Parola #014 by Parola Free Press

Free press Καλοκαιρινό περιοδικό ποικίλης ύλης για Πάρο/Αντίπαρο, τεύχος 14. Magazine for Paros/Antiparos | Έκδοση / edition 2022

σελίδα | page | 1

Naoussa, tel: 22840 51445 | f: Yemeni - Traditional Restaurant | www.yemeni.gr σελίδα | page | 2

σούμα | editorial Tης Αυγής Καλογιάννη | By Avgi Kalogianni

Έργο του παριανού ζωγράφου Νίκου Καρποδίνη Painting by Parian painter Nikos Karpodinis

Η Πάρος η Ωραία | Paros the Lovely Ψάχνοντας να βρω τα λόγια τα σωστά, τα λόγια τα καλά για να μιλήσω για την Πάρο που αγαπάμε, την Πάρο την Ωραία βρήκα πως τα είχε πει καλύτερα και πρωτύτερα από μένα με τους στίχους της η ποιήτρια Γιώτα Αργυροπούλου που γνώρισε και αγάπησε την Πάρο και βρήκε εδώ το μυστικό του Αιγαιοπελαγίτικου θαύματος.

Searching for the right words, some good words, to talk about the Paros we love, Paros the Lovely, I found out that poet Yiota Argyropoulou, who got to know and love Paros, had expressed her thoughts better and earlier than me through her verses, having discovered here the secret of the Aegean miracle.

Όλα είναι στη θέση τους λοιπόν και αυτό το καλοκαίρι και ας ευχηθούμε να είναι για πολλά ακόμα καλοκαίρια για να παίρνουμε κι εμείς τη θέση μας ανάμεσά τους.

So, all things are in place for yet another summer and hopefully, for many more summers to come so that we, too, can take our own place among them.

ΛΕΥΚΕΣ ΠΑΡΟΥ Οι μύλοι, οι ξερολιθιές. Ασβεστωμένα καλντερίμια. Όλα είναι στη θέση τους και αυτό το καλοκαίρι. Στην άκρη του χωριού ο παλιός ναοδόμος -η τέχνη του σε αχρηστία πιαπουλάει και φέτος του Σεπτέμβρη τη σοδειά λιαστό κρασί και σούμα.

LEFKES, PAROS The windmills, the drystack walls, Whitewashed cobbled streets, All things are in place for yet another summer. At the edge of the village the old church builder –his craft now obsolete – for yet another year is selling September’s yield sun-dried wine and souma.

Η κυρία Μαρία στο καφενεδάκι της πλατείας. Η Ζαμπέτα στο μπακαλικάκι της στα Μάρμαρα. Η παραλία του Καλόγηρου με τα αργιλώδη βράχια. Γειτονιές του Αρχίλοχου.

Mrs. Maria at the little café in the square. Zambeta at her small grocery shop at Marmara. Kalogiros beach with the clay rocks. Neighbourhoods of Archilochos.

Όλα είναι στη θέση τους κι αυτό το καλοκαίρι και το σπουδαίο αληθινά κι ευγνωμονώ για τούτο είναι ότι έλαβα τη θέση μου κι εγώ ανάμεσά τους.

All things are in place for yet another summer and what’s truly magnificent and I’m grateful for is that I, too, have found my place among them.

σελίδα | page | 3

περιεχόμενα | contents

πολιτισμός | culture Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις του καλοκαιριού Cultural events of this summer

20 Παρακαλώ σας,

προστατέψτε την Πάρο Please tread softly on the island

Συνέντευξη | Interview Αννα Κορτιανου-Καγκανη Η Πάρος είναι το νησί του αρχαίου και σύγχρονου Πολιτισμού Anna Kortianou-Kagani Paros is the island of ancient and modern culture

COVER Photograph by Todd Marshard. Model Giulia Uliano See more of his work on Instagram at Marshard. Nyc and @Todd Marshard.

Ναυτικός Όμιλος Ναϊάς Naias Nautical Club

Στο Ακρωτήριο Κόρακας On to Cap Korakas

Η πειρατεία στο Αιγαίο Piracy in the Aegean Μύθοι και αλήθειεςMyths and truths

Υπεύθυνη έκδοσης: Αυγή Καλογιάννη

38 Το ναυάγιο του «Superbe»

The shipwreck of «Superbe»

Σχεδιασμός τεύχους: Χάρης Χρηστίδης

Χάρτης Παρου Αντιπάρου, μικρός οδηγός Map of Paros and Antiparos, small guide

Συντάκτες: Μάρω Βούλγαρη Danae Tal

Μονοπατι | Trekking Λεύκες - Αυκλάκι - Λογαράς Lefkes - Afklaki-Logaras

Mετάφραση: Βάσω Παππή Αυγή Καλογιάννη

51 Μουσεία | museums

Ατελιέ: Γιώργος Κυριακόπουλος

56 πρόσωπo | person

Φωτογραφίες: Δημήτρης Βρανάς (Α.Ι.F) Βαγγέλης Φραγκάκης Μαρία Περαντινού

μνημεία | monuments

Paulien Lethen

68 Ένα σπίτι με ψυχή A House with a Soul

Εμπορική προώθηση: colorbox Βάσια Κοντοπούλου

80 88

Οικία Ασπροπούλου Aspropoulou House

106 Πλασμένα με έξι πόδια

Born with six legs

110

Θυμαρίσιο μέλι των Κυκλάδων | Thyme honey of the Cyclades

116

Τα παστα ψαρια και οι συνταγές τους | Salted fish and their recipes

123

Γλυκιά ζωή στην Πάρο Dolce Vita of Paros Φαγητό και ποτό | Food and drink

σελίδα | page | 4

P | Iannis vitzileos

Το σπίτι στον Κούναδο The house in Kounados

Νομικός σύμβουλος: Ελένη Κατσάρου

Παρακαλώ, προστατέψτε την Πάρο | Please tread softly on the island 20

Εκτύπωση: Χαϊδεμένος ΑΕΒΕ Ιδιοκτησία: Parola Εκδόσεις Γραφικές Τέχνες Αρχίλοχος Πάρου, τηλ.: 6976511532 parolaparos@gmail.com www.parola-parosfreepress.gr f: ParolaFreePress issuu.com/parolaparos

σελίδα | page | 5

πολιτισμός | culture

Φεστιβάλ στο Πάρκο Paros Park Festival

22.06 | ΣΥΝΑΥΛΙΑ • CONCERT RIGAS EN SAMPLE Λαϊκή βραδιά αφιέρωμα στην μνήμη του πρώην Δήμαρχου Χρήστου Βλαχογιάννη. Καλλιτεχνική διεύθυνση: Αστέριος Ρήγας, δεξιοτέχνης του μπουζουκιού. Τραγουδούν: Μανώλης Ραγκούσης και Θοδωρής Κρητικός. Concert dedicated to the memory of the former Mayor, Christos Vlachogiannis. Art direction Asterios Rigas, bouzouki virtuoso. Songs by Manolis Ragousis and Theodoris Kritikos 29.06 | ΧΟΡΟΣ • DANCE TΖΟYΜΠΑ ΚΥΡΙΑΚH TZOUMBA KYRIAKI Ετήσια καλοκαιρινή παράσταση ερασιτεχνικης σχολής χορού CENTRAL SCHOOL OF BALLET. Μπαλέτο - Σύγχρονο - Hip hop. Annual closing performance from CENTRAL SCHOOL OF BALLET. Ballet - Contemporary Hip hop dance 08.07 | ΣΥΝΑΥΛΙΑ JAZZ CONCERT FRANCO AMBROSETTI QUARTET Franco Ambrosetti - fluegelhorn • Γιάννης Παπαδόπουλος - πιάνο • Marc Buronfosse κοντραμπάσο • Παναγιώτης Κωστόπουλος - ντραμς • Ειδική καλεσμένη: Lynn Adib -

σελίδα | page | 6

φωνητικά Franco Ambrosetti - fluegelhorn • Yiannis Papadopoulos - piano • Marc Buronfosse - double bass • Panagiotis Kostopoulos - drums • Special guest: Lynn Adib – vocals 11.07 | ΘΕΑΤΡΟ • THEATRE ΠΕΡΣEΑΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΟΜEΔΑ PERSEAS & ANDROMEDA Θίασος Κάρμεν Ρουγγέρη. «Ωραία που είναι λίγο – λίγο τα παιδιά να γνωρίζουν την μυθολογία μας μέσα από το θέατρο». Κείμενο-Σκηνοθεσία: Κάρμεν Ρουγγέρη. «It’s nice that little by little the children know our mythology through the theater.». TextDirection: Karmen Rouggeri. 13.07 | ΣΥΝΑΥΛΙΑ • CONCERT ΣΟΝΙΑ ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ SONIA THEODORIDOU «Από την Μεσόγειο ως τα πέρατα του κόσμου» Τραγούδι: Σόνια Θεοδωρίδου “From the mediterranean to the edge of the world” Singer: Sonia Theodoridou • 25.07 ΣΥΝΑΥΛΙΑ • CONCERT ΣΑΒΒΙΝΑ ΓΙΑΝΝΑΤΟΥ & CHORES SAVINA YANNATOU & CHÓRΕS «Περάσματα» - Μια παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Σαβίνα Γιαννάτου φωνή • Γυναικείο

08.08 | ΘΕΑΤΡΟ • THEATRE ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ | AESCHYLUS PROMETHEUS BOUND Θέατρο ΠΟΡΕΙΑ Σκηνοθεσία: Άρης Μπινιάρης Παίζουν: Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Κατερίνα Δημάτη, Δαυίδ Μαλτέζε, Γρηγορία Μεθενίτη, Νάνσυ Μπούκλη, Άρης Μπινιάρης, Ιωάννης Παπαζήσης, Γιάννης Στάνκογλου, Αλέκος Συσσοβίτης Director: Aris Biniaris Starring: Aris Biniaris, Nancy Boukli, Katerina Dimati, Konstantinos Georgalis, David Malteze, Grigoria Metheniti, Ioannis Papazisis, Yannis Stankoglou, Alekos Syssovitis φωνητικό σύνολο chόrεs “Crossings” - A production of the Greek National Opera Alternative Stage. Savina Yannatou voice • Female vocal ensemble chórεs. 01.08 | ΣΥΝΑΥΛΙΑ • CONCERT VOLOSI IN CONCERT Κουιντέτο εγχόρδων από το Beskid της Σιλεσίας Mουσική της ΚεντρικήςΑνατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων σε σύγχρονη μορφή σε απόλυτη όμως επαφή με την παράδοση και το συναίσθημα. Τraditional performers deep in the heart of the Carpathian Mountains. 03.08 | ΣΥΝΑΥΛΙΑ • CONCERT OPERA UNDER THE STARS Σοπράνο: Στέλλα Μάρκου, Ευδοκία Μωυσίδου • Τενόροι: Δημήτρης Σιγαλός, Γιάννης Φίλιας • Πιάνο: Μαρουλία Κοντού, Βασίλης Πανταζόπουλος • Παιδική/ Νεανική Χορωδία του Ωδείου Μυθωδία Πάρου • Διεύθυνση χορωδίας: Μαρουλία Κοντού Soprano: Stella Markou, Evdokia Moisidou • Tenors: Dimitris Sigalos, Yiannis Filias • Piano: Maroulia Kontou, Vassilis Pantazopoulos • Mythodia Conservatory Children Choir • Choir director: Maroulia Kontou

17.08 | ΘΕΑΤΡΟ • THEATRE ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΘΟΣ DIONYSSIOS SOLOMOS ΤHE WOMAN OF ZAKYTHOS Σκηνοθεσία: Δήμος Αβδελιώδης Ερμηνεύει η Κατερίνα Γκατζόγια Φωνή Σολωμού: Δήμος Αβδελιώδης Direction¨: Dimos Avdeliodis Performed by Katerina Gatzogia Dionysios Solomos voice: Dimos Avdeliodis 19.08 | ΣΥΝΑΥΛΙΑ • CONCERT ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ ALKISTIS PROTOPSALTI «Kαι μείναμε άνθρωποι» “And we remained human” 29.08 | ΣΥΝΑΥΛΙΑ • CONCERT ΚΛΕΟΝΙΚΗ ΔΕΜΙΡΗ KLEONIKI DEMIRI «ΌΛΑ ΘΑ ΠΆΝΕ ΜΙΑ ΧΑΡΆ!» “EVERYTHING IS GOING TO BE JUST FINE!” Mια ξενάγηση στη «Μαγική Συνταγή» της Κλεονίκης Δεμίρη που έφτιαξε για μας με μεράκι, κέφι και κυρίως αγάπη για να μας παρασύρει στο όνειρο και τη χαρά της ζωής! Πιάνο: Γιώργος Τσοκάνης Join us in a magical evening with Kleoniki’s playful “Magical recipe”, that she “mixed” with all her love, positive spirit and desire to guide us to the dreamy and joyful side of life! Piano: George Tsokanis

σελίδα | page | 7

πολιτισμός | culture

Διαδρομές στη Μάρπησσα Φεστιβάλ Πάρου Routes in Marpissa Paros Festival Harvest in the Parian “Katikia”, August 26, 27, 28

Το σιτάρι σπάρθηκε, έρχεται το θέρος. Μην καμαρώνεις στην αρχή αν δεν ιδείς το τέλος.

The wheat is sown, harvest is coming. Do not boast before you see the end.

Στο θέρος στην παριανή κατοικιά είναι αφιερωμένο το φετινό φεστιβάλ Διαδρομές στη Μάρπησσα που επιστρέφει για 12η χρονιά, συνεπές στο ραντεβού του με το κοινό, στις 26, 27 και 28 Αυγούστου.

This year’s festival Routes in Marpissa is dedicated to the harvest in the Parian “katikia”, returning for the 12th year, consistent in its appointment with the public, on the 26th, 27th and 28th of August.

Η εποχή της συγκομιδής όπως τη βίωναν στις τοπικές παραδοσιακές κοινωνίες της Πάρου έξω και γύρω από τους οικισμούς, στις χαρακτηριστικές κατοικιές, γίνεται αφορμή για να ζωντανέψουν ιστορίες και πρακτικές ανθρώπων που ζούσαν με γνώμονα την αυτάρκεια, τη σοφή λιτότητα και τον σεβασμό. Με έμπνευση τις παριανές κατοικιές, τη φιλοσοφία και τον τρόπο ζωής που πρεσβεύουν, θα δημιουργηθούν εργαστήρια και σταθμοί-σημεία ενδιαφέροντος μέσα στον παραδοσιακό οικισμό, που θα παρασύρουν μικρούς και μεγάλους σε μια θεματική διαδρομή στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Παράλληλα, όπως κάθε χρονιά, οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν μια σχετική με το θέμα έκθεση σύγχρονης τέχνης, χορευτικά δρώμενα αλλά και συναυλίες με ρεπερτόριο από τζαζ μέχρι παραδοσιακή μουσική. www.stimarpissa.gr

σελίδα | page | 8

The harvest season as experienced in the local traditional communities of Paros outside and around the settlements, in the typical “katikés”, becomes an occasion to bring to life stories and practices of people who lived based on self-sufficiency, hard work, wise austerity and respect. Inspired by the Parian “katikés”, the philosophy and the way of life that they represent, workshops and stations-points of interest will be created in the traditional settlement, which will lead everyone on a thematic journey into the past, present and future. At the same time, as every year, visitors will have the opportunity to attend an exhibition of contemporary art related to the subject, dance performances and concerts with a repertoire from jazz to traditional music.

Stones and Marbles, July 8, 9,10

Μια γιορτή για τον τόπο και τους ανθρώπους του

A celebration to the people and the place.

Το Φεστιβάλ Πάρου για πέμπτη συνεχή χρονιά, μας ξεναγεί στο νησί προβάλλοντας τις διαφορετικές οπτικές του και μας προσκαλεί να το ανακαλύψουμε μέσα από μια σειρά καινοτόμων δράσεων πολιτισμού.

The Paros Festival for the fifth consecutive year, guides us to the island by projecting its different perspectives and invites us to discover it through a series of innovative cultural activities.

Στο επίκεντρο του φετινού φεστιβάλ είναι ο ορυκτός πλούτος της παριανής γης. Με πρωταγωνιστή το περίφημο λευκό της μάρμαρο, το λυχνίτη, η Πάρος έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο κυρίως μέσα απ τη χρήση του στην γλυπτική και την αρχιτεκτονική. Καθ’ όλη τη διάρκεια του τριημέρου θα πραγματοποιηθούν εκθέσεις σύγχρονης τέχνης, μια σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων, εκδηλώσεων για παιδιά, βιωματικών εργαστηρίων, ξεναγήσεων, περιπάτων και επισκέψεων σε ιστορικά κτίρια του παραδοσιακού οικισμού. Το πρόγραμμα συμπληρώνουν, προβολές συναυλίες και μουσικές εκδηλώσεις. Ελεύθερη είσοδος σε όλες τις εκδηλώσεις. Περισσότερα και αναλυτικό πρόγραμμα: www.festivalparos.gr

At the center of this year’s festival is the mineral wealth of the Parian land. Starring its famous white marble, the lychnitis. Paros became known throughout the world mainly through its use in sculpture and architecture. Throughout the three days, there will be exhibitions of contemporary art, a series of educational programs, events for children, experiential workshops, guided tours, walks and visits to historic buildings of the traditional settlement. The program includes screenings, concerts and music events. Free admission to all events See more at www. festivalparos.gr

σελίδα | page | 9

πολιτισμός | culture E art Gallery features this summer «SUMMERISH», a group exhibition of contemporary Greek artists from July to September.

«Summerish» Την φετινή καλοκαιρινή περίοδο η E Art Gallery παρουσιάζει την ομαδική έκθεση σύγχρονων Ελλήνων εικαστικών "SUMMERISH" από τον Ιούλιο έως Σεπτέμβριο. Οι καλλιτέχνες που θα συμμετάσχουν είναι οι: Μαρίλια Κολυμπίρη, Νίκος Λαγός, Χρήστος Μιχαηλίδης, Λίλα Μπελιβανάκη, Δημήτρης Ντόκος, Λεωνίδας Παπαδόπουλος, Χριστίνα Παπαϊωάννου, Ηλίας Παπανικολάου, Άγγελος Χανιώτης.

The artist that will take part are: Marilia Kolympiri, Nikos Lagos, Christos Michailidis, Lila Belivanaki, Dimitris Dokos, Leonidas Papadopoulos, Christina Papaioannou, Ilias Papanikolaou, Aggelos Chaniotis.

Paros lights and Stones Α unique art exhibition will take place from 25 August to 6 September at the Municipal Art Center, Dimitrakopoulos Building at Parikia gathering two artists.

Ο γάλλος φωτογράφος François Jean ήδη γνωστός στην Πάρο και τη Γαλλία, θα εκθέσει τις πρόσφατες φωτογραφίες του μεγεθύνοντας το φως και τα στοιχεία της Πάρου διαχρονικά.

François Jean, a French photographer already well known in Paros and in France, will exhibit his recent photographs magnifying the lights throughout the time and the elements in Paros.

σελίδα | page | 10

1ο Διεθνές Σεμινάριο Πιάνου στην Πάρο 4-10 Ιουλίου: Πέμπτη 7 Ιουλίου 2022 στις 21.00 Ρεσιτάλ πιάνου με τις καθηγήτριες του σεμιναρίου Λευκή Καρποδίνη και Μάγδα Νικολαΐδου. Είσοδος με κράτηση εισιτηρίου στο Ωδείο Μυθωδία Παρασκευή 8 Ιουλίου στις 21.00 Ρεσιτάλ/διάλεξη με τον διεθνούς φήμης πιανίστα και καθηγητή στο Royal College of Music & Goldsmith University of London, Andrew Zolinsky. Αίθουσα εκδηλώσεων του Ωδείου Μυθωδία. Είσοδος με κράτηση εισιτηρίου στο Ωδείο Μυθωδία. Σάββατο 9 Ιουλίου στις 21.00. Συναυλία Σπουδαστών - Λήξη Σεμιναρίου. Είσοδος ελεύθερη με κράτηση θέσης. Τετάρτη 3 Αυγούστου 2022. «Opera Under The Stars» άριες και τραγούδια με λυρικούς τραγουδιστές και συμμετοχή της παιδικής/νεανικής χορωδίας του Ωδείου Μυθωδία στο Φεστιβάλ του Πάρκου Πάρου.

1st Paros International Piano Masterclass 4th-10th July 2022 Thursday July 5th at 9:00 pm Piano Concert with the docents Lefki Karpodini and Magda Nikolaidou. Ticket reservation at Mythodia Conservatoire. Friday July 8th at 9:00 pm Concert and lecture by pianist and docent at Royal College of Music & Goldsmith University of London, Andrew Zolinsky. Ticket reservation at Mythodia Conservatoire. Saturday July 9th at 9:00 pm Students’ concert - End of masterclass. Ticket reservation at Mythodia Conservatoire. «Opera under the stars» Wednesday, August 3rd 2022. Arias and songs by opera singers with the participation of the children/youth choir of the Mythodia Conservatoire.

Flip flops et cetera

Μια ιδιαίτερη έκθεση που θα πραγματοποιηθεί στο κτίριο Δημητρακόπουλου από 25 Αυγούστου ως 6 Σεπτεμβρίου και θα ενώσει δύο καλλιτέχνες.

Η γαλλίδα σχεδιάστρια κοσμημάτων-γλυπτών Beatrice Chateau με πωλήσεις σε όλο τον κόσμο, θα εκθέσει τις δημιουργίες σε μάρμαρο που υλοποίησε τα τελευταία 5 χρόνια στην Πάρο τονίζοντας την ιδιαίτερη διάδραση μεταξύ του φωτός και της φωτοδιαπερατότητας.

Ωδείο Μυθωδία Mythodia Conservatoire

Beatrice Chateau, a French designer of jewels-sculptures sold out worldwide, will exhibit the marble creations that she realized during the last 5 years in Paros, highlighting the special interplay between the light and the marble translucency in Paros.

Athanasiadou Gallery presents the project “flip flops et cetera” in its island venue in Paros. The project is a pattern of drawings, sculptures, paintings, ceramics, installations and video art.

Η ATHANASIADOU GALLERY παρουσιάζει στο νησί της Πάρου το πρότζεκτ flip flops et cetera σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνηςμουσειολόγου Μαρίνας Αθανασιάδου. Το πρότζεκτ έχει θεματικό άξονα την έννοια flip flops και τις πολλές και διαφορετικές ερμηνείες και αναφορές της. Διάρκεια έκθεσης: Ιούνιος – Σεπτέμβριος 2022 Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 12-10

The artists participating are the enfants qatés of the new contemporary art scene in Greece. Starting point of the show is the Flip Flop Arts Movement in Lamy, Kenya. Duration: june september 2022 Opening hours: 12-10 every day

σελίδα | page | 11

πολιτισμός | culture The name Konstantinos comes from the Latin word “Constantia” which means “steadfastness”. So, Kostas stands for “steadfast”. Such was Costas Fifas, who left us two days before his name day, last May. Kostas was stability personified. Old or new? Old. Traditional or modern? Traditional. Left or right? Left.

Αποχαιρετώντας τον Κώστα Φοίφα και τα «ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΛΕΥΚΩΝ» A farewell to Kostas Fifas and «LEFKES CERAMICS» Το όνομα Κωνσταντίνος προέρχεται από την λατινική λέξη Constantia που σημαίνει σταθερότητα. Άρα Κώστας=Σταθερός. Έτσι ήταν ο Κώστας Φοίφας που έφυγε από κοντά μας δύο μέρες πριν τη γιορτή του τον Μάιο που μας πέρασε. Ο Κώστας ήταν η προσωποποίηση της σταθερότητας: Παλιό ή καινούργιο; Παλιό. Παραδοσιακό ή νεωτεριστικό; Παραδοσιακό. Αριστερά ή δεξιά; Αριστερά. Ήταν και η προσωποποίηση της πίστης. Φίλος πιστός. Πιστός στον υπερθετικό βαθμό. Αγαπούσε τους ανθρώπους, τα ζώα και τα φυτά. Για τα πρώτα δύο δεν είμαι σίγουρη με ποια σειρά. Αν όμως έβλεπε ότι είχες ανάγκη, ήταν ο καλύτερος φίλος που θα μπορούσες να βρεις. Ο Κώστας φρόντιζε. Του άρεσε να φροντίζει. Φρόντισε τη θεία του, την κυρία Βιργινία, φρόντισε τη φίλη του τη Σουζάνα, φρόντιζε μέχρι τον θάνατό του, τη φίλη μας την Εύη. Τον εαυτό του μόνο δεν φρόντιζε. Φρόντιζε όμως και τα ζώα - σκυλιά, γατιά... Κι ο κήπος του στο έμπα των Λευκών ήταν πάντα περιποιημένος και όμορφος γιατί του άρεσε να φροντίζει και τα φυτά. Ο Κώστας ήταν και καλλιτέχνης, ήταν μάστορας, ήταν τεχνίτης. Ήταν αγγειοπλάστης. Όχι κεραμίστας! Αγγειοπλάστης. Ήξερε τον πηλό και τα

σελίδα | page | 12

He was loyalty personified too. A loyal friend. Loyal to bits. He loved people, animals and plants. For the first two, I’m not sure in which order. But if he saw you in need, he would be the best friend you could possibly have. Kostas took care. He liked to take care. He took care of his aunt, Mrs. Virginia, he took care of his friend Susanna, he took care of our friend Evi until his death. The only person he didn’t take care of was himself. He also took care of animals – dogs, cats... And his garden at the entrance to Lefkes was always well-kept and beautiful because he enjoyed taking care of plants as well.

Μεγάλωσε στην Αθήνα, τέλειωσε τη σχολή Μαρμαροτεχνίας της Τήνου αλλά διάλεξε να ζήσει στην Πάρο, στις Λεύκες, και να αναλάβει το εργαστήρι του θείων του, Γιάννη Κυδωνιέως, βραβευμένου αγγειοπλάστη και Βιργινίας Κυδωνιέως, αποφοίτου της Σχολής Καλών Τεχνών. Τα «ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΛΕΥΚΩΝ» ήταν το παλιότερο εργαστήρι αγγειοπλαστικής στην Πάρο με ιστορία πάνω από 70 χρόνια. Όποτε και να πέρναγες από το μαγαζί έβρισκες τον Κώστα με το ραδιόφωνο μόνιμα συντονισμένο στο Δεύτερο, σκυμμένο πάνω σε ένα πιάτο ή ένα βάζο να ζωγραφίζει ψάρια, χταπόδια, καραβάκια, λουλούδια, στάχυα ή κορίτσια να σειούνται στον ρυθμό του ανέμου.

What’s more, Kostas was an artist, an artisan, a craftsman. He was a potter. Not a ceramic artist! A potter. He knew the clay and its secrets. He knew its history, its theory and its techniques. He could talk to you about ancient as well as traditional pottery. He had grown up in Athens, he graduated from the Tinos School of Marble Craftsmanship, but chose to live on Paros, in Lefkes, and take over the workshop of his uncle, Yiannis Kidonieus, an award-winning potter, and Virginia, a School of Fine Arts graduate. “LEFKES CERAMICS” was the oldest pottery workshop on Paros boasting a history of over 70 years. Whenever you passed by the shop, you would find Kostas with the radio invariably tuned to the Second station, leaning over a plate or a vase, painting fish, octopus, boats, flowers, hay or girls swaying in the rhythm of the wind.

Σταθερός χορηγός του Parola, πάντα με την ίδια διαφήμιση. Με τη γνωστή φωτογραφία, διπλωμένος σχεδόν στα δύο να ζωγραφίζει κάποιο πιάτο. Διάβαζε το περιοδικό ενδελεχώς, ίσως μόνος αυτός από όλους τους φίλους. Η κριτική του αυστηρή αλλά πάντα δίκαιη. Όλο συζητούσαμε για το άρθρο που θα γράφαμε για την ιστορία του εργαστηρίου. Δεν προλάβαμε. Τώρα θα τη διηγείται στον Παράδεισο όπου σίγουρα βρίσκεται, παρέα με τη φίλη του τη Σουζάνα και την αγαπημένη του σκύλα, την Κανέλα...

A regular sponsor of Parola, always with the same ad. With the usual photo depicting him almost bent in half, painting a plate. He used to read the magazine from cover to cover, perhaps the only one among our friends who would do so. His criticism was harsh, but always fair. Time and time again, we would talk about the feature we were going to do on the history of the workshop. We didn’t make it. Now, he must be narrating it in Heaven, where he surely is, reunited with his friend Susanna and his beloved dog, Kanela...

μυστικά του. Ήξερε την ιστορία του, τη θεωρία και τις τεχνικές. Μπορούσε να σου μιλήσει για την αρχαία αγγειοπλαστική αλλά και την παραδοσιακή.

Holland Tunnel Gallery

Η Πάρος η Ωραία | Paros the Lovely Μία έκθεση σε δύο επίπεδα θα πραγματοποιηθεί φέτος στη Holland Tunnel Gallery με τίτλο «Η ΠΑΡΟΣ Η ΩΡΑΙΑ» που θα έχει σκοπό να παρουσιάσει την ομορφιά της Πάρου που χάνεται. Το πρώτο επίπεδο θα αναπτύσσεται στον πρώτο όροφο της οικίας Αζάρη και θα περιλαμβάνει τη δουλειά τριών φωτογράφων: της Susan Daboll Αμερικανίδας φωτογράφου που ήρθε στην Πάρο τη δεκαετία του 90, της Λιζ Κάρσον επίσης Αμερικανίδας φωτογράφου που ζει στην Πάρο από τη δεκαετία του 60 και έχει απαθανατίσει σκηνές της αγροτικής ζωής και του Πέτρου Αυλητή που έβγαλε πολλές ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Πάρου το 60. Θα εκτεθεί επίσης η συλλογή από καρτ-ποστάλ της Paulien Lether από την παλιά Πάρο, με τα βουνά χωρίς σπίτια, την πόλη όπως ήταν, τη λιμνούλα με τα βατράχια μπροστά από το Κέντρο Υγείας που από ό,τι φαίνεται θα γίνει ο σταθμός των ΚΤΕΛ! Το δεύτερο επίπεδο στον κύριο χώρο της γκαλερί θα περιλαμβάνει τα κεραμικά γλυπτά του Νίκου Βούλγαρη από τη Νάξο και τα έργα των λαϊκών Παριανών ζωγράφων Μαρίας Αγούρου και Νίκου Καρποδίνη, που η Paulien Lethen θέλει να κρατήσει ως συλλογή και να τη δωρίσει στην Πάρο, αν βρεθεί ο κατάλληλος χώρος για να εκτεθούν. Για να καλυφθούν κάποια από τα έξοδα, ένα πακέτο φωτογραφιών και ένα ημερολόγιο του 2023 με έργα της έκθεσης θα διατίθεται προς πώληση. 27 Ιουλίου ως 26 Αυγούστου Ημέρες και ώρες λειτουργίας θα ανακοινωθούν στο https://www.hollandtunnelgallery.com

A two-level exhibition will take place in Holland Tunnel Gallery this summer entitled “PAROS THE LOVELY” aiming to show the vanishing beauty of old Paros. The first level will develop on the first floor of the Azari house and will include the work of three photographers: Susan Daboll, an American photographer who came to Paros in the 90s, documenting

the home of a 94 year old friend, and preserving the raw beauty of an old farmhouse with still life photos of how it was, before it would all be gone. Liz Carson, the American photographer, who has lived in Paros since the 60s and has shot beautiful photos of rural scenes and Petros Avlitis who took many black and white photos of Paros in the 60s. In display also Paulien Lether’s collection of old Paros’s postcards, that show the

empty mountains, the town as it was with the little pond full of frogs, long gone, in the park in front of the Health Center that apparently might be the bus station! The second level on the ground floor, in the main gallery, will include the ceramic sculptures of Nikos Voulgaris from Naxos and the paintings of two Parian folk artists, Nikos Karpodinis and Maria Agourou

that Paulien Lethen wishes to keep together as a collection, to donate to Paros, if an appropiate location is found for them. In order to cover some of the expenses, a packgage of photogrphs and a 2023 calendar with images of the shown works will be for sale. July 27th to August 26th Opening days and hours will be announced at https://www. hollandtunnelgallery.com

σελίδα | page | 13

πολιτισμός | culture

βιβλίο | book

Ένα καταφύγιο μέσα στη φύση

Ο Τσώρτιλ με σκότωσε

A shelter in nature

Με παρουσία πάνω από 20 χρόνια στην Πάρο και με τη συμμετοχή εθελοντών, ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΖΩΩΝ ΠΑΡΟΥ-PAWS, κατάφερε να κατασκευάσει και να λειτουργήσει εδώ και 2 χρόνια ένα πρότυπο, οικολογικό και υψηλής αισθητικής καταφύγιο αδέσποτων ζώων συντροφιάς στο Μαράθι, πλήρως αδειοδοτημένο και με όλους τους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας.

With a presence of over 20 years in Paros and with the participation of volunteers, the PAROS ANIMAL WELFARE SOCIETY-PAWS, has managed to build and operate for 2 years now a model, ecological and highly aesthetic pet shelter in Marathi, fully licensed and with all hygiene and safety rules.

Σήμερα, το καταφύγιo φιλοξενεί γύρω στα 70 ζώα με ετήσιες δαπάνες περί τα 100.000 ευρώ (ζωοτροφές, φάρμακα, δαπάνες κτηνιατρείων, καθαριότητας, υγιεινής, συντήρησης, υιοθεσίας, ενέργειας κ.ά). Στη χρηματοδότηση του έργου συνέβαλαν μεγάλοι θεσμικοί και ιδιώτες χορηγοί.

Today, the shelter accommodates around 70 animals with an annual cost of about 100,000 euros (food, medicine, expenses for veterinarians, cleaning, hygiene, maintenance, adoption, energy, etc.). Great institutional and private sponsors contributed to the financing of the project.

Σαν μη κερδοσκοπικός Σύλλογος o PAWS εξαρτά την λειτουργία του αποκλειστικά από ιδιώτες δωρητές. Εθελοντές του Συλλόγου ταϊζουν καθημερινά γύρω στις 400 αδέσποτες γάτες. Παράλληλα, υιοθετούνται σε κατάλληλα σπίτια φιλοξενίας 200 περίπου αδέσποτα ζώα τον χρόνο, στην Ελλάδα και το εξωτερικό (σε συνεργασία με την φίλη Οργάνωση “Paroshunde”), ενώ στειρώνονται, εμβολιάζονται και περιθάλπονται πάνω από 300 αδέσποτα ζώα το χρόνο.

As a non-profit Association, PAWS relies solely on private donors. Association volunteers feed around 400 stray cats daily. At the same time, about 200 stray animals a year are adopted in suitable housing, in Greece and abroad (in collaboration with the friend Organization "Paroshunde"), while more than 300 stray animals a year are neutered, vaccinated and treated.

Γιατί ο Κώστας έπεσε από τον 7ο όροφο της παρισινής πολυκατοικίας τους; Ο Τεό ένας νεαρός ελληνογάλλος αρνείται τις υποθέσεις της αστυνομίας για ατύχημα ή αυτοκτονία. Πιστεύει σε δολοφονία και θ’αναζητήσει τα κίνητρα στην ταραχώδη ζωή του αγαπημένου του παππού - από την καταστροφή της Σμύρνης το 1922, τη δικτατορία του Μεταξά, την αντίσταση, τους εμφυλίους πολέμους και τις εξορίες στα νησιά... όλα υπό την καθοδήγηση του Τσώρτσιλ όπως σε μια «κατακτημένη χώρα». Ακολουθώντας τον Τεό ο αναγνώστης ανακαλύπτει μια ιστορία ακόμη κρυμμένη. «Ο Τσώρτσιλ με σκότωσε», Jean Audouin, Εκδόσεις Εύμαρος, Μετάφραση: Αγγελική Παρισσοπούλου. Διάθεση στην Πάρο στο κατάστημα “Art and Silver” στις Λεύκες

Churchill m’a tué Pourquoi Kostas est-il tombé du 7° étage de leur immeuble parisien ? Théo, un jeune franco-grec réfute les hypothèses de la police d’un accident ou d’un suicide et croit à un meurtre dont il va chercher à découvrir les mobiles dans l’histoire mouvementée de son grand-père adoré: depuis l’exode de 1922, la dictature de Métaxas, la résistance aux envahisseurs italiens, allemands puis britanniques, trois guerres civiles, les déportations dans les îles... le tout sous la houlette de Churchill qui contrôle le pays «comme un territoire occupé». En suivant Théo, le lecteur découvre peu à peu une histoire encore cachée que les amoureux de la Grèce doivent lire. «Churchill m’a tué», Jean Audouin, Editions L’Harmattan. Disponible en vente dans la boutique “Art and Silver” à Lefkes

σελίδα | page | 14

Why did Kostas fall from the 7th floor of their Parisian building? Theo, a young FrancoGreek refutes the hypotheses of the police of an accident or a suicide and believes in a murder whose motives he will seek to discover in the turbulent history of his beloved grandfather: the exodus of 1922, the dictatorship of Metaxas, the resistance to the Italian, German and then British invaders, three civil wars, deportations to the islands... all under the leadership of Churchill who controls the country «as an occupied territory». Just like Theo, the reader gradually discovers a still hidden story that lovers of Greece must read. «Churchill m’a tué», Jean Audouin, Editions L’Harmattan.

Τα μεταλλεία της Αντιπάρου

The Mines of Antiparos by Angelos Sinanis Crossing the countryside of Antiparos on foot or by car I had noticed some scattered constructions connected to mining activity and was always curious to learn more about this unknown side of the recent history of the island.

