PRO ZDROWIE 27

WYDANIE 2(27)2021

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

n n Wakacje w mieście

Gdzie zabrać malucha?

P P

Alergie pokarmowe Jak pomóc dziecku?

Y Y Przedszkolne infekcje

Jak wzmacniać odporność?

Suplement diety Prenatal® duo to unikalne połączenie ważnych składników odżywczych o wysokiej przyswajalności w rekomendowanych porcjach. Duża porcja 600 mg DHA zapewnia prawidłowy przebieg i czas trwania ciąży1oraz wspiera rozwój mózgu i siatkówki oka dziecka.2, 3

Obecność unikalnego składnika - laktoferyny – zwiększa biodostępność żelaza z diety4 oraz wraz z DHA może mieć wpływ na utrzymanie prawidłowego czasu trwania ciąży. 1, 5 Do stosowania: od 13. tygodnia ciąży + do końca okresu karmienia

1. Ginekol Pol. 2014;85:318-20 PTGiP 2. Spożywanie kwasu dokozaheksaenowego (DHA) przez matkę wspomaga prawidłowy rozwój mózgu u płodu i niemowląt karmionych piersią. Korzystny efekt jest osiągany w przypadku spożywania 200 mg DHA w stosunku do normalnego spożycia kwasów omega-3 dla dorosłych tj. przykładowo 250 mg DHA i EPA. 3. Spożywanie kwasu dokozaheksaenowego (DHA) przez matkę wspomaga prawidłowy rozwój oczu u płodu i niemowląt karmionych piersią. Korzystny efekt jest osiągany w przypadku spożywania 200 mg DHA w stosunku do normalnego spożycia kwasów omega-3 dla dorosłych tj. przykładowo 250 mg DHA i EPA. 4. Rosa L et al. Int J Mol Sci. 2017;18(9):1985 5. Ochoa TJ, Sizonenko SV. Biochem Cell Biol. 2017;95(1):22-30

| NASZ ZESPÓŁ

OD REDAKCJI: Nie wiesz jak zorganizować maluchom czas latem? Zaskoczę Cię - wakacje w mieście też mogą być ekscytujące i pełne przygód! Co powiesz na leśną wyprawę albo tropienie ryb brodząc w płytkiej wodzie na miejskim kąpielisku? Z myślą o Waszym letnim czasie Monika Małgorzata-Lis przygotowała listę najlepszych miejsc na miejski wypad z dzieckiem. Zachęcam Was do lektury, jak i do odkrywania Rzeszowa, który potrafi pozytywnie zaskoczyć.

DOMINIKA CZAPKOWSKA Redaktor Naczelna

NASI EKSPERCI:

lek.

lek.

nefrolog, kierownik oddziału pediatrycznego w Szpitalu Specjalistycznym PRO-FAMILIA

i chirurgii onkologicznej ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA

KAROLINA MAŁEK-STELMACHOWSKA Specjalista chirurgii plastycznej

GRZEGORZ SITEŃ Specjalista chorób dziecięcych,

ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA

lek.stom.

lek.

lek.

mgr

Stomatologii PRO-FAMILIA

specjalizacji z alergologii

PRO-FAMILIA

ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA

MICHAŁ LEJA Stomatolog, specjalista chirurg ze

MAGDALENA MATŁOK Specjalista pediatrii, w trakcie

BEATA DUDEK Pediatra ze Szpitala Specjalistycznego

MONIKA INGLOT Neurologopeda

mgr

mgr

mgr

mgr

go PRO-FAMILIA

PRO-FAMILIA

terapeutka NDT-Bobath oraz integracji sensorycznej ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA

ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA

MARZENA JAROSZ Psycholog ze Szpitala Specjalistyczne-

8

KRZYSZTOF FREYGANT Specjalista chirurgii ogólnej

lek.

DOMINIKA MIERZWA Dietetyk ze Szpitala Specjalistycznego

ANNA BOBOLA Fizjoterapeutka, dyplomowana

IZABELA SMOLARZ Fizjoterapeutka uroginekologiczna

| W NUMERZE

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

WYDANIE 2(27)2021

SPIS TREŚCI CO NOWEGO W PRO-FAMILII?

12

PRO-FAMILIA zwiększa bezpieczeństwo małych pacjentów

13 Ortopedia dziecięca ma już rok!

14 Zdalna opieka dla kobiet w ciąży n

P

Y

STREFA DZIECKA

16 Alergia pokarmowa – jak pomóc dziecku?

22 Latem łatwiej

o odwodnienie

26 Wędzidełko języka –

fakty i mity

32 Jak się nie dać przedszkolnym infekcjom?

36 Pierwsze buty

38 Choroba Fabry’ego

– nie czekaj, diagnozuj!

78 Wakacje w mieście

10

OD MAMY DLA MAMY

40 Macierzyństwo i własny biznes? To możliwe!

STOMATOLOGIA

58 Implanty zębów –

jak o nie dbać?

60 Pięć mitów o implantach zębowych

61 Wirtualne

planowanie implantów – na czym polega?

WARTO WIEDZIEĆ

64 Wakacyjna torba

malucha

MISJA ZDROWIE

44 Endometrioza – choroba co dziesiątej kobiety

46

Dwanaście pytań o zabieg… powiększania piersi!

50

Chirurgia – wciąż najskuteczniejsza broń na raka piersi

MODA & URODA

66 Lato w pełni 68 Polska biżuteria

70 Naturalnie… piękna!

54 Dieta a Hashimoto

KULINARIA

72 W podróży do PSYCHOLOGIA

zdrowia

56 Sztuka wspierania 11

| CO NOWEGO W PRO-FAMILII?

PRO-FAMILIA

zwiększa bezpieczeństwo małych pacjentów Szpital zrobił kolejny krok, aby zapewniać pacjentom maksymalnie bezpieczną opiekę.

Na Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej Noworodka, przy każdym inkubatorze zainstalowano system oceny przestrzegania higieny rąk firmy Ecolab. Ten inteligentny system tworzy wokół inkubatora niewidzialną strefę pacjenta, która rozpoznaje kontakt personelu z pacjentem na poziomie 98 procent, poprzez pomiar odległości oraz czasu spędzonego przy inkubatorze. Specjalne

czujniki zainstalowane na dozownikach z preparatem do dezynfekcji rejestrują każdą czynność higieny rąk, przekazując informacje zwrotne na temat użycia. Następnie wszystkie dane zostają przekazane do systemu analitycznego. Cel? Zapewnienie najwyższego poziomu higieny rąk, a co za tym idzie - ograniczenie ryzyka wystąpienia zakażeń szpitalnych. Szpital Specjalistyczny PRO-FAMILIA to pierwsza placówka medyczna w Polsce, która wdrożyła takie rozwiązanie i pierwszy szpital w Europie, który zdecydował się zainstalować system na Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej Noworodka.

FOT. POGO IMAGES

12

Ortopedia dziecięca

ma już rok!

W czerwcu minął rok, od czasu gdy w Szpitalu Specjalistycznym PRO-FAMILIA został uruchomiony oddział Ortopedii Dziecięcej. Przez ten czas lekarze przeprowadzili blisko 2 tysiące konsultacji i wykonali przeszło 400 zabiegów operacyjnych u dzieci i młodzieży.

- Zajmujemy się leczeniem urazów narządu ruchu oraz schorzeń wrodzonych i nabytych u dzieci i młodzieży. Wszystkie procedury operacyjne wykonujemy w oparciu o światowe standardy przy użyciu najwyższej jakości implantów i narzędzi operacyjnych. Głównie stosujemy małoinwazyjne techniki endoskopowe (artroskopia, torakoskopia) – co oznacza, że po zabiegach

okres rekonwalescencji jest krótszy, a pacjenci dochodzą do pełnej sprawności zdecydowanie szybciej niż w przypadku tradycyjnych zabiegów operacyjnych - wyjaśnia kierownik oddziału lek. Grzegorz Inglot, specjalista ortopedii i traumatologii narządu ruchu.

Pacjentami zajmuje się doświadczony zespół: specjaliści ortopedzi (lek.

Grzegorz Inglot, lek. Grzegorz Sokół, lek. Rafał Piasek), lekarze anestezjolodzy oraz m.in. pielęgniarki, którzy gwarantują pacjentom bezpieczną i profesjonalną opiekę medyczną. To jeden z nielicznych oddziałów, który ma w zespole technika gipsowania i technika elektroradiologii.

FOT. DOMINIKA CZAPKOWSKA

13

| CO NOWEGO W PRO-FAMILII?

Zdalna opieka

dla kobiet w ciąży Szpital Specjalistyczny PRO-FAMILIA zakończył z sukcesem pilotaż prowadzony wspólnie z firmą Carebits, w ramach którego blisko 100 kobiet w ciąży skorzystało z możliwości wypożyczenia bezpłatnie zdalnego KTG.

Innowacyjny system Carebits umożliwia wykonanie badania KTG w dowolnym miejscu i czasie, zapewniając kliniczną jakość badania, czyli taką, jaką uzyskuje się w szpitalu lub w gabinecie. Do obsługi urządzenia wystarczy aplikacja, którą można pobrać bezpłatnie na telefon. Badanie trwa co najmniej 30 minut i jest bezpieczne dla rozwijającego się dziecka. Taki sprzęt przez dwa miesiące mogły wypożyczać bezpłatnie pacjentki Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA, będące powyżej 38. tygodnia ciąży.

• Możliwość wypożyczenia takiego systemu została bardzo doceniona przez nasze pacjentki. W pilotażu wzięło udział blisko sto kobiet, które mogły poczuć dodatkowe wsparcie w ostatniej fazie ciąży. Pandemia pokazała, że innowacyjne rozwiązania są w medycynie bardzo potrzebne, dlatego cieszę się, że mogliśmy wspólnie z firmą Carebits zapewnić kobietom przez dwa miesiące tak nowoczesny model opieki – wyjaśnia dyrektor szpitala, Radosław Skiba.

Jak działa system Carebits?

• Kobieta otrzymuje aparat do wykonania zdalnego badania KTG. Może je przeprowadzić w dowolnym miejscu i w dowolnym czasie. System jest bardzo łatwy w obsłudze, intuicyjny. Wynik zostaje natychmiastowo zinterpretowany przez system komputerowy oraz w ciągu kilku minut autoryzowany przez położne z Centrum Monitoringu Położniczego Carebits, które pracują całą dobę - 7 dni w tygodniu. W ciągu kilku minut wynik trafia do mamy – za pośrednictwem aplikacji, poprzez sms lub mail. W momencie, gdy dzieje się coś niepokojącego, personel medyczny od razu kontaktuje się z pacjentką i zaleca np. ponowne badania lub natychmiastowe udanie się do szpitala - wyjaśnia krok po kroku Eugeniusz Formaniuk, prezes zarządu spółki Med System, która jest autorem systemu Carebits.

Każda z uczestniczek pilotażu na końcu wypełniła ankietę, której celem była ocena systemu i zdalnego modelu opieki. 100 procent z nich była zadowolona z udziału w projekcie i pozytywnie oceniła system Carebits.

• Kobiety najbardziej doceniły możliwość uzyskiwania informacji na bieżąco o stanie zdrowia dziecka. Wskazywały, że poczuły się bezpieczniej, a to dzięki pomocy położnych, na którą mogły liczyć niezależnie od pory dnia. Kilka pań, dzięki wykonaniu badania w domu i szybkiej interwencji położnych, trafiło do szpitala na czas – dodaje dyrektor.

Tekst: Dominika Czapkowska

Więcej informacji o systemie Carebits znajdziesz na: www.carebits.pl

14

FOT. POGO IMAGES

15

| STREFA DZIECKA

Alergia pokarmowa – jak pomóc dziecku?

Największym problemem w rozpoznaniu alergii jest to, że te objawy, które mogą pojawić się u dziecka, są mocno zróżnicowane. Od uczucia pieczenia w ustach, po wysypkę, ból brzucha, nudności, biegunkę czy nawet katar i kaszel. W przypadku małych dzieci rozpoznanie objawów może dla rodziców i lekarzy okazać się nie lada wyzwaniem.

Rozmowa z: lek. Magdaleną Matłok, specjalistą pediatrii, w trakcie specjalizacji z alergologii.

PZ:

LEK. MAGDALENA MATŁOK SPECJALISTA PEDIATRII, ABSOLWENTKA PODYPLOMOWYCH STUDIÓW MEDYCYNA EKSTREMALNA I MEDYCYNA PODRÓŻY

PRO ZDROWIE: Czym jest alergia pokarmowa? A czym nie-

tolerancja pokarmowa? Czym się różnią oba schorzenia?

Magdalena Matłok: Alergia pokarmowa to nadwrażliwość na pokarm wywołana reakcją układu immunologicznego – tego, który m.in. chroni organizm przed zakażeniami. W alergii układ immunologiczny rozpoznaje nieszkodliwą substancję (np. składnik pokarmu, pyłki roślin), jako „wroga” i usiłuje go wyeliminować. Reakcja ta może przebiegać czasem bardzo gwałtownie.

Natomiast nietolerancja, czyli nadwrażliwość niealergiczna (znacznie częstsza) bierze się z tego, że organizm ma np. za małe możliwości, by jakąś substancję przetrawić lub wchłonąć. Np. nietolerancja laktozy pojawia się, gdy mamy za mało enzymu trawiącego laktozę (ilość tego enzymu zmniejsza się wraz z wiekiem, a czasem przejściowo np. po infekcji przewodu pokarmowego) i może być tak, że tolerujemy pewną ilość laktozy w diecie, ale jeśli zjemy jej za dużo w stosunku do naszych możliwości, pojawi się ból brzucha i wzdęcia. Laktoza jest ważnym składnikiem diety – zwiększa wchłanianie wapnia i korzystnie wpływa na homeostazę mikrobiomu jelit. Nie należy jej zatem całkowicie wykluczać, a jedynie ograniczyć do tolerowanej dawki. W przypadku alergii czasami jedynym rozwiązaniem jest całkowite unikanie alergenu.

PZ:

A kiedy mówimy o nadwrażliwości na pokarm?

M.M.: Nadwrażliwość na pokarm rozpoznaje się, gdy występują powtarzalne i obiektywnie potwierdzone objawy wywołane przez spożycie pokarmu w ilości tolerowanej przez osoby zdrowe.

16

W jakim wieku najczęściej występuje alergia pokarmowa? Czy to prawda, że im dziecko mniejsze, tym ryzyko alergii jest większe, a z wiekiem maleje?

M.M.: Alergia pokarmowa częściej występuje u dzieci, które wraz z wiekiem mogą nabyć tolerancję na uczulający składnik pożywienia. Częstość występowania alergii pokarmowej spada wraz z wiekiem, jednak nie wyklucza to uczulenia się na pokarm w późniejszym wieku.

