urbanistycznej w mieście Parchim. Znaczna część mieszkańców wyemigrowała do zachodniej części Niemiec, w wyniku czego doszło do znacznego spadku demograficznego. W latach 90. XX wieku miasto podjęło debatę na temat programów rewitalizacji. Parchimer Weststadt zostało objęte jednym z nich.
Program dla zabytków Parchimia Program rewitalizacji miasta objął również zabytki Parchimia, które dzisiaj w większości pełnią funkcje społeczne, publiczne lub prywatno-publiczne. Miasto Parchim opracowało szczegółowy program ochrony konserwatorskiej dla tamtejszych domów dwuspadowych.
1. Giebelhaus, Lindenstraße 6. Ceglany dom kupiecki z charakterystycznym szczytem pochodzi z 1604 r. i został zbudowany w stylu flamandzkiego renesansu. Wiosną 2020 r. miasto rozpoczęło prace konserwatorskie w kooperacji z deweloperem Wohnungsbau GmbH. Budynek przeznaczono na dom oraz miejsce spotkań dla osób niepełnosprawnych umysłowo oraz na punkt kontaktowy dla poradni Lebenshilfe dodatkowej niezależnej usługi doradztwa w zakresie partycypacji.
2. Kamienice szachulcowe, typowe dla miasta. Parchim opracował szczegółowy program ochrony konserwatorskiej dla domów dwuspadowych, wraz z przydatnym poradnikiem dla mieszkańców.
3. Blaszany dom jest jednym z najważniejszych pod względem kulturowym i historycznym domów miejskich w Parchimiu. To druga najstarsza zachowana świecka budowla w mieście – dawna odlewnia cyny i dom naczelnika miasta. W latach 90. XX w. został opuszczony i całkowicie zaniedbany. W 1993 r. włączono go do programu rewitalizacji, przeprowadzono remont konserwatorski i dziś można go zwiedzać.
4. Pod koniec XVIII w. Parchim stał się miastem garnizonowym. Poza murami miejskimi powstało Przedmieście Pułkowe, jako obszar wojskowy. W latach 90. XX w. przygotowano plan rewitalizacji, którego celem było przywrócenie do życia i połączenie tego przedmieścia z obszarem miejskim.
5. Nowy ratusz przy Blutstraße 5. Współczesna architektura wpisująca się w historyczny kontekst miasta (bbp: architekten bda, 2008).
6. We wschodniej części miasta widoczna jest neogotycka wieża ciśnień z 1906 r., zawierająca zbiornik wyrównawczy dla sieci wodociągowej, należącej do miasta od 1918 r. Budynek objęto ochroną konserwatorską.
7. Pozostałości murów miejskich. Teren wokół murów miejskich stał się pod koniec XIX w. częścią parku miejskiego istniejącego do dziś i stanowiącego rekreacyjny teren zielony.
Symbol architektury: Ratusz
Funkcje miasta: Miasto sprzyjające rekreacji wodnej
Kontekst natury: Rola przyrodnicza i społeczna zieleni i wody w mieście
1. Kościół św. Jerzego, 2. Ratusz, Schuhmarkt 1 3. Giebelhaus, Lindenstraße 6 4. Apteka, Apothekenstraße 11-12 5. Koszary – Regimentsvorstadt 6. Nowy cmentarz – Neuer Friedhof 7. Stary cmentarz – Alter Friedhof 8. Ogródki działkowe nad jeziorem 9. Fragmenty murów obronnych 10. Planty 11. Typowy kwartał miejski
Typowy kwartał miejski ��
Typowa zabudowa Stolarka okienna i drzwiowa
Poszycie dachowe Kolory w mieście
Materiały i konstrukcja
rabow leży w powiecie Ludwigslust-Parchim. Jest częścią regionu metropolitalnego Hamburg. Miasto usytuowano przy dawnej drodze łączącej Berlin z Hamburgiem, nad rzeką Elde (dopływ Łaby), w południowo-zachodniej części Meklemburgii, około 40 km na południowy wschód od Schwerin, czyli od stolicy landu. Zabytkowe centrum miasta znajduje się na wyspie utworzonej przez starorzecze rzeki Elde oraz jej kanał. Około 7 km na południowy wschód leży miasto Ludwigslust, a w podobnej odległości przebiega granica z Brandenburgią. Okolice miasta są bardzo zalesione, lasy zajmują również około 2500 ha powierzchni miasta.
W 1252 roku Grabow otrzymał prawa miejskie od hrabiego Dannenberga. Po wygaśnięciu rodu Dannenbergów (w 1306 roku) miasto i okoliczne ziemie przypadły początkowo margrabiemu brandenburskiemu, a po wymarciu rodu Askańczyków – księstwu meklemburskiemu. Do 1918 roku Grabow był reprezentowany na sejmikach Meklemburgii. W 1499 roku pożar zniszczył miasto. Od 1603 roku zamek, na mocy decyzji księżnej Anny, przekształcano w pałac, a Fryderyk, syn Adolfa Fryderyka I, wybrał miasto na swoją rezydencję w 1669 roku.
Kolorowe Miasto nad Elde W dniu 3 czerwca 1725 roku wielki pożar zniszczył pałac, kościół, ratusz i dużą część miasta. Po pożarze Grabow odbudowano zgodnie z zasadami barokowej urbanistyki i ówczesnymi przepisami przeciwpożarowymi, tyle że zaniechano odbudowy pałacu. Dla krajobrazu i układu miasta charakterystyczne okazują się przede wszystkim szerokie, uregulowane ulice oraz XVIII -wieczne budynki mieszkalne – z muru pruskiego, najczęściej dwukondygnacyjne. Typowe dla zabudowy tego okresu są wąskie drogi pożarowe, tak zwane Tüschen, oddzielające budynki w zabudowie śródmiejskiej. Różnorodność kolorystyczna XVIII-wiecznych domów mieszkalnych, rzemieślniczych i kupieckich sprawiła, że Grabow zyskał miano Kolorowego Miasta nad Elde.
Rozwój przemysłu
W 1846 roku uruchomiono linię kolejową Berlin – Hamburg, co wpłynęło na rozwój miejscowego przemysłu: pod koniec XIX wieku Grabow stał się jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych w Meklemburgii. Z tego okresu pochodzi większość
Regiony i miasta
obecnie opuszczonych budynków przemysłowych, na przykład młyn Bolbrügge i magazyny znajdujące się w południowej części starówki. Miasto przetrwało II wojnę światową bez większych zniszczeń. W latach 1952–2011 Grabow należał do powiatu Ludwigslust (do 1990 roku – w powiecie Schwerin w Niemieckiej Republice Demokratycznej, następnie w kraju związkowym Meklemburgia-Pomorze Przednie). Od czasu reformy powiatowej z 2011 roku miasto należy do powiatu Ludwigslust-Parchim. W okresie Niemieckiej Republiki Demokratycznej w mieście realizowana była polityka budowy osiedli i lokowania funkcji administracyjnych poza obszarem staromiejskim. W latach 1971–1982 wybudowano osiedla mieszkaniowe Schillerplatz i Lassahner Straße.
Polityka ochrony zabytków i historycznego miasta
Po przełomie politycznym 1990 roku historyczne centrum miasta zostało częściowo odnowione w ramach programu rewitalizacji miasta (proces rozpoczęty w 1991 roku). Grabow objęto federalnym i landowym programem ochrony zabytków miejskich (niem. Städtebaulicher Denkmalschutz). Rewitalizacja polegała w pierwszym etapie na zabezpieczeniu substancji zabytkowej, a w drugim – na ulokowaniu głównych funkcji administracyjnych w centrum miasta. W 2016 roku miasto Grabow dołączyło do ogólnokrajowego programu tak zwanych miejskich warsztatów demograficznych (niem. Demografiewerkstatt Kommunen), będącego platformą wymiany doświadczeń związanych ze zmianami demograficznymi w miastach. Celem projektu jest wypracowanie takich rozwiązań polityki miejskiej, które sprzyjają zachowaniu niezależności i aktywności osób w starszym wieku, inspirują młodych ludzi do uczestnictwa i rozwijania swojego potencjału, jak również promują łączenie życia rodzinnego i zawodowego.
W ostatnich trzech dekadach miasto Grabow musiało stawić czoła poważnym wyzwaniom, przede wszystkim – skutkom deindustrializacji po 1990 roku (opuszczenie śródmiejskich budynków dawnego browaru, młyna Bolbrügge, budynków magazynowych, utrata miejsc pracy, emigracja z miasta i liczne pustostany w centrum). Te problemy wymagały – i nadal wymagają – aktywności władz miasta. Dlatego nabywa ono pustostany i uszkodzone nieruchomości, a następnie sprzedaje je po przebudowie (na przykład przez WBV Wohnungsbau- und Wohnungsverwaltungsgesellschaft mbH Grabow).
Meklemburgia-Pomorze Przednie · Grabow
W wyniku działań promocyjnych miasta, a także dzięki wsparciu renowacji zabytkowych pustostanów i uruchomieniu szybkiego połączenia kolejowego z Hamburgiem, centrum stało się popularną lokalizacją mieszkalną i doświadcza stałego napływu nowych mieszkańców. Równolegle do odnowy funkcji mieszkaniowej obszaru staromiejskiego, rewitalizacja tego obszaru ma zostać osiągnięta poprzez ponowne ulokowanie tam instytucji publicznych, takich jak administracja miejska i policja, a także dzięki rozbudowie oferty w sektorach handlu detalicznego i gastronomii.
1. Widok miasta od strony rzeki Elde.
2. Młyn Bolbrügge z XIX w., zlokalizowany w południowej części starego miasta nad kanałem rzeki Elde. Planuje się remont konserwatorski tego zabytkowego budynku.
3. Zabytkowy budynek szachulcowy przy Pferdemarkt 5.
4. Ulica Mühlenstraße. Uwagę zwraca charakterystyczna mozaika zabudowy mieszkalnej i fabrycznej. Pamiątka z okresu industrializacji miasta w drugiej połowie XIX w.
5. Zabytkowy budynek szachulcowy z 1725 r., położony przy Kirchenstraße 19. Pierwotnie budynek usługowo-mieszkalny z magazynem zlokalizowanym na strychu, obecnie handlowo-usługowy. W trakcie kompleksowego remontu zachowano wiele elementów historycznego wyposażenia, m.in. dekoracyjne panele ścienne, deski podłogowe, drzwi wewnętrzne oraz elementy dźwigu wewnętrznego, łączącego parter z pomieszczeniami magazynowymi na strychu.
6. Wąskie drogi pożarowe, tzw. Tüschen, oddzielające budynki w zabudowie śródmiejskiej, to charakterystyczna forma zabudowy okresu barokowej odbudowy po wielkim pożarze miasta w 1725 r.
7. Barokowy ratusz z 1727 r. Na rynku przed budynkiem cyklicznie odbywają się imprezy targowe.
Symbol architektury: Ratusz
Funkcje miasta: Przyjazne mieszkańcom, dla wszystkich grup wiekowych
Kontekst natury: Wykorzystanie zasobów wodnych w gospodarce
1. Rynek i ratusz miejski, Am Markt 1 2. Dawna fabryka ram, Canalstraße 14A 3. Most z widokiem na starówkę 4. Współczesna adaptacja historycznego budynku do obecnych potrzeb, Kirchenstraße 19, (architekt: Sven Buck + Partner)
5. Młyn – Bolbrügge 6. Typowy kwartał miejski
Typowy kwartał miejski ➅
Typowa zabudowa Stolarka okienna i drzwiowa
Poszycie dachowe Kolory w mieście
Materiały i konstrukcja
üstrow leży w północno-wschodnich Niemczech, w regionie Meklemburgia-Pomorze Przednie, w powiecie Rostock. Przez miasto przepływa rzeka Nebel, w kierunku wschód-zachód, dzieląca je na dwie mniej więcej równe części, przy czym cała część historyczna sytuuje się na południu. Część historyczna miasta z centralnie rozmieszczonym prostokątnym rynkiem z ratuszem i kościołem farnym Najświętszej Marii Panny, stanowiącym dominantę dla całości, jest otoczona zielonym pierścieniem, zlokalizowanym w obrębie dawnych murów obronnych starego miasta. Główne gałęzie przemysłu prosperującego w miejscowości to: spożywczy (między innymi cukrowniczy), drzewny, odzieżowy, maszynowy (maszyny rolnicze) i metalowy.
Miasto krótkich odległości
Bardzo ważnym atutem miejscowości jest kolej, zapewniająca bezpośrednie połączenia między innymi z Rostockiem, Lubeką, Berlinem czy Szczecinem. Ideą dla rozwoju jest hasło „miasto krótkich odległości”, oznaczające szybką i łatwą komunikację transportem publicznym z otoczeniem.
Miejscowość od pierwszej połowy XX wieku rozrosła się kilkukrotnie, głównie na północ i na zachód. Spowodowało to, że centrum miasta, jako starsze i pozbawione przyzwoitych warunków komunalnych, stopniowo się wyludniało, a historyczne obiekty niszczały. Obecnie w mieście obowiązuje plan rozpisany na lata i przyznający pierwszeństwo rozwojowi wewnętrznemu przed zewnętrznym.
Program ochrony i rewitalizacji miasta
Rewitalizowane są historyczne przestrzenie centrum w celu zapobiegania nadmiernemu rozrastaniu się miasta poza jego ścisły obręb oraz ochrony krajobrazu przed dalszą ekspansją urbanistyczną. Do tego wykorzystuje się istniejące zasoby mieszkaniowe. Przeprowadzono inwentaryzację, a płynące z niej wnioski są przekładane na stopniową poprawę warunków bytowych w poszczególnych obiektach. Oprócz obiektów budowlanych, temu procesowi poddaje się również tereny zieleni. W ramach szeroko zakrojonej kampanii informacyjnej prowadzi się prace rewitalizacyjne przestrzeni starego miasta. Te kampanie skupiają się nie tylko na szerzeniu informacji inwestycyjnej, ale przede wszystkim na budowaniu tożsamości
Regiony i miasta
lokalnej, świadomości miejsca. W procesie projektowym uwzględnia się projektowanie uniwersalne – dostosowane do różnorodnych grup społecznych i ich potrzeb. W przestrzeni historycznej możemy z łatwością napotkać liczne nowoczesne elementy, będące uzupełnieniem znacznie starszej zabudowy. Ta współczesna adaptacja jest przykładem dobrze wyważonych proporcji między stylem współczesnym a zabytkową wartością układu urbanistycznego. Zastosowany kompromis powoduje, że historyczne obiekty nie niszczeją, nie popadają w ruinę, a jednocześnie nie zdominowały ich nowoczesne zastosowania.
Układ urbanistyczny centrum starego miasta, w obrębie dawnych murów obronnych, uznano za zabytek. Podobnie stało się z panoramą od strony zachodniej – wjazd z kierunku Schwerin –wykorzystywaną jako znak marketingowy miejscowości.
1. Jedna z głównych ulic w obrębie historycznego miasta Güstrow z zamknięciem widokowym na wieżę kościoła Najświętszej Marii Panny. Utrzymywanie pierzei zabudowy w układzie pierwotnym bądź z nim korespondującym pozwala na podziwianie osi widokowych, niegdyś wyznaczających kierunki podróżującym.
2. Wnętrze podwórza mieszkalnego, składające się z historycznego obiektu i współczesnej zabudowy. W ramach zapobiegania nadmiernej ekspansji urbanistycznej miasto Güstrow wykorzystuje dostępne zasoby mieszkaniowe w obrębie historycznego centrum. Całość wpisano w dawny układ parcel, a elewację historycznego obiektu utrzymano zgodnie z konserwatorskimi wymogami.
3. Jeden z najstarszych budynków w mieście, przy Mühlenstraße 48. Wewnątrz, na belkach konstrukcyjnych, można zobaczyć fragment dawnych renesansowych malowideł naściennych. Zabezpieczono je w sposób umożliwiający ich oglądanie, natomiast sam budynek jest intensywnie wykorzystywany jako punkt gastronomiczny.
4–5. Renesansowa zabudowa w historycznym centrum miasta.
6. Przykład łączenia starej zabudowy z nowoczesną funkcją. Widoczna jest nowa winda, zamontowana na zewnątrz budynku.
7–8. Zamek w Güstrow. Zrewaloryzowane ogrody zamkowe stanowią część zielonego pierścienia wokół starówki Güstrow. Renesansowe partery są przykładem bogatej kulturalnie historii miasta.
9. Fragment XIX -wiecznego parku miejskiego, zorganizowanego w obrębie dawnej fosy i murów obronnych. Całość stanowi teren do wypoczynku i rekreacji, ale także doskonale napowietrza miasto.
Symbol architektury: Kościół
Funkcje miasta: Udział mieszkańców w procesach partycypacyjnych
Kontekst natury: Historyczne centrum otoczone pierścieniem zieleni
1. Rynek i ratusz miejski, Markt 1 2. Derzscher Hof – renowacja zabytkowego domu renesansowego i odbudowa oficyny we współczesnej formie, Mühlenstraße 48 3. Schloss Güstrow – renesansowy ogród zamkowy w obrębie plant 4. Planty (dawna fosa, mury) 5. Współczesny budynek mieszkalny w historycznej pierzei, Hageböcker Straße 101 6. Dom seniora w odnowionym kwartale miejskim – Viertes Viertel, Lange Straße 41 7. Wjazd od Schwerin – panorama miasta 8. Renesansowe ulice: Kerstingstraße, Schulstraße 9. Obszar rewitalizacji kwartałowej 10. Typowy kwartał miejski
Typowa zabudowa
Stolarka okienna i drzwiowa
Poszycie dachowe Kolory w mieście
Materiały i konstrukcja
Wysokiej jakości Baukultur zwiększa naszą tożsamość i nasze poczucie miejsca. Wykazuje cechy, które sprzyjają emocjonalnej reakcji ludzi na miejsce i nawiązanie z nią pozytywnej relacji. Promuje przywiązanie do miejsca poprzez jego silną tożsamość i odrębność1. Deklaracja z Davos, art. 10.
Tożsamość miejsca to zbiór uwarunkowanych historycznie cech charakterystycznych dla danej przestrzeni, w tym miasta, które wyróżniają je spośród innych i tworzą jego wizerunek. Wyrażają się wszelkimi działaniami, które są podejmowane w celu tworzenia charakteru miasta. Tożsamość ma również wymiar symboliczny. Tożsamość miasta jest bardzo specyficzną formą tożsamości wywodzoną z pojęć takich jak tożsamość społeczna, zbiorowa, tożsamość kulturowa czy regionalna. To rodzaj tożsamości odnoszącej się przede wszystkim do więzi międzyludzkich i przywiązania do danego terytorium, regionu, miejsca, do jego charakterystycznych cech społecznych, kulturowych, gospodarczych czy topograficznych. Ludzie żyjący w małych miastach są przywiązani do tradycji, historii oraz miejsca i dlatego ich tożsamość to tożsamość miejsca, w opozycji do tożsamości ludzi zamieszkujących metropolie czy zmieniających często miejsca pobytu, dla których tożsamość związana jest z tożsamością przestrzeni.
Dzięki wysokiej jakości Baukultur powstają miejsca, z którymi ludzie czują szczególny związek – miejsca, z których lokalna ludność jest dumna, którymi się interesuje, które są również atrakcyjne dla innych. Miejsce jest odrębnym fragmentem przestrzeni, oswojonym i bezpiecznym, a elementy tworzące jego strukturę zostały przez społeczność naznaczone i rozpoznane. Wyróżnikiem miejsca mogą być na przykład historyczne układy przestrzenne miast, przestrzenie publiczne, obiekty historyczne lub współczesne, unikatowe budowle, jak również pomniki czy mała architektura, przypominające historyczne postaci. Wyróżnikiem miejsca mogą
1 Tłumaczenie fragmentów Deklaracji z Davos –Katarzyna Domagalska.
być też cechy nadane miejscu przez jego użytkowników, ze względu na związane z nim wyjątkowe wydarzenia. Miejsce to „uczłowieczona przestrzeń” – w opozycji do przestrzeni, która jest niczyja. Więzy i interakcje społeczne przyczyniają się do wzmocnienia poczucia tożsamości miejsca. Ludzie lubią mieszkać i pracować w miastach, w których czują się zakorzenieni, lubią miejsca, które mogą zrozumieć, które są „czytelne”. Miejsca o wysokiej jakości Baukultur charakteryzują się silną tożsamością społeczną. Duch miejsca, czyli genius loci, oznacza, że żadne miejsce nie jest takie samo – dlatego zawsze wymaga indywidualnego projektu. Standardowe rozwiązania nigdy nie wzmacniają indywidualnej tożsamości miejsca i archikultury.
Tożsamość miejsca może być „budowana” poprzez inteligentne i przemyślane rozrastanie się miast, rewitalizację historycznych śródmieść, rozbudowę infrastruktury, utrzymanie istniejących i tworzenie nowych przestrzeni oraz poprzez rozwój sąsiedztwa z silnym uczestnictwem obywatelskim. Pełen szacunku dialog z istniejącym kontekstem przestrzennym, jednocześnie szanujący zastaną tożsamość miejsca, charakteryzuje miejsca o wysokiej jakości archikultury. Fundamentalne znaczenie dla ludzkiego zrozumienia historii miejsca ma dziedzictwo kulturowe, oferujące liczne materialne i niematerialne odniesienia, przyczyniające się do indywidualnych i zbiorowych emocji i pamięci. Poczucie miejsca może być zagrożone przez zmiany polityczne, społeczne, gospodarcze, a także przez działania planistyczne i budowlane, które nie dodają miejscom znaczeń, ale je niszczą lub osłabiają – co zdarza się często obecnie w dobie rozwoju globalizacji, cyfryzacji i mobilności. Tym bardziej rośnie tęsknota społeczności i pojedynczego człowieka za miejscami o silnej i wyjątkowej tożsamości. Wysokiej jakości miejsca osiąga się za pomocą środków, które powinny zostać szczegółowo określone dla każdej sytuacji przestrzennej. Należy brać pod uwagę lokalne potrzeby społeczne oraz aspekty wielokulturowej tożsamości. Utrzymaniu tożsamości miasta służy tworzenie nowych obiektów, w harmonii z historyczną architekturą i z tkanką miejską. Zachowanie tożsamości to bardzo ważny aspekt dla społeczności miejskich, zatem warto go pielęgnować i doceniać. Trzeba mieć na uwadze przeszłość miejsca, ale ukierunkować się na jego rozwój i przyszłość. Jeśli coś jest stare i zapomniane, to nie musi tracić na wartości. Aby zachować przeszłość, należy wciąż
Tożsamość miejsca
o niej myśleć. Dążenie do ochrony tożsamości przestrzennej miasta to dążenie do ochrony piękna w jego różnorodności i działania przeciwstawiające się ujednoliceniu, uwzględniające potrzeby jednostek, społeczności, przestrzeni i miejsc, wartości i zasobów. Zbudowane środowisko wysokiej jakości jest dobrem wspólnym, kształtującym miasto zgodnie z potrzebami jego mieszkańców.
Tożsamość miasta – wymiar symboliczny Historycznie ukształtowana struktura centrum miasta, wyrażająca jego walory naturalne i szeroko rozumiane dziedzictwo, określa tożsamość miasta i bezpośrednio wpływa na proces jej kształtowania. Aspektem niezaprzeczalnie oddziałującym na tożsamość miasta jest architektura prezentująca historię jego dziejów. Architektura nie stanowi jedynie formy fizycznej, ale okazuje się odzwierciedleniem ruchów kulturowych przeszłości. Każde miasto, poprzez architekturę przedstawia społeczeństwu swoją historię, a zachowanie przestrzeni zabytkowej stanowi o unikatowej tożsamości dzisiejszych miast. Od zabudowy szachulcowej po gotyckie budynki z muru pruskiego, architektura staje się fizyczną reprezentacją historii miast niemieckich.
Ciągłość historyczna architektury w niemieckich miastach tworzy autentyczny przekaz dziejowy. Zachowane wybrane budynki sakralne i użyteczności publicznej, zamki, mury, tworzą wyjątkową, spójną, nieprzerwaną wielowiekową ciągłość. Analiza tożsamości historycznych miast niemieckich nie byłaby możliwa bez uwzględnienia – najważniejszych dla mieszkańców – przestrzeni publicznych,
1–2. Nowy ratusz miejski harmonijnie wpisuje się w historyczną strukturę zabudowy w mieście Straelen, dzięki czemu nadaje miastu nową współczesną tożsamość. Podobnie oddziałuje nowa zabudowa ratusza w Parchimiu.
3. Otwarcie widokowe na kościół oraz zachowane oryginalne i historyczne detale stanowią o tożsamości Güstrow.
4. Rynek w Straelen to serce miasta, miejsce spotkań mieszkańców i turystów. Właśnie tam odbywają się wszystkie ważne wydarzenia –jarmark wielkanocny, festyn miejski, jesienny jarmark kwiatowy i Nikolausmarkt.
5–6. Różnorodność kolorystyczna XVIII -wiecznych domów mieszkalnych, rzemieślniczych i kupieckich sprawiła, że Grabow zyskał dzięki temu miano Kolorowego Miasta nad Elde.
7. Budynek ratusza na rynku w Grabow, z widokiem na kościół – dominantę w panoramie miasta – stanowi o jego tożsamości.
współczesnych i historycznych. Rynek do dziś jest sercem miasta, a kościoły, górujące nad miastami, to ich najlepiej rozpoznawalne punkty. Zachowana historyczna ciągłość architektury tworzy przestrzeń o symbolicznym, kulturotwórczym charakterze. Rewitalizacja historycznego centrum sprzyja budowaniu miast przyjaznych mieszkańcom, czyli miast w ludzkiej skali, zakładających integrację wspólnoty poprzez wykorzystanie kultury i przestrzeni miejskiej jako podstawowych czynników spajających i wpływających na społeczność lokalną oraz budujących silne poczucie tożsamości
Tożsamość miasta – wymiar ekonomiczny
O tożsamości miasta można mówić nie tylko w wymiarze społecznym, ściśle powiązanym z ludźmi, którzy dane miasto zamieszkują, lecz także w wymiarze ekonomicznym, mającym na celu budowanie marki miasta na globalnym rynku. Z tej perspektywy tożsamość jest elementem zwiększającym konkurencyjność danego miasta na rynku innych miast, walczących o inwestorów, o turystów czy o nowych mieszkańców. Tak rozumiana tożsamość może być uznawana za czynnik wspomagający rozwój miasta. W ramach zwiększającego się znaczenia konkurencyjności ośrodków miejskich coraz ważniejsza staje się w Niemczech umiejętność kreowania wizerunku miast przez lokalne władze samorządowe. Każde miejsce ma jakąś przeszłość, która daje szansę na przekucie jej w atrakcyjny i użyteczny towar. Zatem miasta, których tożsamość wiąże się z bogatą historią, wykorzystują dziedzictwo materialne i niematerialne w rozwoju swojego obszaru. Dzieje się tak na przykład w Grabow, gdzie współcześnie rozumiane dziedzictwo jest procesem, w którym przeszłość, podlegająca przemyślanej interpretacji, staje się impulsem do budowania wizerunku miasta
8–9. Mieszkańcy Straelen, czyli rzeźby zwykłych ludzi, ustawione w przestrzeni starówki. To odwołanie do ogrodniczych tradycji miasteczka – spotkamy tu kwiaciarkę, sadownika albo dwie panie rozmawiające na ławce, do których można się dosiąść.
10. W panoramie Straelen dominuje katolicki kościół parafialny św. Piotra i Pawła, atrakcyjnie położony na pl. Kościelnym, wokół kamienic usytuowanych wachlarzowo.
11–12. Wizerunek i tożsamość Grabow budują rzeźby, które można spotkać w przestrzeni uliczek. Rzeźba Rama i pracownicy dawnej fabryki ram przypomina o historii miasta.
Tożsamość miejsca
poprzez rzeźby artysty Bernda Streitera (jednego z najbardziej znanych współczesnych rzeźbiarzy w północno-wschodnich Niemczech), ustawione w przestrzeni miasta. Pięć rzeźb z brązu odzwierciedla osobowości z burzliwej historii Grabowa. Podobne zabiegi ukierunkowane na budowanie wizerunku miasta zastosowano w przestrzeni publicznej obok dawnej fabryki ram, w której możemy odnaleźć liczne rzeźby przypominające o historii miejsca.
Czarnecki S., Martines A., Miasto historyczne a tożsamość mieszkańców, https://depot.ceon.pl/ handle/123456789/11168 [dostęp: 9.10.2022].
Grzyś P., Wizerunek miasta a jego tożsamość – współczesne zależności, „Architectus” 2017, nr 2 (50).
Jałowiecki B., Miejsce, przestrzeń, obszar, „Przegląd Socjologiczny” 2011, t. 60.
Michałowski L., Trzy wymiary tożsamości miasta, „Miscellanea Anthropologica et Sociologica” 2019, nr 20(4), s. 25–37.
The Davos Baukultur Quality System. Eight criteria for a high-quality Baukultur – the whole story, w: Davos Declaration [2018].
Wysokiej jakości Baukultur spełnia zatem nie tylko wymagania funkcjonalne, techniczne i ekonomiczne, ale także zaspokaja potrzeby społeczne i psychologiczne ludzi. Deklaracja z Davos, art. 8.
Jednym z kryteriów wysokiej jakości Baukultur, czyli kultury przestrzeni, jest funkcjonalność miast, rozumiana jako odpowiadanie na potrzeby człowieka zamieszkującego przestrzeń miejską i jednocześnie poprawa tej przestrzeni, jej jakości, poprzez wysoki standard projektowania połączony z podejściem holistycznym, typowym dla projektowania zrównoważonego. Poprawa jakości życia stanowi jeden z podstawowych celów strategicznych i kluczowy element rozwoju zrównoważonego wielu miast. Zainteresowanie jakością życia jest związane nie tylko ze zdefiniowaniem powinności władz miejskich wobec mieszkańców jako tworzeniem jak najlepszych warunków do życia i pracy, lecz także z faktem, że jakość życia staje się istotną determinantą decyzji między innymi o lokalizacji działalności gospodarczej i nowych inwestycji w mieście.