Διασχίζοντας πεζή ή με αυτοκίνητο την ύπαιθρο της Αντιπάρου είχα προσέξει διάσπαρτες κατασκευές που παραπέμπουν σε μεταλλευτική δραστηριότητα και είχα πάντα την περιέργεια να μάθω περισσότερα για αυτή την άγνωστη πλευρά της πρόσφατης ιστορίας του νησιού. Έτσι χάρηκα πολύ όταν ήρθε στα χέρια μου η πρόσφατη αυτή έκδοση (2019) για τα Μεταλλεία της Αντιπάρου που όχι απλώς καλύπτει αυτό το κενό αλλά εξετάζει σε βάθος την ιστορία των μεταλλείων της Αντιπάρου και την εν γένει μεταλλευτική δραστηριότητα στη νεότερη Ελλάδα. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν από τον εκ μητρός Αντιπαριώτη Άγγελο Σινάνη με πολύ κόπο -καθώς οι πηγές είναι διάσπαρτες και δυσεύρετες αποτελώντας πολύτιμο υλικό- και δίνουν μια εικόνα της εποχής. Το βιβλίο γεφυρώνει το παρόν με το παρελθόν ανοίγοντας τη μελέτη της πρόσφατης ιστορίας της Αντιπάρου και θέτει τις βάσεις για παρόμοιες μονογραφίες σε άλλα νησιά του Αιγαίου με μεταλλευτική δραστηριότητα. Ο Άγγελος Σινάνης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960. Μοτοταξιδευτής και ερευνητής από το 1985 έχει συνδέσει με τις δημοσιεύσεις του, μεταξύ άλλων, τη μοτοσυκλέτα με την ταξιδιωτική εξερεύνηση. Αυτοτελή βιβλία του που δεν έχουν εξαντληθεί είναι: «Ο Γράμμος και τα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας (2010)», «Ιστορία του οργανωμένου Μοτοσυκλετισμού στην Ελλάδα (2013)», «Κορέστεια-τα χωριά της λήθης (2015)» και ως ώριμος καρπός της 35ετούς ερευνητικής πορείας του το παρόν, «Τα Μεταλλεία της Αντιπάρου 19ος– 20ός αιώνας». Σε μια σύντομη παρουσίαση του έργου του, ο συγγραφέας αναφέρει: Μετά από πολύχρονη επιτόπια έρευνα παρουσιάζουμε τον τόμο: «Τα Μεταλλεία της Αντιπάρου». Το βιβλίο αναφέρεται στις Κυκλάδες και την Αντίπαρο του 19ου-20ού αιώνα (1830-1955), ειδικότερα στην άγνωστη μεταλλευτική ιστορία τους. Εκτός τον περιηγητικό τομέα περιλαμβάνει σπουδαίο και αδημοσίευτο υλικό που ενδιαφέρει ιστορικούς, αρχιτέκτονες, γεωλόγους, μεταλλειολόγους και σπηλαιολόγους. Μεταξύ των κυριοτέρων λόγων που επέβαλαν την παρούσα έκδοση, ήταν η διαπίστωση, ότι, στην κατ' εξοχήν εποχή της εικόνας, οι γνώσεις μας για τις κοινωνίες των Κυκλάδων ήταν ελάχιστες. Τι αλήθεια συνέβη την εποχή που δεν υπήρχε τουρισμός και η μεταλλευτική δραστηριότητα υπήρξε βασικό πεδίο επιχειρηματικής δράσης και πλουτισμού των επενδυτών, αλλά ταυτόχρονα, σχεδόν το μοναδικό μέσο βιοπορισμού ντόπιων και μετοίκων; Μέσα από την μελέτη επιχειρήθηκε να ανασυντεθούν με συνέπεια οι τρόποι παραγωγής-εξαγωγής των μεταλλευμάτων από τα βάθη της γης, όσο και οι οικονομικοκοινωνικές εξελίξεις. Οι τελευταίες δείχνουν ότι οι Κυκλάδες και ειδικότερα η Αντίπαρος, όχι μόνο δεν υπήρξαν απομονωμένες από το

υπόλοιπο περιβάλλον αλλά αντίθετα, συμμετείχαν ενεργά και με σταθερότητα για περισσότερα από 50 χρόνια σε κάθε καινοτόμο εγχείρημα του μεταλλευτικού, τεχνολογικού και εμπορικού τομέα. Η αφήγηση ξετυλίγεται αγκαλιάζοντας μέσα από τις συνεντεύξεις πολλά ‘’μικρά’’ γεγονότα της καθημερινότητας των μεταλλωρύχων, ντόπιων και μετοίκων, που επηρέασαν ή και καθόρισαν τη ζωή τους. Τεκμηριώνει δε, ότι παρά τις εργασιακές αντιξοότητες, τις αλλαγές, τις ανατροπές, τις πληθυσμιακές μεταβολές η οικονομική ζωή των νησιών συνέχιζε το δρόμο της, με τις κοινωνίες να προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες. Το βιβλίο συνοδεύεται από χάρτες της χαρτογραφικής εταιρείας ΑΝΑΒΑΣΗ. Ο περιηγητικός χαρακτήρας του εξυπηρετείται από το τρίτο κεφάλαιο της μελέτης, καθώς δίνει τη δυνατότητα στον σημερινό επισκέπτη να περιηγηθεί στα ορατά υπέργεια βιομηχανικά κατάλοιπα της νήσου, τις στοές, τις μνήμες των προγόνων εργατών - μεταλλωρύχων και στις συνθήκες εργασίας τους. Αυτό επιτυγχάνεται με την παράθεση των μνημείων κατά μήκος των εννέα μεταλλευτικών διαδρομών ή των προεκτάσεών τους, όπως απαντώνται επιτόπου και όπως απεικονίζονται γραμμικά στους μικροχάρτες που ακολουθούν κάθε διαδρομή. Επικουρικά οι χάρτες που δημιουργήθηκαν ειδικά για την έκδοση, συνοδεύονται από τις γεωγραφικές συντεταγμένες σημείων ενδιαφέροντος, διασταυρώσεων κ.λπ. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: Άγγελος Σινάνης, Ελάτη Τρικάλων, τηλ: 2434071826, 6980161414, email: info@likno.gr

So, I was very happy when I came across this recent edition (2019) on the Antiparos Mines which examines in depth their history as well as the mining activity in modern Greece. The data were collected by Angelos Sinanis, Antiparian on his mother side, after a long and painstaking research. The book bridges the present to the past, opens the study of the recent history of Antiparos and lays the foundations for similar monographs in other Aegean islands with mining activity. It also provides lists of the monuments along the nine mining routes on the micro-maps that follow each route. In addition, the maps created specifically for the edition are accompanied by the geographical coordinates of points of interest, intersections, etc. Angelos Sinanis was born in Athens in 1960. Motorcycle traveler and researcher since 1985, he has connected among other activities, motorcycle with travelling exploration. CONTACT: Angelos Sinanis, Elati Trikala, T. +30 2434071826, 6980161414, email: info@likno.gr

σελίδα | page | 15

πολιτισμός | culture θεά της θάλασσας είχε ξαναγεννηθεί. Μετά από αυτό, έφτιαξα μια σειρά από χαρακτικά - καλλιτεχνικές και φωτογραφικές εκτυπώσεις χρησιμοποιώντας τον ήλιο για να εμφανίσω εικόνες της Κητώς και να τη συνδέσω με την Πάρο. Η Κητώ έχει πόδια και θα ταξιδέψει παντού αναζητώντας λύσεις και υποστήριξη για την ανάσχεση της καταστροφής των θαλασσών από την πλαστική ρύπανση». Σε αντίθεση με το έργο της Clare O Hagan, ο Wim Drion θα εκθέσει μια σειρά από μεγάλης κλίμακας ελαιογραφίες σε καμβά. Ο Drion είναι ζωγράφος και μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στην Πάρο και την Ολλανδία. Πρώην καθηγητής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών Willem de Kooning στο Ρότερνταμ και έχει μια επιτυχημένη καριέρα με τα έργα του να παρουσιάζονται σε αναγνωρισμένες εκθέσεις στην Ολλανδία και στο εξωτερικό.

Η Clare O Hagan και ο Wim Drion, προετοιμάζοντας την έκθεσή τους Keto and the Sea. Clare O Hagan and Wim Drion, getting ready for their exhibition Keto and the Sea.

Μια συναρπαστική έκθεση δύο καλλιτεχνών των οποίων τα έργα είναι εμπνευσμένα από την Πάρο, τη θάλασσα και τη ρύπανση των ακτών. Βλέποντας την Clare O Hagan να δημιουργεί την Κητώ πριν από 5 χρόνια και συμμεριζόμενη την ανησυχία της για τη μόλυνση των ακτών του νησιού, της πρότεινα μια έκθεση στην Πάρο. Μετά σκέφτηκα ότι θα είχε ενδιαφέρον να συνδυαστεί η τολμηρή, ριζοσπαστική και φεμινιστική άποψη της O Hagan με τη γαλήνια και θετική στάση του Wim Drion και έριξα την ιδέα μιας κοινής έκθεσης. Προγραμματισμένη για το καλοκαίρι του 2020, η έκθεση αυτή αναβλήθηκε για δύο συνεχόμενα χρόνια λόγω των περιορισμών της πανδημίας, για να πραγματοποιηθεί επιτέλους φέτος στον Δημοτικό Χώρο Τεχνών στην Παροικιά από τις 17 έως τις 26 Ιουνίου. Θα είναι η πρώτη παρουσίαση της μοναδικής σειράς εκτυπώσεων και σύγχρονων αντικειμένων της Ιρλανδής καλλιτέχνιδας Clare O Hagan με τίτλο «Keto and the Sea», ενώ ο Ολλανδός καλλιτέχνης Wim Drion θα εκθέσει μια συλλογή από 20 ελαιογραφίες εμπνευσμένες από την κίνηση της θάλασσας και τοπία της Πάρου.

Η Clare O Hagan ξυπνά την Kητώ, μια ισχυρή Ελληνίδα θεά για να σώσει τη θάλασσα από τα πλαστικά. Το περιβαλλοντικό έργο της Clare ξεκίνησε πριν από πέντε χρόνια όταν είδε αυξανόμενα σημάδια ρύπανσης κατά μήκος της ακτογραμμής. «Είμαι συχνή επισκέπτρια της Πάρου και η βόλτα νωρίς το πρωί από την Παροικιά μέχρι τα βράχια πάνω από το Σπήλαιο του Αρχίλοχου είναι κάτι που αγαπώ πολύ. Η Κητώ ήρθε σε μένα ένα πρωί θυμωμένη, ενώ καθόμουν στην άκρη του γκρεμού κοιτάζοντας τα κικινέζια να φτεροκοπάνε. Είχα σοκαριστεί βλέποντας τις παραλίες μολυσμένες με πλαστικά απορρίμματα. Σκέφτηκα ότι αφού βρισκόμουν στη χώρα των ελλήνων θεών, πρέπει να υπάρχει κάποιος που θα μπορούσε να βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε αυτήν την πλαστική ρύπανση. Έτσι ανακάλυψα την Κητώ - την ελληνίδα Θεά των Κινδύνων της Θάλασσας. Λίγο αργότερα κι ενώ έκανα πεζοπορία στο Πολιτιστικό και Περιβαλλοντικό Πάρκο της Πάρου, βρήκα έναν βράχο σε σχήμα αρχαίας ελληνικής μάσκας θεάτρου . Με πλαστικά σκουπίδια που μαζεύτηκαν από τις παραλίες γύρω από την Παροικιά, και τη μάσκα, κατασκεύασα μία μορφή. Η Κητώ, η

Κείμενο: ΑΥΓΗ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ | Text: AVGI KALOGIANNI σελίδα | page | 16

«Ζωγραφίζω στην Πάρο πολλά χρόνια. Το πάθος μου είναι να αιχμαλωτίσω τη φωτεινή λάμψη του φωτός στην επιφάνεια του νερού. Με τα διαφανή υποκείμενα στρώματα, τις σκοτεινές σιλουέτες και το παιχνίδι των βράχων και της πέτρας, όλα ενώνονται σε μια ρυθμική ενότητα. Μερικοί από τους πίνακες απεικονίζουν λεπτομέρειες από πολύχρωμα δίχτυα ψαρέματος –καθημερινά αντικείμενα που έχουν συνδεθεί πολύ με την Πάρο. Όλες οι ελαιογραφίες μου είναι φτιαγμένες με πολύχρωμες πινελιές δουλεμένες από πολλά στρώματα μπογιάς. Θα δείξω μερικούς νέους πίνακες εμπνευσμένους από τα δίχτυα του ψαρέματος και μερικούς παλαιότερους - τις «Ψαροπλάκες», με τις ασβεστωμένες γραμμές να πλαισιώνουν τις μαύρες πέτρες των δρόμων. Οι μικρές λεπτομέρειες κυριαρχούν, είναι ένα παιχνίδι με τις προσωπικές μου απαντήσεις και την επίγνωση της καθημερινής ομορφιάς στην Πάρο».

Info City Arts Space Dimitrakopoulou Building Old Market Street, Parikia Paros, Greece Exhibition Dates: 17th - 26th June 2022 Opening hours 11.00am – 1.00 pm & 6.00pm –10.00pm For more information on the exhibition see www.wyllieohagan.com Media Partner in Greece: Parola Free Press https://parola-paros-freepress.gr

An exciting exhibition featuring two artists whose latest collections of work are inspired by Paros, the sea and plastic pollution. Watching Clare O Hagan give birth to Keto 5 years ago and sharing her concern for the pollution of the coasts of the island, I suggested an exhibition in Paros. Then I thought it would be interesting to combine O Hagan’s audacious, radical and feministic point of view with Wim Drion’s serene and positive attitude and threw the idea of a common exhibition. Planned for the summer of 2020, postponed for two successive years due to pandemic restrictions, this exhibition will finally take place at the City Arts Space in Parikia from 17th-26th of June. It will be the first showing of Irish born artist Clare O Hagan’s unique series of prints and contemporary artifacts entitled “Keto and the Sea”, while Dutch artist, Wim Drion will be exhibiting a collection of 20 oil paintings inspired by the movement of the sea and landscapes of Paros. Clare O Hagan awakens Keto, a powerful Greek Goddess to save the sea from drowning in plastic. Clare’s environmental project began five years ago after seeing increasing evidence of plastic pollution along the shoreline. «I am a frequent visitor to Paros, and my early morning walk around the bay from Parikia to the cliffs above the Cave of Archilochos is something I love greatly. Keto came to me one morning in a fit of anger, whilst sitting on the sea cliff edge, in a spot where I watch kestrels fledge. I was so shocked to see the beaches polluted with plastic waste on the way to the cliffs. Looking out to sea, surrounded by rubbish collected earlier, I imagined that being in the home of the Greek Gods, there must be one that could give

us a hand now to sort out this plastic pollution. I went off to find one and after some research I encountered Keto - the Greek Goddess of the Dangers of the Sea. Not long after, I found a rock shaped like a Greek theatre mask whilst hiking in The Cultural and Environmental Park of Paros. With plastic debris gathered from the beaches around Parikia, and the mask, I constructed an assemblage in the shape of a figure. Keto, the Goddess of the Sea was re-born. Following on from this I made a series of etchings - art prints, and photographic prints using the sun to develop images of Keto, establishing her firmly on Paros». In contrast to Clare O Hagan’s work Wim Drion will be exhibiting a series of largescale descriptive oil paintings on canvas. Drion, artist, painter inhabits two places - Paros and the Netherlands. He is a former professor of art, at the Willem de Kooning Academy of Fine Arts in Rotterdam and has had a successful career with his works being displayed in prestigious exhibitions in the Netherlands and abroad. «I have been painting in Paros for many years. My passion is to capture the luminescent glare of the bright light on the surface of the water. With its transparent underlying layers, dark silhouettes and the play of rocks and pebbles, it all comes together in rhythmic unity. Some of the paintings portray details of colourful fishing nets – with their small details and movement they are everyday objects that have come to associate greatly with Paros. All my oil paintings are portrayed with colourful touches worked from many layers of paint. I will show some new paintings inspired by the fishing nets and some older ones - the “Psaroplakes”, with the whitewashed lines framing the black road-stones».

σελίδα | page | 17

Φ: Μαρία Γρηγοριάδη

πολιτισμός | culture

Αίθουσα τέχνης «Μέδουσα» 1979-2017 Medusa Art Gallery 1979-2017 Γράφοντας αυτό το κείμενο έχω τις Λεύκες στα πόδια μου και τους ανεμόμυλους στα πέριξ του χωριού στέκα στο κεφάλι μου, ενώ αναρωτιέμαι πώς να χωρέσω 40 χρόνια σε ένα άρθρο.

As I’m writing this text, with Lefkes lying at my feet and the windmills around the village crowning my head, I’m wondering how to fit 40 years into an article.

Ο ανύποπτος αναγνώστης πάλι αναρωτιέται πώς συνδέονται οι Λεύκες με την Αίθουσα Τέχνης Μέδουσα και μάλιστα από το 1979 έως το 2017. Η ομότιτλη έκθεση ζωγραφικής έγινε στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς την άνοιξη. «Μέδουσα, ήταν το όνομά μου στο σχολείο» είχε πει η Μαρία Δημητριάδη, ιδιοκτήτρια της γκαλερί σε μια συνέντευξή της, λίγα χρόνια πριν το θάνατό της. «Αν είχα ελικόπτερο θα έκανα τη διαδρομή Λεύκες – Αθήνα καθημερινά» μας είχε απαντήσει γελώντας στη συνέντευξή της εδώ στο Parola.

Meanwhile, the unsuspecting reader wonders about the connection between Lefkes and Medusa Art Gallery, and from 1979 to 2017 for that matter. A painting exhibition of the same title was held at the Piraeus Str.-based Benaki Museum in the spring of this year. "Medusa was the name by which I used to be called at school," said Maria Dimitriadi, the gallery’s owner, in an interview she gave a few years before her passing. "If I had a helicopter, I would run the Lefkes to Athens route every day," she told us, laughing, in her interview here, at Parola.

Στην έκθεση λοιπόν τα δύο σημεία αυτής της διαδρομής ενώθηκαν σ’ έναν καινούριο τόπο που βρίσκεται αυτούσιος στον κατάλογο της. 57 καλλιτέχνες, άξιοι εκπρόσωποι της μοντέρνας τέχνης στη χώρα μας, τα διαχρονικά σημειώματα της Μαρίας Δημητριάδη και τα εκλεκτά κείμενα των συντελεστών του εγχειρήματος συνιστούν μία σπάνια έκδοση, άμεσα συνδεδεμένη με

In the exhibition, the two ends of this route were in fact united into a new space featuring in its entirety in the exhibition catalog. 57 artists, worthy representatives of contemporary art in Greece, Maria Demitriadis’ timeless overviews, and notable texts signed by the project's contributors make up a rare publication, directly associated with Paros, even if Maria Dimitriadis didn’t get around to getting a

σελίδα | page | 19

πολιτισμός | culture

την Πάρο και ας μην πρόλαβε να αποκτήσει ελικόπτερο η Μαρία Δημητριάδη στο σύντομο πέρασμά της. Πρόλαβε όμως να κληροδοτήσει στην Εθνική Πινακοθήκη την προσωπική της συλλογή για να την βλέπουμε όλοι και αυτό, εκτός από μια γενναιόδωρη πράξη, είναι και μια ανεκτίμητη δωρεά γιατί η Μαρία Δημητριάδη, εμπνευσμένη από τους ανθρώπους και τη ζωή στην Πάρο, όπως είχε εκμυστηρευτεί στις συνεντεύξεις της, διάλεξε, στήριξε, θαύμασε και αγάπησε τους πιο πρωτοπόρους εικαστικούς καλλιτέχνες της χώρας μας. Ενώ γράφω αυτό το κείμενο, η εκκλησία του χωριού σημαίνει την ώρα, ο ήλιος έχει διασχίσει από νωρίς το βυζαντινό μονοπάτι, ενώ τα στάχυα γύρω του γίνονται όγκοι χρυσού που όμως σαλεύουν από τον άνεμο. Παράλληλα, καμβάδες όλων των χρωματικών χαρακτηριστικών, γλυπτά κάθε επινόησης και η λαμπερή θωριά της Μαρίας Δημητριάδη- Μέδουσας ξεπροβάλλουν από τις σελίδες της έκδοσης και έτσι ο ανοιχτός ορίζοντας του νησιού που στο βάθος ενώνεται με τη θάλασσα συνδέεται άρρηκτα με τα εικαστικά όνειρα 40 ετών που χώρεσαν και υλοποιήθηκαν στο ημιυπόγειο της Ξενοκράτους στο Κολωνάκι. P

σελίδα | page | 20

helicopter during her brief passage through life.

Ο κατάλογος της έκθεσης «ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΧΝΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑ 1979-2017» που έγινε φέτος την άνοιξη στο Μουσείο Μπενάκη. The catalogue of the exhibition "MEDOUSA ART GALLERY 1979-2017" that was hosted in the Benaki Museum this spring.

She managed to bequeath her personal collection to the National Gallery, though, for all to see, and this, apart from being a generous gesture, is also an invaluable donation, since Maria Dimitriadi, inspired by the people and life on Paros, as she had confessed in her interviews, singled out, supported, admired and loved the most groundbreaking visual artists in our country. As I’m writing this text, the village church clock is striking the time, the sun has long crossed the Byzantine path, while the hay around it is turning into volumes of gold swaying in the wind. At the same time, canvases of every hue, sculptures of every imaginable kind, and Maria DemitriadiMedousa’s glowing figure are emerging from the pages of the publication, and so the island’s open horizon, meeting the sea in the background, is getting inextricably linked with 40 years of visual artistic dreams, fitted and actualised in the semibasement of Xenokratous Str. in Kolonaki. P

M A R S H A R D . P A R O S C E R A M I C S + 3 0

2 2 8 4

0 4 4 1 5 0

L O C AT I O N :

L E F K E S ,

S Q U A R E

T H E

O F

J U S T

@ M A R S H A R D . N Y C

B E F O R E

C AT H E D R A L

O F

A R T S

T H E

A G I A

M A I N T R I A D A σελίδα | page | 21

πολιτισμός | culture

Please tread softly on the island Παρακαλώ σας, προστατέψτε την Πάρο Το 2019, που θεωρήθηκε η τελευταία ‘κανονική’ χρονιά για τον τουρισμό πριν την πανδημία, πάνω από 1.000.000 άνθρωποι επισκέφτηκαν την Πάρο. Η συντριπτική πλειοψηφία ήρθε στο νησί από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο, ενώ πάνω από 400.000 επισκέπτες ήρθαν την περίοδο αιχμής, μεταξύ Ιουνίου και Σεπτεμβρίου. Οι μόνιμοι ή ημιμόνιμοι κάτοικοι Πάρου δεν ξεπερνούν τις 20.000.

In the year 2019, which was, supposedly, the last normal year for tourism before the pandemic hit, more that 1,000,000 people visited Paros island. The vast majority came in the 6-month period between May and October, and more that 400,000 visited in peak season, between June and September. Permanent or semi-permanent residents of Paros do not exceed 20,000.

Φανταστείτε την κοινότητά σας, την πολυκατοικία ή τη γειτονιά σας, να έχει 20 φορές περισσότερους κατοίκους για κάποιο χρονικό διάστημα. 20 φορές περισσότεροι άνθρωποι να χρησιμοποιούν το ασανσέρ, να κάνουν πάρτι, να πηγαίνουν τα σκουπίδια τους στους κάδους. 20 φορές περισσότεροι άνθρωποι να οδηγούν στους δρόμους, να περιμένουν στην ουρά στο σούπερ μάρκετ και στο

Imagine what your community, block of flats or neighbourhood would look like if 20 times more people were around for a couple of months. 20 times more people using the elevator, having parties, taking their garbage to the bins. 20 times more people driving in the streets, queueing in the super market and in the gas station. 20 times more people at your favourite restaurant, on the beach or

pxfuel.com

σελίδα | page | 23

πολιτισμός | culture

in the hospital. You get the picture. Your preferences, choices, actions and behaviours as a guest in Paros, and in any place in the world you visit, for that matter, largely determine the impact you have on the island, on its community, economy, environment, natural resources and, ultimately, on the quality of your own experience and that of other travelers like you. Are you ready to assume this responsibility and tread lightly on the island? I truly hope you are! And it is not that difficult!

βενζινάδικο. 20 φορές περισσότερα άτομα στο αγαπημένο σας εστιατόριο, στην παραλία ή στο νοσοκομείο. Πιάνετε το νόημα. Οι προτιμήσεις, οι επιλογές, οι ενέργειες και οι συμπεριφορές σας ως επισκέπτης στην Πάρο, και σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, εδώ που τα λέμε, έχουν καθοριστική επίδραση στην τοπική κοινωνία, στην οικονομία της, στο περιβάλλον, στους φυσικούς πόρους και, εν τέλει, στην ποιότητα της δικής σας εμπειρίας αλλά και των άλλων ταξιδιωτών σαν εσάς. Είστε έτοιμοι να αναλάβετε την ευθύνη και να προστατέψετε το νησί, στο βαθμό που μπορείτε; Πραγματικά ελπίζω να είστε! Δεν είναι και τόσο δύσκολο! Φέρτε στο σπίτι μόνο φωτογραφίες και αναμνήσεις. Αφήστε πίσω σας πέτρες, φυτά, κοχύλια και άλλους μικρούς θησαυρούς της φύσης, εκεί που ανήκουν. Ούτως ή άλλως θα χάσουν τη λάμψη τους έξω από το φυσικό τους περιβάλλον. Σεβαστείτε τη φύση και την άγρια ζωή, επιλέξτε δραστηριότητες με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, περπατήστε και κάντε ποδήλατο, πάρτε το λεωφορείο αντί να νοικιάσετε αυτοκίνητο, προτιμήστε τοπικούς ξεναγούς για τις περιηγήσεις σας. Προσπαθήστε να κάνετε όσο το δυνατό λιγότερα απορρίμματα και μην ξεχάσετε την ανακύκλωση. Κρατήστε τα απορρίμματα μαζί σας μέχρι να βρείτε τον σωστό κάδο. Αποφύγετε τα πλαστικά μιας χρήσης. Εάν έχετε το δικό σας επαναχρησιμοποιήσιμο μπουκάλι νερού, γεμίστε το με πόσιμο νερό στους ειδικούς διανομείς, καφετέριες και διάφορα άλλα καταστήματα σε όλο το νησί. Αν έχετε το δικό σας ποτήρι για καφέ, ακόμα καλύτερα! Είναι πιθανό ότι κάνετε όλα τα παραπάνω όταν είστε σπίτι σας, γιατί όχι, λοιπόν, και στις διακοπές σας! Προσπαθήστε να περιορίσετε την κατανάλωση ενέργειας και, κυρίως, την

σελίδα | page | 24

Πάρτε στο σπίτι μόνο φωτογραφίες και αναμνήσεις. Αφήστε πίσω σας πέτρες, φυτά, κοχύλια εκεί που ανήκουν. Ούτως ή άλλως θα χάσουν τη λάμψη τους έξω από το φυσικό τους περιβάλλον. Take back with you only photographs and memories. Let rocks, plants, sea shells and other gems of local nature where they belong. Out of context, they will lose their shine anyway.

Take back with you only photographs and memories. Let rocks, plants, sea shells and other gems of local nature where they belong. Out of context, they will lose their shine anyway. Respect nature and wildlife, choose low carbon activities, walk and cycle instead of driving, take the bus instead of renting a car, hire local guides to show you around. Dispose of your waste carefully. Try recycling. Keep the trash with you until you find the right bin. Try to make as little garbage as possible. Avoid single-use plastics. If you have your own reusable water bottle, you can fill it with drinkable water in dispensers, cafés and other shops all over the island. If you also have your own coffee mug, even better! You are probably doing all these things at home already! Try not to waste energy and, most importantly, water. Water is one of the most precious albeit scarce natural resources on the Cycladic islands and people

σελίδα | page | 25

have been using it with utmost frugality through the centuries. The everrising needs of tourism have caused water consumption to skyrocket, compromising the island’s water reserves. We can do better, with your help. Opt for accommodation that uses water sensibly and, even better, recycles it. Try to reduce the use of air-conditioning and benefit from the meltemi winds, the northerly summer winds that keep the Aegean islands cool and dry.

κατανάλωση νερού. Το νερό είναι ένας από τους πιο πολύτιμους, όσο και σπάνιους, φυσικούς πόρους στα νησιά των Κυκλάδων και οι άνθρωποι το χρησιμοποιούν με σύνεση ανά τους αιώνες. Οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες του τουρισμού έχουν εκτοξεύσει την κατανάλωση νερού στα ύψη, θέτοντας σε κίνδυνο τα υδατικά αποθέματα του νησιού. Μπορούμε να τα καταφέρουμε καλύτερα, με τη βοήθειά σας. Επιλέξτε κατάλυμα που κάνει οικονομία στο νερό και, ακόμη καλύτερα, που το ανακυκλώνει. Περιορίστε τη χρήση του κλιματιστικού και επωφεληθείτε από τα μελτέμια, τους βορεινούς ανέμους που κρατούν τα καλοκαίρια δροσερά στο Αιγαίο. Αγοράζοντας τοπικά προϊόντα, επιλέγοντας μικρά ξενοδοχεία και οικογενειακές επιχειρήσεις θα βοηθήσετε την τοπική οικονομία να παραμείνει ζωντανή σε μία αβέβαιη εποχή για όλο τον πλανήτη. Επιπλέον, θα μειώσετε το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των διακοπών σας και, πιθανότατα, θα δοκιμάσετε νόστιμα τοπικά φαγητά, θα δημιουργήσετε αυθεντικές εμπειρίες και θα δημιουργήσετε πραγματικές σχέσεις με τους κατοίκους του νησιού. Ο σεβασμός είναι το κλειδί για κάθε ουσιαστική και ωφέλιμη αλληλεπίδραση, τόσο με τους συνανθρώπους μας όσο και με κάθε άλλο ζωντανό πλάσμα. Καμία φωτογραφία στο instagram δεν αξίζει αρκετά ώστε να δικαιολογεί βανδαλισμούς, παραβίαση ιδιωτικών χώρων, έλλειψη σεβασμού προς την τοπική κουλτούρα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσο μεγαλύτερο το ενδιαφέρον μας για τον τόπο που μας φιλοξενεί, τόσο μεγαλύτερη και η απόλαυση. Ξεχάστε για λίγο το κινητό σας. Ονειρευόσασταν αυτές τις διακοπές όλο το χειμώνα και επιτέλους είστε εδώ. Χρησιμοποιήστε τις αισθήσεις και την καρδιά σας για να ζήσετε αυτή την πολύτιμη στιγμή, δεν χρειάζεστε τίποτα άλλο. Και τότε θα είναι πλέον πολύ φυσικό για σας να θέλετε να προστατεύσετε το νησί, και γι’ αυτό θα σας είμαστε όλοι ευγνώμονες. P

σελίδα | page | 26

Οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες του τουρισμού έχουν εκτοξεύσει την κατανάλωση νερού στα ύψη, θέτοντας σε κίνδυνο τα υδατικά αποθέματα του νησιού. The everrising needs of tourism have caused water consumption to skyrocket, compromising the island’s water reserves.

By consuming local products, choosing small hotels and family businesses you will help the local economy stay afloat in a quite uncertain global context. What is more, you will reduce the environmental footprint of your holidays and, most probably, you will taste delicious local food, create authentic experiences and have real relationships with local people. Respect is the key for any meaningful and beneficial interaction with humans and non-humans alike. No instagrammable photo is worth trespassing, vandalizing, or disrespecting local culture. There is no doubt that when you are mindful of the place you visit, you savour it much more intensely. Put down your mobile phone, you have been dreaming of this holiday, and now you are here. Engage your senses and your heart to experience this precious moment, you need nothing else. Then it will be so much easier to tread lightly on the island and we will all be grateful to you. P

σελίδα | page | 27

συνέντευξη | interview

ΑΝΝΑ ΚΟΡΤΙΑΝΟΥ-ΚΑΓΚΑΝΗ | ANNA KORTIANOU-KAGANI

Η Πάρος είναι το νησί του αρχαίου και σύγχρονου Πολιτισμού Paros is the island of ancient and modern culture Η Άννα Κορτιάνου-Κάγκανη έχει συνδέσει το όνομά της με τον πολιτισμό της Πάρου και είναι ο άνθρωπος που θα συναντήσεις σε όλες τις εκδηλώσεις που έχουν σχέση με αυτόν. Είτε πρόκειται για εκθέσεις, είτε για παραστάσεις, συναυλίες, διαλέξεις αλλά και πεζοπορίες η Άννα Κάγκανη είναι πάντοτε παρούσα. Δραστήρια, προσιτή και πρακτική έχει όλες τις αρετές που χρειάζονται για να προχωράνε τα σχέδια και να μη μένουν μόνο σχέδια. Στη συνέντευξη που ακολουθεί μας μιλά για τον πολιτισμό και τον εθελοντισμό αλλά και για την πορεία των προσπαθειών ανάδειξης των Αρχαίων Λατομείων που ίσως μας επιτρέπει να ελπίζουμε ότι αυτό το όνειρο μπορεί επιτέλους να γίνει πραγματικότητα.

Anna Kortianou-Kagani has intertwined her name with the culture of Paros and is the person one is bound to run into in practically every event related to it. Whether it be an exhibition, a live performance, a concert, a lecture or a hiking venture, Anna Kagani is always present. Active, approachable and practically-minded, she has all the attributes needed for a plan to go forward and not remain just an aspiration. In the following interview, she talks about culture and volunteering, and gives an account of the efforts to restore the ancient quarries to prominence, allowing us to hope that this dream may finally come true.

Τι σημαίνει για σας πολιτισμός σε ένα νησί που είναι από τα πιο επισκέψιμα των Κυκλάδων; Η προσωπική μου ματιά στον πολιτισμό του νησιού, περιλαμβάνει τους ανθρώπους του, τις παραδόσεις που ακολουθούν στις συνευρέσεις τους και στη διασκέδασή τους, τους χορούς τους, τη μουσική τους, τα παραδοσιακά επαγγέλματά τους και την ιστορία που κουβαλάει ο καθένας σε σχέση με τον τόπο του. Το 1979 ιδρύσαμε τον Σύλλογο Γυναικών Νάουσας -από τότε πίστευα ότι τα γυναικεία και πολιτιστικά θέματα πρέπει να αντιμετωπίζονται ομαδικά. Έχω ασχοληθεί και με τους συλλόγους γονέων. Θεωρώ ότι το σχολείο είναι ο χώρος εκπαίδευσης και παιδείας της νέας γενιάς, από όπου μπορούν να βγουν πολιτισμένοι

What is your concept of culture in the context of an island that is one of the most visited in the Cyclades? My personal look at the culture of the island encompasses its people, the traditions they enact in their get-togethers and entertainment events, their dances, their music, their traditional occupations, and the history that each carries in relation to one’s homeland. In 1979, we set up the Naoussa Women’s Association – even as early as back then I believed that women’s and cultural issues should be addressed in a group setting. I have also dealt with parent associations. I believe that school is the space of education and edification of new generations that produces civilized, wellbehaved and cultured persons.

Later on, my office as Deputy Mayor and President of KDEPAP (Municipal Cultural Development Utility of Paros) gave me the opportunity to meet people engaging in culture and the arts. I joined forces with them to bring to the fore the cultural and archaeological value of the island. Since then, I’ve been a member of the Institute of Archaeology of Paros and the Cyclades, whose conferences have offered Parians (and beyond) a treasure of local history. I also supported the creation of the Environmental Park, and I’ve been a member of its Board since its inception. Answering your question, all the fields that I’ve been dealing with throughout all these years, define culture in the setting of an island, as I believe that globalization and uncontrolled – alleged– development force us to work harder in the field of culture, in areas (the environment, history, monuments, the arts, education, sport) that can showcase Paros as an island of ancient and modern culture. Can volunteering fill in the gaps of the institutional state in the field of culture? Paros has many associations, organizations and festivals, which highlight human values and contribute to the preservation of local traditions. The institutional state has rested on volunteering and neither breaks new ground nor practises policy making. What’s more, funding towards various proposed actions is small and hard to access. I just don’t know how much longer citizens and their associations will be willing to contribute. άνθρωποι με καλή συμπεριφορά και καλλιέργεια. Εν συνεχεία, μέσω της θέσης μου σαν αντιδήμαρχος και Πρόεδρος της ΚΔΕΠΑΠ, μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω ανθρώπους του Πολιτισμού και των Τεχνών. Συνεργάστηκα μαζί τους για την ανάδειξη της πολιτιστικής και αρχαιολογικής αξίας του νησιού. Από τότε είμαι μέλος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου και Κυκλάδων από τα συνέδρια του οποίου οι Παριανοί (και όχι μόνο) έχουν αποκτήσει έναν θησαυρό για την ιστορία του νησιού. Επίσης υποστήριξα τη δημιουργία του Περιβαλλοντικού Πάρκου και ήμουν μέλος του ΔΣ από την ίδρυσή του. Απαντώντας στο ερώτημά σας, όλοι οι τομείς με τους οποίους καταπιάνομαι όλα αυτά τα χρόνια, προσδιορίζουν για μένα τον πολιτισμό σε ένα νησί, γιατί θεωρώ ότι η παγκοσμιοποίηση και η ανεξέλεγκτη -υποτιθέμενη- ανάπτυξη επιβάλλει να δουλέψουμε περισσότερο στον χώρο του Πολιτισμού (περιβάλλον, ιστορία, μνημεία, τέχνες, παιδεία, αθλητισμός), τομείς που μπορούν να αναγάγουν την Πάρο στο νησί του αρχαίου και σύγχρονου Πολιτισμού.

Η παγκοσμιοποίηση και η ανεξέλεγκτη -υποτιθέμενηανάπτυξη επιβάλλει να δουλέψουμε περισσότερο στον χώρο του Πολιτισμού. I believe that globalization and uncontrolled – alleged– development force us to work harder in the field of culture, in areas.

Park Festival 2022, Naias, theatrical groups –what should visitors to Paros expect this summer? After the limited version of the Festival, due to Covid-19, this year, we’ve put together a rich program of artistic and environmental events, which will feature in detail in your magazine. Naias, with which I’ve been involved as a member of the Board, is active all year round with the participation of our athletes in sailing competitions. This year, the club held the first workshop for the preparation and sampling of salt-cured fish, in the style of local fishermen. There was also a

σελίδα | page | 29

συνέντευξη | interview Μπορεί ο εθελοντισμός να αναπληρώσει τα κενά του θεσμικού κράτους στον πολιτισμό; Η Πάρος έχει πολλούς συλλόγους, φορείς, φεστιβάλ, τα οποία αναδεικνύουν ανθρώπινες αξίες και συμβάλλουν στη διαφύλαξη της παράδοσης. Το θεσμικό κράτος έχει επαναπαυθεί στον εθελοντισμό και δεν καινοτομεί, ούτε χαράσσει πολιτική. Επίσης οι χρηματοδοτήσεις για τις διάφορες δράσεις είναι λίγες και δύσκολα προσβάσιμες. Δεν ξέρω μέχρι πότε θα αντέχουν να προσφέρουν οι πολίτες και οι Σύλλογοι.

presentation on Poseidonia and a visual arts workshop for children, both of which received high attendance.