PZ:

Jakie pokarmy najczęściej wywołują alergię?

M.M.: U dzieci to białko mleka krowiego, białko jaja kurzego, pszenica, orzeszki ziemne, soja, orzechy drzew, a u dorosłych ryby, owoce morza, orzeszki ziemne, orzechy.

PZ:

Jak często występuje alergia pokarmowa? Czy w Polsce wśród dzieci to schorzenie jest częste?

M.M.: Bardzo trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. W badaniach naukowych wykorzystuje się różne metodologie, kryteria i definicje, dają one zatem bardzo rozbieżne wyniki. Np. jedno z badań ankietowych przeprowadzone w Polsce wykazało, że rodzice 40% ankietowanych dzieci i niemal 30% dorosłych zgłaszało dolegliwości, które przypisywali alergii pokarmowej – widzimy, że opierając się na subiektywnych odczuciach i obserwacjach nie znajdziemy odpowiedzi na pytanie. Na podstawie wieloośrodkowych badań szacuje się, że częstość alergii pokarmowej u dzieci wynosi około 4-6%, a u dorosłych około 2-3%.

PZ:

Jakie objawy występują najczęściej? Co może świadczyć o tym, że nasz maluch boryka się z alergią pokarmową?

M.M.: Objawy alergii i nadwrażliwości niealergicznej mogą być bardzo różne: gwałtowne i zagrażające życiu (obrzęk ust, języka, gardła, spadek ciśnienia tętniczego, duszność); takie, które mogą powodować zaburzenia wzrastania (wymioty, biegunka, zaburzenia wchłaniania pokarmu); a także zmiany skórne, od bardzo nasilonych, uciążliwych i wymagających hospitalizacji, po łagodne. Dziecko nieustannie się rozwija, więc to na co zwracamy największą uwagę, to jego prawidłowe wzrastanie.

PZ:

Czy słynne kolki lub częste ulewanie pokarmu u niemowlaka mogą świadczyć o alergii? Co powinno nas zaniepokoić? Kiedy udać się po poradę do lekarza?

M.M.: Tak, ale rzadko. Znacznie częściej przyczyna tych dolegliwości jest inna.

W opisanej sytuacji w pierwszej kolejności należy sprawdzić to, co składa się na komfort

17

| STREFA DZIECKA

i spokój dziecka oraz jego rodziny, sposób karmienia oraz ułożenie dziecka.

Jeśli jednak dziecko nie przybiera na masie lub nawet ubywa, dolegliwości są gwałtowne lub się nasilają, wtedy konieczna jest pomoc lekarza.

PZ:

Pamiętam, gdy rozszerzałam dietę mojemu synowi, po jabłku miał uczulenie widoczne na skórze. Takie plackowate, czerwone plamki. Odstawiliśmy jabłko – pomogło. Ale po czasie ponownie wróciliśmy do jabłka. Alergii już nie było. Czy to możliwe?

M.M.: Tak! Jak najbardziej. Przeprowadziła Pani próbę eliminacji i co najważniejsze - prowokacji, dzięki której synek mógł znów cieszyć się smakiem jabłek. Najprawdopodobniej nie była to alergia. Bardzo też możliwe, że to nie jabłko było przyczyną opisywanych objawów. Codziennie mamy kontakt z ogromną ilością substancji, a niektóre z nich mogą wywołać nietolerancję lub przejściowe podrażnienie, niekoniecznie drogą pokarmową.

PZ:

Czy objawy występują od razu po zjedzeniu alergenu?

M.M.: To zależy od typu reakcji nadwrażliwości. W alergii i w nietolerancji objawy mogą pojawić się niemal natychmiast lub po kilku minutach,

18

godzinach a nawet dniach. Im więcej czasu upływa od zadziałania alergenu czy nietolerowanej substancji, tym trudniej zauważyć związek przyczynowo-skutkowy.

PZ:

Czy osłabienie, brak apetytu mogą świadczyć o nadwrażliwości na pokarm?

M.M.: Nie są to typowe objawy, ale tak.

Zwłaszcza małe dzieci, które nie powiedzą nam dokładnie co im dolega, mogą unikać tego, po czym czują się źle (np. boli je brzuch).

PZ:

Chyba największym problemem w rozpoznaniu alergii jest to, że te objawy, które mogą pojawić się u dziecka, są mocno zróżnicowane. Od uczucia pieczenia w ustach, po wysypkę, ból

brzucha, nudności, biegunkę czy nawet katar i kaszel. W przypadku małych dzieci rozpoznanie objawów może dla rodziców okazać się nie lada wyzwaniem.

M.M.: Tu pozostaje mi się tylko z tym zgodzić – to wyzwanie zarówno dla rodziców, jak i lekarzy.

PZ:

Czy to prawda, że nawet zjedzenie śladowej ilości alergenu może wywołać reakcję organizmu?

M.M.: Tak, to jest właśnie charakterystyczne dla alergii – reakcja nie zależy od ilości spożytej substancji, jak to ma często miejsce w nietolerancji pokarmowej.

PZ: Czy istnieją czynniki ryzyka występowania alergii pokarmowej?

M.M.: Najbardziej znaną jest wiek – alergia pokarmowa częściej występuje u dzieci. Alergia pokarmowa to bardzo złożone zagadnienie i do jej wystąpienia przyczyniają się zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe.

Dzieci z rodzin, w których występuje alergia, dzieci z ciężkim atopowym zapaleniem skóry (uszkodzoną barierą naskórkową) są w grupie ryzyka

wystąpienia alergii pokarmowej. Ostatnie badania wykazały, że również u dzieci matek, które w ciąży otrzymywały antybiotyki częściej stwierdzano alergię na pokarmy (dzieci obserwowano do 6 r.ż.).

PZ:

Czy to prawda, że alergia może przebiegać znacznie ciężej podczas infekcji?

M.M.: Nie tylko infekcja może nasilić objawy alergii. Inne znane czynniki pogarszające przebieg alergii to: wysiłek fizyczny, alkohol, niesteroidowe leki przeciwzapalne, niedobór snu, menstruacja.

PZ: Niektóre dzieci mają objawy alergii

pokarmowej w postaci pokrzywki, obrzęku naczynioruchowego czy też wstrząsu

19

| STREFA DZIECKA

Standardem w diagnostyce alergii pokarmowej jest

wykonanie tzw. próby eliminacji i prowokacji. anafilaktycznego tylko wówczas, gdy zaraz po zjedzeniu uczulającego pokarmu następuje wysiłek fizyczny. Dlaczego tak się dzieje?

M.M.: Jest to anafilaksja zależna od pokarmu, indukowana wysiłkiem.

Jedna z najgroźniejszych postaci alergii pokarmowej. Co ciekawe, pacjenci dobrze tolerują wysiłek bez spożycia pokarmu i tolerują pokarm, jeśli nie towarzyszy mu wysiłek fizyczny. Nie wiemy, jaka jest dokładnie tego przyczyna. Istnieje kilka hipotez, m.in. sugeruje się zwiększenie przepuszczalności błony śluzowej przewodu pokarmowego w wyniku wysiłku, przez co dochodzi do większej ekspozycji na alergeny.

PZ:

Co robić w przypadku wystąpienia objawów alergii pokarmowej? Największym wyzwaniem dla rodziców jest sytuacja, gdy przebieg reakcji alergicznej jest nagły i dość dynamiczny. Pojawia się pokrzywka, obrzęk warg lub twarzy. Jak reagować? Co warto mieć w domowej apteczce?

M.M.: Objawy alergii pokarmowej mogą być bardzo różne. Jeśli jest to reakcja pierwszorazowa i nagła (osłabienie – dziecko „przelewa się” przez ręce, chrypka, obrzęk okolicy twarzy, duszność) należy położyć dziecko, unieść nogi i dzwonić jak najszybciej po pogotowie. Jeśli dołączają się wymioty, należy dziecko ułożyć bezpiecznie na boku tak, by się nie zachłysnęło. Jeśli reakcja przebiega gwałtownie, ale rodzice zostali już wyposażeni w adrenalinę i przeszkoleni jak ją podać – należy podać ją jak najszybciej, nie czekając na przyjazd karetki.

W każdej innej sytuacji, gdy wystąpi np. sama pokrzywka, albo wyprysk na skórze, należy udać się do alergologa, który ustali dalsze postępowanie.

W przypadku pokrzywki objawy pozwalają opanować dobrze dobrane leki przeciwhistaminowe.

PZ:

Według statystyk alergia pokarmowa jest najczęstszą przyczyną wstrząsu anafilaktycznego u dzieci. Proszę nam powiedzieć coś więcej na ten temat. Czym jest wstrząs anafilaktyczny? Czy ryzyko faktycznie jest duże? Czy możemy w jakiś sposób ochronić dziecko?

M.M.: Wstrząs anafilaktyczny to ciężka i zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości (alergicznej lub niealergicznej), a charakterystyczne dolegliwości to uczucie znacznego osłabienia i zawroty głowy (spowodowane spadkiem ciśnienia tętniczego), kołatanie serca, chrypka, nudności, wymioty, pokrzywka czy obrzęk np. w okolicy jamy ustnej. Może go wywołać każda substancja – pokarm, lek, użądlenie owada. Na szczęście zdarza się rzadko.

PZ:

Polskie Towarzystwo Alergologiczne szacuje, że około 30% pacjentów którzy są uczuleni na pyłki roślin reaguje krzyżowo z pokarmami, głównie z surowymi owocami i warzywami. Czym jest taka reakcja krzyżowa?

M.M.: To tzw. zespół pyłkowo-pokarmowy, wynika on z podobieństwa uczulających cząsteczek pyłków i pokarmów roślinnych. Jest innym rodzajem reakcji niż alergia pokarmowa, ale u niektórych pacjentów (2-10%) mogą wystąpić objawy ogólnoustrojowe. Pacjenci zwykle dobrze tolerują upieczone i ugotowane warzywa i owoce, mogą też tolerować niektóre odmiany np. jabłek, a innych nie.

20

PZ:

Jakie objawy mogą świadczyć o takiej reakcji?

M.M.: Najczęściej natychmiast lub 5-10 min. po zjedzeniu świeżych warzyw, owoców, orzechów występuje świąd warg, języka, podniebienia a nawet uszu, ucisk w gardle i krtani, chrypka, objawy zwykle ustępują w ciągu 30 minut.

Reakcje ogólnoustrojowe (osłabienie, nudności, wymioty, pokrzywka, obrzęk, wstrząs) występują rzadziej (u 2-10% pacjentów).

PZ:

Czy istnieje coś takiego, jak zestaw najczęściej występujących reakcji krzyżowych?

M.M.: Tak, dotyczy on zarówno reakcji krzyżowych między pyłkami roślin, jak i pyłkami roślin i pokarmami roślinnymi, i wciąż się powiększa a u różnych pacjentów mogą wystąpić różne rodzaje reakcji krzyżowych.

Nie należy ich mylić z uczuleniem na wiele alergenów.

To na przykład: • brzoza – jabłko, gruszka, wiśnia, mango, morela, seler, marchew, soczewica, fasola, soja, orzech laskowy/pyłek leszczyny, dębu, olchy; • olcha – wiśnia, jabłko, gruszka, pietruszka, seler, migdały, orzechy laskowe; • bylica – jabłko, melon, arbuz, pomarańcze, brzoskwinia, arbuz, marchew, seler, cebula, rumianek, nasiona słonecznika, pietruszka, tymianek, oregano, bazylia, anyżek, kolendra; • trawy – daktyle, kiwi, melon, pomidor, arbuz, marchew, seler, pasternak, groszek, ziemniaki, orzeszki ziemne.

PZ:

Jak wygląda diagnostyka alergii?

Może powiedzmy na początku, jak wygląda pierwsza wizyta u alergologa. O co rodziców zapyta lekarz? Czy badanie fizykalne również się odbywa?

M.M.: Diagnostyka alergii zależy od tego, jakie dolegliwości ma pacjent – to mogą być bardzo różne choroby: astma, choroby skóry, nadwrażliwość pokarmowa czy na leki. Dlatego bardzo ważna jest rozmowa z pacjentem. Lekarz zapyta, jakie dolegliwości występują i w jakich okolicznościach, czy pacjent zażywa jakieś leki i jak na nie reagu-

je, jakie inne preparaty stosuje (np. do pielęgnacji skóry – warto mieć zdjęcie składów stosowanych kosmetyków), w jakich mieszka warunkach, czy ma zwierzęta, czy cierpi na inne choroby. Należy przynieść wyniki ostatnich badań, karty informacyjne z pobytów szpitalnych czy konsultacji, które do tej pory się odbyły. Dobrze sprawdza się prowadzenie segregatora z chronologicznie uporządkowaną dokumentacją medyczną.

PZ:

Czy istnieją skuteczne testy, które mogą potwierdzić alergię?

Pokazać to, na co dziecko jest uczulone?

M.M.: Tak, dysponujemy coraz większymi możliwościami w tym zakresie, w tym fantastycznie rozwijającą się diagnostyką molekularną alergii. Jednak czasami, zwłaszcza w przypadku nadwrażliwości niealergicznej, nie udaje się odnaleźć przyczyny dolegliwości. Bardzo ważne, by wykonywać badania zalecone przez alergologa, by nie paść ofiarą różnych „centrów diagnostycznych” posługujących się kompletnie niewiarygodnymi metodami, których skuteczności nie tylko nie udowodniono, a wręcz wykazano jej brak.

PZ:

Kiedy konieczne jest wykonanie doustnej próby prowokacji pokarmowej? Na czym polega takie badanie?

M.M.: Standardem w diagnostyce alergii pokarmowej jest wykonanie tzw. próby eliminacji i prowokacji, czyli odstawiamy na określony czas pokarmy zawierające podejrzaną substancję, obserwujemy czy objawy ustępują, a następnie wprowadzamy ponownie podejrzany pokarm i obserwujemy czy objawy się nasilają. W zależności od informacji uzyskanych od pacjenta i objawów, czyli rodzaju podejrzewanej reakcji, przeprowadza się ją w szpitalu lub w domu. Bardzo rzadko, jeśli obserwowane objawy były zagrażające życiu, lekarz może odstąpić od jej przeprowadzenia.

PZ:

W jaki sposób leczymy alergię? Czy możemy ją wyleczyć, czy jednak musimy się liczyć z tym, że zostanie z nami już zawsze??

M.M.: W sytuacjach szczególnie ciężkich (kiedy reakcja alergiczna zagraża życiu pacjenta) czy uciążliwych, konieczne jest unikanie alergenu. W wielu przypadkach, głównie alergii wziewnej, świetnym rozwiązaniem jest immunoterapia swoista (potocznie odczulanie), która nie tylko pozwala opanować dolegliwości, ale przede wszystkim modyfikuje przebieg choroby (czyli np. dzięki niej pacjent może uniknąć astmy). Dysponujemy też coraz lepszymi lekami np. w astmie, które pozwalają dziecku rozwijać się równie dobrze, jak jego rówieśnicy. Alergia zostaje z nami całe życie, ale jej objawy mogą ustąpić, nasilić się, pojawić się po ekspozycji na tolerowaną wcześniej substancję.