Jakość życia jest dobrem publicznym i jako taka wymaga alokacji środków publicznych. Powszechnie uważa się, że o funkcjonalności i jakości życia w mieście decydują przede wszystkim takie czynniki, jak jakość transportu miejskiego, bezpieczeństwo, służba zdrowia, dostępność mieszkań, szkół, przedszkoli i usług podstawowych oraz terenów zielonych, koszty życia oraz jakość środowiska naturalnego, a zwłaszcza – czystość powietrza. Funkcjonalne miejsca mają wystarczającą ilość światła i powietrza, są łatwo dostępne i promują zdrowy tryb życia. Ważnym elementem życia w mieście jest jego genius loci, którego składowe to aktywność kulturalna, dziedzictwo (w tym – zabytki) oraz jakość przestrzeni publicznej.
Ważnym elementem budowania jakości życia w mieście jest zatem w szerokim znaczeniu kultura, w tym – kultura budowania. Kultura może budować poczucie bezpieczeństwa, a także niwelować problemy psychiczne człowieka. Może wpływać na rozwój kapitału
ludzkiego, społecznego i kulturowego. W mieście, które dba o jakość życia mieszkańców, powinno to się przełożyć na działania w zakresie wspierania działalności kulturalnej, ochrony zabytków czy kształtowania dobrej jakości przestrzeni miejskiej. Współcześnie teorie rozwoju lokalnego, czy też podejścia do rozwoju miast, w centrum uwagi stawiają mieszkańców, ich rozwój i dobrostan – do czego mają prowadzić między innymi odpowiednia polityka gospodarcza i społeczna. Z punktu widzenia miasta, jego rozwoju i funkcjonalności, istotne jest zwrócenie uwagi na obiektywne i subiektywne podejście do jakości życia w mieście, czyli do zakresu, w jakim obiektywne potrzeby jednostki są realizowane w połączeniu z subiektywną oceną swojego dobrostanu. Na samopoczucie, jak również na indywidualne poczucie bezpieczeństwa, może wpływać przede wszystkim jakość przestrzeni publicznej, w tym – obecność obiektów dziedzictwa materialnego. Niektórzy porównują je wręcz do dzieł sztuki, gdyż mogą one wpływać na stan psychiczny człowieka: dawać mu spokój, radość, pobudzać wszechstronny rozwój. Od tego, w jaki sposób jest zorganizowana publiczna przestrzeń miejska, zależy poziom indywidualnego poczucia bezpieczeństwa i nawiązania kontaktów z otaczającym światem. Ludzie dążą do oswojenia przestrzeni wokół siebie poprzez nadawanie jej ładu funkcjonalnego, estetycznego, kulturowego, a przy tym starają się, aby świat wokół stał się w jakiś sposób przyjazny, zrozumiały i bliski. Dostęp do szerokiej i różnorodnej oferty kulturalnej, do przestrzeni publicznej o dobrej jakości, zrewitalizowana historyczna tkanka miejska, komunikacja piesza i rowerowa stanowią istotny element funkcjonalności współczesnego miasta.
Zasób wiedzy i informacji w zakresie poprawy życia mieszkańców miast dostarczają historyczne miasta Nadrenii i Westfalii. Tu kultura budowania przestrzeni funkcjonalnej w miastach, wpływającej na poprawę jakości życia w obrębie historycznych centrów, jest bardzo zauważalna dzięki między innymi tworzeniu przyjaznej infrastruktury miejskiej oraz miejsc odpoczynku i rekreacji, dbałości o zabytki, o ich renowację oraz o estetykę miast, o eliminowanie barier architektonicznych, utrudniających poruszanie się osobom z niepełnosprawnościami, czy też o ochronę środowiska naturalnego i promowanie postaw proekologicznych wśród mieszkańców, na przykład w dziedzinie transportu. Funkcjonalność jako kryterium jakości Baukultur stawia wyższe wymagania niż zwykła zgodność z aktualnymi
standardami budowlanymi, gwarantującymi stan techniki. Uwzględnia kwestie związane z wystarczalnością, z trwałością, z adaptacyjnością, z kompatybilnością zdrowotną i z innowacyjnością zarówno w zakresie wykorzystania materiałów, jak i projektowania urbanistycznego, architektonicznego i krajobrazowego oraz komfortu użytkowania dla zapewnienia dobrego samopoczucia mieszkańcom miast.
Tworzenie i zapewnienie przestrzeni publicznych wysokiej jakości
Jakość przestrzeni publicznych, miejskie krajobrazy stworzone przez człowieka, architektura oraz rozwój funkcjonalnego miasta są istotne z punktu widzenia warunków życia ludności miejskiej w Niemczech. Zwiększa się wzajemne oddziaływanie architektury, planowania infrastruktury komunikacyjnej i infrastruktury technicznej oraz planowania miejskiego – w taki sposób, aby atrakcyjne przestrzenie publiczne, przyjazne dla użytkownika, osiągały wysoki standard środowiska życia: kultury budowlanej. Kultury rozumianej jako suma wszystkich aspektów kulturowych, gospodarczych, technologicznych, społecznych i ekologicznych, które wpływają na jakość i proces planowania oraz budowania. Jest to szczególne ważne dla zachowania dziedzictwa architektonicznego w mieście. Dobrze funkcjonujące i atrakcyjne przestrzenie publiczne z zachowaną zabytkową zabudową w miastach Nadrenii i Westfalii oraz ogólnie estetyczne środowisko pełnią funkcję symbolu miasta, a także kształtują poczucie odpowiedzialności mieszkańców za miasto.
W Niemczech w ramach inicjatywy Baukultur doprowadzono do zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron i podmiotów gospodarczych, społeczeństwa obywatelskiego oraz architektów, konserwatorów i urbanistów w debatę na temat funkcjonalnej, bardziej stabilnej i zrównoważonej kultury budowania środowiska miejskiego. Oznacza to zmianę sposobu planowania: z tradycyjnej, odgórnej metody urbanistycznej na proces bardziej oddolny, oparty na zaangażowaniu zainteresowanych stron i mieszkańców. Tworzone są przestrzenie publiczne wielofunkcyjne i wielopokoleniowe, przyjazne dla osób starszych i dostosowane dla dzieci, stanowiące miejsca spotkań, pełniące określone funkcje, w tym rekreacyjne, edukacyjne, handlowe. Łączenie funkcji w budynkach lub przestrzeniach publicznych
ułatwia komunikację międzypokoleniową, tworzy możliwości biznesowe, miejsca innowacji, oferuje też szanse rozwoju kapitału społecznego, a w rezultacie wiąże „nowych” i „starych” mieszkańców danego miejsca, a także różne grupy etniczne i religijne.
Doznania zmysłowe
Kompozycja placów jako miejsca spotkań, sztuka w przestrzeni miejskiej, a także zieleń i sposób oświetlania miasta oraz podświetlenia nocą budynków i małej architektury – wszystko to tworzy pozytywne doznania zmysłowe, będące jednym z kryteriów dobrej jakości miasta i dobrej jakości życia w mieście. Istotne staje się również zachowanie historycznej tkanki miasta, z jej zróżnicowaną architekturą, przestrzenią publiczną i niedużą skalą, znacznie lepiej postrzeganą przez mieszkańców niż nowoczesne, ale bezosobowe osiedla mieszkaniowe. Dziedzictwo daje ludziom poczucie przynależności i stanowi istotną część lokalnej tożsamości, która buduje lokalne społeczności.
Wykorzystanie zasobów budowlanych
Obok zachowania dziedzictwa architektonicznego istotnym zagadnieniem w miastach niemieckich jest dążenie do wieloletniej funkcjonalności zasobów budowlanych. Prowadzone są analizy nad zasobami budowlanymi i dziedzictwem architektonicznym. Bada się w jaki sposób miejsca mogą pozostać funkcjonalne, dzięki ponownemu wykorzystaniu, adaptacji, renowacji i konserwacji, czy też dzięki inteligentnym, małym i niedrogim inwestycjom. Znajomość miejsca, poczucie kontynuacji, które wypływają z historycznego rozplanowania miasta i jego zabudowy, to cenne elementy dbania o stabilność psychologiczną jednostki i indywidualnego poczucia bezpieczeństwa.
1. Kompozycja rynku jako miejsca spotkań, zróżnicowanie posadzek placu, użytych materiałów budowlanych, sztuka w przestrzeni miejskiej, a także zieleń i sposób oświetlania miasta –wszystko to przekłada się na pozytywne doznania zmysłowe, będące jednym z kryteriów dobrej jakości Straelen oraz życia w tym mieście.
2. Dobrze funkcjonujące i atrakcyjne przestrzenie publiczne w Warburgu, z zachowaną zabudową historyczną, pełnią funkcję symbolu miasta, a także kształtują poczucie odpowiedzialności mieszkańców za miasto.
3. W obrębie starówki w Straelen szczególnie ważne dla dobrego funkcjonowania miasta okazują się miejsca parkingowe oraz rozbudowana sieć komunikacji pieszej i rowerowej, podnoszące jakość życia w mieście.
4–6. W miastach Krefeld, Straelen i Kempen przy projektowaniu komunikacji w obrębie starówek wykorzystano wielosensoryczne oddziaływanie różnorodnych nawierzchni komunikacyjnych na człowieka, możliwe dzięki zastosowaniu bogactwa faktur i kolorów materiałów budowlanych na potrzeby nawierzchni drogowych jezdnych, pieszych oraz rowerowych.
Modernizacja sieci komunikacji i infrastruktury technicznej
Szczególną wagę dla dobrego funkcjonowania miasta odgrywają w obrębie starówek Westfalii i Nadrenii miejsca parkingowe oraz rozbudowa sieci komunikacji pieszej i rowerowej (w tym – dla osób o ograniczonej sprawności ruchowej), podnoszące jakość życia w mieście. Takie rozwiązania wychodzą naprzeciw trendom dotyczącym zmian technologicznych, społeczno-demograficznych i ekologicznych. Małe miasto okazuje się miastem zorientowanym na pieszego. Przemieszczanie się w mieście innymi środkami komunikacji niż samochód staje się coraz bardziej atrakcyjne, a jednocześnie ruch samochodów osobowych staje się mniej korzystny pod względem społecznym i gospodarczym. Miasta dysponują siecią ścieżek rowerowych, oferują wiele udogodnień dla rowerzystów w formie miejsc parkingowych oraz wypożyczalni. Najłatwiej zwiedzać miasto na rowerze. W miastach Nadrenii Północnej-Westfalii przy projektowaniu komunikacji w obrębie starówki zwrócono przy tym uwagę na wielosensoryczne oddziaływanie różnorodności nawierzchni komunikacyjnych na człowieka, możliwe dzięki zastosowaniu bogactwa faktur i kolorów materiałów budowlanych.
Zwarta struktura osadnicza stanowi ważną podstawę efektywnego i zrównoważonego wykorzystania zasobów w mieście. Można ją osiągnąć za pomocą planowania przestrzennego i urbanistycznego,
7–8. Zieleń miejska w Krefeld i Straelen pozwala ludziom oddychać – drzewa i krzewy działają jak filtry powietrza, roślinność zmniejsza hałas i ukrywa braki wizualne.
9. Zielone ściany i dachy, zieleń na parkingach są nie tylko atrakcyjne, lecz także izolują budynki przed zimnem i gorącem, co pomaga oszczędzać energię i tym samym zmniejsza ślad ekologiczny Straelen.
10. Kieszonkowy ogród stworzony na tyłach zabytkowej zabudowy w Hallenbergu – miejsce pomagające ludziom zachować zdrowie i relacje sąsiedzkie.
11. Wspaniały obszar przyrodniczo-krajobrazowy nad rzeką to idealne miejsce w Warburgu na wypoczynek i na ucieczkę od miejskiego zgiełku, a zarazem krajobraz otwarty u podnóża miasta, z którego można je podziwiać i relaksować się różnorodną florą i fauną.
12. Wprowadzenie nowej zabudowy mieszkaniowej w pobliżu starówki w Kempen stało się okazją do powiększenia systemu zieleni miejskiej, w tym – do uzupełnienia zielonych korytarzy, niezbędnych do prawidłowego napowietrzania miasta czy do utrzymania wielogatunkowo życia biologicznego.
13. Oprócz zachowania dziedzictwa architektonicznego, istotnym zagadnieniem w Hallenbergu okazuje się dążenie do wieloletniej funkcjonalności historycznych cennych zasobów budowlanych – czy to dzięki ponownemu wykorzystaniu, adaptacji, renowacji i konserwacji, czy też dzięki inteligentnym, małym i niedrogim interwencjom.
które – poprzez dokładną kontrolę dostępności gruntu i nowych inwestycji budowlanych w zabytkowej tkance starówki – zapobiegają bezładnej zabudowie. Szczególnie trwała w historycznych miastach Nadrenii Północnej-Westfalii okazała się strategia integracji mieszkań z miejscami pracy, edukacji, zaopatrzenia i spędzania wolnego czasu w kwartałach zabudowy. Zwarta i zielona starówka oferuje interesujący krajobraz miejski, odpowiednie zróżnicowanie funkcjonalne oraz dobrej jakości architekturę. Zapewnia każdemu łatwy dostęp do terenów zielonych i przestrzeni otwartych. Dba o historyczne miejsca oraz zabytki i wykorzystuje je do nowych funkcji. Ponieważ ludzie nie muszą już szukać terenów zielonych poza miastem, wracają do centrów miast i nie są zmuszeni podróżować samochodem do pracy czy obiektów rekreacyjnych. Mogą za to łatwo korzystać z czystej i wygodnej komunikacji publicznej, która działa efektywnie ze względu na większą liczbę potencjalnych klientów. Te oszczędności w infrastrukturze transportu uwalniają więcej przestrzeni publicznej i sprawiają, że miasta stają się czystsze i cichsze. Co więcej, zapobiega to niekontrolowanemu rozwojowi miast na tereny pozamiejskie, dzięki czemu chroni rolnictwo, leśnictwo i przyrodę okolicznych wsi i krajobraz otwarty. Ludzie kochają swoje „miejskie biotopy” i cieszą się różnorodnością obszarów zielonych i wodnych: od większych parków i obszarów naturalnych po ogródki działkowe, miniparki czy rośliny doniczkowe przy wejściach do budynków. Takie środowisko pomaga utrzymać ludzi w zdrowiu. Zielone ściany i dachy, zieleń na parkingach są nie tylko atrakcyjne, lecz także izolują budynki przed zimnem i gorącem, co pomaga oszczędzać energię i tym samym zmniejsza ślad ekologiczny miast. Na zewnątrz obecność drzew zapewnia cień i świeże powietrze, co jest ważne w dobie zmian klimatycznych. Zieleń miejska zmniejsza hałas, ukrywa braki wizualne i po prostu pozwala ludziom oddychać.
Gulińska A., Basista Z., Poprawa jakości życia, w: „Architektura. Czasopismo Techniczne” 2010, R. 107, z. 14.
Kłosek-Kozłowska D., Ochrona wartości kulturowych miast a urbanistyka, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007.
Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, Miasta przyszłości. Rewitalizacja miast w Niemczech, red. M. Bryx, A. Jadach-Sepioło, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2009, t. 3.
Sanetra-Szeliga J., Kultura jako element składowych życia w mieście, „Kultura i Rozwój” 2017, nr 1(2).
Włodarczyk M., Włodarczyk M., Doktryny konserwatorskie a paneuropejska idea nowego europejskiego Bauhausu i europejskiego zielonego ładu, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2021, nr 12.
Wyzwania, wizje, perspektywy, Urząd Publikacji UE , Luksemburg 2011.
Wysokiej jakości Baukultur sprzyja tętniącym życiem dzielnicom o różnym przeznaczeniu. Zasada wysokiej jakości Baukultur łączy ludzi. Wysokiej jakości Baukultur odzwierciedla i promuje społeczeństwa integracyjne oraz zachęca do różnorodnego użytkowania, ułatwiając w ten sposób interakcję i współodpowiedzialność, co prowadzi do spójności społecznej i przestrzennej. Przyczynia się do zróżnicowania kultury planowania. Deklaracja z Davos, art. 11.
Istotnym elementem archikultury, czyli kształtowania kultury przestrzeni miejskiej, okazuje się uwzględnianie różnorodności i złożoności potrzeb jej użytkowników. To zróżnicowanie dotyczy podstawowych aspektów życia mieszkańców i zauważalne jest na wielu poziomach ludzkiej egzystencji. Rozmaitość miejską tworzą grupy wiekowe, osoby o różnym stopniu niepełnosprawności i stanie zdrowia, z dysfunkcjami, z ograniczeniami ruchowymi. W sferze kulturowej podstawowe zmienności dotyczą: narodowości, wyznania i zróżnicowanego statusu materialnego oraz kwestii wykluczenia społecznego. Otwartość społeczna prowadzi do budowy szacunku w stosunku do wielu rodzajów szeroko rozumianej mniejszości. Dobrze zaprojektowana i urządzona przestrzeń publiczna powinien mieć charakter egalitarny, czyli dostępny dla wszystkich jej użytkowników. Oprócz wspomnianej dostępności, należy również uwzględnić jej zróżnicowanie i bogatą ofertę programową. Rozbudowany program użytkowy stymuluje rozwój życia ludzkiego w wielu wymiarach – emocjonalnym, fizycznym, psychicznym. Może się stać elementem wyrównującym szanse rozwoju mieszkańców w kilku aspektach. Silne przemieszanie i nagromadzenie różnorakich funkcji przekłada się na większe możliwości wyboru.
Właściwie zaprojektowana przestrzeń miejska sprzyja integracji i niweluje podziały w społeczności miejskiej. Odpowiednio dostosowana do potrzeb różnych grup wiekowych (dzieci, młodzieży,
dorosłych i seniorów), przekłada się na podnoszenie jakości życia. Wysoka jakość funkcjonalna i estetyczna oraz różnorodność projektowanej przestrzeni stanowią swoisty katalizator aktywności społecznej, ponieważ wpływają pozytywnie na rodzaj podejmowanych działań oraz sprzyjają tworzeniu zróżnicowanych obszarów zabudowanych, tętniących życiem. Jest to element sprzyjający integracji międzypokoleniowej czy wielokulturowej, co okazuje się czytelne zarówno w podstawowej skali projektowania elementów małej architektury (na przykład mebli miejskich, placów zabaw), jak i pod względem strukturalnego ujęcia problematyki w skali urbanistycznej (na przykład publiczne tereny zielone czy obszary spowolnionego ruchu).
W proces tworzenia przestrzennych rozwiązań w strukturze miejskiej powinni być włączeni mieszkańcy poprzez prowadzone konsultacje społeczne. Szeroki zakres partycypacji społecznej wpisuje się w założenia Baukultur. Współczesne projektowanie przestrzeni miejskiej powinno stać się powrotem do tradycyjnej kompozycji miast, ale uzupełnionym krytycznymi doświadczeniami, współczesnymi przemyśleniami i stosowaniem przyjaznych technologii. Powinno również propagować zdrowy styl życia z poszanowaniem środowiska naturalnego i zasad zrównoważonego rozwoju. Dotyczy to zarówno nowoczesnych technologii, jak i zagadnień natury ekologicznej, ochrony środowiska, oszczędzania energii czy idei współdzielenia dóbr materialnych w celu ograniczania konsumpcji. Współcześnie tworzona wielowątkowa przestrzeń publiczna wyraża różnorodnością placów, skwerów, pasaży czy parków indywidualny i dynamiczny charakter miasta i jego mieszkańców. Tworzy swoistą warstwę nałożoną na tradycję i kulturę miejsca. Współczesne miasto powinno się stać mozaiką integrującą funkcję mieszkaniową, miejsc pracy, usług i wypoczynku. Koncepcja Baukultur łączy kontekst kulturowy, przyrodniczy i krajobrazowy, w wyniku czego tworzy swoistą kanwę jakości życia w mieście.
Projektowanie uniwersalne Życie w przestrzeni publicznej powinniśmy pojmować w szerokim ujęciu – jako fenomen dziejący się na placach, ulicach, między budynkami, jak również między wejściami do nich. Odbieramy tą przestrzeń wszystkimi zmysłami. Współczesne miasto opierające się
na koncepcji Baukultur powinno spełniać wysokie standardy projektowania uniwersalnego. Przyjazna przestrzeń publiczna w ujęciu uniwersalnym to przestrzeń, z której mogą korzystać wszyscy jej użytkownicy samodzielnie i niezależnie. Ta idea tworzenia przestrzeni przyjaznej wszystkim powinna uwzględniać różnorodne potrzeby różnych użytkowników.
Centrum miasta bez barier W Warburgu realizowany jest od 2017 roku projekt „Centrum miasta bez barier”, przygotowany przez wielobranżowy zespół specjalistów, wśród których znalazł się jako konsultant i przyszły użytkownik – mieszkaniec Warburga poruszający się na wózku inwalidzkim. Celem projektu jest dostosowanie historycznego centrum miasta do potrzeb osób z różnymi formami niepełnosprawności zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego. Zaprojektowany spójny układ komunikacyjny przygotowano z myślą o osobach z dysfunkcją ruchu (poruszającym się o kulach, na wózkach inwalidzkich, korzystających z chodzików, balkoników), słabowidzących i niewidzących. W tym celu podjęto działania prowadzące do przeprojektowania przestrzeni publicznych, w nawiązaniu do wątków historycznych miasta. Zaprojektowano jednolitą nawierzchnię ruchu, która wtapia się w historyczny zespół i tym samym nawiązuje do tradycyjnych projektów wątków brukowych Warburga, a jednocześnie interpretuje je w nowoczesny i innowacyjny sposób, z uwzględnieniem wymagań dostępności. Idea realizowana jest głównie przez stosowanie odpowiednich nawierzchni w postaci ukośnie układanych płyt chodnikowych, które są pozbawione różnicy poziomów w stosunku do jezdni. Jasne, kontrastujące pasy szerokości 1,2 m, ułożone w sposób diagonalny z elementów o gładkiej fakturze i małej spoinie, odpowiadają osobom z różnymi formami niepełnosprawności, a jednocześnie nawiązują do historycznego wzorca. Dodatkowo ciągi komunikacyjne w newralgicznych punktach wyposażono w naprowadzające pola zbudowane z elementów o różnych fakturach (groszkowana powierzchnia w miejscach niebezpiecznych, reliefowe nawierzchnie przy przejściach dla pieszych itp.). W miarę możliwości starano się rozwiązać problem bezkolizyjnych wejść do budynków.
Mieszkańcy miasta Parchim postrzegają je jako mocno zazielenione i położone nad ciekami wodnymi. Te elementy stały się
atutami miasta i są widoczne w jego krajobrazie. Istniejące przestrzenie publiczne stanowią centrum aktywności społecznej i okazują się przyjazne seniorom oraz osobom o różnym stopniu niepełnosprawności. Jest to dostrzeglne w urządzeniu pieszych ciągów komunikacyjnych, w których zaprojektowano elementy naprowadzające w postaci zróżnicowanych faktur. Dla osób słabowidzących istotne są przede wszystkim kontrasty kolorystyczne, natomiast dla osób niewidomych – kontrasty fakturowe stosowane na nawierzchniach ciągów pieszych. Dzięki takiemu systemowi łatwiejsze staje się poruszanie się w środowisku zbudowanym.
Zagadnienie dostosowania historycznych obiektów użyteczności publicznej zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego wymaga indywidualnych rozwiązań projektowych.
Dotyczy to również instalacji wind osobowych, które mogą być montowane wewnątrz budynku bądź na zewnątrz. Nowatorskie podejście projektantów prowadzi do interesujących rozwiązań.
W szkole katedralnej w Güstrow zastosowano nowoczesne rozwiązanie na styku historii architektury i współczesności: nowoczesne główne wejście jest łącznikiem między renesansowym budynkiem szkolnym a funkcjonalnym budynkiem z XIX wieku. W latach 2012–2014 zabytkową szkołę katedralną w Güstrow odnowiono i przekształcono w siedzibę sąsiadującego z nią Liceum im. Johna Brinckmana. Prace budowlane sfinansowano ze środków na rozwój urbanistyczny z budżetu rządu federalnego i rządu landowego oraz ze środków własnych miasta Güstrow.
Budynek szkoły katedralnej prawdopodobnie zaprojektował Franz Parr, włoski architekt, a ukończył go Philipp Brandin, mistrz budowlany, w latach 1575–1579. Jest to najstarszy zachowany budynek szkolny na terenie dzisiejszej Meklemburgii-Pomorza Przedniego. Zespół szkoły Güstrow, chroniony jako zabytek, składa się z dwóch części budynku: główną wzniesiono w stylu renesansowym jako trzykondygnacyjną konstrukcję szachulcową, a prostokątna dobudówka z cegły pochodzi z 1868 roku. Ponad 400-letnia historia nieprzerwanego użytkowania budynku jako szkoły sięga 2001 roku. Wtedy to wymagania dla funkcjonowania nowoczesnej szkoły okazały się już niewystarczające i obarczone znacznymi
wadami konstrukcyjnymi, dlatego budynek przestano użytkować jako szkołę i zaczęto wykorzystywać do celów magazynowych. Bywało również, że stał pusty. Renowacja elewacji zabytku miała miejsce już w 2004 roku. Zrekonstruowano wtedy iluzjonistyczne renesansowe malowidła w tynku. W wyniku inwentaryzacji przeprowadzonych podczas remontu fasady ujawniono znaczne szkody w konstrukcji, spowodowane interwencjami tymczasowymi, starzeniem się, inwazją szkodników i wpływem wilgoci, a także wadami konstrukcyjnymi i projektowymi. Dlatego po badaniach architektonicznych i konserwatorskich podjęto się przeprowadzenia całościowego remontu budynku. Dostosowano go do wymagań przestrzennych, technicznych, klimatu pomieszczeń, jaki niesie ze sobą współczesna szkoła. Aby uczniowie i nauczyciele mogli korzystać z parteru i piętra zabytkowego budynku szkoły, dodatkowe sale lekcyjne i specjalistyczne do lekcji rysunku, muzyki i mediów oraz strefa wejściowa zostały odpowiednio powiększone. W tym celu do istniejącego budynku wstawiono jako klatkę schodową nowy, częściowo przeszklony, łącznik dojazdowy. Umożliwia on dostęp do górnych pięter obu komponentów – pomimo różnych wysokości sufitów. Klatka schodowa przywraca historycznie pierwotny dostęp do budynków: otwiera dawne wejścia do klatek schodowych na pierwszym i drugim piętrze. Na wszystkie piętra obu części budynku można dostać się bez barier za pomocą windy dla osób na wózkach inwalidzkich.
Klatki schodowe zabudowy pionowej usytuowano tak, że bez przeszkód można dostrzec historyczną substancję renesansowego budynku. Winda jest umieszczona w przeszklonym szybie, przypominającym gablotę, a część stropów zdemontowano, aby fasada najstarszej części mogła być ponownie widoczna w kontekście historycznym.
Przestrzeń zabaw w mieście
Każdy ma prawo do zabawy i rekreacji. W przestrzeni miejskiej należy stworzyć sprzyjające warunki do spędzania czasu wolnego, zarówno w sposób bierny, jak i w czynny. Różnorodność takich miejsc powinna zachęcać do wspólnych zabaw – dzieci i dorosłych. Przestrzeń publiczna, w tym – place zabaw, staje się nie tylko miejscem spędzania wolnego czasu, lecz także obszarem wspólnego
działania prowadzącego do wzmocnienia integracji społecznej. Najlepszym rozwiązaniem staje się projektowanie i urządzanie integracyjnych placów zabaw, położonych w bliskim sąsiedztwie terenów zieleni.
Wodny plac zabaw w Warburgu
Rzeka Diemel stanowi dla Warburga znaczący element miastotwórczy. Już na początku XI wieku w jej dolinie istniało kilka młynów. W nawiązaniu do tej tradycji miejsca zaprojektowano wodny plac zabaw. Wśród elementów zabawowych znajdują się urządzenia nawiązujące do budowy młynów i do wykorzystywania energii wody. Plac zabaw wyposażony w interaktywne zabawki okazuje się atrakcyjny dla dzieci. Dla opiekunów zaprojektowano wygodne siedziska. Cała przestrzeń jest przeznaczona dla zróżnicowanych grup wiekowych. Dodatkowo w miejscu tym znajdują się tablice informacyjne przedstawiające historię lokalnych młynów.
Dawne koszary – terenem rekreacyjnym miasta Parchim Wschodnią część miasta Parchim okalają tereny parkowe, które powstały na obszarach dawnych zabudowań koszarowych i fortyfikacji. Stały się one doskonałym miejscem rekreacyjnym dla mieszkańców. Poprzez odpowiednio dobrany program użytkowy mogą z tej przestrzeni korzystać mieszkańcy miasta w różnym wieku. Wytyczone aleje parkowe zachęcają do spacerowania, a na placach zabaw mogą bawić się najmłodsi. To zróżnicowanie programowe
1–2. Ciągi komunikacyjne w Warburgu zaprojektowane według standardów projektowania uniwersalnego, wyposażone w odpowiednie nawierzchnie i elementy naprowadzające o różnych fakturach. Bezpieczna enklawa miejsca odpoczynku z odpowiednio dobranymi elementami małej architektury.
3. Güstrow. Zaprojektowana nowa strefa wejściowa (hol, klatka schodowa, winda), wykorzystująca szkło jako transparentny materiał o czytelnej, współczesnej genezie.