Φεστιβάλ Πάρκου 2022 – Ναϊάς – Θεατρικές ομάδες, τι να περιμένει φέτος το καλοκαίρι ο επισκέπτης της Πάρου; Μετά την περιορισμένη δράση του Φεστιβάλ, λόγω covid, εφέτος έχουμε ένα πλούσιο πρόγραμμα καλλιτεχνικών και περιβαλλοντικών προτάσεων, το οποίο θα φιλοξενηθεί και στο περιοδικό σας αναλυτικά. Ο Ναϊάς, στον οποίο μετέχω ως μέλος του ΔΣ, δραστηριοποιείται όλο τον χρόνο με τη συμμετοχή των αθλητών μας σε αγώνες ιστιοπλοΐας. Φέτος οργάνωσε για πρώτη φορά ένα εργαστήρι παρασκευής και δοκιμής των παστών ψαριών, όπως τα φτιάχνουν οι ψαράδες του νησιού. Έγινε επίσης παρουσίαση της Ποσειδωνίας και εργαστήρι εικαστικών για τα παιδιά με μεγάλη συμμετοχή. «Κυρίως όμως πρέπει να προβάλουμε και να στηρίξουμε τους καλλιτέχνες που ζουν και δημιουργούν στο νησί ανεξάρτητα από εθνικότητα, προέλευση και προσανατολισμό», δηλώνατε ως πρόεδρος της ΚΔΕΠΑΠ το 2013. Ποια πιστεύετε ότι είναι η συμβολή των καλλιτεχνών από το εξωτερικό που ζουν και εργάζονται στην Πάρο; Είναι πολλοί και σημαντικοί οι καλλιτέχνες στην Πάρο, οι οποίοι είναι καταξιωμένοι στον τόπο τους και έχουν διαφημίσει το νησί από πλευρές που δεν ήταν γνωστές ως τώρα. Από το 2005, που ιδρύθηκε το Σπίτι της Λογοτεχνίας, έρχονται συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφοι και γράφουν γι’ αυτόν τον ωραίο τόπο και τους ανθρώπους του. Στο Πάρκο φιλοξενούμε κάθε χρόνο καλλιτέχνες που ζουν όλο ή μεγαλύτερο μέρος του χρόνου στο νησί. Είναι χρήσιμη η συμβολή τους και πιστεύω πως πρέπει να τους στηρίζουμε και να μας στηρίζουν. Έχετε λάβει ενεργό μέρος σε όλες τις κινήσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για την αξιοποίηση των αρχαίων λατομείων μαρμάρου της Πάρου. Πόσο αισιόδοξη είστε ότι οι πρωτοβουλίες αυτές θα έχουν σύντομα μια αίσια έκβαση; Έχω τη χαρά να σας ανακοινώσω την ίδρυση μιας ΑΜΚΕ, η οποία θα ασχοληθεί με την αξιοποίηση των αρχαίων λατομείων και τη δημιουργία ενός αρχαιολογικού Πάρκου. Πρόκειται για μία ομάδα από εκπροσώπους φορέων, η οποία με δυσκολίες αλλά με επιμονή, έχω την εντύπωση ότι θα καταφέρει να υλοποιήσει τον στόχο της. Μετά το επιτυχημένο συμπόσιο Γλυπτικής το 2011, στο μυαλό μου έχει μπει η υλοποίηση αυτού του έργου. Εφέτος θα τοποθετηθούν ενημερωτικές πινακίδες με barcode προκειμένου να ενημερώνονται οι επισκέπτες για το σπουδαίο αυτό μνημείο το οποίο είναι η μήτρα της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Πώς βλέπετε το νησί σε 5 χρόνια από σήμερα; Πώς θα θέλατε να είναι; Κοιτάξτε, η Πάρος είναι ένα από τα πιο όμορφα και εύκολα προσβάσιμα νησιά των Κυκλάδων και θεωρώ ότι τα τελευταία χρόνια έχει υποστεί βαρύτατες συνέπειες από την έντονη οικοδομική δραστηριότητα. Έχουμε αλλάξει τη φυσιογνωμία του νησιού με τις μεγάλες κτιριακές εγκαταστάσεις. Η Πάρος χρειάζεται άμεση προστασία ώστε να επιτευχθεί η αειφόρος ανάπτυξη. Εμένα μου αρκεί εμείς οι ντόπιοι και οι επισκέπτες να σεβόμαστε τον τόπο, τους νόμους και την ιδιομορφία του νησιού. Να γνωρίσουμε την άλλη Πάρο, με τα μονοπάτια της, τα μοναστήρια, τους ανθρώπους της, τις παραλίες της και να αγαπήσουμε το περιβάλλον που μας άφησαν οι πρόγονοί μας. Να συσπειρωθούμε σαν κοινωνία με γνώμονα το συμφέρον του τόπου μας. P

σελίδα | page | 30

Στο Πάρκο φιλοξενούμε κάθε χρόνο καλλιτέχνες που ζουν όλο ή μεγαλύτερο μέρος του χρόνου στο νησί. Every year, in the Park we host artists who live on the island for the entire or most of the year.

“But above all else, we must promote and support the artists who live and create on the island, regardless of their nationality, country of origin and orientation,” you stated during your office as president of KDEPAP in 2013. What do you think is the contribution of international artists who live and work on Paros to the island’s cultural scene? There are quite a few and important artists on Paros who are well established in their countries of origin and have promoted aspects of the island that had been less known until now. Since 2005, when the House of Literature was founded, writers, poets and painters have been visiting and drawing their inspiration from this beautiful place and its people. Every year, in the Park we host artists who live on the island for the entire or most of the year. Their contribution is useful and I believe that we should support them and they should support us. You’ve played an active part in all the steps taken in recent years towards the conservation and enhancement of the ancient marble quarries of Paros. How optimistic are you that these initiatives will soon come to fruition? I am pleased to announce the establishment of a Nonprofit Civil Partnership that will deal with the development of ancient quarries and the creation of an archaeological park. This is a group of representatives of agencies which, I believe, will remain focused on and achieve its goals despite challenges. After the successful sculpture symposium held in 2011, I have my mind set on realizing this project. Barcoded interpretive signs are going to be placed this year informing visitors about this great monument which constitutes the

matrix of ancient Greek art. How do you see the island in 5 years’ time? What would you like it to be like? Well, Paros is one of the most beautiful and easily accessible islands in the Cyclades, but I believe that, in recent years, it has had to bear the heavy toll of intensive construction activity. The large built structures have altered the character of the island. Paros urgently needs to be placed under protection ensuring its sustainable development. For me, it would be enough for both locals and visitors to respect the land, the laws and the peculiarity of the island. To get to know the other Paros, with its paths and monasteries, its people and its beaches, and to love the environment left to us by our ancestors; to unite into one community driven by the good of our native land. P

Έχουμε αλλάξει τη φυσιογνωμία του νησιού. Η Πάρος χρειάζεται άμεση προστασία ώστε να επιτευχθεί η αειφόρος ανάπτυξη. We have altered the character of the island. Paros urgently needs to be placed under protection ensuring its sustainable development.

Fashion and Watersports Brand Name Clothes & Accessories Water Sports Gear ASTERAS (main shop) 2284042757 & NAOUSSA 22840 28625 e-mail: bitosalt@otenet.gr

σελίδα | page | 31

πολιτισμός | culture

΄ΕΝΑ ΘΑΎΜΑ ΣΥΛΛΟΓΙΚΌΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΆΡΟ! | A COLLECTIVE MIRACLE ON PAROS!

Ναυτικός Όμιλος Ναϊάς Naias Nautical Club Μια ομάδα νέων ανθρώπων φέρνει την Άνοιξη στο νησί. Μια Άνοιξη δημιουργίας, πολιτισμού, συνύπαρξης, εφευρετικότητας, επικοινωνίας, και αρμονικής μετάβασης από το παλιό στο καινούριο.

A group of young people brings on the coming of spring to the island. A spring of creativity, cultural expression, coexistence, ingenuity, communication, and harmonious transition from the old to the new.

Ο Ναυτικός Όμιλος Ναϊάς που δημιουργήθηκε στη Νάουσα της Πάρου πριν από πέντε χρόνια, είναι το ελπιδοφόρο αεράκι δημιουργικότητας και δράσης που φύσηξε ευεργετικά στα ανοιχτά πανιά της Πάρου. Όλοι χωράνε εδώ. Παλιοί και νέοι κάτοικοι, καπεταναίοι και στεριανοί, ντόπιοι και ξένοι, μικροί και μεγάλοι. Με σταθερούς άξονες την προσφορά στον τόπο, την αγάπη στη φύση, το περιβάλλον, τη θάλασσα και τη ναυτοσύνη, μερικοί νέοι άνθρωποι αποφάσισαν να δημιουργήσουν έναν ναυτικό όμιλο. Κι εκεί που όλοι περίμεναν να είναι μια απομονωμένη ομάδα, λίγο “ελίτ” που θα ασχολείται με σκάφη και θαλάσσια σπορ, μας προέκυψε ένας ζωηρός πυρήνας γεμάτος όρεξη για δράσεις, για αναβίωση των παλιών εθίμων, για δημιουργία καινούριων θεσμών, για μύηση της καινούριας γενιάς στην ιστορία του νησιού, για προστασία της παράδοσης, με

Naias Nautical Club, established in Naoussa, Paros, five years ago, is a positive, refreshing breeze of creative motion that blew favourably into Paros’ open sails. Everyone fits in here – old and new inhabitants, sea captains and lands people, locals and foreigners, the young and the young at heart. A bunch of young people, dedicated to serving their homeland and motivated by their love of nature, the environment, the sea and seafaring, decided to set up a nautical club. And although everyone expected it to be an exclusive, elitist group of people dealing with boats and water sports, it actually turned out to be a lively hub of creation filled to the brim with an appetite for action, for the revival of old customs, the creation of new institutions, the initiation of younger generations into the history of the island, and the preservation of tradition in a

Κείμενο: ΜΑΡΩ ΒΟΥΛΓΑΡΗ | Text: MARO VOULGARI σελίδα | page | 32

έναν τρόπο ολόφρεσκο, δικό τους. (Μια από τις πρώτες δράσεις του “Ναϊάς” ήταν η αναβίωση του εθίμου της “καράβας”, του χειροποίητου τενεκεδένιου καραβιού, που έφτιαχναν στην Πάρο από το1930). Γιατί είναι αποτελεσματικοί; Γιατί είναι ανιδιοτελείς. Και η ανιδιοτέλεια του ενός, γίνεται παράδειγμα και κίνητρο για τον άλλο. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, διαθέτουν αισθητική, φαντασία και χιούμορ, χειρίζονται άνετα τις νέες τεχνολογίες, επικοινωνούν αποτελεσματικά τις δράσεις τους κι έτσι οι εκδηλώσεις τους είναι κάθε χρόνο πιο μαζικές και πιο επιτυχημένες. Ο Ναϊάς οργανώνει ομάδες ιστιοπλοΐας, κολύμβησης, κυματοσανίδας, ναυτικής παράδοσης, περιβάλλοντος, εγκαταστάσεων κι εργασιών, κοινωνικών εκδηλώσεων και πανηγυριών. Συμμετέχει κάθε χρόνο στην υπερτοπική γιορτή «τα Καπετανέϊκα», ένα τεράστιο ναυτικό γλέντι που έγινε θεσμός, αφιερωμένο στην μνήμη του Κώστα Γουζέλη, πρωτοπόρου αρχιτέκτονα του νησιού που αγαπούσε κι αυτός τα καΐκια... Στη γιορτή ”συναντιούνται” εν πλω παραδοσιακά καΐκια από την Πάρο και τα γύρω νησιά. Έργο τους επίσης, είναι ο κολυμβητικός διάπλους γύρω από το νησάκι της Αγίας Καλής, ο βοτανόκηπος στο προαύλιο του δημοτικού σχολείου της Νάουσας, ο συστηματικός καθαρισμός του Περιβαλλοντικού και Πολιτιστικού Πάρκου Πάρου, τα πρωταθλήματα κολύμβησης και ιστιοπλοΐας, τα εργαστήρια παστών και λιαστών ψαριών, τα κεράσματα στα καΐκια των παλιών καπεταναίων... Στόχος τους είναι ν’ αναπτυχθεί ο ναυταθλητισμός σε κάθε του μορφή, αλλά και να ενωθεί το παρόν με το παρελθόν μ έναν τρόπο σύγχρονο κι ευχάριστο. Επίσης, να αγαπήσουν οι νέες γενιές τα έθιμα και τα πανηγύρια και να συναντιούνται οι άνθρωποι απολαμβάνοντας τον τόπο τους λίγο πριν, λίγο μετά από την ετήσια επέλαση των τουριστών. Η ομάδα του Ναϊάς αγαπά και προστατεύει το περιβάλλον. Ανακυκλώνει παλιές αφίσες και παλιά κλινοσκεπάσματα δημιουργώντας trendy shopping bags, δημιουργεί φυσικό βοτανόκηπο στο Πάρκο του Αη Γιάννη του Δέτη, καθαρίζει στεριά και θάλασσα με δράσεις που οργανώνει όλο το χρόνο, συντηρεί μονοπάτια, δημιουργεί φυσικές πεζούλες και αντιδιαβρωτικά έργα που συγκρατούν το χώμα... Επιπλέον δημιούργησε μια μοντέρνα συλλογή από κεραμικά όπου επάνω τους διασώζονται φράσεις από την ναυτική ιδιόλεκτο του νησιού. Οι άνθρωποι του Ναϊάς, αγαπούν την ανώνυμη συλλογική δράση και όχι την κατά μόνας προβολή τους αποτελώντας το μεγάλο στοίχημα για το νησί και ταυτόχρονα την απόδειξη ότι καμιά φορά γράφουν ιστορία οι παρέες. P naiasparos@gmail.com http://www.naiasparos.gr

O κολυμβητικός διάπλους γύρω από το νησάκι της Αγίας Καλής. Τhe swimming circumnavigation of Agia Kali island.

completely fresh way: their own way. (One of their first actions undertaken by Naias was the revival of the “karava” custom, the handmade tin boat crafted in Paros since 1930). Why are they effective? Because they are selfless. And one’s selflessness sets an example and provides motivation for all the others. And, to top it all, they have an eye for aesthetics, imagination and humour, they are quite familiar with new technologies, they communicate their actions effectively and, as a result, the events they hold are better-attended and more successful year after year. Naias set up sailing, swimming and surfboard teams, as well as working groups on maritime tradition and the environment, a facilities maintenance team, and an events and festivals team. They participate in the annual, supra-local festival "Kapetaneika", a huge naval feast which has become an institution that pays homage to Kostas Gouzelis, a pioneer architect on the island who also loved boats. The festival is a maritime meeting point for traditional boats from Paros and the surrounding islands. They are also responsible for the swimming circumnavigation of Agia Kali island, the botanical garden in the schoolyard of Naoussa primary school, the regular cleaning of the Environmental and Cultural Park of Paros, swimming and sailing championships, local facilities where fish are salt-cured and sun-dried, as well as free treat samplings onboard the old captains’ boats... Their goal is to promote water sports in all their forms, but also to bridge the present with the past in an up-to-date and enjoyable way. What’s more, they want younger generations to embrace bygone customs and festivals and people to meet each other enjoying the place where they live, shortly before and after the annual tourist invasion. The Naias team value and protect the natural environment. They recycle old posters and bedding into trendy shopping bags, create a natural herb garden in the Park of Ai Yiannis Detis, clean up the land and the sea holding trash pick-up events all year round, maintain trails, build terraces on hillsides and carry out anti-erosion works to prevent the soil from wearing away... In addition, they have put together a collection of modern ceramics bearing phrases from the nautical dialect of the island. The Naias people prefer anonymous collective action to their own individual promotion, making up one of the island's greatest resources and, at the same time, providing evidence that –to paraphrase a Greek songwriter– history is sometimes written by groups of friends. P naiasparos@gmail.com http://www.naiasparos.gr

σελίδα | page | 33

σελίδα | page | 34

Στο Ακρωτήριο Κόρακας Πρωινό Φλεβάρη με λιακάδα και άπνοια. Στην Πάρο, νησί αγροτικό από καταβολής, έχει αρχίσει και φανερώνεται η Άνοιξη. Κυριαρχεί το πράσινο των νέων σπαρτών στα χωράφια και το γαλάζιο τού πελάγους που κυκλώνει το νησί. Κρύος συνδυασμός λένε οι ειδικοί και οι παραλίες έρημες. Αμά το μαύρο χώμα τής γης και τα βράχια που ξεπετάγονται από μέσα της κρατούν το ίσο. Ίσως να ‘ναι ο λόγος που διάλεξαν αυτό το μονοπάτι οι φίλοι μας. Φιλόξενοι γαρ κατά το ελληνότροπον θέλουν να μάς ξεναγήσουν στα καλύτερα. Δηλαδή στην απλότητα τής κυκλαδικής γραμμής και την ένταση τού φωτός της. Ένας συνδυασμός που ισορροπεί στην κόψη τής πέτρας. Και τι καλύτερο από το μονοπάτι στο δάσος των βράχων, που οδηγεί στον Φάρο! Αφήνουμε το αυτοκίνητο στην βάση τού ακρωτηρίου. Εκεί, κάμποσα λουλούδια ανθίζουν ανάμεσα στις πέτρες μα δεν καταφέρνουν να ημερέψουν το τοπίο. Το μονοπάτι και τα πέριξ του έχουν κάτι το πρωτόγονο, που μάς ταξιδεύει σε άλλα συναισθήματα, σε άλλους χρόνους. Όταν ο τρόπος τής φύσης κέρδιζε ακόμα τον σεβασμό και οι σχέσεις μαζί της είχαν την αμεσότητα τής λατρείας. Βράχια σμιλεμένα από τον αέρα και το νερό, είτε τής βροχής είτε τής θάλασσας κι από τον μεταξύ τους συνδυασμό, που σκάβει την πέτρα δίνοντάς της τα πιο ευφάνταστα σχήματα. Από κοντά η ποικιλία των χρωμάτων τους είναι εντυπωσιακή. Ίσως επειδή τα πετρώματα εκεί είναι γεμάτα μεταλλεύματα, που λάμπουν κάτω από τον ήλιο. Κι όμως, υπάρχει μια σκληρότητα, μια... αγριάδα. Ίσως κάτι το απόκοσμο! Κι εκεί που νοιώθεις το “μέτρο” να σ’ εγκαταλείπει και μάλλον περιμένεις ν’ αντικρύσεις έναν τεράστιο κόρακα, βρίσκεσαι μπροστά στην πιο αισιόδοξη αντίθεση: τον ξέξασπρο Φάρο με τον γαλάζιο τρούλο στην κορυφή τού βράχου! Σαν καμαρωτό λοφίο στην άκρη ενός πηληκίου παλιάς κοπής. Κι επανέρχονται τα πράγματα στην ανθρώπινή τους διάσταση. Όπως τότε που ίσχυε ακόμα το σύμφωνο εμπιστοσύνης που είχαμε υπογράψει με την φύση. Αλλά αυτή είναι η ιστορία ενός άλλου μονοπατιού στην ράχη τής Πάρου...

On to Cap Korakas It is a sunny and windless February morning. On Paros, an agricultural island by birth, Spring is making herself already felt. Our eyes are filled with the greenness of the new crops on the fields and the blueness of the archipelago that surrounds the land. A palette of cold colors, say the experts and the beaches are empty. Still, the brown earth and the stones that spring from her guts make up for the loss of warmth. Maybe that is the reason our two Parian friends have chosen this particular path to take us on. Hospitable as they are in a true Greek way, they want to show us the best the island has to offer. Meaning, the simplicity of the Cyclades’ drawing lines as well as the intensity of their light. A combination that balances on the edge of the rocks. And what better than the path that through a forest of rocks leads to Faros, the lighthouse! We leave our car at the entrance to the cape. There are quite a few flowers flowering between the stones but they cannot tame the wildness of the landscape. The path and its surroundings have something primitive that takes us back across the time and across our senses. When nature could still win our respect and our relations with her had the immediacy of worshipping. Rocks chiseled by wind and water, either the rain’s or the sea’s and their interaction, that digs into the stone giving them the most amazing shapes. From up close the diversity of their colors is astonishing. More likely because the rocks are full of mineral sediments that shine under the sun. But still, there is a toughness, a… ferocity in the air. Something out of this world! At that moment, when you feel abandoned by that ancient Greek “median” and are more likely expecting to come up against a giant raven(=korakas in greek), you find yourself in front of the most optimistic contrast: the whitewashed Faros with its blue dome, on the shoulder of the huge rock! Like a proud feather crest on the edge of an old soldier’s cap. And everything finds its way back to more humane proportions. As when the contract of trust we had signed with nature was still valid. But this is the story of another path on Paros’ rocky spine...

Κείμενο: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΟΥΛΗΣ | Text: DIMITRIS NOULIS σελίδα | page | 35

Το λιμάνι και η πόλη της Μυτιλήνης, από τα βόρεια. | The port and city of Mytilene, from the north. CHOISEULGOUFFIER, Gabriel Florent Auguste de. Voyage pittoresque de la Grèce.

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ | MYTHS AND TRUTHS

Η πειρατεία στο Αιγαίο Piracy in the Aegean

Στη Νάουσα της Πάρου κάθε χρόνο στα εννιάμερα της Παναγίας, στις 23 Αυγούστου, λαμβάνει χώρα το δρώμενο των Κουρσάρων. Νεαροί άνδρες, ντυμένοι πειρατές - ναυτικοί δηλαδή παλαιάς εποχής ή μήπως φανταζόμαστε τάχα τους πειρατές με ένα μάτι κι ένα ξύλινο πόδι; - κάνουν ρεσάλτο στο λιμανάκι της Νάουσας και αρπάζουν τις γυναίκες. Στη συνέχεια οι Ναουσαίοι αντεπιτίθενται και παίρνουν πίσω τις γυναίκες τους σώζοντας τις ίδιες αλλά και την τιμή τους από τους μισητούς και βάρβαρους πειρατές!

In Naoussa, Paros, a re-enactment event called “Koursaroi” (pirates) is held every year on the occasion of the ninth day of the afterfeast of the Dormition of the Mother of God on the 23rd of August. Young men, dressed as pirates, as old-time seafarers, that is – or should we picture them as one-eyed and peglegged? – step aboard boats and all kinds of vessels, then storm the port of Naoussa and abduct women. Next, the people of Naoussa counterattack and take their women back, saving them and their honour from the much-hated, barbarous pirates!

Ποιοι ήταν λοιπόν στην πραγματικότητα αυτοί οι περίφημοι πειρατές; Από πού ερχόντουσαν; Τι εθνικότητας ήταν; Ποιες οι πραγματικές τους σχέσεις με τις νησιωτικές κοινότητες; Πότε τέλειωσε η πειρατεία στο Αιγαίο; Ποιος ο ρόλος του Ανδρέα Μιαούλη; Σε αυτά και άλλα ερωτήματα δίνει απαντήσεις το άρθρο που έγραψε για το περιοδικό μας ο καθηγητής ΕΜΠ Νίκος Μπελαβίλας και συγγραφέας του βιβλίου «Λιμάνια και Οικισμοί στο Αιγαίο της Πειρατείας».

So, who exactly were these notorious pirates? Where did they come from? What nationality were they? What were their actual relations with the island communities? When did piracy in the Aegean come to an end? What was the role of Andreas Miaoulis? These and other questions are answered in the article written for the current issue of Parola by Nikos Belavilas, professor at the National Technical University of Athens, and author of “Ports and Settlements in the Archipelago of Piracy”.

Piracy in the Aegean region is as old as the civilization of its sea and islands; an endemic phenomenon like banditry in the mountains. Who pirated our seas? Probably everyone. Roles changed along with shifts in geopolitical conditions, borders and sovereignty. Arabs invaded the Byzantine islands in the 9th c., and Turks from the coasts of Asia Minor ravaged Latin-ruled islands in the 15th c. When Constantinople fell, the roles got reversed –Westerners looted villages and raided ships travelling to and from the Queen of Cities. Piracy flourished in turbulent times, early on from the Crusades until the Fall of Constantinople, and, later, in the 17th century, during the VenetianTurkish wars. But also in times of stability, under the rule of Suleiman the Magnificent, in the 16th century, the Order of St. John, based on the Dodecanese, practised privateering until the knights were expelled and forced to settle in mid-Mediterranean, on the island of Malta, whence they continued their sorties.

Η πειρατεία στο Αιγαίο είναι τόσο παλιά, όσο και ο πολιτισμός της θάλασσας και των νησιών της· μία ενδημική υπόθεση όπως και η ληστεία στα βουνά. Ποιοι έκαναν πειρατεία στις θάλασσες μας; Μάλλον οι πάντες. Οι ρόλοι άλλαζαν όταν άλλαζαν οι γεωπολιτικές συνθήκες, τα σύνορα, οι κυρίαρχοι. Άραβες επέδραμαν τον 9ο αιώνα στα βυζαντινά νησιά και Τούρκοι των μικρασιατικών ακτών τον 15ο στα λατινοκρατούμενα. Όταν έπεσε η Κωνσταντινούπολη οι ρόλοι αντιστράφηκαν. Δυτικοί διαγούμιζαν χωριά και έκαναν ρεσάλτο στα καράβια που ταξίδευαν από και προς την Πόλη. Στους καιρούς της αστάθειας, από τις Σταυροφορίες ως την Άλωση και έπειτα στον 17ο αιώνα των βενετοτουρκικών πολέμων η πειρατεία ανθούσε. Αλλά και στον καιρό της σταθερότητας του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, τον 16ο αιώνα, το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη με ορμητήριο τα Δωδεκάνησα λήστευε πλοία ώσπου να εκδιωχθεί και να εγκατασταθεί καταμεσής της Μεσογείου, στο ξερονήσι της Μάλτας, συνεχίζοντας από εκεί τις εξορμήσεις του. Έτσι λοιπόν, από τον Μεσαίωνα ως τον 19ο αιώνα, στην αρχή Άραβες και Τούρκοι, έπειτα Βενετσιάνοι, Ναπολιτάνοι, Μαλτέζοι, Ισπανοί, αργότερα

ΕΠΑΝΩ: Χάρτης της Νάουσας Πάρου. ABOVE: Map of Naousa, Paros. CHOISEULGOUFFIER, Gabriel Florent Auguste de. Voyage pittoresque de la Grèce.

So, from the Middle Ages through to the 19th c., first Arabs and Turks, then Venetians, Neapolitans, Maltese, Spaniards, and later English, French, and finally Greeks, took turns sailing across the archipelago from the first mild days of spring well into late autumn before the storms set in. They set ambushes in the busy naval passages, at Cape Malia and Cape Tainaron, at Tselevinia islands off Poros and at Sounion’s Cape of Columns, at Cavo D’Oro, and off Gyaros, Deles, Fourni, and in the straits of Samos and the Sporades islands. They raided ships, looted farms and, at times, whole settlements and towns. They kept sheltered shipyards where they repaired their vessels and stored water and supplies, and had island communities helping them. When the weather changed, they would return to the Adriatic and Malta, or winter on Milos and Kimolos, on Mykonos, Naoussa and Parikia, or on Samos, Astypalea, Kasos, and Gramvousa. During the first centuries, the islanders were slaves in galleys,

σελίδα | page | 37

crew members or navigators in every fleet. After the middle of the 18th c., they became merchant captains, pirates and smugglers during naval blockades, ending up with 1,000 ships in their possession, and numbering nearly twenty thousand sailors. As the Revolution waged on, Greek captains under various flags are reported to have been pirating even against fellow believers, and, like the brigands and the irregular soldiers (klephts and armatoloi) of the Balkans, swinging from one camp to another. One hundred Greek pirates were held captive by the British in Malta circa 1827, and Admiral Andreas Miaoulis himself had arrest warrants issued against him for similar activity.

Άγγλοι, Γάλλοι, στο τέλος και οι Έλληνες, έπλεαν στο αρχιπέλαγος από τις πρώτες καλοσύνες της άνοιξης ως αργά το φθινόπωρο πριν αρχίσουν οι θύελλες. ‘Εστηναν ενέδρες στα πολυσύχναστα ναυτικά περάσματα, στον Καβό Μαλιά και στο Κάβο Ταίναρο, στα Τσελεβίνια του Πόρου και στις Καβοκολώνες του Σουνίου, στο Κάβο Ντ’ Όρο, στη Γυάρο, στις Δήλες, στους Φούρνους, στα στενά της Σάμου και των Σποράδων. Κούρσευαν πλοία, λεηλατούσαν αγροκτήματα, ενίοτε οικισμούς και πόλεις. Είχαν προστατευμένα καταφύγια για επισκευές των πλοίων, για νερό, προμήθειες και νησιώτικες κοινότητες που τους βοηθούσαν. Όταν χαλούσε ο καιρός επέστρεφαν στην Αδριατική και στη Μάλτα ή ξεχειμώνιαζαν, στη Μήλο και στην Κίμωλο, στη Μύκονο, στη Νάουσα και στην Παροικιά, στη Σάμο, στην Αστυπάλαια, στην Κάσο, στη Γραμβούσα. Οι νησιώτες, στους πρώτους αιώνες ήταν σκλάβοι σε γαλέρες, έμμισθοι σε πληρώματα, πιλότοι, σε όλους τους στόλους. Από τα μέσα του 18ου αιώνα έγιναν εμποροκαπετάνιοι, πειρατές και λαθρέμποροι των ναυτικών αποκλεισμών φτάνοντας να κατέχουν 1.000 πλοία, και να αριθμούν σχεδόν είκοσι χιλιάδες ναυτικούς. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης συναντάμε Έλληνες καπετάνιους υπό διάφορες σημαίες να ασκούν πειρατεία ακόμη και σε ομόθρησκους, να περνούν όπως και οι κλέφτες και αρματολοί των Βαλκανίων πότε στο ένα στρατόπεδο και πότε στο άλλο. Μία εκατοντάδα Έλληνες πειρατές κρατούσαν φυλακισμένους οι Άγγλοι στη Μάλτα περί το 1827 και ο ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης ο ίδιος, είχε εντάλματα εις βάρος του για ανάλογη δραστηριότητα. Τα στενά της Παροναξίας και ο ευλίμενος κόλπος της Νάουσας υπήρξε αδιάλειπτα ένα από τα κορυφαία αγκυροβόλια του κούρσου στο Αιγαίου. Πρωτοαναφέρεται ως λιμάνι πειρατών στο χειρόγραφο του Φλωρεντινού μοναχού και χαρτογράφου Κριστόφορο Μπουοντελμόντι του 1420. Φαίνεται ότι το χρησιμοποιούσαν και Βενετσιάνοι και Τούρκοι πειρατές ως καταφύγιο αλλά και ως ναυπηγείο για επισκευές. Ο αρχικός οχυρωμένος οικισμός της Νάουσας με τον θαλασσινό πύργο είναι ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς τύπους προκεχωρημένου φυλακίου των δυτικών στο ταραγμένο αρχιπέλαγος. Πολλές φορές η πειρατεία μπλεκόταν με τις επίσημες επιδρομές. Όπως στην περίπτωση του Μπαρμπαρόσα. Αυτός, ένας από τους πιο διάσημους ναυτικούς της Μεσογείου, ήταν πειρατής. Όμως το 1537 όταν σάρωσε το Αιγαίο και την Πάρο σκλαβώνοντας χιλιάδες, ήταν ο καπουδάν πασάς του Σουλτάνου και απέσπασε τις Κυκλάδες από τους Βενετσιάνους, διαλύοντας ουσιαστικά το φράγκικο Δουκάτο του Αιγαίου. Μισόν αιώνα αργότερα, μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, οι δυτικοί επανέκαμψαν. Καθ’ όλο τον 17ο και 18ο αιώνα κυριάρχησαν στη θάλασσα. Η Νάουσα άκμασε μέσα σε αυτό το σκηνικό. Οι καθολικοί πειρατές πηγαινοέρχονταν, επισκεύαζαν τα πλοία τους, εμπορεύονταν, πρόσφεραν δωρεές στους Καπουτσίνους μοναχούς για το μοναστήρι τους. Διάσημα ονόματα, ο Ιωαννίτης Ντε Τεμερικούρ, ο Κρεβιγιέ και ο Άγγελος Μαρία Βιδάλης ήταν συχνοί επισκέπτες ή και εγκατεστημένοι κατά καιρούς στο νησί τον 17ο αιώνα, αλλά και ο Λάμπρος Κατσώνης με τους Ρώσους τον 18ο. Οι Τούρκοι κατέπλεαν το καλοκαίρι, αγκυροβολούσαν στο Ντριό, συνέλεγαν τους φόρους, επέβαλαν τιμωρίες και έφευγαν. Οι Το 1677, οι Οθωμανοί αποβιβάστηκαν στη Νάουσα με 25 γαλέρες, συνέλαβαν κατοίκους, άνοιξαν μέχρι

σελίδα | page | 38

Η πειρατεία στα νησιά έληξε με το τέλος της Επανάστασης. Τότε, ο παλαιός πειρατής Ανδρέας Μιαούλης, ναύαρχος του ελληνικού στόλου, ξεκαθάρισε τους τελευταίους θύλακες του ανατολικού Αιγαίου. Piracy on the islands came to an end with the culmination of the Greek War of Independence. Then, the old pirate Andreas Miaoulis, admiral of the Greek fleet, cleared the last pockets of piracy still active in the eastern Aegean.

The Paros-Naxos straits and the hospitable bay of Naoussa were continuously one of the top corsair anchorages in the Aegean. It is first mentioned as a pirates’ port in a manuscript written in 1420 by the Florentine monk and cartographer Cristoforo Buodelmonti. It seems that it was used by both Venetian and Turkish pirates as a refuge as well as a shipyard for repairs. The original fortified settlement of Naoussa with its sea-tower typifies the West’s advanced outpost in the troubled archipelago. The boundaries between piracy and privateering were often fuzzy, as in the case of Barbarossa. He was one of the most famous seafarers of the Mediterranean, and a pirate. However, in 1537, when he swept the Aegean and, along with it, Paros, enslaving thousands, he was the Sultan’s Kapudan Pasha, entrusted with the liberation of the Cyclades from the Venetians, effectively bringing down the Frankish Duchy of the Aegean. Half a century later, after the naval battle of Nafpaktos, the westerners came back. Throughout the 17th and 18th c., they ruled the sea. Naoussa flourished in this context. Catholic pirates came and went, repaired their ships, traded, and offered donations to Capuchin monks for their monastery. Famous names, Johannite De Temericourt, Creviller and Angelos Maria Vidalis were frequent visitors or occasionally settled on the island in the 17th c., along with Lambros Katsonis and the Russians in the 18th c. The Turks would sail in come summer, anchor at Drio, collect taxes, impose punishments and leave. In 1677, the Ottomans landed in Naoussa with 25

Άποψη της Πάτμου | View of Patmos. CHOISEUL-GOUFFIER, Gabriel Florent Auguste de. Voyage pittoresque de la Grèce.

Η πιο γνωστή ελληνική πειρατική γαλιότα με τα κανονάκια στην πλώρη είναι Ψαριανή, μία παραλλαγή της μεσαιωνικής γαλέρας και του δρόμωνα που είναι ο διάδοχος της τριήρους. The best known Greek pirate ship with canons at the prow from the island of Psara, a variation of the medieval galley and a descendant of the ancient trireme.

και τους τάφους αναζητώντας κρυμμένους πειρατές. Αυτοί μετά την αποχώρησή τους επέστρεφαν. Το ναυπηγείο λειτουργούσε συνεχώς. Στα 1759, ένας Έλληνας πειρατής, ο Λουκάς Βαλσαμάκης με αγγλική άδεια καταδρομής, εξόκειλε στη Δήλο. Μυκονιάτες τον βοήθησαν να φέρει το σκάφος του στη Νάουσα για επισκευές. Την ίδια εποχή η Πάρος ήταν ένα από τα παζάρια του κούρσου, μαζί με τη Σύρα και τη Μύκονο. Η τελευταία μεγάλη αναλαμπή της Νάουσας, υπήρξε η εγκατάσταση του Ρωσικού στόλου το 1770-1775. Το παλιό βενετσιάνικο λιμανάκι μετατράπηκε σε πλήρη ναύσταθμο, με διοικητήριο, αποθήκες, πυριτιδαποθήκη και οχυρώσεις στις νησίδες, ντάπιες με πυροβολαρχίες και βίγλα στην είσοδο του κόλπου. Προμήθειες από όλες τις Κυκλάδες, έφταναν εκεί για την τροφοδοσία των πληρωμάτων. Η πειρατεία στα νησιά έληξε με το τέλος της Επανάστασης. Τότε, ο παλαιός πειρατής Ανδρέας Μιαούλης, ναύαρχος του ελληνικού στόλου, με εντολή του Ιωάννη Καποδίστρια ξεκαθάρισε τους τελευταίους θύλακες του ανατολικού Αιγαίου. Τα παλιά λημέρια των πειρατών του αρχιπελάγους πέρασαν στην αφάνεια. P

galleys, arrested inhabitants, and went as far as digging graves open in search of hidden pirates, who returned after the formers’ departure. The shipyard never ceased to operate. In 1759, a Greek pirate, Loukas Valsamakis, furnished with an English privateering license, ran aground on Delos. People from Mykonos helped him bring his boat to Naoussa for repairs. At that time, Paros was a corsairs’ bazaar, along with Syros and Mykonos. The last major rekindling of Naoussa was marked by the establishment of the Russian fleet in 1770-1775. The old Venetian port was transformed into a full-fledged naval base, sporting a command post, storehouses, a gunpowder depot and fortifications on the islets, bastions with artillery batteries, and an observation post set up at the entrance to the bay. Supplies from across the Cyclades rushed it to feed the crews. Piracy on the islands came to an end with the culmination of the Greek War of Independence. Then, the old pirate Andreas Miaoulis, admiral of the Greek fleet, by order of Ioannis Kapodistrias, cleared the last pockets of piracy still active in the eastern Aegean. The old lairs sheltering the pirates of the archipelago faded into obscurity. P

σελίδα | page | 39

Το ναυάγιο του «Superbe» Το μνημείο των Γάλλων ναυτικών Τελευταία μεγάλη μάχη του ναυτικού με ξύλινα ιστιοφόρα, η ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) ανοίγει τον δρόμο για την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Οι σύμμαχοι, Άγγλοι Γάλλοι και Ρώσοι κατανικούν τον στόλο του Οθωμανού σουλτάνου Μαχμούτ Β’ ενισχυμένο από τον στόλο του Αιγύπτιου πασά Μοχάμεντ Άλι. Ο τελευταίος στρέφεται τότε κατά του σουλτάνου ο οποίος ζητάει τη βοήθεια του τσάρου Νικολάου Α΄. Τον Μάρτιο 1833, μετά την κατάληψη του Ικονίου, οι Αιγύπτιοι απειλούν τη Σμύρνη. Ο ρώσικος στόλος στέλνεται για να προστατεύσει τον Βόσπορο. Η Γαλλία εκμεταλλεύεται την ευκαιρία για να παρατάξει τον Στόλο της Ανατολής στη Σμύρνη και στο Ναύπλιο, ώστε να παρέμβει μαζί με τους Άγγλους, αν οι Ρώσοι κατέβουν νοτιότερα από την Κωνσταντινούπολη. Αυτή είναι η Κείμενο | Text: ALAIN DESAUVAGE σελίδα | page | 40

αποστολή του «Superbe» το οποίο «καλείται να αναλάβει δυναμική δράση, αν το απαιτήσουν οι περιστάσεις». Αλλά η λογική θα επικρατήσει, τα όπλα θα σιγήσουν και ο κυβερνήτης d’Oysonville θα βρει τον χρόνο να συντάξει πάνω στο καράβι μία λεπτομερή έκθεση για τις «ενδεδειγμένες βελτιώσεις στον εξοπλισμό των κρατικών πλοίων». Ώσπου έρχεται ο χειμώνας... ΤΙ ΣΥΝΈΒΗ ΕΔΏ ΤΟ 1833; Στις 4 Απριλίου του 1833, το «Le Superbe», με κυβερνήτη τον πλοίαρχο AndréCharles Théodore Du Pont d’Aubevoye, κόμη d’Oysonville, αποπλέει από την Τουλώνη με προορισμό τη Σμύρνη για να ενωθεί με τον Στόλο της Ανατολής που παρατάσσεται για να επέμβει, αν χρειαστεί, σε ενδεχόμενη σύρραξη ανάμεσα στους Ρώσους, συμμάχους του Οθωμανού σουλτάνου, και τον Αιγύπτιο πασά στο

πλαίσιο των γεγονότων που ακολούθησαν την ανεξαρτησία των Ελλήνων. Φτάνει στη Σμύρνη στις 23 Απριλίου. Ήταν ένα τρικάταρτο, «όμορφο και καλοτάξιδο», «το πιο ωραίο καράβι του γαλλικού στόλου», που είχε ναυπηγηθεί στην Αμβέρσα από το 1809 ως το 1814 σε σχέδια του ναυπηγού Jacques-Noël Sané. Με 56 μέτρα μήκος και 15 πλάτος, πλήρωμα 570 άνδρες -ναύτες και οπλίτες- έφερε 74 κανόνια. Σύμφωνα με τη συνήθεια της εποχής προβλεπόταν τα πολεμικά πλοία να διαχειμάζουν στον ναύσταθμό τους. Έτσι λοιπόν στις αρχές Δεκεμβρίου τα σκάφη «Le Superbe» και «La Galatée» λαμβάνουν διαταγή να κατευθυνθούν στο Ναύπλιο όπου συγκεντρωνόταν ο Στόλος για να επιστρέψει και να διαχειμάσει στην Τουλώνη. Τα δύο πλοία αποπλέουν από τη Σμύρνη το Σάββατο 14 Δεκεμβρίου 1833 και πολύ γρήγορα βρίσκονται αντιμέτωπα με έναν ισχυρό βόρειο-ανατολικό άνεμο που

Ivan Aivazovsky, Sea battle at Navarino on October 20th 1827

Le Superbe - Grav. Jean-Jacques Outhwaite d’après A. Morel-Fatio 1859

The shipwreck of «Superbe»

Le naufrage de «Superbe»

The monument of the French sailors

Le monument des marins français

The last great naval combat waged with wooden sailboats, the naval battle of Navarino (1827), finalized the independence of Greece. The allies, the British, the French and the Russians, defeated the fleet of the Ottoman Sultan Mahmud II, reinforced by Muhammad Ali Pasha of Egypt’s fleet. The latter then turns against the Sultan who appeals to Tsar Nicholas I for the help.