PZ:

Czy istnieje skuteczna profilaktyka alergii? W tym kontekście dużo się mówi w przypadku żywienia kobiety ciężarnej.

M.M.: Alergia to niezwykle złożone zjawisko, a alergologia to dynamiczna dziedzina i wciąż dowiadujemy się nowych rzeczy. Na wystąpienie choroby składają się czynniki genetyczne i środowiskowe, wiemy o nich coraz więcej,

ale wciąż za mało, by formułować radykalne zalecenia. Z pewnością jednak należy podkreślić, że kobieta w ciąży (o ile sama nie ma chorób wymagających diety eliminacyjnej) powinna stosować pełną, dobrze zbilansowaną dietę – nie zaleca się unikania w ciąży czy podczas karmienia piersią pokarmów uważanych za alergizujące. Zdrowa ciężarna czy matka karmiąca zdrowego noworodka nie powinna stosować żadnej diety eliminacyjnej, ponieważ każda taka dieta wiąże się z ryzykiem niedoborów ważnych składników pokarmowych.

Nie należy też opóźniać wprowadzania do diety dziecka nowych pokarmów, wręcz przeciwnie, ostatnie dane wskazują, że w przypadku alergii na jajo kurze czy orzeszki ziemne te dzieci, które otrzymały je w pokarmie zgodnie z zaleceniami (w formie stosownej do wieku: dobrze ugotowane na twardo jajko wprowadzane między 4. a 6. mż., orzeszki ziemne np. w postaci pasty między 4. a 11. mż.) mają mniejsze ryzyko alergii na te pokarmy. Ostatnie obserwacje wskazują, że w zapobieganiu alergii na białka mleka krowiego warto unikać podawania standardowego mleka modyfikowanego do dokarmiania dziecka w 1. tygodniu życia. Grupa ekspertów Europejskiej Akademii Alergii i Immunologii Klinicznej jednoznacznie też opowiada się przeciwko stosowaniu preparatów sojowych u niemowląt, jako profilaktyki alergii na białka mleka. Nie wolno też stosować tzw. „mlek” roślinnych. W ich składzie występują głównie węglowodany. Nie mają istotnych wartości odżywczych dla intensywnie rosnącego organizmu niemowlęcia.

Ciekawostką jest obserwacja, że posiadanie psa (obserwację rozpoczynano w 3. miesiącu życia dziecka) zmniejszało o 90% ryzyko wystąpienia alergii na pokarmy u dziecka w 1. i 3. roku życia. Warto, jak w każdej sytuacji, zachować zdrowy rozsądek i nie ograniczać się niepotrzebnie. Korzystać zarówno z możliwości poznawania różnych smaków, jak i kontaktu z naturą.

Rozmawiała: Dominika Czapkowska

Piśmiennictwo 1. Carlson G., Coop C.: Pollen food allergy syndrome (PFAS): a review of current available literature. Ann. Allergy Asthma Immunol., 2019; 123 (4): 359-365.

2. Halken S. i wsp. EAACI guideline: preventing the development of food allergy in infants and young children (2020 update) Pediatr. Allergy Immunol. 2021 Mar 12.

3. Interna Szczeklika 2020. [red. prow.] Piotr Gajewski Wyd. 11 Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020.

4. Mastrorilli C., Cardinale F., Giannetti A., Caffarelli C.: Pollen-food allergy syndrome: a not so rare disease in childhood. Medicina (Kaunas), 2019; 55 (10). pii: E641. doi: 10.3390/ medicina55100641. Review. PMID: 31 561411.

5. Palmer D.J., Metcalfe J., Makrides M. i wsp.: Early regular egg exposure in infants with eczema: A randomized controlled trial. J. Allergy Clin. Immunol. 2013; 132 (2): 387-392 e1.

6. Du Toit G., Roberts G., Sayre P.H. i wsp.: Randomized trial of peanut consumption in infants at risk for peanut allergy. N. Engl. J. Med. 2015; 372 (9): 803-813.

7. Wei-Liang Tan J., Valerio C., Barnes E.H. i wsp.: A randomized trial of egg introduction from 4 months of age in infants at risk for egg allergy. J. Allergy Clin. Immunol. 2017; 139 (5): 1621-1628 e8.

21

| STREFA DZIECKA

Latem łatwiej o odwodnienie Jak przetrwać upały z dzieckiem i co robić, aby nie dopuścić do odwodnienia? Podpowiada lek. Beata Dudek, pediatra ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA. Tekst: lek. Beata Dudek, pediatra

TEKST:

PEDIATRA ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA.

Woda stanowi ponad połowę masy ciała dorosłego człowieka - w przypadku dziecka to 75 proc., a u noworodka nawet 94 proc. Woda - szczególnie podczas ciepłych dni - jest stale wydalana z organizmu między innymi przez nerki, drogi oddechowe, skórę. W czasie upałów pocimy się. To obrona organizmu przed przegrzaniem. Tę utratę wilgoci musimy jednak szybko uzupełnić. Woda (lub mleko mamy, jeśli niemowlak jest karmiony tylko piersią) musi być dostarczana w odpowiedniej ilości do organizmu, by prawidłowo przebiegały procesy fizjologiczne. To ważne, ponieważ wraz z wodą tracimy wiele ważnych mikroelementów i elektrolitów, co może powodować kolejne zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. Niestety, dzieci często nie odczuwają pragnienia lub nie pokazują po sobie, że chce im się pić. Dlatego tak istotne jest, aby podczas lata dbać o to, aby maluch regularnie uzupełniał płyny.

Nawadnianie i dopajanie

Upały są niebezpieczne przede wszystkim dla małych dzieci. To właśnie one najbardziej są narażone na negatywne skutki wysokiej temperatury, czyli na odwodnienie. Jak opiekować się dzieckiem podczas ciepłych dni? Niedobór wody w organizmie jest groźny dla zdrowia, dlatego przy odwodnieniu należy zadbać o odpowiednią podaż płynów i elektrolitów. O ile u dzieci starszych wyliczanie podstawowego zapotrzebowania płynowego ma sens (100 ml/kg na pierwszych 10 kg, 50 ml/kg, na kolejnych 10 kg i po 20 ml/kg na każdy następny kilogram), o tyle u niemowląt objętości zjadanego mleka są większe niż wychodziłoby z powyższego wzoru.

22

Dopajanie wodą

Ale zacznijmy od podstaw. Niemowląt karmionych piersią przed rozpoczęciem rozszerzania diety nie należy dopajać wodą.

Nawet w upały. Takie dzieci należy częściej przystawiać, albo reagować na ich częstsze zgłaszanie się do piersi. Maluchy karmione mlekiem modyfikowanym mogą być dopajane wodą, ale należy pamiętać, aby nie robić tego rutynowo u zdrowych dzieci, które nie są narażone na nadmierną utratę płynów (np. w czasie upałów). Mleko modyfikowane ma odpowiednią osmolarność do tego, aby nawadniać organizm dziecka. Zwiększając podaż mleka zwiększamy też podaż kalorii, co przy długotrwałym stosowaniu mogłoby sprzyjać nadmiernym przyrostom masy ciała.

Ale pamiętajmy, że nawet jeśli upały trwają 3 miesiące, to nie jest tak, że dziecko stale jest narażone na wysokie temperatury. Jeśli unikamy godzin „upałowego szczytu”, staramy się aby w domu było na tyle chłodno, na ile się da lub korzystamy z klimatyzacji, to te dodatkowe mililitry nie są aż tak potrzebne.

Z drugiej strony jeśli jesteśmy na wakacjach na plaży i maleństwo kilka godzin spędza w upale (choć w cieniu), to wtedy pewnie lepiej dać mu wodę. Trzeba przede wszystkim zachować zdrowy rozsądek i ponownie obserwować.

FOT. Dariusz Puchała

LEK. BEATA DUDEK

Niemowląt karmionych piersią przed rozpoczęciem rozszerzania diety

nie należy dopajać wodą.

Czym? Jak? Kiedy?

Po pierwsze zawsze dopajamy raczej po karmieniu, ewentualnie pomiędzy, nigdy przed. Wypełnienie żołądka wodą może zmniejszać apetyt i spowodować, że dziecko nie będzie chciało potem jeść. Jeśli podajemy dziecku wodę, może być przegotowana z kranu lub butelkowana. Wybierajmy źródlaną, nie mineralną, niskosodową, najlepiej z atestem dla dzieci (w praktyce to ta sama, którą rodzice używają do przygotowania mleka modyfikowanego). U najmniejszych niemowląt można podawać przez butelkę ze smoczkiem, w razie potrzeby też łyżeczką lub strzykawką. U starszych (tych, które

mają już rozszerzaną dietę) z kubka-niekapka, później otwartego kubka czy bidonu – z tego, z czego dziecko pije na co dzień.

Największym problemem okazuje się ilość.

Nie ma co do tego jasnych zaleceń, ale z praktyki wiem, że niemowlaki nie są zbyt chętne do picia wody, także raczej nie wypiją więcej niż powinny. Dlatego w pierwszym półroczu

23

| STREFA DZIECKA

Jak przetrwać upały z maluchem w domu?

•

Ubierz dziecko jak najlżej, a najlepiej zostaw je w samej pieluszce.

•

Często zmieniaj malcowi pieluszki. To zapobiegnie odparzeniom.

•

Gdy zaśnie, okryj malucha flanelową pieluszką lub lekkim ręcznikiem (a nie kocykiem).

można próbować podawać 20-30 ml. Starsze dzieci też niech decydują – ile wody chcą wypić. Czy dziecko potrzebuje dodatkowych płynów, możemy się dowiedzieć, oceniając konsystencję stolca - jeżeli jest twardy i dziecko wypróżnia się z trudem, warto podawać mu płyny.

Jak sprawdzić czy doszło do odwodnienia?

O odwodnieniu może świadczyć: • wzmożone pragnienie, zmniejszona ilość śliny lub jej brak. Usta stają się suche i spierzchnięte, ponieważ brak wody w skórze znacznie zmniejsza jej elastyczność i jędrność; • zmniejszona diureza (rzadkie i/lub skąpe oddawanie moczu). Niekiedy, zwłaszcza u niemowląt, w przypadku jednoczesnego oddawania płynnych, obfitych stolców, objaw ten może być trudny do oceny. Można zaobserwować zmianę koloru oddawanego moczu ze słomkowej na ciemnożółtą. Zmniejsza się też znacznie jego ilość oraz częstość oddawania.

24

• •

Dzieje się tak z powodu niewystarczającej ilości wody potrzebnej do wypłukania toksyn przez układ moczowy. Nerki, aby utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi i odpowiedni poziom elektrolitów, zwracają część wody z powrotem do organizmu.

Ciemna barwa moczu wynika z przeładowania go toksynami i zbędnymi produktami przemiany materii i jest poważnym ostrzeżeniem, aby nawodnić organizm. płacz bez łez; zmiana zachowania dziecka (zmniejszona aktywność, apatia, senność, rozdrażnienie);

Idąc na spacer – pamiętaj!

• Najlepsza pora na spacery upalnym latem to ranek (do godziny 10) i popołudnie (po 17) - wtedy nie jest tak gorąco.

• Jeżeli sama z trudem wytrzymujesz w cienkiej sukience na ramiączkach, nie wciskaj malucha w kaftaniki i śpioszki. Bawełniane body bez rękawów lub cienki bawełniany podkoszulek i pieluszka w zupełności wystarczą.

• Przed wyjściem na spacer posmaruj dziecko kremem z wysokim filtrem przeciwsłonecznym (co najmniej 20). Pamiętaj, że słońce opala także w cieniu.

• Nawet najcieńsza chusta, nie mówiąc o tradycyjnym nosidle, w upał grzeje i noszącego i malucha. Na spacer wybierz się z wózkiem.

• Weź na spacer wodę w sprayu. Możesz nią ochłodzić i malca, i siebie.

• Zabierz na spacer wodę do picia dla dziecka i dla siebie. Regularnie uzupełniajcie płyny. Jeśli karmisz wyłącznie piersią, częściej przystawiaj dziecko. Mleko matki to zarazem napój i pokarm. Na początku każdego karmienia zawiera dużo wody i przede wszystkim zaspokaja pragnienie dziecka. Sycące jedzenie z dużą ilością białka, tłuszczów i węglowodanów pojawia się nieco później.

• Przymocuj do wózka dającą cień parasolkę, zamiast podnosić budkę, która z wózka czyni mało przewiewne pudełko.

• Niemowlęta do 6. miesiąca życia powinny przebywać wyłącznie w cieniu. Nigdy nie stawiaj wózka z niemowlęciem na słońcu.

• Jeśli dzień jest naprawdę upalny i nie masz siły ruszyć ani ręką, ani nogą, a w domu panuje przyjemny chłodek, z czystym sumieniem możesz w ogóle zrezygnować ze spaceru.

Woda, zawarta w płynie mózgowo-rdzeniowym chroni mózg przed nagłymi wstrząsami oraz uszkodzeniami mechanicznymi (podobnie, jak wody płodowe chronią płód w łonie matki). Jeśli na skutek odwodnienia jest jej za mało, zmniejsza się również ilość płynu mózgowo-rdzeniowego, narażając mózg na „uderzenia” i uszkodzenia ze strony kości czaszki. Wywołuje to ból i zawroty głowy, dezorientację i uczucie zmęczenia. Złe samopoczucie i osłabienie wynika również ze zmniejszenia ilości krwi i wzrostu ciśnienia. Serce, do utrzymania prawidłowego ukrwienia mózgu, musi zużyć więcej energii. Dzieci odczuwają przez to osłabienie i senność. Odwodnienie prowadzi również do zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej. Obniżenie stężenia elektrolitów, głównie potasu i magnezu we krwi, może dodatkowo powodować nieprawidłową pracę serca i układu nerwowego;

• • • •

• • •

ubytek masy ciała (o ile pomiary są wiarygodne); zapadnięte gałki oczne (dziecko inaczej wygląda, ma „zaostrzone” rysy twarzy); zapadnięte ciemię u niemowląt; suche śluzówki i sucha, pozbawiona elastyczności skóra (fałd skóry na brzuchu można „postawić”, rozprostowuje się powoli, skóra uszczypnięta i puszczona wyrównuje się bardzo powoli ); zaparcia; omdlenie, nudności, czasami wymioty; tachykardia, przyspieszony oddech;

• •

podwyższenie temperatury ciała; skurcze i bóle mięśni.