4. W Warburgu tereny nadrzeczne tworzą liniowy układ o charakterze rekreacyjnym. Elementy zagospodarowania placu zabaw, położonego w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki, nawiązują do dawnej lokalizacji młyna wodnego.
5. Plac zabaw urządzony w centrum Warburga, w sąsiedztwie ratusza. Jest to przykład pomysłowej aranżacji przestrzeni rekreacyjnej z wykorzystaniem niewielu elementów (duża piaskownica, parasol i kolorowe leżaki).
6. Plac zabaw w Kempen przy zabudowie mieszkaniowej, w którym wykorzystano istniejącą zieleń wysoką oraz zieleń projektowaną. Oprawa z niskiej zieleni aranżuje przestrzeń rekreacyjną na równi z urządzeniami zabawowymi. Całość uzupełnia naturalna nawierzchnia.
sprzyja integracji mieszkańców, daje duże możliwości wyboru form rekreacji i wypoczynku, a w rezultacie wpisuje się w ideę kształtowania kultury przestrzeni miejskiej. W centrach miast bardzo często brakuje przestrzeni na urządzenie placu zabaw. Można w tym celu stworzyć tymczasowe miejsca zabaw. Interesujący przykład stanowią duża piaskownica z parasolem i kolorowe leżaki w Kempen. Stworzona przestrzeń ma bardzo integracyjny charakter, jest dostępna dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Stanowi inspirującą formę zabawy i daje najmłodszym użytkownikom wiele radości. Cała kompozycja jest bardzo barwna i dodaje swoistego kolorytu istniejącemu wnętrzu urbanistycznemu.
Krier L., Architektura wspólnoty, tłum. P. Choynowski, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2011.
www.warburg.de [dostęp: 14.08.2022]. www.kempen.de [dostęp: 14.08.2022].
Wysokiej jakości Baukultur nadaje wartość ekonomiczną poprzez tworzenie dóbr trwałych o wysokiej jakości oraz warunków sprzyjających społecznemu dobrobytowi gospodarczemu. Wykorzystuje zasoby w sposób zrównoważony, gwarantując tym samym możliwość czerpania korzyści z pozytywnego rozwoju społecznego i gospodarczego przyszłym pokoleniom. Deklaracja z Davos, art. 13.
Kultura przestrzeni polega na wielokierunkowych i zintegrowanych działaniach, także w sferze ekonomicznej. Wysoką jakość w kształtowaniu i utrzymaniu przestrzeni, w której funkcjonujemy, można osiągnąć przez optymalne wykorzystanie, utrzymanie i użytkowanie oraz rozwój jej zasobów w długiej perspektywie czasu, oparte na zrównoważonym rozwoju oraz przebiegające w symbiozie i w poszanowaniu lokalnej kultury i wzornictwa. Dzięki takiemu podejściu nasze otoczenie ma szansę na zmianę poprzez kreowanie wyższej jakości i trwalszych aktywów oraz tworzenie korzystnych warunków dla dobrobytu gospodarczego w społeczeństwie. Działania o zrównoważonym charakterze oznaczają, że zakłada się dążenie do polepszonych efektów kulturalnych, środowiskowych, społecznych i gospodarczych, z których będą mogły korzystać kolejne pokolenia. Rozwój gospodarczy okazuje się niezwykle istotny z punktu widzenia dobrobytu społecznego, ale warto podkreślić, że współczesne oczekiwania w tym zakresie się zmieniają i odchodzą od wzrostu klasycznie pojmowanego na rzecz wzrostu zrównoważonego. Właśnie takie podejście do ekonomii w jej nowoczesnym wymiarze ma szansę wpływać na jakość życia ludzi w bardziej powszechnym rozumieniu. Zatem należy tak zmieniać otaczającą nas rzeczywistość, aby pozwalała ona podnosić komfort współfunkcjonowania z innymi, przy jednoczesnym niewyzyskiwaniu zasobów. Piękne, trwałe, funkcjonalne, ekologiczne i zrównoważone miejsca to cel, do którego należy dążyć, jednak nie jest to prosta
droga, ponieważ wymaga przewartościowania, a niekiedy – nawet całkowitej zmiany podejścia. Przyzwyczailiśmy się, że najbardziej przekonującym argumentem w debacie publicznej jest zysk ekonomiczny, a zatem również w odniesieniu do przestrzeni nie powinniśmy umniejszać jego wagi, a tym bardziej – go pomijać. Możemy śmiało operować wartością ekonomiczną w odniesieniu do kultury budowania. Wobec tego wiemy już, że jednym z efektów wysokiej jakości Baukultur będzie dodana wartość ekonomiczna. Co zatem wpłynie na jej generowanie?
Bardzo obszernego materiału poznawczego, także w tym zakresie, dostarczają historyczne miasta Nadrenii i Westfalii. Tu archikultura wyrasta na fundamentach doświadczeń lokalnych i dobrych praktyk na nich opartych. W historycznych niemieckich miasteczkach można zauważyć wiele elementów składających się na spójną całość – i jest to dobry punkt wyjścia do dalszych poszukiwań w tym zakresie. Choć nie okazują się pozbawione wad i niedoskonałości, stają się przede wszystkim wartościowym przykładem ewolucji podejścia do kształtowania środowiska życia.
Wzrost wartości nieruchomości
W niemieckich miastach rewitalizacja starówek po wojnie przyniosła wymierne efekty. W wielu przypadkach do dzisiaj są widoczne rezultaty przebudowy zapoczątkowanej w latach 60. XX wieku. W akcji odnowy to mieszkańcy w dużym stopniu przyczynili się do ochrony historycznej spuścizny, co świadczy o dużej świadomości społecznej wagi zachowania pamięci o przeszłości. Ostatecznie, dzięki pracom modernizacyjnym, inwestycjom w infrastrukturę i usprawnieniu układu komunikacyjnego, miasta dostosowywano do nowych potrzeb i obowiązujących standardów. Odnowione starówki zyskały na urodzie i funkcjonalności, a w rezultacie zwiększyła się wartość nieruchomości znajdujących się na ich obszarze. Na ceny rynkowe wpłynęły zwłaszcza atrakcyjność miejsca, bliskość usług publicznych, zabytków, dostępność oraz jakość przestrzeni. Duże znaczenie miały także udogodnienia służące poprawie standardu życia w mieszkaniach, na przykład budowa wind czy balkonów. Co więcej, zrewitalizowana starówka o wysokich wartościach historycznych oddziaływała także na ceny nieruchomości w jej sąsiedztwie, poza jej granicami. Tworzenie atrakcyjnych miejsc powoduje, że ludzie chętniej tam osiadają i funkcjonują. Dobrze zagospodarowane
jest gwarantem stabilności cen – czego konsekwencją staje się minimalizowanie ryzyka inwestycyjnego. Należy dążyć do planowania w długiej perspektywie czasu, co zwiększa gwarancję rentowości długoterminowej. W tym celu należy zmierzać także do zidentyfikowania prywatnych mechanizmów finansowania, które mogą skutecznie pomóc w ratowaniu zabytków, czego dobrym rezultatem jest na przykład adaptacja historycznego budynku Derzscher Hof w Güstrow na restaurację czy zabudowa mieszkaniowa wewnątrz podwórzy w Güstrow przy Pferdemarkt (dawny Klosterhof) czy w Krefeld Linn przy Rheinbabenstraße. Prowadzenie czytelnej i progresywnej polityki jak również ochrony dziedzictwa kulturowego na danym terenie, promującej rozwiązania dobrej jakości, nie tylko skutkuje przyrostem wartości pojedynczych nieruchomości, lecz także udowadnia – poprzez indywidualne działania – że dana inwestycja jest rentowna, a model ekonomiczny okazuje się możliwy do replikacji. Dużym wyzwaniem stają się także wielkokubaturowe inwestycje, wymagające integracji wielu źródeł finansowania. Niszczejące dziedzictwo poprzemysłowe bywa dużym problemem dla miast o małej atrakcyjności inwestycyjnej, ale szansą tu mogą się okazać funkcje społeczne i kulturalne, które – obok komercyjnych – pomogą dać drugie życie zabytkowi, jak ma to miejsce w Kulturmühle Parchim, gdzie zostanie przeprowadzona adaptacja z rozbudową zabytkowego budynku młyna w Parchimiu (dawniej Eldemühle) w kulturalne centrum mieszczące teatr, muzeum, system informacji miejskiej oraz usługi gastronomiczne. Pomimo dość dużych nakładów atrakcyjna wydaje się tu możliwość czerpania korzyści w dłuższej perspektywie czasu.
Przestrzenie o mieszanych funkcjach Podczas rewitalizacji kwestia zachowania mieszkań w historycznym centrum stanowiła duże wyzwanie. W wielu przypadkach wzrost cen wartości nieruchomości sprzyjał wypieraniu mniej dochodowych funkcji na rzecz usług i handlu. Dzięki uważnej i przemyślanej polityce przestrzennej udało się na terenie starówek utrzymać także funkcje mieszkaniowe i tym samym zapobiec pauperyzacji oraz odpływowi mieszkańców. W szczególnie niełatwej sytuacji znalazły się miasta byłego NRD , w których likwidacja przemysłu spowodowała piętrzące się problemy społeczne i finansowe. Na początku lat 90. XX wieku Güstrow jako modelowy ośrodek promocji rozwoju miast
wprowadził wzmocnienie centrum, zachowanie substancji zabytkowej, a przede wszystkim podjął akcję ochrony zasobów mieszkaniowych i przeciwdziałania odpływowi ludności. Ponadto, aby odnowić dzielnice zabytkowe, należało w nich utrzymać mieszane funkcje – co było warunkiem dla przywrócenia roli śródmieścia, jaką pierwotnie odgrywała starówka.
Zastosowane modele własności oraz inwestycje przyczyniły się do rozwoju tętniącej życiem i wielofunkcyjnej dzielnicy. Szczególnie dużą wagę przywiązywano do pobudzania i utrzymania handlu oraz drobnych usług na tym obszarze. Ponieważ nie można było uchronić się przed presją wielkopowierzchniowych inwestycji, pozwolono w wielu wypadkach na ich lokalizację w otulinie – na styku ze strefą zabytkową, na przykład w Straelen.
Zarządzanie
Starówki świadczą o dziedzictwie lokalnym, a ich stan zachowania i sposób zarządzania rozwojem stanowią duże wyzwanie. Najbardziej zasadnicze pytania pojawiają się w odniesieniu do inwestycji budowlanych na terenie chronionym prawem ze względu na jego wartości zabytkowe. Zarówno miasta o bogatych zasobach zabytkowych, jak i te, których zasoby z powodu kataklizmów zostały zniszczone, powinny stworzyć prawo gospodarowania przestrzenią w taki sposób, aby zachować swój unikatowy charakter. Przed takim wyzwaniem stanęły także historyczne miasta niemieckie, w których dużym wyzwaniem przy ochronie i rozwoju krajobrazu miejskiego stała się walka o jego spójność i wysoką jakość. Służą temu przepisy regulujące inwestycje na obszarze starówki, w tym – plan ochrony zabytków. Dostępne są również inne rozwiązania.
1. Güstrow. Dobudowane do zabytków schody i balkony podnoszą wartość użytkową mieszkań, a tym samym wpływają na ich atrakcyjność rynkową.
2. Zabudowa zlokalizowana w otulinie starówki w Kempen jest beneficjentem udogodnień sąsiedztwa bogatego w zabytki i w zieleń.
3. Jedna z arterii wjazdowych do miasta Kempen.
4. Rynek miejski w Güstrow ożywiają liczne stoiska z lokalnymi wyrobami, przyciągającymi mieszkańców i turystów.
5. Nowa zabudowa poszerzająca ofertę mieszkaniową starówki swoją bryłą wpisuje się w otoczenie Güstrow.
6. Straelen, Ortswall Straße. Dzięki dobrze sformułowanym przepisom regulującym zabudowę oraz architekturze powściągliwej w swoim wyrazie duży obiekt handlowy udało się wpisać w otoczenie tak, że nie zdominował on wartościowego sąsiedztwa starówki.
7. Kempen. Dzięki lokalom usługowym umieszczonym w parterach przyrynkowych kamienic rozległy rynek przed ratuszem stał się atrakcyjnym i aktywnym miejscem przez cały rok.
Jednym z przykładów dobrego zarządzania w tym zakresie może być Zintegrowany Plan Działania „Śródmieście Straelen 2022”. Dzięki temu narzędziu możliwa stała się skuteczna identyfikacja, a potem – minimalizacja problemów urbanistycznych, funkcjonalnych i społeczno-przestrzennych oraz wyznaczenie zasad adaptacji centrum miasta do współczesnych wymagań cywilizacyjnych. Co warte podkreślenia, mieszkańcy odegrali w tym procesie kluczową rolę.
Nakreślono wspólną wizję, w której głównym celem stał się dalszy rozwój zabytkowego centrum, przebudowywanego w latach 1969–1992. O rozwoju myśli się tu w większej skali – poza granicami historycznego miasta, łącznie z długoterminowymi inwestycjami, takimi jak połączenie dawnych wielkopowierzchniowych obiektów ogrodniczych (miejsce targów kwiatowych i warzywnych) z ich otoczeniem oraz z centrum miasta. Tak prowadzone inwestycje, podbudowane dobrym marketingiem miejskim opartym na specyfice miejsca (ogrodnictwo), pozwoliły na aktywizację obszarów śródmiejskich z uwzględnieniem lokalnej swoistości.
Dobre zarządzanie to także liczne działania zmierzające do aktywizacji przestrzeni publicznych. Najczęściej to rynki i place miejskie są wykorzystywane do organizacji różnych aktywności komercyjnych, jak gastronomia, handel (stoiska handlowe na placu przed ratuszem w Grabow, Straelen czy Warburgu) czy reklamowanie miejsc rekreacyjnych.
Utrzymywanie i rozwój zasobów w oparciu o lokalność i dobry design
Różne rodzaje dóbr dziedzictwa kulturowego są chronione w odmienny sposób, stąd też są wymagane rozmaite zgody na przeprowadzenie robót budowlanych w już istniejących budynkach lub obiektach czy zgody na nowe obiekty. W celu maksymalnej ochrony wartości zabytkowych zaleca się stosowanie najlepszej jakości materiałów oraz dbałość o standardy wykonawstwa. W przypadku najbardziej wartościowych zabytków to się udaje, chociaż koszty takiej inwestycji okazują się zdecydowanie wyższe. W trosce o najlepsze standardy wykonawstwa angażuje się wykonawców będących specjalistami od historycznych technik budowlanych. Przy rewaloryzacji zabytków napotyka się na trudności – z jednej strony – w równoważeniu interesów ochrony dziedzictwa, a z drugiej – w odniesieniu
do aspektów bezpieczeństwa. Prawo ochrony dziedzictwa stara się zachować zabytkowe budynki, ale w Niemczech często koliduje to z różnymi wymaganiami z zakresu bezpieczeństwa, takimi jak nośność konstrukcji i bezpieczeństwo przeciwpożarowe.
Nowa zabudowa w obrębie starówki niekoniecznie musi burzyć harmonię. Dobrze zaprojektowane budynki, z odpowiednim detalem architektonicznym i szlachetnymi materiałami budowlanymi wyrażają ducha czasu i jako kolejny etap rozwoju mogą stanowić wartość dodaną do historycznych zasobów. W wielu przypadkach obserwujemy odważne realizacje, które otwierają nowe możliwości komponowania przestrzeni. Takie podejście można zaobserwować na starówce w Straelen, gdzie – z uwagi na korzyści społeczne i ekonomiczne – dopuszcza się na dość dużą skalę nowe inwestycje oraz daleko idącą ingerencję w tkankę miejską i samą strukturę budynków. Ciekawe rozwiązania w tym zakresie można też zaobserwować w Hallenbergu, gdzie przy inwestycjach w obrębie historycznego centrum dopuszcza się użycie materiałów ekonomicznie bardziej uzasadnionych i dostosowanych do możliwości inwestycyjnych właściwych mieszkańcom. Odbywa się to jednak pod kontrolą architekta miejskiego, wspomagającego inwestorów doradztwem w tym zakresie. Innym zagadnieniem, niezwykle istotnym z punktu widzenia konserwacji zabytków, jest właściwa adaptacja funkcjonalna obiektu, uwzględniająca ochronę formy. Nie zawsze można zachować pierwotne funkcje budynku, tak jak miało to miejsce w przypadku apteki w Parchimiu, gdzie od lat istnieje ona w tym samym lokalu. Najczęściej mamy do czynienia z adaptacją historycznych obiektów do nowych funkcji, co stoi w zgodzie z doktryną konserwatorską stawiającą za cel dawanie drugiego życia zabytkom. Jednym z dobrych przykładów takiego działania może być lokalizowanie w zabytkach funkcji hotelowych (Alt Warburg w Warburg) czy restauracyjnych (Derzscher Hof w Güstrow). Pierwszy przypadek to adaptacja koncentrująca się na maksymalnym zachowaniu substancji historycznej, a w drugim chodzi o zachowanie historycznej części i zestawienie jej z na wskroś nowoczesną bryłą. W obu przypadkach zauważamy wysiłki skupiające się na ukazaniu oryginalnej materii, choćby poprzez ekspozycję historycznego malowania na obramieniu drzwi czy pokazanie detalu konstrukcji wewnątrz. Nie można jednak pominąć roli otoczenia, które również buduje spójny krajobraz miejski. Jednym z rozwiązań stosowanych
w Niemczech są przepisy projektowe (niem. Gestaltungssatzung), które mogą być przyjmowane w połączeniu z planem zagospodarowania przestrzennego lub stanowić odrębną regulację uchwaloną przez radę miasta. Jest to regulacja wpływająca na to, jak należy projektować budynki, aby zachować lokalny charakter miejsca. Określa się przykładowo kształt dachu, materiały budowlane, a także formułuje się wytyczne do pożądanego zagospodarowania działki wskazujące między innymi stopień i sposób zabudowy oraz rodzaj i sposób kształtowania zieleni.
W Kempen istnieją regulacje dla wyznaczonych obszarów objętych planami rozwoju. Są to przepisy obowiązujące w najbliższym otoczeniu starówki i ważne choćby w odniesieniu do porządkowania sylwety przy arteriach wjazdowych. Dzięki takim przepisom miasto może wpływać na wygląd budynków (kształt dachu, materiały itp.) oraz na zagospodarowanie działki. Udaje się również zachować lokalny wyraz architektoniczny miasta jako całości, a nowe inwestycje stymuluje się do poszukiwania inspiracji w historycznych formach –czego dobrym przykładem jest Grachtenpark, nowe osiedle mieszkaniowe w Kempen.
Prośrodowiskowe rozwiązania
W dzisiejszych czasach nie sposób myśleć o rozwoju przestrzennym w oderwaniu od skutków środowiskowych, jakie przynosi. Coraz więcej uwagi przykłada się do rozwiązań proekologicznych zgodnych z zasadami gospodarki obiegu zamkniętego. Nierozerwalnie traktuje się trzy filary: ekonomię, środowisko, społeczność – po to,
8. Historyczna uliczka Alte Schulstraße w Kempen buduje klimat miejsca, a jednocześnie okazuje się doskonałym produktem marketingu miejskiego.
9. Sponsorowana przez prywatne firmy tymczasowa piaskownica na tyłach ratusza w Kempen jest przykładem kreatywnego wykorzystania przestrzeni.
10. Hotel Alt Warburg w historycznym budynku w Warburgu, w którym zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz wyeksponowano oryginalne drewniane elementy konstrukcyjne.
11. Z myślą o rewaloryzacji zabytków w Grabow dużą wagę przywiązuje się do jakości wykonawstwa i często angażuje się specjalistów w konserwacji historycznych konstrukcji.
12. Historyczny obiekt w Güstrow adaptowany na restaurację Derzscher Hof zyskał współczesne elementy, które zwiększyły jego funkcjonalność.
13. Nowe osiedle mieszkaniowe Grachtenpark w Kempen nawiązujące do tradycyjnej architektury.
14. Dzięki dobremu zarządzaniu przestrzenią miejską jedna z arterii wjazdowych do Kempen zachowuje oryginalny widok na dominantę w postaci wieży kościoła.
15. Farmy wiatrowe jako element otwartego krajobrazu wokół Warburga świadczą o nowych czasach i o potrzebach stosowania odnawialnych źródeł energii.
16. Panele fotowoltaiczne upowszechniły się na terenach podmiejskich i wiejskich.
17.
aby odpowiedzialnie kształtować politykę inwestycyjną. Ekologiczna Zielona Ekonomia jest nastawiona na uczciwie zrównoważoną dystrybucję dóbr, a dopiero później – na ich alokację. Dąży się do optymalizacji poprzez maksymalne wykorzystanie lokalnych zasobów społecznych i gospodarczych. W sprawach dotyczących architektury zmierza się do minimalizacji jej oddziaływania na środowisko. Wydajność i optymalizacja to cele współczesnego budownictwa. W historycznych miastach niemieckich temat odnawialnych źródeł energii jest wciąż dyskutowany. Celem stało się zrównoważone, demokratyczne i świadome podejście do zarządzania zmianami w miejscach historycznych. Można zauważyć pewną powściągliwość w stosowaniu nowoczesnych rozwiązań na dużą skalę. Przykładowo: paneli fotowoltaicznych nie eksponuje się na dachach zabytków. Inaczej ten proces następuje na terenach otwartych podmiejskich, gdzie zarówno fotowoltaika, jak i farmy wiatrowe stały się powszechne.
Bibliografia
Deklaracja z Davos, 2018. www.htg-gadebusch.de/projekte/kulturmuehle-parchim/ [dostęp: 14.08.2022].
www.parchim.de/de/buergerservice-1/buergerservice/planen-bauen-und-wohnen/bauprojekte/aktuelle-bauprojekte/kulturmuehle/ [dostęp: 14.08.2022].
Wysokiej jakości Baukultur (Archikultura) chroni środowisko. Wysokiej jakości Baukultur przyczynia się do ochrony zasobów naturalnych i bioróżnorodności, łagodzi skutki zmian klimatycznych, a tym samym wspiera zrównoważony rozwój. Deklaracja z Davos, art. 12.
W kontekście opisywanego przypadku środowisko powinniśmy rozumieć jako ogół elementów danego otoczenia (miasteczka), a także jako grupę ludzi mieszkających w tym otoczeniu czy z niego korzystających, na przykład w celach turystycznych. Przestrzeń miasta lub miasteczka będącego tematem niniejszych rozważań, kształtują zarówno tryb życia jego mieszkańców, jak i jego historia oraz położenie geograficzne, ulokowanie w środowisku naturalnym. To krajobraz lokalny wynikający także z miejscowych tradycji i kultury ludzi, którzy tworzyli go na przestrzeni wieków. Wszystkie te elementy składają się na jakość przestrzeni miejskiej i na sposób zagospodarowania jej przy wykorzystaniu zieleni. Tradycja udostępniania terenów ogrodowych szerszej publiczności sięga czasów średniowiecznych, jednakże powszechna koncepcja tworzenia ogrodów przeznaczonych dla wszystkich zaczęła się kształtować w XVIII wieku. Za czynnik, który najbardziej znacząco wpłynął na rozwój zieleni publicznej, należy uznać rozwój miast w XIX wieku. Na skutek tego oraz idącego za tym wzrostu liczby mieszkańców planowanie i modernizacja miast zaczęły uwzględniać wytyczanie terenów zagospodarowanych zielenią – bulwarów, promenad, parków miejskich. Zieleń towarzyszyła każdemu obiektowi użyteczności publicznej – szkołom, szpitalom, budynkom kolejowym itp. W powstających nowych koncepcjach urbanistycznych połączona sieć terenów zielonych pełniła funkcję płuc miasta. Była również odpowiedzią na poprawianie warunków bytowych mieszkańców, czego przykładem mogą być wysypiska śmieci i gruzowiska po dawnych murach obronnych miasta, przekształcane na parki czy planty. Poprawianie warunków bytowych mieszkańców to także znane do dzisiaj ogródki działkowe, które na dużą skalę pojawiły się na początku XX wieku, również jako odpowiedź na światowy kryzys gospodarczy.
Wiadomo również, że zieleń przy budynkach mieszkalnych aranżowana w postaci przedogródków miejskich była sposobem na podkreślenie swojej pozycji społecznej i kulturalnej. Funkcję urządzonych, zielonych terenów publicznych pełniły i pełnią również cmentarze. Według aktualnych norm Światowej Organizacji Zdrowia (WHO ), minimalna powierzchnia zieleni na jednego mieszkańca aglomeracji miejskiej to 50 m². Pomimo że w małych miasteczkach jest to łatwiejsze do osiągnięcia, to w dzisiejszych czasach okazuje się prawie niemożliwe. Niewątpliwie wiąże się to ze zwiększającym się zagęszczeniem ludzi, jak również z presją na zabudowę, nie tylko mieszkaniową. Jednak najczęstszą przyczyną okazuje się brak odpowiedniego planowania, uwzględniającego takie potrzeby. Zieleń w mieście pełni bardzo ważne funkcje. Z perspektywy ogólnej możemy je podzielić na zdrowotne (biologiczne) – ochrona od kurzu, dymu itd., produkcja tlenu czy siedlisko różnych gatunków zwierząt; na społeczne – zapewnienie wypoczynku czynnego i biernego, tonizowanie zachowań agresywnych, element wyznaczający jakość przestrzeni itp.; na estetyczne – nadawanie indywidualnego charakteru miasta, sezonowość i związana z nią zmienność itp.; na ochronne i ekologiczne – osłony wzdłuż szlaków komunikacyjnych zabezpieczające przed hałasem czy zanieczyszczeniami, zmniejszanie erozji gleb, ochrona przeciwpożarowa. Deklaracja z Davos wskazuje i przypomina, że środowisko życia człowieka jest zbudowane w środowisku naturalnym, osadzone w nim i z nim związane, w wyniku czego tworzy z nim wspólnie jedną całość. Za sprawą wysokiej jakości Baukultur środowisko jest chronione. Wspiera ona zrównoważony transport i odpowiedzialne użytkowanie gruntów, powiększa miejskie przestrzenie zielone, a także promuje zdrowie i bioróżnorodność. Na wybranych przykładach przedstawiono koncepcje wykorzystania i powiększania przestrzeni związanych ze środowiskiem naturalnym w miastach.
Historyczne tereny miejskie jako przestrzenie zieleni Tereny po dawnych miejskich murach obronnych, fortyfikacjach czy fosach były pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku powszechnie zagospodarowywane na zieleńce publiczne. Zależnie od miejsca wykorzystywano je, po likwidacji murów, całościowo lub częściowo jako miejskie wysypiska odpadów, traktowano jako tereny „niczyje”, czasem zabudowywano. Zdarzało się, że niektóre ich fragmenty wykorzystywano w formie ogrodów użytkowych przez prywatne osoby.
Wraz z rozwojem miast oraz świadomości planistycznej włączano je z powodzeniem w system zieleni miejskiej, pełniącej istotną funkcję napowietrzająco-izolującą strefy starego miasta. Na świecie można spotkać wiele przykładów takiego zagospodarowania terenu. Z różnym powodzeniem domykają one pierścień wokół najstarszej części miejscowości, czasem stanowią fragment dawnej obręczy opasającej stare miasto. Dla jakości środowiska miejskiego w tych przestrzeniach jest idealnie, kiedy domykają one całą przestrzeń. Oto dwa różne przykłady plant wokół historycznych stref miejskich: Kempen (Nadrenia Północna-Westfalia) oraz Güstrow (Meklemburgia-Pomorze Przednie). Średniowieczne mury miejskie w Kempen przekształcono na początku XX wieku w park. Ten zamknięty okrąg o długości niespełna 3 km okala starówkę i wprowadza na jej teren czterema wejściami z czterech kierunków świata. Na etapie przystąpienia do utworzenia parku miasto musiało podjąć decyzje związane z zabudową, która wcześniej pojawiła się w obrębie tej przestrzeni. Chodziło o pojedyncze wille, obiekt użyteczności publicznej itp. Zdecydowano się na drastyczne posunięcie likwidujące całą zabudowę i pozostawiające jeden budynek będący projektem według szkoły Bauhausu. Park stanowi wąską na mniej więcej 40 m zieloną przestrzeń wzdłuż dawnych murów miejskich, wewnątrz której, oprócz spójnie zakomponowanej przestrzeni dla pieszych, znajdują się place zabaw, parkingi (przy wjazdach na teren starego miasta) oraz niewielkie obiekty sportowe.
Zewnętrzną część parku otacza chodnik ze ścieżką rowerową oraz pierścieniową, jednokierunkową ulicą. Sposób zakomponowania parku pozwolił na utrzymanie dawnych osi widokowych związanych z bramami wjazdowymi do miasta. Materiały, z których wykonano nawierzchnie, są wodo- i aeroprzepuszczalne, co pozwala na zachowanie korzystnych warunków dla bioróżnorodności. Podobnie jak w większości terenów zieleni publicznej w mieście, park w godzinach nocnych nie jest oświetlony (nie dotyczy to najważniejszych punktów wjazdowych). Działanie to ma na celu zmniejszenie zanieczyszczenia kosmosu światłem oraz poprawę warunków bytowych żyjących tam zwierząt. W Güstrow wzdłuż zielonego pasa, za dawnymi fortyfikacjami miejskimi, wciąż można odnaleźć ślady dawnych bastionów warownych. Tworzą je wały ziemne nad niewielką fosą otaczającą miasto od południa, zachodu i północy. W obrębie tej przestrzeni zorganizowano zielone tereny publiczne o różnej wielkości – od wąskich ciągów wzdłuż fosy po większe tereny parkowe, niekiedy naturalnie łączące się ze
stawami i terenami podmokłymi. W linię tych terenów wciągnięte zostały dawne ogrody zamkowe. Renesansowe ogrody, odtworzone według historycznych planów, stanowią północno-wschodnią część kompletnego zielonego pierścienia, okalającego cały teren miasta. Historyczne mapy z początku XX wieku wskazują, że teren plant urządzony w formie komponowanej zieleni zajmował tylko część zachodnią ich obszaru. Pozostała przestrzeń stanowiła formę naturalnej zieleni. W tym okresie zagospodarowano również część północną na park zwany ogrodem różanym (niem. Rosengarten). Taki układ w połączeniu z odtworzonymi zabytkowymi ogrodami pałacowymi utrzymuje się mniej więcej do dziś. Układ drogowy w obrębie plant zmienił się nieznacznie. Zachowały się dawne wjazdy do miasta, pojawiło się kilka nowych. Jednym z najważniejszych jest prowadzący od zachodu, od strony Schwerin, będący jednocześnie okazałą osią widokową na kościół farny Najświętszej Marii Panny.