Dernière grande bataille de la marine en bois et à voile, celle de Navarin (1827) consolida l’indépendance grecque. Les alliés, Anglais, Français et Russes, y ont défait la flotte du sultan ottoman Mahmud II renforcée par celle du pacha égyptien, Mehmed Ali. Ce dernier se retourne alors contre le sultan qui appelle le tsar Nicolas Ier à l’aide.

In March 1833, after occupying the city of Iconium (Konya), the Egyptian forces threaten to attack Smyrna (Izmir). The Russian fleet is sent to defend the Bosporus. France seizes the opportunity to line up the Oriental Fleet, stationing it off Smyrna and Nafplio, so as to intervene in cooperation with the British if the Russians march further south beyond Constantinople. This is «Superbe»’s mission, which «is called to take dynamic action, if circumstances make it necessary». But logic will prevail, guns will be silenced, and Captain d’Oysonville will get down to drawing up, onboard the ship, a detailed report on « advisable improvements in the equipment of the state’s ships». And then winter sets in...

En mars 1833, après avoir pris Konya, les Égyptiens menacent Smyrne. La flotte russe est envoyée pour protéger le Bosphore. La France en profite pour déployer l’Escadre du Levant, à Nauplie et à Smyrne notamment, pour s’interposer, avec les Anglais, si les Russes descendaient de Constantinople. C’est la mission du «Superbe», «éventuellement appelé à agir avec vigueur». Mais la raison l’emporte, les armes se taisent, et le commandant a le temps de rédiger à bord un mémoire détaillé sur les «améliorations à introduire dans l’équipement des bâtiments de l’État». Jusqu’à ce que vienne l’hiver... QUE S’EST-IL PASSÉ ICI EN 1833?

WHAT HAPPENED HERE IN 1833? On 4 April 1833, the «Superbe», commanded by captain André-Charles Théodore Du Pont d’Aubevoye, count d’Oysonville, had left Toulon to join in Smyrna (now Izmir) the Levant Squadron deployed to possibly interpose between the Russians, allies of the Ottoman sultan, and the Egyptian pasha, during the events that followed the War of Independence of the Greeks. She arrived there on the 23rd. The ship was a three-master, «fine looking with a good turn of speed», «the most attractive ship in the French fleet»

Le 4 avril 1833, «Le Superbe», commandé par le capitaine de vaisseau André-Charles Théodore Du Pont d’Aubevoye, comte d’Oysonville, avait quitté Toulon pour rejoindre à Smyrne (aujourd’hui Izmir) l’Escadre du Levant déployée pour intervenir éventuellement entre les alliés russes du sultan ottoman et le pacha égyptien, dans le cadre des évènements qui ont suivi la guerre d’indépendance des Grecs. Il y arriva le 23. C’était un trois-mâts, «bon marcheur et d’une belle tenue», «le plus joli vaisseau de la Flotte française», qui avait été construit à Anvers de 1809 à 1814

σελίδα | page | 41

and was built in Antwerp between 1809 and 1814 based on plans by the naval engineer Jacques-Noël Sané. At 56 metres long and 15 metres wide, with a crew of 570 sailors and fusiliers, she carried 74 guns. In those days it was common practice to bring warships into their home-port for the winter. As a result, at the beginning of December, the «Superbe» and the «Galatée» had received their orders to raise anchor and join in Nauplia, the Levant Squadron preparing to return to Toulon. The two ships therefore left the port of Smyrna on Saturday 14 December 1833 and almost immediately sailed into a strong north-easterly wind that quickly turned into a violent hurricane. They were instantly separated. MONSTROUS WAVES The «Superbe» was pushed between Tinos and Mykonos, her sails torn to shreds. Stripped bare, the vessel came within sight of Paros but was unable to reach the fortified port of Naoussa. She was carried as far as Parikia, for which she had no maps. First the bowsprit broke off, killing one of the crew, followed by the snapping of one of the masts. On 15 December, at around 4 p.m., the ship, which was being held by two anchors (an error by the pilot, who had dropped the starboard anchor without orders) and buffeted by enormous waves, scraped a rock with her keel. She listed to port, with holes in her hull, and threatened to break in two. Captain d’Oysonville showed immense courage: he harangued his panic-stricken men, forbade them to abandon ship until they had found a safe way of leaving her and threatened to execute anyone who disobeyed. He then fired four cannon rounds to alert the villagers. The British consul, Petros Mavromatis, who witnessed the εξελίσσεται σε σφοδρή θαλασσοταραχή. Χωρίζονται αμέσως. ΤΕΡΑΤΏΔΗ ΚΎΜΑΤΑ Ο άνεμος σπρώχνει το «Le Superbe» μεταξύ Τήνου και Μυκόνου, τα πανιά του σχίζονται. Το πλοίο χωρίς ξάρτια αντικρύζει την Πάρο αλλά δεν καταφέρνει να φτάσει στο οχυρωμένο λιμάνι της Νάουσας. Παρασύρεται στο λιμάνι της Παροικιάς, το οποίο είναι αχαρτογράφητο. Το πρωραίο κατάρτι σπάει σκοτώνοντας έναν ναύτη. Στη συνέχεια σπάει κι άλλο ένα κατάρτι.

σελίδα | page | 42

Το μνημείο των Γάλλων ναυτικών του «Superbe» Στη μύτη του ακρωτηρίου Δελφίνι (37.07937/25.13794), που ορίζει τον κόλπο της Παροικιάς από τα νότια, υψώνεται ένα μικρό πυραμιδοειδές μνημείο ανεγερμένο στη μνήμη των ναυτικών του γαλλικού πολεμικού «Le Superbe» που ναυάγησε στο σημείο αυτό το 1833. Το μνημείο παρουσίασε μεγάλη διάβρωση και κινδύνευε να καταστραφεί στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Αναστηλώθηκε όμορφα το 2012-13 από τον αρχιτέκτονα Γιάννη Κουζούμη, με την παρότρυνση των Φίλων της Πάρου και την κινητοποίηση του Δήμου Πάρου και του Γαλλικού Προξενείου.

The monument for the French sailors of the «Superbe»

Le monument aux marins français du «Superbe»

At the tip of Cape Delfini (37.07937/25.13794) which closes to the south the bay of Paroikia stands a small pyramidal monument in memory of the sailors of the French tier IV ship “Le Superbe” shipwrecked at this place in 1833. This monument, attacked by erosion, threatened ruin in the early 2000s. It was beautifully restored in 2012-13 by the engineer-architect Yannis Kouzoumis, at the instigation of the Friends of Paros and under the impetus of the Municipality of Paros and the Consulate of France

A la pointe du cap Delphini (37.07937/25.13794), qui ferme au sud la baie de Parikia, s’élève un petit monument pyramidal à la mémoire des marins du vaisseau français «Le Superbe» naufragé à cet endroit en 1833. Ce monument, attaqué par l’érosion, menaçait ruine au début des années 2000. Il a été joliment restauré en 2012-13 par l’ingénieur-architecte Yannis Kouzoumis, à l’instigation des Amis de Paros et sous l’impulsion de la Mairie de Paros et du Consulat de France.

Στις 15 Δεκεμβρίου γύρω στις 4μμ, το πλοίο, φουνταρισμένο με δύο άγκυρες από λάθος ενός ναυτικού που είχε ρίξει χωρίς σχετική διαταγή τη δεξιά άγκυρα και σπρωγμένο από τεράστια κύματα, βρίσκει σε ένα βράχο. Το σκάφος γέρνει αριστερά με σπασμένη την καρίνα και κινδυνεύει να κοπεί στα δύο. Ο κυβερνήτης d’Oysonville επιδεικνύει μεγάλο θάρρος: απευθύνεται στους πανικοβλημένους άνδρες του, τους απαγορεύει να εγκαταλείψουν το σκάφος πριν βρεθεί ασφαλές μέσο διάσωσης και απειλεί να εκτελέσει όποιον δεν υπακούσει. Διατάζει να ριφθούν τέσσερις

sur les plans de l’ingénieur naval Jacques-Noël Sané. Long de 56 mètres et large de 15, pour un équipage de 570 marins et fusiliers, il portait 74 canons. L’usage de l’époque prévoyait l’hivernage des navires de guerre. C’est ainsi que, au début de décembre, «Le Superbe» et «La Galatée» avaient reçu l’ordre d’aller à Nauplie où l’Escadre se regroupait pour rentrer passer l’hiver à Toulon. Les deux bâtiments sortent donc de Smyrne le samedi 14 décembre 1833, et, presque aussitôt, affrontent un fort vent de nord-est qui dégénère bientôt en une violente tempête. Ils sont immédiatement séparés. DES VAGUES MONSTRUEUSES «Le Superbe» est poussé entre Tinos et Mykonos, ses voiles se déchirent. Le vaisseau dégarni voit Paros, mais ne parvient pas à rejoindre le port fortifié de Naoussa. Il est emporté jusqu’à Parikia, dont il n’a pas de cartes. Le mât de beaupré se brise, tuant un matelot. Puis un autre mât casse. Le 15 décembre, vers 16 heures, le navire, mouillé sur deux ancres, par une erreur d’un marin qui avait lancé sans ordre celle de tribord, et balloté par d’énormes vagues, talonne un rocher. Il gîte à bâbord, la carène défoncée, et menace de se briser en deux. Le commandant d’Oysonville fait preuve d’un grand courage: il harangue ses hommes paniqués, leur interdit de quitter le bord avant que ne soit trouvé un moyen sûr d’abandonner le navire et menace d’exécuter les récalcitrants. Il fait tirer quatre coups de canon pour ameuter les villageois. Témoin du drame, le consul britannique, Petros Mavromatis, évoque «des vagues monstrueuses». Un second-maître d’équipage, Guigoux, accepte malgré cela de tenter de rejoindre la terre à la nage pour chercher du secours.

κανονιοβολισμοί για να ειδοποιήσει τους κατοίκους του χωριού. Μάρτυρας του δράματος ο βρετανός πρόξενος, Πέτρος Μαυρομάτης, κάνει λόγο για «τερατώδη κύματα». Ένας ναύκληρος, με το όνομα Guigouz, δέχεται παρόλη την κακοκαιρία να προσπαθήσει να κολυμπήσει ως την ακτή για να ζητήσει βοήθεια. Τα καταφέρνει, αλλά η θαλασσοταραχή είναι τόσο σφοδρή που τα καΐκια δεν μπορούν να ανοιχτούν στη θάλασσα. Ο κυβερνήτης διατάζει τότε να ρίξουν σκοινιά δεμένα σε άδεια βαρέλια με την ελπίδα ότι ο άνεμος θα τα σπρώξει στην ακτή ώστε να μπορέσουν να τραβήξουν το

Ο κυβερνήτης του «Superbe» d’Oysonville The governor of «Superbe» d’Oysonville Le gouverneur de «Superbe» d’Oysonville

Η Παροικιά της Πάρου το 1833. Υδατογραφία του Α. Haubenschmid. Parikia of Paros in 1833. Water colour by Α. Haubenschmid. Parikia de Paros en1833. Aquarelle par Α. Haubenschmid.

drama, described «monstrous waves». One of the petty officers, Guigoux, agreed to try to swim to shore to seek help, in spite of the conditions. He made it, but the storm was too fierce to put the caique fishing boats to sea. The captain therefore ordered ropes attached to empty barrels to be dropped, hoping that the wind would push them into the coast so that the ship could be towed in. The idea failed, as did the attempt by an officer, Maisonneuve, to tow a cable with a dinghy. In the end, after an immense amount of effort, they managed to lower a large rowing boat into the water. It took around 120 men, but broke up as it came into shore. Some life rafts saved around another sixty men each, and a heroic Greek fisherman managed to do four round trips in his caique, rescuing around another hundred sailors. The final 150 or so men on board owed their salvation to the sudden return of fine weather on 17 December. The consular officer, Nicolas Kondylis, efficiently coordinated help for the survivors of the shipwreck, for which France thanked him by granting him a lifetime appointment. Aside from the sailor crushed by the falling bowsprit, only eight men were lost, all drowned as a result of having tried to save themselves by their own means. The nine bodies are buried close to the shore on the Delphini

καράβι από τη στεριά. Η ιδέα αποτυγχάνει όπως κι η προσπάθεια του αξιωματικού Maisonneuve να ρίξει έναν κάβο με μια βάρκα. Τελικά, με τεράστια προσπάθεια ρίχνεται στη θάλασσα η μεγάλη σωστική λέμβος. Μεταφέρει περίπου 120 άνδρες αλλά με το που φθάνει στην ακτή σπάει. Κάποιες αυτοσχέδιες σχεδίες σώζουν καμιά εξηνταριά άνδρες η καθεμία ενώ ένας ηρωικός έλληνας ψαράς καταφέρνει να κάνει τέσσερις διαδρομές με το καΐκι του σώζοντας έτσι καμιά εκατοστή ακόμα ναύτες. Οι 150 περίπου τελευταίοι ναυτικοί χρωστούν τη σωτηρία τους σε μια ξαφνική

Au témoignage de d’Oysonville l’accueil des Pariotes est très hospitalier. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του d’Oysonville, η φιλοξενία των Παριανών ήταν θερμή. According to d’Oysonville’s account, the Parians were more than hospitable.

Il y parvient, mais la tempête est trop brutale pour mettre des caïques à la mer. Le commandant ordonne alors de lancer des filins attachés à des barils vides, en espérant que le vent les pousse vers la côte pour qu’on puisse tracter le navire. L’idée échoue, comme la tentative d’un officier, Maisonneuve, de tirer un câble avec un canot. Finalement, la grande chaloupe est mise à la mer au prix d’énormes efforts. Elle emmène environ 120 hommes, mais se casse en accostant. Des radeaux de fortune en sauvent chacun une soixantaine d’autres. Et un pêcheur grec héroïque réussit à faire quatre allers et retours avec son caïque, sauvant ainsi une centaine de matelots de plus. Les quelque 150 derniers marins devront leur salut, le 17 décembre, au retour subit du beau temps. Le consul Nicolas Kondylis coordonne efficacement l’aide aux naufragés: la France le remerciera en le nommant à vie. Hormis le marin écrasé par la chute du mât, seules huit victimes sont à déplorer, toutes noyées pour avoir tenté de s’en sortir par leurs propres moyens. Leurs corps sont enterrés près de la rive, au cap Delphini. Au témoignage de d’Oysonville lui-même, l’accueil des Pariotes est très hospitalier. Ils vêtent les marins et les réchauffent, ils les hébergent pendant toute une semaine. Il faut s’imaginer ce qu’a représenté l’irruption de ces centaines d’hommes dans un village à peine plus peuplé. Puis, le 26, l’équipage, tambour en tête, gagne Naoussa où

βελτίωση του καιρού στις 17 Δεκεμβρίου. Ο πρόξενος Νικόλαος Κονδύλης συντονίζει αποτελεσματικά τη βοήθεια στους ναυαγούς και η Γαλλία θα του εκφράσει την ευγνωμοσύνη της διορίζοντάς τον ισόβιο πρόξενο. Εκτός από τον ναύτη που σκοτώθηκε από την πτώση του καταρτιού, θα υπάρξουν μόνο άλλα οκτώ θύματα, πού έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να γλυτώσουν με δικά τους μέσα. Οι σωροί τους είναι θαμμένες στο ακρωτήριο Δελφίνι, κοντά στην ακτή. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του ίδιου του d’Oysonville, η φιλοξενία των Παριανών είναι θερμή. Προσφέρουν ρούχα

και ζεστασιά στους ναυαγούς και τους κοιμίζουν στα σπίτια τους για μια βδομάδα. Θα πρέπει να φανταστούμε τι σήμαινε αυτή η «εισβολή» εκατοντάδων ανδρών σε ένα χωριό του οποίου οι κάτοικοι δεν ήταν πολύ περισσότεροι. Στις 26 Δεκεμβρίου το πλήρωμα αναχωρεί με τυμπανοκρουσίες για τη Νάουσα όπου τους περιμένει από την προηγούμενη το «Ville-de-Marseille» που θα τους μεταφέρει στο Ναύπλιο. Η ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΉΤΗ Πίσω στην Πάρο παραμένει ένα

σελίδα | page | 43

headland. According to d’Oysonville’s own account, the people of Paros were more than hospitable. They gave the sailors clothing and kept them warm, accommodating them in their homes for a whole week. Imagine what it was like, having hundreds of men suddenly arriving in a village whose own population was scarcely any larger. Then, on 26 December, the crew, led by their drummer, arrived in Naoussa, where the «Ville-de-Marseille» was expected to take them to Nauplia. THE CAPTAIN’S REPUTATION RESTORED In Paros, a detachment of thirty-two French sailors under the command of Jean de Burgare kept watch over the wreck until the arrival of a recovery team. This arrived at Easter 1834 on the corvette «La Meuse», who raised the cannons and anchors (one of which had a broken ring and therefore no longer held the ship). In the meantime, Jean de Burgare had married a young woman from Paros. Their son was to spend his career in the French steam navy, which was then in its infancy. The council of war, always meeting in such circumstances, acknowledged d’Oysonville’s actions and he was honourably acquitted by a unanimous decision, in Toulon, on 7 March 1834. He was made a commander of the French Legion of Honour. He died in 1862, at the age of 78, and is buried in the Père-Lachaise cemetery in Paris. THE MONUMENT

Τα θύματα Marius-Louis Castellan (δίοπος πυροβολητής), Nicolas Chalamet (ναύτης δευτέρας τάξεως), Gabriel Dodu (ναύτης δευτέρας τάξεως), Jean Fritz (ναύτης τρίτης τάξεως), Joseph Gentil (ναυτόπαις), Jean Gras (δίοπος πυροβολητής), Jean Jouglas (κελευστής), Jean-Toussaint Leost (ναύτης τρίτης τάξεως) και Jean Nicolaï (ναύτης τρίτης τάξεως).

The victims Marius-Louis Castellan (leading seaman gunner), Nicolas Chalamet (seaman second class), Gabriel Dodu (seaman second class), Jean Fritz (seaman third class), Joseph Gentil (ordinary seaman), Jean Gras (leading seaman gunner), Jean Jouglas (petty officer), Jean-Toussaint Leost (seaman third class) et Jean Nicolaï (seaman third class).

Les victimes

The «Meuse» departed long ago, with the cannons from the «Superbe». All that remains is the little improvised cemetery for the nine men who died. Worn down by time and the elements, it was in a sad state of neglect 70 years later. It was then that the French consul in Paros, Nikephoros Kypraios, took control of the matter, «We cannot allow this site to fall into ruin after everything France has done for our independence». He arranged for the municipality to restore the cemetery and build a commemorative monument. The pyramid-shaped monument was inaugurated in 1904 by the mayor, Petros Baos. Today, the monument, which was on the brink of ruin under the onslaught of erosion, has regained its pride. We remembered in time that the French sailors had supported the Greek revolution.... P

Marius-Louis Castellan (quartier-maître canonnier), Nicolas Chalamet (matelot de 2e classe), Gabriel Dodu (matelot de 2e classe), Jean Fritz (matelot de 3e classe), Joseph Gentil (mousse), Jean Gras (quartier-maître canonnier), Jean Jouglas (second-maître), JeanToussaint Leost (matelot de 3e classe) et Jean Nicolaï (matelot de 3e classe).

Alain Desauvage is a Belgian journalist, former President of the Federation of European Internal Editors Associations. He shares his time between Brussels and Paros.

απόσπασμα από τριάντα δύο γάλλους ναύτες υπό τις διαταγές του Jean de Burgare για τη φύλαξη του ναυαγίου μέχρι την άφιξη της ομάδας ανέλκυσης. Η τελευταία φθάνει στον τόπο του ναυαγίου το Πάσχα του 1834 με την κορβέτα «La Meuse» που θα ανασύρει τα κανόνια και τις άγκυρες. Εν τω μεταξύ ο Jean de Burgare έχει παντρευτεί μια νεαρή Παριανή. Ο γιος τους θα σταδιοδρομήσει στη γαλλική ατμοπλοΐα που έκανε τότε τα πρώτα της βήματα. Το πολεμικό συμβούλιο που θα συγκληθεί, όπως γίνεται πάντα σε ανάλογες περιστάσεις, θα αθωώσει ομόφωνα τον d’Oysonville στην Τουλώνη στις 7 Μαρτίου 1834. Αργότερα θα του απονεμηθεί ο Ταξιάρχης της Λεγεώνας

σελίδα | page | 44

της Τιμής και θα πεθάνει το 1862 σε ηλικία 78 ετών. Ο τάφος του βρίσκεται στο κοιμητήριο Père-Lachaise στο Παρίσι. ΤΟ ΜΝΗΜΕΊΟ Το «La Meuse» έχει αναχωρήσει προ πολλού με τα κανόνια του «Le Superbe». Παραμένει μόνο το μικρό αυτοσχέδιο κοιμητήριο για τα εννέα θύματα. Καταπονημένο από τον χρόνο, παρουσιάζει μία θλιβερή όψη μετά από 70 χρόνια. Τότε ο πρόξενος της Γαλλίας στην Πάρο αποφασίζει να ασχοληθεί με το ζήτημα: «Δεν μπορούμε να αφήσουμε να ρημάξει αυτός ο τόπος μετά από όλα όσα έχει κάνει η Γαλλία για την ανεξαρτησία μας». Πείθει

l’attend depuis la veille le «Ville-deMarseille» qui les conduira à Nauplie. LE COMMANDANT RÉHABILITÉ A Paros, un détachement de trente-deux marins français, sous la conduite de Jean de Burgare, garde l’épave jusqu’à l’arrivée d’une équipe de renflouement. Celle-ci sera sur place à Pâques 1834, avec la corvette de charge «La Meuse» qui remonte les canons et les ancres (dont l’une avait l’organeau brisé et ne retenait donc plus le navire). Entre-temps, Jean de Burgare avait épousé une jeune Pariote. Leur fils a fait carrière dans la marine à vapeur française, alors à ses débuts. Le conseil de guerre, toujours réuni en ce genre de circonstances, acquitte à l’unanimité d’Oysonville, à Toulon, le 7 mars 1834. Fait commandeur de la Légion d’Honneur, il décédera en 1862, à l’âge de 78 ans. Il repose dans la 22e division du Père-Lachaise, à Paris. LE MONUMENT «La Meuse» est repartie depuis longtemps, avec les canons du «Superbe». Seul reste le petit cimetière improvisé pour les neuf victimes. Fatigué par le temps, il fait piètre mine 70 ans plus tard. C’est alors que le consul de France à Paros, Nicéphore Kypreos, s’empare de la question: «Nous ne pouvons pas laisser se délabrer ce site après tout ce que la France a fait pour notre indépendance». Il obtient que la municipalité restaure le cimetière et que soit édifié un monument commémoratif. En forme de pyramide, il est inauguré en 1904 par le maire Petros Baos. Aujourd’hui, le monument, qui a été près de disparaître sous l’assaut de l’érosion, a retrouvé sa fierté. On s’est souvenu à temps que les matelots français avaient épaulé la révolution grecque.... P Alain Desauvage est un journaliste belge, ancien président de la Fédération Européenne des Associations de Rédacteurs Internes. Il vit entre Bruxelles et Paros depuis quelques années.

τον Δήμο να ανασκευάσει το κοιμητήριο και να ανεγείρει ένα μνημείο. Το μνημείο σε σχήμα πυραμίδας εγκαινιάζεται το 1904 από τον τότε δήμαρχο Πέτρο Μπάο. Σήμερα το μνημείο, που κόντευε να εξαφανιστεί από τη διάβρωση, ξαναβρήκε τη δόξα του. Θυμηθήκαμε έγκαιρα ότι οι γάλλοι ναυτικοί στήριξαν την ελληνική ανεξαρτησία.... P Ο κ. Alain Desauvage είναι βέλγος δημοσιογράφος, πρώην πρόεδρος της Federation of European Internal Editors Associations. Εδώ και χρόνια ζει ανάμεσα στις Βρυξέλλες και την Πάρο. Το ελληνικό κείμενο βασίστηκε στη μετάφραση του Ιωάννη Β.Γράβαρη που δημοσιεύτηκε στα «ΠΑΡΙΑΝΑ» τον Σεπτέμβριο του 2009.

σελίδα | page | 45

σελίδα | page | 46

Despotiko

Tsimintiri

Antiparos

Mirsini

Kakapetra Koukoumavles

Petaloudes

Cape Mavros Kavos Faragas

Anerantza

Ag. Minas

Cape Fanos

Glifa

Tsoukalia

Glyfades

Cape Dramoulis

Ambelas

Messada

Pounda Beach

Pisso Livadi Logaras

Nea Chryssi Akti (tserdakia) Chryssi Akti Boutari Dryos

Dryos

Cape Pyrgos Lolantonis

Glyfa

Aspro Chorio

Tzanes

Marpissa Tsoukalas

Tourlos

Isterni

Filizi Cape Aspros Gremos

Lefkes 4b Molos Μarmara Prodromos M. Ag. Antoniou

Ag. Nikolaos Ag. Ioannis

Kostos

Ag. Nikolaos

M. Ag. Georgiou

Agrilies

M. Ag. Ioannou

Ag. Pantes

Ancient Quarries

Matzoro

Santa Maria Aliki

Platia Ammos

Xifara

M. Ag. Antoniou Ag. Georgios

Νaoussa

Ag. Anargiroi

Lageri

Cape Almiros

Ag. Ioannis

Panagia

M. Logovardas

Μarathi

Protoria

Kamares

M. Thapsanon

Elitas

Kolimbithres Theoskepasti

Kamari M. Ag. Theodoron

Agairia

Kambos

Alyki

Cape Makria Myti

Voutakos

Vagia

Sanctuary Elitheias

Pithio Asklipeio

Livadia

M. Ag. Charalambou

Rafnidia

Glisidia

Pounda

Ag. Irini

Delfini Parasporos

Parikia

Krios Martselo Cape Ag. Fokas

Arxilochos Cave

Dilion

Kalamion

Cape Maistros

Cape Vorino

Cape Korakas

1 1

σελίδα | page | 47

5 σελίδα | page | 48

σελίδα | page | 49

Strongyli

Tsimintiri

Livadi

Apantima Mafalda Beach

Antiparos

Soros

Stalactite Cave

Livadia

Aghios Georgios Despotiko 3a

Kamari

Cape Mavros Kavos Faragas

Agairia

Kambos

Alyki

a Cape Makria Myti

Voutakos

Vagia

Petaloudes

Mirsini

Kakap Koukoumav

Pithio As

Livadi

M. Ag. Charalambou

Rafnidia

Glisidia

Pounda

Ag. Irini

Delfini Parasporos

Parikia

Krios Martselo Cape Ag. Fokas

Arxilochos Cave

Dilion

Cape

μονοπατι | trekking

Λεύκες - Αυκλάκι – Λογαράς, Απόσταση: 8 χλμ., Διάρκεια: περίπου 2 ώρες, Υψομετρική διαφορά: 250 μ. Lefkes - Afklaki-Logaras, Distance: 8km, Duration: Approximately 2 hours, Elevation: 250m Σε κάθε τόπο υπάρχουν κρυμμένα «διαμάντια»: μέρη πανέμορφα και μοναδικά, τα οποία όμως σπάνια ανακαλύπτουν οι ξένοι επισκέπτες, καθώς βρίσκονται έξω από τις συνήθεις τουριστικές διαδρομές. Ένα τέτοιο μέρος στην Πάρο είναι το Αυκλάκι (ή Αυκουλάκι), μια κοιλάδα στην ανατολική πλευρά του νησιού με πολύ ιδιαίτερο τοπίο: πλαγιές γεμάτες πεζούλες με ελιές και αμπέλια, μια κατάφυτη ρεματιά που κρατάει νερό ίσαμε και τις αρχές του καλοκαιριού, ένα φιλόξενο εκκλησάκι κυριολεκτικά ενσωματωμένο στο περιβάλλον και μια πηγή κρυμμένη μέσα σε κυπαρισσόδεντρα και πικροδάφνες, με σκιά και τραπεζάκια για να ξαποστάσει ο περαστικός... Τι άλλο μπορεί να ζητήσει κανείς; Η διαδρομή που σας προτείνουμε διασχίζει ολόκληρο το Αυκλάκι, έχει όμως και άλλα πλεονεκτήματα: ξεκινά από τις Λεύκες, το πανέμορφο ορεινό κεφαλοχώρι που παντρεύει τον κυκλαδίτικο χαρακτήρα με τον νεοκλασικό, περνά από σημεία με ιδιαίτερη θέα, όπως είναι η ράχη με τους παλιούς ανεμόμυλους που δεσπόζουν πάνω από το χωριό, και προσφέρει πολλές επιλογές για τον τερματισμό της. Σε μια σχετικά σύντομη εκδοχή εμείς την ολοκληρώνουμε στον Λογαρά· ωστόσο, μπορεί κανείς να προτιμήσει ως προορισμό τη Μάρπησσα, το Πίσω Λιβάδι, τη Χρυσή Ακτή, ακόμη και τον Δρυό... Επίσης, η διαδρομή μπορεί να γίνει είτε με τα πόδια είτε με ποδήλατο. Στο κείμενο και στο χάρτη υπάρχουν σχετικές αναφορές για τα (λιγοστά) σημεία όπου αυτές οι δύο επιλογές διαφέρουν... Κείμενο | Φωτογραφίες: AΛΕΞΗΣ ΠΕΤΙΔΗΣ Text | Photos: ALEXIS PETIDIS σελίδα | page | 50

Eνα φιλόξενο εκκλησάκι και μια πηγή κρυμμένη μέσα σε κυπαρισσόδεντρα και πικροδάφνες, με σκιά και τραπεζάκια για να ξαποστάσει ο περαστικός. Τι άλλο μπορεί να ζητήσει κανείς; Α welcoming church and a fountain which is hidden inside the cypresses and oleanders with shade and tables for passers-by to rest... What else can one ask for?

Ιn every place there are hidden gems: beautiful and unique places that are almost never visited by outsiders because they lie outside the usual touristic routes. In Paros one of these places is Afklaki (or Afkoulaki), a valley on the eastern side of the island with a unique landscape of terraced hills with olive trees and vineyards, an overgrown ravine with water running until the beginning of the summer, a welcoming church which is beautifully incorporated into its environments, and a fountain which is hidden inside the cypresses and oleanders with shade and tables for passers-by to rest... What else can one ask for? Τhe route we propose goes through the whole of Afklaki. It starts at Lefkes, a beautiful mountain village that combines the Cycladic character with the neoclassic and continues through spots with extraordinary views, including a ridge with old windmills that overlook the village. There are also many options for the ending of the route. For a short trek it ends at Logaras. This is the

Περιγραφή Η διαδρομή ξεκινά από τη στάση των λεωφορείων στις Λεύκες (Σημείο 1 ), στην κλειστή στροφή του δρόμου που έρχεται από την Παροικιά, όπου μπορεί να φτάσει κανείς με την τακτική συγκοινωνία από διάφορα σημεία του νησιού. Ξεκινούμε παίρνοντας τον φαρδύ κεντρικό δρόμο ο οποίος οδηγεί στο κέντρο του οικισμού· έπειτα από 20 μέτρα, όμως, τον αφήνουμε και ακολουθούμε το σοκάκι που κατηφορίζει προς τα αριστερά. Περίπου 50 μέτρα πιο κάτω, αυτό διχαλώνει. Όποια διακλάδωση και αν επιλέξουμε, σύντομα θα μας βγάλει σε στενό ασφαλτόδρομο, τον οποίο ακολουθούμε προς τα αριστερά, ώσπου φτάνουμε στη μικρή πλατεία με τα καφενεία, μπροστά από τη μεγαλοπρεπή εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Από την Αγία Τριάδα μικρές ξύλινες πινακίδες θα μας οδηγήσουν μέσα από σοκάκια στην άκρη του οικισμού, στο σημείο απ’ όπου ξεκινά ο περίφημος Βυζαντινός Δρόμος (Σημείο 2 ), η πιο γνωστή περιπατητική διαδρομή του νησιού. (Σημειωμένη με πορτοκαλί χρώμα στο χάρτη μας.) Αφήνουμε τον Βυζαντινό Δρόμο στα αριστερά μας και συνεχίζουμε ευθεία, σε ανηφορικό δρόμο που περνά από τον πευκώνα των Λευκών με την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, για να καταλήξει σε σταυροδρόμι (Σημείο 3 ) με εκπληκτική θέα, πολύ κοντά στους τέσσερεις παλιούς ανεμόμυλους που δεσπόζουν πάνω από το χωριό. Αξίζει μια μικρή παράκαμψη για να τους επισκεφθείτε... (Όσοι επιλέξουν ποδήλατο για το οδοιπορικό τους, μπορούν να φτάσουν σ’ αυτό το σημείο και με μία διαφορετική διαδρομή, που περνά από την κεντρική πλατεία των Λευκών, το πάρκινγκ πάνω από αυτήν και τον περιφερειακό δρόμο που οδηγεί εδώ. Στο χάρτη μας η παραλλαγή αυτή σημειώνεται με μοβ χρώμα.) Στο σταυροδρόμι μια πινακίδα που γράφει «Αγία Κυριακή», τοποθετημένη πρόχειρα σε παλιό κτίσμα, μας οδηγεί νότια σε ασφαλτόδρομο. Σύντομα αυτός μετατρέπεται σε χωματόδρομο και

Ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσεις πραγματικά έναν τόπο, είναι να τον περπατήσεις, να περιπλανηθείς σε αυτόν χωρίς βιάση, να του αφιερώσεις χρόνο. The best way to really get to know a place is to walk, wander around with no rush, give it time. Paros, of course, is no exception to this rule.

version we propose here, but one can can also choose as destination Marpissa, Pisso Livadi, Golden Beach or Drios... There are also different choices depending on whether you choose to travel by foot or by mountain bike. We present them in the relevant section and in the map... Description The route begins at the bus stop in Lefkes (spot 1 ), at the turn of the road coming from Parikia. We begin by taking the wide central road that leads to the centre of the village, but after 20 meters we leave it and follow the narrow street (kalderimi) that descends left. About 50 metres further it forks. Whichever direction we choose, we will soon arrive at a narrow asphalt road which we follow to the left until we arrive at a small square with cafés in front of the splendid church of Aghia Triada. From Aghia Triada small wooden signs lead us through winding narrow streets to the edge of the village, to the starting point of the prominent Byzantine Road (spot 2 ), the most famous hiking route of the island (marked in orange on our map). We leave the Byzantine Road to our left and continue straight uphill on a paved road and by the church of Aghios Nikolaos, which is surrounded by a grove. We then find ourselves at a crossroads (spot 3 ) with

σελίδα | page | 51

βρισκόμαστε πλέον στην καθαυτό παριανή ύπαιθρο: λοφοπλαγιές με ξερολιθιές, πεζούλες με ελιές και αμπέλια, μοναχικά εκκλησάκια, ενώ σύντομα διακρίνουμε στα νότια το επόμενο σημαντικό σημείο της διαδρομής: τον λευκό όγκο του μοναστηριού της Αγίας Κυριακής (Σημείο 4 ). Πρόκειται για μοναστήρι του 17ου αιώνα, ανακαινισμένο σχετικά πρόσφατα, το οποίο όμως (συνήθως) είναι κλειστό... Λίγο μετά το μοναστήρι συναντάμε διασταύρωση, όπου στρίβουμε δεξιά. Σύντομα περνάμε ομαλή ράχη και βρισκόμαστε πλέον στο Αυκλάκι, στο πάνω μέρος της κοιλάδας. Εδώ, περίπου 150 μέτρα από τη διασταύρωση, οι περιπατητές μπορούν να αναζητήσουν παλιό μονοπάτι που κόβει δρόμο κατηφορίζοντας δεξιά στην πλαγιά, για να ξαναβρεί το δρόμο πιο χαμηλά. Το ξεκίνημα του μονοπατιού (Σημείο 5 ) δεν είναι ευκρινές, ουσιαστικά όμως αυτό ακολουθεί μια ξερολιθιά που κατηφορίζει ανάμεσα σε μια συστάδα από ελιές. Καμιά 20αριά μέτρα παρακάτω διακρίνεται πλέον καθαρά και –παρόλο που έχει καλυφθεί αρκετά από τη βλάστηση– παραμένει βατό, πάντα βέβαια με προσοχή! (Οι ποδηλάτες και όσοι προτιμούν να παραμείνουν στο δρόμο πρέπει να συνεχίσουν στο χωματόδρομο που κάνει το γύρο της πάνω πλευράς της κοιλάδας –σημειωμένος με μοβ χρώμα στο χάρτη– επιλέγοντας πάντα την αριστερή κατεύθυνση στις διασταυρώσεις.) Το μονοπάτι ξαναβρίσκει το δρόμο ύστερα από περίπου 200 μέτρα. Συνεχίζουμε σ’ αυτόν για άλλα 500 μέτρα, ώσπου βρίσκουμε στο δεξί μας χέρι, ακριβώς κάτω από το δρόμο, το εκκλησάκι του Αγίου Αρσενίου, ενσωματωμένο με μοναδικό τρόπο στο περιβάλλον (Σημείο 6 ). Η σκεπαστή αυλή του και η φιλόξενη βεράντα του μάς καλούν για μια στάση· ωστόσο, αξίζει να κατεβούμε τα ασβεστωμένα σκαλοπάτια προς τη ρεματιά, να περάσουμε την κοίτη της και να ακολουθήσουμε το μονοπάτι που φεύγει αριστερά, ώσπου να βρούμε στο δεξί μας χέρι τη φαρδιά κοίτη ενός άλλου χειμάρρου, στρωμένου με μεγάλα βράχια. Ανηφορίζοντας σ’ αυτόν για καμιά 50αριά μέτρα, ανάμεσα σε κυπαρίσσια, πικροδάφνες και καλαμιές, θα βρούμε την περίφημη πηγή του Αυκλακιού, με το φιλόξενο υπόστεγό της και με δροσερό νερό όλο το χρόνο (Σημείο 7 ). Αφού ξαποστάσουμε στην πηγή, επιστρέφουμε στο χωματόδρομο και συνεχίζουμε να κατηφορίζουμε, ώσπου φτάνουμε σε διασταύρωση με πινακίδα για το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική, πολύ ωραία θέα και φιλόξενο καλόγερο, το παραδοσιακό αυτό μοναστήρι αξίζει μία επίσκεψη· ωστόσο, η διαδρομή έως αυτό (περίπου 2,5 χλμ.) είναι ανηφορική και χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Συνεχίζουμε, λοιπόν, προς τα αριστερά, περνάμε από τα ερείπια μικρού μοναστηριού που αξίζουν μια μικρή στάση (Σημείο 8 ) και συνεχίζουμε, ώσπου βρίσκουμε τον ασφαλτόδρομο που ενώνει τη Μάρπησσα με τον Τζάνε (Σημείο 9 ). Εκεί στρίβουμε δεξιά, ακολουθούμε την άσφαλτο για περίπου 500 μέτρα και ξαναστρίβουμε –αριστερά αυτήν τη φορά– σε φαρδύ χωματόδρομο (Σημείο 10), που θα μας βγάλει στο δρόμο Μάρπησσας - Δρυού (Σημείο 11). Αν ακολουθήσουμε την αριστερή διχάλα στο τέλος αυτού του χωματόδρομου, όταν βγούμε στην άσφαλτο, ο δρόμος που θα δούμε ακριβώς απέναντί μας οδηγεί στη νότια άκρη του Λογαρά (Σημείο 12). P

σελίδα | page | 52

a fantastic view, very close to the four windmills that look over the village. It is worth making a stop to visit them. (Those travelling by bicycle can reach this spot from a different route that goes through the central square of Lefkes, the parking lot above the square and the roundabout road that leads cyclists to the windmills. On our map this variation is marked in purple.) At the crossroads there is a sign placed on an old building that says “Aghia Kyriaki”, pointing south to an asphalt road. This road soon turns into a dirt road and we find ourselves in the countryside of Paros: hillsides with stone walls, terraces with olive trees, vineyards, and lonely chapels. To the south we see the next highlight of the route: the white monastery of Aghia Kyriaki (spot 4 ). It is a monastery of the 17th century, restored some time ago, but usually closed...