Jeżeli wymienione objawy występują u dziecka, powinno ono zostać zbadane przez lekarza w celu oceny stopnia odwodnienia.

Trzeba przede wszystkim ocenić stan dziecka. Wiadomo – w przypadku udaru nie ma wątpliwości. Podobnie jeśli dziecko ma zaburzenia przytomności („odlatuje”, nie daje się dobudzić, jest podsypiające), dziwne dla rodzica ruchy twarzy czy kończyn – należy czym prędzej udać się do szpitala lub wzywać karetkę. Lekkie odwodnienie zwykle jest leczone w domu płynem do nawadniania doustnego. W sytuacji, gdy objawy są bardziej nasilone, konieczne może być przyjęcie dziecka do szpitala i zastosowanie nawadniania dożylnego.

25

| STREFA DZIECKA

WĘDZIDEŁKO JĘZYKA – fakty i mity Można by uznać, że temat tak szeroko opisany w literaturze przedmiotu nie powinien budzić żadnych kontrowersji i wątpliwości. A jednak… Zarówno wśród lekarzy pediatrów, ortodontów, logopedów, położnych i fizjoterapeutów nadal powoduje rozbieżne, skrajne poglądy, często tworząc błędne przekonania i mity. Skąd te wątpliwości?

ANKYLOGLOSJA (Q38.1) CO TO JEST?

To ograniczenia ruchu i funkcji języka z powodu wrodzonej anomalii anatomicznej jaką jest hipertroficzne, czyli krótkie i nieelastyczne wędzidełko języka (fałd błony śluzowej, który łączy dolną powierzchnię języka z dnem jamy ustnej). Skrócone wędzidełko języka można rozpoznać tuż po urodzeniu.

Widoczne jest np. podczas płaczu dziecka, kiedy brzegi jego języka unoszą się ku górze a środek języka pozostaje przy podłożu jamy ustnej tworząc tzw. miseczkę lub gdy wzdłuż języka tworzy się bruzda a czubek języka przybiera charakterystyczny wygląd serduszka. Według danych statystycznych krótkie wędzidełko dotyczy 2,1-10,7% populacji (Geddes DT, Acta Pediatrica 2009) i występuje od 1,5 do 3 razy częściej u chłopców niż dziewczynek. Ankyloglosja może być dziedziczna - wywiad rodzinny potwierdza występowanie krótkiego wędzidełka w 21-41% przypadków. Szacuje się również, że około 12,8% trudności z karmieniem może być spowodowane nieprawidłową budową wędzidełka.

26

MGR MONIKA INGLOT NEUROLOGOPEDA ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA.

ANKYLOGLOSJA W PUBLIKACJACH MEDYCZNYCH

W periodykach medycznych najczęściej wskazuje się na nieprawidłowe umiejscowienie przyczepu wędzidełka języka, jak również jego strukturę i długość. Opisano różne kwalifikacje i typy. Pojęcie po raz pierwszy zostało użyte w 1963 roku przez Wallace`a i zdefiniowane jako stan, gdzie koniec języka nie może być wysunięty dalej niż brzeg sieczny dolnych siekaczy właśnie ze względu na zbyt krótkie wędzidełko. Od tego czasu zaproponowano jeszcze wiele metod klasyfikacji, ale żadna z nich nie została powszechnie zaakceptowana. Dokonując dalszego przeglądu piśmiennictwa na uwagę zasługuje Kotlow (1999, 2013), który mierzył długość wolnej części języka od jego końca do przyczepu wędzidełka, uznając 16 mm za normę. Natomiast Ruffol mierzył bezpośrednio długość wędzidełka i normą nazwał wymiar powyżej 2 cm. Marchesan zaproponowała pomiar różnicy maksymalnego rozwarcia jamy ustnej z językiem na jej dnie, z maksymalnym rozwarciem jamy ustnej z językiem umiejscowionym na brodawce podniebiennej. Diagnostyka wg Hazelbaker (1993, 2010) oparła swoje badanie na 5 kryteriach

FOT. POGO IMAGES

Tekst: mgr Monika Inglot, neurologopeda.

wyglądu i 7 kryteriach czynności, gdzie za każdy aspekt przydziela się 2 punkty. Skrócenie wędzidełka rozpoznawane jest poniżej 8 punktów dla wyglądu i poniżej 11 punktów dla czynności. Jeżeli obydwie wartości są zaniżone, zaleca się zabieg chirurgiczny. Warty uwagi jest również manewr Murphiego. Ocenę wędzidełka i jego elastyczności proponuje wykonać przesuwając palcem po dziąsłach pod językiem i stwierdzając czy wyczuwa się opór.

W XVIII wieku powszechny był zabieg podcinania krótkiego wędzidełka ostrym paznokciem bezpośrednio po porodzie przez akuszerki. Po II wojnie światowej wzrosła popularność karmienia sztucznego, co niewątpliwie ułatwiło karmienie noworodków z ankyloglosją i doprowadziło do marginalizacji tego zagadnienia. Pod koniec XX wieku w literaturze przedmiotu zaczął dominować pogląd, że przy stwierdzonym skróconym wędzidełku należy próbować poprzez ćwiczenia usprawniające język doprowadzić do jego „rozciągnięcia”, co pozwoli osiągnąć prawidłową artykulację. Natomiast przecięcie wędzidełka było zalecane tylko w wyjątkowych przypadkach (Styczek 1979; Stecko 1991; Mackiewicz 1992; Zalewski 1992; Skorek 2001). Można było też spotkać opinie i stanowiska, że „wędzidełko języka nie ma żadnego wpływu na wymowę” (Zaleski 1992). Obawiano się także, że

przecięcie pozostawi zrosty i jeszcze bardziej ograniczy ruchomość języka. Co dzisiaj wiemy na ten temat?

MITY vs. FAKTY

MIT: krótkie wędzidełko jest elastycznym fałdem, które można rozciągnąć. Jeżeli dziecko nie ma problemu z jedzeniem, ssie prawidłowo i rozwija dalsze umiejętności poboru pokarmu to istnieje duża szansa, że dzięki regularnym masażom i ćwiczeniom wędzidełko rozciągnie się do prawidłowych rozmiarów i nie trzeba go podcinać.

FAKT: jedynym skutecznym rozwiązaniem przy rozpoznaniu skrócenia wędzidełka jest wykonanie zabiegu podcięcia, który daje możliwość uzyskania prawidłowej ruchomości języka, czyli ruchy lateralne (boczne) i pionizujące. Skuteczność tego postępo-

27

| STREFA DZIECKA

wania udowodniła już przed laty w swoich badaniach prof. B. Ostapiuk.

Badaczka wskazała, że wędzidełko języka w przypadku wystąpienia wady należy przeciąć. Skuteczność tego zabiegu zawsze będzie wpływała na poprawę ruchomości języka, a pod wpływem terapii logopedycznej nastąpi poprawna artykulacja. Te prekursorskie badania zostały przeprowadzone w latach 1995–2000 a ich wyniki zostały opublikowane już w 2000 roku.

FAKT: krótkie wędzidełko powoduje trudności w karmieniu, problemy z laktacją, artykulacją i deformacją zgryzu.

FAKT: najczęściej występujące objawy skróconego wędzidełka: • problem z przystawieniem do piersi – 81%; • zasypianie w czasie prób karmienia – 73%; • zniekształcone, spłaszczone lub zmacerowane brodawki po karmieniu – 68%; • dziecko żuje lub zagryza brodawkę podczas karmienia – 67%; • małe lub nieprawidłowe opróżnianie piersi – 60%; • wyślizgiwanie się brodawki podczas prób przystawiania – 60%; • silny ból, jak dziecko się przystawia – 59%; • objawy refluksu/cofania się pokarmu – 45%; • problem z utrzymaniem przez dziecko smoczka w buzi – 40%; • słaby przyrost wagi – 32%; • objawy kolki – 24%.

Ghaheri B., Cole M., Fausel S. “Breastfeeding improvement following tongue-tie and lip-tie release: A prospective cohort study”, Laryngoscope, 2017 May;127(5):1217-1223

28

CO POWODUJE KRÓTKIE WĘDZIDEŁKO?

Nieprawidłowy wzorzec ssania. Prawidłowy wzorzec ssania obejmuje uniesienie językiem brodawki i dociśnięcie jej do wałka dziąsłowego. Zbyt krótkie wędzidełko utrudnia ten proces i powoduje szybkie zmęczenie, krótką aktywność, płacz oraz przerwanie karmienia.

Wady zgryzu – pojawiają się one w momencie wprowadzenia do diety dziecka pokarmów stałych. W tym czasie powinien kształtować się odruch żucia, podczas którego niezbędne jest przetransportowanie pokarmu ruchami bocznymi między zęby trzonowe. Jeśli wędzidełko jest zbyt krótkie, ruchy występują jedynie w przód i tył. Prawidłowo po uniesieniu czubkiem języka pokarm jest podawany do połknięcia za pomocą ruchu falistego. Przy nieprawidłowej długości wędzidełka zaburzony jest też odruch połykania, co może skutkować powstawaniem wad zgryzu. Ślinotok – standardowo w spoczynku język uniesiony jest ku górze. Jeśli wędzidełko jest

zbyt krótkie, takie ułożenie nie jest możliwe. Poprzez zaleganie języka na dnie jamy ustnej ślina nie może swobodnie odpływać, przez co gromadzi się pod językiem, a niekiedy wypływa na zewnątrz.

Połykanie infantylne – nieprawidłowe przełykanie śliny, płynów i pokarmów tzw. połykanie infantylne.

Wady wymowy – ujawniają się podczas wypowiadania głosek przedniojęzykowozębowych: [t, d, n] gdzie język powinien stykać się z powierzchnią wewnętrzną zębów górnych, głosek [l, ś, ź, ć, dź] i między 4. a 6. rokiem życia z głoskami: [sz, ż, cz, dż] i wreszcie [r].

Ankyloglosja może powodować zwiększenie napięcia mięśni nadgnykowych, co pociąga za sobą napięcie mięśni podgnykowych połączonych z mostkiem, obojczykami, łopatkami, osierdziem, krtanią i ostatecznie może wpływać na postawę ciała.

JAK OCENIĆ DŁUGOŚĆ WĘDZIDEŁKA PODJĘZYKOWEGO?

Pierwszą ocenę wędzidełka u noworodków wykonuje się już w oddziale szpitalnym. Najlepiej sprawdza się próba badania palpacyjnego. Danuta Pluta-Wojciechowska (2017, s. 154), zaleca włożenie dwóch palców pod język w celu wykonania próby uniesienia i blokowania języka do „pozycji wertykalno-horyzontalnej”. Do oceny wykorzystuje się również wspomnianą już wcześniej skalę Hazelbaker, protokół oceny M. Machoś (Krótkie wędzidełko języka u noworodków i niemowląt 2020) a także publikację M. Rządzkiej (Odruchy oralne u noworodków i niemowląt 2019).

Do oceny wędzidełka u starszych dzieci niezbędna jest wizyta w gabinecie logopedycznym. Najbardziej popularnymi wśród logopedów są próby prof.

B. Ostapiuk. W bardzo uproszczonym ujęciu zwraca ona uwagę na: 1. umiejętność unoszenia języka przez dziecko - przy szeroko otwartej buzi za górny łuk zębowy, 2. uniesienie szerokiego języka za pomocą szpatułki za górny łuk zębowy, 3. zakrywanie górnej wargi szerokim językiem, 4. dosięganie czubkiem języka za ostatni ząb dolnego łuku zębowego 5. wyciąganie szerokiego języka na brodę.

OPRÓCZ STANDARDOWYCH OGLĘDZIN OBSERWUJE SIĘ TAKŻE: • • • • • •

pozycję spoczynkową języka, tor oddychania (otwarta, zamknięta lub zmienna pozycja warg), sposób połykania śliny, pobór i sposób połykania płynów, pobór pokarmu stałego, twardego (odgryzanie, gryzienie i żucie), zgryz (ułożenie żuchwy, ustawienie zębów, asymetria).

KLASYFIKACJE ANKYLOGLOSJI

Najczęściej wymienianą jest klasyfikacja wg Kotlow (1999, 2013) i E. Coryllos (Watson Genna 2016). Wyróżniono 4 typy wad w budowie wędzidełka języka: TYP 1 – w którym wędzidełko umiejscowione jest przy samym apeksie języka i wiąże się ze znacznym ograniczeniem ruchomości języka; wędzidełko tego typu najczęściej jest krótkie, a jego długość wynosi od 0 do 4 mm; TYP 2 – w którym wędzidełko umiejscowione jest kilka mm od apeksu lub w środkowej powierzchni podjęzykowej, a jego długość wynosi od 4 do 8 mm.

W typach tylnych wymienia się: TYP 3 – wędzidełko umiejscowione jest w tylnej części języka, jest widoczne, ogranicza ruchomość języka; rzadko jest rozpoznawane jako skrócone, o długości 8-12 mm; TYP 4 – wędzidełko zlokalizowane w tylnej części schowane w błonie śluzo-

wej; błona jest mało widoczna, jednak znacznie ogranicza sprawność języka, o długości 12-16 mm (por. Kotlow 2011).

Reasumując: wczesna ocena, diagnoza oraz w razie wskazań decyzja o wykonaniu zabiegu podcięcia wędzidełka języka będzie warunkować funkcjonowanie sfery orofacjalnej w zakresie funkcji pokarmowych, artykulacyjnych oraz układu mięśniowo-kostnego.

STOSOWANE ZABIEGI CHIRURGICZNE

Podstawowymi zabiegami jest FRENOTOMIA czyli przecięcie oraz FRENULOTOMIA czyli wycięcie wędzidełka języka. Zabieg frenotomii najczęściej wykonywany jest u noworodków, niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym, chociaż można go wykonać w każdym wieku. Zdarza się, że jeśli ruchomość języka jest nadal niewystarczająca, zabieg należy powtórzyć. Po zabiegu pojawia się niewielkie krwawienie, a ryzyko wystąpienia powikłań jest bardzo małe. Przy znacznym skróceniu wędzidełka wskazany jest zabieg wycięcia, który może być połączony z założeniem szwów i plastyką. Wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. Należy pamiętać, że każdy zabieg może wiązać się z komplikacjami. Objawiać się to może: • przetrwale utrzymującym się bólem, • nadmiernym krwawieniem, • stanem zapalnym w miejscu zabiegu, • zbliznowaceniem miejsca przecięcia, jeśli przed i po zabiegu nie były wykonywane zalecane ćwiczenia (masaże).

LASER CZY NOŻYCZKI?