Włączanie terenów o innej funkcji w tkankę miasta
W obrębie miast pojawiają się nierzadko tereny będące pozostałością nieczynnych już obiektów, na przykład przemysłowych czy kolejowych. Włączane w ich strukturę są dawne tereny rolne, niegdyś otaczające miasto. Zmiana sposobu życia współczesnego człowieka doprowadziła do licznych modyfikacji przestrzennych, związanych między innymi z rozbudową miasta. Wielu przestrzeniom nadaje się nową funkcję, najczęściej dotyczącą zabudowy. To zarazem okazja do powiększenia systemu zieleni miejskiej, a przy dobrym planowaniu –do uzupełnienia zielonych korytarzy niezbędnych do prawidłowego napowietrzania miasta czy utrzymania wielogatunkowego życia biologicznego. Jednym z przykładów takiego postępowania może być wykorzystanie dawnej linii kolejowej w formie parku liniowego – długiego i wąskiego ciągu spacerowego łączącego niektóre części miasta. W miejscowości Kempen jedną z dawnych linii kolejowych potraktowano we wspomniany sposób. Od dworca znajdującego się w części wschodniej miejscowości szlak kolejowy okalał miasto od strony południowej i kierował się na zachód. Obecnie przebieg tej linii jest utrzymany i kończy się otwarciem widokowym na tereny rolne otaczające Kempen od zachodu, a jednocześnie umożliwia kontynuację spaceru już poza miastem. Ta skromnie urządzona przestrzeń pozwala na bezpieczną komunikację w jej obrębie – występują na niej pojedyncze skrzyżowania
z drogami jezdnymi, zaopatrzone w spowalniacze ruchu, a wzdłuż całego parku przebiega jedynie ciąg spacerowo-rowerowy. Poza tym są to tereny bardzo bogate w zieleń, stykające się w wielu miejscach z przydomowymi ogródkami czy terenami ogródków działkowych. Wzdłuż tej przestrzeni zlokalizowano przedszkole miejskie i kościół. Teren umożliwia bezpieczną komunikację, a jednocześnie utrzymuje informację historyczną związaną z funkcjonowaniem tego miejsca w czasach wcześniejszych. Kolejnym przykładem z tej miejscowości jest park East Cambridgeshire, połączony kompozycyjnie i funkcjonalnie z parkiem Entenweiher. Znajdują się one w południowo-zachodniej części miejscowości. Teren tych dwóch parków ma kształt wydłużony w kierunku wschód-zachód i przebiega zgodnie z układem dróg i zabudowy w tej przestrzeni. Pokrywa się z historycznym terenem podmokłym (łąki), jeszcze na początku XX wieku znajdującym się poza obrębem miasta.
To przykład włączenia tego typu przestrzeni w nową tkankę miasta. Obszar tych dwóch parków, oprócz funkcji estetycznej oraz zapewnienia warunków do wypoczynku czynnego czy biernego, pełni ważną funkcję związaną z retencją wodną czy regulacją stosunków wodnych w tym obszarze. Przedwojenna łąka była naturalnym zbiornikiem retencyjnym dla cieku występującego wzdłuż niej. Mimo że obecnie jest on częściowo schowany pod ziemią, wciąż tu występuje, a park podtrzymuje kontynuację swojej pierwotnej funkcji. Sposób zakomponowania terenu uwzględnia nie tylko przestrzenie poddawane dokładnej pielęgnacji, uporządkowane, ale także przestrzenie pozwalające na swobodniejszy rozrost naturalnych form zieleni. Wśród skupisk
1. Fragment plant miejskich w Kempen z widocznym parkingiem, zorganizowanym w ich obrębie. W tej miejscowości zdecydowano się na wyprowadzenie większości ruchu samochodowego poza teren starówki. W obrębie dawnych murów miejskich (obecnie – parku) zorganizowano cztery niewielkie parkingi przy historycznych wjazdach do miasta. Ich wielkość i lokalizacja nie wpływają na zakłócenie ciągów komunikacyjnych w parku.
2. Güstrow, fragment parku miejskiego w obrębie dawnych murów obronnych i fosy. Na zdjęciu widoczne wejście do Rosengarten. Wraz z dawnymi bastionami, renesansowymi ogrodami pałacowymi oraz fragmentami naturalnych terenów zielonych i stawów, zieleń otacza starówkę w Güstrow zamkniętym pierścieniem.
3. Kempen, miejsce przecięcia się trasy parku liniowego z jedną z ulic. Dzięki zastosowanym rozwiązaniom spowalniającym ruch zarówno w parku, jak i na jezdni miejsca takich skrzyżowań są bezpieczne.
4. Teren jednego z parków miejskich (East Cambridgeshire) w Kempen, gdzie w strefach silniej zadrzewionych, poza ścieżkami spacerowymi, teren nie jest koszony. Pozostawia się go w formie wielogatunkowej naturalnej murawy bądź – jak w tym przypadku – runa parkowego. Takie działania zwiększają bioróżnorodność i korzystnie na nią wpływają.
5. Kempen, fragment parku liniowego w lokalizacji dawnej trasy kolejowej. To przestrzeń uspokojonego ruchu pieszo-rowerowego bogata w różnorodną zieleń i łącząca dworzec z zachodnią częścią miasta.
drzew runo parkowe nie jest wykaszane, co pozwala na rozwój gatunków zwierząt w nim żyjących. Podobnie jak w wielu miejscach w Niemczech, jest on po zachodzie słońca bardzo słabo oświetlony.
Cmentarze pełnią ważną funkcję kulturowo-społeczną. Jednakże nie można zapominać o ich dwóch równie ważnych rolach –o przyrodniczej oraz o estetycznej. Pod względem przyrodniczym to teren zieleni publicznej i urządzonej, nierzadko wielogatunkowej. Z perspektywy estetycznej był to na przestrzeni wieków obszar kreacji kompozycyjnej zgodnej z najnowszymi trendami w sztuce projektowej – zarówno w kontekście układu cmentarza, jak i formy poszczególnych nagrobków. W odniesieniu do cmentarzy miejskich to dwa niezwykle cenne aspekty podnoszące jakość życia w mieście. Chociaż czasem trudno na nekropolie spoglądać w ten sposób, to powinniśmy zdawać sobie sprawę, że w polskim prawie (Ustawa o ochronie przyrody) cmentarz wymieniono jako publiczny teren zieleni urządzonej i jako taki powinien być przez nas postrzegany – swoisty ogród pamięci. Zakomponowanie terenu cmentarza zielenią wysoką, średnią i niską oraz zaopatrzenie go w ciągi komunikacyjne o przepuszczalnych nawierzchniach przekłada się na możliwość utrzymania go jako enklawy życia biologicznego. Dodatkowo postrzeganie go w kategoriach kompozycyjnych może doprowadzić do podniesienia jakości naszego czasu poprzez obcowanie z estetyczną przestrzenią. W terenach miejskich cmentarze znajdują się w obszarach wyznaczonych w tym celu już w odległej przeszłości. To miejsce nawarstwień kompozycyjnych, historycznych, czasem i kulturowych.
6. Fragment wschodniej części modernistycznego cmentarza Neuer Friedhof w Parchimiu. Wydzielone przestrzenie na groby (obecne i przyszłe) mają formę zakomponowanego ozdobnie układu z wyznaczonym miejscem do odpoczynku, kontemplacji.
7. Fragment najstarszej, zachodniej części cmentarza Neuer Friedhof w Parchimiu. Zadbany i zakomponowany teren wyraźnie łączy funkcję parku i miejsca pamięci, cmentarza.
8. Kempen, jeden z parków urządzonych w miejscu dawnych pozamiejskich terenów podmokłych. Dziś, włączony w strukturę miasta, pełni funkcje ozdobną, rekreacyjną i wypoczynkową oraz odgrywa równie ważną rolę związaną z retencją wodną.
9. Cmentarz Alter Friedhof w Parchimiu to przykład przestrzeni łączącej funkcje historycznego miejsca pamięci, zabytku oraz terenu parkowego, służącego do ekspozycji sztuki współczesnej. Na zdjęciu widoczne historyczne mauzoleum oraz współczesna rzeźba.
10. Teren ogrodów działkowych w Kempen. Przestrzenie zajmowane przez rodzinne ogrody działkowe odgrywają bardzo ważną rolę przyrodniczą w mieście – napowietrzają je, wpływają na temperaturę powietrza i na wilgotność, zwiększają bioróżnorodność itd. Mają również duże znaczenie społeczne – to miejsca integracji, wypoczynku, drobnych upraw i hodowli kur.
Cmentarz historyczny jako park miejski oraz modernistyczny cmentarz kontynuujący funkcję w Parchimiu
Alter Friedhof, zlokalizowany na południowy-wschód od plant, to historyczny, XIX-wieczny cmentarz o bardzo ciekawej kompozycji opartej na planie koła i wpisanej w prostokąt. Centralny punkt stanowi zabytkowy grobowiec rodzinny, pozostałe pojedyncze nagrobki o ciekawych formach zlokalizowano pomiędzy promieniście rozchodzącymi się ścieżkami. Na cmentarzu znajdują się charakterystyczne dla zieleni parkowej formy krzewów oraz okazałych drzew ozdobnych. Aktualnie ten obszar pełni funkcję terenu dla ekspozycji współczesnej sztuki i wykorzystuje trawiaste nawierzchnie wnętrz parkowych. Czytelność pierwotnego przeznaczenia miejsca, zachowanie wielogatunkowości roślin i mnogości jej form oraz wykorzystanie terenu jako przestrzeni ekspozycyjnej – wszystko to przekłada się na możliwość wielorakich refleksji. Jednocześnie pozostaje przestrzenią bardzo cenną biologicznie.
Kolejny cmentarz w tej miejscowości – Neuer Friedhof – to zlokalizowany w północno-wschodniej części teren zieleni, połączony z linią brzegową jeziora Wockersee. Zaprojektował go architekt Werner Cords-Parchim. Został założony w latach 20. XX wieku, a rozbudowany w latach późniejszych. Część historyczna została uznana za wzorcową i wpisana na listę zabytków powiatu Ludwigslust-Parchim. Na jego obszarze znajdują się cmentarze wojenne, groby honorowych obywateli Parchimia czy pomnik żydowski. Obszar o powierzchni powyżej 13 ha jest zmyślnie zaprojektowanym terenem pełniącym swoją funkcję społeczno-kulturową oraz przyrodniczą. Ma również bardzo istotne funkcje biologiczne.
Akincza M., Knercer-Grygo U., Miasto jako fenomen społeczny i kulturowy. Tereny zieleni w przestrzeni miejskiej – fanaberia czy uzasadniona potrzeba?, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012.
Szczepańska M., Miasto-ogród jako przestrzeń zamieszkania, pracy i rekreacji – dawniej i dziś, „Studia Periegetica. Zeszyty Naukowe Wielkopolskiej Wyższej Szkoły Turystyki i Zarządzania w Poznaniu” 2011, nr 6.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, Dz.U. 2001, Nr 62, poz. 627 (t.j.).
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz.U. 2004, Nr 92, poz. 880 (t.j.).
https://www.auf-nach-mv.de [dostęp: 14.08.2022].
https://www.guestrow.de [dostęp: 14.08.2022].
https://www.guestrow-tourismus.de [dostęp: 14.08.2022].
https://www.kempen.de [dostęp: 14.08.2022].
https://www.mv-schloesser.de [dostęp: 14.08.2022].
https://www.parchim.de [dostęp: 14.08.2022].
Projektowanie przestrzeni zabudowanej, związek pomiędzy obiektami a ich otoczeniem zbudowanym przez człowieka, jak i naturalnym, spójność przestrzenna, skala, materiałowość: to czynniki mające bezpośredni wpływ na jakość naszego życia. Dziedzictwo kulturowe jest kluczowym elementem wysokiej jakości Baukultur. Deklaracja z Davos, art. 8 i 9.
Kultura przestrzeni wysokiej jakości przekłada się bezpośrednio na spójność i czytelność przestrzenną miejsc. Na otaczający nas kontekst, a tym samym – na jakość miejsc, wpływa wiele czynników, takich jak charakter i skala zabudowy, spójność rozwiązań architektonicznych, zastosowanie lokalnych materiałów budowlanych oraz tradycyjnie używane kolory.
W miejscach o wysokiej jakości kultury przestrzeni działalność człowieka opiera się na kontynuacji lokalnych tradycji budowlanych i na zrównoważonym podejściu do środowiska przyrodniczego. Współczesna architektura powinna harmonijnie wpisywać się w istniejące uwarunkowania urbanistyczne, w skalę zabudowy, w typologie oraz w użycie materiałów. Aby wspierać tworzenie miejsc o wysokiej kulturze przestrzeni, potrzebne okazuje się uwzględnienie w planowaniu miast kultury architektonicznej i urbanistycznej miejsca. Zrozumienie historycznego uwarunkowania rozwoju miast, ich układów przestrzennych oraz ich typowej zabudowy powinny być podstawą dla kształtowania polityki nakierowanej na wysoką jakość kultury przestrzeni. Niezależnie od skali przedsięwzięcia (budynek, kwartał, dzielnica, miasto, otwarty krajobraz), każdy projekt powinien być poprzedzony badaniem procesów kształtujących istniejącą przestrzeń. Cel spójności przestrzennej nie oznacza rezygnacji z podkreślenia współczesnego charakteru nowych realizacji. Projektowanie architektoniczne i krajobrazowe w miejscach o wysokiej kulturze przestrzeni wymaga połączenia tradycji budowlanych z dzisiejszymi wymaganiami funkcjonalnymi i nowoczesnym językiem projektowania.
Lokalny charakter i ochrona typowych form zabudowy w Hallenbergu
Jednym z rozwiązań sprzyjających tworzeniu miejsc w dialogu z kontekstem lokalnych tradycji budowlanych są odpowiednie regulacje, najczęściej na poziomie lokalnym. Takie rozwiązanie wprowadzono w mieście Hallenberg. Aby zachować charakterystyczną sylwetę starego miasta na wzgórzu, w 1981 roku Rada Miasta Hallenberg uchwaliła tak zwany statut projektowy (niem. Gestaltungssatzung). To rozporządzenie, obejmujące centralny obszar miasta, ukierunkowano na zachowanie jednolitości krajobrazu starówki. Dokument dotyczy wszystkich budynków (nie tylko zabytkowych) w ustalonym jej obszarze. Przepisy ustawy o ochronie zabytków stosuje się niezależnie od przepisów tego rozporządzenia. Pierwotnym celem przywołanej regulacji stało się zachowanie istniejących pokryć dachowych wykonanych w czarnym łupku i w kolorze łupkowym, jak również wprowadzenie mechanizmu obowiązkowej wymiany pokryć dachowych w innym kolorze (na przykład czerwonym) na kolor łupkowy w przypadku remontu (więcej uwag na ten temat – w rozdziale dotyczącym piękna). W obecnie obowiązującej wersji rozporządzenia przepisy ogólne nakładają wymaganie, aby projekt zewnętrzny (forma, skala, materiał i kolor) budynków i instalacji reklamowych uwzględniał strukturę historycznego centrum miasta oraz charakter staromiejskiego krajobrazu ulicznego, a tym samym pasował do otaczających budynków.
Kolejne przepisy szczegółowe dotyczą:
° kształtu dachów (dostosowanie wysokości kalenic, okapów oraz nachylenia dachu do budynków sąsiednich; odpowiedni kształt lukarn dachowych);
° zastosowania łupka naturalnego jako materiału poszycia dachowego;
° kolorystyki i charakteru fasad budynków (ściany pokryte gładkim tynkiem, zacieranym z warstwą wykończeniową bez połysku w odcieniach bieli);
° materiału i kolorystyki cokołów budynków;
° proporcji i umiejscowienia otworów okiennych;
° podziałów okiennych;
° materiału i kolorystyki stolarki okiennej i drzwiowej;
° montażu daszków wejściowych;
° zasady regulującej wygląd i zlokalizowanie nośników reklamowych;
wyglądu murków oporowych i ogrodzeń zwróconych w kierunku przestrzeni publicznych;
° zasad instalacji anten;
° zakazu instalacji kolektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych.
Z myślą o projektach nowych budynków rozporządzenie wprowadza możliwość obowiązku wykonania modelu nowego budynku wraz z otaczającym go kontekstem. Przykładem współczesnego budynku zrealizowanego zgodnie z przepisami zawartymi z statucie projektowym jest budynek mieszkalny przy ulicy Bangenstraße 2, w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła św. Heryberta.
Nowe budynki w obszarze historycznym Güstrow. Koncepcja zintegrowanego działania
W 1991 roku miasto Güstrow w Meklemburgii-Pomorzu Przednim włączono w federalny program miasta wzorowego (niem. Modellstadtprogramm) oraz w federalny program ochrony zabytków miejskich (niem. Städtebaulicher Denkmalschutz). Program rewitalizacji, prowadzony do dzisiaj, obejmuje około 62 ha centrum miasta (starówka, wały obronne wraz z łąkami otaczającymi miasto). Na tym obszarze znajduje się 800 budynków, z czego 40% to obiekty zabytkowe. Program rewitalizacji zakłada ekonomiczne wykorzystanie istniejących zasobów budowlanych i przestrzennych, co oznacza przede wszystkim rewitalizację i dogęszczenie obszarów położonych w centrum miasta poprzez remonty starych budynków, a także tworzenie nowych budynków mieszkalnych (plomby, nowe osiedla w obrysach historycznych kwartałów miejskich), o funkcjach handlowych, usługowych, kulturalnych. Oprócz przebudowy zabytkowych obiektów w Güstrow, zagadnieniem wartym uwagi stają się uzupełnienia tkanki miejskiej poprzez zagospodarowanie pustych działek i terenów poprzemysłowych. Ciekawymi przykładami wkomponowania nowej architektury w kontekście historycznego miasta są realizacje w obszarach: Viertes Viertel, Am Berge, Mühlenweg, Pferdemarkt oraz Sonnenhof.
Centrum seniora, prowadzone przez Niemiecki Czerwony Krzyż, to projekt zrealizowany w latach 2006–2008 we wschodniej części starówki jako nowa „dzielnica mieszkaniowa” dla seniorów (niem. Viertes Viertel – czwarta dzielnica). To kwartał miasta ograniczony ulicami Hollstraße, Lange Straße, Gleviner Straße oraz Grepelstraße.
W skali miasta projekt zakładał odnowę integralności kwartału poprzez uzupełnienie pustych parcel nowymi zabudowaniami, remont konserwatorski zabytkowego budynku pałacu oraz przeprojektowanie wewnętrznego dziedzińca kwartału na ogólnodostępny park. Obejmował również wzniesienie budynku centrum seniora z domem opieki w miejscu rozebranych budynków z prefabrykowanych płyt betonowych. Dom kultury, który mieścił się w zabytkowym pałacu, związany z rozebranym zespołem budynków, został odrestaurowany zgodnie z jego przeznaczeniem. Nowy kompleks budynków składa się z budynku głównego – ulokowanego wzdłuż ulicy Hollstraße, mieszczącego funkcje publiczne centrum seniora i zapewniającego komunikację z czterema skrzydłami – oficynami – gdzie znajdują się niezależne wspólnoty mieszkaniowe, każda dla 11 osób. Są tam świetlice, miejsca opieki dziennej, organizowane są kursy rekreacyjne dla seniorów. Skalę budynku dopasowano do otaczającej go staromiejskiej zabudowy, a wprowadzenie podziałów pionowych fasady frontowej sugeruje podziały historycznych parceli miejskich. Zewnętrzne, rekreacyjne zaplecze budynku rozmieszczono wewnątrz kwartału, a władze miejskie osiągnęły porozumienie z Niemieckim Czerwonym Krzyżem w sprawie publicznego wykorzystania przestrzeni tam stworzonych. Projekt został wyróżniony przez rząd federalny Niemiec jako modelowy i uzyskał dofinansowane – w tym z programu modernizacji Stadtumbau Ost.
1. Współczesny budynek mieszkalny w Hallenbergu. Widoczne zastosowanie tradycyjnej kolorystyki oraz lokalnych materiałów wykończeniowych (okładzina z łupka, łupkowe poszycie dachowe), charakterystyczne lukarny dachowe, a także stolarka okienna w proporcjach nawiązujących do tej stosowanej w zabytkowych budynkach w obszarze staromiejskim (Bangenstraße 2).
2. Współczesna fasada nowej części ratusza miejskiego w Hallenbergu nawiązanie do zabytkowej części budynku poprzez wykorzystanie charakterystycznego kamienia elewacyjnego oraz materiału poszycia dachowego (łupek). Niesymetrycznie rozmieszczone otwory okienne wykorzystują moduł tradycyjnej stolarki okiennej. Uwagę zwraca nowe wejście do ratusza, akcentujące centralną oś wejściową zabytkowego budynku frontowego (Rathausplatz).
3. Ratusz od strony Buttermarkt w Kempen, przeszklenia strefy parteru z ogólnodostępną wystawą na temat historii miasta.
4. Güstrow, widok nowej zabudowy kwartału Viertes Viertel od strony ulicy Hollstraße. Wysokość budynków nie przekracza trzech kondygnacji. Zaakcentowanie pionowych podziałów w fasadzie frontowej domu seniora nawiązuje do wymiarów historycznych budynków tej części miasta. Dzięki zastosowaniu cegły elewacyjnej oraz niekonwencjonalnemu rozmieszczeniu otworów okiennych podkreślono współczesny charakter budynku. Zróżnicowanie głębokości ułożenia poszczególnych cegieł w części środkowej sygnalizuje wejście główne do domu seniora. Po lewej stronie umieszczono tablicę informującą o rewitalizacji tej części miasta.
5. Güstrow, widok z ulicy Lange Straße na zabytkowy pałac wyremontowany w ramach przebudowy kwartału miejskiego Viertes Viertel.
6. Güstrow. Widok zabytkowego Derzscher Hof w Güstrow, od strony dziedzińca, po prawej stronie – współczesna część oficyny.
Obszar rewitalizacji na północno-wschodnim skraju starego miasta w Güstrow
W ramach uchwały z 2009 roku miasto Güstrow wyznaczyło specjalny obszar rewitalizacji na północno-wschodnim skraju starówki. Duże zapotrzebowanie na prace konserwatorskie w tej części doprowadziło do wyznaczenia specjalnego obszaru o powierzchni około 2,5 ha w ramach terenów objętych rewitalizacją. Miał on prawie w całości zachowaną tkankę miejską z okresu od XVI do XIX wieku. Dzięki wyznaczeniu stosunkowo niewielkiego obszaru możliwe stało się również szybkie wdrożenie działań, na które można było wykorzystać środki na rozwój obszarów miejskich z programu promowania aktywnych centrów miast i dzielnic. W ramach rewitalizacji wyznaczonego obszaru przewidziano: poprawę przestrzeni publicznej, wzmocnienie funkcji mieszkaniowej, jak również renowację i modernizację budynków charakterystycznych dla krajobrazu miejskiego. Planowane działania zawarto w opracowanej wcześniej koncepcji zintegrowanego działania (niem. Integriertes Handlungskonzept). W rewitalizowanym obszarze znajdowało się 57 budynków, w tym 40% zabytkowych. W momencie rozpoczęcia rewitalizacji tylko 40% budynków było w stanie zadowalającym. Spośród tych budynków ponad jedna trzecia (13 budynków) była własnością miasta i mogłyby zostać całkowicie sprywatyzowane. W przypadku budynku pod adresem Am Berge 2, który został włączony do specjalnego funduszu rewitalizacyjnego dopiero w 2011 roku, zdecydowano się na jego sprzedaż z obietnicą dotacji na remont. W ramach pierwszego etapu rewitalizacji przebudowano ulicę Lange Straße oraz zmodernizowano podwórza kwartałów, przykładowo – kwartału między ulicami Lange Straße i Gleviner Mauer. Zmodernizowano tereny zielone, takie jak skwer przy północnej części ulicy Am Berge czy rozciągające się wzdłuż rzeki Nebel. Kluczowym projektem konserwatorskim był remont Derzscher Hof, jednego z najstarszych budynków w mieście. W ramach projektu renesansowemu budynkowi frontowemu, jednemu z symboli miasta, przywrócono historyczny charakter. Parter budynku mieści restaurację prowadzoną przez zakład integracyjny Güstrower Werkstätten. Ten nowy obiekt, w obrysie historycznej oficyny, łączy budynek frontowy z pozostałymi zlokalizowanymi w nieruchomości, mieszczącymi warsztaty i mieszkania. Proporcje współczesnej, drewnianej konstrukcji budynku sugerują bryłę nieistniejącej oficyny, z kolei rytm i moduł pionowych podziałów (drewnianych słupów) nawiązują do tektoniki historycznej zabudowy Güstrowa.
Łączenie starego z nowym. Przebudowa obszaru staromiejskiego w Kempen
W 1960 roku starówkę w Kempen zaklasyfikowano jako obszar mieszkaniowy wymagający odnowy (niem. erneuerungsbedürftiges Wohngebiet). Cele odnowy historycznego śródmieścia wyznaczono w 1965 roku, a za nadzorowanie procesu odpowiadało zewnętrzne biuro planistyczne (Peter Zlonicky). Do 1994 roku równowartość ponad 110 milionów euro włożyły w ten projekt miasto, rząd landowy i rząd federalny, jak również prywatni inwestorzy. W ramach waloryzacji przebudowano część starówki sąsiadującą z murami miejskimi, odrestaurowano kamienice mieszczańskie oraz wyprowadzono ruch samochodowy poza obszar tej części miasta (z wyjątkiem dwóch dróg przelotowych) – w ten sposób prawie 80% wyremontowanej nawierzchni zarezerwowano dla pieszych i rowerzystów. Przebudowa objęła też teren dawnych umocnień w przedmurzu – przekształciła go w parkowy teren rekreacyjny. Do dzisiaj na terenie starówki, w bezpośrednim sąsiedztwie zabytkowej zabudowy, powstają nowe budynki. W architekturze okresu przebudowy starówki rysują się dwie koncepcje projektowania w kontekście historycznym, zależne od etapu procesu odnowy tej części miasta. Budynki z początkowego okresu przebudowy charakteryzują się współczesnymi, uproszczonymi formami, a nawiązanie do lokalnych tradycji architektonicznych i urbanistycznych jest realizowane poprzez:
° abstrakcyjne nawiązania do zabudowy historycznej, na przykład użycie lokalnych materiałów (cegła);
° skalę zabudowy porównywalną do historycznej;
° kontynuowanie linii zabudowy zabytkowych kwartałów;
° współczesną interpretację elementów architektonicznych (lukarny, wykusze);
° dopracowanie strefy parterów budynków (wejścia do mieszkań od strony ulicy, w możliwie jak największej liczbie).
Nowe budynki użyteczności publicznej w Kempen Przykładem budynku użyteczności publicznej z pierwszego etapu odnowy starówki jest gmach ratusza przy Buttermarkt, zaprojektowany przez architekta Heinza Cobbersa. Obiekt oddano do użytku w 1967 roku i rozbudowano w latach 1980–1982. Rozczłonkowana bryła budynku nawiązuje do historycznej parcelacji obszaru staromiejskiego i odpowiada skali frontów sąsiednich kamienic. Budynek
stanowi pierzeję zarówno rynku, jak i placu przy kościele. Wysokość ratusza – dwie lub trzy kondygnacje – harmonijnie wpisuje się w wysokość zabytkowej zabudowy rynku. Budynek ratusza (tak jak Kolpinghaus przy Peterstraße) ma zaokrągloną część, przypominającą wieżę obronną i stanowiącą zamknięcie widokowe dla ulicy wiodącej od strony zabytkowej bramy Kuhtor. Inspiracją dla zastosowania takiego rozwiązania mogła być brama Peterturm, zlokalizowana w południowej części starego miasta.
Podczas odbudowy terenów staromiejskich sąsiadujących z murami miejskimi powstały nowe osiedla, wkomponowane w relikty zabytkowej tkanki miejskiej. Przykładem takiego podejścia jest włączenie w nową zabudowę ulicy Möhlenwall zabytkowego budynku gospodarczego – niegdyś części klasztoru św. Anny (niem. Annenkloster) przy ulicy Klosterstraße 10.
Innym przykładem integracji zabytkowej zabudowy jest budynek przy Peterstraße 4. Dwupiętrowy budynek usługowo-mieszkalny, z wyeksponowaną betonową ramą konstrukcyjną wypełnioną cegłą, zestawiono z domem z muru pruskiego wybudowanym około 1600 roku. Obydwa budynki nawiązują dialog ze względu na zastosowany moduł konstrukcyjny budynku (interpretacja modułu konstrukcji z muru pruskiego), wykorzystane materiały (cegły z elementami betonowymi), lukarny, wykusze oraz akcentowanie struktury parcel (widoczne od strony kościoła „tąpnięcia” fasady, sugerujące podział działek).