Η διαδρομή διασχίζει ολόκληρο το Αυκλάκι, έχει όμως και άλλο πλεονεκτήματα: ξεκινά από τις Λεύκες, το πανέμορφο ορεινό κεφαλοχώρι που παντρεύει τον κυκλαδίτικο χαρακτήρα με τον νεοκλασικό. Τhe route we propose goes through the whole of Afklaki. It starts at Lefkes, a beautiful mountain village that combines the Cycladic character with the neoclassic.

Further down from the monastery we find another crossroads, at which we turn right. Soon we cross a flat ridge and arrive at the upper part of the valley of Afklaki. Here, about 150 meters from the crossroads, hikers can follow an old path cutting right and down the hillside to find again the road further down. The beginning of the path (point 5 ) is not distinct, but it follows a stone wall that descends among a cluster of olive trees. About 20 metres from its start you can distinguish it clearly, and although it is covered in places by vegetation, it remains accessible. Of course, one must always be careful! Cyclists and those who prefer to remain on the road can follow the dirt road that circles the upper part of the valley (marked in purple on the map), making sure to take a left at the crossroads. Τhe path meets again the road after about 200 metres. We keep descending following the road for another 500 meters until we find on the right the chapel of Aghios Arsenios, incorporated in a unique way in the environment (spot 6 ). Its patio and welcoming terrace call us for a stop, but it is better to go down the white painted steps, cross the narrow riverbed, and follow a path that goes to the left until we find on our right the wide –and dry- riverbed of another stream, paved with large rocks. Going up this stream for about 50 meters among cypresses, oleanders, and reeds we find the fountain of Afklaki, with a welcoming pavilion and fresh water throughout the year (spot 7 ). Αfter we rest at the fountain, we return to the dirt road and continue to slope until we arrive at a crossroads with a road sign for the monastery of Aghios Gheorghios. With its interesting architecture, great views, and a welcoming monk, this traditional monastery is worth a visit but keep in mind that the relatively unscenic route there, is uphill and about 2.5km. Choosing Logaras as our destination we continue to the left, passing the ruins of a small monastery which is worth a small stop (spot 8 ). We then keep going until we find the asphalt road that connects Marpissa with Tzanes (spot 9 ). There we turn right, follow the road for about 500 metres, and then turn left onto a wide dirt road (spot 10 ) that leads to the road of Marpissa-Drios (spot 11 ). If we take the left fork at the end of this dirt road, cross the Marpissa-Drios road and follow the road on the other side, it will lead us to the southern edge of Logaras (spot 12 ). P

μουσεία | museums

Κυκλαδίτικη Λαογραφία Μουσείο Μπενέτου Σκιαδά

Cycladic Folklore Benetos Skiadas Museum

Στην Αλυκή σε έναν όμορφο κήπο βρίσκεται ένα μουσείο μοναδικό για όποιον θέλει να γνωρίσει τις Κυκλάδες και την ιστορία τους. Ένα μουσείο όπου θα βρει κανείς εφαρμοσμένες όλες τις παραδοσιακές τέχνες και θα πάρει μια γεύση της αυθεντικής Πάρου που χάνεται.

In Aliki, in a beautiful garden there is a unique museum for anyone who wants to know the Cyclades and their history. A museum where you will find all the traditional arts applied and you will get a taste of the vanishing authentic Paros.

Το μουσείο δημιουργήθηκε από τον Μπενέτο Σκιαδά και την πρόωρα χαμένη σύζυγό του Πόπη, πριν 40 χρόνια. Τώρα πια η κόρη τους Κατερίνα υποδέχεται τους Έλληνες και ξένους επισκέπτες του μουσείου συνεχίζοντας το έργο και το όνειρο των γονιών της που ήταν να γνωρίσει ο κόσμος τη λαογραφική παράδοση των Κυκλάδων μέσα από τις δημιουργίες του Μπενέτου.

The museum was created by Benetos Skiadas and his beloved late wife Popi, 40 years ago. Now their daughter Katerina welcomes the Greek and foreign visitors of the museum, continuing the work and the dream of her parents, which was to present the folklore tradition of the Cyclades through the creations of Benetos.

Με τεράστιο ταλέντο και ατέλειωτη υπομονή, ο 80χρονος πια Μπενέτος Σκιαδάς έχει δημιουργήσει με τα χέρια του έναν ολόκληρο κόσμο από μινιατούρες. Στην κλειστή αίθουσα του μουσείου μπορείτε να θαυμάσετε μοντέλα πλοίων όλων των εποχών, μικρά αριστουργήματα μαστοριάς και ακρίβειας, για τα οποία απέσπασε το πρώτο βραβείο στη Ναυτική Εβδομάδα. Στον κήπο θα θαυμάσετε την εκπληκτική μινιατούρα της Εκατονταπυλιανής μαζί με τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία και κτίρια των Κυκλάδων.

With enormous talent and endless patience, the now 80-yearold Benetos Skiadas has created with his own hands a whole world of miniatures. In the indoors space of the museum, you can admire models of ships of all times, small masterpieces of craftsmanship and precision, for which he won the first prize at the Nautical Week. In the garden you will admire the amazing miniature of Ekatontapyliani together with the most characteristic monuments and buildings of the Cyclades.

Ανοικτό καθημερινά από 1η Μαΐου ως 30 Σεπτεμβρίου, 10:00πμ -5:00μμ. Είσοδος 5€, Τ. +30 6981680086 www.benetos-skiadas-folkartist-paros-gr.com

Open daily from May 1st to September 30th, 10:00 am -5:00 pm, Admission 5 €, T. +30 6981680086 www.benetos-skiadas-folkartist-paros-gr.com

σελίδα | page | 53

Λαογραφικό Μουσείο Μάρπησσας Σε ένα γραφικό σοκάκι, δίπλα από την ταβέρνα της Χαρούλας, βρίσκεται ένα από τα πιο όμορφα μικρά μουσεία της Πάρου. Διαμορφωμένο σαν ένα παραδοσιακό σπίτι του χωριού από τον Σύλλογο Γυναικών Μάρπησσας περιέχει κειμήλια που έχουν δωρίσει οι οικογένειες της Μάρπησσας. Η σάλα με το χαρακτηριστικό βόλτο, τις φωτογραφίες στους τοίχους, το τραπέζι με το γυάλινο σερβίτσιο για τη σούμα φιλοξενεί και το διπλό κρεβάτι με τις στεφανοθήκες και τα εικονίσματα. Η μικρή κάμαρη στο βάθος με τον αργαλειό, τη ρόκα και το αδράχτι μας παρουσιάζει τις παραδοσιακές ασχολίες των γυναικών. Μην παραλείψετε να μπείτε στο μικρό καμαράκι πίσω από την κουζίνα όπως επίσης και να κοιτάξετε κάτω από το κρεβάτι. Κατεβαίνοντας στον «μαγκατζέ» θα βρείτε εργαλεία καθημερινής και επαγγελματικής χρήσης με τα ξύλινα κλειδιά στον τοίχο να αποτελούν τα παλιότερα εκθέματα του μουσείου. Πριν φύγετε, επισκεφθείτε οπωσδήποτε το μικροσκοπικό κουρείο! Είσοδος ελεύθερη. Ανοικτό τους καλοκαιρινούς μήνες 7μμ-9μμ, εκτός Δευτέρας, Τ. 22840 41217

Folklore Museum of Marpissa Located on a picturesque alley, next to Haroula’s tavern, is one of the nicest small museums of Paros. Arranged as a traditional village house the museum is run by the Association of Women of Marpissa displaying heirlooms donated by the families of the village. The main room with the typical arch, the photos on the walls, the table in the middle with the glass set for the souma also hosts the double bed with the wreath cases and the icons. The small room at the back with the loom and the spinning wheel features the traditional activities of the women. Don’t miss looking under the bed and getting into the little room behind the kitchen. Going down to the cellar you will see professional tools and items of everyday use with the wooden keys on the wall being the oldest exhibits of the museum. Before you leave, make sure you visit the minute barbershop! Free entrance Open during the summer 7pm-9pm except Mondays, Τ. 22840 41217

σελίδα | page | 54

Since 2004

Pisso Livadi, Paros, tel.: 2284043257

σελίδα | page | 55

μνημείο | monument Δεσποτικό Το Δεσποτικό είναι ένα μικρό ακατοίκητο νησί δυτικά της Αντιπάρου. Εκεί ιδρύθηκε από τους αρχαίους Παριανούς ένα σημαντικό ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα, θεό του φωτός και της μουσικής. Υπήρχαν 22 ιερά αφιερωμένα στον Δήλιο Απόλλωνα στις Κυκλάδες. Ένα από αυτά βρισκόταν στο Δεσποτικό. Πρόκειται για μεγάλο θρησκευτικό κέντρο που προσήλκυε πιστούς από τις Κυκλάδες, την Κόρινθο καθώς και τη Μικρά Ασία, Κύπρο και Αίγυπτο. Η δύναμη της Πάρου κατά την αρχαϊκή και κλασική περίοδο επιβεβαιώνεται από τις ανασκαφές στο Δεσποτικό. Με τα τοπικά λατομεία να παράγουν την καλύτερη ποιότητα μαρμάρου, η Πάρος γρήγορα αναπτύχθηκε, δημιούργησε σχολή στη γλυπτική και έκανε εξαγωγή μαρμάρου και γλυπτών σε όλα τα σημαντικά κέντρα του αρχαίου κόσμου.

Despotiko Despotiko is a small uninhabited island west of Antiparos. An important sanctuary dedicated to Apollo, god of light and music, was founded there by the ancient Parians. There were as many as 22 shrines dedicated to Delian Apollo, the most worshiped deity throughout the Cyclades. One of them was the sanctuary of Despotiko. It was a religious center that attracted worshipers from the Cyclades, Corinth in the Peloponnese as well as Asia Minor, Cyprus and Egypt. The power of Paros during the archaic and classical period is confirmed by the excavation in Despotiko. With the local quarries producing the best quality of marble, Paros quickly developed, created a remarkable school of sculpture and exported marble and sculptors to all the important centers of the ancient world.

Ο χώρος είχε εντοπιστεί από τον Έφορο Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Ν. Ζαφειρόπουλο το 1959, αλλά η έρευνα ξεκίνησε το 1997 από τον αρχαιολόγο Γιάννο Κουράγιο και η συστηματική ανασκαφή μόλις το 2002, αφού χτίστηκε ο μόλος χάρις στον Αντιπαριώτη Γιάννη Πατέλη. Ήταν τότε που βρέθηκε ο θησαυρός των 600 αντικειμένων που ήταν θαμμένα κάτω από το δάπεδο ενός δωματίου του «ναού», τώρα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου. Τα νέα ευρήματα που φέρνει κάθε χρονιά αποκαλύπτουν ένα ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα και τη θεά Εστία που ήταν τα κλασικά χρόνια προστάτις των ναυτικών. Ανάμεσα στα ευρήματα είναι ένα πήλινο αγαλματίδιο από παριανό εργαστήριο, επίσης στο μουσείο της Πάρου. To μεγάλο του μέγεθος και η εξαιρετική ποιότητα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για το λατρευτικό άγαλμα του αρχικού ναού, το οποίο παρίστανε τον Απόλλωνα. Η ανασκαφή στο Δεσποτικό που συνεχίζεται με τη συμμετοχή φοιτητών από ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, χαρακτηρίστηκε ως μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 2011. Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται έργα αναστήλωσης του ιερού.

σελίδα | page | 56

Research began with great difficulty in 1997 by archeologist Yannos Kourayos, while systematic excavation just in 2002, after the pier was built thanks to Yannis Patelis from Antiparos. It was then that a treasury of 600 objects was discovered, buried under the floor of one of the rooms of the “temple”, now in the Archaeological Museum of Paros. The new finds that each year brings along, disclose a sanctuary dedicated to Apollo and to the goddess Hestia, who was the patron goddess of seamen in the classical period. Πήλινο αγαλματίδιο που αναπαριστά τον Απόλλωνα. Τerracotta statuette representing Apollo.

Among the finds is a terracotta statuette from a Parian workshop also in the museum of Paros. The large size and fine artistic quality suggest that it is probably the cult idol of the original temple, representing Apollo himself. The excavation on Despotiko, which is still in course with the participation of students of Greek and foreign universities, was classified among the ten most important archaeological discoveries of 2011. Α restoration project of the temple has taken place in recent years.

Aφιερώματα στο ιερό του Δεσποτικού. Offerings to the sanctuary of Despotiko.

σελίδα | page | 57

πρόσωπo | person

Η Paulien Lethen είναι εικαστική καλλιτέχνις από την Ολλανδία και πολίτης του κόσμου. Σαν πραγματική καλλιτέχνις, μεταμορφώνει όλους τους χώρους όπου ζει σε χώρους τέχνης: την Οικία Αζάρη στην Παροικιά, το καλοκαιρινό της σπίτι στον Κούναδο καθώς και το σπίτι της στη Νέα Υόρκη. Σε αυτή τη συνέντευξη ακολουθούμε τη ζωή της στην Πάρο, την Ιαπωνία, πίσω στην Πάρο και τελικά στη Νέα Υόρκη μέσα από τα δικά της λόγια.

Paulien Lethen is a visual artist from Holland and a citizen of the world. As the true artist that she is, she turns every space she lives in, into an art space; the Azari house in Parikia, her summer house in Kounados as well as her winter main house in Newburgh, New York. In this interview we follow her life across Paros, Japan, Paros again and finally New York in her own words.

Μετακόμισα στην Πάρο το 1967 από την Ουτρέχτη της Ολλανδίας, με τον άνθρωπο που θα γινόταν ο άντρας μου και πατέρας των δύο γιων μου, τον Richard Lethen, Αμερικανό ζωγράφο που είχε ήδη ζήσει στην Ελλάδα για αρκετά χρόνια. Ταξιδέψαμε στην Ελλάδα με το Orient Express, Άμστερνταμ – Αθήνα. Καθώς ήξερα ότι θα ζούσα μια τελείως διαφορετική ζωή, χωρίς ηλεκτρικό ή τρεχούμενο νερό, πήρα μερικές από τις παλιές λάμπες πετρελαίου που είχα συλλέξει σαν αντίκες, μαζί μου για να τις βάλω σε χρήση. Από τον Πειραιά, παλιά φέρυ μπωτ όπως το «Έλλη» και το «Κυκλάδες» ταξίδευαν προς διάφορα ελληνικά νησιά. Ήθελες τότε 7 ώρες για να φτάσεις στην Πάρο, συχνά με θαλασσοταραχή, για αυτό είχα πάντοτε μαζί μου δραμαμίνες!

I moved to Paros in 1967 from Utrecht, Holland, with the man who would be my husband and father of my two sons, Richard Lethen, an American painter, who had lived in Greece for a number of years. We travelled to Greece with the Orient Express, Amsterdam - Athens. As I knew I was going to live a totally different life, no electricity or running water, I took some of the antique oil lamps I had been collecting as curiosities with me on the train, to put to use. From Piraeus, old ferryboats, like the “Elli” and the “Kyklades”, made the trip to different islands. It took 7 hours to get to Paros, often in stormy weather, I carried always Dramamine with me!

Στην Πάρο είχε ηλεκτρικό μόνο στην Παροικιά και τη Νάουσα. Την νύχτα το νησί βυθιζόταν στο σκοτάδι. Υπήρχαν δύο ρώσικα αυτοκίνητα - ταξί, του Γιακουμή και του Σταύρου. Κατά τα άλλα οι μετακινήσεις γινόντουσαν με γαϊδούρια και με τα πόδια. Δεν υπήρχαν πολλά σκουπίδια, το κάθετι ξαναχρησιμοποιόταν, κάθετι έβρισκε έναν νέο προορισμό. Έπρεπε να βρίσκεις μπουκάλια -πράγμα όχι εύκολο- για να αγοράσεις χύμα ελαιόλαδο, σπορέλαιο για τηγάνισμα, ξύδι και σούμα από βαρέλια στα μπακάλικα. Αδειάζαμε κολοκύθες για να βάζουμε κρασί, τα παλιά ρούχα κοβόντουσαν για να γίνουν κουρελούδες, τα κουτιά από τις κονσέρβες γινόντουσαν γλάστρες για βασιλικό, όχι για το μαγείρεμα -ο βασιλικός είναι ιερό φυτό στην Ελλάδα και παίρνει το όνομά του από το Βασιλεύς. Μαθαίνεις να κάνεις οικονομία στο νερό όταν το

Paros had electricity only in Paroikia, the capital, and Naoussa. At night the island was dark. There were two Russian cars on the island, taxis, Jacoumis and Stavros were the drivers. For the rest it was donkeys, and footwork. There was not much garbage, everything was being reused, everything found a next destination. One had to find bottles -not easy- to buy loose olive oil, sporelio (frying oil), vinegar, wine and suma, from barrels in the grocery stores. We hollowed out gourds to keep wine in, old clothing was cut up to make koreloudes (rag rugs), tin cans became flowerpots for basil, not used for cooking, it is a holy plant in Greece; Vasileus means King. You learn to save water, if you have to get it in a bucket from the well, and fill the vrisi (small water container with a miniature tap that hangs from the wall). It

σελίδα | page | 59

πρόσωπo | person κουβαλάς με κουβά από το πηγάδι για να γεμίσεις τη βρύση (μικρό μεταλλικό δοχείο με βρυσάκι, που κρεμιέται στον τοίχο). Ήταν μια ζωή διαφορετική, έμαθα πολλά. Οι Έλληνες ήταν πολύ ευγενικοί, γενναιόδωροι και με ενδιαφέρον για τους Ξένους. Υπήρχαν αρκετοί ξένοι στο νησί, ένας απ’ αυτούς ήταν ο Brett Taylor, Αμερικανός ζωγράφος που ίδρυσε το Aegean School of Art, που υπάρχει ακόμα. Οι ξένοι γνωριζόντουσαν όλοι μεταξύ τους και συναντιόντουσαν στο καφενείο του λιμανιού για καφέ ή μπύρες, στου Διονυσάκη για ρακί ή κρασί και για να ανταλλάξουν νέα και κουτσομπολιά! Δυσκολεύομαι να περιγράψω τις αλλαγές που έχουν συμβεί στην Πάρο. Ήταν ένα ήσυχο νησί, χωρίς τουρισμό, ήταν τα χρόνια της Χούντας. Οι τουρίστες πήγαιναν αλλού. Τώρα η Πάρος είναι ένα νησί πολυτελείας, με αεροδρόμιο, πολλά αυτοκίνητα και ξενοδοχεία, βίλες, πισίνες, με τα καζανάκια να τραβιούνται χωρίς περιορισμό και μποτιλιαρίσματα στους δρόμους το καλοκαίρι. Με πιάνει νοσταλγία όταν θυμάμαι πόσο απλά και ήσυχα ήταν τότε. Η γιαπωνέζικη εμπειρία Πήγαμε να ζήσουμε στην Ιαπωνία δύο φορές. Ο Ρίτσαρντ είχε ξαναπάει και είχε εμπνευστεί από τη γιαπωνέζική Ζεν ζωγραφική με μελάνι Sumi-e. Η Ιαπωνία ήταν το τελείως αντίθετο της Ελλάδας! Στην Ελλάδα, τα πάντα -φρούτα, λαχανικά- στοιβάζονται σε καφάσια στα μαγαζιά, σαν όμορφες ζωντανές ζωγραφιές. Στην Ιαπωνία όλα είναι προσεχτικά, εξουθενωτικά τακτοποιημένα χωρίς περιθώριο αυτοσχεδιασμού. Ένας πολιτισμός που, αν και όμορφος, αποπνέει οδύνη. Στη δυτική παραδοσιακή τέχνη, η σύνθεση βρίσκεται πάντα στο κέντρο: η Παναγία με το Θείο Βρέφος, η νεκρή φύση, η ανθοδέσμη. Ζούσαμε στο Κυότο, την παλιά πρωτεύουσα, σε έναν μικρό ναό. Κατά την ολλανδική παράδοση, έβαλα μερικά λουλούδια σε ένα βάζο στο μέσο ενός χαμηλού τραπεζιού. Όταν επιστρέψαμε από τα ψώνια, πρόσεξα ότι τα λουλούδια ήταν στην άκρη του τραπεζιού οπότε τα έβαλα πάλι στο κέντρο αλλά την επόμενη μέρα συνέβη πάλι το ίδιο! Συνειδητοποίησα τότε ότι αυτή ήταν η αντίληψη. Όση περισσότερη γιαπωνέζικη τέχνη έβλεπα, τόσο καλύτερα καταλάβαινα ότι μπορεί να υπάρχει ένα ολόκληρο κενό, με τη δράση να βρίσκεται σε μια γωνία κι ακόμη παραπέρα, μία εντελώς νέα άποψη για μένα που επηρέασε τη δουλειά μου. Η εγκατάσταση στη Νέα Υόρκη Το 1982 έφυγα από την Πάρο με τους δύο γιους μου και πήγα στη Νέα Υόρκη για να είμαι με τον νέο σύντροφό μου τον Bix Lye, γλύπτη, γιο του γνωστού νεωτεριστή δημιουργού ταινιών και γλύπτη, Len Lye. Ζούσαμε στο Greenwich Village σε ένα loft. Ήταν μεγάλο σοκ ο ερχομός από την Πάρο στη Νέα Υόρκη! Ο υπόγειος σιδηρόδρομος βρώμικος, άστεγοι να κοιμούνται σε παγκάκια στα πάρκα ακόμα και τον χειμώνα! Μέρα-νύχτα υπήρχε κίνηση στους δρόμους και σειρήνες που σφύριζαν… Δεν μπορούσα να πιστέψω τη σπατάλη, τα πάντα χρησιμοποιόντουσαν μια φορά και μετά πετιόντουσαν, σωροί τα σκουπίδια. Τρομακτικό! Δεν ήξερα κανέναν και μου έλειπε η Πάρος. Άρχισα να βάφω σπίτια, τα παιδιά μου πήγαν σχολείο και βρήκα χρόνο να ζωγραφίζω τα σαββατοκύριακα. Όχι πια βουνά και θαλασσινά τοπία αλλά ουρανοξύστες και δεξαμενές νερού που έβλεπα από το παράθυρό μου. Κατάφερα να αγοράσω ένα κτίριο Brownstone του 1860 στο Williamsburg, μια ¨σκληρή¨ γειτονιά και για αυτόν τον λόγο σε τιμή

σελίδα | page | 60

Δυσκολεύομαι να περιγράψω τις αλλαγές που έχουν συμβεί στην Πάρο. Ήταν ένα ήσυχο νησί, χωρίς τουρισμό. Τώρα η Πάρος είναι ένα νησί πολυτελείας, με αεροδρόμιο, πολλά αυτοκίνητα, ξενοδοχεία, και βίλες με πισίνες. I can hardly describe the changes that took place on Paros. It was a quiet, no tourist island. Now, Paros is a luxury island with an airport, many cars and hotels, villas, swimming pools.

was a different life, I learned a lot. The Greeks were very nice, generous, interested in the Xeni (foreigners). There were a few foreigners on the island, Brett Taylor was one of them, an American painter who founded the Aegean School of Art, that is still there. The foreigners all knew each other, and would meet in the port cafe for coffee or beer, at Dionissaki for raki or wine and exchange news and gossip! I can hardly describe the changes that took place on Paros. It was a quiet, no tourist island; it was the time of the Junta. Tourists went elsewhere. Now, Paros is a luxury island with an airport, many cars and hotels, villas, swimming pools, unlimited flushing of toilets and traffic jams in summer. I get nostalgic remembering how simple and quiet it was. The Japanese experience We went to live in Japan a couple of times. Richard had been there before and was inspired by Sumi-e, Japanese Zen ink painting. Japan was the total opposite of Greece! In Greece, everything -fruits and vegetables- are piled up in crates, in the stores, like beautiful action paintings. In Japan everything is carefully, painfully arranged, no space for improvisation. A culture, although beautiful, of suffering. In Western traditional art, the composition is always in the center: Madonna with baby, the still life, the bouquet. We lived in Kyoto, the former capital, in a small temple. In Dutch tradition, I put some flowers in a jar, in the middle of the low table. When we came back from shopping, I noticed that the flowers were all over to one side, so I centered them again, but the next day, the same thing! I realized that this was the idea. The more Japanese art I saw, I understood, there can be a whole empty space, with the action in a corner, and even beyond; a whole new idea for me that influenced my work. Settling in New York In 1982 I left Paros with my two sons, went to New York, to be with my new partner Bix Lye a sculptor, son of Len Lye, a well-known innovative film maker and kinetic sculptor. We lived in Greenwich Village in a loft. It was a shock to come from Paros to NY! Subways were filthy, homeless people sleeping on benches in parks, even in the winter! Day and night there was traffic and sirens going... I couldn’t believe the waste, everything was only used once and thrown out, the piles of garbage. Scary! I didn’t know anybody and missed Paros.

Ζω τώρα στο Newburgh, μια πόλη ιστορική πάνω στον ποταμό Hudson. Βρήκα ένα όμορφο βιομηχανικό κτίριο όπου άνοιξα την Holland Tunnel Gallery Newburgh το 2017.

I live now in Newburgh, a historical city at the Hudson river. I found a beautiful industrial building where I opened the Holland Tunnel Newburgh gallery in 2017.

προσιτή. Καλλιτέχνες μετακόμιζαν εκεί γιατί υπήρχαν βιομηχανικά κτίρια που ήταν κατάλληλα για στούντιο. Το 1997 έφτιαξα στον κήπο μου ένα υπόστεγο 2,5 επί 3 μέτρα, για να βάζω τα φυτά μου τον χειμώνα. Ήταν ένας όμορφος μικρός χώρος και καθώς στο Williamsburg τον Νοέμβρη γινόταν ένα Σαββατοκύριακο Ανοιχτών Στούντιο, αποφάσισα να εκθέσω μερικά έργα φίλων μου καλλιτεχνών και δικά μου. Είχε μεγάλη επιτυχία, ο κόσμος λάτρεψε τη μίνι γκαλερί και είπε πως θα έπρεπε να τη διατηρήσω ως γκαλερί. Έτσι κι έκανα, την ονόμασα Holland Tunnel. Καθώς άνοιγαν όλο και περισσότερες γκαλερί και το Williamsburg γινόταν καλλιτεχνικός προορισμός, ο κόσμος άρχισε να το αποκαλεί New Soho κατά το Soho στο Μανχάταν όπου υπάρχουν πολλές γκαλερί. Ζω τώρα στο Newburgh, μια πόλη ιστορική πάνω στον ποταμό Hudson. Είναι μια σκληρή πόλη, με εγκληματικότητα, ναρκωτικά, παρακμασμένα αρχοντικά αλλά καλλιτέχνες όλο και μετακομίζουν, μερικοί μάλιστα από το Williamsburg! Σπίτια ανακαινίζονται και νέες γκαλερί ανοίγουν. Βρήκα ένα όμορφο βιομηχανικό κτίριο όπου άνοιξα την Holland Tunnel Gallery Newburgh το 2017. Τώρα το Newburgh αποκαλείται συχνά New Williamsburg.

I got work as a housepainter, my kids went to school and I found time in the weekends to do some of my own work. No more paintings of mountains and seascapes, but the rectangles of skyscrapers and water towers I saw from my window. I was able to buy an 1860 Brownstone in Williamsburg, Brooklyn, a “rough” neighborhood, that is why I could afford it. Artists were moving in as there were industrial buildings that made good studio spaces. In 1997 I built in my garden an 8 by 10 ft shed, to house my plants for the winter. It was a nice little space, and as there was an Open Studio weekend in Williamsburg in November, I decided to put works by my artist friends and myself in it. It was a great success, people loved the mini gallery and said I should keep it as a gallery. I did, I called it the Holland Tunnel. As more galleries opened and Williamsburg became an art destination, people started calling it the New Soho, after Soho in Manhattan, where there are many galleries. I live now in Newburgh, a historical city at the Hudson river. It is a “rough” city, with crime, drugs, neglected mansions, but artists are moving in, some from Williamsburg! Houses are being restored, galleries are opening up. I found a beautiful industrial building where I opened the Holland Tunnel Newburgh gallery in 2017. Now Newburgh is sometimes called the New Williamsburg.

Σπουδές και έργα Σπούδασα Μνημειακή Τέχνη στην Ακαδημία Τέχνης του Arnhem στην Ολλανδία. Μετά τις σπουδές μου έγινα καθηγήτρια εικαστικών και δούλεψα με υλικά που έβρισκα καθώς ζούσα σε μια περιοχή όπου οι παλιατζήδες είχαν τις αποθήκες τους. Αφού μετακόμισα στην Πάρο η δουλειά μου έγινε πιο ρεαλιστική και συνδεδεμένη με τον τόπο. Η δουλειά μου επηρεάζεται από το πού βρίσκομαι: Ολλανδία, Ελλάδα, Ιαπωνία και τώρα Νέα Υόρκη. Έβαφα σπίτια για πολλά χρόνια στη Νέα Υόρκη και με εμπνέουν οι στρώσεις της μπογιάς που ξεφλουδίζουν, χρησιμοποιώ μεγάλα πινέλα και σπάτουλες στη δουλειά μου.

Studies and work I studied Monumental art at Arnhem Art Academy in Holland. After my studies I became an art teacher and used found materials, I lived in an area where junk dealers had their storage to make assemblages. After I moved to Paros, my work became more realistic more about where I was then. My work is influenced by where I am: Holland, Greece, Japan, and now NY. I was for years a housepainter in NY and the flaking layers of paint inspire me, I use big brushes and skimming knives.

σελίδα | page | 61

πρόσωπo | person

Η οικία Αζάρη και η Holland Tunnel Gallery Όνειρο δικό μου αλλά και της αδελφής μου, Heleen Schuttevaêr, που είναι τραγουδίστρια της τζαζ και πιανίστα και που έρχεται, όπως κι εγώ, κάθε καλοκαίρι στην Πάρο, ήταν να βρούμε ένα παλιό σπίτι όπου θα μπορούσαμε να κάνουμε εκθέσεις, συναυλίες, ποιητικές βραδιές. Στις αρχές του 2000 βρήκαμε την οικία Αζάρη στο κέντρο της Παροικιάς, ένα αστικό σπίτι κάπου τριακοσίων χρονών, ιδανικό για αυτό που θέλαμε. Επιδιορθώσαμε το διώροφο παραμελημένο σπίτι, σώσαμε ό,τι μπορούσαμε -παλιές πόρτες, παντζούρια, ξυλόφουρνο, σκάφη. Η πρώτη έκθεση εγκαινιάστηκε το καλοκαίρι του 2000 με ξυλογραφίες 20 διεθνών καλλιτεχνών, βραδιές ποίησης και συναυλίες τζαζ. Το όνειρό μας είχε γίνει πραγματικότητα. Τα επόμενα χρόνια προσκάλεσα καλλιτέχνες να δουλέψουν πάνω σε ελληνικά θέματα όπως ο

σελίδα | page | 62

Όνειρο δικό μου και της αδελφής μου, Heleen Schuttevaêr, ήταν να βρούμε ένα παλιό σπίτι όπου θα μπορούσαμε να κάνουμε εκθέσεις, συναυλίες, ποιητικές βραδιές. It was always my dream and my sister’s, Heleen Schuttevaêr, to find a big old house on Paros where we could have exhibitions, concerts, poetry readings.

The Azari House and the Holland Tunnel Gallery It was always my dream and my sister’s, Heleen Schuttevaêr, a jazz vocalist and pianist, who comes, just like me, every summer to Paros, to find a big old house on Paros where we could have exhibitions, concerts, poetry readings. Early in 2000 we found the Azari house in the center of Paroikia, a centuries old merchant house, ideal for what we wanted. We fixed up the neglected two-story house, saved what we could - old doors, shutters, bread oven, marble washtub. The first exhibition opened in the summer of 2000 with woodcuts by 20 international artists, poetry readings, and jazz concerts. Our dream had come true. For the next years I invited artists to work with Greek themes like Labyrinth, Enigma, Olympus Revisited, Pandemonium and others, for the summer exhibitions. It was nice that the visitors to the gallery

σελίδα | page | 63

πρόσωπo | person

Επιδιορθώσαμε το διώροφο παραμελημένο σπίτι, σώσαμε ό,τι μπορούσαμε -παλιές πόρτες, παντζούρια, τον ξυλόφουρνο και τη σκάφη στην αυλή.

Λαβύρινθος, το Αίνιγμα, Ξαναβλέποντας τον Όλυμπο, το Πανδαιμόνιο και άλλα για τις καλοκαιρινές εκθέσεις. Ήταν ωραίο που ανάμεσα στους επισκέπτες βρισκόντουσαν και οι ηλικιωμένοι έλληνες γείτονές μας που τους άρεσε να βλέπουν τα έργα αλλά και το σπίτι όπου είχε ζήσει η αγαπημένη τους δασκάλα κυρία Αζάρη. Αγαπώ τη δουλειά πολλών καλλιτεχνών και αγοράζω όποτε είναι δυνατόν. Έχω συλλέξει έργα δύο καλλιτεχνών από το νησί που έχουν πεθάνει. Η πρώτη είναι η Μαρία Αγούρου από τη Μάρπησσα, που έφυγε στην Αθήνα, μικρό κορίτσι, για να γίνει καπελού. Επέστρεψε σε μεγάλη ηλικία και άρχισε να ζωγραφίζει κυρίες με καπέλα αλλά και το πάτημα των σταφυλιών, τις τέσσερις εποχές ακόμα κι ένα γυμνό! Ο δεύτερος είναι ο Νίκος Καρποδίνης, τσαγκάρης, που δούλευε στο πολύχρωμο μικρό τσαγκάρικό του σε ένα σοκάκι της Παροικιάς. Όταν δεν είχε παπούτσια να διορθώσει, ζωγράφιζε σκηνές από την Πάρο, ψαρόβαρκες, ζώα, ανεμόμυλους και εκκλησίες σε χαρτόνια με ένα σπαγκάκι για να τα κρεμάει. Έχω μια συλλογή των έργων τους, που θα εκθέσω φέτος στην γκαλερί. Διηγούνται την ιστορία της Πάρου όπως ήταν. Τα έργα δεν είναι προς πώληση, θέλω να τα κρατήσω σαν συλλογή και ίσως να τα εκθέσω σε έναν χώρο στην πόλη όπου να μπορούν όλοι να τα απολαύσουν αλλά θα υπάρχουν κάρτες κι ένα ημερολόγιο που θα μπορεί κανείς να πάρει. P

σελίδα | page | 64

We fixed up the neglected two-story house, saved what we could- old doors, shutters, the bread oven and the marble washtub in the courtyard.

included our Greek elderly neighbors who enjoyed seeing the art and the house where their beloved Daskalissa, Kyria Azari (teacher, Mrs. Azari) once lived. I like work from many artists and buy whenever possible. I have collected work from two artists from the island, who have passed away. The first is Maria Agourou from Marpissa, who went to Athens, as a young girl, to become a hat maker. She returned in her old age and started painting ladies with hats but also the stamping of grapes, the four seasons, and even a nude! The second is Nikos Karpodinis, the shoemaker, who sat in his colorful little workshop, in a back street in Paroikia. When there were no shoes to repair he made paintings about Paros - fishing boats, animals, windmills churches, on pieces of cardboard, with a little rope hook, to hang them from. I have a collection of their work that I am showing this summer in the gallery. They tell the story about Paros as it was. The works are not for sale, I want to keep them as a collection and maybe have them in a place in town, for all to enjoy, but there will be postcards and a calendar, to take home. P

σελίδα | page | 65

πρόσωπo | person

ΕΠΆΝΩ: Η ηλιόλουστη τραπεζαρία της οικίας Αζάρη. ΚΑΤΩ: Η παλιά πόρτα με τις μαρμάρινες παραστάδες και τη χρονολογία 1736 χαραγμένη στο ανώφλι οδηγεί από τη βιβλιοθήκη στη μεγάλη σάλα. ΔΕΞΙΑ: Η σάλα της οικίας. Επάνω δεξιά διακρίνεται και δεύτερη παλιά μαρμάρινη πόρτα σφραγησμένη τώρα. Στον τοίχο έργο της παριανής ζωγράφου Μαρίας Αγούρου.

σελίδα | page | 66

ABOVE: The sunny dining room of the Azari house. BELOW: The old door with the marble pilasters and the date 1736 engraved on the lintel leads from the library to the great hall. RIGHT: The hall of the house. On the upper right corner there is a second old marble door sealed now. On the wall, a large painting by the Parian painter Maria Agourou.

σελίδα | page | 67

πρόσωπo | person

ΕΠΑΝΩ: Η μία από της δύο ευάερες και φωτεινές κρεβατοκάμαρες που επικοινωνούν μέ τη μεγάλη σάλα. ΑΠΙΣΤΕΡΑ: Η φωτογραφία του παλιού ιδιοκτήτη κυρίου Αζάρη, εύπορου εμπόρου από την Παροικιά. ABOVE: One of the two cool and bright bedrooms that comunicate with the big hall. LEFT: The photograph of the old owner Mr Azaris, wealthy merchant from Parikia. Η οικία Αζάρη ανοίγει για το κοινό κατά τη διάρκεια του τριήμερου Φεστιβάλ Πάρου. The Azari house opens for the public during the 3-day Festival of Paros.

σελίδα | page | 68

σελίδα | page | 69

αρχιτεκτονική | architecture

Ένα σπίτι με ψυχή A House with a Soul Όχι πολύ μακριά από το εμβληματικό γεφυράκι της Νάουσας βρίσκεται το σπίτι μιας αμερικανίδας ζωγράφου, συγγραφέως και σχεδιάστριας και του θαλασσινού συζύγου της, απόστρατου αξιωματικού του Βρετανικού Ναυτικού. Αν τα σπίτια είχαν ψυχή -και αναμφισβήτητα έχουναυτό εδώ το σπίτι θα ήταν μια γέρικη ψυχή. Αν και σχετικά νέο σε ηλικία, ριζωμένο πριν μόλις είκοσι τρία χρόνια μέσα σε αρχαίο χώμα, η ψυχή του είναι γέρικη

Not far from the iconic stone bridge of Naoussa lies the house of an American painter, writer and designer and her seafaring husband, a retired British naval officer. If houses had souls - and arguably they do - this house would be an old soul. Although relatively young in age, rooted a mere twenty-three years ago in an ancient land, its soul is old, possessing that intangible suggestion of agelessness, a certain wisdom and the

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Η δίφυλλη πόρτα της εισόδου προσθέτει χρώμα στον τοίχο που χτίστηκε με την πέτρα του παλιού σπιτιού που έστεκε κάποτε εδώ. ΠΑΝΩ: Στον κήπο, μια φιλόξενη γωνιά φτιαγμένη από αρωματικό γιασεμί, όμορφες πέτρινες κόγχες και μια μαρμάρινη κρήνη σε γκρι και ροζ αποχρώσεις. ΚΑΤΩ: Η Γοργόνα και ο Ναύτης, μαρμάρινη πυξίδα σχεδιασμένη από την ιδιοκτήτρια του σπιτιού για τον ναυτικό σύζυγό της και τοποθετημένη στο πέτρινο δάπεδο της επάνω βεράντας.