Frenotomię wykonuje się na dwa sposoby: tradycyjnie lub laserowo. Zabieg tradycyjny polega na chirurgicznym przecięciu wędzidełka za pomocą skalpela lub nożyczek chirurgicznych. Drugi sposób to podcinanie laserem chirurgicznym. Prof B. Ostapiuk rekomenduje tradycyjną metodę przecinania wędzidełka z użyciem nożyczek chirurgicznych.

Jest jednak całe grono zwolenników, którzy proponują laserową metodę podcięcia argumentując, że taki zabieg jest szybszy. W środowisku logopedycznym panuje rozbieżna opinia. Co wybrać? Myślę, że pod uwagę należy wziąć przede wszystkim typ i miejsce skrócenia oraz wskazania indywidualne.

Ostateczną decyzję pozostawmy lekarzom zabiegowcom.

29

| STREFA DZIECKA

PRZECIWWSKAZANIA DO FRENOTOMII

Przeciwwskazaniem do wykonania zabiegu u noworodka są zaburzenia krzepnięcia krwi, sekwencja Pierre Robina oraz wrodzone choroby jednostki ruchowej, w której po podcięciu może dojść do przesunięcia języka w stronę gardła, co z kolei może doprowadzić do zaburzenia oddychania i połykania. Wcześniactwo nie jest przeciwwskazaniem do wykonania zabiegu - najlepiej jednak wykonać go nie wcześniej niż po uzyskaniu stabilnych parametrów życiowych oraz w okresie osiągnięcia dojrzałości do poboru pokarmu drogą doustną.

CO PO ZABIEGU?

Zabieg powinien być połączony z pracą logopedy i rodzica. Etapem przygotowawczym ok 1-2 tygodnie przed zabiegiem powinno być masowanie przyczepu wędzidełka w celu akceptacji sensorycznej i mięśniowej, natomiast po zabiegu należy masować miejsce przecięcia w celu uruchomienia i pionizacji języka oraz w celu przeciwdziałania ewentualnemu zrostowi: • 4x dziennie z maksymalną przerwą 6 godzin przez około 4 tygodnie, • wskazane jest masowanie rozciągające również w nocy.

Zalecenia!

Nie stosować lub maksymalnie ograniczyć stosowanie smoczka uspokajacza.

MASAŻ PO ZABIEGU PODCIĘCIA WĘDZIDEŁKA

Początkowo - instruktażowo masaż wykonuje logopeda, następnie samodzielnie rodzic: • palcem wskazującym wyciągamy język płynnym ruchem w linii jego środka w kierunku od dna jamy ustnej do podniebienia (w pionie); • palcem wskazującym i kciukiem wykonujemy ruchy koliste w miejscu przecięcia; • palcem wskazującym ruchem posuwi-

•

stym przeciągamy miejsce styku języka z dnem jamy ustnej od lewej do prawej strony (w poziomie); czubek języka należy owinąć gazą, aby się nie wyślizgiwał. Delikatnie wywijamy język do góry, masując go od nasady ku jego czubkowi i jednocześnie podnosząc język do góry.

WYBRANE ĆWICZENIA U DZIECI STARSZYCH

Dziecko wykonuje ćwiczenia samodzielnie naśladując nas. Sadzamy dziecko przed lustrem lub naprzeciwko nas. Wszystkie poniższe ćwiczenia powinny być wykonywane przy szeroko otwartej buzi: • dotykanie językiem kącików ust, • oblizywanie wargi górnej i dolnej (dla zachęty wargi można posmarować np. miodem), • dotykanie językiem nasady każdego zęba (liczenie ząbków), • ściąganie językiem z podniebienia przyklejonego wafelka lub opłatek, • wyciąganie języka w kierunku nosa i brody, • naśladowanie kota pijącego mleko (najpierw należy wysunąć język z buzi daleko do przodu, potem skierować w górę, a następnie schować), • naśladowanie odgłosu kopyt konia (kląskanie językiem).

Jednocześnie należy zaznaczyć, że są to ćwiczenia wstępne, przygotowawcze i usprawniające motorykę narządów artykulacyjnych. Dalsze ćwiczenia poprowadzi już wasz logopeda :) W okresie rekonwalescencji należy do minimum ograniczyć podawanie dziecku smoczka. Argumentem jest wymóg zapewnienia prawidłowej pozycji języka do gojenia rany, tj. czubek języka w prawidłowej pozycji spoczynkowej powinien być zawsze uniesiony ku górze w kierunku podniebienia. Smoczek powoduje przytwierdzanie języka do dna jamy ustnej, co może spowodować zbliznowacenia.

KILKA SŁÓW OD WARSZTATU…

Z moich wieloletnich doświadczeń wynika, że niektóre dzieci podczas pierwszej wizyty mogą mieć trudności z wykonaniem poszczególnych prób sprawności języka. Przyczyny mogą być różne: od słabej współpracy przez nadmierną lękliwość, niezrozumienie poleceń aż po brak możliwości neuromotorycznych. Pamiętajmy jednak, że jesteśmy różni, każdy posiada indywidualne, osobnicze cechy uwarunkowane innym podłożem. Bywa, że potrzebne jest ponowne spotkanie i dodatkowy czas na zbudowanie większego zaufania, tak by dokonać pełnej obserwacji. Zdarza się, że przy wstępnej ocenie uznajemy, że wędzidełko jest prawidłowo zbudowane, natomiast przy kolejnym badaniu podejmujemy decyzję o konieczności jego podcięcia (Pluta-Wojciechowska 2017). W moim odczuciu, nie będzie błędem w sztuce, gdy przy braku pewności potrzebnej do postawienia wyważonej informacji poprosimy o dodatkową konsultację innego specjalistę neurologopedę, doradcę laktacyjnego oraz lekarza wykonującego zabieg.

Nie spieszmy się z szybką oceną. Nie rywalizujmy oraz nie krytykujmy własnego środowiska. Współpracujmy.

Podcinanie wędzidełka w PRO-FAMILII W Szpitalu Specjalistycznym PRO-FAMILIA zabieg podcięcia wędzidełka wykonuje się zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych.

STOMATOLOGIA PRO-FAMILIA: - chirurgiczne podcinanie wędzidełka - laserowe podcinanie wędzidełka - 17 773 57 57

30

PORADNIA CHIRURGII DZIECIĘCEJ: - chirurgiczne podcinanie wędzidełka - laserowe podcinanie wędzidełka - 17 773 57 00

| STREFA DZIECKA

Jak się nie dać

przedszkolnym infekcjom?

O infekcję w dużej grupie dzieci nietrudno. Przed posłaniem dziecka do żłobka lub przedszkola warto wiedzieć, na co narażone są maluchy i jak radzić sobie z najczęstszymi chorobami.

Konsultacja: lek. Grzegorz Siteń, specjalista chorób dziecięcych, nefrolog. Kierownik oddziału pediatrycznego w Szpitalu Specjalistycznym PRO-FAMILIA.

TEKST:

LEK. GRZEGORZ SITEŃ SPECJALISTA CHORÓB DZIECIĘCYCH, NEFROLOG. KIEROWNIK ODDZIAŁU PEDIATRYCZNEGO W SZPITALU SPECJALISTYCZNYM PRO-FAMILIA.

Wrzesień to miesiąc, w którym część rodziców po raz pierwszy wysyła swoje pociechy do żłobka lub przedszkola. W takich miejscach dzieci narażone są na infekcje niemal codziennie, a wirusy rozprzestrzeniają się błyskawicznie.

Wystarczy, że zachoruje jedno dziecko, a już po chwili u pozostałych maluchów możemy obserwować podobne objawy. Co jest przyczyną tak częstych infekcji?

Nowe miejsce, nowe zarazki

W miejscach takich jak przedszkola i żłobki występuje duże ryzyko nagromadzenia wirusów i bakterii, które mogą wywoływać różne dolegliwości.

Siedliskiem zarazków są na przykład wspólne toalety, zabawki czy naczynia.

Wirusy rozprzestrzeniają się także drogą kropelkową – kiedy jedno dziecko - nie zasłaniając ust - kicha czy kaszle, łatwo zaraża inne.

- Przyczyną częstych chorób w pierwszych miesiącach przedszkolnych jest także zmiana dotychczasowego trybu życia malucha. Zazwyczaj dzieci zaczynają wtedy częściej wychodzić na świeże powietrze, są bardziej aktywne i biorą udział w zajęciach gimnastycznych. Do tego dochodzi zmienna pogoda, stres, inny rytm dnia – to wszystko wpływa na odporność świeżo upieczonych przedszkolaków – wyjaśnia lek. med. Grzegorz Siteń, specjalista chorób dziecięcych, nefrolog. - Warto jednak pamiętać o tym, że system immunologiczny kilkulatka dopiero się buduje, a poprzez styczność z nowymi wirusami uczy się je zwalczać – dodaje nasz ekspert.

32

33

| STREFA DZIECKA

Częste infekcje u przedszkolaków to norma

Infekcje u dzieci w wieku przedszkolnym nie powinny być powodem do niepokoju. Zazwyczaj dziecko choruje kilka razy w roku a maluchy, które zaczynają chodzić do przedszkola, są nawet dwa razy bardziej narażone na infekcje od tych starszych. Normą jest przebycie od 6 do 10 infekcji a okresem, w którym dzieci podłapują je najczęściej, jest pierwszy rok w żłobku czy przedszkolu.

- Rodzice powinni więc liczyć się z tym, że ich pociecha może wówczas chorować częściej niż zwykle – uspokaja pediatra.

Jakie choroby są najczęstsze?

Najczęstsze infekcje u takich maluchów to m.in. katar, przeziębienie, biegunka, zapalenie ucha, angina, a także choroby wysypkowe.

- W przypadku kataru oprócz wydzieliny i uciążliwego zatkania nosa u dziecka występować mogą zapalenie spojówki, problemy ze snem i gorączka.

Kiedy katarowi towarzyszy ból gardła, wysoka gorączka i ogólne osłabienie, dziecko może być przeziębione. Niezwykle częstą infekcją wśród przedszkolaków jest także angina. Ryzyko zachorowania zwiększa w tym przypadku przemarznięcie dziecka oraz wahania temperatur, a choroba objawia się głównie silnym bólem gardła, wysoką gorączką i bólem brzucha – wylicza dr Siteń.

Równie często przedszkolaki borykają się z zapaleniem ucha, które charakteryzuje silny ból, nasilający się przy przełykaniu.

- W grupie dzieci, które często zapominają o myciu rąk i korzystają ze wspólnej toalety, nietrudno także o biegunkę oraz wszelkie pasożyty – dodaje lekarz.

Oprócz tego częstymi chorobami wieku przedszkolnego są choroby wysypkowe, takie jak ospa, odra, różyczka, świnka czy szkarlatyna.

Dziecko zachorowało – co teraz?

Chory maluch powinien przede wszystkim zostać w domu. Nie tylko się zregeneruje, ale także nie będzie zarażał swoich kolegów i koleżanek. Objawy zwykłego przeziębienia ustępują zazwyczaj po kilku dniach. W przypadku

Idealny jadłospis to taki, który jest różnorodny i pełen kolorowych warzyw i owoców, które zapewnią odpowiedni poziom witamin i mikroelementów. W okresie jesienno-zimowym korzystnie na odporność wpłyną domowe kiszonki: kapusta i ogórki, które zawierają dużą ilość witaminy C. - Wybierajmy warzywa i owoce, które są dostępne w naszym regionie: czarne porzeczki, jeżyny, żurawina, wiśnie. W okresie zimowym warto do diety wprowadzić domowe konfitury i przetwory. Nie tylko są zdrowe i świetnie smakują, ale są także naturalnym źródłem witamin i potrzebnych mikroelementów. Na odporność korzystnie wpłynie także jogurt i kefir – dodaje.

Skarbnica zdrowia – olej lniany

Do każdego posiłku np. do kiszonej kapusty, warto dodawać olej lniany, który jest skarbnicą wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Mają one duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego, układu oddechowego, a także nerek i narządów rozrodczych. Ich niedobór może wpływać m.in. na zwiększoną podatność na infekcje. Nasz organizm nie produkuje ich samodzielnie, dlatego tak ważne jest ich dostarczanie wraz z pokarmem.

A jakie mięso będzie najzdrowsze?

W czasie choroby najważniejsze jest zapewnienie spokoju,

odpowiedniej ilości snu i stosowanie się do zaleceń lekarza. infekcji, takich jak angina, zapalenie ucha czy biegunka, warto natomiast udać się do specjalisty.

- W czasie choroby najważniejsze jest zapewnienie spokoju, odpowiedniej ilości snu, częste wietrzenie pokoju i stosowanie się do ewentualnych zaleceń lekarza – przekonuje dr Siteń.

Jeśli dziecko często choruje, oprócz obowiązkowego kalendarza szczepień warto pomyśleć o dodatkowych szczepionkach, na przykład przeciwko meningokokom czy ospie.

Wzmacniaj odporność malucha

Wartościowa dieta to podstawa. Wpływa korzystnie nie tylko na odporność, ale także na funkcjonowanie i zdrowie całego organizmu.

- Dietę zdrowego dziecka warto opierać na mleku, produktach zbożowych z pełnego przemiału, warzywach i owocach, chudym mięsie i jajkach. Podstawowym elementem diety powinny stać się ryby morskie, które są bogatym źródłem kwasów Omega-3 i tranu, który wzmacnia odporność – wylicza lekarz.

34

- Niestety najczęściej sięgamy po drób, który jest w dzisiejszych czasach naszpikowany ogromną ilością hormonów i chemicznych składników. Najlepszym mięsem dla dziecka, jak i dla dorosłych, jest królik, później indyk i cielęcina.

Najgorszym – wieprzowina – wyjaśnia nasz ekspert.

Do naturalnych produktów, które wzmocnią odporność naszego malucha, zaliczamy również sok malinowy, miód – najlepiej spadziowy, syrop z cebuli, a także czosnek, nazywany naturalnym antybiotykiem.

Tekst: Dominika Czapkowska

REKLAMA

Odporność

warto wzmacniać!

•

Zdrowe dziecko powinno jak najczęściej przebywać na świeżym powietrzu i mieć jak najwięcej ruchu.

Spacerujcie codziennie, nawet zimą!

•

Zadbajcie o odpowiednią temperaturę w domu, która nie powinna przekraczać 18-20 stopni. Pamiętajcie również o regularnym wietrzeniu każdego pomieszczenia.

•

Ubierajcie dziecko właściwie do pogody! Nie przegrzewajcie swojego malucha - zarówno w domu, jak i podczas spacerów. Unikajcie też wyziębienia organizmu.

•

Wartościowa dieta to podstawa! Powinna opierać się na mleku, produktach zbożowych z pełnego przemiału, warzywach i owocach, chudym mięsie i jajkach. Nieodłącznym elementem rodzinnego jadłospisu powinny stać się również ryby morskie. Na odporność korzystnie wpływają także bogate w witaminę C kiszonki: kapusta i ogórki. Sięgajcie po warzywa i owoce dostępne w naszym regionie: czarne porzeczki, jeżyny, żurawinę, i wiśnie.