Próby współczesnej rekonstrukcji w Kempen
W ostatnich latach można zaobserwować realizacje bezpośrednio odwołujące się do tradycyjnej architektury Kempen. Za przykład może posłużyć zespół budynków mieszkalno-usługowych przy ulicy Peterstraße. Nowe budynki powiązano z istniejącym obiektem
7. Ratusz od strony północnej w Kempen. Jego ceglana wieża – nawiązanie do architektury murów obronnych Kempen – zamyka oś widokową od strony zabytkowej bramy miejskiej (Kuhtor).
8. Zabudowania gospodarcze klasztoru Annenkloster powiązane z nową zabudową mieszkaniową w Kempen. Uwagę zwraca wykorzystanie lokalnego materiału konstrukcyjnego zastosowanego w budynku zabytkowym (cegła) jako okładziny elewacji nowego budynku.
9. Nowa część budynku przy Peterstraße w Kempen.
10. Zespół budynków mieszkalno-usługowych w Kempen, przy ul. Peterstraße, budynek narożny.
11. Kempen. Zabudowa na zapleczu pierzei frontowej osiedla Grachtenpark – przykład wykorzystania wzorów lokalnej architektury (budynki zwrócone ścianami szczytowymi do ulicy, okiennice, stolarka okienna z charakterystycznymi podziałami, lukarny dachowe).
zabytkowym. Nowa części zabudowy o zróżnicowanej skali odpowiada parcelacji średniowiecznej struktury miasta. Zastosowanie tradycyjnego podziału elewacji (okna w układzie pionowym, szprosy okienne, linie gzymsów), typowej kolorystyki, poszycia dachowego z łupka naturalnego oraz lukarn pozwoliło na harmonijne powiązanie nowego zespołu budynków z zabytkowym charakterem istniejącej zabudowy ulicy Peterstraße.
Zabudowa południowej części osiedla Grachtenpark zlokalizowanego na północ od starego miasta, nawiązuje do XIX-wiecznej dwukondygnacyjnej zabudowy otuliny starego miasta. Budynek zlokalizowany wzdłuż ulicy Siegfriedstraße podzielony jest na segmenty mieszkalne o szerokości i wysokości zbliżonych do sąsiednich budynków w zabudowie szeregowej z przełomu wieków XIX i XX . Zastosowanie skali porównywalnej do kontekstu, użycie kolorystyki charakterystycznej dla zabudowy tej części miasta, wykorzystanie stolarki okiennej i drzwiowej (na przykład drzwi wejściowe z naświetlami) uzupełniają i harmonijnie wpisują to współczesne osiedle w charakter historycznej otuliny starówki.
Deklaracja z Davos – tłumaczenie polskie: https:// niaiu.pl/wpcontent/uploads/2021/09/deklaracja_davos.pdf [dostęp: 14.08.2022].
The Davos Baukultur Quality System Assesment Form.
The Davos Baukultur Quality System. Eight criteria for a high-quality Baukultur, w: Davos Declaration [2018].
https://www.baukultur-mv.de/derzsches-hausguestrow [dostęp: 14.08.2022].
https://www.denkmalankempen.de/wp-content/ uploads/2021/06/MagazinDenkmalK2021Ausgabe01-2021.pdf [dostęp: 14.08.2022].
https://www.docplayer.org/204085735Kempener-plaudern-jetzt-am-mikrofon-s-6. html [dostęp: 14.08.2022].
https://www.guestrow.de/bauen-wohnen/planen/ stadtsanierung [dostęp: 14.08.2022].
https://www.guestrow.de/fileadmin/downloads/ stadtentwicklung/IHK .pdf [dostęp: 14.08.2022].
https://www.guestrow.de/fileadmin/bilder/ Stadtentwicklung/Plakat_FSP_4komprimiert.pdf [dostęp: 14.08.2022].
https://www.hsonrw.de/fileadmin/media/ documents/Dokumente_AG /426_210504_ Analyse_KEM .pdf [dostęp: 14.08.2022].
https://www.kempen.de/de/inhalt/station-05frauenkloster-st.-anna/ [dostęp: 14.08.2022].
https://www.kempenkompakt.de/download/2015/ kk_februar_2015.pdf [dostęp: 14.08.2022].
https://www.ralfschmitz.com/kempen/stilvolleimmobilien/ [dostęp: 14.08.2022].
https://www.serviceportal-zuhause-im-alter. de/praxisbeispiele/weitere-projekte/wohnenimheim/seniorenzentrum-viertes-viertelguestrow.html [dostęp: 14.08.2022].
https://www.stadt-hallenberg.de/fileadmin/ user_upload/Rathaus_Service/Ortsrecht/6-7_ gestaltungssatzung.pdf (pełny tekst rozporządzenia) [dostęp: 14.08.2022].
https://www.staedtebaufoerderung. info/DE /ProgrammeVor2020/ AktiveStadtOrtsteilzentren/Praxis/ Massnahmen/Guestrow.html [dostęp: 14.08.2022].
https://www.staedtebaufoerderung.info/DE / ProgrammeVor2020/Stadtumbau/Praxis/ Praxisbeispiele/Guestrow/Guestrow.html [dostęp: 14.08.2022].
https://www.stadt-hallenberg.de/lebenstadt/bauen-wohnen/gestaltungssatzung [dostęp: 14.08.2022].
Wysokiej jakości Baukultur musi być częścią właściwych narzędzi prawnych. Główny cel zakładający wysoką jakość́ dla całej przestrzeni zbudowanej, w tym dziedzictwa kulturowego, musi obowiązywać́ we wszystkich działaniach o wpływie przestrzennym. Wymóg wysokiej jakości należy postawić́ na tym samym poziomie, co interesy gospodarcze i techniczne. Obowiązujące standardy i normy powinny również być́ spójne z wymogiem wysokiej jakości. Deklaracja z Davos, art. 15.
W ramach zarządzania ustala się zasady, normy postępowania oraz konkretne działania, które wpływają na kształt przestrzeni zbudowanej. Dobre zarządzanie polega na tworzeniu przestrzeni sprzyjającej współpracy i na podejmowaniu decyzji opartych na zaangażowaniu obywateli. Jako proces zarządzanie wykracza poza administrację publiczną – uczestniczą w nim partnerzy, między innymi instytucje kultury, organizacje pozarządowe, przedstawiciele sektora prywatnego oraz społeczności lokalne. W celu budowania kultury przestrzeni wysokiej jakości należy przedsięwziąć takie procesy decyzyjne, które są oparte na współpracy różnych partnerów, dysponujących adekwatną wiedzą, doświadczeniem i umiejętnościami w powierzonych im zadaniach. W procesie zarządzania przestrzenią wysokiej jakości można wyodrębnić dwa podstawowe obszary narzędzi – formalne i nieformalne. Narzędzia formalne to wszystkie obowiązujące regulacje dotyczące planowania przestrzennego oraz prawa budowlanego. Narzędzia formalne na szczeblu krajowym mają najczęściej charakter ogólny, a te lokalne, o charakterze szczegółowym, w sposób ukierunkowany wpływają na lokalną kulturę przestrzeni. W ramach narzędzi formalnych można wymienić chociażby regulacje związane z tworzeniem polityki planowania przestrzennego oraz narzędzia motywacyjne opierające się na publicznym wsparciu pozytywnych
przykładów lokalnych rozwiązań dotyczących polityki przestrzennej. Narzędzia nieformalne to instrumenty, które nie mają charakteru wiążących regulacji prawnych. Są to – przykładowo – publikacje dotyczące kultury przestrzeni wysokiej jakości, instytucje mające na celu koordynację działań zmierzających do tworzenia kultury przestrzeni, wszelkie inicjatywy edukacyjne szerzące świadomość na temat kultury przestrzeni oraz programy wsparcia finansowego dla przedsięwzięć nakierowanych na utrzymanie i tworzenie przestrzeni wysokiej jakości. Spośród narzędzi nieformalnych można wymienić także działalność badawczą nad procesami kształtowania się kultury przestrzeni, narzędzia propagujące wiedzę na temat kultury przestrzeni, kampanie społeczne promujące stosowanie spójnego kodu architektonicznego, politykę informacyjną miast przeprowadzających rewitalizację, narzędzia wsparcia i doradztwa obywatelskiego włączające lokalne społeczności w projektowanie miejsc o wysokiej jakości przestrzeni. W tworzeniu miejsc o wysokiej jakości przestrzeni istotne okazuje się współdziałanie instytucji i społeczności zaangażowanych w procesy kształtowane przez narzędzia zarządzania o charakterze formalnym i nieformalnym. W zarządzaniu przestrzenią opartym na partycypacji społecznej ważną rolę odgrywa świadomość znaczenia historii, walorów architektoniczno-urbanistycznych i krajobrazowych miejsca. Dlatego kluczowym, nieformalnym narzędziem zarządzania jest edukacja. W miejscach, w których świadomość lokalnej kultury przestrzeni jest rozpowszechniana, docenia się możliwość otwartej debaty publicznej na temat jakości projektowanych miejsc.
Hallenberg – system zarządzania kulturą przestrzeni. Zastosowanie narządzi formalnych o charakterze lokalnym. Doradztwo obywatelskie i mechanizmy wsparcia finansowego
Hallenberg wspiera wysiłki mieszkańców na rzecz poprawy warunków życia w swoim historycznym centrum. W tym celu miasto przyznaje granty przy wsparciu finansowym landu Nadrenii Północnej-Westfalii (program ochrony zabytków miejskich – niem. Programm Städtebaulicher Denkmalschutz). Z kolei tak zwany program fasad (niem. Fassadenprogramm) to program wsparcia finansowego, bezpośrednio powiązany z programem bezpłatnego doradztwa obywatelskiego. Od rozpoczęcia programu w 1991 roku wyremontowano
około 100 budynków. W ramach programu przyznawane są dotacje bezzwrotne, zgodnie z wytycznymi zawartymi w rozporządzeniu Rady Miasta (niem. Richtlinien der Stadt Hallenberg über die Vergabe von Zuwendungen zur Förderung von Maßnahmen an privaten Grün- und Freiflächen und an Dächern und Fassaden – Wytyczne miasta Hallenberg w sprawie przyznawania dotacji na wspieranie działań w zakresie prywatnych terenów zielonych i otwartych oraz dachów i fasad) i rocznym statutem budżetowym. Dotacje przyznawane mieszkańcom są ukierunkowane na działania mające na celu poprawę stanu fasad, dachów oraz zazielenienia podwórek i ogrodów.
System zarządzania kulturą przestrzeni w Hallenbergu
Narzędzia formalne
Narzędzia nieformalne
Prawo budowlane i prawo ochrony zabytków Statut projektowy dla obszaru starego miasta Gestaltungssatzung
Centrum informacyjne KUMP (opracowanie ogólnodostępnej kwerendy architektonicznej budynków)
Giełda budynków (baza danych na temat nieużytkowanych nieruchomości)
Program fasad Bezpłatne doradztwo obywatelskie Zintegrowana koncepcja działań dla historycznego centrum miasta
Członkostwo w grupie roboczej ds. zabytkowych centrów miast i miasteczek
Członkostwo w grupie roboczej niemieckich miast domów szachulcowych
Zarządzanie
Warunkami uzyskania dofinansowania są:
° korzystanie z bezpłatnych konsultacji obywatelskich przez biuro architektoniczne działające na zlecenie miasta Hallenberg (to jest uzgodnienie zakresu prac, omówienie wpływu prowadzonych prac na krajobraz miejski);
° konieczność zachowania substancji zabytkowej remontowanego budynku i jego zgodność z celami ochrony zabytków, a także projektowania urbanistycznego.
Platforma współpracy i wymiany doświadczeń –
Grupa Robocza do spraw Zabytkowych Centrów Miast i Miasteczek Nadrenii Północnej-Westfalii
Kultura przestrzeni wysokiej jakości rozwija się w ramach współpracy międzyobszarowej. Kluczowym aspektem jest budowanie przestrzeni współpracy, zorientowanej na poszukiwanie rozwiązań poprzez dyskusje między władzami miast, planistami a przedstawicielami biznesu. Ta współpraca powinna być wielopoziomowa i międzyobszarowa, gdyż budowanie kultury przestrzeni wysokiej jakości wymaga wymiany zdań wszystkich grup społecznych i zawodów. Przykładem realizacji tak zintegrowanego spojrzenia na złożoność problematyki kultury przestrzeni jest Grupa Robocza do spraw Zabytkowych Centrów Miast i Miasteczek Nadrenii Północnej-Westfalii (niem. Arbeitsgemeinschaft Historische Stadt- und Ortskerne) powstała w 2015 roku z połączenia Grupy Roboczej do spraw Zabytkowych Centrów Miast (niem. Arbeitsgemeinschaft Historische Stadtkerne), założonej w 1987 roku, oraz Grupy Roboczej do spraw Zabytkowych Miasteczek (niem. Arbeitsgemeinschaft Historische Ortskerne), utworzonej w 1990 roku. Jest to jedna z dwóch tego typu organizacji w Niemczech (druga znajduje się w Brandenburgii). Obecnie do tej grupy roboczej należy 59 miasteczek. Od momentu powstania grupa jest objęta patronatem kraju związkowego Nadrenia Północna-Westfalia. Dzięki swojej oddolnej, międzygminnej i międzyobszarowej strukturze grupa robocza stanowi platformę wymiany informacji na temat zagadnień związanych z odnową miasteczek historycznych. Ta grupa stawia sobie za cel zachowanie dziedzictwa starówek dla przyszłych pokoleń, podniesienie świadomości oraz wiedzy na temat bogactwa i różnorodności historycznych centrów miast i miasteczek w Nadrenii Północnej-Westfalii.
W realizacji powyższych celów grupa robocza stawia sobie zadania takie jak:
° wymiana informacji i doświadczeń między miastami i gminami członkowskimi;
° doradztwo i pomoc w zakresie wspólnych wyzwań;
° reprezentowanie interesów historycznych centrów miast i wsi;
° wymiana doświadczeń w ramach europejskiej sieci miast. Grupa robocza jest podzielona na sześć grup regionalnych (Bergisches Land/Ruhr, Eifel, Münsterland, Dolny Ren, Wschodnia Westfalia-Lippe, Południowa Westfalia). Wysiłki grupy są ukierunkowane na poszukiwanie kompromisu między wymaganiami zachowania dziedzictwa urbanistycznego i architektonicznego a wymogami rozwoju i dostosowania miast do potrzeb przyszłości.
Spośród problemów występujących w miastach członkowskich grupy robocze określiły wspólne zagadnienia, w obrębie których miasta zobowiązały się podjąć działania, takie jak:
° zachowanie i odtworzenie spójności historycznego układu urbanistycznego;
° zachowanie i odbudowa istniejących fortyfikacji oraz ochrona sylwety miasta;
° zabezpieczanie pustostanów i przebudowa obiektów, które stały się niefunkcjonalne;
° modernizacja starych budynków w celu zapewnienia szerokiej gamy mieszkań atrakcyjnych i przystępnych cenowo;
° zabudowa wolnych parceli między budynkami a nowymi obiektami mieszkalnymi w skali dostosowanej do charakteru architektonicznego miasta (plomby);
° projektowanie prywatnych przestrzeni otwartych;
° modernizacja publicznych terenów zielonych i otwartych;
° zazielenienie dawnej strefy murów obronnych i fos;
° rekonstrukcja historycznej sieci ścieżek i odsłanianie koryt starych strumieni;
° wyprowadzenie z miast ruchu tranzytowego;
° zredukowanie i spowolnienie ruchu samochodowego na całym obszarze miasta;
° niezakłócona obsługa ruchu pieszo-rowerowego.
Najważniejszymi narzędziami do osiągnięcia powyższych celów, oprócz planu zagospodarowania przestrzennego (Bebaungsplan) są, zwłaszcza w większych miastach, tak zwane ramy planowania miejskiego (Rahmenplan), przedstawiające koncepcje rozwoju poszczególnych części miast. Ponadto w niektórych miastach członkowskich grupy roboczej obowiązują szczegółowe przepisy dotyczące projektowania (§ 81 Bauordnung NRW – prawo obowiązujące w Nadrenii Północnej-Westfalii), które mogą być uzupełniane przepisami dotyczącymi umieszczania nośników reklamowych oraz przepisami dotyczącymi organizacji miejsc parkingowych i utrzymania czystości (§ 172 Baugesetzbuch). Ważną rolę w miastach członkowskich grupy roboczej odgrywają tak zwane statuty obszarów zabytkowych (wyspecjalizowane regulacje o lokalnym zasięgu, uchwalane najczęściej przez rady miejskie). Istotne znaczenie mają też publiczne programy wsparcia finansowego inicjatyw prywatnych w obszarach miejskich (na przykład dofinansowanie remontu elewacji i dachów lub poprawy estetyki prywatnych terenów zielonych).
Partycypacja obywatelska, o której mowa w artykule 3. Prawa o zagospodarowaniu przestrzennym w Niemczech, przybiera w historycznych centrach miast i wsi różnorodne formy. Oprócz spotkań obywatelskich, istnieją grupy dyskusyjne na poziomie dzielnicy lub okręgu. Inną formą są biura doradztwa obywatelskiego w urzędach gmin (na przykład w Hallenbergu). Lokalne stowarzyszenia historyczne oraz inicjatywy obywatelskie współuczestniczą w podejmowaniu decyzji poprzez tak zwane rady konsultacyjne do spraw projektowania (niem. Gestaltungsbeiräte, na przykład w Lippstadt).
Grupa robocza jest zarówno laboratorium idei, jak i platformą wymiany doświadczeń: dzielenie się wiedzą jest podstawą współpracy w grupie roboczej. W wyniku wieloobszarowych działań regularnie powstają nowe publikacje dotyczące problematyki odnowy miast historycznych (między innymi Całościowe projektowanie chodników na Starym Mieście – podręcznik dobrych praktyk nawierzchni dróg i chodników w obszarze starówki, Podręcznik dla dalszego rozwoju zabytkowych centrów miast i wsi w Nadrenii Północnej-Westfalii, Handel w historycznych centrach miast, Jakość życia w historycznych centrach miast, Projektowanie w dialogu, Dostępność w historycznych centrach miast i wsi – uczestnictwo dla wszystkich! –poszczególne publikacje można bezpłatnie pobrać w formacie PDF ). Najnowszy program Przyszłość 2030, opracowany w 2016 roku, stanowi wytyczne dla projektów całej grupy roboczej i oferuje ramy
działania w pięciu obszarach. Są nimi: Historia zbudowana – rozpoznawanie, zabezpieczanie i przekazywanie informacji; Moda na Stare Miasto – życie, praca i mieszkanie w centrum miasta; Odważ się na coś nowego – nowa architektura z ambicjami, nacisk na tworzenie otwartych przestrzeni; Kurtyna w górę – Stare Miasto jako doświadczenie; Zintegrowany rozwój miejski – dobre zarządzanie w centrum miasta.
Grupa Robocza do spraw Zabytkowych Centrów Miast i Miasteczek Nadrenii Północnej-Westfalii
Rada wykonawcza
° Przewodniczący
° Wiceprzewodniczący
° Przedstawiciele
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Budownictwa Komunalnego i Równouprawnienia Nadrenii Północnej-Westfalii
° Przewodniczący 6 grup regionalnych: Bergisches Land/Ruhr, Eifel, Münsterland, Dolny Ren, Wschodnia Westfalia-Lippe, Południowa Westfalia)
° spotkania 4 razy w roku
° podejmowanie decyzji w sprawie projektów grupy roboczej
° ustalanie strategii organizacji
Grupy regionalne
° Burmistrzowie miast
° Eksperci: urbaniści, konserwatorzy zabytków, specjaliści od turystki i marketingu
Działalność
° konferencje eksperckie
° warsztaty grup regionalnych
° coroczne spotkania ogólne
° publikacje (np. studium tradycji budowlanych miast wybranych członków grupy roboczej)
° omawianie kwestii związanych z regionami oraz poszczególnymi miastami
Promocja i działania edukacyjne o kulturze przestrzeni –podręcznik dobrych praktyk architektonicznych w Parchimiu Publikacje na temat dobrych praktyk architektonicznych stanowią ważny element procesu edukacji o lokalnej kulturze przestrzeni. Społeczna świadomość specyfiki lokalnej architektury i krajobrazu oraz wrażliwość na miejsce, jego historię i walory składają się na podstawę kształtowania przestrzeni o wysokiej jakości. Podręcznik dobrego projektowania, wydany w 2019 roku przez Urząd Miasta Parchim w Meklemburgii-Pomorzu Przednim (Gestaltungshandbuch für die parchimer altstadt), stanowi zbiór praktycznych wskazówek dla mieszkańców starówki. Ta publikacja została wydana w ramach działań edukacyjnych towarzyszących programowi rewitalizacji starego miasta, rozpoczętego w 1991 roku. Od tego czasu, przy wsparciu federalnych i krajowych programów finansowania oraz ze środków z funduszu na rzecz budynków zabytkowych, na starówce w Parchimiu przeprowadza się kompleksową, obszarową rewitalizację miasta. Podręcznik dobrych praktyk architektonicznych pomaga właścicielom budynków w takim przeprowadzeniu procesu projektowego, aby mogły zostać spełnione kryteria wsparcia finansowego (dotacje lub kredyty), realizowanego w ramach rewitalizacji miasta. Finansowanie podlega określonym kryteriom, mającym zapewnić, że historyczny krajobraz miasta zostanie zachowany, łącznie z zabytkową tkanką, i że wykorzysta się lokalne metody budowlane. W poszczególnych częściach podręcznika omawia się charakterystyczne cechy zabudowy staromiejskiej kształtujące krajobraz miasta oraz przedstawia się zalecenia dotyczące rozwiązań projektowych. W pierwszej części są opisywane uwarunkowania prawne dla działalności budowlanej w obszarze starego miasta. Objaśnione są obszary obowiązywania ochrony konserwatorskiej oraz strefowy podział miasta w ramach procesu rewitalizacji (wschodnie Stare
1. Podręcznik dobrego projektowania w obszarze starówki, wydany w 2019 r. przez Urząd Miasta Parchim w Meklemburgii-Pomorzu Przednim.
2. Zalecenia dotyczące kształtowania wysokości nowych budynków – plomb w zabudowie staromiejskiej.
3–4. Przykłady tradycyjnych nasadzeń kwietnych w strefie wejściowej budynków w zabudowie pierzejowej w Parchimiu.
5. Charakterystyczna zabudowa pierzejowa na starówce w Parchimiu.
Miasto, wschodnie przedmieście Starego Miasta, zachodnie rozszerzenie Starego Miasta, południowe przedłużenie Starego Miasta). W drugiej części publikacji opisano:
° charakterystyczny układ parceli w mieście i wynikającą z niego typową szerokość budynków;
° ustalanie wysokości okapów;
° kształtowanie nowych dachów (kąt nachylenia dachu, materiał pokrycia dachu);
° prace remontowe na fasadach (zagadnienia związane z ociepleniem budynków w obszarze ochrony konserwatorskiej, użycie typowych materiałów, rodzaje cegieł, tynków, kolorystyka fasad);
° remont konserwatorski lub wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (typowa kolorystyka, charakterystyczne proporcje i zasady rozmieszczenia okien w budynku, detale obróbek blacharskich, w tym tak zwane kapinosy, a także zasady instalowania systemów zacieniania okien, na przykład markizy);
° zasady umieszczania nośników reklamowych na fasadach;
° zasady ochrony murków wydzielających podwórka historycznych parceli;
° przykłady renowacji wrót bramnych;
° charakterystyczne materiały nawierzchni chodników oraz współczesne nawierzchnie parkingowe, otwarte na retencję wody;
° kształtowanie tak zwanych przedogródków oraz wskazówki dotyczące punktowych nasadzeń między chodnikiem a pierzeją budynku.
Podręcznik dobrych praktyk architektonicznych obszaru starego miasta, jak i wszystkie inne publikacje towarzyszące rewitalizacji obszaru, są dostępne na stronie internetowej urzędu miejskiego. Mieszkańcy są informowani o postępach rewitalizacji podczas wystaw organizowanych przez urząd miasta. Prezentowane są na nich dotychczasowe osiągnięcia, jak również wyzwania związane z rewitalizacją miasta jako z wieloobszarowym procesem badania, planowania i wdrożenia, który uwzględnia i stara się zharmonizować problemy architektoniczne, urbanistyczne, konserwatorskie, społeczne, kulturowe i ekonomiczne.
50 Jahre Städtebauförderung in Deutschland, de/ fileadmin/red_dateien/downloads_2021/50J_ Stbf_Publikation_BF.PDF [dostęp: 14.08.2022].
Althaus S., Historische Stadt- und Ortskerne in Westfalen – lebendige Zeugnisse regionaler Baukultur, https://www.lwl.org/westfalenregional-download/PDF /S112_Ortskerne.pdf [dostęp: 14.08.2022].
Deklaracja z Davos – tłumaczenie polskie: https:// niaiu.pl/wpcontent/uploads/2021/09/deklaracja_davos.pdf [dostęp: 14.08.2022].
Die Güstrower Altstadt Rückbesinnung auf das kulturhistorische Erbe, https://www.guestrow.de/ bauen-wohnen/planen/stadtsanierung [dostęp: 14.08.2022].
https://www.hso-nrw.de [dostęp: 14.08.2022].
HÖXTER . Städtebauliches Entwicklungskonzept 2018 –Historischer Stadtkern und Corvey, Dortmund –Höxter 2018.
Baugesetzbuch https://www.gesetzeiminternet.de/bbaug/BJNR 003410960.html [dostęp: 14.08.2022].
https://www.stadt-hallenberg.de/fileadmin/user_ upload/Rathaus_Service/Ortsrecht/6-7_gestaltungssatzung.pdf (pełny tekst rozporządzenia) [dostęp: 14.08.2022].
https://www.stadt-hallenberg.de/leben-stadt/ bauen-wohnen/gestaltungssatzung [dostęp: 14.08.2022].
Baza dokumentów dotyczących rewitalizacji miasta: https://www.parchim.de/de/ buergerservice-1/buergerservice/planen-bauenundwohnen/bauprojekte/stadtsanierung/ [dostęp: 14.08.2022].
Na temat rad doradczych ds. projektowania: https://www.aknw.de/baukultur/ gestaltungsbeiraete [dostęp: 14.08.2022].
Plakat z okazji 25-lecia rewitalizacji miasta: https://www.parchim.de/de/formulare-unddokumente/staedtebaufoerderung/2016tag-derstbfoe-poster-1-7.pdf?cid=7ym [dostęp: 14.08.2022].
Podręcznik dobrych praktyk architektonicznych online: https://www.parchim.de/de/buergerservice-1/publikationen/stadtplanung/gestaltungshandbuchaltstadt-parchim-11-02-2020. pdf?cid=sg [dostęp: 14.08.2022].
Publikacje grupy roboczej: https://www.hso-nrw. de/ueber-die-arbeitsgemeinschaft/publikationen/ [dostęp: 14.08.2022].
The Davos Baukultur Quality System Assesment Form.
The Davos Baukultur Quality System. Eight criteria for a high-quality Baukultur
Wysokiej jakości Baukultur wyraża się zatem w zastosowaniu świadomego, dobrze przemyślanego projektu do każdego budynku i działalności związanej z architekturą krajobrazu, stawiając wartości kulturowe na pierwszym miejscu nad krótkoterminowymi korzyściami ekonomicznymi. Deklaracja z Davos, art. 8.
Venustas, czyli piękno, w teorii Witruwiusza określa jakość wizualną w architekturze jako tę, która wzbudza emocje skłaniające nas do miłości i zachwytu. Witruwiusz to autor jedynego zachowanego z czasów antycznych traktatu o architekturze – De architectura libri decem (O architekturze ksiąg dziesięć), do dziś będącego wskazówką i punktem odniesienia formułującym najważniejsze wartości w architekturze. Od czasów starożytnych aż do XVIII wieku teorie upatrywały warunków piękna w harmonii, w odpowiednich proporcjach (ilościowy charakter piękna wynikający z dobrego układu elementów i odpowiednich proporcji występujących w naturze), w odbiciu absolutnego piękna Boga – przyczyny wszelkiego piękna.
Pojęcie piękna, opisywane w traktatach filozoficznych jako cecha obiektywna, ewoluowało. W XVIII wieku, wraz z wprowadzeniem terminu estetyka przez Alexandra G. Baumgartena, zaczęło być oceniane bardziej subiektywnie – jako osąd rozumu. Źródła piękna zaczęto upatrywać nie w bezpośrednio określonych jakościach dzieła, lecz w szczególnym indywidualnym nastawieniu odbiorcy. Koncepcja wiążąca piękno z bezinteresownością znalazła najpełniejszy wyraz w dziele Immanuela Kanta pt. Krytyka władzy sądzenia. Zawarta jest tam teza, że piękne jest to: „co się podoba ani przez wrażenie, ani przez pojęcia, lecz podoba z subiektywną koniecznością, w sposób bezpośredni i zupełnie bezinteresowny”1. Piękno powiązano z subiektywnym odczuwaniem i szukano go w oku patrzącego.
Piękno nie jest wartością fizyczną i mierzalną, tak jak – przykładowo – wysokość czy szerokość budynku, nie istnieje czynnik do
1 Za: Nie to ładne co ładne, M. Napiórkowski, https:// www.kwartalnikrzut.pl/ nie-to-ladne-co-ladne/?v=9b7d173b068d [dostęp: 14.08.2022].
odczytu zmiennej piękna lub nie-piękna w architekturze. Piękno to percepcyjne doświadczenie przyjemności lub satysfakcji, poczucia atrakcyjności i emocjonalnego przywiązania do miejsca.