LEFT: Double entry doors lend color to the wall built with stones from the old house that once stood on this spot. ABOVE: A welcoming corner in the garden, defined by fragrant jasmine, beautiful stone niches and a pink and gray marble fountain. BELOW: The Mermaid and the Sailor, a marble "compass rose" designed by the owner for her seafaring husband and set into the stone floor of the terrace above.

σελίδα | page | 71

αρχιτεκτονική | architecture

ενώ συνάμα διαθέτει εκείνη την άπιαστη αίσθηση διαχρονικότητας, μια κάποια σοφία καθώς και το ύφος κάποιου που έχει ζήσει για πολύ καιρό, βαθιά στον κόσμο αυτό. Το μικρό πέτρινο σπίτι που κάποτε στεκόταν στο ίδιο σημείο μπορεί να γκρεμίστηκε αλλά δεν χάθηκε. Οι πέτρες του βρίσκονται τώρα στον τοίχο που περιτριγυρίζει το σπίτι που πήρε τη θέση του, ποτισμένες με τις ανεξίτηλες ιστορίες των οικογενειών που κάποτε έζησαν μέσα στους τοίχους του. Έτσι ένα νέο σπίτι παίρνει τη θέση ενός παλιού σπιτιού και νέες ιστορίες προστίθενται στις παλιές. Σκαρφαλωμένο στον λόφο του, αυτό το νεαρό σπίτι με τη γέρικη ψυχή ατενίζει το χωριό που σφύζει από ζωή και την αιώνια θάλασσα, μέρος τώρα της δικής του ιστορίας και ατέρμονης γοητείας του. P

σελίδα | page | 72

air of having lived long and deeply in the world. The little stone house that once stood on the same spot may have fallen into ruin; it may have ceded its place to another, but it is not gone. Its stones now form the wall surrounding its replacement, infused as they are with the indelible stories of families that once lived within its walls. So, a new house takes the place of an old house and new stories are added to ones that came before. Perched on its hill, this young house with the old soul overlooks a vibrant village and the everlasting sea, now part of its own story and its endless charm. P

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Η επάνω βεράντα με την παραδοσιακή πέργκολα από ξύλο και καλάμια. Σε μια κόγχη, ένα περσικό πλακάκι και από κάτω ένα τραπεζάκι με παλιά τούρκικα πλακάκια. ΠΑΝΩ: Μια άνετη γωνιά στη βεράντα με θέα στο όμορφο χωριό της Νάουσας και τη θάλασσα.

LEFT: The upstairs terrace with its traditional wood and cane pergola. In a niche, a Persian tile and below that, a table featuring antique Turkish tiles. ABOVE: A comfortable spot on the terrace overlooking the beautiful village of Naoussa and the sea.

σελίδα | page | 73

αρχιτεκτονική | architecture

σελίδα | page | 74

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Στο πολύχρωμο καθιστικό, μία πανσπερμία αντικειμένων από την παραδοσιακή ζωή του χωριού και πολύπολιτισμικά αναμνηστικά αντικείμενα από το πλούσιο και ποικίλο παρελθόν της Ελλάδας. Στον τοίχο, αντίτυπα έργων με μορφές Ελλήνων του 19ου αιώνα. ΠΑΝΩ: Μία γωνιά του καθιστικού που οδηγεί στην ηλιόλουστη σε παραδοσιακό στυλ κουζίνα· σήμερα όπως παλιά, η καρδιά του σπιτιού.

LEFT: In the colorful living room, a mix of objects from traditional village life and multi-cultural reminders of Greece's rich and varied past. On the wall, prints depicting figures from 19th century Greece. ABOVE: A corner of the living room leading to the sunny, traditionalstyle kitchen; today as in days past, the heart of the home.

σελίδα | page | 75

αρχιτεκτονική | architecture

ΠΑΝΩ: Πιατοθήκη αντίκα με κεραμικά διακοσμημένα με φύλλα ελιάς από το Studio Yria κοντά στο χωριό Κώστος. ΔΕΞΙΑ: Συλλογή από παλιούς δίσκους σερβιρίσματος και ξύλινα έπιπλα αντίκες δίνουν στην κουζίνα το παραδοσιακό της ύφος.

σελίδα | page | 76

ABOVE: An antique plate rack filled with oliveadorned tableware by Studio Yria near the village of Kostos. RIGHT: A collection of old coffee trays and antique wooden furniture give the kitchen its traditional feel.

σελίδα | page | 77

αρχιτεκτονική | architecture

σελίδα | page | 78

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Η σκάλα που οδηγεί κάτω, στο γραφείο και τις κρεβατοκάμαρες. Παλιές ξύλινες πόρτες που βρέθηκαν πεταμένες σε ένα χωράφι χρησιμοποιήθηκαν για την εντοιχισμένη ντουλάπα κάτω από τη σκάλα. ΠΑΝΩ: Μια μπλε πόρτα, που βρέθηκε κι αυτή πεταμένη, με καινούργιο ξύλινο πλαίσιο οδηγεί στον ξενώνα. Το πορτραίτο του ψαρά ζωγραφισμένο από την ιδιοκτήτρια στη Σάμο το 1970.

LEFT: A flight of stairs leading down to a study and the bedrooms. Faded doors found weathering in a field are now features of the wardrobe built beneath the stairs. ABOVE: A "found" blue door with its more recent wooden surround leads to the guest room. The portrait of the fisherman was painted by the owner in Samos in 1970.

σελίδα | page | 79

αρχιτεκτονική | architecture

σελίδα | page | 80

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Οι πράσινες και ροζ πόρτες της ντουλάπας στον ξενώνα ήταν κάποτε τα παραθυρόφυλλα ενός σπιτιού στον Βόσπορο ενώ τα χειροποίητα συλλεκτικά καλύμματα μαξιλαριών προέρχονται από τον Εθνικό Οργανισμό Προνοίας. ΔΕΞΙΑ: Τα κιτρινοπράσινα πλακάκια του ντους του ξενώνα είναι από την Τυνησία ενώ το λουτρό του πάνω ορόφου είναι διακοσμημένο με μπλε και τυρκουάζ πλακάκια από την Τουρκία σε στυλ Ιζνίκ.

LEFT: The guest room's green and pink cupboard doors were once shutters of a house on the Bosphorus and the vintage hand-crafted cushion covers came from the National Welfare Organization. RIGHT: The guest shower's green and yellow tiles are from Tunisia while the upstairs bathroom features traditional Turkish blue and turquoise tiles decorated in the Iznik style.

σελίδα | page | 81

αρχιτεκτονική | architecture

Το σπίτι στον Κούναδο The house in Kounados Στον Κούναδο, το ήσυχο αυτό προάστιο της Παροικιάς, υπάρχει μία παλιά εξοχική κατοικία των αρχών του προηγούμενου αιώνα, πολύ όμορφα ενταγμένη στο φυσικό περιβάλλον.

In this quiet suburb of Parikia there is an old summer house of the beginning of last century very nicely integrated in the natural environment.

Λιτή, απέριττη και διαμορφωμένη έτσι που να καλύπτει τις ανάγκες των παλαιών ιδιοκτητών αλλά και της σημερινής ιδιοκτήτριας, της εικαστικού Paulien Lethen. Απόδειξη ίσως ότι η αρχιτεκτονική, λαϊκή ή αστική, κάλυπτε πάντα τις ίδιες βασικές ανάγκες. Στον καταπράσινο και πολύ όμορφα διαμορφωμένο κήπο υπάρχει πηγάδι και υπόγεια λαξευτή στον βράχο

Simple, unpretentious and designed to meet the needs of the old owners and the current owner visual artist Paulien Lethen, a proof that perhaps architecture, folk or urban always covered our basic needs. In the garden which is green and very beautifully landscaped, there is a well and an underground cistern carved in the rock that drips water from its roof. The space

Φωτογραφίες: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΡΑΝΑΣ (A.I.F.) | Photos: DIMITRIS VRANAS (A.I.F.) σελίδα | page | 82

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Η είσοδος ξεπροβάλλει μέσα από τον καταπράσινο αύλειο χώρο. ΕΠΑΝΩ: Το παλιό πατητήρι στη βορεινή πλευρά του σπιτιού.

LEFT: The entrance emerges through the green courtyard. ABOVE: The old press on the north side of the house.

σελίδα | page | 83

αρχιτεκτονική | architecture

δεξαμενή που στάζει νερό από την οροφή της. Η αίσθηση που σου δημιουργεί γενικά ο χώρος είναι χαλαρότητα και διάθεση για ονειροπόληση. Οι μικρές παρεμβάσεις έχουν γίνει με απόλυτο σεβασμό στο αρχικό οίκημα και διακριτικότητα. Ο κεντρικός διάδρομος επικοινωνεί με τα δωμάτια και καταλήγει στη δεύτερη είσοδο του σπιτιού. Είναι διακοσμημένος με ζωγραφικούς πίνακες παριανών λαϊκών ζωγράφων αλλά και της ιδιοκτήτριας ενώ συνυπάρχουν αρμονικά αντικείμενα και έπιπλα διαφόρων εποχών και τεχνοτροπιών τακτοποιημένα με ιδιαίτερο στυλ και άνεση. Η Paulien Lethen μάς λέει για το σπίτι της: Αγοράσαμε το σπίτι στον Κούναδο το 1971. Ήταν το εξοχικό ενός γιατρού από την Αθήνα και της γυναίκας του, της κυρίας Λόλας. Σε έναν εξωτερικό τοίχο βλέπει κανείς τη χρονολογία 1917. Κρατήσαμε ό,τι υπήρχε και προσθέσαμε μερικά δωμάτια. Πήραμε ρεύμα το 1978 και νερό από το δίκτυο μερικά χρόνια αργότερα. Με ενδιέφεραν πάντοτε τα παλιά πράγματα – αντικείμενα, έπιπλα, σπίτια, πράγματα από γιουσουρούμ, πράγματα που έφερνα από ταξίδια, πράγματα που έβρισκα στον δρόμο. Στο σπίτι στον Κούναδο, αυτά τα πράγματα, το καθένα από αυτά, έχουν την ιστορία τους και κοιτάζοντάς τα μου ξαναέρχονται οι αναμνήσεις, μου θυμίζουν τι υπήρξε κάποτε. P

σελίδα | page | 84

Με ενδιέφεραν πάντοτε τα παλιά πράγματα και αντικείμενα, που έφερνα από ταξίδια, πράγματα που έβρισκα στον δρόμο. I have always been interested in old things, things brought back from travels, things found in the streets.

creates a feeling of relaxation and a mood for daydreaming. The small interventions were performed with absolute respect to the original house and discretion. The main corridor connects the rooms and leads to the second entrance of the house. It is decorated with paintings by Parian folk painters and the owner, while objects and furniture of different eras and styles coexist in harmony with a special style and comfort. Paulien Lethen tells us about her house: We bought the Kounados house in 1971. It was the summerhouse of an Athens doctor and his wife, Kyria Lola. On an outside wall, was the year 1917. We preserved what was there and added some rooms. We got electricity in 1978 and town water a few years later. I have always been interested in old things, objects, furniture, houses, things from flea markets, things brought back from travels, things found in the streets. In the Kounados house, these objects, each, have their own story and looking at them brings back memories, remind me of what was. P

Στον κεντρικό διάδρομο συνυπάρχουν αρμονικά αντικείμενα και έπιπλα διαφόρων εποχών. ΕΠΆΝΩ ΔΕΞΙΆ: Διακρίνουμε ένα πορτρέτο ζωγραφισμένο από την ιδιοκτήτρια Paulien

In the main corridor objects and pieces of furniture of different eras live together in harmony. ABOVE RIGHT: We see a portrait painted by the owner Paulien Lethen.

σελίδα | page | 85

αρχιτεκτονική | architecture

σελίδα | page | 86

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Η ηλιόλουστη και πολύχρωμη κουζίνα όπως παλιά, έτσι και τώρα είναι το καθημερινό δωμάτιο. Στον τοίχο δεσπόζει το μεγάλο έργο της Paulien Lethen. ΕΠΑΝΩ: Μία γωνία του άνετου καθιστικού.

LEFT: The sunny and colorful kitchen with on the wall a large painting by Paulien Lethen on the wall. ABOVE: A corner of the comfortable living room.

σελίδα | page | 87

αρχιτεκτονική | architecture

σελίδα | page | 88

Οι κρεβατοκάμαρες αποπνέουν αίσθηση χαλαρότητας και δροσερής αύρας. Τους τοίχους διακοσμούν ζωγραφιές λαϊκών παριανών ζωγράφων και έργα της ιδιοκτήτριας.

The bedrooms exude a sense of relaxation and a cool breeze. The walls are decorated with paintings by folk Parian painters and works of the owner.

σελίδα | page | 89

αρχιτεκτονική | architecture

Στην είσοδο του αρχοντικού βλέπουμε χαραγμένη την ημερομηνία 1608, μαζί με ένα οικόσημο που πιθανόν ανήκε σε οικογένεια ιερέων. At the entrance of this manor we can see the date 1608 carved on the marble, together with a crest that probably belonged to a family of priests. ΔΕΞΙΑ: Δωμάτιο με παλιά οροφή: Ήταν καθιστικό και η οροφή του είναι φτιαγμένη με «φίδες», βούρλα, φύκια και ειδικό χώμα. Χρονολογείται από τον 16ο αιώνα. Στο βάθος διακρίνεται η χαμηλή είσοδος της σάλας. RIGHT: The room with the old roof was the living room and its ceiling was made of reeds, local cedar, sea algae and special mud. It dates since the 16th century. At the background the low entrance door of the main hall.

Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΕΝΌΣ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΎ | THE STORY OF A MANSION

Οικία Ασπροπούλου Aspropoulou House

Η Μάρπησσα, που παλαιότερα ονομαζόταν Τσιπίδο, ήταν ένα από τα κεφαλοχώρια της Πάρου, όπου ζούσαν λόγιοι και πλούσιοι κάτοικοι. Στην είσοδο του συγκεκριμένου αρχοντικού βλέπουμε χαραγμένη την ημερομηνία 1608, μαζί με ένα οικόσημο που πιθανόν ανήκε σε οικογένεια ιερέων. Είναι ένα από τα λίγα αρχοντικά της Μάρπησσας που διέθετε ακόμα και τουαλέτα. Η αρχιτεκτονική του σπιτιού μοιάζει με τη μεσαιωνική, σύμφωνα με την οποία τα δωμάτια χτίζονταν σε κυκλικό άξονα γύρω από την εσωτερική σκάλα του σπιτιού. Αξίζει να σημειωθεί ότι, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Διαδρομές στη Μάρπησσα», έγινε μελέτη που απέδειξε ότι, όποιες κι αν είναι οι εξωτερικές θερμοκρασίες, η θερμοκρασία εντός του κτηρίου παραμένει σταθερή.

Marpissa, formerly called Tsipido, was once a village of scholars and rich inhabitants. At the entrance of this manor we can see the date 1608 carved on the marble, together with a crest that probably belonged to a family of priests. It is one of the few manors of Marpissa that had a toilet. The architecture of the house seems medieval. According to this model rooms are built around the inner staircase of the house in a circular axis. It is worth noting that during the festival, “Routes in Marpissa”, a research was made that prooved that the temperature inside the building remains steady no matter what the temperature is outside. HISTORY: The manor was inhabited by the Frantzi family with their two daughters, Giakoumina and Eleni. The latter was the great grandmother of

σελίδα | page | 91

αρχιτεκτονική | architecture

ΙΣΤΟΡΊΑ: Στο αρχοντικό έζησε η οικογένεια Φραντζή, που είχε δύο κόρες,τη Γιακουμίνα και την Ελένη· η τελευταία ήταν η προγιαγιά των αδελφών Άννας και Κικής Ασπροπούλου, σημερινών ιδιοκτητριών του παραδοσιακού αρχοντικού. Η Ελένη είχε μια κόρη που πέθανε μαζί με το μωρό της στη γέννα, γεγονός που της προκάλεσε μεγάλη θλίψη. Έτσι αποφάσισε να επισκεφθεί το ορφανοτροφείο Νάξου, για να προσφέρει τη βοήθειά της. Όταν πήγε εκεί, ένα παιδάκι έπεσε στην αγκαλιά της φωνάζοντας «μαμά!» και όταν το ρώτησε πώς ονομάζεται, εκείνο απάντησε «Άννα», όπως ακριβώς έλεγαν την κόρη της.

σελίδα | page | 92

the sisters Anna and Kiki Aspropoulou, the present day owners of the traditional manor. Eleni had a daughter who died in childbirth along with her newborn baby, something that brought her great sadness. Thereafter she made the decision to go to the orphanage in Naxos and offer her assistance. Upon arriving a girl fell into her arms crying “Mama!”. When Eleni asked the girl her name, she answered, “Anna”, like her own daughter.

Σάλα: Επί Τουρκοκρατίας, ο πασάς χρησιμοποιούσε τη σάλα του σπιτιού για να συλλέγει τους φόρους από τους ντόπιους κατοίκους. Μάλιστα, σύμφωνα με την παράδοση, η είσοδος ήταν χαμηλή για να αναγκάζει τους νησιώτες να σκύβουν πριν μπουν μέσα, έτσι ώστε να υποκλίνονται μπροστά του.

Hall: During the Ottoman rule, the pasha used the hall of the house to collect taxes from the locals. Tradition has it that the entrance door was low in order to force the islanders to bend before entering, so as to bow before him.

σελίδα | page | 93

αρχιτεκτονική | architecture

Η κουζίνα, εκεί μαζευόταν η οικογένεια και μαγείρευαν στο τζάκι. Σήμερα είναι γεμάτη με παλια αντικίμενα και εργαλεία καθημερινής οικιακής χρήσης με μουσειακή αξία πια. Kitchen, where the family gathered and cooked at the fireplace. Today it's full of old items and tools of everyday use and hisoric value.

Η Ελένη πήρε τη μικρούλα μαζί της και επέστρεψε στην Πάρο. Και όταν εκείνη μεγάλωσε την πάντρεψε με τον Σταμάτη Μαλαματένιο, γιο της αδερφής της, προκειμένου να παραμείνει η περιουσία στην οικογένεια. Έκαναν μαζί 12 παιδιά, από τα οποία έζησαν τα 8. Όταν η Άννα έχασε τον αγαπημένο της γιο Μανώλη στα Δεκεμβριανά, χωρίς ποτέ να μάθει τι απέγινε, κλείστηκε στο μικρό δωματιάκι του σπιτιού, όπου πέρασε την υπόλοιπη ζωή της ασκητικά. Συχνά την επισκεπτόταν ο πατέρας Φιλόθεος της Ιεράς Μονής της Λογγοβάρδας, που εξομολογούσε και άλλους κατοίκους του χωριού. Από το 2010 το αρχοντικό παραχωρείται ως επισκέψιμος χώρος κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ «Διαδρομές στη Μάρπησσα», παρουσιάζονται δε σ’ αυτό και εικαστικά δρώμενα.

σελίδα | page | 94

Eleni adopted the little girl and returned with her to Paros. When Anna grew older, Eleni married her to Stamatis Malamatenios, her nephew, so that property would stay in the family. They had twelve children together, of which eight survived. When Anna lost her dearest son Manolis in the battles of December 1944 in Athens, without ever finding out what happened to him, she shut herself in the little room of the house, spending the rest of her life there as an ascetic. Father Filotheos from the monastery of Loggovarda often visited her, as he confessed several inhabitants of the village. Since 2010 the manor is open to the public during the festival “Routes in Marpissa” and art events take place here.

σελίδα | page | 95

αρχιτεκτονική | architecture

ΕΠΑΝΩ: Το φωτεινό υπνοδωμάτιο με τα παλιά αντικείμενα σού δίνει την αίσθηση μίας άλλης εποχής. ABOVE: The luminous bedroom with the old items gives a feeling of older times. ΚΑΤΩ: Ο διάδρομος που οδηγεί από τη σάλα στο υπνοδωμάτιο. BELOW: The corridor that leads from the main hall to the bedroom.

σελίδα | page | 96

σελίδα | page | 97

σελίδα | page | 98

Θέλετε ένα δικό σας σπίτι στην Πάρο ή την Αντίπαρο; Οι επόμενες σελίδες θα σας κατατοπίσουν δεόντως για τα πάντα: από την έρευνα ως την αγορά και την κατασκευή. Ξεκινήστε κλείνοντας τα μάτια σας για ένα λεπτό. Είστε στo νησί και ψάχνετε το μέρος που θα θέλατε το ακίνητό σας. Πάρτε μια ανάσα, πάρτε και δεύτερη, αφουγκραστείτε και προσπαθήστε να αναπλάσετε με τη φαντασία σας το τοπίο, τη θέα που θα θέλατε να βλέπετε όταν θα ζείτε μέσα στο σπίτι που θα επιλέξετε. Ανοίξτε τα μάτια σας, μόνο η θέα είναι μπροστά σας τώρα.

Θα χρειαστείτε τη συμβουλή και τις υπηρεσίες μεσιτών, δικηγόρων και μηχανικών για τον έλεγχο ώστε να κάνετε μια ασφαλή αγορά. Με τις ευχές μας και καλορίζικο! Do you want your own house in Paros or Antiparos? The following pages will inform you about everything: from the research to the purchase and the contruction. Start by closing your eyes for a minute. You are on the island looking for the place you would like your property. Take a breath, take a second, listen and try to recreate with your imagination the landscape, the view you would like to see when you live in the house of your choice. Open your eyes, only the view is in front of you now. You will need the advice and services of real estate agents, lawyers and engineers for auditing to make a safe purchase. With our best wishes!

σελίδα | page | 99

GE|CO

Design and Build INTERVIEW: Kostantinos Mitsatsos Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η επιτυχία ενός έργου; Εμείς στην GECO θεωρούμε ότι η επιτυχία βασίζεται στην αμέριστη προσοχή και μεθοδολογία συνολικά της κατασκευής, από την ανάθεση μέχρι την παράδοση. Όλα αρχίζουν από μία προσεκτικά μελετημένη -συνολική- πρόταση.

FACES

hat factors does a project’s success depend on? We at GECO believe that success is based on the meticulous and methodical management of the construction as a whole, from commission to delivery. It all starts with a carefully thought-out – all-inclusive – proposal.

9 πρόσωπα της κτηματομεσιτικής αγοράς και των κατασκευαστικών εταιρειών της Πάρου και Αντιπάρου μάς ενημερώνουν για τις σύγχρονες τάσεις στην αγορά των ακινήτων και μάς αποκαλύπτουν μικρά μυστικά της δουλειάς τους. Η ιστορία και η φιλοσοφία των επιχειρήσεων, οι λόγοι της εντυπωσιακής ανάπτυξης της αγοράς ακινήτων και της οικοδομής στην Πάρο και Αντίπαρο και η συνταγή της επιτυχίας τους είναι κάποια από τα θέματα που παρουσιάζουμε στις συνεντεύξεις που ακολουθούν. 9 real estate and construction experts operating in Paros and Antiparos inform us about current trends in the real estate market giving away little secrets of the trade. The history and philosophy behind the companies, the reasons that sparked the boom in the real estate and construction market in Paros and Antiparos, and the recipe for their success are some of the topics featured in the following interviews.

Should I buy or build? – what are the pros and cons? GECO recommends constructing from scratch as, to put it simply, the structure will be erected in the desired geographical location, while it will be tailored to suit the full set of the owner’s needs and design requirements. What is the importance of bioclimatic architecture in the Cyclades? First of all, let me emphasize that all of us at GECO are environmentally aware, being parents who want to hand over to our children the environment as we found it, if not better! Thus, we feel that all new structures should have the smallest possible energy and environmental footprint and display the best practice of well-studied bioclimatic design strategies. The downside is that these are more expensive solutions as they are not – yet – promoted through due financial support by the state. Functionality or aesthetics? For GECO, they are two inextricably linked approaches. If there is no functionality, we start the whole design process from the beginning. If there is no aesthetics, then it’s not our project…! What is the secret to your success? GECO TEAM is synonymous with a positive spirit! We are passionate about positivity and teamwork. From feasibility study to design to construction completion, the GECO team is evolved and evolving. GECO’s projects exude positivity and stand out.

σελίδα | page | 100

Αγοράζω ή κτίζω, τα υπέρ και τα κατά. H GECO προτείνει την εκ νέου κατασκευή γιατί -πολύ απλά- θα είναι στον επιθυμητό γεωγραφικό τόπο ενώ θα είναι και μελετημένη στις απόλυτες ανάγκες αλλά και τη σχεδιαστική άποψη του ιδιοκτήτη. Η σημασία της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής στις Κυκλάδες. Αρχικά να τονίσω ότι όλοι εμείς στην GECO είμαστε περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένοι σαν γονείς που θέλουμε να παραδώσουμε το περιβάλλον στα παιδιά μας όπως το παραλάβαμε και καλύτερο! Έτσι εκτιμούμε ότι όλες οι νέες κατασκευές θα πρέπει να έχουν το μικρότερο ενεργειακό/ περιβαλλοντικό αποτύπωμα και να διαθέτουν μελετημένες, ορθές βιοκλιματικές λύσεις. Ουσιαστικό πρόβλημα είναι ότι αποτελούν ακριβότερες λύσεις καθώς δεν έχουν -ακόμη- την ανάλογη οικονομική υποστήριξη της πολιτείας. Λειτουργικότητα ή αισθητική; Για την GECO, είναι δύο άρρηκτα συνδεδεμένες προσεγγίσεις. Εάν δεν υπάρχει λειτουργικότητα ξαναρχίζουμε από την αρχή τον σχεδιασμό. Εάν δεν υπάρχει αισθητική τότε δεν είναι δικό μας έργο…! Το μυστικό της επιτυχίας σας. GECO TEAM = θετικό πνεύμα! Λατρεύουμε τη θετικότητα και την ομαδικότητα. Από τη μελέτη και τον σχεδιασμό μέχρι την κατασκευαστική ολοκλήρωση, το team της GECO εξελίσσει και εξελίσσεται. Τα projects της GECO εκπέμπουν αυτή τη θετικότητα και ξεχωρίζουν.

DOMA PAROS

KALLIGRAMMON

Design and Construction | Real estate INTERVIEW: Giorgos Kavallis

Real estate agency INTERVIEW: Αρβανίτη Άννυ

Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η επιτυχία ενός έργου; Aπό την σύμπνοια ανάμεσα στον αρχιτέκτονα και τους ιδιοκτήτες και την κατανόηση εκ μέρους του, των αναγκών και ιδεών τους. Είναι απαραίτητη η σωστή τοποθέτηση του κτιρίου στο χώρο και στον χρόνο, η άριστη γνώση των εργασιών του έργου και η συστηματική παρακολούθηση τους.

hat are the steps that should be taken in real estate market research? Prospective buyers should start by selecting the area that suits their taste and investment goals. It is also important that they come to a decision on the size of the property and the sum they are willing to pay, which should include the fees of the real estate agent, the lawyer and the notary. When the right property is found, it is necessary to conduct a property title search and a building permit review, if it is a ready-made structure, or get informed of the local building codes, if it is an urban or rural land plot. What is the buy-to-let real estate like in 2022? The demand for buy-to-let properties is high. Purchasing a property for rental purposes is a very good investment that yields immediate returns. What is the pulse of the real estate market on Paros and Antiparos? On both islands there is a marked demand that is constantly on the rise. Can non-EU countries’ nationals acquire a property in Greece? Yes, provided they get a tax identification number, and open an account in a Greek bank where they are to transfer the money for the purchase and the rest of the expenses from their account abroad. What is the secret to your success? Consistency, honesty, effective cooperation with our colleagues, and support of the seller and the buyer throughout the transaction and beyond.

Ποια είναι τα βήματα για την έρευνα αγοράς ακινήτου. Ο υποψήφιος αγοραστής θα πρέπει αρχικά να επιλέξει την περιοχή που ανταποκρίνεται στα γούστα του και τους επενδυτικούς του στόχους. Σημαντικό επίσης είναι να αποφασίσει για το μέγεθος του ακινήτου και του ποσού που θέλει να διαθέσει στο οποίο πρέπει να συνυπολογίσει τις αμοιβές του μεσίτη, του δικηγόρου και του συμβολαιογράφου. Όταν βρεθεί το ακίνητο επιβάλλεται ο έλεγχος τίτλων και αδείας αν πρόκειται για έτοιμη κατασκευή ή των όρων δόμησης αν πρόκειται για οικόπεδο ή αγροτεμάχιο. Η αγορά ακινήτου προς ενοικίαση αξίζει ως επένδυση το 2022; Η ζήτηση ακινήτων για ενοικίαση είναι μεγάλη. Η αγορά ακινήτου με σκοπό την ενοικίαση είναι πολύ καλή επένδυση που θα αποφέρει άμεσα έσοδα. Ποιος είναι ο παλμός της αγοράς ακινήτων στην Πάρο και Αντίπαρο; Και στα δύο νησιά υπάρχει μεγάλη ζήτηση που συνεχώς αυξάνεται. Μπορούν οι υπήκοοι κρατών εκτός της Ε.Ε. να αποκτήσουν ακίνητο στην Ελλάδα; Ναι, εφόσον πάρουν αριθμό φορολογικού μητρώου, ανοίξουν λογαριασμό σε ελληνική τράπεζα στον οποίο θα μεταφέρουν από τον λογαριασμό τους στο εξωτερικο τα χρήματα με τα οποία θα πληρώσουν το τίμημα και τα υπόλοιπα έξοδα. Το μυστικό της επιτυχίας σας. Η συνέπεια, η ειλικρίνεια, η συνεργασία με συναδέλφους και η υποστήρηξη του πωλητή και του αγοραστή ως το τέλος της αγοραπωλησίας και μετά από αυτή.

hat factors does a project’s success depend on? On a meeting of the minds between the architect and the owners, as well as an understanding of their needs and perceptions. What is necessary is the appropriate positioning of the structure in space and time, an excellent mastery of the operations undertaken in the project, and their systematic supervision. Should I buy or build? – what are the pros and cons? Buying a ready-made home offers the advantage of immediate use and lower cost, however, adapting it to the needs of the new homeowners can make it more expensive. Currently, a major disadvantage of having a new structure built is the higher costs. Among the advantages are knowing the quality of its construction and tailoring the residence to the owners’ needs. What is the importance of bioclimatic architecture in the Cyclades? In the past, buildings erected on the islands were invariably bioclimatic. Materials sourced from the surrounding landscape were used and masons were exceptionally savvy when it came to techniques and climatic conditions. Today, we must try harder to construct bioclimatic buildings using appropriate materials and ensuring they blend in with the environment so as to preserve the islands’ aesthetic character as well as their energy self-sufficiency. Functionality or aesthetics? A functional house, austere and unadorned, is at the same time aesthetically sound. What is the secret to your success? I comply with Vitruvius’ architectural principles: firmness, utility, beauty.

Αγοράζω ή κτίζω, τα υπέρ και τα κατά. Η αγορά έτοιμου σπιτιού έχει το πλεονέκτημα της άμεσης χρήσης του και του χαμηλότερου κόστους. Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος για την ποιότητα κατασκευής του και η αναπροσαρμογή του στις ανάγκες των νέων ιδιοκτητών μπορεί να το κάνει ακριβότερο. Σε μία νέα κατασκευή, το μεγάλο μειονέκτημα σήμερα, είναι το αυξημένο κόστος, λόγω της αύξησης στις τιμές των υλικών. Το πλεονέκτημα είναι η γνώση της ποιότητας κατασκευής του και η διαμόρφωσή της σύμφωνα με τις ανάγκες των ιδιοκτητών. Η σημασία της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής στις Κυκλάδες Τα κτίρια των νησιών στο παρελθόν ήταν πάντα βιοκλιματικά. Χρησιμοποιούνταν υλικά από τον γύρω χώρο και οι κτίστες είχαν άριστη γνώση των τεχνικών και του κλίματος. Σήμερα πρέπει να προσπαθήσουμε περισσότερο να φτιάχνουμε βιοκλιματικά κτίρια, ενταγμένα στο περιβάλλον και με τα κατάλληλα υλικά, για να διαφυλάξουμε την αισθητική των νησιών και την ενεργειακή τους αυτάρκεια. Λειτουργικότητα ή αισθητική; Ενα λειτουργικό σπίτι, λιτό και απέριττο, είναι ταυτόχρονα αισθητικά άψογο. Το μυστικό της επιτυχίας σας; Ακολουθώ την αρχή του Βιτρούβιου περί αρχιτεκτονικής: ανθεκτικότητα, χρηστικότητα, ομορφιά.

σελίδα | page | 101

ERRIKOS KOHLS Immobilien Consulting INTERVIEW: Errikos Kohls

PAROS REAL ESTATE Real estate agency INTERVIEW: Stelios Th. Bizas

Ποια είναι τα βήματα για την έρευνα αγοράς ακινήτου; 1. Καθορισμός επενδυτικής κίνησης 2. Απευθυνόμαστε σε ένα επαγγελματικό μεσιτικό γραφείο με τεχνογνωσία, πορεία και το οποίο να έχει γνώση και παρουσία στο εκάστοτε νησί.

hat are the steps that should be taken in real estate market research? 1. Specifying the investment undertaking 2. Addressing a professional real estate agency that displays a considerable know-how, track record, expertise and presence on the given island. Is a buy-to-let property worth investing in, in 2022? Definitely yes. We are going through a period when the purchase of buyto-let real estate is a safe haven as, in the summer months, the demand for short-term rentals grows significantly offering excellent returns on investment. What is the pulse of the real estate market on Paros and Antiparos? These are luxury destinations that are a pole of attraction for Greek and foreign holidaymakers who buy their holiday property also as a possible investment. Paros and Antiparos remain among the top destinations in the Mediterranean presenting an increased investment potential.

Η αγορά ακινήτου προς ενοικίαση αξίζει ως επένδυση το 2022; Κατηγορηματικά, ναι. Διανύουμε μία περίοδο που η αγορά επενδυτικού ακινήτου προς ενοικίαση αποτελεί ασφαλές καταφύγιο δεδομένου ότι η ζήτηση τους θερινούς μήνες για τις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις γνωρίζει σημαντική άνοδο και μπορεί να φέρει εξαιρετικές αποδόσεις. Ποιος είναι ο παλμός της αγοράς ακινήτων στην Πάρο και Αντίπαρο; Πρόκειται για προορισμούς πολυτελείας που αποτελουν πόλο έλξης για Έλληνες και ξένους παραθεριστές οι οποίοι αγοράζουν το ακίνητο των διακοπών τους και ως πιθανή επένδυση. Η Πάρος και η Αντίπαρος παραμένουν μεταξύ των κορυφαίων προορισμών της Μεσογείου, αυξάνοντας την επενδυτική δυναμική τους.

Can nationals from non-EU countries acquire a property in Greece? Certainly, they can. Now, the institution of the Golden Visa enables nonEU nationals who acquire a property in Greece worth at least €250,000 to obtain an entry and residence permit in the country and throughout the EU.

Μπορούν οι υπήκοοι κρατών εκτός της Ε.Ε. να αποκτήσουν ακίνητο στην Ελλάδα; Ασφαλώς και μπορούν. Πλέον ο θεσμός της Χρυσής Βίζας δίνει την δυνατότητα σε υπηκόους κρατών εκτός Ε.Ε. με την απόκτηση ακινήτου στην Ελλάδα αξίας 250.000 Ευρώ και άνω να αποκτήσουν και άδεια εισόδου και διαμονής στη χώρα αλλά και σε όλη την Ε.Ε.

What is the secret to your success? The secret to our office’s success lies in the 360o person-centric approach we take to retail property investment, providing each client individually with an array of extra services further extended beyond the completion of the property sale/purchase transaction. Since 2012, we have been fostering relationships of trust, cooperation, or even friendship, with our customers. We display track-record, staying power, and a set of unyielding values that form part of our culture.

Το μυστικό της επιτυχίας σας; Το μυστικό της επιτυχίας μας στηρίζεται στην προσωποκεντρική αντιμετώπιση και την 360° προσέγγιση με μια σειρά από έξτρα υπηρεσίες σε κάθε πελάτη ξεχωριστά, μέχρι και μετά το τέλος της αγοραπωλησίας του ακινήτου. Από το 2012 καλλιεργούμε σχέσεις εμπιστοσύνης, συνεργασίας ή ακόμα και φιλίας με τους πελάτες μας.

σελίδα | page | 102

Ποια είναι τα βήματα για την έρευνα αγοράς ακινήτου; Η συνήθης διαδικασία για την έρευνα αγοράς ακινήτου είναι : 1. Επικοινωνία με τοπικό Μεσίτη με σκοπό την αποκόμιση εικόνας της αγοράς. 2. Γνωστοποίηση των αναγκών και των δυνατοτήτων του αγοραστή στον Μεσίτη. 3. Παρουσίαση των βέλτιστων επιλογών από τον Μεσίτη βάσει των ανωτέρω.

hat are the steps that should be taken in real estate market research? The standard procedure in real estate market research is as follows: 1. The prospective purchaser contacts a local agent in order to get a picture of the market. 2. The purchaser informs the agent of their needs and capabilities. 3. The agent presents the best options based on the above parameters. Is a buy-to-let property worth investing in, in 2022? Buying real estate in locations showing upward trends, such as Paros and Antiparos, is worth investing in anyway. And so much so given that, in recent years, renting real estate on short-term rental platforms has proven to be quite lucrative. What is the pulse of the real estate market on Paros and Antiparos? The real estate market on Paros and Antiparos shows a great potential for growth and a strong resilience to the generally challenging economic environment. There is an ever-increasing demand for prime real estate for both private and commercial use. Can nationals from non-EU countries acquire a property in Greece? The level of specialization in the purchase and sale of real estate among lawyers, accountants and notaries is by now quite high so, by selecting professionals who display the appropriate savvy everything becomes easier. What is the secret of your success? If I reveal the secret to my success, it will cease to be a secret! Surely, though, there must be something that has kept us (my father for the first 25 years, and me over the last 32) in the real estate market of Paros and Antiparos uninterruptedly since 1965. I believe the key ingredients to success are: Responsibility - Discernment - Methodization - Effectiveness.

Η αγορά ακινήτου προς ενοικίαση αξίζει ως επένδυση το 2022; Η αγορά ακινήτου σε περιοχές με ανοδική τάση όπως η Πάρος και η Αντίπαρος ούτως ή άλλως αξίζει ως επένδυση. Πόσο μάλλον όταν τα τελευταία χρόνια η ενοικίαση ακινήτων σε πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα προσοδοφόρα. Ποιος είναι ο παλμός της αγοράς ακινήτων στην Πάρο και Αντίπαρο; Η αγορά ακινήτων σε Πάρο & Αντίπαρο δείχνει μεγάλη δυναμική και μεγάλη αντοχή στην γενικά αρνητική περιρρέουσα κατάσταση των τελευταίων χρόνων. Υπάρχει συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για αξιόλογα ακίνητα τόσο για ιδιόχρηση όσο και για επαγγελματική. Μπορούν οι υπήκοοι κρατών εκτός της Ε.Ε. να αποκτήσουν ακίνητο στην Ελλάδα; Υπάρχει μεγάλη εξειδίκευση πλέον των Δικηγόρων, Λογιστών, Συμβολαιογράφων στην αγοραπωλησία ακινήτων οπότε με την επιλογή σωστά καταρτισμένων επαγγελματιών όλα γίνονται εύκολα. Το μυστικό της επιτυχίας σας; Εάν αποκαλύψω το μυστικό της επιτυχίας μου θα πάψει να είναι μυστικό! Πάντως σίγουρα κάτι υπάρχει για να βρισκόμαστε στην Κτηματαγορά της Πάρου Αντιπάρου αδιαλείπτως από το 1965 (τα πρώτα 25 χρόνια ο Πατέρας μου και τα τελευταία 32 εγώ). Τα βασικά συστατικά της επιτυχίας πιστεύω είναι: Συνέπεια - Υπευθυνότητα - Διάκριση - Μεθοδικότητα Αποτελεσματικότητα.