•

Do każdego posiłku dodawaj olej lniany, który jest skarbnicą wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.

•

Do naturalnych produktów, które wzmocnią odporność zaliczają się również: sok malinowy, miód – najlepiej spadziowy, syrop z cebuli, a także czosnek, nazywany naturalnym antybiotykiem.

Zawiera unikalne połączenie

oraz

naturalnie występujące w mleku mamy.

*HiPP za Nielsen, Panel Handlu Detalicznego, Cała Polska z Dyskontami (Food), Udziały w sprzedaży wartościowej, w okresie I-XII 2020, w kategorii: mleko modyfikowane, segment BIO. **Naturalne kultury bakterii kwasu mlekowego.

Ważna wskazówka: Karmienie piersią jest najlepszym sposobem żywienia niemowląt.

| STREFA DZIECKA

Pierwsze buty Zakup pierwszych butów dla dziecka to dla rodziców nie lada wyzwanie. Marki oferują przeróżne modele, co sprawia, że wybór nie jest już taki oczywisty. Jakie więc obuwie będzie najlepsze dla malucha? Wyjaśnia fizjoterapeutka dziecięca, Anna Bobola.

Tekst: mgr Anna Bobola, fizjoterapeutka, dyplomowana terapeutka metody NDT-Bobath oraz integracji sensorycznej.

MGR ANNA BOBOLA FIZJOTERAPEUTKA, DYPLOMOWANA TERAPEUTKA METODY NDT-BOBATH ORAZ INTEGRACJI SENSORYCZNEJ.

Kiedy wybrać pierwsze buty?

Należy pamiętać, że mała stopa malucha jest jedyna w swoim rodzaju i aby została prawidłowo ukształtowana, powinna zbierać jak najwięcej bodźców sensorycznych z otoczenia (twarde, miękkie podłoże, piasek, trawa, płytki, dywan itp.) Najlepszą możliwość rozwoju możemy zapewnić małym stopom, gdy nie będziemy ich ograniczać, dlatego też maluch podczas stawiania pierwszych kroków powinien chodzić na bosaka. Pierwsze obuwie kupujemy wtedy, kiedy dziecko samodzielnie się porusza i zaczynamy wychodzić na piesze spacery.

Czy maluch powinien chodzić w butach po domu?

Nie ma potrzeby kupowania dzieciom obuwia do domu. Najlepiej gdyby maluch cały czas mógł zbierać doświadczenia sensoryczne bosą stopą. Jeżeli w domu mamy chłodniejszą podłogę i obawiamy się, że nasza pociecha może się przeziębić, możemy kupić specjalne skarpetki z podgumowaną podeszwą nie ograniczające ruchów stopy lub skarpetki z antypoślizgami.

Wybierając buty – pamiętaj!

1. Buty nie powinny ograniczać ruchów stopy oraz przeszkadzać w chodzie.

2. But powinien być miękki (dziecko może bez ograniczeń kucać, wstawać, siadać), lekki i posiadać elastyczną podeszwę (możliwość swobodnego zgięcia i wykręcenia jej jak ścierki).

3. Zapiętek powinien być dopasowany, ale nie sztywny.

4. But powinien być dopasowany do stopy nie tylko na długość, ale i na szerokość.

5. Buciki nie muszą sięgać poza kostkę malucha. Jeżeli mamy kupione wyższe buty, to nie powinny one ograniczać ruchów kostki.

36

Jaki rozmiar butów kupić?

Możemy zabrać malucha do sklepu z obuwiem dziecięcym i skorzystać ze specjalnych miarek (niektóre buciki do mierzenia posiadają wycięte miejsce na paluszki, wtedy dokładnie widzimy jak układa się stopa) lub zmierzyć stopę samodzielnie w domu.

Aby zmierzyć stopę należy postawić malucha na kartce papieru (ważne, aby podczas pomiaru maluch miał obciążoną stopę i nie był podtrzymywany przez rodzica), następnie obrysować dokładnie stopę i zmierzyć odległość pomiędzy najdłuższym palcem a piętą. Do tego wymiaru należy dodać około 1 cm. Pomiar stopy najlepiej wykonać po południu, ze względu na to, że stopa po całym dniu może być dłuższa.

Co ile należy wymieniać buty?

Rozmiar bucików oraz to, w jaki sposób leżą na małej stopie należy kontrolować co 2 miesiące ze względu na szybki wzrost stopy.

Maluch nie zakomunikuje nam sam, że ma za małe buty. Konsekwencją tego może być

FOT. POGO IMAGES

TEKST:

6. Podeszwa nie powinna być śliska.

7. But musi być wykonany z materiałów umożliwiających oddychanie stopy.

8. Zaleca się, aby pierwsze buty były sznurowane ze względu na możliwość lepszego dopasowania do stopy.

9. Buty powinny być zawsze NOWE, ze względu na to, że każda stopa jest inna i wyjątkowa oraz posiada swój indywidualny wzorzec ruchu. But dopasowuje się do stopy dziecka, które w nim chodzi.

zaciskanie paluszków podczas chodu. Należy pamiętać, że nieprawidłowy wzorzec chodu będzie wpływał na ustawienie kolan, bioder i kręgosłupa.

Gdzie kupić buty?

Najlepiej w sklepie stacjonarnym, wtedy będziemy mogli dokonać najlepszego wyboru i dopasować indywidualnie but do stopy. Można też

zamówić obuwie przez Internet, natomiast dopasowanie buta może okazać się większym problemem, więc warto zamówić kilka modeli o różnych rozmiarach, aby wybrać te najlepsze.

37

| STREFA DZIECKA

Choroba Fabry’ego - nie czekaj, diagnozuj!

Choroba Fabry’ego to bardzo rzadkie schorzenie genetyczne. Pierwsze objawy pojawiają się najczęściej w wieku 6-7 lat: dziecko skarży się na piekące bóle dłoni i stóp.

Typowy jest także brak potu, co powoduje przegrzewanie się organizmu. Chorzy źle znoszą upały i wysiłek fizyczny.

Konsultacja: dr hab. n. med. Stanisława Bazan-Socha, specjalista w dziedzinie chorób wewnętrznych

38

Choroba Fabry’ego to rzadkie schorzenie o podłożu genetycznym. U chorego występuje niedobór enzymu α-galaktozydazy. Z powodu deficytu tego enzymu w organizmie pacjenta gromadzą się szkodliwe metabolity, które kumulują się w różnych tkankach. Dochodzi do postępujących uszkodzeń wielu narządów: nerek, serca i układu nerwowego. Ponieważ choroba jest sprzężona z chromosomem X, to bardziej agresywny przebieg ma miejsce zazwyczaj u chłopców.

– Niestety objawy choroby Fabry’ego, szczególnie w pierwszych latach życia pacjenta, są mało charakterystyczne. Pierwsze symptomy pojawiają się zwykle już ok. 6-7 roku życia. Są to silne, napadowe, piekące bóle stóp i rąk. U dzieci dolegliwości te są często mylone z bólami wzrostowymi lub reumatycznymi – mówi dr hab. n. med. Stanisława Bazan-Socha, specjalista w dziedzinie chorób wewnętrznych.

Co typowe w chorobie Fabry’ego, większość pacjentów albo poci się bardzo mało albo wcale. Z tego powodu chorzy bardzo źle znoszą upały. Mają problemy z termoregulacją nie tylko w lecie, ale także podczas wysiłku fizycznego. Nawracająca gorączka – U dziecka z chorobą Fabry’ego mogą także występować nawracające stany podgorączkowe lub gorączki, których przyczyny nie udaje się wyjaśnić. Wzrostowi temperatury często towarzyszą nasilone bóle rąk i nóg. Może też pojawić się brak apetytu, nudności, kurczowe bóle brzucha i biegunki. Objawy te czasem prowadzą nawet do niedoborów żywieniowych i zaburzeń wzrostu u dziecka – dodaje doktor Stanisława Bazan-Socha.

Nawracająca gorączka

– U dziecka z chorobą Fabry’ego mogą także występować nawracające stany podgorączkowe lub gorączki, których przyczyny nie udaje się wyjaśnić.

Wzrostowi temperatury często towarzyszą nasilone bóle rąk i nóg. Może też pojawić się brak apetytu, nudności, kurczowe bóle brzucha i biegunki.

Objawy te czasem prowadzą nawet do niedoborów żywieniowych i zaburzeń wzrostu u dziecka – dodaje doktor Stanisława Bazan-Socha.

Problemy m.in. z sercem

Wraz z upływem czasu pojawiają się objawy skórne, których charakter jest już dość typowy dla choroby Fabry’ego.

– Zmiany te to angiokeratoma, czyli rogowaciejące naczyniaki. Mają od 1do 2 mm, są nieznacznie wypukłe, o lekko szorstkiej powierzchni, w kolorze alinowym lub czerwono-purpurowym. Zmiany najczęściej lokalizują się na brzuchu, szczególnie wokół pępka. Występują także na biodrach, udach i w okolicach krocza – wyjaśnia specjalistka.

U pacjentów w wieku 20-30 lat pojawiają się cechy świadczące o upośledzonej pracy nerek. Mimo młodego wieku zaczynają się problemy z sercem, m.in. arytmie, upośledzenie funkcji zastawek, czy objawy choroby niedokrwiennej. Z czasem rozwija się niewydolność serca.

– Powikłań można spodziewać się także ze strony centralnego układu nerwowego, począwszy od bólów i zawrotów głowy. Poważnymi następstwami choroby Fabry’ego może być przedwczesny udar, zawał serca, schyłkowa niewydolność nerek lub nawet nagły zgon u stosunkowo młodej osoby – ostrzega dr hab. med. Stanisława Bazan -Socha.

Trudna diagnostyka

Droga do diagnozy jest często bardzo długa.

Po pierwsze, choroba Fabry’ego jest wciąż mało znana, a jej objawy są mylone z innymi schorzeniami.

– Rozpoznanie jest stawiane w oparciu o określenie w organizmie pacjenta aktywności enzymu α-galaktozydazy, a u kobiet niezbędne jest także badanie genetyczne.

Nie są to procedury refundowane, a więc udaje się je wykonać najczęściej z pomocą firm farmaceutycznych produkujących leki na chorobę Fabry’ego – mówi dr hab. med.

Stanisława Bazan -Socha. Jak można pomóc chorym? Opracowano syntetyczną α-galaktozydazę, a także lek, który stabilizuje strukturę enzymu. Terapia znacząco poprawia jakość życia i opóźnia wystąpienie powikłań, a więc przedłuża życie. W Polsce wszystkie te farmaceutyki są dostępne, jednak żaden z nich nie jest na razie refundowany. Tymczasem koszy terapii są niebotyczne i praktycznie nie do udźwignięcia dla chorego. Dlatego zarówno pacjenci, jak i ich bliscy oraz lekarze, od lat zabiegają o zmiany w tym zakresie.

Ewa Kurzyńska

WARTO WIEDZIEĆ Więcej informacji na temat choroby Fabry’ego można znaleźć na stronie: www.fabry.org.pl To witryna stowarzyszenia, które zrzesza pacjentóworaz ich bliskich.

39

| OD MAMY DLA MAMY

Macierzyństwo i własny biznes?

To możliwe!

Swoją firmę zarejestrowała w tym samym miesiącu, kiedy zaszła w ciążę z pierwszym synkiem. Sprzedaż muzycznych zabawek dla dzieci rozpoczęła na miesiąc po jego urodzeniu. Co dało jej odwagę do stworzenia własnego biznesu? Jak łączy pracę z macierzyństwem i wychowywaniem dwóch chłopców? Opowiada nam Joanna Skubisz, twórczyni marki “Mali Wirtuozi”, która sprzedaje muzyczne misie o wielkich imionach - Freyderyk, Amadeusz i Ludwig.

Rozmowa z Joanną Skubisz, założycielką marki “Mali Wirtuozi”.

PRO ZDROWIE:

Skąd pomysł na stworzenie marki produkującej muzyczne zabawki dla dzieci? Co było dla Pani największą inspiracją?

Joanna Skubisz: Główną motywacją była potrzeba przejścia na tzw. swoje i przejęcie kontroli nad własnym czasem. Od 2004 roku mieszkam za granicą. Chciałam mieć możliwość częstszych przyjazdów do rodziny w Polsce a nie tylko na dwa tygodnie w ciągu roku, na które zezwalał urlop. Ponadto planowałam założyć własną rodzinę i wizja bycia „weekendową mamą” mi nie odpowiadała. Pomysłów na biznes miałam wiele, ale przez długi czas brakowało mi albo odwagi albo odpowiedniej stabilizacji finansowej, aby podjąć ryzyko. Pomysł na misie pojawił się, gdy przebywałam w Polsce i z nostalgii do lat dzieciństwa postanowiłam ponownie zacząć uczyć się grać na pianinie. Nauka nie szła mi już z taką łatwością, jak wtedy gdy byłam młodsza. Żałowałam, że się mocniej nie przyłożyłam, gdy pianino było moją dziecięcą pasją. Pomyślałam sobie, że być może gdyby mój kontakt z muzyką poważną wyglądał

40

inaczej niż: “Chopin wielkim kompozytorem był, trzeba go grać”, miałabym więcej entuzjazmu i zapału do grania na pianinie. Wtedy też przyszedł mi do głowy pomysł na misie przedstawiające kompozytorów i grające ich muzykę. Pomyślałam, że jeżeli dziecko pozna muzykę klasyczną poprzez milutkiego w dotyku, uroczo wyglądającego pluszowego misia, wpłynie to pozytywnie na jego odbiór klasycznego repertuaru. Podczas analizy pomysłu trafiłam na mnóstwo artykułów opisujących walory muzyki klasycznej i jej wpływ na małe dzieci. To sprawiło, że uwierzyłam, że to dobry pomysł i warto sprobować.

PZ: Proszę nam zdradzić jak wygląda firma od kuchni. Kto zapro-

jektował maskotki? Kto szyje? Dlaczego padło akurat na tych trzech kompozytorów? Jak zaczęła się ta historia?

J.S.: Projekt Misia Mozart oraz Beethoven’a wykonała artystka z Kalifornii.

Chopin pojawił się później. Jego projekt wyszedł spod ołówka artystki z Białorusi. Podczas procesu tworzenia misiów współpracowałam z bardzo wieloma osobami, również z Polski. Są to osoby z którymi nawiązałam kontakt przez internet. W sieci też znajdowałam informacje na temat tego, co należy brać pod uwagę przy produkcji zabawek dla dzieci. Jakie normy bezpieczeństwa muszą one spełniać. Gdzie znaleźć odpowiednich wykonawców.