Badania. Neuroestetyka a projektowanie przestrzeni Debaty na temat sztuki i piękna obecnie angażują więcej interdyscyplinarnych zespołów specjalistów niż w przeszłości. Prowadzi się badania nad szeroką gamą skojarzeń, jakie ludzie wiążą z pojęciem piękna, obejmujących przyrodę, wspomnienia, szczęście i szacunek. Ludzie coraz częściej odnoszą się w opisywaniu piękna do swojego emocjonalnego doświadczania konkretnego obrazu wizualnego.
Subiektywność związana z okiem patrzącego a obiektywne cechy piękna to podstawowa kwestia w teorii estetyki oraz w badaniach neuroestetyki. Ta druga dziedzina koncentruje się na sferze psychologicznej, neuronalnej i społeczno-kulturowej. Podejście poznawcze w jej ramach skupia się na wyjaśnieniu zjawisk składających się na percepcję dzieła, w tym dzieła architektonicznego. Polega na zrozumieniu biologicznych podstaw doświadczeń estetycznych związanych z oceną obiektów i przestrzeni. Od lat rośnie zainteresowanie skrzyżowaniem neuronauki i psychologii architektury. Na rozwój chorób współczesnego świata mamy tak naprawdę ogromny wpływ, a projektowanie przestrzeni jest jedną z najbardziej bliskich nam metod zapobiegania im. Najnowsze badania pokazują, że odczucia estetyczne wyłaniają się z interakcji emocjonalnych: zmysłowo-ruchowych. Neuroestetyka poszukuje neurobiologicznych podstaw przeżyć estetycznych, gdyż nie tylko tworzenie, lecz także odbiór dzieła są warunkowane przez aktywność struktur mózgu, odpowiedzialnych za percepcję. Zadaje pytania: dlaczego dane wrażenie zmysłowe jest dla nas interesujące i w jaki sposób jest ono zinterpretowane przez mózg? Dane w neuroestetyce i biologii ewolucyjnej wykazują, że wiele cech mających znaczący wpływ na doświadczanie piękna jest częściowo uwarunkowanych kulturowym doświadczeniem indywidualnej osoby. Przykładowo: większość ludzi, którzy mieli kontakt z różnymi stylami architektonicznymi, wykazywała preferencje co do określonych kształtów i form wzorniczych i przestrzennych, wyrażając pozytywne lub negatywne emocje, które zostały w badaniach zmierzone.
Czy oprócz subiektywnej percepcji osoby lub grupy ludzi istnieją kryteria określające piękno według właściwości, które wydają się preferowane niezależne od kultury i osobistych upodobań? Czy istnieją miejsca uznane powszechnie za piękne i estetyczne, za społecznie i ekonomicznie stymulujące dla lokalnej społeczności i czy ocena jakości tych miejsc różni się zależnie od odbiorcy: mieszkańca czy zagranicznego turysty?
W długoterminowych politykach rozwoju miast i regionów oraz ochrony dziedzictwa kulturowego i natury opracowywanych przez Unię Europejską uwzględnia się monitoring krajobrazu, służący obserwacji zmian, zjawisk w przestrzeni. Ocenie poddawane są miejsca postrzegane przez badane grupy jako piękne. Przestrzenie poddane analizie są typowane jako krajobrazy priorytetowe, czyli szczególnie cenne dla społeczeństwa, rozpoznawalne jako piękne ze względu na swoje wartości przyrodnicze, kulturowe, historyczne lub estetyczno-widokowe – a zatem wymagające ochrony. W tym ujęciu piękno można rozumieć nie tylko jako wartość estetyczną i wizualną, lecz także jako stan ładu na poziomie fizyczno-przestrzennym i ekosystemowym.
Według Deklaracji z Davos, na odbiór miejsca jako pięknego wpływają różnorodne czynniki: kulturowe, ekonomiczne, estetyczne, społeczne. Piękno wyraża się w tworzeniu relacji między miejscem a człowiekiem. Dlatego istotne w zdefiniowaniu tego kryterium jakości Baukultur jest przeprowadzenie badań empirycznych i jakościowych uwzględniających potrzeby i preferencje użytkowników danej przestrzeni. Ocena jakości miejsca uznanego za piękne jest wszakże powiązana z doświadczeniem zmysłowym, które wpływa pozytywnie na emocje odbiorcy. W kontekście Baukultur piękno postrzegane w odniesieniu do konkretnego miejsca obejmuje zawsze jego kontekst lub – zależnie od jego skali – otaczający krajobraz. Piękno jako jakość miejsca w deklaracji Baukultur odnosi się zawsze do relacji ludzi i przestrzeni; do tożsamości miejsca (zob. Tożsamość miejsca), do specyficznego geograficznego kontekstu przestrzennego (zob. Kontekst), a także – do kontekstu społecznego (zob. Różnorodność) i ekonomicznego (zob. Ekonomia). Wartość piękna jest zawsze powiązana innymi ośmioma kryteriami.
We współczesnym świecie coraz trudniej odnosić się do uniwersalnych standardów czy do kanonów wartości, którym przypisuje się miano pięknych. Nie ma możliwości powrotu do przekonania, że do osiągnięcia piękna w architekturze wystarczy budowanie tylko w jednym stylu architektonicznym. Dziś architektura oraz krajobraz są różnorodne – i to akceptujemy. Dlatego wyzwaniem dla architektów, ale również dla osób odpowiedzialnych za zarządzanie, kształtowanie i przekształcanie środowiska powinno być angażowanie się w ciągłą debatę o szerokim zasięgu na temat tego, co jest lub może być postrzegane i oceniane jako piękne na podstawie stosunku do przeszłości i teraźniejszości. Piękno musi być wyraźnie zadeklarowanym celem wszelkich działań związanych z planowaniem przestrzeni w celu osiągnięcia wysokiej jakości archikultury. Istotne staje się również uwzględnienie w dyskusji danych uzyskanych w wyniku działań partycypacyjnych oraz danych empirycznych na temat tego, co cenią jako wartość lokalni mieszkańcy. Piękno jest istotne dla każdego i nie należy postrzegać go wyłącznie jako kwestii eksperckiej, naukowej albo czynnika ekonomicznego. To podstawowa wartość kulturowa. Piękno ma charakter społeczny, gdyż nie ma pięknych miast bez pięknych obywateli.
Krajobraz dachów – piękno materiału. Hallenberg Materiały w architekturze mówią o kontekście miejsca. Kamień – o geologicznych początkach, o wytrzymałości, o trwałości. Cegła przywodzi na myśl ziemię i ogień oraz tradycje budowlane. Naturalne materiały używane w architekturze opowiadają o czasie i stanowią przeciwieństwo tych produkowanych przemysłowo. W mieście Hallenberg piękno – jako kryterium jakości przestrzeni – wyraża się w tradycji związanej z używaniem w zabudowie miasta materiału tradycyjnego dla tego miejsca. Krajobraz Hallenbergu to przede wszystkim ciemne, grafitowe dachy budynków wtapiające się w wyżynny krajobraz, dominujący na tym obszarze. Dachy pokryte kamieniem tutaj występującym – czarnym łupkiem naturalnym – idealnie komponują się w przestrzeni krajobrazu i stanowią charakterystyczny kontekst dla topografii tego miejsca. W okolicy miasta znajdują się dwa dawne kamieniołomy, w których wydobywano od XVI wieku kamień stosowany w architekturze regionu.
Czarny łupek, materiał obecny w zabudowie Hallenbergu od wieków, do dziś stanowi o tożsamości tego miejsca. Tamtejsza rada miejska od 1987 roku chroni zapisami Statutu projektowego miasta Hallenberg dla historycznego centrum miasta (niem. Gestaltungssatzung) krajobraz dachów, charakterystyczny dla tego miejsca. Celem przywołanego dokumentu jest zapewnienie ciągłości tradycji kultury przestrzeni miasta wyrażającej się w stosowaniu odpowiednich materiałów w architekturze. Zapisy nakazują mieszkańcom oraz nowym inwestorom zachowywanie podczas remontów budynków łupek w kolorze antracytowym czy grafitowym na pokryciach dachowych oraz stosowanie tego kamienia podczas odnawiania pokrycia dachowego lub w ramach nowych inwestycji. Powstało kilka opracowań naukowych i ekspertyz, których autorzy bez wyjątku doszli do wspólnego wniosku: centrum Hallenberg to coś wyjątkowego, co warto chronić i o co warto dbać. Zwrócono również uwagę, że pejzaż dachów w Hallenbergu, ze względu na widoczność ze wszystkich stron, jest czymś wyjątkowym w powiecie Hochsauerland, w regionie Nadrenii Północnej-Westfalii. W preambule statutu projektowego (niem. Gestaltungssatzung) zapisano:
Historyczne centrum miasta znajduje się na uroczym wzgórzu Nuhne. To wzgórze kościelne opada prawie ze wszystkich stron i jest otoczone pierścieniem górskim. Szczególne znaczenie ma zachowanie strukturalnego charakteru w rejonie historycznego centrum miasta.
1. Krajobraz dachów w Hallenbergu to charakterystyczny dach dwuspadowy z małymi lukarnami. Jednolitość „krajobrazu dachów” wyraża się w tym, że 97% wszystkich budynków ma ten sam kształt, czyli dach dwuspadowy o nachyleniu 45–48°. Jeżeli chodzi o nowe dachy, to dozwolone są tylko dwuspadowe o symetrycznym nachyleniu 45–52° (Petrusstraße).
2. Znaczek pocztowy przedstawiający panoramę Hallenbergu.
3. Z myślą o nowych budynkach i o przebudowie dopuszczono w Hallenbergu do wykonania elewacji, zgodnie z sąsiednimi konstrukcjami, następujące materiały budowlane: kamień naturalny, łupek naturalny, tynki czarno-białe i biały tynk.
4. W Hallenbergu wzory były proste, a łupki kamienne, użyte na elewacji i na dachach, służyły ochronie przed warunkami atmosferycznymi i pożarami.
5. Typowym lub oryginalnym kształtem domu w okolicy Hallenbergu jest wolno stojący dwuspadowy dom ryglowy. Z reguły część mieszkalna znajdowała się na parterze, a magazyn na siano, słomę lub zboże na najwyższym piętrze. Wejście do domu znajdowało się zwykle od strony ulicy, a nie – z boku. Większość domów pierwotnie miała ogródek od frontu z drzewem i ławką przy wejściu.
6. Charakterystyczna elewacja z kamienia naturalnego w Hallenbergu. Wzór w jodełkę. W celu ochrony przed warunkami atmosferycznymi elewacje w całości pokrywano łupkiem.
7. Ściana z łupka, z typowym wzorem w jodełkę.
Ze względu na dobry widok na centralnie położoną starówkę ze wszystkich stron z otaczającego pierścienia górskiego, wyjątkowej uwagi wymaga zachowanie jednolitego, typowego krajobrazu dachów. Ten cel można osiągnąć jedynie poprzez stały aktywny udział wszystkich obywateli pod kierownictwem ekspertów krajobrazu miasta.²
Prawo nakłada na miasto obowiązek uwzględniania we wszelkich działaniach planistycznych i budowlanych ochrony konserwatorskiej budynków, ulic, placów, drzew i dzielnic o znaczeniu historycznym, krajobrazowym, estetycznym lub urbanistycznym. Przepisy statutu projektowego są regularnie weryfikowane, zwłaszcza w odniesieniu do bieżących zmian mających na celu poprawę jakości życia mieszkańców również pod kątem energetycznym. Jednak celem zawsze jest zachowanie podstawowych cech i koncentracja pierwotnych przepisów projektowych, aby nie niszczyć krajobrazu miasta, który należy chronić. Ważną rolę w polityce miasta odgrywają działania włączające mieszkańców w procesy planistyczne.
Kolory miejsca. Region Nadrenia Północna-Westfalia W regionie Nadrenii Północnej-Westaflii zachowano spójność kolorów w architekturze. Kolorystyka miast odnosi się do kontekstu miejsca, jest odwołaniem się do naturalnych materiałów występujących w regionie oraz używanych w architekturze. Przeważającymi kolorami są ciemne odcienie ceglastej czerwieni, ciemna szarość (grafit) i biel.
2 Gestaltungssatzung
Altstadt Hallenberg, tłum. K. Domagalska, https:// www.stadt-hallenberg.de/ leben-stadt/bauen-wohnen/ gestaltungssatzung [dostęp: 14.08.2022].
8–9. W miastach Kempen i Straelen w większości budynków przedwojennych ściany są wymurowane z cegły ceramicznej w odcieniach czerwieni. W powojennym budownictwie elewacja nie jest konstrukcją. Cegły w podobnych odcieniach używa się w zewnętrznych warstwach ścian trójwarstwowych. Stosuje się również płytki ceramiczne imitujące cegły zamocowane do ocieplenia.
10. Drugi kolor najczęściej stosowany na elewacjach w Kempen to biały. W budynkach przedwojennych zwykle dotyczy to ścian szachulcowych, pokrytych wapnem. We współczesnych stosowane są lekkie tynki w odcieniach bieli, kładzione bezpośrednio na ocieplenie.
11. Wyjątkowym przykładem okazuje się Hallenberg, w którym dominują budynki ryglowe i szachulcowe. Wapienna biel wypełnień konstrukcji jest połączona z grafitowymi okładzinami łupkowymi. Nowe budynki utrzymano w tej samej kolorystyce. Współczesny tynk jest biały, a szare są okładziny włóknocementowe.
12. W całym regionie większość dachów jest grafitowa. W budynkach przedwojennych w Hallenbergu pokryciem jest kamienny łupek w swoim naturalnym kolorze. W nowej architekturze stosuje się współczesne materiały, takie jak blacha czy płyty włóknocementowe utrzymane w tej samej kolorystyce.
Kolory w architekturze przedwojennej miast Nadrenii Północnej-Westaflii odpowiadają kolorom tradycyjnie używanych materiałów. W odniesieniu do nowej zabudowy są nawiązaniem do kolorów materiałów stosowanych wcześniej. Kolorystyka regionu jest również chroniona przepisami i zapisami w dokumentach konserwatorskich.
Widok na piękno. Ekspozycja czynna i bierna Kompozycja jednostek architektoniczno-urbanistycznych, sekwencja wnętrz, układ dominant i akcentów, wkomponowanie całości w otaczający krajobraz – wszystko to również się składa na sztukę tworzenia piękna. Ekspozycja czynna i bierna pozwala na jego wyeksponowanie i podziwianie. Do tych elementów możemy zaliczyć osie, otwarcia, ciągi i punkty widokowe, przedpola ekspozycji i panoramy miasta. To najważniejsze elementy pozwalające na prowadzenie użytkownika krajobrazu jako widza scenerii odpowiednio zakomponowanej. Dają one możliwość wydobywania największych atutów miejsca. Oczywiście, powstawały one w momencie zakładania miast, służyły orientacji w terenie. Dziś pełnią funkcję przede wszystkim widokową, krajobrazową. Przy odpowiednim planowaniu mogą stać się swoistą marką miejscowości. Przy współczesnym tempie suburbanizacji terenów okołomiejskich problemem jest zachowanie panoramy czytelnej w krajobrazie. Jednak warto przeprowadzić szczegółowe analizy krajobrazowe, aby określić stopień ich zachowania, czytelność, początek i zasięg przedpola ich ekspozycji. Przecież to one stanowią pierwszy kontakt z wartością estetyczną miejscowości potencjalnego odbiorcy tego krajobrazu.
13–14. W Kempen dominuje spójna, jasna kolorystyka w detalach budynków. Często w zabudowie historycznej podmurówki schody wejściowe czy obramowania okienne były wykonane z odpowiedniego kamienia w odcieniach bieli i jasnych szarości, a okna malowano na biało. W nowszych budynkach, przykładowo – zbudowanych w technologii ściany trójwarstwowej, pojawiają się również rozwiązania, w których wyeksponowano betonowe nadproża, balkony czy wieńce. Użyty beton jest również jasny, nierzadko malowany na biało.
15. Nawierzchnie i posadzki utrzymano w spójnej kolorystce z architekturą budynków. Ciekawym przykładem okazuje się nawierzchnia w centrum historycznym miasta Straelen –wykonana z ceramiki w różnych odcieniach czerwieni. Dotyczy to również współczesnych uzupełnień.
16–18. Charakterystyczny detal lokalnej architektury to zielona stolarka drzwiowa i okienna (Hallenberg i Krefeld Linn). W nowym budownictwie są stosowane np. aluminiowe profile okienne czy drzwi garażowe (Kempen).
W prawie niemieckim istnieje bezpośrednia możliwość uznania panoramy miasta za zabytek. W prawie polskim okazuje się to nieco bardziej skomplikowane, jednakże nie jest niemożliwe. Jednak najważniejsza staje się świadomość wartości, jaką niesie taka panorama. Odpowiednie zapisy w dokumentach planistycznych i odpowiedzialne gospodarowanie krajobrazem otaczającym miasto to wystarczające narzędzia na wydobycie jego atutów widokowych. W Güstrow (Meklemburgia-Pomorze Przednie) panorama od strony zachodniej miejscowości została uznana za zabytek, a grafika z sylwetą miasta z tej strony stanowi jego produkt marketingowy. To jednoznacznie określone granice widoku pozwalającego podziwiać miasto z daleka, ale to również przepiękna oś widokowa utrzymana i podkreślona między innymi dzięki kontynuacji funkcji zadrzewień przydrożnych. Ta oś kończy się zamknięciem w postaci wieży kościoła Najświętszej Marii Panny – dominanty starówki. Dla utrzymania zadowalającego widoku ważne staje się odpowiednie zagospodarowanie przedpola ekspozycji. To przestrzeń znajdująca się pomiędzy odbiorcą widoku a obserwowanym elementem, w tym przypadku – panoramą. W skrócie sprowadza się to do utrzymania niskiej zabudowy czy zieleni na tym terenie, jak również do wystrzegania się agresywnej kolorystyki, obiektów budowlanych przyciągających wzrok itp. Pomimo że brzmi to dość prosto, chodzi o złożony zabieg wymagający wyznaczenia najwartościowszych widoków, ich kurtynowania itp. W miejscowości Grabow, dzięki uniknięciu lokowania nowej i wysokiej zabudowy w miejscu dawnych
19. Historyczna oś wjazdowa do Güstrow od strony zachodniej. Widoczne zamknięcie widokowe w postaci wieży kościoła pełni ważną funkcję krajobrazową, a kiedyś służyło również orientacji w terenie dla podróżujących. Miasto dba, żeby przedwojenna aleja wciąż była prawidłowo obsadzona drzewami.
20. Panorama Güstrow od strony zachodniej (wjazdu od Schwerin). To przykład widoku chronionego przepisami – panoramę z tego wjazdu wpisano do rejestru zbytków. Miasto wykorzystuje ją również jako swój produkt marketingowy.
21. Przedpole ekspozycji starego miasta w Warburgu (jego panoramy). Dzięki zachowaniu płaskiej, niezabudowanej przestrzeni przedmurza możliwe staje się podziwianie widoku zbliżonego do historycznego. Zdjęcie zrobione z mostu Jana Nepomucena, czyli z jednej z historycznych dróg wjazdowych do miasta.
22. Fragment panoramy Grabow od strony terenów przemysłowych. Zachowanie niezabudowanej przestrzeni portu rzecznego pozwala na ekspozycję panoramy.
23. Panorama Grabow widoczna z okolic mostu. Dzięki zarówno uniknięciu wysokiej zabudowy, jak i organizacji na przedpolu ekspozycji ogrodów działkowych możemy podziwiać historyczną sylwetę miasta.
terenów przemysłowych, zachowano bardzo ładny widok panoramiczny na miasto z mostu znajdującego się w jego obrębie. Warburg natomiast zastosował zabieg polegający na utrzymaniu niewielkiej przestrzeni wolnej od zabudowy, zagospodarowanej w formie trawnika, dzięki czemu możemy być uczestnikami widoku, jaki rozpościerał się historycznie w momencie przekraczania mostu od strony południowej miasta. Dzięki temu prostemu zabiegowi, polegającemu na unikaniu wprowadzenia rozpraszaczy widokowych, wyeksponowano widok na historyczne mury najstarszej części miasta.
Building Better, Building Beautiful Commission. Government response to the Living with Beauty report, Ministry of Housing, Communities & Local Government, London 2021, s. 19
Ellard C., Neuroscience, wellbeing, and urban design. Our universal attraction to vitality, „Psychological Research on Urban Society” 2020, t. 3, nr 1.
Gestaltungssatzung Altstadt Hallenberg, tłum. K. Domagalska, https://www.stadt-hallenberg. de/leben-stadt/bauen-wohnen/gestaltungssatzung [dostęp: 14.08.2022].
Kant I., Krytyka władzy sądzenia, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014.
„Landscape Monitoring Switzerland” (LABES ) project, on landscape perception delivers statements on cultural, experience-based assessments of „landscape”, w: Bundesamt für Umwelt (BAFU ) und Eidg. Forschungsanstalt für Wald, Schnee und Landschaft (WSL ), 2013. Zobacz także https://www.bafu. admin.ch/bafu/en/home/state/indicators.html, red. C. Cassatella, A. Peano, 2011 [14.08.2022].
Lenartowicz J.K., O etykę architektury, w: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, PAN Oddział w Krakowie, t. XLVIII /2020, s. 3–33.
Max Planck Institute for Empirical Aesthetics in Frankfurt a. Main with research on music and literature, Max Planck Institute for Empirical Aesthetics, Jena 2019.
Napiórkowski M., Nie to ładne co ładne, https://www. kwartalnikrzut.pl/nie-to-ladne-co-ladne/?v=9b7d173b068d [dostęp: 14.08.2022].
Niedźwiecka-Filipiak I., Ozimek P., Akincza M., Kochel L., Krug D., Sobota M., Tokarczyk-Dorociak K., Rekomendacje w zakresie prowadzenia analiz krajobrazowych na potrzeby wyznaczania stref ochrony krajobrazu, GDOŚ , Warszawa 2019.
Tatarkiewicz W., Historia estetyki, Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 2015. www.pbpr.pomorskie.pl [dostęp: 14.08.2022]. www.stadt-hallenberg.de [dostęp: 14.08.2022].
Krajobraz przestrzeń postrzegana przez ludzi, zawierająca elementy przyrodnicze lub wytwory cywilizacji, ukształtowana w wyniku działania czynników naturalnych lub działalności człowieka. ➊
Ład przestrzenny takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. ➊
Ochrona krajobrazowa zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu. ➋
Oś widokowa wyobrażalna prosta kierująca wzrok na charakterystyczne elementy zagospodarowania terenu lub terenów. ➋
Przedpole ekspozycji rozległe poziome płaszczyzny, zwłaszcza zbiorniki wodne, zbocza lub płaskie dna dolin, umożliwiające ekspozycję panoram. ➋
otwarciewidokowe
Punkt widokowy miejsce lub punkt topograficznie wyniesiony w terenie, z którego układ wizualny obszaru widzenia dla obserwatora jest szeroki i daleki. ➋
widokowa punkt widokowy
Walory krajobrazowe wartości przyrodnicze, kulturowe, historyczne, estetyczno-widokowe obszaru oraz związane z nimi rzeźba terenu, twory i składniki przyrody, jak również elementy cywilizacyjne, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka. ➋
Historyczny układ urbanistyczny przestrzenne założenie miejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg. ➌
Historyczny zespół budowlany powiązana przestrzennie grupa budynków wyodrębniona ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi. ➌
Krajobraz kulturowy przestrzeń postrzegana przez ludzi, zawierająca elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, historycznie ukształtowana w wyniku działania czynników naturalnych i działalności człowieka. ➌
Otoczenie teren wokół zabytku lub przy nim, wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. ➌
Rewitalizacja proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji. ➍
Ustawa z dnia 27 marca 2013 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2018, poz. 1945 z późn. zm.) ➋ Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018, poz. 1614 z późn. zm.) ➌ Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2018, poz. 2067 z późn. zm.) ➍ Ustawa z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji (Dz.U. 2015, poz. 1777 t. j.)
➊
Pozostałe definicje używane w opracowaniu Akcent element krajobrazu wyróżniający się cechami indywidualnymi, oddziałujący na obserwatora, stanowiący widoczny punkt charakterystyczny lub orientacyjny w przestrzeni, o mniejszej sile oddziaływania niż dominanta.
Dominanta obiekt w krajobrazie o najskuteczniejszym oddziaływaniu wizualnym, silna forma przestrzenna wertykalna lub horyzontalna (przestrzenna).
Ekologiczna/Zielona Ekonomia wzajemnie powiązane działania gospodarcze, promujące zrównoważony rozwój na skalę globalną, eliminację ubóstwa, ochronę środowiska oraz efektywność ekologiczną i rozwój niskoemisyjny.
Ekspozycja bierna określa, jak i gdzie widoczny jest obiekt lub element krajobrazu.
panorama
przedpole ekspozycji
Ekspozycja czynna określa, co widzi obserwator, użytkownik przestrzeni. Miejsca ekspozycji czynnej to miejsca w terenie o wysokich wartościach percepcji widokowej krajobrazu. Są to głównie punkty, osie i ciągi widokowe.
otwarciewidokowe ciąg widokowy
Gospodarowanie krajobrazem działanie prowadzone z perspektywy trwałego i zrównoważonego rozwoju, mające na celu zapewnienie regularnego podtrzymania krajobrazu, tak aby kierować i harmonizować jego zmiany wynikające z procesów społecznych, gospodarczych i środowiskowych.
Inkluzywność sposób zachowania i procesy przeciwstawiające się tworzeniu zamkniętych grup społecznych, których istnienie jest przejawem dyskryminacji ludzi ze względu na ich pochodzenie, płeć, orientację seksualną czy kolor skóry (inkluzywny ‘przeznaczony dla wszystkich, powszechny i dostępny’).
Miasteczko małe miasto, niepełniące roli ośrodka ponadgminnego, lub miejscowość pozbawiona praw miejskich, które zachowały miejską morfologię i miejski charakter. Kryterium opracowania stały się miasta o liczbie mieszkańców do 36 tys.
Młynówka przekopana lub naturalna odnoga rzeki, która doprowadza wodę napędzającą młyn.
Mur pruski rodzaj ściany szkieletowej, inaczej ryglowej, ramowej lub fachówki (z niem. Fachwerk), wypełnionej murem z cegły. Jego drewniana konstrukcja jest widoczna, często impregnowana i może być traktowana także jako element dekoracyjny. Ceglane pola elewacji mogą być tynkowane i bielone, co nadaje im pozorny wygląd bielonej elewacji szachulcowej.
Panorama/sylweta rozległy widok rozpościerający się na obiekty naturalne lub antropogeniczne o cechach indywidualnych, mogące być wyróżnikiem krajobrazowym konkretnej jednostki osadniczej lub terenu pozbawionego zabudowy (panorama o charakterze przyrodniczym). Najczęściej jest widoczna z dalekiej perspektywy, często – z dróg dojazdowych lub punktów widokowych.
Pierzeja ciąg frontowych elewacji budynków ustawionych w szeregu (w jednej linii) po jednej stronie ulicy lub placu; najczęściej pierzeje mają charakter zabudowy zwartej, w której kamienice czy inne obiekty stykają się ścianami tak, że zajmują całą szerokość frontu działki budowlanej.
Planowanie krajobrazu skuteczne działanie perspektywiczne mające na celu powiększenie, odtworzenie lub utworzenie krajobrazów.
Renowacja zabieg konserwatorski obejmujący systematyczną naprawę bieżących uszkodzeń zabytku bez naruszania jego walorów (np. wymiana okien, naprawa tynku, przełożenie bruku, itp.).
Rewaloryzacja zabiegi konserwatorskie prowadzące do odtworzenia postaci zabytku, ujawniającej jego cechy estetyczne i historyczne przy pełnym poszanowaniu substancji zabytkowej, ale połączone z adaptacją zabytku do potrzeb współczesnych.
Rewitalizacja → zob. Definicje ustawowe Rygiel pozioma belka wiążąca słupy, przenosi ciężar wypełnienia na słupki.
Ryglówka, zabudowa ryglowa konstrukcja ryglowa dzieli się na dwie zasadnicze technologie wykonania: mur pruski (drewniany szkielet wypełniony cegłą, na ogół później tynkowaną) i szachulec (drewniany szkielet z wypełnieniem gliniano-słomianym lub gliniano-trzcinowym). Niewłaściwe jest identyfikowanie szachulca z murem pruskim.
Szachulec typ ściany szkieletowej drewnianej, której wypełnienie stanowi glina wymieszana i zarobiona z sieczką, trocinami lub wiórami czy też zarzucona na plecionkę trzcinową lub łozową (wierzbową). Wypełnienie między belkami było tynkowane zwykle na biało, belki drewniane pozostawiano widoczne. Niektóre źródła podają, że szachulec to bal, drewniany poziomy element w ścianach drewnianych.
Zabudowa pierzejowa budynki lub zespoły budynków, których stykające się elewacje frontowe formują się w ściany placów, ulic itp.
Dear readers, we kindly invite you to familiarize yourselves with the first publication in the series “Archiculture Notes” (pol. “Notesy Archikultury”), which will help you learn about issues related to the culture of space. The practices presented show innovative approaches to the development of small towns in European regions, based on their ability to reconcile contemporary challenges with the requirement of historical continuity. They describe good architectural and urban solutions, and solutions in the field of architectural heritage protection policy. In the first part, we present the practices of archiculture (Baukultur) from the German regions of the Rhineland and Mecklenburg-Vorpommern. This series of publications is addressed to local government officials, residents, and to all those who are responsible for shaping the urban space. Here you will find the English and German summary of the entire publication covering the most issues.