σελίδα | page | 103

PAROS ΚΕΥ

RE/MAX PRIME

Exclusive Property Services INTERVIEW: Tonia Drakou

Real estate agency INTERVIEW: George Kottikas - Broker / owner Πείτε μας μερικά λόγια για το γραφείο σας Άνοιξα το γραφείο μου το 2010 μετά από προϋπηρεσία 3 χρονών σε μια μεγάλη μεσιτική εταιρεία που ήταν σχολείο για μένα. Ήταν σχετικά δύσκολη οικονομική περίοδος και όλοι με αποθάρρυναν αλλά ακολούθησα το ένστικτο μου και με την υποστήριξη της οικογένειάς μου, το τόλμησα.

ell us a few words about your company I set up my agency in 2010, after a three-year-long experience in a leading real estate firm, a real school for me. These were rather trying times for my finances and everyone discouraged me from doing it, but I followed my instinct and, with the support of my family, I took the leap. What investment options do Paros and Antiparos offer to the interested party? My company undertakes sales, business leases, property management for Airbnb-style rentals, property appraisals and after sales service. Give us some reasons why an investor should choose Paros and Antiparos for estate purchase? Two factors have helped bring Paros to prominence as a first-rate tourist and investment destination. The new airport and its extension, as well as the promotional initiatives of the Municipality involving constant participation in international tourism fairs. What are the reasons that contribute to the growth of the real estate market on the island? Apart from plots of land fit for the construction of tourist units and buyto-let luxury villas, there are plots in residential zone districts at reasonable prices, as well as old or half-finished residences well suited for renovation and resale, offering high profit. What is the secret to your success? Success to me means making a good name for yourself in the market; having customers trust you and recommend you to each other. To achieve this, you have to be an honest, good listener, able to understand your customers’ needs and expectations in order to give them what they are looking for. Last but not least, you need to guarantee confidentiality and avoid jumping to conclusions – it takes a lot of patience and perseverance.

σελίδα | page | 104

Οι ενδιαφερόμενοι σήμερα τι επιλογές επένδυσης έχουν στην Πάρο ; Το γραφείο μου αναλαμβάνει πωλήσεις, επαγγελματικές μισθώσεις, διαχείριση ακινήτων για ενοικιάσεις τύπου Airbnb, εκτιμήσεις ακινήτων και after sales service. Για ποιο λόγο ένας υποψήφιος επενδυτής να επιλέξει την Πάρο και Αντίπαρο; Δύο παράγοντες έχουν βοηθήσει στο να αναδειχθεί η Πάρος πρώτος τουριστικός και επενδυτικός προορισμός. Η δημιουργία του νέου αερολιμένα και η επέκταση του με απευθείας πτήσεις καθώς και η διαφημιστική δράση του Δήμου με σταθερή συμμετοχή σε διεθνείς τουριστικές εκθέσεις. Ποιοι είναι οι λόγοι που έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη της αγοράς στο νησί Εκτός από αγροτεμάχια για τουριστικές μονάδες ή πολυτελείς βίλλες προς εκμετάλλευση, υπάρχουν οικόπεδα εντός οικισμού τα οποία έχουν μεγάλο συντελεστή δόμησης σε καλή τιμή όπως και παλιές η ημιτελείς κατοικίες για ανακαίνιση και μεταπώληση με καλή απόδοση. Το μυστικό της επιτυχίας σας; Επιτυχία για μένα είναι να έχεις κάνει ένα καλό όνομα στην αγορά ,να σε εμπιστεύονται οι πελάτες και ο ένας να σε συστήνει στον άλλο. Αυτό για να το πετύχεις θα πρέπει να είσαι έντιμος, καλός ακροατής, να μπορείς να καταλάβεις τα θέλω και τις ανάγκες του πελάτη για να του βρεις αυτό που ονειρεύεται. Επίσης να έχεις εχεμύθεια και να μην βιάζεσαι να βγάλεις συμπεράσματα. Θέλει πολλή υπομονή και επιμονή.

hat are the steps that should be taken in real estate market research? The rapid pace of technological advancement is making it easier for more and more people to browse the top real estate websites before embarking on market research. But, in the end, purchasers usually turn to a local real estate agency. The client’s need for personal contact with a real estate consultant, and the trust that develops between them will always remain irreplaceable. Is a buy-to-let property worth investing in, in 2022? The staggering tourism growth reported on our islands in recent years has led to a marked shortage of available properties to rent. Therefore, buying a residence for short-term rental purposes is a very good investment. The same is not true for long-term rental. Could you update us on the pulse of the real estate market on Paros and Antiparos? At the moment, our islands have taken centre stage in the buying public’s preferences, including both those seeking a holiday home and large investment funds. Is it possible for non-EU country nationals to acquire a property in Greece? Surely, it is. In fact, the Greek state is currently implementing the Golden Visa program which grants third country nationals who acquire real estate worth over €250,000 in our country a five-year residence permit – Visa. What is the secret to your success? There are no secrets to success. All it takes is hard work, proper training, sound organization and, most importantly, the right partners (real estate agents). You’re welcome to meet ours!

Ποια είναι τα βήματα για την έρευνα αγοράς ακινήτου; Με την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας όλο και περισσότερος κόσμος απευθύνεται στα μεγάλα μεσιτικά sites πριν ξεκινήσει την έρευνα αγοράς του. Στο τέλος όμως συνήθως, ο αγοραστής απευθύνεται σε κάποιο τοπικό μεσιτικό γραφείο. Η ανάγκη προσωπικής επαφής του πελάτη με τον σύμβουλο ακινήτων και η εμπιστοσύνη που αναπτύσσεται δεν πρόκειται να αντικατασταθεί ποτέ. Η αγορά ακινήτου προς ενοικίαση αξίζει ως επένδυση το 2022; Η τεράστια τουριστική ανάπτυξη των τελευταίων ετών στα νησιά μας έχει οδηγήσει σε μεγάλη ελλειψη κατοικιών προς ενοικίαση επομένως η αγορά μιας κατοικίας με σκοπό την βραχυπρόθεσμη ενοικίαση της, είναι μία πολύ καλή επένδυση. Δεν ισχύει το ίδιο για την μακροχρόνια ενοικίαση. Ποιος είναι ο παλμός της αγοράς ακινήτων στην Πάρο και Αντίπαρο; Αυτή τη στιγμή τα νησιά μας βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του αγοραστικού κοινού, τόσο των ενδιαφερομένων για την εξοχική τους κατοικία όσο και μεγάλων επενδυτικών funds. Μπορούν οι υπήκοοι κρατών εκτός της Ε.Ε. να αποκτήσουν ακίνητο στην Ελλάδα; Βεβαίως και μπορούν. Μάλιστα το ελληνικό κράτος αυτή τη στιγμή με το πρόγραμμα Golden Visa χορηγεί σε υπηκόους τρίτων χωρών που αποκτούν ακίνητη περιουσία αξίας πάνω από 250.000 ευρώ στη χώρα μας, άδεια διαμονής Visa πενταετούς διαρκείας. Το μυστικό της επιτυχίας σας; Δεν υπάρχουν μυστικά για την επιτυχία. Χρειάζεται σκληρή δουλειά, σωστή εκπαίδευση, καλή οργάνωση και κυρίως σωστούς συνεργάτες (Real Estate Agents). Θα πρέπει να γνωρίσετε τους δικούς μας!

σελίδα | page | 105

PARIS LONDON PAROS Real estate agency INTERVIEW: Paris London Paros team

hat is the buy-to-let real estate like in 2022? According to a 2021 investment report, “Greece ranks —for the first time— among the 10 most attractive destinations for foreign investment, with 10 percent of respondents mentioning Greece among the three most attractive countries for 2021. ”Elected“ most beautiful island in Europe” for the second time in 2020, Paros is on the rise. Αn increasing number of rental requests on a wider season which leads to higher rental prices, and makes investment prospect even more attractive.

Η αγορά ακινήτου προς ενοικίαση ως επένδυση το 2022. Σύμφωνα με μια επενδυτική έκθεση του 2021, «η Ελλάδα κατατάσσεται —πρώτη φορά— μεταξύ των 10 πιο ελκυστικών προορισμών για ξένες επενδύσεις, με το 10% των ερωτηθέντων να αναφέρει την Ελλάδα στις τρεις πιο ελκυστικές χώρες για το 2021». Η Πάρος εξελέγη για δεύτερη φορά το 2020 «ομορφότερο νησί της Ευρώπης». Παρατηρήσαμε έναν αυξανόμενο αριθμό αιτημάτων ενοικίασης σε μια ευρύτερη περίοδο, που καθιστά την επενδυτική προοπτική ακόμη πιο ελκυστική.

What is the pulse of the real estate market in Paros and Antiparos? Paros & Antiparos have become a paradise for those who seek a quality of life (sunny weather, crystal clear beaches, picturesque villages, friendly people, delicious local food and a variety of activities.) Demand is growing and the pulse is in full swing.

Ποιος είναι ο παλμός της αγοράς ακινήτων στην Πάρο και Αντίπαρο; Τα δύο νησιά έχουν γίνει παράδεισος για όσους αναζητούν ποιότητα ζωής (ηλιόλουστο ουρανό, πεντακάθαρες παραλίες, γραφικά χωριά, φιλικούς ανθρώπους, νόστιμο τοπικό φαγητό). Η ζήτηση αυξάνεται και ο παλμός είναι στο φόρτε!

Can non-EU countries’ nationals acquire a property in Greece? Through the Golden Visa Scheme, Greece grants a 5-year residency permit to non-EU investors purchasing a property worth minimum 250 000€.

Μπορούν οι υπήκοοι κρατών εκτός της Ε.Ε. να αποκτήσουν ακίνητο στην Ελλάδα; Μέσω του προγράμματος Golden Visa, η Ελλάδα χορηγεί 5ετή άδεια διαμονής σε επενδυτές εκτός ΕΕ που αγοράζουν ακίνητο αξίας τουλάχιστον 250 000 €.

What is the secret to your success? - LOVE for Paros-Antiparos and its inhabitants - DESIRE to satisfy our clients - EXPERIENCE - our international background in real estate for many years, allows us to have a different perspective and have a good understanding of foreign customer’s expectations - CONNECTING People & Property Perfectly, our adage was naturally born from our customers’ feedback.

Το μυστικό της επιτυχίας σας. ΑΓΆΠΗ για την Πάρο-Αντίπαρο και τους κατοίκους της. - ΕΠΙΘΥΜΊΑ να ικανοποιήσουμε τους πελάτες μας. - ΕΜΠΕΙΡΊΑ - το διεθνές μας υπόβαθρο στο real estate εδώ και πολλά χρόνια, μας επιτρέπει να έχουμε διαφορετική προοπτική και να έχουμε καλή κατανόηση των προσδοκιών των ξένων πελατών. - ΣΥΝΔΈΟΝΤΑΣ τέλεια τους ανθρώπους με την ιδιοκτησία, το σύνθημά μας γεννήθηκε φυσικά από τα σχόλια των πελατών μας.

σελίδα | page | 106

STAY IN PAROS

Real estate agency INTERVIEW: Giorgos Papazoglou

What are the steps that should be taken in real estate market research? Before proceeding with a purchase, a prospective buyer must know which specialists to turn to and how to protect themselves. They must reach a decision on the type of investment they are about to make, set a budget, and choose the type of financing that suits their needs (own funds or loan) as well as the location. After locating and selecting the property, the necessary checks must be made. Is a buy-to-let property worth investing in, in 2022? The real estate market is showing remarkable growth in both demand and prices, making it the safest and most effective investment. Purchasing a home for tourist purposes is now common practice and a profitable investment. What is the pulse of the real estate market on Paros and Antiparos? The fact that Paros and Antiparos are tourist hotspots attracting record numbers of visitors every summer makes both islands top investment destinations. As a result, over the last few years, the real estate market has seen nothing but upward trends. Can nationals from non-EU countries acquire a property in Greece? Citizens from all over the world can buy real estate in Greece if they wish to do so. Legal procedures are followed and the investment is handled by experts successfully and safely. What is the secret to your success? Our success lies in dedication, hard work, honesty, and the channels of communication we have established with our customers and partners.

Ποια είναι τα βήματα για την έρευνα αγοράς ακινήτου; Πριν την κάθε αγοραπωλησία, ο υποψήφιος αγοραστής πρέπει να γνωρίζει σε ποιους ειδικούς να απευθυνθεί και πώς να προστατευθεί. Πρέπει να καταλήξει στη μορφή της επένδυσης, να έχει ορίσει προϋπολογισμό, να έχει αποφασίσει ως προς τη χρηματοδότηση (ίδια κεφάλαια ή λήψη δανείου) και την περιοχή. Μετά τον εντοπισμό και την επιλογή του ακινήτου θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητοι έλεγχοι. Η αγορά ακινήτου προς ενοικίαση αξίζει ως επένδυση το 2022; Η αγορά ακινήτου παρουσιάζει σημαντική άνοδο τόσο στη ζήτηση όσο και στις τιμές αγοράς και αποδεικνύεται η πιο ασφαλής και αποτελεσματική επένδυση. Η αγορά κατοικίας προς τουριστική εκμετάλλευση είναι πλέον συχνό φαινόμενο και αποτελεί κερδοφόρα επένδυση. Ποιος είναι ο παλμός της αγοράς ακινήτων στην Πάρο και Αντίπαρο; Το γεγονός ότι η Πάρος και η Αντίπαρος αποτελούν πόλο τουριστικής έλξης με την επισκεψιμότητα κάθε καλοκαίρι να σπάει ρεκόρ, καθιστά και τα δυο νησιά κορυφαίους επενδυτικούς προορισμούς. Κατά συνέπεια η αγορά ακινήτων τα τελευταία χρόνια έχει μόνο αυξητικές τάσεις. Μπορούν οι υπήκοοι κρατών εκτός της Ε.Ε. να αποκτήσουν ακίνητο στην Ελλάδα; Πολίτες όλου το κόσμου έχουν τη δυνατότητα αγοράς ακίνητου στην Ελλάδα εφόσον το επιθυμούν. Ακολουθούνται νομικές διαδικασίες οι οποίες, με τη συμβολή ειδικών, διεκπεραιώνονται και έτσι πραγματοποιείται η επένδυση με επιτυχία και ασφάλεια. Το μυστικό της επιτυχίας σας; Η επιτυχία μας έγκειται στην αφοσίωση, τη σκληρή δουλειά, την τιμιότητα και στους δίαυλους επικοινωνίας με τους πελάτες και συνεργάτες μας.

σελίδα | page | 107

Σκαθάρι στρατιώτης (Pyrrhocorus apterus) είναι μια ατρόμητη πασχαλίτσα, 7-12 χλστ. που τρέφεται με φρούτα και νεκρά έντομα. Firebug (Pyrrhocorus apterus) is a fearless bug, 7-12 mm, feeding on fruits and dead insects.

Πλασμένα με έξι πόδια Born with six legs

Επιπλέον τα έντομα έχουν 4 φτερά. Αλλά υπάρχουν κι εξαιρέσεις. Τα έντομα αποτελούν τα ¾ όλου του ζωικού βασιλείου πάνω στη γη και ήταν εδώ πολύ πριν από μας. Για 350 εκατομμύρια χρόνια αναπτύσσονται και προσαρμόζονται σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

In addition, the insects have 4 wings. But there are exceptions. 3/4 of all animals on earth are insects, and they were here long before us. For 350 million years, they have had the opportunity to develop and adapt to changing environments.

ΣΥΝΎΠΑΡΞΗ

COEXISTENCE

Το ανθρώπινο είδος υπάρχει εδώ και 2,5 εκατομμύρια χρόνια και όλο αυτό το διάστημα έχουμε να κάνουμε με τα έντομα άλλοτε για καλό κι άλλοτε για κακό. Όχι μόνο επικονιάζουν τα λαχανικά, τους καρπούς και τα φρούτα με τα οποία τρεφόμαστε αλλά αποτελούν επίσης σημαντικά στοιχεία σε πολλά οικοσυστήματα. Εδώ και διακόσια χρόνια είμαστε εξοικειωμένοι με την κοχενίλλη, ένα είδος ψείρας, που παράγει το όμορφο κόκκινο χρώμα, το οποίο χρησιμοποιείται στο κοκκινάδι των χειλιών και στη βαφή υφασμάτων. Το καρμίνιο, όπως λέγεται, είναι ένα δηλητήριο που εκκρίνουν οι ψείρες για προστασία κατά των εχθρών τους. Ευτυχώς το καρμίνιο παράγεται τώρα πια συνθετικά.

Humans have existed for only 2.5 million years, and all the time we have been dealing with insects, for better or worse. They do not only pollinate our food plants, berries and fruits, but are also important pieces in many ecosystems. For almost two hundred years we were addicted to cochineal lice, which make the fine colour carmine red, used in lipstick and to dye clothes. Carmine is a poison that lice secrete as protection against their enemies. Fortunately, carmine is now being produced synthetically.

Text | Photos: BJARNE EMIL TIME σελίδα | page | 108

ΣΗΜΑΝΤΙΚΉ ΘΥΣΊΑ Τα αλογάκια της Παναγίας είναι καλοί κυνηγοί. Τα μάτια τους είναι μεγάλα. Το μπροστινό ζευγάρι ποδιών είναι εφοδιασμένο με άρπαγες και δαγκάνες για να κρατάνε τη λεία. Το αλογάκι της Παναγίας μπορεί επίσης να επιτεθεί σε μεγαλύτερα ζώα από το ίδιο, όπως μικρές σαύρες και πουλιά. Γενικά, το κυνήγι πάει καλά αλλά η ζωή του αρσενικού είναι ριψοκίνδυνη. Η ερωτική δραστηριότητα μπορεί να το σκοτώσει. Το θηλυκό χρειάζεται πολλή πρωτεΐνη για να παράγει αυγά. Έτσι συχνά το αρσενικό γίνεται το πρώτο του γεύμα μετά το ζευγάρωμα. IMPORTANT SACRIFICE Mantis are good hunters. Their eyes are large. The first pair of legs are equipped with spikes and claws for holding the prey. The mantis can also attack larger animals than itself, such as small lizards and birds. In general, the hunt goes well, but the male’s life is risky. Sexual activity can kill him. The female needs a lot of protein to produce eggs. Therefore, he becomes her first meal after mating.

Αλογάκι της Παναγίας (Mantis religiosa) 40-75 χλστ. Τα μπροστινά πόδια είναι μεγαλύτερα και κατάλληλα για να αρπάζουν και να συγκρατούν την τροφή. Η εικόνα δείχνει τον θηρευτή να τρώει μια μικρή σαύρα. Praying mantis (Mantis religiosa) 40-75 mm. The forelegs are greatly enlarged and adapted for catching and gripping prey. The picture shows the hunter eating a small gecko.

σελίδα | page | 109

Η ΚΟΙΛΆΔΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΕΤΑΛΟΎΔΕΣ ΣΤΗΝ ΠΆΡΟ Οι μεταναστεύσεις πεταλούδων στην Πάρο είναι ειρηνικά γεγονότα. Κάθε Ιούνιο χιλιάδες πεταλούδες μεταναστεύουν σε μια μικρή κοιλάδα όπου δέντρα και νερά δημιουργούν ένα τέλειο δροσερό μικροκλίμα. Τον Σεπτέμβριο τα θηλυκά φεύγουν για να γεννήσουν τα αυγά τους κατά προτίμηση στη σκιά θάμνων και φυτών και στη συνέχεια να πεθάνουν. Οι νύμφες εκκολάπτονται τον Οκτώβριο. Την επόμενη άνοιξη, τον Μάιο, μεταμορφώνονται σε πεταλούδες και μια νέα μετανάστευση αρχίζει. Οι Πεταλούδες είναι ένα όμορφο φυσικό πάρκο, ανοιχτό στο κοινό το καλοκαίρι, που αξίζει να επισκεφθεί κανείς. Αλλά θυμηθείτε ότι δεν πρέπει να τρομάζετε τις πεταλούδες και αποφύγετε να κάνετε θόρυβο και να φωτογραφίζετε με φλας. THE BUTTERFLY VALLEY ON PAROS The butterfly migrations on Paros are peaceful events. In June every year, thousands of tiger moths migrate to a small valley where water and various trees create a perfectly cool microclimate. During September, the females leave the area to lay eggs, preferably in the shade among bushes and plants and die afterwards. The larvae hatch in October. Next spring, in May, they transform into butterflies, and a new migration begins. The valley is a beautiful nature park, open to the public in summer, and is highly recommended. But remember to avoid stressing the insects. Be careful, make no noise and don`t shoot with flash when you visit.

Πεταλούδα της Ρόδου (Panaxia quadripunctaria) αφθονεί στις Πεταλούδες σε τέτοιο βαθμό που καλύπτει τα περισσότερα φυλλώματα και κορμούς δέντρων. Tiger moth (Panaxia quadripunctaria) occurs so abundantly in the Butterfly Valley that they cover most of the leaves and trunks of the trees.

ΟΙ ΠΛΗΓΈΣ ΤΟΥ ΦΑΡΑΏ Μερικές φορές υπάρχει περισσότερη λεία από όση μπορούν να καταναλώσουν τα αρπακτικά. Ειδικά όταν η λεία αποτελείται από ορδές πεινασμένων μεταναστευτικών ακρίδων που ψάχνουν για χλωρά φυτά. Αυτές οι μαζικές μεταναστεύσεις είναι γνωστές από το παρελθόν και αναφέρονται στην Παλαιά Διαθήκη ως οι Δέκα Πληγές του Φαραώ. Σε ελάχιστο χρόνο οι γεωργοί έχασαν όλη τους τη σοδειά. Ευτυχώς αυτό συμβαίνει σπάνια στις μέρες μας. LAND PLAGUE

Μεταναστευτική ακρίδα (Locusta migratoria) 33-60 χλστ. Παλαιότερα θεωρείτο μάστιγα στην κεντρική Ευρώπη. Το στόμα της ακρίδας αυτής διαθέτει δυνατά σαγόνια. Migratory locust (Locusta migratoria) 33-60 mm. It was previously considered a pest in Central Europe. The mouth of the grasshopper has powerful jaws.

σελίδα | page | 110

Sometimes there is more prey than the predators can eat. Especially when the prey are hordes of hungry migratory grasshoppers in search of fresh plants. These mass migrations are well known back in time, mentioned in the Old Testament as one of ten land plagues in Egypt. In a short time, the farmers lost their entire crop. Fortunately, this rarely happens these days.

ΝΎΜΦΕΣ Οι νύμφες παραμένουν σιωπηλές στο χορτάρι και τη χαμηλή βλάστηση, εξ ού και το αρχαίο ελληνικό ρητό «Τυχερά είναι τα τζιτζίκια γιατί οι γυναίκες τους είναι βουβές». Η αλήθεια όμως είναι ότι ακούνε προσεχτικά για να εντοπίσουν τους καλούς ερωτικούς συντρόφους. Το θηλυκό γεννά τα αυγά του στο φλοιό των δέντρων. Αφού εκκολαφθεί το νεαρό έντομο ζει σαν νύμφη στο έδαφος ως και πέντε χρόνια. Ίσως αυτός ο μακρύς κύκλος ζωής υπαγορεύεται από την ανάγκη να ξεφύγει από το αλογάκι της Παναγίας, ένα μεγάλο αρπακτικό έντομο. NYMPHS The females remain silent in the grass or low bushes, hence the ancient Greek saying «Happy are the cicadas, for their women are dumb.» The truth is that they listen to good sex partners. The female lays her eggs in the bark of a tree. After hatching, the offspring lives as a nymph in the ground for up to five years. Perhaps this long-life cycle is an adaptation to avoid being eaten by the praying mantis which is a large predatory insect.

Πεταλούδα Μαχάων (Papilio machaon),με άνοιγμα φτερών 85 χλστ. Αυτή η όμορφη πεταλούδα απαντάται στον κήπο της μονής του Αγίου Αντωνίου στην Πάρο. Swallowtail (Papilio machaon), wingspan 85 mm. This beautiful butterfly can be seen in the garden of the Monastery of Ag. Antonios on Paros.

120 dB (ντεσιμπέλ) Οι καλοκαιρινές διακοπές στην Ελλάδα σημαίνουν κυρίως ηλιοθεραπεία και κολύμπι. Περιλαμβάνουν όμως και όμορφες βραδιές στην ταβέρνα σε μια ευχάριστη θερμοκρασία με το δυνατό τραγούδι των αρσενικών τζιτζικιών από τα γύρω δέντρα. Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν τα σημερινά τζιτζίκια είναι απόγονοι του πρίγκηπα Τιθωνού, ο οποίος αφού έφτασε σε μεγάλη ηλικία φλυαρώντας ακατάπαυστα, μετατράπηκε κάποια στιγμή σε τζίτζικα, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία. Το τραγούδι που πιάνει τα 120 dB (ντεσιμπέλ), παράγεται όταν το τζιτζίκι σφίγγει και χαλαρώνει τους μύες που είναι συνδεδεμένοι με τις μεμβράνες στο πίσω μέρος του σώματός του. 120 dB

Τζίτζικας (Tibicen plebejus), είναι το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό τζιτζίκι. Το τραγούδι του μπορεί να ακουστεί σε απόσταση 800μ. Greek Cicada (Tibicen plebejus) is the largest European cicada. Its sound can be heard 800 m away.

A summer vacation on a Greek island is sunbathing and swimming. Lovely evenings at a tavern in comfortable temperature are also included, plus the intense sounds of the male singing cicadas in the surrounding trees. Whether today’s cicadas are descendants of Prince Tithonus is uncertain. He grew very old, babbled, and eventually became the first cicada, according to Greek mythology. The sounds, which are measured at a full 120 dB, occur when the cicada tightens and relaxes muscles that are attached to the membranes on its hind body.

σελίδα | page | 111

πατριδογνωσία | tradition

ΈΝΑ ΔΏΡΟ ΤΗΣ ΦΎΣΗΣ | A GIFT OF NATURE

Θυμαρίσιο μέλι των Κυκλάδων Thyme honey of the Cyclades

Τροφή των θεών και των ανθρώπων, πηγή εξαιρετικών θρεπτικών συστατικών, προϊόν της θαυμαστής κοινωνίας των μελισσών που αποτελεί μια πλήρη κούρα για τον οργανισμό. Το θυμαρίσιο μέλι είναι αναμφισβήτητα το χρυσάφι των Κυκλάδων!

Food of the gods and humans, a source of excellent nutrients, a product of the wondrous bee society that makes up a complete therapeutic treatment for the body. Thyme honey is undoubtedly the gold of the Cyclades!

Το κυκλαδίτικο θυμαρίσιο μέλι είναι ένα περιζήτητο προϊόν που παράγεται με πολύ κόπο μέσα σε αντίξοες συνθήκες... Οι μελισσοκόμοι ταλαιπωρούνται και αγωνιούν αλλά το προϊόν τους ανταμείβει και μαζί με αυτούς και εμάς. Πρόκειται για ένα διατροφικό θαύμα με τονωτικές και αντισηπτικές ιδιότητες. Είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία (σίδηρο, κάλιο, φώσφορο, μαγνήσιο, ασβέστιο) και σε θρεπτικά συστατικά ενώ έχει υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη, βιταμίνες Α, β-καροτίνη, σύμπλεγμα των βιταμινών Β και μέταλλα.

Cycladic thyme honey is a well-sought-after product that is painstakingly produced in adverse conditions... Beekeepers labour and toil away at their craft but the final product rewards their effort –and our anticipation. A nutritional miracle with restorative and antiseptic properties, it is rich in trace elements (iron, potassium, phosphorus, magnesium, calcium) and nutrients, and has a high content of fructose, vitamin A, beta-carotene, vitamin B complex and minerals.

Ο Άγγελος Πιτσικάλης και ο Αργύρης Λουκής, δυο βραβευμένοι επαγγελματίες μελισσοκόμοι του νησιού μας μιλούν για τις ειδικές συνθήκες της μελισσοκομίας των Κυκλάδων, τις δυσκολίες, τις επιτυχίες και τα μακροπρόθεσμα σχέδιά τους.

Angelos Pitsikalis and Argyris Loukis, two award-winning professional beekeepers on our island, talk about the special conditions in which beekeeping in the Cyclades is practised, their challenges, successes and long-term plans.

Τι κάνει την κυκλαδίτικη μελισσοκομία τόσο διαφορετική από άλλες περιοχές της Ελλάδας;

What makes Cycladic beekeeping so different from that practised in other parts of Greece?

Κείμενο: ΜΑΡΩ ΒΟΥΛΓΑΡΗ | Text: MARO VOULGARI σελίδα | page | 112

P: freepik.com

Α.Π.: Η μελισσοκομία στις Κυκλάδες είναι διαφορετική από τις άλλες περιοχές της Ελλάδας λόγω του κλίματος που επικρατεί. Οι βροχές είναι συνήθως κάτι σπάνιο, με λίγες ίσως εξαιρέσεις κάποιες χρονιές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η βλάστηση να είναι αρκετά λίγη οπότε πχ την εποχή που οι μέλισσες «μαζεύουν» το θυμάρι να μην υπάρχει κάποια άλλη ανθοφορία οπότε αυτό να δίνει το πλεονέκτημα της μεγαλύτερης ποσόστωσης σε γυρεόκοκκο, δηλαδή το μέλι να περιέχει περισσότερο θυμάρι από ότι άλλα άνθη. Α.Λ.: Στις Κυκλάδες ζούμε μια πολύ ιδιαίτερη συνθήκη όπου το μειονέκτημα είναι συγχρόνως και πλεονέκτημα. Η φτώχεια της χλωρίδας οδηγεί τις μέλισσες μοιραία στο θυμάρι. Έτσι, έχουμε σπουδαία θυμαρίσια μέλια που παράγονται όμως με κόπο, και από εμάς και από τις μέλισσες. Ποιες ειδικές δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας μελισσοκόμος στην Πάρο; Α.Π.: Η μελισσοκομία στην Πάρο και γενικότερα στα νησιά έχει το πρόβλημα ότι δεν είναι εύκολο για ένα μελισσοκόμο να μετακινήσει

Α.P.: Beekeeping in the Cyclades is different compared to other regions of Greece due to the local climate. Rainfall is usually sparse, with a few exceptions in certain years. As a consequence, vegetation is scarce, so, for example, in the season when the bees harvest pollen from thyme, almost no other flowering takes place, which results in a higher proportion of pollen grains, that is, the honey produced contains more thyme than other flowers. Α.L.: In the Cyclades, we experience very special living conditions whereby a disadvantage can also be an advantage. The scarcity of the flora inevitably leads bees to the thyme. So, we come up with outstanding thyme honey varieties, which take a great deal of effort to produce both on the bees’ part and on ours. 2. What special challenges does a beekeeper face on Paros? Α.P.: Beekeepers on Paros, and on the islands in general, are faced with the problem of not being easy to move their bees to other locations to graze or overwinter, or collect other varieties of honey than the ones their own areas produce. This difficulty arises

σελίδα | page | 113

πατριδογνωσία | tradition

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Ο Άγγελος Πιτσικάλης, μελισσοκόμος από τον Κώστο και παραγωγός του μελιού "Εκ Πακτίας" που βραβεύεται συνεχόμενα από το 2016. LEFT: Angelos Pitsikalis, beekeeper from Kostos, producer of "Ek Paktias" honey honoured with the Great Taste award for consecutive years since 2016. ΔΕΞΙΑ: O Αργύρης Λουκής, νέος μελισσοκόμος από το Καμάρι με το "Μέλι Πάρου" που απέσπασε πέρυσι το πρώτο του Great Taste award . RIGHT: Argyris Loukis, beekeeper from Kamari with his "Paros Honey" that won last year its first Great Taste award.

τα μελίσσια του σε άλλη περιοχή για να βοσκήσουν, να ξεχειμωνιάσουν ή να μαζέψει κάποιο άλλο είδος μελιού πέραν από αυτό που δίνει η περιοχή του. Η δυσκολία αυτή προκύπτει από το μεγάλο κόστος στη μεταφορά τους εκτός του νησιού αλλά και τη μη δυνατότητα να σταλούν ασυνόδευτα σε κάποιο άλλο νησί ή την ηπειρωτική Ελλάδα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μπορεί να παράγει ένα ή δύο είδη μελιού, ανάλογα τη χρονιά, αντί για πέντε ή έξι, πράγμα που αναγκάζει την τελική τιμή του προϊόντος να είναι υψηλότερη ώστε να μπορέσει ο μελισσοκόμος να επιβιώσει. A.Λ.: Ο αέρας και η λειψυδρία είναι το πρώτο και βασικό πρόβλημα. Ό,τι ταλαιπωρεί τη μέλισσα, ταλαιπωρεί και τον μελισσοκόμο. Το προϊόν παράγεται με πολύ κόπο και ο τρύγος είναι ένας και μοναδικός. Αν δεν πάει καλά το θυμάρι δεν υπάρχουν εναλλακτικές. Στην ηπειρωτική Ελλάδα μπορεί κανείς να προσδοκά και στην ανθοφορία άλλων φυτών. Εδώ υπάρχει ένα είδος «μονοκαλλιέργειας». Ποια είναι η πρόκληση που δημιουργεί η αυξημένη ζήτηση του προϊόντος και η βράβευσή σας με το διεθνές βραβείο Great Taste το 2021;

σελίδα | page | 114

«Ό,τι ταλαιπωρεί τη μέλισσα, ταλαιπωρεί και τον μελισσοκόμο. Το προϊόν παράγεται με πολύ κόπο και ο τρύγος είναι ένας και μοναδικός.» "What troubles the bees, also troubles their keepers. Honey is produced through toil and exertion out of one and only one harvest."

from the high cost of transporting the bee colonies outside the boundaries of the island, as well as from the impossibility of sending them unaccompanied to another island or to mainland Greece. As a result, local beekeepers can produce one or two varieties of honey, depending on the year, instead of five or six, which makes the increase of the final price of their product imperative so that they can make a living. A.L.: Wind and water scarcity are the most serious challenges. What troubles the bees, also troubles their keepers. Honey is produced through toil and exertion out of one and only one harvest. If the thyme honey harvest does not go well, there are no alternatives. In mainland Greece, one can have high expectations from the blossoming of other plants as well. Here, honey production is a sort of “monoculture”. What is the challenge posed by the increased demand for the product and your receiving the International Great Taste Award distinction in 2021? Α.P.: We have been honoured with the Great Taste award for consecutive years since 2016. This has

Θυμαρίσιο μέλι παραγωγής μας, γύρη και πρόπολη, ντόπια τυριά και κρασιά, όσπρια και φρούτα από το κτήμα μας, φρέσκα καλλυντικά. Our own Parian honey, traditional cheese and wine, legumes and fruits from our farm, souma and sundried wine, fresh eggs, local flour, bee products, superfoods, natural cosmetics. Naoussa Ring Road, Shopping Center 22840-55377 σελίδα | page | 115

πατριδογνωσία | tradition Α.Π.: Με το βραβείο Great Taste βραβευόμαστε συνεχόμενα από το 2016 μέχρι και σήμερα. Αυτό μας έχει δώσει και το πρόσθετο βραβείο του Great Taste Producer, βραβείο που δηλώνει τη σταθερή ποιότητα στο παραγόμενο προϊόν. Στην αρχή των βραβεύσεων όντως νιώσαμε κάποια πίεση ως προς τη ζήτηση του μελιού από τους καταναλωτές αλλά δυστυχώς την ποσότητα δεν μπορούμε να την αυξήσουμε εμείς αλλά οι μέλισσες. Κάτι που έχουμε πετύχει με την αύξηση του αριθμό των μελισσών που κατέχουμε ώστε να μπορούμε να εξυπηρετούμε όλους τους πελάτες μας. Σκοπός μας είναι πάντα η ποιότητα του μελιού μας να είναι η υψηλότερη, έτσι κάποιες χρονιές χωρίς μεγάλη παραγωγή, όπως πχ η περσινή αναγκαστικά εξυπηρετούμε τους πελάτες μας με μειωμένες ποσότητες σε σχέση με αυτές που μας ζητούν. Α.Λ.: Είμαι νέος μελισσοκόμος. Το βραβείο ήταν μια ηθική επιβράβευση καταρχάς για μένα. Είναι μια μοναχική και δύσκολη δουλειά. Θέλεις κάποιος να σου χτυπήσει την πλάτη, να σου πει «καλά τα πας» γιατί οι απογοητεύσεις είναι πολλές. Κατά τα άλλα μέχρι τον Αύγουστο που θα ξανατρυγήσω συμβαίνει πολλές φορές τα ράφια μου να είναι άδεια. Γιατί η ζήτηση υπερβαίνει την παραγωγή. Έτσι είναι όμως. Το μέλι στις Κυκλάδες είναι limited edition. Ποιο το άμεσο επιχειρηματικό σας σχέδιο προς πραγματοποίηση για τις προσεχείς σεζόν; Α.Π.: Αυτό που έχουμε ήδη ξεκινήσει είναι η κατασκευή ενός επισκέψιμου χώρου προς το κοινό που θα περιλαμβάνει το εργαστήριο μελιού, δηλαδή την εξαγωγή και συσκευασία του, αποθήκες, το εργαστήριο φυσικών καλλυντικών αλλά και χώρο σεμιναρίων, εκπαίδευσης και παρουσιάσεων για όσους ενδιαφέρονται να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους επάνω στις μέλισσες και την κοινωνία τους. Ο χώρος αυτός εκτιμούμε ότι θα είναι έτοιμος τέλος του 2024. Α.Λ.: Το Μελίσσι Delicatessen στον περιφερειακό της Νάουσας είναι το σταθερό επιχειρηματικό Project στηριγμένο κατά μεγάλο μέρος στο οικογενειακό μελισσοκομείο. Εκεί απορροφάται όλη η παραγωγή και τις περισσότερες φορές δεν φτάνει κιόλας. Κατά τα άλλα προσπαθώ κάθε χρόνο να αυξήσω τον αριθμό των κυψελών σταθερά και με σεβασμό πάντα στην κοινωνία των μελισσών και της φύσης. Με λίγα λόγια καλύτερο μέλι, πιο ευτυχισμένες μέλισσες. Ποιες αρετές μελισσών θα θέλατε να υιοθετήσετε ως στοιχεία της προσωπικότητας σας; Α.Π.: Και τι δεν θα ήθελε να υιοθετήσει κάποιος από την κοινωνία των μελισσών! Είναι εξάλλου γνωστό ότι είναι από τις πιο τέλεια οργανωμένες κοινωνίες στον πλανήτη μας. Η πειθαρχία και η ομαδικότητα της κοινωνίας τους είναι κάτι που ο καθένας θα έπρεπε να προσπαθεί να αντιγράψει στην ζωή του. Αυτό ίσως μας έκανε καλύτερους όχι μόνο ως ανθρώπους αλλά και ως κοινωνία. Α.Λ.: Οι μέλισσες είναι οι μεγάλες μου δασκάλες. Πειθαρχία, εργατικότητα, ομαδικότητα, ενσυναίσθηση, αυτοθυσία...Τα μισά να αντιγράφαμε ο κόσμος μας θα ήταν πολύ καλύτερος! P

σελίδα | page | 116

qualified us for yet another award, that of Great Taste Producer, a distinction that acknowledges the quality consistency of a product. Following the first awards, we did feel some pressure from the rise in the demand of honey from consumers but, unfortunately, it’s not us who can increase the produce, but the bees. This is something we have actually achieved by increasing the number of bees we own so that we can serve all of our customers. Our goal is always the quality of our honey to be the highest, so in a year of lower production, such as last year, we have to service our customers with reduced quantities compared to those required by them. Α.L.: I’m a novice beekeeper. The award was a moral reward for me first. It’s a lonely and demanding job. You need someone to tap you on the back and say “You’re doing well.” as you go through many disappointments. Otherwise, until August, when I harvest again, it often happens that my shelves are empty since demand exceeds production. But this is how things work –honey in the Cyclades is a limited-edition product.