Internet pomógł mi również w podjęciu decyzji dotyczącej wyboru kompozytorów. Pierwszymi dwoma misiami zostali więc Mozart i Beethoven, gdyż są to najbardziej znani kompozytorzy w Stanach Zjednoczonych. To właśnie tam planowałam rozpocząć ich sprzedaż w pierwszej kolejności, oczywiście również przez internet.

fot. archiwum Joanny Skubisz

41

| OD MAMY DLA MAMY

fot. archiwum Joanny Skubisz

42

Pomysł na misie pojawił się, gdy przebywałam w Polsce i z nostalgii do lat dzieciństwa

postanowiłam ponownie zacząć uczyć się grać na pianinie.

PZ: Czy tworzenie takiego biznesu było trudne? Jak Pani łączy macie-

rzyństwo z pracą? Ma Pani“na pokładzie” dwóch synków.

J.S.: Prowadzenie własnego biznesu jest na pewno wyzwaniem, gdy “na pokładzie” jest dwoje pełnych energii chłopców. Firmę zarejestrowałam w tym samym miesiącu, w którymy zaszłam w ciążę z Heniem (starszym synkiem), natomiast sprzedaż misiów rozpoczęłam na miesiąc po jego urodzeniu. 17 miesięcy później przyszedł na świat Hugo. Większość pracy wykonywałam, gdy chłopcy szli spać. Dużą pomoc otrzymałam też od niani.

Musiałam znaleźć kompromis pomiędzy rozkręcaniem biznesu a wychowywaniem dzieci. Wiązało się to z jednej strony z pewnymi “straconymi” okazjami do szybszego rozwoju biznesu na większą skalę a z drugiej strony z wyrzutami sumienia że nie spędzam więcej czasu z dziećmi. W momencie, gdy obydwaj zaczęli uczęszczać do przedszkola, wygospodarowanie czasu na pracę stało się łatwiejsze.

PZ: Co Pani daje macierzyństwo?

J.S.: Poczucie, że jestem potrzebna.

PZ: A co najbardziej zaskoczyło w byciu mamą?

J.S.: To, że spełniam się w roli mamy całkiem dobrze. Nigdy nie byłam osobą, której kontakt z dziećmi przychodził naturalnie. Kiedy w wieku 32 lat zaszłam w ciążę z Heniem, miałam kilka “niepoukładanych” rzeczy w życiu.

Myślałam, że skoro ja nie znam odpowiedzi na wiele “życiowych” pytań, to nie będę w stanie być przewodnikiem życia innego człowieka. Tak jednak nie jest. Całe życie się uczymy siebie a w międzyczasie uczymy innych.

PZ: Wracając do biznesu. Jaka będzie przyszłość “Małych Wirtu-

ozów”? Czego Pani sobie życzy? Jakie są marzenia firmy?

J.S.: Chciałabym, aby kolekcja Małych Wirtuozów powiększała się o nowych członków i aby grali swoje koncerty w dziecięcych pokojach na całym świecie. Mam również pomysły na nowe produkty, bo tych nigdy mi nie brakowało. Do ich realizacji jednak muszę zbudować zespół. Do tej pory pracowałam w pojedynkę angażując freelancerów do konkretnych projektów.

PZ: Jaką radą mogłaby się Pani podzielić z innymi mamami, które

chcą założyć własny biznes?

J.S.: Warto podjąć ryzyko. Praca, która nie musi odbywać się w ściśle określonych godzinach, jest świetnym rozwiązaniem dla młodych mam, dla których połączenie macierzyństwa i rozwoju kariery zawodowej jest dużym wyzwaniem. Pełna kontrola nad własnym czasem jest bezcenna. Świat należy do odważnych. Rozwój zawodowy nawet w okresie wczesnego macierzyństwa jest formą dbania o siebie, swoje samopoczucie, swoją formę psychiczną. Nie warto z niego rezygnować.

Rozmawiała: Dominika Czapkowska

43

| MISJA ZDROWIE

ENDOMETRIOZA – choroba co dziesiątej kobiety

- Z endometriozą może borykać się co druga kobieta z bardzo bolesnymi miesiączkami. Jest to choroba przewlekła, która według statystyk dotyka ok. 7-15% kobiet w wieku rozrodczym i charakteryzuje się obecnością tkanki podobnej do endometrium, czyli błony śluzowej macicy - poza jamą macicy – wyjaśnia fizjoterapeutka uroginekologiczna, Izabela Smolarz.

Tekst: mgr Izabela Smolarz, fizjoterapeutka uroginekologiczna ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA.

MGR IZABELA SMOLARZ FIZJOTERAPEUTKA UROGINEKOLOGICZNA ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA.

Endometrioza może dotyczyć co drugiej kobiety z bardzo bolesnymi miesiączkami. Jest to choroba przewlekła, która dotyka ok. 7-15% kobiet w wieku rozrodczym i charakteryzuje się obecnością tkanki podobnej do endometrium, czyli błony śluzowej macicy - poza jamą macicy. Zmiany te mogą występować w całym organizmie. Pojawiają się w formie torbieli i najczęściej lokalizują się w jajnikach, jajowodach, otrzewnej wyściełającej jamę miednicy, pęcherzu moczowym, ścianie macicy, więzadłach krzyżowo-macicznych, wyrostku robaczkowym i jelitach. Ogniska endometriozy mogą pojawiać się w innych narządach - np. płucach, mózgu lub w bliźnie, np. po CC. Rozsiane komórki endometrium również reagują na zmiany hormonalne zachodzące w cyklu miesiączkowym, powodując stan zapalny, a w konsekwencji sklejenie tkanek lub zrosty, które później powodują ból. Bardzo rzadko przypadłość ta dotyka kobiety w okresie menopauzalnym.

Endometrioza – jak powstaje i jakie daje objawy?

Tak naprawdę są różne teorie i nie ma konkretnej przyczyny powstawania endometriozy, ale przypuszcza się, że powodem mogą być: - wsteczna menstruacja, czyli komórki endometrium dostają się do jamy brzucha przez jajowody; - występowanie wszczepów endometriozy do otrzewnej już w życiu płodowym; - rozprzestrzenianie się endometriozy po zabiegach operacyjnych, kiedy komórki endometrium mogą zostać przeniesione np. po cesarskim cięciu czy laparoskopii.

Najczęstsze objawy endometriozy to: bolesne miesiączki, obfite miesiączki, ból przed miesiączką, niepłodność, bolesne oddawanie moczu

44

Diagnostyka i leczenie

Diagnostyka endometriozy obejmuje dokładny wywiad, badanie ginekologiczne z USG, rezonans magnetyczny, za pomocą którego możemy dokładnie określić umiejscowienie endometriozy, jej stopień nacieku, rozrostu i występujących zrostów.

Dodatkowo w wybranych przypadkach wykonuje się laparoskopię (jako metodę diagnostyczno-terapeutyczną, polegającą na odnajdywaniu ognisk endometriozy i podczas tego samego zabiegu jednocześnie usuwa się je), tomografię komputerową CT, kolonoskopię, cystoskopię oraz badanie markera CA125, które zlecane jest stosunkowo rzadko.

Leczenie endometriozy powinno być przede wszystkim holistyczne, czyli powinno zawierać: -> stałą opiekę lekarza ginekologa oraz innych lekarzy w zależności od chorób towarzyszących, wówczas leczenie powinno obejmować dodatkową opiekę przez reumatologa (choroby autoimmunologiczne), gastrologa (choroby zapalne ukł. pokarmowego) lub endokrynologa (zaburzenia hormonalne, niedoczynność tarczycy, Hashimoto). Wspomagająco wykorzystuje się także terapię farmakologiczną i hormonalną lub operacyjną;

FOT. IPOGO IMAGES

TEKST:

lub stolca, bóle podbrzusza i jajników, bóle przy stosunkach, bóle w okolicach jamy brzusznej i dolnej części kręgosłupa, zaburzenia pracy układu trawiennego.

-> fizjoterapię - dzięki, której możemy łagodzić objawy bólowe pacjentek i podnosić komfort ich życia; -> terapię żywieniową - dietoterapię obejmującą posty lecznicze, stymulujące układ immunologiczny; -> psychoterapię.

Fizjoterapia – prewencja w endometriozie

Głównym zadaniem fizjoterapii jest zmniejszanie dolegliwości bólowych podbrzusza, miednicy i kręgosłupa, a także nauki pacjenta prawidłowych nawyków toaletowych i czynności dnia codziennego. Fizjoterapia wykorzystuje w leczeniu terapię manualną, która skupia się na poprawie ruchomości i rozluźnienia tkanek, pracy na powstałych zrostach i bliznach, mobilizacji i manipulacji st. obwodowych i kręgosłupa, terapii wisceralnej, która poprawia położenie i ruchomość narządów miednicy i jamy brzusznej oraz technik osteopatycznych normalizujących krążenie krwi i limfy, ukł. nerwowego oraz wyrównanie napięć miednicy i narządów wewnętrznych.

Za pomocą wyżej wymienionych technik fizjoterapii można oddziaływać na wiele dolegliwości, takich jak: dyspareunia (bolesne stosunki), dysmenorrhea (bolesne miesiączkowanie), przewlekłe bóle obszaru miednicy, parcie naglące, bolesne oddawanie moczu, bóle pęcherza, nietrzymanie moczu, kropelkowanie po oddaniu moczu, problemy z zaparciami, wzdęciami i jelitami, uczucie niepełnego wypróżnienia i bolesnego wypróżniania, sztywność i bolesność blizn, odczuwanie napięcia w ciele i dolegliwości bólowych kręgosłupa - szczególnie części lędźwiowej.

Fizjoterapia uroginekologiczna w tym wypadku nie skupia się jedynie na pracy z dnem miednicy, ale pracy globalnej z całym ciałem, aby zmniejszyć wszelkie istniejące zaburzenia. Najważniejszą pracą przy endometriozie jest terapia manualna z połączeniem innych technik fizjoterapeutycznych. Dodatkowo nieodłącznym elementem będzie tu edukacja prawidłowych nawyków dnia codziennego, poprawnych technik relaksacji, autoterapii oraz doboru indywidualnych ćwiczeń fizycznych.

Endometriozę warto wspomóc odpowiednio dobraną aktywnością fizyczną, która wspiera ciało i podtrzymuje efekty terapii prowadzonej w gabinecie. Powinna to być aktywność spokojna, rozluźniająca, opierająca się przede wszystkim na ćwiczeniach mających na celu poprawę mobilności i elastyczności naszego całego ciała.

45

| MISJA ZDROWIE

12 PYTAŃ O ZABIEG…

POWIĘKSZANIA PIERSI!

Zabieg powiększania piersi należy do najbardziej popularnych zabiegów z zakresu chirurgii plastycznej na świecie. Na czym polega? Jakich efektów można się spodziewać? Na najczęstsze pytania odpowiada chirurg plastyczny, lek.

Karolina Małek Stelmachowska.

Tekst: lek. Karolina Małek - Stelmachowska, specjalista chirurgii plastycznej ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA

LEK. KAROLINA MAŁEK-STELMACHOWSKA SPECJALISTA CHIRURGII PLASTYCZNEJ ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA.

PRO ZDROWIE: Zabieg powięk- PZ: W jaki sposób możemy powiększyć szania piersi należy do najbardziej popularnych zabiegów z zakresu chirurgii plastycznej na świecie. Co wpływa na tak dużą popularność zabiegu?

Karolina Małek-Stelmachowska: Tak, to prawda. Jest to obecnie jeden z najpopularniejszych zabiegów chirurgii estetycznej cieszący się stale rosnącym zainteresowaniem.

Powiększenie piersi za pomocą implantów jest zabiegiem niesamowicie spektakularnym, wpływającym na wygląd oraz pewność siebie kobiety. Dlaczego procedura cieszy się coraz większą popularnością? Odpowiedź jest prosta - współcześnie implanty oraz techniki operacyjne są dużo bezpieczniejsze niż kilkadziesiąt lat temu. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że obecnie kobiety są bardziej świadome oraz odważne w dokonywaniu decyzji o zmianie swojego wyglądu.

46

biust? Jakie są dostępne metody?

K.M.S.: Istnieje jeden skuteczny sposób powiększenia piersi – jest to zabieg wszczepienia silikonowych implantów piersiowych. Jest to według mnie najlepszy możliwy sposób na zmianę rozmiaru piersi. Drugi sposób stosowany w mojej praktyce to powiększenie piersi za pomocą własnej tkanki tłuszczowej. Jest to forma mniej skuteczna, która nie daje tak spektakularnych i trwałych efektów, jak implanty piersiowe. Największą zaletą jest krótszy okres rekonwalescencji oraz fakt wykorzystania własnych tkanek.

PZ: Jak wygląda kwalifikacja? W jaki sposób dobierany jest roz-

miar wymarzonego biustu? Czy pacjentki przychodząc do gabinetu już wiedzą, jak to powinno wyglądać?

K.M.S.: Kwalifikacja do zabiegu polega na szczegółowej rozmowie dotyczącej aktualnego stanu zdrowia pacjentki, techniki operacyjnej, zaleceń pooperacyjnych oraz oczekiwań co do wyglądu nowych piersi. Dobór implantu jest zawsze indywidualny, zależy głównie od warunków anatomicz-

Istnieje jeden skuteczny sposób powiększenia piersi

– jest to zabieg wszczepienia silikonowych implantów piersiowych.

nych kobiety oraz w drugiej kolejności od jej oczekiwań. Podczas pierwszej konsultacji jest możliwość przymierzenia biustonosza z nowym rozmiarem piersi. Jest to orientacyjny pokaz, ponieważ nie oddaje on kształtu ani dokładnej wielkości nowego biustu.

PZ: Jakie implanty stosuje Pani podczas swoich zabiegów? Co można powiedzieć o ich bezpieczeństwie?

K.M.S.: Ja stosuję głównie implanty firmy Mentor, ponieważ mam do nich największe zaufanie oraz doświadczenie wynikające z wieloletniego stosowania ich w mojej praktyce. Implanty te są obecnie najdłużej na rynku, co powoduje, że są uznawane za najbezpieczniejsze.

PZ: Zwykle kobiety obawiają się, że im-

plant może pęknąć lub w przyszłości konieczna będzie jego wymiana.

K.M.S.: Może dojść do pęknięcia implantu np. w sytuacji poważnego wypadku komunikacyjnego lub implant może ulec samoistnemu zniszczeniu pod wpływem czasu. Implanty, które stosuję nie wymagają wymiany i są uznawane jako produkty dożywotnie.

PZ: Czy implant może się nie przyjąć?