Architecture is an intermediary between people and the environment – it builds the sense of identity and gives meaning in space. When we experience architecture, we create our memories of places. The culture of space unites not only people living in the same geographical areas, but also inhabitants of different locations. Architecture is what builds interpersonal relations in space. Aldo van Eyck claims its aim is to help a person return home.
In January 2018, the ministers of culture of various European countries adopted the so-called Davos Declaration, “Towards a high-quality Baukultur for Europe”. It emphasizes the central role of architecture in building the quality of the built environment and the culture of the modern world. Baukultur covers all activities that affect space, and is an international challenge taken up in order to create good, inclusive living spaces. Architecture should answer the question “how” we live, and what quality of life we need.
Baukultur results in well-designed spaces that change according to social needs while preserving their historical features and values. Its aim is to maintain, develop, and create sustainable, safe, functional, and healthy places - to live, to work, and to rest. The Davos Declaration proposes eight equivalent spatial quality criteria for Baukultur, with related rules for their application. They are: identity, functionality, diversity, economy, environment, context, governance, and beauty.
The Rhineland is a western region of Germany. It occupies 10% of the territory of the German state and is inhabited by 22% of its total population. It is the most populous federal state in the western part of the country – a region rich in local architectural heritage, with numerous attractive cultural and landscape areas. It is also a famous industrial region, the capital of which is the city of Düsseldorf. The showcases of the North Rhine-Westphalia region are small towns and cities, often with unchanged medieval urban layouts. The preserved structure of these cities, along with historical centers and monuments, is legally protected as a city landscape that defines and builds the identity of the region. The Working Group for Historic Towns and Rural Centres in North Rhine-Westphalia plays an important role in the region. The industrial infrastructure is also the architectural heritage of the region. Numerous thematic routes lead through modernist facilities from the 1920s and 1930s.
Kempen is located in the west of Germany, close to the Dutch border, and was granted municipal rights prior to 1284. The centrally located historical part of the town is surrounded by a closed ring of greenery, organized within the boundaries of the former fortified walls and moat. The town’s buildings have adjusted their scale to match that of the historical center, with the former industrial area located across the railway tracks. In the north-west part there is a small estate of multi-story apartment blocks. There are
numerous allotment gardens, cemeteries, and parks within the town limits. Of the latter, the linear park along the former railway route deserves special attention.
From the 1960s, restoration works were carried out in the vicinity of the old town. For example: 80% of traffic was removed from the historic center, and plentiful space was left for greenery. The revalorized park surrounds the old town, creating a closed ring. Some of the former factory areas have combined modern and historic buildings into a coherent whole, a product of the combined efforts of municipal, federal, and local authorities. The town attaches great importance to the topic of environmental protection, and renewable energy is one of the most important aspects of the renovations.
Straelen is located in the west of Germany, close to the Dutch border. About 16,000 people live in an area of 74 km². In 1428, the town received municipal rights – and with them, the right to trade. The town was surrounded by a wall with nine towers and a double moat (for defensive purposes). In Straelen, many objects are under conservator’s protection, including archaeological protection. The historic layout of Straelen determines its basic urban structure, with the market square forming the heart of the town, where all important events take place. In the years 1969–1992, the historic center was renovated to give it its present appearance. The facades of the historic buildings – mostly three-story buildings, creating the character of the old town – have undergone restoration works. Currently, Straelen is a mainly horticultural area. The basis for sustainable development is the emphasis on environmental and climate protection, as well as on securing the town’s self-sufficiency in terms of services, housing, and work.
Founded in the first half of the 13th century, Hallenberg is situated on the south-eastern edge of the Rothaar Mountains. A castle was erected at the highest point, and a church was built in the very center. The town area was surrounded by a wall with towers, although the walls were demolished in 1811. After the Second World War, medium-sized industry and crafts developed in the
area, and until the end of the 20th century, Hallenberg was an agricultural town. In recent years, there has been consistent development of tourism, since the town’s location on the edge of the Rothaar Mountains offers hikers and cyclists the opportunity to go on excursions in the hilly and wooded surroundings.
The historic old town of Hallenberg, with the characteristic development of free-standing, half-timbered houses, has retained its original ring layout with a centrally located church and market square. The traditions are continued in the town, which is confirmed by the presence of a bakery operating since the town’s establishment in 1646, and by its recently reopened brewery. Hallenberg has been a member of the Working Group on Historic Town Centres in North Rhine-Westphalia since 2005, and in 2019, it joined the Working Group of German Half-timbered Towns.
Warburg is a Hanseatic town in North Rhine-Westphalia, with nearly a thousand-year tradition. Today, Warburg has a population of 26,000. In 1180, the old town was granted town privileges, and in 1228, a new town was established. In 1364, Warburg joined the Hanseatic League, contributing to its strong economic development.
The town has retained its medieval character: it is surrounded by fragments of historic town walls, with five towers and two gates. It is situated on the Diemel River, with numerous mills, and in the 19th century used the river’s water to power turbines and generate electricity. On its outskirts, there is the volcanic Desenberg hill, which has become the symbol of Warburg. Half-timbered houses are characteristic of the town’s historic buildings. For several years, the town has been implementing the “Blooming Landscapes” program, with the aim of encouraging inhabitants to plant bee-friendly plants.
Linn has been the historic district of Krefeld’s capital city since 1901. It was founded in the first half of the 14th century, in the vicinity of a castle surrounded by fortifications and a moat, dominating the landscape. Linn was laid out on a rectangular outline, the boundaries of which were defined by the town wall. Two routes
ran through the town, marking the location of three gates in the defensive walls. There was a church square and a market square in the center of town. The great value of Linn lies in its very legible, historical road system, preserved to this day, as well as in the original land subdivision (preserved to a large extent), and the layout of many buildings. The dense street frontages consist mainly of two-story residential houses from the 18th and 19th centuries, with multi-colored facades. Among these structures, there are individual buildings from the 17th century, distinguished by brick facades and high gables. Currently, the entire historic center of the town is a monument.
In addition to the historical center of Linn, you can find the heritage of modernist architecture in Krefeld, also under conservator’s protection: for example, the houses of Josef Esters and Hermann Lange (industrialists), designed in the 1920s by Mies van der Rohe, currently used as exhibition spaces for contemporary art.
Mecklenburg-Vorpommern is a federal state that was established after the reunification of Germany in 1990. This maritime region is sparsely populated, with a varied coastline. It covers 7% of the territory of the German state and has only 2% of the entire country’s population.
The most important industrial sectors of the region are energy, renewable energy, mechanical engineering, shipbuilding, and the food industry. Agriculture also plays an important role in the economy. The largest city in the region is Rostock, and the state capital and oldest city is Schwerin.
Mecklenburg-Vorpommern is a region with a rich archiculture. The unique nature of the cultural heritage is created by wooden, half-timbered and wattle and daub architecture, Renaissance and 19th-century castles and palaces, with parks and gardens. The geographic location of the region influenced the development of spa and tourist architecture, as well as the architecture of buildings today recognized as monuments of culture and technology. The “Gartenroute Mecklenburg-Vorpommern” network was created to promote historic parks and gardens at ducal residences and manors. Since 2015, the nationwide Days of Parks and Gardens have been held here. Important cultural and historical regional monuments
are found along the rivers of Mecklenburg-Vorpommern, including the still-visible mills and windmills, mostly under conservator’s protection.
Parchim (diminutive – Pütt) is located on the communication route between Berlin and Hamburg. It has a population of around 18,000 and is the administrative seat of the Ludwigslust-Parchim County. The River Elde, along with other watercourses and Lake Wockersee, influence the shape and character of the town. It received municipal rights in 1225, lies on the European Route of Brick Gothic, and is one of the few towns in Mecklenburg whose medieval urban structure has survived to this day. The historic center, including the defensive walls and the remains of the town walls, is today a protected monument under restoration works. The expansion of the town took place at the end of the 18th century, when it became a garrison town. An important factor for urban development was the establishment of a regimental suburb in 1870, which operated as a closed military area for over 100 years. Since the 1990s, Parchim has been running numerous revitalization programs concerning, inter alia, adaptation of barracks and military areas as spaces for recreation, adaptation of monuments to new social and public functions, as well as targeting prefabricated housing estates from the 1970s.
Grabow is situated on the former Berlin-Hamburg Road, on the river Elde. The historic urban center is situated on an island formed by the river’s oxbow lakes and its channel. The surroundings of the town are very forested. In 1252, Grabow received municipal rights. After a fire in 1725, Grabow was rebuilt in accordance with the principles of baroque urban planning and fire regulations of the time. Its landscape and layout are characterized primarily by wide, regulated streets and 18th-century, half-timbered residential buildings. The variety of historic house colors meant that Grabow gained the name of the Colorful City on Elde. At the end of the 19th century, it became one of the most important industrial centers in Mecklenburg, and most of the currently abandoned industrial buildings date from this period. After 1990, the historic urban center was partially
restored as part of the town’s revitalization program. Grabow was included in the federal and state program for the protection of urban monuments. As a result of the town’s promotional activities – and thanks to the support for historic renovation of vacant buildings, plus the launch of a high-speed rail connection to Hamburg – the urban center has become a popular residential location and is experiencing a constant influx of new residents.
Güstrow received municipal rights in 1228. It is located in north-eastern Germany, in the Rostock district and along the river Nebel, which divides the town into two more or less equal parts. The entire historical part of Güstrow is located in the city’s southern portion. Along with the centrally located, rectangular square, with town hall and church, which dominates the whole, it is surrounded by a green ring, located within the former defensive walls. The railway turns out to be a very important advantage of the town. The idea for the development of Güstrow was the slogan “town of short distances”, assuming quick and easy communication with the surroundings by public transport.
Currently, the town has a plan to revitalize the historic center in order to reduce land consumption and protect the landscape from further urban expansion. The design process consists of universal design, adapted to various social groups and to their needs. The urban layout of the historic center, within the former defensive walls, and the town panorama (the western side of the entrance to the town from the side of Schwerin) have been recognized as monuments and have been legally protected.
This is the first criterion for the quality of archiculture spaces (Baukultur), according to the Davos Declaration. The identity of the place can be considered as a set of historically conditioned features characteristic of the city, distinguishing it from others and creating its image. It can be built through planning and revitalization activities, and through the development of civil society. Preserving identity turns out to be an important aspect for urban communities.
Striving to protect a city’s spatial identity is striving to protect a variety of beauty, considering all individual and collective needs. The historically shaped structure of the city center, expressing its natural values and heritage, directly influences its subsequent shaping and development. The historical continuity of architecture conveys an authentic historical message. Well-conducted revitalization projects including historic centers foster the building of cities with a strong sense of identity. Examples include activities undertaken in Grabow – Mecklenburg-Vorpommern. The historical identity of the town is confirmed by the variety of colors of 18th-century houses and tenement houses, preserved and protected to this day. The town council used this feature for marketing purposes. Today, among other towns in the region, Grabow is known as the Colorful Town on Elde and competes with other centers for investors, tourists and new residents. Actions of the local government in Grabow created the trail of sculptures depicting historical figures, strengthening the identity and self-identification of the inhabitants.
The functionality of the place is the second criterion of high-quality archiculture (Baukultur). The quality of public spaces, urban landscapes, architecture, and functional city development are important for the living conditions of the urban population in the Rhineland and Mecklenburg-Vorpommern regions. There, great emphasis was placed on the design of public spaces. They are intended primarily to serve as places for multi-generational meetings of citizens – residents. Well-functioning and attractive public spaces with preserved historic buildings and an aesthetic environment act as a symbol, and shape the sense of responsibility for the city. The architectural and urban composition of c–ty squares as meeting places; creating and placing art in public spaces; as well as shaping greenery or ways of illuminating the city contribute to positive sensory experiences. Each of these practices represent Baukultur, resulting in well-designed spaces that change according to social needs while preserving their historical features and values.
Another important issue related to functionality has become the use of existing building resources (including historic buildings and vacant buildings), in order to give them new utility functions. Parking spaces and the development of the pedestrian and bicycle
communication network are of particular importance for the city’s good functioning. Small towns are pedestrian-oriented. Commuting by means other than cars is found more and more attractive by residents.
Due to this criterion of the quality of space, an important element of archiculture is taking into account the complexity of the needs of its users: different age groups, people with different degrees of disability and health conditions, or different nationalities, religions, and with a different material status. A well-designed and arranged public space should be accessible to all its users in an individual and independent manner. Properly designed urban space promotes integration and eliminates divisions in the community. The “Urban Centre without Barriers” program is being implemented in Warburg, with the goal of adapting the historic urban center to the needs of people with various forms of disability. A coherent communication system was created for people with movement impairments, and for the visually impaired and blind. In Parchim, public spaces are the center of social activity and are friendly to seniors and to people with various degrees of disability. Adaptation of historical public buildings in accordance with the principles of universal design requires individual design solutions. This also applies to the installation of passenger lifts, which can be installed inside or outside the building. An example is the cathedral school in Güstrow, adapted to modern requirements. All floors of the building can be accessed without barriers using a modern lift. Favorable conditions for a passive and active ways of spending time should be created in the urban space. The variety of such places should encourage children and adults to engage in joint activities. The playground in Warburg, on the Dimel River, was designed taking into account the tradition of the place: the former water mill. The park areas surrounding the eastern part of the town of Parchim turn out to be a great recreational place for residents, and can be used by people of all ages.
Archiculture (Baukultur) also involves activities in the sphere of economics. The change of the environment should increase the comfort of co-functioning without overly depleting resources.
In the post-war renewal of German cities, the inhabitants showed a great social awareness of the importance of the historical legacy. Thanks to appropriate works and investments, the cities were adapted to new needs and applicable standards, which resulted in an increase in the value of local real estate. The preservation of apartments in the historic center is a challenge for the revitalization process. A historic substance was left in Güstrow, and at the same time housing resources were preserved and the outflow of people was effectively prevented. The old towns bear witness to the local heritage. In historic German cities, the rules governing investments in historic areas, such as the integrated action plan “Straelen’s Centre 2022”, are used to maintain the consistency and quality of the landscape. New buildings can express the spirit of the times and can add value to historic assets while meeting modern safety requirements. Examples are the centers of Straelen or Hallenberg, i.e., areas where residents have the support of a city architect’s advice. Appropriate functional adaptation of the facility turns out to be important, e.g., locating hotel or restaurant functions in proximity to monuments focusing on showcasing the original, historical character. The surroundings that build a coherent urban landscape also become important. One solution used in Germany are design regulations, the so-called Gestaltungssatzung that influence how buildings should be designed in order to preserve the local character of the place.
Pro-ecological solutions are more and more important. In the sphere of architecture, the aim is to minimize structural impact on the environment, and in historic German towns, renewable energy sources are constantly debated.
This is the fifth criterion of the quality of archiculture spaces (Baukultur). We should understand the concept as all elements of a given environment, including the local community inhibiting and using it. A city’s greenery has important functions: health, social, aesthetic, protective, and ecological. According to the Davos Declaration, the human and natural environments form a single whole. The areas of the former defensive walls were sometimes –along with the development of cities – included in the urban greenery system, performing an aerating and insulating function.
Kempen’s medieval town walls turned into a park are a small, closed circle around the old town. Like most public green areas in German cities, the park is not illuminated at night, which reduces light pollution in the space and improves the living conditions of local animals.
In Güstrow, the green belt of the former town fortifications includes bastions, Renaissance castle gardens, and natural landscapes. The greenery surrounds the old town with a closed ring. Along with the development of cities, many spaces are given a new function. An example is the transformation of a former railway line into a linear park in Kempen. Other examples from Kempen include the two parks, East Cambridgeshire and Entenweiher, designed on the grounds of former wetlands outside the town limits. These objects, apart from their aesthetic and recreational functions, fulfil the function of retention and regulation of water relations. Cemeteries have an important cultural and social function, but one should also note their natural and aesthetic function: they become an enclave of vegetation. Historical cemeteries are a place of compositional and cultural layers. In Parchim, one of the old cemeteries was transformed into an urban park, and another, into a modernist one. It continues its basic function, and at the same time turns out to be a good example of a park composition from the beginning of the 20th century.
The surrounding context and the quality of places are influenced by factors such as the nature and scale of the buildings, the consistency of architectural solutions, the use of local building materials, and of traditional colors. Architectural and landscape design in places with high spatial culture require a skillful combination of building traditions with today’s functional requirements. Appropriate regulations are a solution that fosters the creation of places in dialogue with their contexts. In Hallenberg, in order to preserve the characteristic silhouette of the old town on the hill, the so-called project statute was enforced. According to it, the external design of the buildings and advertising installations are obliged to take into account the structure of the historic urban center and the character of the old town street landscape - that is, to match the surrounding buildings.
A revitalization program was undertaken in Güstrow included in the federal model city program and the federal city monument protection program. It assumes the economic use of the existing building and spatial resources. Regardless of the reconstruction of historic buildings, the urban fabric is supplemented by the development of empty plots and post-industrial areas.
In Kempen, the old town has been undergoing renovation since the 1960s, involving government and private funds. As part of this process, the buildings adjacent to the town walls were rebuilt, tenement houses were restored and most of the car traffic was moved outside this area. The park along the former walls was also revalorized. In the architecture of the reconstruction period, there are two design concepts in a historical context: earlier projects were characterized by contemporary, simplified forms, and the contemporary ones referred directly to the traditional Kempen architecture.
As part of governance, rules establish standards of conduct, and specific actions influencing the shape of the built space. Good governance is another quality of the Baukultur space. It is about creating a space conducive to cooperation and making decisions, taking into account the involvement of citizens, a process that goes beyond administration. In such governance, two basic areas of tools can be distinguished: both formal (applicable regulations on spatial planning and construction law) and informal (instruments that are not binding legal regulations, e.g., publications). The awareness of the importance of the history, architectural, urban and landscape values of the place play an important role.
The town of Hallenberg supports residents’ efforts to improve living conditions in the historic urban center by awarding grants aimed at improving the condition of facades, of roofs, and by the greening of courtyards and gardens.
In the culture of space, the key aspect is cooperation focused on finding solutions, in discussions between city authorities, planners, and business representatives. An example is the Working Group on Historic Town Centres of North Rhine-Westphalia, which has become a platform for the exchange of information on issues related to the process of renewal of historic towns.
Publications on good architectural practices are an important element of the education process about local culture of space. In Parchim, the town council has published a textbook on good design – a collection of practical tips for the inhabitants of the old town. In Güstrow, included in the model city program and in the federal program for the protection of city monuments, a revitalization program is being carried out, assuming the economic use of existing resources.
Beauty is the criterion of the quality of space that combines all other Baukultur criteria, i.e., identity, functionality, economy, diversity, context, governance and environment. Without the coexistence of all of them, there is no beauty of the space. It must be the goal of all space planning activities with a view of achieving high-quality archiculture. It is essential for everyone and should be seen as a fundamental cultural value. As Vitruvius put it: “Beauty is defined as the visual quality in architecture as that which evokes emotions that make us love and delight.” The concept of beauty is evolving. Along with the introduction of the term aesthetics, beauty’s source began to be found in the individual attitude of the recipient. Today we recognize that beauty is not a physical and measurable value. The subjectivity of reception and the objective features of “beauty” are fundamental issues in the theory of aesthetics and in the increasingly popular research methods related to the modern field of science: neuroaesthetics. According to research, many of the characteristics influencing the experience of beauty are determined by a person’s cultural experiences.
In Hallenberg, beauty as a criterion for the quality of space is expressed in the continued practice of using traditional materials such as black slate. This material is used on facades and roofs of houses, and it is thanks to black slate’s application in a consistent and uniform manner that the characteristic, so-called roof landscape is created. Graphite roofs with a right angle of inclination are the beauty of this place. The roof landscape is protected by local conservation law and has historical, landscape, aesthetic and urban significance.
In the North Rhine-Westphalia region, the colors of the cities’ architecture were consistent. Their colors refer to the context
of the place, including the natural materials found in the region and used in architecture. The colors of the region are protected by regulations in conservation documents. The composition of architectural and urban units, the sequence of interiors, the arrangement of landmarks and accents, integrating the whole into the surrounding landscape – all this is also the art of creating beauty. The precious panorama of the city can be considered a monument, like in Güstrow, and at the same time constitute its marketing value.
Wir laden Sie ein zur Lektüre der ersten Publikation der Reihe „Notizen zur Baukultur“, deren Anliegen es ist, Hilfestellung beim Erfassen und Verstehen von Fragen der Raumkultur zu leisten. Die hier präsentierten Praktiken zeigen eine innovative Herangehensweise an die Entwicklung von Kleinstädten in den europäischen Regionen, die auf der Fähigkeit, die Herausforderungen der Gegenwart mit der historischen Kontinuität in Einklang zu bringen, basiert. Sie beschreiben gute architektonische und städtebauliche Lösungen (Baukultur) in zwei Bundesländern: Nordrhein-Westfalen und Mecklenburg- Vorpommern. Unsere Publikationsreihe richten wir an Kommunalpolitiker, Einwohnerinnen und Einwohner sowie an alle, die zur Gestaltung der städtischen Räume beitragen. In Kurzfassung stellen wir Ihnen hier die wichtigsten Punkte vor.
Was
Architektur vermittelt zwischen Mensch und Umwelt – sie formt Identität und dient der Sinngebung im Raum. Mit der Erfahrung von Architektur bilden wir eigene Erinnerungen an die jeweiligen Orte. Die Raumkultur vereint nicht nur Menschen aus gemeinsamen, sondern auch verschiedenen geografischen Räumen. Nach Aldo van Eyck soll sie dem Menschen bei seiner Rückkehr nach Hause helfen.
Im Januar 2018 verabschiedeten Kulturminister aus mehreren Ländern die sogenannte Erklärung von Davos mit dem Titel Eine hohe Baukultur für Europa. Darin wird die zentrale Bedeutung der Architektur für die Qualität der gebauten Umwelt und die Kultur der modernen Welt hervorgehoben. Baukultur umfasst alle Maßnahmen, die den Raum beeinflussen. Sie fordert die Welt heraus, gute und inklusive Lebensräume zu schaffen. Architektur soll die
Frage beantworten, wie wir leben und welche Lebensqualität wir brauchen.
Baukultur lässt gut geplante Räume entstehen, die in Übereinstimmung mit den gesellschaftlichen Anforderungen variieren, gleichzeitig aber ihren historischen Charakter und Wert bewahren. Sie schafft und fördert nachhaltige, sichere, funktionale und gesundheitsfördernde Orte – zum Leben, zum Wohnen, zum Arbeiten, zur Erholung. Die Erklärung von Davos schlägt acht gleichrangige Kriterien für die Qualität eines Ortes zusammen mit den Grundsätzen ihrer Anwendung vor: Genius loci, Funktionalität, Vielfalt, Wirtschaft, Umwelt, Kontext, Governance und Schönheit.
Teil 2. Städte in Nordrhein-Westfalen und Mecklenburg-Vorpommern
Nordrhein-Westfalen
Nordrhein-Westfalen liegt im Westen Deutschlands. Seine Fläche umfasst 10% der Fläche der Bundesrepublik. Es ist das bevölkerungsreichste Bundesland und seine Bevölkerung macht 22% aller Bürgerinnen und Bürger Deutschlands aus. NRW besitzt ein reiches architektonisches Erbe mit zahlreichen kulturellen und landschaftlichen Attraktionen. Darüber hinaus ist es eine sehr wichtige Industrieregion. Neben der Hauptstadt Düsseldorf ist das Land auch durch viele kleine und mittlere Städte geprägt, die in vielen Fällen ihren mittelalterlichen städtebaulichen Grundriss beibehalten haben. Die historische Struktur dieser Orte steht zusammen mit deren Baudenkmälern und historischen Stadtkernen als identitätsprägende urbane Landschaft unter Schutz. Eine wichtige Rolle spielt dabei die Arbeitsgemeinschaft Historischer Stadt- und Ortskerne NRW. Zum architektonischen Erbe des Landes gehört auch eine reiche Industriekultur und an zahlreichen Routen liegen modernistische Objekte aus den Zwanziger- und Dreißigerjahren des 20. Jahrhunderts.
Kempen liegt im Westen Deutschlands, unweit der niederländischen Grenze. Das Stadtrecht erhielt Kempen vor 1284. Die zentral gelegene Altstadt ist von einem geschlossenen grünen
zur Baukultur
Ring umgeben, der entlang der früheren Stadtmauer und des Stadtgrabens angelegt wurde. In ihrem Maßstab richtete sich die Bebauung nach dem historischen Stadtkern. Das frühere Industriegebiet liegt jenseits der Bahnanlagen und im Nordosten befindet sich eine kleine Siedlung mit mehrstöckigen Wohnhäusern. Im Stadtgebiet liegen auch zahlreiche Schrebergärten, Friedhöfe und Parks. Besondere Aufmerksamkeit verdient eine linear angelegte Grünanlage, die sich entlang einer stillgelegten Bahnlinie erstreckt. Seit den Sechzigerjahren werden im Bereich der Altstadt Restaurierungsarbeiten durchgeführt. So wurden etwa 80% des Autoverkehrs aus dem historischen Zentrum ausgelagert, wodurch Raum für neue Grünanlagen entstand. Der Park, der die Altstadt wie ein grüner Ring umgibt, wurde inwertgesetzt. Auf einem früheren Fabrikgelände wurden historische und moderne Gebäude in ein kohärentes Ganzes vereint. Die Stadt legt großen Wert auf die Belange der Umwelt, was sich unter anderem in der Verwendung erneuerbarer Energien äußert.
Alle Maßnahmen, an denen auch engagierte Einwohnerinnen und Einwohner beteiligt waren, wurden aus Mitteln der Stadt und des Bundes gefördert.
Auch Straelen liegt in Westdeutschland an der niederländischen Grenze. Auf einer Fläche von 74 km² wohnen ca. 16 000 Menschen. Das Stadt- und Marktrecht erhielt der Ort im Jahr 1428. Die Stadt besaß eine doppelte Mauer, neun Türme und einen doppelten Stadtgraben. In Straelen wurden zahlreiche Objekte konservatorisch und archäologisch unter Schutz gestellt. Der historische Verlauf der Straßen und Gassen bestimmt bis heute den städtebaulichen Grundriss der Stadt, deren Mittelpunkt der Markt bildet, an dem alle wichtigen Ereignisse stattfanden. In den Jahren 1969–1992 wurde der historische Stadtkern saniert und erhielt seine heutige Form. Die Fassaden der mehrheitlich dreistöckigen historischen Gebäude, die den Charakter der Altstadt prägen, wurden denkmalgerecht erneuert. Heute steht Straelen für den Obst- und Gemüseanbau. Grundlagen für die dauerhafte und nachhaltige Entwicklung sind der Umwelt- und Klimaschutz sowie die Sicherung von Wohnraum, Arbeit und Dienstleistungen.
Hallenberg liegt am südöstlichen Rand des Rothaargebirges. Die Stadt wurde in der ersten Hälfte des 13. Jahrhunderts gegründet. An ihrem höchsten Punkt entstand eine Burg und in ihrem Zentrum eine Kirche. Auch eine Stadtmauer mit mehreren Wehrtürmen wurde errichtet. Im Jahr 1811 wurde die Stadtmauer geschleift. Bis Ende des 20. Jahrhunderts war Hallenberg von der Landwirtschaft geprägt, obwohl es dort nach dem Zweiten Weltkrieg auch zahlreiche Handwerksbetriebe und kleines Gewerbe gab. In den letzten Jahren nahm auch die Bedeutung des Fremdenverkehrs zu, denn mit seiner Lage am Rande des Rothaargebirges zieht die Stadt zahlreiche Wanderer und Radfahrer an.
Die historische Altstadt mit ihren freistehenden Fachwerkhäusern behielt ihre ringförmige Gestalt mit dem Marktplatz und der Kirche als Mittelpunkt. In der Stadt werden alte Traditionen fortgesetzt, was sich an einer 1646 gegründeten Bäckerei und einer alten Brauerei, die vor kurzem ihren Betrieb wiederaufnahm, deutlich erkennen lässt. Seit 2005 ist Hallenberg Mitglied der Arbeitsgemeinschaft Historischer Stadt- und Ortskerne NRW. 2019 schloss sich die Stadt auch der Arbeitsgruppe Deutscher Fachwerkstädte an.
Warburg war Mitglied der Hanse und blickt heute auf eine knapp tausendjährige Geschichte zurück. Heute leben in der Stadt 26 000 Einwohner. Die Verleihung des Stadtrechts für die Altstadt erfolgte im Jahr 1180 und für die Neustadt 1228. Im Jahr 1364 schloss sich Warburg der Hanse an, was die wirtschaftliche Entwicklung der Stadt stark beschleunigte.
Die Stadt hat sich ihren mittelalterlichen Charakter bewahrt und ist noch heute von Fragmenten der historischen Stadtmauer mit fünf Türmen und zwei Stadttoren umgeben. Sie liegt an der Diemel, an der sich früher zahlreiche Mühlen befanden. Heute wird die Wasserkraft zur Stromerzeugung genutzt. Am Stadtrand liegt der Desenberg, das Wahrzeichen Warburgs. Seit ein paar Jahren wird in der Stadt das Programm „Blühende Landschaften“ umgesetzt, in dessen Rahmen bienenfreundliche Blumen ausgesät werden.
Seit 1901 bildet Linn den historischen Teil von Krefeld. Es wurde in der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts in der Nähe der die Umgebung überragenden und mit Mauern und einem Graben befestigten Burg gegründet. Die Stadt wies einen rechteckigen Grundriss auf und war von einer Stadtmauer umgeben. Durch die Stadt führten zwei Handelswege, welche die Lage der drei Tore in der Wehrmauer vorgaben. In der Ortsmitte lagen der Kirchund der Marktplatz. Von besonderer Bedeutung sind in Linn das bis heute gut erhaltene und sehr klare historische Straßennetz, die größtenteils erhaltene ursprüngliche Parzellierung sowie die charakteristische Form vieler Gebäude. Die geschlossenen Häuserzeilen bestehen hauptsächlich aus zweistöckigen Wohnhäusern mit bunten Fassaden aus dem 18. und 19. Jahrhundert. Dazwischen stehen auch vereinzelte Gebäude aus dem 17. Jahrhundert, die sich durch Backsteinfassaden und hohe Giebel auszeichnen. Der gesamte historische Stadtkern hat heute den Status eines Baudenkmals.