«Και τι δεν θα ήθελε να υιοθετήσει κάποιος από την κοινωνία των μελισσών! Είναι εξάλλου γνωστό ότι είναι από τις πιο τέλεια οργανωμένες κοινωνίες στον πλανήτη μας.» "Is there anything that one wouldn’t want to adopt from the community of bees? Besides, it is known to be one of the most perfectly organized societies on our planet."

What is your immediate business plan for the coming seasons? Α.P.: What we have already started is the construction of a space visitable by the public that will include the honey laboratory, where its extraction and packaging takes place, warehouses, the natural cosmetics laboratory, as well as a venue for workshops, training sessions and presentations for those who are interested in expanding their knowledge on bees and their society. We estimate that this space will have been ready by the end of 2024. Α.L. Melissi Delicatessen on Naoussa ring road is our steady business project largely based on the family owned and operated apiary. This is where the entire produce is absorbed – without being enough most of the times. Otherwise, I try every year to steadily increase the number of hives with all due respect for the bees’ society and nature. Our philosophy, in short, is: make honey better, keep bees happier. Which bee-like virtues would you like to adopt as personality traits? Α.P.: Is there anything that one wouldn’t want to adopt from the community of bees? Besides, it is known to be one of the most perfectly organized societies on our planet. The discipline and teamwork their society operates on is something that everyone should try to imitate in their life. This could make us better not only as human beings but also as a society. Α.L.: Bees are my great teachers. Discipline, hard work, teamwork, empathy, self-sacrifice... If you could emulate half of these qualities, our world would be much better! P

Παραδοσιακό ψωμί με προζύμι, ψημένο στα ξύλα, φρέσκα γλυκά & τούρτες, τούρτες γάμου, μαγευτικό τσουρέκι, παραδοσιακά γλυκίσματα, γνήσιες σοκολάτες παραγωγής μας, απολαυστικό παγωτό... και αρωματικό καφέ για το δρόμο!

Τraditional bread with yeast baked on the firewood, freshly made cakes and wedding cakes, amazing ‘‘tsoureki’’, traditional desserts, home made genuine chocolates, delicious ice cream... and good coffee to go!

Isterni, tel.: 22840 52750, www.xilofournos.gr σελίδα | page | 117

ΤΑ ΠΑΣΤΑ ΨΑΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΈΣ ΤΟΥΣ SALTED FISH AND THEIR RECIPES

Από τα δίχτυα στο αλάτι From the nets to the salt

σελίδα | page | 118

πατριδογνωσία | tradition

"Τράβα το δίχτυ σου ψαρά, κι αγάλια να μη σπάσει θαρρώ πως τούτη τη φορά, χιλιάδες έχει πιάσει " Ι. Πολέμης

"Pull up your net, oh fisherman, but gently not to break it. I gather this time you’ve caught scores and scores of fish." I. Polemis

Η διατήρηση των ψαριών στο αλάτι -αλίπαστα- είναι μια πανάρχαια μεσογειακή τεχνική που καταφέρνει να διατηρήσει το ψάρι βρώσιμο, χωρίς ψυγείο, και να τραφούν οι οικογένειες των ψαράδων κατά τους χειμερινούς δύσκολους μήνες.

Preserving fish in salt –salt-curing– is an ancient Mediterranean technique aimed at storing and preserving fish outside the refrigerator, and feed fishermen’s families in the harsh winter months.

Φαίνεται πως τα μυστικά του παστώματος τα έφεραν στην Ελλάδα οι πρόγονοί μας οι Κουταλιανοί -αλιείς και σπογγαλιείς από το νησάκι Κούταλη του Βοσπόρου. Αυτοί ήταν οι βασικοί τροφοδότες ψαριών και σφουγγαριών της Κωνσταντινούπολης πράγμα που τους βοήθησε να επιβιώσουν και να φέρουν πλούτο στο νησί τους. Ήταν οι βασικοί τροφοδότες αλιευμάτων της Κωνσταντινούπολης ενώ τα σφουγγαράδικα έφερναν τεράστιο πλούτο στο νησί.

It seems that the secrets of salt-curing were brought to Greece by our ancestors, the Koutalians –fishermen and spongers from the island of Koutali in the Bosporus. These had been the main suppliers of fish and sponges in Constantinople, providing their families and their island with a source of sustenance.

Εκείνοι, διατηρούσαν τα ψάρια μέσα σε παχύ στρώμα αλατιού αφού πρώτα τους είχαν αφαιρέσει τα εντόσθια. Το πάστωμα γινόταν αρχικά

They gutted the fish and kept in a thick layer of salt. Salt-curing was initially done in wooden vats. They covered the bottom of the vat with a layer of salt, then placed layers of fish on top of it, alternating with layers of salt.

Κείμενο: ΜΑΡΩ ΒΟΥΛΓΑΡΗ | Text: MARO VOULGARI σελίδα | page | 119

πατριδογνωσία | tradition Συνταγές ΦΤΙΆΧΝΟΝΤΑΣ ΓΑΎΡΟ ΚΑΙ ΣΑΡΔΈΛΑ. Καθαρίζουμε τον γαύρο, του κόβουμε το κεφάλι, τον πλένουμε καλά στη θάλασσα και τον αφήνουμε να στραγγίσει , μας λέει ο Άκης Σκανδάλης. Σ' ένα ρηχό ταψί στρώνουμε εναλλάξ στρώσεις ψαριού και αλατιού και στο τέλος περιχύνουμε με ξύδι δυνατό, ντόπιο. Τον αφήνουμε έτσι να ψηθεί για 24 ώρες και μετά τον βγάζουμε, καθαρίζουμε το κόκκαλο και τέλος τον βυθίζουμε σε σπορέλαιο, με πιπερίτσα σκόρδο και μαϊντανό. Τρώγεται την ίδια κιόλας μέρα. Η σαρδέλα μπορεί να γίνει ακριβώς με τον ίδιο τρόπο αλλά θέλει περισσότερο χρόνο "ψησίματος" στο αλάτι και το ξύδι. Κι εδώ όμως το μυστικό είναι καλό πλύσιμο με καθαρό θαλασσινό νερό αφού αφαιρεθεί το κεφάλι για να πλυθεί το αίμα.

Σαρδέλα, λακέρδα, γαύρος (αντζούγια), η τριλογία των μεζέδων για την σούμα ή το ουζάκι. Sardine, bonito, anchovy: the trilogy of «meze» for souma or ouzo.

σε ξύλινα βαρέλια όπου έβαζαν την πρώτη στρώση αλατιού. Έπειτα τοποθετούσαν εκεί κατά στρώσεις τα ψάρια, μην παραλείποντας να τοποθετούν ανάμεσα και μια στρώση αλατιού. Πίεζαν το αλάτι με μία ξύλινη κατασκευή, σαν καπάκι, ώστε αφ’ ενός τα ψάρια να βγάλουν τα υγρά τους (γάρος), αφ’ ετέρου το αλάτι να εισχωρήσει σε κάθε κενό ανάμεσα σε αυτά. Ακολουθούσαν οι επόμενες διαδοχικές στρώσεις ψαριών και αλατιού, μέχρις ότου να γεμίσει εντελώς το βαρέλι. Έπειτα το έκλειναν και το ασφάλιζαν με το καπάκι. Τα παστά «ψηνόντουσαν» με το αλάτι και τον γάρο και ήταν έτοιμα για κατανάλωση μέσα σε έναν με δύο μήνες. Αυτό το βαρέλι γινόταν μια πελώρια ξύλινη «κονσέρβα» πρόδρομος του κασσιτερένιου τενεκέ, αλλά και της κανονικής κονσέρβας που εμφανίστηκε πολύ αργότερα στη δεκαετία του ‘40. Στη Νέα Κούταλη - η Νέα Κούταλη χτίστηκε το 1926 στη Λήμνο, για να εγκατασταθούν οι πρόσφυγες από την Κούταλη της Προποντίδας - διασώζονται μέχρι σήμερα μερικά μεγάλα βαρέλια-δεξαμενές καθαρισμού ψαριών με διάμετρο 2 μέτρα (στο παστάδικο του «Λημνιού» - Βασιλειάδη), μηχανές εγκυτίωσης (Βασιλειάδης και Ζαχάρωφ) και μηχανές που άλεθαν το αλάτι (Βασιλειάδης, Σαρικλής). Οι Κουταλιανοί ασχολήθηκαν εντατικά με το πάστωμα. Έπαιρναν ψάρια από την γύρω περιοχή, τα πάστωναν, και με τα εμπορικά τους τα διέθεταν στις αγορές του Πόντου, των Μικρασιατικών παραλίων (Αϊβαλί, Σμύρνη) του Αιγαίου και της Μεσογείου. Στα νησιώτικα νοικοκυριά, οι συνταγές έχουν έρθει από τους παππούδες. Έτσι κι αλλιώς, οι λαϊκές ευρεσιτεχνίες συναντιούνται παρόμοιες παντού στον κόσμο και διαπιστώνουμε ότι συνέβαιναν παράλληλα χωρίς κανείς να διεκδικεί την πατρότητα. Στο λιμανάκι της Αλυκής ο ψαράς Άκης Σκανδάλης, απλώνει στο τραπέζι του γαύρο και λακέρδα συνοδεύοντάς τα με παγωμένη σούμα. Στην ερώτηση ποια ψάρια του νησιού μπορούν να γίνουν παστά, μου απαντάει: η σαρδέλα, ο γαύρος και η λακέρδα γίνονται παστά. Το σκουμπρί μπορεί να γίνει παστό αλλά γίνεται και γούνα.

σελίδα | page | 120

Στα νησιώτικα νοικοκυριά, οι συνταγές έχουν έρθει από τους παππούδες. Οι λαϊκές ευρεσιτεχνίες συναντιούνται παρόμοιες παντού στον κόσμο χωρίς κανείς να διεκδικεί την πατρότητα. In island households, the recipes have been passed down from grandparents. In fact, common folks’ makeshift contrivances are similar all over the world and, arguably, they were widely used in parallel with professional saltcuring without anyone claiming their paternity.

ΛΑΚΈΡΔΑ ΠΑΣΤΉ Τις λακέρδες τις ψαρεύει ο ίδιος. Η μικρή λακέρδα που είναι κάτω από δύο κιλά είναι το ρείκι. Τις πιο μεγάλες λακέρδες που είναι γύρω στα 3-4 κιλά, τις κόβει στα τέσσερα περίπου κομμάτια και φτιάχνει μια άρμη με αλάτι και νερό δοκιμάζοντάς της με την μέθοδο του αυγού. (Βυθίζει το αυγό στην άρμη κι όταν το αλάτι είναι στο σωστό επίπεδο το αυγό βγαίνει στην επιφάνεια). Στην άρμη βάζω θαλασσινό νερό, μας λέει, για να μειώνω το αλάτι. Σε αυτή την άρμη μένει η λακέρδα γύρω στις 14 μέρες. Αν πάλι το ψάρι είναι πιο μικρό μένει γύρω στη μια εβδομάδα. Για να καθίσει μέσα στην άρμη το σκεπάζω πάντα μ' ένα πιάτο. Όταν είναι έτοιμη, τη βγάζω, τη φιλετάρω, αφαιρώ δέρμα και κόκκαλο και τη συντηρώ σ’ ένα καλό -βιολογικό- ηλιέλαιο.

Η ΠΕΡΊΦΗΜΗ ΓΟΎΝΑ Η γούνα δεν είναι είδος ψαριού αλλά τρόπος παρασκευής. Γούνα γίνεται το σκουμπρί και το σαφρίδι. «Πιάνεις λοιπόν το ψάρι, μας λέει ο ψαράς, το ανοίγεις, το καθαρίζεις, το αλατοπιπερώνεις, προσθέτεις λίγη ρίγανη, και το κρεμάς κάπου που να το στεγνώσει ο αέρας. Αυτό λοιπόν το λιάσιμο, στην πραγματικότητα είναι στέγνωμα και μάλιστα απαραιτήτως σε βοριά που εμποδίζει τα έντομα να μολύνουν το ψάρι. (Το ίδιο γίνεται και με λιάσιμο/ στέγνωμα των χταποδιών). Όταν το ψάρι λοιπόν στεγνώσει, μπορεί να ψηθεί ελαφρά ή αποθηκευτεί στην κατάψυξη».

ΜΠΟΡΤΟΛΊΝΟ Ήταν το φτωχικό φαγητό της κατοχής, αφού πρόκειται για το ταπεινό γοπάκι που το πιάνουν, το αλατίζουν και μετά το κρεμάνε στην ταράτσα πάντα με βοριά. Το γοπάκι, γινόταν ξερό, έχανε τελείως τους χυμούς του, ήταν όμως μια ασφαλής ξηρά τροφή γεμάτη πρωτεΐνες σε δύσκολους καιρούς. Το Μπορτολίνο το έτρωγαν όπως ήταν, με τη σούμα τους ή το έριχναν μέσα στη σούπα για να της δώσει γεύση.

Recipes CURING ANCHOVIES AND SARDINES Clean the anchovy, cut off the heads, wash it thoroughly in the sea and let it drain, says Akis Skandalis. In a shallow pan, alternate layers of fish and salt and douse with strong, local vinegar. Let it ferment for 24 hours and then take out of the brine, remove the spines and finally dip it in seed oil adding hot pepper, garlic and parsley. Make sure it is consumed on the same day. Sardines can be prepared in exactly the same way, but they take more time to ferment in salt and vinegar. Here, too, the secret is giving them a good wash in clean sea water after removing the heads to rinse off the blood.

SALT-CURED BONITO Γούνα, ο περίφημος τοπικός παριανός ψαρομεζές. Gouna, the renowned Parian local fish meze.

They weighed down the salted layers with a wooden lidlike utensil allowing the fish to exude their liquid (garum) and the salt to penetrate every gap between their layers. Successive layers of fish and salt were added, until the vat was filled up to the brim. Then they closed it securing it with the lid. The cured fish was left to ferment in salt and garum, and was ready for consumption within one to two months. This vat was an oversized wooden “can,” the forerunner of the tin can as well as the metal can that appeared much later in the 40’s.

Το πάστωμα γινόταν παλιά σε ξύλινα βαρέλια όπου έβαζαν εκεί κατά στρώσεις τα ψάρια. Τα παστά «ψηνόντουσαν» με το αλάτι και τον γάρο και ήταν έτοιμα για κατανάλωση μέσα σε έναν με δύο μήνες.

In Nea Koutali, set up in 1926 on the island of Lemnos to accommodate the refugees from Koutali of Propontis, large 2-metre-diameter barrels, serving as fish cleaning tanks, are preserved to this day (in the salt-curing facility of “Limnios” - Vassiliadis), along with boxing machinery (Vassiliadis and Zakharov) and salt milling machines (Vassiliadis, Sariklis).

They covered the bottom of the vat with a layer of salt, then placed layers of fish on top of it, alternating with layers of salt.

The Koutalians were intensively involved in salt-curing. They sourced fish from the surrounding area, salt-cured it, and carried it in their merchant ships to distribute and sell it in the markets of Pontus, the coasts of Asia Minor (Ayvalik, Smyrna) the Aegean, and the Mediterranean. In island households, the recipes have been passed down from grandparents. In fact, common folks’ makeshift contrivances are similar all over the world and, arguably, they were widely used in parallel with professional saltcuring without anyone claiming their paternity. In Aliki bay, fisherman Akis Skandalis sets his table with anchovies and lakerda (salt-cured bonito), accompanying them with chilled souma. To the question “Which of the island’s fish can be salt-cured?”, he answers: sardines, anchovies and bonitos. Mackerels can be salt-cured, as well as sun-dried.

He catches the bonitos himself. The smallsized bonito that weighs under two kilos is called skipjack tuna. He cuts the larger bonitos weighing around 3-4 kilos into about four pieces and prepares a brine with salt and water, testing its salinity with the egg method (he dips the egg into the brine and, if it contains the right amount of salt, the egg floats to the surface). “I use sea water for the brine,” as he says, “so as to add less salt. The bonito remains in this brine for about 14 days. If the fish is smaller, it is allowed to sit in brine for about a week. To make sure it is completely covered in the brine, I always place a plate on top of it. When it is ready, I take it out, fillet it, remove the skin and the spines and preserve it in good quality –organic– sunflower oil.”

THE RENOWNED GOUNA (SUN-DRIED FISH) Gouna is not a type of fish but a preparation method. Gouna is a way of curing mackerel and horse mackerel. "So, you catch the fish,” saya the fisherman, you slice it open, clean it, season it with salt and pepper, add some oregano, and hang it somewhere to air dry. So, this type of sun-curing is actually dry-curing, which must be done in a north facing spot as this prevents insects from infecting the fish (we do the same thing to sun-dry octopus). When the fish is dried, it can be lightly cooked or stored in the freezer.

“BORTOLINO” It was the typical skimpy meal during the Nazi Occupation, the humble bogue that is caught, salted and then hung on the rooftop, always in north winds. The bogue would dry up losing all its juices, but it was a safe, protein-rich dried food in trying times. Bortolino was eaten plain, accompanied by souma or added into the soup for extra flavour.

σελίδα | page | 121

πατριδογνωσία | tradition

Το εργαστήρι των παστών στη Νάουσα Στις 20 του περασμένου Μάρτη ο Ναυτικός Όμιλος της Νάουσας, Ναϊάς, οργάνωσε ένα εργαστήρι εκμάθησης παστώματος των ψαριών από τους μεγαλύτερους προς τους πιο μικρούς και τους νεοφερμένους. Στον Αϊ Νικόλα δίπλα στα καΐκια, πλύθηκαν, τεμαχίστηκαν, αλατίστηκαν φρέσκα ψάρια που μόλις είχαν έρθει από τη θάλασσα, κι ο κόσμος χάρηκε μια υπέροχη ψαράδικη εμπειρία ενώ το μάθημα εξελίχθηκε σε υπαίθριο γλέντι με επικεφαλής τους καπετανέους. Εκεί, στην «Υπαπαντή» των Βιτσαδάκηδων, στη «Σουλτάνα» του Βασίλαρου, στο ουζερί των Χαμηλοθώρηδων και στο υπόστεγο του Μπαρμπαρόσα, μάθαμε τεχνικές και μυστικά της συντήρησης των ψαριών και ανταλλάξαμε συνταγές, ο καθένας απ’ τον τόπο του, και τους παππούδες του. Τα ψάρια αλατίστηκαν και μπήκαν στο ξύδι και την ημέρα του Ευαγγελισμού, μετά την εκκλησία, έγινε ένα τρανό κέρασμα στο στενάκι που βρίσκεται το ομώνυμο εκκλησάκι έξω απ’ την «Παλιά Αγορά» σαν τελευταίο αντάμωμα των ντόπιων πριν το Πάσχα και πριν ανοίξει η σεζόν. Γαύρος μαρινάτος, σαρδέλα και λακέρδα, χταπόδι στο ξύδι αλλά και ο κλασικός μπακαλιάρος κουρκούτι συνόδευσαν τη σούμα, τις κουβέντες, τις ευχές τα γέλια των ανθρώπων που μαζεύουν δύναμη για το θορυβώδες κουραστικό καλοκαίρι. Η εκδήλωση ονομάστηκε «παστά ψάρια» κι ελπίζουμε να «κατοχυρωθεί» στα επαναλαμβανόμενα πολιτιστικά έθιμα του νησιού. Παστά και λιαστά ψάρια μπορεί κανείς ν’ απολαύσει στα περισσότερα ουζερί κι εστιατόρια του νησιού. Κάποια από αυτά ανήκουν σε ψαράδες, οπότε μιλάμε για κάτι παραπάνω από ένα ντόπιο πιάτο, μιλάμε για μια σπάνια γευστική συγκίνηση! P σελίδα | page | 122

Στον Αϊ Νικόλα δίπλα στα καΐκια, πλύθηκαν, τεμαχίστηκαν, αλατίστηκαν φρέσκα ψάρια που μόλις είχαν έρθει από τη θάλασσα.

The salt-curing workshop in Naoussa

At Ai Nicholas, right beside the boats, fresh fish, newly arrived from the sea, was washed, sliced, salted.

There, at the Vitsadakis’“Ypapanti” and the Vassilaros’ “Sultana” fishing boats, at the Chamilothoris’ ouzo restaurant and at Barbarossa’s roofed patio, we learned the ropes of fish preservation and exchanged recipes from our respective countries and grandparents. The fish was salted and placed into vinegar, and on the day of the Annunciation, after the mass, a splendid treat was offered in the alley where the homonymous church stands, outside the “Old Market,” as the last gathering of the locals before Easter and the tourist season. Marinated anchovies, sardines and salt-cured bonitos, octopus in vinegar and the classic battered cod accompanied the souma, the conversations, the exchanging of wishes and the laughter of the people who brace themselves for a bustling, busy summer.

On March 20, Naias, the Nautical Club of Naoussa, held a fish salt-curing workshop delivered from the older to the younger and the newcomers. At Ai Nicholas, right beside the boats, fresh fish, newly arrived from the sea, was washed, sliced, salted, with the people relish a great piscatorial experience and the lesson turning into an open-air feast led by the local captains.

The event was called “salt-cured fish,” and we hope it will become fully established into the recurring local traditions. Salt-cured and sun-dried fish can be savoured in most ouzo restaurants and eateries on the island. Some of them are owned by fishermen, so they provide much more than a local delicacy – they offer a rare gastronomic experience! P

Η Σιγή Ιχθύος μετατρέπεται και φέτος σε ένα all day and night event. Με έμφαση στη μουσική, το Salty, το μπαράκι του Σιγή Ιχθύος, φιλοδοξεί να δώσει μια άλλη νότα στο λιμανάκι της Νάουσας.

This summer too, Sigi Ikthios becomes an all day and night event. With emphasis on music, Salty, Sigi Ikthios’ bar, gives a new note to the old port of Naoussa.

Ο Γιάννης Ζουμής όπως πάντα στα πλατώ της γεύσης και η υπογραφή του Σεφ Άκη Νταλέκου υπόσχονται εξαιρετικές γαστρονομικές απολαύσεις, βασισμένες στην υγιεινή διατροφή και τις φρέσκες ψαροκαταστάσεις. Αφεθείτε στη μαγεία και ζήστε μοναδικές στιγμές στο λιμανάκι της Νάουσας από το πρωί ως το άλλο... πρωί

Owner Yannis Zoumis with master chef Akis Dalekos offer you excellent gastronomic delicacies based on healthy food and fresh sea dishes. Live the magic and enjoy unique moments in the old port of Naoussa from early morning till... next morning.

Naoussa old port,tel.:22840 52639 / mob.: 6978285290 σελίδα | page | 123

Φρέσκα υλικά από το μποστάνι, «φλύαρες» μυρωδιές από την κουζίνα, δύο Ιταλοί οικοδεσπότες «έξω καρδιά» που αγαπούν να παντρεύουν τις ναπολιτάνικες ρίζες τους με τα τοπικά προϊόντα δημιουργώντας πιάτα που είναι ο καρπός συνάντησης δύο μεσογειακών πολιτισμών με πολλά κοινά.

Fresh ingredients from the orchard, “talkative smells” from the kitchen, two hearty Italian hosts who love to match their Napolitan roots with the local products creating dishes which are the fruit of the encounter of two mediterranean cultures that have a lot to share.

Δοκιμάστε σπαγγέτι Χρυσό Μήλο με κίτρινα ντοματάκια από Βεζούβιο, σπαγγέτι 500 με φιλεταρισμένο λαβράκι με μαιντανό και ντοματίνια και κολασμένο επιδόρπιο Babba κατευθείαν από τους δρόμους της Νάπολης. Παράδοση και καινοτομία αλά BuonVento! Tip: Special events με παρασκευή μοτσαρέλας!

Try the penne al dente, fried pizza, spaghetti 500 with seabass fillet, cherry tomatoes and parsley, and their terrific dessert Babba, straight from the streets of Naples. Tradition and innovation a la Buonvento! Tip: Watch the preparation of mozzarella at the special events!

Open 18:00 - 24:30 Call to book your table.

Messada, Marpissa, Τ 2284042694, M 6971914063, www.buonventoristoranteitaliano.it, σελίδα | page | 124

buonvento paros

Gastronomy walk

γαστρονομικός περίπατος

Δοκιμάσαμε την Dolce Vita της Πάρου και σας αποκαλύπτουμε τα μέρη που απολαύσαμε περισσότερο. Παραδοσιακές συνταγές με ντόπια πρώτη ύλη, εξωτική κουζίνα σε ειδυλλιακό περιβάλλον, λιχουδιές παρά θιν' αλός και cocktails με μαγιό και ανεμελιά. Καλή απόλαυση! Dolce Vita of Paros is a small selection of great establishments that we enjoyed the most. We sampled everything from the traditional to the exotic in idyllic and marvellous surroundings, cocktails and sumptuous delicacies by the sea in bathing suits. Enjoy!

σελίδα | page | 125

ΑΓΝΑΝΤΙΟ | AGNADIO

Εξαιρετικό φαγητό και υπέροχη θέα | Excellent food and great view Με έμφαση στο ποιοτικό κρέας, τη μεσογειακή κουζίνα και το καλό κρασί λειτουργούμε από το 1997 σαν οικογενειακό εστιατόριο. Σε εμάς θα βρείτε μπριζόλες ξηρής ωρίμανσης από μικρές ελληνικές φάρμες, εξαιρετική σούβλα, μεσογειακή κουζίνα και μεγάλη λίστα κρασιών. Σας περιμένουμε σε μια υπέροχη βεράντα με θέα τη Νάξο, στις Λεύκες, το πιο όμορφο χωριό της Πάρου. Κρατήσεις: www.agnadioparos.com/booking Tip: Μεγάλη εξειδίκευση στο κρέας και μεράκι στο καλό κρασί Ανοιχτά: 12:00 - 24:00

The ANCΗORAGE

Refreshing breakfast, delightful brunch and delicious cocktails Petit déjeuner rafraîchissant, brunch et cocktails délicieux Start your day enjoying the sea view and fill up your energy with a delicious breakfast served with a big smile. Come and taste our great variety of snacks all day long. In the evening check our Cocktail Bar and try our cocktails, sharp and imaginative, until the early morning hours with Rock music 80s and 90s and the latest hits in a cool and relaxed atmosphere! Tip: Rock music 80s and 90s and the latest hits in a cool and relaxed atmosphere. Open 08:00 - 04:00

Reservations: www.agnadioparos.com/booking Tip: Great specialization in meat and taste for good wine. Open: 12:00 - 24:00

Démarrez votre journée en contemplant la mer et faites le plein d’ énergie avec un petit déjeuner délicieux servi avec un grand sourire. Venez grignoter tout au long de la journée notre grande variété de snacks. Le soir, profitez de notre Bar à Cocktails, en dégustant nos cocktails pointus et créatifs, jusqu’ aux petites heures du matin, aux sons d’ une musique Rock des années 80 et 90 et des derniers hits dans une ambiance cool et décontractée! Tip: Musique Rock des années 80 et 90 dans une ambiance cool et décontractée. Ouvert 08:00 - 04:00

Agnadio Restaurant - Lefkes - Paros Τ 2284043089 @AgnadioRestaurantParos E-mail:info@agnadioparos.com

Pisso Livadi port, T 22840 28740 Follow us on Anchorage Paros

With emphasis on quality meat, Mediterranean cuisine and good wine. Since 1997 we operate as a family restaurant. In our restaurant you will find dry curing steaks from small Greek farms, excellent meat on spit, Mediterranean cuisine and a large wine list. We expect you on our amazing terrace with a view to Naxos, in Lefkes, the most beautiful village of Paros.

σελίδα | page | 126

ΑΧΙΝΟΣ | AXINOS

ΓΕΜΕΝΙ | YEMENI

Φρέσκο ψάρι και θαλασσινά που σερβίρονται στην πιο ειδυλλιακή τοποθεσία της Πάρου. Το Axinos Restaurant σερβίρει τα πιο φρέσκα ψάρια και θαλασσινά, ακριβώς μπροστά από το παλιό λιμανάκι της Νάουσας. Απολαύστε ένα ταξίδι στη μεσογειακή κουζίνα... με μια ιδιαίτερη νότα. Μια υπέροχη επιλογή ψαριών και θαλασσινών προσφέρεται σε μια κομψή ατμόσφαιρα για να βελτιώσετε τη διατροφική σας εμπειρία. Φρέσκες δημιουργίες σούσι και τα πιο ευφάνταστα κοκτέιλ διατίθενται επίσης σε έναν πολυτελή χώρο στον επάνω όροφο του εστιατορίου. Με θέα στο παλιό λιμανάκι της Νάουσας, το Axinos sushi bar ανεβάζει τη γευστική εμπειρία σας στο υψηλότερο επίπεδο που μπορείτε να φανταστείτε. Tip: Μεσογειακές γεύσεις, με αέρα πολυτέλειας!

Με τη γλύκα και την αγάπη του σπιτικού φαγητού αλλά και τον επαγγελματισμό που απαιτείται για ένα αξέχαστο γεύμα, το Γεμενί κατέλαβε άνετα τη θέση ενός από τα πιο ξεχωριστά εστιατόρια του νησιού, από την πρώτη κιόλας χρονιά λειτουργίας του -το 2007. Αυθεντική νησιωτική ατμόσφαιρα, χάζι στα σοκάκια της Νάουσας, καθαρές ντόπιες πρώτες ύλες, λάδι και κρασί από το κτήμα της οικογένειας, ψωμί και γλυκά από τα χέρια της μαμάς Μαριώς που παρασκευάζονται στον ξυλόφουρνο. Τip: Εξαιρετική λίστα κρασιών! Ώρες λειτουργίας: 18:00 - 01:00

Δείπνο με θέα το ηλιοβασίλεμα | Dinner with a sunset view

Fresh fish & seafood served in the most idyllic location of Paros. Axinos Restaurant serves the freshest fish & seafood, right in front of the old port in Naoussa. Enjoy a journey into the Mediterranean cuisine... with a twist. A great selection of fish and seafood is offered to you in an elegant atmosphere to enhance your eating experience. Fresh sushi creations and the most imaginative cocktails are also available in a lavish space on the top floor balcony. As always, overlooking the old Naoussa Port, our sushi bar elevates your tasting experience to the highest level imaginable. Tip: Mediterranean flavours with an air of luxury.

Naoussa, Old Port, T 22840 53388

www.axinosrestaurant.com, reservations@axinosrestaurant.com

Γεμενί το σπιτικό | Homely Yemeni

With the sweetness and love of home made dishes along with the professionalism required for an unforgettable dinner, Yemeni has been one of the most outstanding restaurants on the island from the very beginning of its operation in 2007. Genuine island atmosphere, a view to the narrow streets of Naoussa, pure local ingredients, olive oil and wine from the family farm, bread and pastry from the hands of mummy Mario baked in a wood oven. Τip: Extraordinary wine list! Open: 18:00 - 01:00

Naoussa center T 22840 51445 σελίδα | page | 127

ΓΛΑΥΚΟΣ | GLAFKOS Ήρεμο περιβάλλον & μεσογειακά πιάτα Peace & mediterranean dishes

Στον Άγιο Δημήτριο της Νάουσας βρίσκεται εδώ και 23 χρόνια ο Γλαύκος, ένα μικρό λευκό εστιατόριο με όμορφη θέα. Κατάλληλο για μεσημέρι και βράδυ, καθώς διαθέτει μια ευχάριστη σκιερή βεράντα, το εστιατόριο Γλαύκος προσφέρει ένα ήρεμο περιβάλλον με τραπέζια πάνω στο νερό. Με εντυπωσιακό μενού και gourmet γεύσεις ο Γλαύκος σας προσκαλεί να δοκιμάσετε μεσογειακά νόστιμα πιάτα με ελληνικά παραδοσιακά προϊόντα κυρίως από Κρήτη και Ήπειρο. Τip: Κατάλληλο για χορτοφάγους, επιλογές βίγκαν, πιάτα χωρίς γλουτένη. Aνοιχτά 12:00- 24:00

KOUZINA

Νοστιμιές σε πακέτο | Delicacies in a box Φέτος η εμπειρία συνεχίζεται στο ΚΟΥΖΙΝΑ με νόστιμα σπιτικά Ελληνικά και Μεσογειακά πιάτα, ορεκτικά, σαλάτες & επιδόρπια, με έμπνευση την παράδοση της χώρας μας και της Μεσογείου. Εκτιμούμε την ποιότητα των υλικών, σεβόμαστε τους προμηθευτές μας που φροντίζουν για υγιεινό και απολαυστικό αποτέλεσμα, και πάντα με φρέσκια και σύγχρονη προσέγγιση. Φέτος, ο λαχανόκηπος μας μεγαλώνει για περισσότερες φρέσκες, τοπικές & βιολογικές επιλογές. Επίσης, και ένα Α Λα Καρτ μενού για τις ημέρες που θέλετε να μείνετε σπίτι με την παρέα σας. Εξαιρετικές επιλογές από το ΚΟΥΖΙΝΑ στο τραπέζι σας. Όταν το Φαγητό σε Πακέτο Είναι Καλό φαγητό. Tip: Φρέσκες νοστιμιές. Vegan, χορτοφαγικές και gluten free επιλογές.

In Agios Dimitrios in Naoussa you will find Glafkos, a small white restaurant with a beautiful view that has been there for the past 23 years. Perfect for lunch and dinner, with a pleasant shady veranda, Glafkos restaurant offers a peaceful environment and the enjoyment of a meal by the water. With an impressive menu and gourmet flavours, Glafkos invites you to try Mediterranean dishes with traditional Greek products, mainly from Crete and Epirus. Τip: Vegetarian, vegan choices, gluten free dishes. Open12:00- 24:00

This summer, the experience continues at KOUZINA with homecooked Greek & Mediterranean dishes, dips, salads & desserts, inspired by the tradition of our land and of the Mediterranean. We value the quality of the ingredients, cherish our local suppliers that ensure a healthy and delicious result with a fresh and modern approach. This summer, our veggie garden is growing for more fresh, local & organic options. We offer an A La Carte Menu for the days you want to stay in and entertain your tastebuds and your friends. Fine Dining, from our kitchen to your Holiday Home table. When Takeaway Food IS Good food. Daily menu on Facebook and Instagram: @kouzinaparos Cooking Classes available on request. Tip: Fresh healthy food. Vegan, vegetarian & gluten free options

Agios Dimitrios, Naoussa, tel: 22840 52100 Follow us on Glafkos Taverna

Main Peripheral Road, Naoussa (between Yoga Shala & Antonis Sweet Shop) T +30 22843 01349 | @kouzinaparos

σελίδα | page | 128

ΠΙΑΤΣΑ | PIATSA

ΦΛΩΡΑ | FLORA

Σε πολύ κεντρικό σημείο της Νάουσας, με οικογενειακή και ζεστή ατμόσφαιρα, ανοιχτό χειμώνα-καλοκαίρι, για μεσημεριανό και βραδυνό, το εστιατόριο Piatsa σας καλεί να δοκιμάσετε μεσογειακά πιάτα με ψάρι και κρέας, παραδοσιακές πίτσες και νόστιμες μακαρονάδες. Δοκιμάστε τα σπαγγέτι θαλασσινών με φρέσκα μύδια, καλαμάρι, γυαλιστερές και συνοδέψτε τα με μία νόστιμη σαλάτα ρόκας. Tip: Παράδοση και στην πόρτα σας με ένα τηλεφώνημα ή πιο απλά με ένα κλικ μέσω του app. Ανοιχτά 13:00-24:00

Στο ομορφότερο μπαλκόνι των Λευκών, στην ταβέρνα της Φλώρας, θα γευτείτε παραδοσιακά ελληνικά πιάτα με φρέσκα παριανά προϊόντα, φτιαγμένα με μεράκι από τα χέρια της. Ρεβυθάδα στον φούρνο, ντολμαδάκια με μαρούλι, κόκορας κοκκινιστός είναι κάποια από τα μαγειρευτά που ετοιμάζει κάθε μέρα. Στην ψησταριά θα βρείτε υπέροχα κοντοσούβλια και ντόπια κρέατα της ώρας, καλοψημένα και ζουμερά παϊδάκια, μπριζόλες, σουβλάκια, μπιφτέκια και λουκάνικα και άλλα. Tip: Ενώ το στομάχι γεμίζει ευχάριστα, το μάτι χορταίνει με τη θέα - Λεύκες από ψηλά και στο βάθος η Νάξος. Ανοιχτά 12:00 – 23:00

Απλότητα & σωστά υλικά | Simplicity & right materials

In a very central spot in Naoussa, with a warm family atmosphere, open winter and summer, for lunch or dinner, Piatsa restaurant invites you to taste mediterranean dishes with fish or meat, traditional pizza and tasty pasta. Try the spaghetti with fresh mussels, calamari and sea fruit and accompany them with a flavory rucola salad. Tip: Delivery at your door with a phone call or easier with a click at the app. Open 13:00-24:00

Main square of Naoussa, Τ 22840 52657 www.piatsa.com.gr

Το μπαλκόνι των Λευκών | The terrace of Lefkes

On the most beautiful terrace of Lefkes, in the tavern of Flora, you will taste traditional Greek dishes with fresh Parian products, made with taste by her hands. Chickpeas in the oven, lettuce leaves stuffed with rice, roasted rooster are some of the dishes she prepares every day. On the grill you will find wonderful skewers and local meats, well cooked and juicy ribs, steaks, skewers, burgers and sausages and more. Tip: While the stomach fills pleasantly, the eye is full with the view - Lefkes from above and in the background Naxos. Open 12:00 – 23:00

Lefkes, T 22840 43130 florakritikou σελίδα | page | 129

σελίδα | page | 130

σελίδα | page | 131

Hotel management Sales management Consulting σελίδα | page | 132

Athens Office: 312, A. Sygrou Ave., 176 73 Kallithea Athens Greece, Tel: +30 211 40 22 354, Fax: +30 211 40 47 164, E-mail: info@4hoteliers.gr, Website: www.4hoteliers.gr

Parola #014

Articles inside

Πλασμένα με έξι πόδια Born with six legs

Θυμαρίσιο μέλι των Κυκλάδων | Thyme honey of the Cyclades

Οικία Ασπροπούλου Aspropoulou House

Το σπίτι στον Κούναδο The house in Kounados

Ένα σπίτι με ψυχή A House with a Soul

πρόσωπo | person

Το ναυάγιο του «Superbe» The shipwreck of «Superbe»

Μουσεία | museums μνημεία | monuments

Μονοπατι | Trekking

Χάρτης Παρου Αντιπάρου, μικρός οδηγός Map of Paros and Antiparos, small guide

Ναυτικός Όμιλος Ναϊάς Naias Nautical Club

Στο Ακρωτήριο Κόρακας On to Cap Korakas

Συνέντευξη | Interview