Neben dem historischen Linn finden wir in Krefeld auch modernistisches architektonisches Erbe, das ebenfalls unter Denkmalschutz steht, wie etwa die Häuser der Industriellen Josef Ester oder Hermann Lange, die Mies van der Rohe in den Zwanzigerjahren entwarf. Heute beherbergen sie Ausstellungsräume für moderne Kunst.
Mecklenburg-Vorpommern
Mecklenburg-Vorpommern wurde als Bundesland nach der Vereinigung Deutschlands im Jahr 1990 ins Leben gerufen. Es liegt an der Ostsee und weist eine überaus abwechslungsreiche Küste auf. Die Fläche von Mecklenburg-Vorpommern macht 7% der Fläche und seine Bevölkerung 2% der Bevölkerung Deutschlands aus. Das Land zeichnet sich durch eine geringe Bevölkerungsdichte aus.
Die wichtigsten Industriezweige sind erneuerbare Energien, Maschinenbau, Schiffbau und Lebensmittelproduktion. Eine wichtige Rolle spielt auch die Agrarwirtschaft. Die größte Stadt ist Rostock, Hauptstadt und älteste Stadt des Landes ist dagegen Schwerin.
Mecklenburg-Vorpommern ist reich an Baukultur. Den einmaligen Charakter des Kulturerbes prägen unter anderem zahlreiche Fachwerkhäuser, Baudenkmäler aus der Zeit der Renaissance sowie Schlösser und Parkanlagen aus dem 19. Jahrhundert. Die geografische Lage an der Küste beeinflusste die Architektur der Ostseebäder. Zahlreiche Objekte gelten heute als Industrie- und Technikdenkmäler. Mit dem Ziel, die Garten- und Parkanlagen einem breiteren Publikum zugänglich zu machen, wurden sie in der Gartenroute Mecklenburg-Vorpommern zusammengefasst, daneben finden hier seit 2015 auch die Tage der offenen Gärten statt. Zahlreiche Elemente der Kulturlandschaft liegen an den Flüssen und die erhaltenen Wasser- und Windmühlen sind mehrheitlich denkmalgeschützt.
Parchim Parchim (umgangssprachlich Pütt) liegt an der Strecke Berlin – Hamburg. Die Stadt zählt 18 000 Einwohner und ist Sitz des Landkreises Ludwigslust-Parchim. Der Fluss Elde, andere Wasserläufe sowie der Wockersee prägten die Form und den Charakter der Stadt. Das Stadtrecht wurde Parchim im Jahr 1225 verliehen. Heute liegt die Stadt an der Europäischen Route der Backsteingotik und gehört zu den wenigen in ganz Mecklenburg, die ihre mittelalterliche Struktur bis heute bewahrt haben. Das historische Stadtzentrum mit Befestigungsanlagen und Resten der Stadtmauer wurde zum Flächenbaudenkmal erklärt und in einem Sanierungsprogramm zusammengefasst.
Der Ausbau der Stadt erfolgte Ende des 17. Jahrhunderts, als sie zur Garnisonsstadt wurde. Eine weitere wichtige Etappe in der Entwicklung der Stadt markierte die 1870 entstandene Regimentsvorstadt, ein im folgenden Jahrhundert geschlossenes Militärgebiet. Seit den Neunzigerjahren wird in der Stadt ein umfangreiches Erneuerungsprogramm umgesetzt, das unter anderem die Neuordnung der früheren Militärflächen umfasst. Im Rahmen dieser Vorhaben sollen historische Objekte einer neuen gesellschaftlichen und öffentlichen Nutzung zugeführt und die Plattenbauten aus den Siebzigerjahren modernisiert werden.
zur Baukultur
Grabow liegt an der Elde, an der früheren Straße von Berlin nach Hamburg. Das historische Stadtzentrum befindet sich auf einer Insel zwischen einem alten Flussarm und einem Kanal. In der Umgebung der Stadt liegen große Waldflächen. 1252 erhielt Grabow das Stadtrecht. Nach einem Brand im Jahr 1725 wurde die Stadt nach barocken städtebaulichen Prinzipien wiederaufgebaut. Heute dominieren hier breite, regelmäßig verlaufende Straßen und Fachwerkhäuser aus dem 17 Jahrhundert. Wegen ihrer Farbenvielfalt wird Grabow auch bunte Stadt an der Elde genannt. Ende des 19. Jahrhunderts stieg Grabow zu einem der wichtigsten Industriezentren Mecklenburgs auf. Aus dieser Zeit stammen die meisten, heute brachliegenden, Industriebauten. Nach 1990 wurden Teile des historische Stadtkerns im Rahmen des Städterneuerungsprogramms saniert. Grabow wurde in Städtebauförderungsprogramme des Bundes und der Länder aufgenommen. Dank der Erneuerung der alten Bausubstanz und aufgrund der schnellen Bahnverbindung mit Hamburg ist Grabow heute ein gefragter Wohnort.
Güstrow besitzt das Stadtrecht seit 1228. Die Stadt liegt im Nordosten Deutschlands, im Landkreis Rostock am Fluss Nebel, der sie Stadt in zwei etwa gleich große Teile trennt. Die historische Altstadt liegt in der südlichen Hälfte. Sie ist von einem grünen Ring umgeben, der anstelle der früheren Stadtmauer angelegt wurde und den zentral gelegenen Marktplatz samt Rathaus und Kirche umfasst, deren Turm das Stadtbild dominiert. Einen wichtigen Standortvorteil bildet in der Stadt die Eisenbahnanbindung. Als „Stadt der kurzen Wege“ soll Güstrow auch gut mit seinem Umland vernetzt werden.
Die Altstadt wurde zum Sanierungsgebiet erklärt. Ziel dieser Maßnahme ist ihre Sanierung, ein geringerer Flächenverbrauch und der Schutz der städtischen Landschaft vor massiven städtebaulichen Eingriffen. Unter Schutz gestellt wurden auch das historische Straßennetz innerhalb der Stadtmauer und das Stadtpanorama von Westen (von der Straße nach Schwerin) her.
Nach der Erklärung von Davos ist dies das erste Kriterium für eine hohe Baukultur. Der Genius loci, die Identität eines Ortes, ist eine Sammlung von historisch bedingten Charakteristika einer Stadt, die ihr Bild prägen und mit denen sie sich von allen anderen unterscheidet. Er kann entweder als Folge von planerischen Arbeiten und Sanierungsmaßnahmen, oder durch den Aufbau einer starken Zivilgesellschaft entstehen. Die Bemühungen um den Erhalt eines Genius loci sind für städtische Gemeinschaften ein wichtiges Anliegen. Der Schutz der räumlichen Identität ist gleichbedeutend mit dem Schutz einer vielfältigen Schönheit, die sämtliche individuellen und kollektiven Anforderungen berücksichtigt. Eine historisch entstandene Struktur einer Altstadt, in der ihre natürlichen Werte und das Erbe zum Vorschein treten, beeinflusst direkt die spätere Gestaltung und Entwicklung. Die historische Kontinuität der Architektur schafft eine authentische epochale Botschaft. Gelungene Revitalisierungsprojekte in historischen Stadtkernen fördern in den Städten einen stark ausgeprägten Genius loci. Als Beispiel steht dafür Grabow in Mecklenburg-Vorpommern. Die historische Identität der Stadt findet ihre Bestätigung in der Farbgebung der Häuser aus dem 18. Jahrhundert, die bis heute erhalten und geschützt wird. Diesen Aspekt hat die Stadt in ihrem Stadtmarketing aufgegriffen. Heute ist Grabow als bunte Stadt an der Elde bekannt und wetteifert mit anderen Kommunen um Investoren, Touristen sowie neue Einwohnerinnen und Einwohner. Eine andere Maßnahme dieser Art war die Schaffung einer Skulpturenroute mit Figuren von historischen Persönlichkeiten. Mit solchen Aktivitäten wird die Identität des Ortes und die Identifikation mit ihm gestärkt.
Das zweite Kriterium für eine hohe Baukultur ist die Funktionalität des Ortes. Die Qualität der öffentlichen Räumen, urbane Landschaften, Architektur und der Ausbau einer funktionalen Stadt spielen eine wichtige Rolle für die Lebensbedingungen der Stadtbevölkerung in Nordrhein-Westfalen und
Mecklenburg-Vorpommern. Großen Wert legte man dort auf die Gestaltung von öffentlichen Räumen, die vor allem als generationenübergreifende Begegnungsorte dienen sollen. Gut funktionierende und attraktive öffentliche Räume mit historischer Bausubstanz und eine ästhetisch gestaltete Umgebung haben eine symbolische Funktion, sie prägen und fördern das Gefühl der Mitverantwortung für die Stadt.
Die architektonische und städtebauliche Gestaltung der städtischen Plätze als Orte der Begegnung, die Präsenz von Kunstwerken, aber auch die Gestaltung von Grünanlagen und der Beleuchtung tragen zu einer positiven sinnlichen Wahrnehmung bei.
Ein weiterer wichtiger Aspekt im Zusammenhang mit der Funktionalität ist die Nutzung der vorhandenen Bausubstanz (inkl. Baudenkmäler und Leerstand) und ihre neuen Funktionen. Von besonderer Bedeutung für ein reibungsloses Funktionieren der Städte sind Parkmöglichkeiten innerhalb der historischen Stadtkerne und der Ausbau von Fuß- und Radwegen. Kleine Städte setzen auf Fußgänger. Alternative Verkehrsmittel werden in den Augen der Einwohnerinnen und Einwohner immer attraktiver.
Im Zusammenhang mit diesem Kriterium der hohen Baukultur kommt den komplexen Erwartungen derjenigen, die den Raum nutzen, eine besondere Bedeutung zu – Menschen verschiedenen Alters, mit und ohne Behinderungen, gesunde und kranke, Personen unterschiedlicher Nationalität, unterschiedlicher Konfession und mit unterschiedlichem materiellem Status. Ein gut geplanter und arrangierter öffentlicher Raum sollte für alle selbständig und selbstverantwortlich erreichbar sein. Er fördert Integration und hilft soziale Gräben zu überwinden.
In Warburg wurde das Programm „Barrierefreie Innenstadt“ umgesetzt mit dem Ziel, das historische Zentrum an die Bedürfnisse von Personen mit unterschiedlichem Assistenzbedarf anzupassen. Unter besonderer Berücksichtigung von Menschen mit Mobilitätseinschränkung und Sehbehinderung wurde ein kohärentes Verkehrssystem geschaffen.
In Parchim bilden öffentliche Räume den Mittelpunkt aller gesellschaftlichen Aktivitäten und wurden mit Rücksicht auf
Senioren und Personen mit Behinderungen arrangiert. Die Gestaltung von historischen öffentlichen Objekten in Übereinstimmung mit den Prinzipien des Universellen Designs muss nach individuellen Lösungen erfolgen. Nicht anders verhält es sich beim Einbau von Aufzügen, die sowohl innen, als auch außen montiert werden können. Als Beispiel dient uns in diesem Zusammenhang die Domschule in Güstrow, die bereits alle heutigen Erfordernisse erfüllt. Alle Stockwerke sind mit einem modernen Fahrstuhl barrierefrei zu erreichen.
Im städtischen Raum sollte es Möglichkeiten für eine passive und aktive Freizeitgestaltung geben. Die Vielfalt dieser Orte sollte Kinder und Erwachsene zu gemeinsamen Aktivitäten animieren. So wurde auch der Spielplatz an der Diemel in Warburg in Anlehnung an die traditionelle Nutzung dieses Standortes als Wassermühle entworfen. Die Parkanlagen, die den östlichen Teil von Parchim umgeben, entwickelten sich zum beliebten Freizeitgebiet und werden sehr gut angenommen. Erreichbar sind sie für Menschen verschiedenen Alters.
Baukultur bezieht sich auch auf Maßnahmen im Bereich Wirtschaft. Veränderungen der Umgebung müssen schonend mit den Ressourcen umgehen und ein reibungsloses Miteinander ermöglichen. In den letzten Jahrzehnten legte man bei der Erneuerung deutscher Städte großen Wert auf das historische Erbe. Mit entsprechenden Maßnahmen und Investitionen wurden sie an veränderte Anforderungen und neue Standards angepasst, was auch zur Wertsteigerung der dortigen Immobilien beitrug. Eine gewisse Herausforderung stellt bei der Revitalisierung historischer Stadtkerne der Erhalt von Wohnraum dar. So wurden etwa in Güstrow die historischen Gebäude erhalten und zugleich die Wohnraumressourcen geschützt, wodurch der Abwanderung der Einwohner erfolgreich entgegenwirkt werden konnte.
Die historischen Stadteile stehen für das lokale Erbe. Zum Schutz der Kohärenz und der Qualität urbaner Landschaften wurden in Deutschland zahlreiche Vorschriften erlassen, mit denen Investitionen in denkmalgeschützten Bereichen reguliert werden sollen. Ein Bespiel dafür bildet das Integrierte Handlungskonzept
zur Baukultur
„Innenstadt Straelen 2022“. Die neuen Gebäude dürfen den Geist der Zeit zum Ausdruck bringen und einen Mehrwert in Bezug auf die historische Substanz darstellen, wobei sie zugleich modernen Sicherheitsanforderungen gerecht werden. Als Beispiele stehen dafür die Zentren eben von Straelen oder auch von Hallenberg, wo die Einwohner auf die Unterstützung des Stadtarchitekten zählen dürfen. Als wichtig erscheint ein funktionaler Umbau der Objekte, zum Beispiel zur Gaststätte oder zum Hotel, unter respektvollem Umgang mit der ursprünglichen Bausubstanz.
Nicht ohne Bedeutung ist auch die direkte Umgebung, in der eine einheitliche urbane Landschaft geschaffen wird. In Deutschland kommen zu diesem Zweck sogenannte Gestaltungssatzungen zur Anwendung, in denen beispielsweise Fragen der Gestaltung von Gebäuden geregelt werden, damit der lokale Charakter des Ortes erhalten werden kann.
Eine zunehmend wichtige Rolle spielen umweltfreundliche Lösungen. Im Bereich der Architektur wird eine Minimierung der Umwelteinwirkungen angestrebt. Zudem wird in deutschen historischen Städten viel über den Einsatz erneuerbarer Energien diskutiert.
Das fünfte Kriterium für hohe Baukultur ist die Umwelt, verstanden als Gesamtheit aller Elemente der jeweiligen Umgebung unter Einbeziehung der Menschen, die sie nutzen und darin leben. Städtischen Grünanlagen kommt aus gesundheitlichen, sozialen, ästhetischen, und ökologischen Gründen eine wichtige Funktion zu. Gemäß der Erklärung von Davos bilden die menschliche und die natürliche Umwelt ein geschlossenes Ganzes.
Flächen, die von früheren Stadtmauern befreit wurden, sind im Zuge der Stadtentwicklung zu Grünflächen umgestaltet worden und in das städtische Belüftungssystem integriert. Die mittelalterliche Stadtmauer in Kempen, umgewandelt in einen Park, bildet heute einen geschlossenen Ring um die Altstadt. Wie die meisten Grünflächen in deutschen Städten, ist der Park nachts unbeleuchtet, was die Lichtverschmutzung reduziert und positive Folgen für das Wohlbefinden der dort lebenden Tiere hat.
In den grünen Ring von Güstrow wurden Wehrtürme, Schlossgärten und weite Freiflächen integriert.
Im Zuge der Stadtentwicklung werden einzelne Flächen einer neuen Nutzung zugeführt. Für diesen Prozess steht unter anderem der Park an den früheren Eisenbahnanlagen in Kempen. Frühere Feuchtwiesen am Stadtrand wurden dort in die Parkanlagen East Cambridgeshire und Entenweiher umgewandelt. Neben ihrer Bedeutung für die Freizeitgestaltung und Ästhetik sind sie auch für den Wasserhaushalt wichtig. Für gewöhnlich haben Friedhöfe eine kulturell-gesellschaftliche Funktion, allerdings kommt ihnen auch eine ästhetische und ökologisch Rolle zu, handelt es sich doch um biologische Enklaven. Auf historischen Friedhöfen überlagern sich kompositorische und kulturelle Schichten. In Parchim wurde ein alter Friedhof in eine Parkanlage umgewandelt, während ein anderer, modernistischer, der übrigens auch ein gutes Beispiel für eine Parkkomposition des frühen 20. Jahrhunderts darstellt, weiterhin seine ursprüngliche Funktion erfüllt.
Den uns umgebenden räumlichen Kontext und die Qualität der Orte beeinflussen Faktoren wie der Charakter und der Maßstab der Bebauung, der einheitliche Charakter der architektonischen Lösungen, der Einsatz von lokalen Baustoffen und traditionellen Farben. An Orten mit hoher Raumkultur sollten architektonische und landschaftliche Projektarbeiten die jeweilige Bautradition mit Erfordernissen moderner Funktionalität gekonnt miteinander verknüpfen.
Um neue Orte im Dialog mit ihrem Kontext entstehen zu lassen, werden entsprechende Regelungen angenommen. Damit in Hallenberg die charakteristische Gestalt der Altstadt auf dem Hügel erhalten bleibt, wurde die Gestaltungssatzung „Altstadt-Hallenberg“ verabschiedet. Gemäß dieser Satzung sollen sich das äußere Bild der Häuser und alle Werbemaßnahmen nach der Struktur des historischen Stadtzentrums und dem Charakter der altstädtischen urbanen Landschaft richten. Mit anderen Worten, sie müssen zu den umliegenden Häusern passen.
In Güstrow, das am Modellstadtprogramm zur Stadterneuerung teilnimmt, ist ein Sanierungsplan in Kraft, mit dem die vorhandene Substanz besser genutzt werden sollte. Unabhängig vom Umbau von historischen Bauten, geht es dabei auch um die Nutzung von leeren Flächen und Industriebrachen.
zur Baukultur
In Kempen wird die Altstadt seit den Sechzigerjahren aus öffentlichen und privaten Mitteln erneuert. Im Zuge dieser Arbeiten wurden die Gebäude an der Stadtmauer neu gestaltet, alte Bürgerhäuser saniert und der Verkehr aus dem historischen Stadtkern ausgelagert. Auch der Park entlang der früheren Mauer wurde erneuert. Im Laufe dieser Arbeiten kristallisierten sich zwei Konzepte für die Projektarbeit im historischen Kontext heraus: Während man früher moderne und schlichte Formen bevorzugte, richtet man sich heute enger nach der architektonischen Tradition von Kempen.
Im Rahmen der Governance werden Prinzipien, Verfahrensnormen und konkrete Maßnahmen festgelegt, mit denen der bebaute Raum gestaltet werden soll. So ist gute Governance ein weiteres Kriterium für eine hohe Baukultur. Sie soll Kooperation und Bürgerbeteiligung fördern. Dazu setzt sie zwei grundlegende Arten von Werkzeugen ein: formelle (aktuell geltende Vorschriften im Bereich Raumordnung und Baurecht) und informelle (Instrumente ohne bindenden rechtlichen Charakter, z. B. Veröffentlichungen). Wesentlich ist in diesem Zusammenhang der Respekt vor der Bedeutung der Geschichte sowie den architektonisch-städtebaulichen und landschaftlichen Werten des jeweiligen Ortes.
Die Stadt Hallenberg unterstützt die Einwohner in ihrem Streben nach verbesserten Lebensbedingungen im historischen Stadtzentrum und fördert die Erneuerung der Häuserfassaden und die Begrünung ihrer Gärten und Höfe.
Eine Schlüsselrolle spielen in der Raumkultur eine lösungsorientierte Zusammenarbeit und Dialog zwischen Stadt, Planern und Vertretern der Wirtschaft. Für diesen Ansatz steht die Arbeitsgemeinschaft Historischer Stadt- und Ortskerne in NRW. Sie dient als Plattform für Informationsaustausch in Bezug auf die Erneuerung von historischen Stadtzentren.
Eine wichtige Rolle bei der Wissensvermittlung über die lokale Raumkultur spielen Veröffentlichungen mit architektonischen Best Practices. So veröffentlichte die Stadtverwaltung von Parchim ein Gestaltungshandbuch für die Parchimer Altstadt.
In Güstrow, das als „Modellvorhaben der Stadterneuerung“ gilt, wird ein Revitalisierungsprogramm umgesetzt, das zu einer besseren Nutzung der vorhandenen Bausubstanz führen soll.
Als Kriterium für eine hohe Raumqualität vereint die Schönheit alle anderen Kriterien der hohen Baukultur in sich, also Genius loci, Funktionalität, Wirtschaft, Vielfalt, Kontext, Governance und Umwelt. Ohne ihr Miteinander kann von der Schönheit eines Ortes keine Rede sein. Um eine hohe Baukultur zu erreichen, sollte sie stets bei allen planerischen Maßnahmen im Raum bedacht werden. Schönheit spielt für alle eine wichtige Rolle und sollte als grundlegender kultureller Wert wahrgenommen werden. Wie schon Vitruv sagte: „Als Schönheit wird in der Architektur eine visuelle Qualität bezeichnet, die Gefühle weckt und uns zur Liebe und Entzückung veranlasst.“ Der Begriff Schönheit variiert, mit dem Aufkommen der Kategorie Ästhetik sah man ihren Ursprung in der individuellen Einstellung des Betrachters. Heute wissen wir, dass Schönheit kein physischer und Messbarer Wert ist. Die Subjektivität der Betrachtung und die objektiven Merkmale des Schönen bilden heute die grundlegende Frage in der Theorie der Ästhetik und in zunehmend populären Forschungsmethoden, die mit der Neuroästhetik, einem modernen Wissenschaftsgebiet, in Verbindung stehen. Die Forschung lehrt uns heute, dass die Art und Weise, wie wir Schönheit erfahren, durch die kulturelle Erfahrung der jeweiligen Person bedingt ist.
In Hallenberg äußert sich Schönheit als Kriterium der Raumqualität im Einsatz von schwarzem Schiefer bei der Gestaltung von Fassaden und Dächern. Die Verwendung dieses traditionellen Baustoffs schafft die für die Stadt so charakteristische einheitliche und kohärente Dachlandschaft. Die anthrazitfarbigen Dächer und ihre Neigung machen die Schönheit dieses Ortes aus. Sie werden durch die lokal erlassene Gestaltungssatzung geschützt und sind von historischer, landschaftlicher, ästhetischer und städtebaulicher Bedeutung.
In den Städten Nordrhein-Westfalens hält man an einer einheitlichen Farbgebung fest. Sie bezieht sich immer auf den
zur Baukultur
räumlichen Zusammenhang und verwendet natürliche Materialien aus der Region. Die Farbgebung der Region ist rechtlich geschützt. In der Gestaltung von architektonisch-städtebaulichen Einheiten, der Abfolge von Räumen, dem Wechselspiel zwischen Dominanten und einzelnen Akzenten und schließlich in der Einbindung in die umliegende Landschaft liegt die Kunst, Schönheit zu erzeugen. Ein wertvolles Stadtpanorama kann als Baudenkmal anerkannt werden, wie etwa in Güstrow, und im Stadtmarketing verwendet werden.
Ilustracje i mapy
Katarzyna Domagalska, Piotr Hardt, Robert Zając z wyjątkiem: s. 16–17 il. Weronika Reroń, na podstawie: https://ade.niaiu.pl/pl/archipedia/baukultur-archikultura
Część 2 Regiony i miasta
Nadrenia Północna-Westfalia Fot. Jakub Certowicz z wyjątkiem: s. 68 (8) fot. Wiesława Gadomska s. 80 (7) fot. Justyna Zdunek-Wielgołaska
Meklemburgia-Pomorze Przednie
Fot. Tomasz Kubaczyk z wyjątkiem: s. 96 (6) fot. Oberlausitzerin64
/ Wikimedia Commons (CC BY-SA 4.0) s. 120 (7) fot. Harke
/ Wikimedia Commons (domena publiczna) s. 120 (8) fot. Tilman2007
/ Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0)
Tożsamość miejsca s. 129–130 (1, 3, 5, 6, 7, 11, 12) fot. Tomasz Kubaczyk s. 129–130 (2, 4, 8, 9, 10) fot. Jakub Certowicz
Funkcjonalność s. 137 (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13) fot. Jakub Certowicz s. 137 (12) fot. Katarzyna Domagalska
Różnorodność s. 146 (1, 2, 4, 5, 6) fot. Jakub Certowicz s. 146 (3) fot. Tomasz Kubaczyk
Ekonomia s. 153 (1, 4, 5) fot. Tomasz Kubaczyk s. 153 (2, 3, 6, 7) fot. Jakub Certowicz s. 156 (8, 10, 14) fot. Jakub Certowicz s. 156 (9) fot. Katarzyna Domagalska s. 156 (11, 12) fot. Tomasz Kubaczyk s. 156 (13) fot. Katarzyna Domagalska s. 158 (15, 16) fot. Jakub Certowicz s. 158 (17) fot. Justyna Zdunek-Wielgołaska
Środowisko s. 164 (1, 5) fot. Jakub Certowicz s. 164 (2) fot. Justyna Zdunek-Wielgołaska s. 164 (3, 4) fot. Marta Akincza s. 167 (6, 7) fot. Wiesława Gadomska s. 167 (8, 9) fot. Marta Akincza s. 167 (10) fot. Jakub Certowicz
Kontekst s. 173 (1, 2, 3) fot. Jakub Certowicz s. 173 (4, 5, 6) fot. Tomasz Kubaczyk s. 176 (7, 8, 9, 10) fot. Jakub Certowicz s. 176 (11) fot. Katarzyna Domagalska
Zarządzanie s. 186 (1, 2, 3) Gestaltungshandbuch für die parchimer altstadt, Parchim 2019, s. 15, 48 s. 186 (4, 5) fot. Tomasz Kubaczyk
Piękno s. 194 (1) fot. StadtHallenberg / Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0) s. 194 (2) fot. A. Marino / Shutterstock s. 194 (3, 4, 5, 6, 7) fot. Jakub Certowicz s. 197–198 (8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18) fot. Jakub Certowicz s. 201 (19, 20, 22, 23) fot. Tomasz Kubaczyk s. 201 (21) fot. Marta Akincza
Notes Archikultury. Praktyki i inspiracje. Nadrenia Północna-Westfalia. Meklemburgia-Pomorze Przednie pod redakcją Katarzyny Domagalskiej
Redaktor naukowy wydawnictw Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki Bolesław Stelmach
Marta Akincza (Kempen, Güstrow, Środowisko, Piękno, Słownik) Jakub Certowicz (Piękno) Katarzyna Domagalska (Wstęp, Czym jest kultura przestrzeni?, teksty wstępne do Nadrenii Północnej-Westfalii i Meklemburgii-Pomorza Przedniego, Parchim, Piękno) Wiesława Gadomska (Warburg, Różnorodność) Anna Grabowska (Straelen, Tożsamość miejsca, Funkcjonalność) Piotr Hardt (Hallenberg, Grabow, Kontekst, Zarządzanie) Justyna Zdunek-Wielgołaska (Krefeld Linn, Ekonomia) Marta Akincza (Archiculture Notes) Piotr Żwak (Notizen zur Baukultur)
Redakcja językowa Tomasz Karpowicz Korekta Anna Richter Projekt graficzny serii kilku.com (Idalia Smyczyńska, Robert Zając) Skład i łamanie kilku.com (Idalia Smyczyńska, Robert Zając) Opracowanie merytoryczne ilustracji i map Katarzyna Domagalska, Piotr Hardt Opracowanie graficzne ilustracji i map Piotr Hardt, Robert Zając Przygotowanie zdjęć do druku Tomasz Kubaczyk Redaktor prowadząca tomu Katarzyna Kucharczuk
Druk Argraf
Papier Amber Graphic 110 g/m², Geltex 300 g/m² LS biały Złożono krojami Fedra Serif B , Fedra Sans Nakład 1500 egz.
© Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki 2022
Wydanie I, Warszawa 2022
isbn 978-83-965401-4-0
Wydawca Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki ul. Foksal 4, 00-366 Warszawa niaiu.pl
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Publikacja realizowana w ramach programu Kultura Inspirująca finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Archikultura to nowe słowo – nie tylko w języku architektonicznym. Oznacza kulturę przestrzeni i jest odpowiednikiem niemieckiego terminu Baukultur. „Notesy Archikultury” to seria opowiadająca o kulturze architektonicznej i urbanistycznej europejskich miast i miasteczek. Autorzy – specjaliści w takich dziedzinach jak urbanistyka, architektura, architektura krajobrazu i historia sztuki – postanowili prześledzić praktyczne przełożenie zasad zawartych w dokumencie nazywanym Deklaracją z Davos. Jego tytuł: Ku wysokiej jakości Baukultur dla Europy, wskazał kierunek prowadzenia badań nad wartością architektury wybranych regionów europejskich. Aby ją zrozumieć, należało uwzględnić zarówno ich różnorodność, jak i politykę ochrony dziedzictwa architektonicznego poszczególnych krajów.
W tomie przedstawiono dobre praktyki Baukultur z dwóch niemieckich regionów – Nadrenii Północnej-Westfalii i Meklemburgii-Pomorza Przedniego. Wybrane miasta i miasteczka są cenione za innowacyjne podejście do własnego rozwoju opartego na umiejętności pogodzenia wyzwań współczesności z wymogiem ciągłości historycznej.