K.M.S.: Tak, na szczęście zdarza się to bardzo rzadko. Nie miałam do czynienia jeszcze z taką sytuacją. W Polsce odnotowuje się zaledwie kilka takich przypadków rocznie. To niewielka liczba przy obecnie stale rosnącej ilości wykonywania takich zabiegów, zarówno w chirurgii estetycznej, jak i rekonstrukcyjnej.

47

| MISJA ZDROWIE

P R ZED

PZ: Jak wygląda zabieg? Czy konieczne

jest wcześniejsze przygotowanie?

K.M.S.: Sam zabieg trwa ok. 1-1,5 h i przeprowadzany jest zawsze w znieczuleniu ogólnym. Dokładny opis zabiegu, plan oraz wybór implantu jest przedstawiany i szczegółowo omawiany podczas konsultacji poprzedzającej operację. Po zabiegu pacjentka zostaje w szpitalu minimum 24 h. Przed operacją wykonywane są badania obrazowe piersi - najczęściej jest to USG gruczołów piersiowych oraz badania krwi: grupa krwi, morfologia, układ krzepnięcia, elektrolity,

P R ZED

48

PO

kreatynina, glukoza, TSH, przeciwciała anty-HCV oraz antygen HBs. Obecnie wykonujemy również badanie PCR na obecność COVID-19.

PZ: A życie tuż po zabiegu? Kiedy powrót do codziennej aktywności

będzie możliwy? Kiedy aktywność fizyczna?

K.M.S.: Ja swoim pacjentkom zalecam pozostanie przez 2 tygodnie w domu. W tym okresie należy zadbać o odpoczynek oraz pomoc przy wykonywaniu codziennych czynności oraz opiece przy dzieciach. Po tym czasie można rozważyć powrót do pracy, jeśli jest to praca stacjonarna.

Powrót do pracy fizycznej zalecam po okresie 6 tygodni. Również po tym czasie można wrócić do nieznacznej aktywności fizycznej. Pełna aktywność fizyczna jest możliwa dopiero po okresie 3 miesięcy.

PO

PZ: Czy okres po operacji jest bolesny? Jak długo goją się blizny?

K.M.S.: Tak, jest to zabieg, po którym występują dolegliwości bólowe. Ich natężenie zależy od warunków anatomicznych pacjentki, wielkości wszczepianego implantu oraz od indywidualnego progu bólowego kobiety. Rany goją się do 14 dni. Blizny dojrzewają i kształtują się do roku.

PZ: Czy po wszczepieniu implantów można w przyszłości karmić

piersią?

K.M.S.: Tak. Pacjentki z implantami mogą zachodzić w ciążę i karmić piersią.

PZ: A co z diagnostyką - USG piersi czy mammografią? Czy takie ba-

dania można wykonywać mając implanty?

K.M.S.: Diagnostyka w kierunku raka piersi obowiązuje kobiety również po zabiegu wszczepienia implantów. Implanty absolutnie nie są przeciwwskazaniem do wykonania obu badań, ani nie zwalniają nas z obowiązku dbania o profilaktykę. Obowiązują dokładnie te same zasady, czyli do 40. roku życia raz w roku warto wykonać USG piersi, po 40. roku życia regularnie zgłaszamy się na mammografię.

PZ: Wspomniała Pani o zabiegu powiększania piersi z użyciem wła-

snego tłuszczu. To tak zwany lipomodeling. Powie nam Pani coś więcej na ten temat?

K.M.S.: Lipomodeling to nazwa zabiegu polegającego na powiększeniu i zmianie kształtu piersi za pomocą wszczepienia własnej tkanki tłuszczowej.

P R ZED

Jest to zabieg obarczony mniejszym ryzykiem powikłań, wiąże się z krótszym okresem rekonwalescencji, jednak nie daje spektakularnych i trwałych efektów. Pacjentki bardzo szczupłe nie kwalifikują się do takiego zabiegu, ponieważ jest trudność w pobraniu odpowiedniej ilości tkanki tłuszczowej. Jest to dobra alternatywa dla kobiet, które boją się wszczepienia ciała obcego, jakim jest implant piersi oraz dla tych, którym zależy na bardzo naturalnym efekcie.

PZ: Czy istnieją przeciwwskazania do poddania się zabiegowi powiększania piersi?

K.M.S.: Tak, oczywiście. Na pewno są to czynne choroby onkologiczne, autoimmunologiczne, niewyrównana cukrzyca, poważne zaburzenia krzepnięcia, anemia i inne choroby, które muszą być dokładnie omówione podczas pierwszej wizyty.

Rozmawiała: Dominika Czapkowska

PO

Chcesz spełnić swoje marzenie? ZAPISZ SIĘ NA KONSULTACJĘ! tel. 886 606 880

49

| MISJA ZDROWIE

CHIRURGIA

– wciąż najskuteczniejsza broń na raka piersi - Obecnie leczenie raka piersi opiera się na decyzji wielospecjalistycznej. Najważniejszym etapem jest chirurgia. Niemal każda chora z rakiem piersi będzie miała zabieg operacyjny – wyjaśnia lek. Krzysztof Freygant, specjalista chirurg-onkolog.

Rozmowa z lek. Krzysztofem Freygantem, specjalistą chirurgii ogólnej i chirurgii onkologicznej.

PRO ZDROWIE:

W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny przyrost wiedzy, rozwój diagnostyki oraz nowych opcji terapeutycznych dotyczących walki z rakiem piersi. Leczenie to już nie tylko farmakoterapia czy chirurgia, ale kompleksowe podejście do procesu terapeutycznego. Jak dziś leczone są kobiety chorujące na raka piersi?

Krzysztof Freygant: Obecnie leczenie raka piersi opiera się na decyzji wielospecjalistycznej. Najważniejszym etapem jest chirurgia. Niemal każda chora z rakiem piersi będzie miała zabieg operacyjny. Tylko w niektórych, wyjątkowych sytuacjach rezygnujemy z operacji. Każda kobieta jest leczona wielospecjalistycznie. Stosujemy kilka sposobów leczenia spośród dostępnych.

Pacjentka jest poddana zabiegowi operacyjnemu, radioterapii, często chemioterapii czy hormonoterapii. Coraz więcej kobiet z rakiem piersi ma chemioterapię przedoperacyjną, a każda chora leczona oszczędzająco ma radioterapię po zabiegu.

PZ:

Jak wygląda pełna diagnostyka?

Zwykle USG piersi lub mammografia są niewystarczające. Konieczna jest dalsza - pogłębiona diagnostyka.

K.F.: Przesiewowa mammografia czy USG pozwalają nam uwidocznić zmianę w piersi.

Jednak żeby poznać charakter zmiany - czy jest łagodna czy złośliwa, należy wykonać biopsję gruboigłową. Jest to tak zwana diagnostyka pogłębiona, która obejmuje

50

LEK. KRZYSZTOF FREYGANT SPECJALISTA CHIRURGII OGÓLNEJ I CHIRURGII ONKOLOGICZNEJ ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA

również rezonans magnetyczny piersi. Dopiero te badania pozwalają nam postawić rozpoznanie i zaplanować leczenie.

PZ:

Rak piersi to choroba, w której wybór odpowiedniego leczenia zależy od wielu czynników. Najważniejsze z nich to m.in. stopień zaawansowania klinicznego, czy obecności przerzutów. Jak wygląda kwalifikacja do zabiegu? Jak przebiega proces tworzenia planu terapeutycznego?

K.F.: Na wybór sposobu leczenia chorej z rakiem piersi wpływ ma wiele czynników, m.in. wielkość guza, status receptorowy czy obecność przerzutów. Decyzję co do sposobu leczenia podejmuje zespół lekarzy wraz z chorą. W skład zespołu decydującego o leczeniu, czyli tzw. konsylium wchodzi chirurg onkolog, radioterapeuta oraz onkolog. Konsylium bada pacjentkę, analizuje dokumentację i w uzgodnieniu z chorą decyduje o sposobie jej leczenia.

PZ:

W postępowaniu chirurgicznym nastąpił duży progres poprzez wprowadzenie leczenia oszczędzającego bez konieczności usuwania całej piersi oraz dzięki popularyzacji metod chirurgii rekonstrukcyjnej. Co takie zabiegi oznaczają dla pacjentki?

K.F.: Obecnie, jeżeli jest to tylko możliwe, staramy się nie wykonywać amputacji piersi, czyli najbardziej obciążającej dla pacjentki procedury.

Rzeczywiście współcześnie najczęściej wykonywanym zabiegiem chirur-

51

FOT. POGO IMAGES

| MISJA ZDROWIE

gicznym u chorej z rakiem piersi jest leczenie oszczędzające. W trakcie takiej operacji usuwamy guz z marginesem zdrowych tkanek, oszczędzamy pierś. Jednak musimy pamiętać, że nie u wszystkich pacjentek możliwe jest takie leczenie. U części chorych, u których występują przeciwwskazania do leczenia oszczędzającego, możliwe będzie wykonanie zabiegu mastektomii, ale z jednoczasową rekonstrukcją usuniętej piersi. Usuwamy wówczas cały gruczoł piersiowy, pozostawiając skórę wraz z brodawką, a w lożę podczas tej samej operacji umieszczamy protezę - implant.

PZ:

Czy zawsze usuwane są węzły chłonne? Z czym wiąże się takie postępowanie?

K.F.: Każda chora z rakiem piersi musi mieć zabieg w obrębie węzłów chłonnych dołu pachowego. Jeżeli badania USG czy rezonansu magnetycznego nie wykazują powiększonych węzłów chłonnych, wykonujemy wówczas usunięcie węzłów chłonnych wartowniczych. Są to pierwsze węzły na spływie chłonki z piersi, w których najczęściej lokalizują się przerzuty nowotworowe. Jeżeli w pooperacyjnym badaniu histopatologicznym węzłów wartowniczych nie ma komórek nowotworowych, to z dużym prawdopodobieństwem możemy powiedzieć, że nie ma ich w pozostałych węzłach chłonnych i w całym organizmie. Jeżeli jednak stwierdzamy

zdarzyć. Dlatego, o ile jest to możliwe, staramy się ograniczać zakres zabiegu w obrębie pachy. Każda chora wymaga postępowania rehabilitacyjnego, zarówno fizykoterapii, jak i psychoterapii. W naszym szpitalu współpracujemy z ośrodkiem rehabilitacji, jednym z najbardziej doświadczonych w regionie, jeżeli chodzi o rehabilitację onkologiczną.

Nasze pacjentki mogą też liczyć na wsparcie psycho-onkologa.

PZ:

Zwykle pierwszym krokiem leczenia jest zabieg chirurgiczny. A co z chemioterapią czy radioterapią?

K.F.: Chemioterapia i radioterapia są nieodzownym elementem terapii chorych z rakiem piersi. Niemal każda chora z rakiem piersi wymaga leczenie skojarzonego, czyli np. zabiegu operacyjnego z radioterapią, czy chemioterapii z operacją i radioterapią. Spo-

Przed rozpoczęciem leczenia każda pacjentka powinna mieć konsylium,

czyli naradę lekarzy kilku specjalności. zmienione nowotworowo węzły chłonne w dole pachowym, najczęściej usuwamy wówczas wszystkie węzły chłonne, czyli wykonujemy limfadenektomię pachową.

PZ:

Wspomniał Pan o tym, że dziś pacjentki leczone są kompleksowo – przez wielu specjalistów. Czyli mowa o konsylium? Czy takie spotkanie lekarzy zawsze jest zwoływane?

K.F.: Przed rozpoczęciem leczenia każda pacjentka powinna mieć konsylium, czyli naradę lekarzy kilku specjalności, którzy badają chorą, zapoznają się z wynikami badań oraz planują leczenie. Jak już wspominałem wcześniej, niemal każda chora wymaga leczenia wielospecjalistycznego.

Dlatego przed rozpoczęciem leczenia musi być opracowany indywidualny plan leczenia.

PZ:

Czy po zabiegu konieczna jest rehabilitacja? Czy profilaktyka obrzęku limfatycznego powinna być wdrożona po każdym zabiegu z zakresu chirurgii piersi?

K.F.: Dotyczy to przede wszystkim chorych po interwencji w obrębie dołu pachowego. Objawy są szczególnie nasilone po limfadenektomii pachowej, czyli usunięciu wszystkich węzłów dołu pachowego. Mniejsze ryzyko występuje po usunięciu węzłów wartowniczych, chociaż też mogą się

52

sób leczenia zależy od wielu czynników oraz woli pacjentki, np. co do zachowania piersi.

Wszystkie te aspekty są rozważane w trakcie konsylium lekarskiego. W leczeniu raka piersi nie ma prostej instrukcji – jednego sposobu.

Jak wspomniałem wcześniej – każdy przypadek traktowany jest absolutnie indywidualnie.

PZ:

Jak obecnie wyglądają rokowania w przypadku zachorowania?

K.F.: Rokowanie jest różne, w zależności od zaawansowania. W I stopniu zaawansowania, jest dobre. Jesteśmy w stanie wyleczyć większość chorych. W przypadku występowania przerzutów, jest poważne. Niestety wyniki leczenia raka piersi w Polsce, w porównaniu do Europy są gorsze. Jedną z przyczyn jest utrudniony dostęp do diagnostyki, do specjalistów. Chora często gubi się na ścieżce diagnostyczno-terapeutycznej.

Między innymi z tego powodu narodził się

CENTRUM CHORÓB PIERSI PRO-FAMILIA To miejsce, w którym świadome kobiety mogą zadbać o swoje zdrowie, mając dostęp do szybkiej i kompleksowej diagnostyki oraz m.in. nowoczesnego leczenia chirurgicznego. Więcej informacji znajdziesz na stronie Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA – www.pro-familia.pl

pomysł stworzenia Centrum Chorób Piersi w naszym szpitalu. W jednym miejscu i w krótkim czasie, często w ciągu jednego dnia, chora ma dostęp do pełnej diagnostyki i lekarzy.

PZ:

Jakie są rodzaje raka?

K.F.: Rak piersi jest chorobą zróżnicowaną, nie do końca poznaną. Wiemy o kilku typach raka piersi. Najważniejszy jest podział ze względu na ekspresję receptorów na błonie komórkowej oraz w jądrze komórkowym.

Rodzaj raka piersi wraz z wielkością guza to najważniejsze z czynników decydujących o sposobie leczenia. Mają one również inne rokowanie, np. rak luminalny A, o najlepszym rokowaniu, rzadko wymaga stosowania chemioterapii, a postępowanie chirurgiczne jest zwykle wystarczające. Z kolei np. rak potrójnie ujemny, czyli taki, który nie wykazuje ekspresji receptorów, o najpoważniejszym rokowaniu, prawie zawsze wymaga chemioterapii przedoperacyjnej.

PZ: Jak objawia się rak?

K.F.: Objawy raka piersi bywają różne. Najczęściej do gabinetu zgłaszają się kobiety z powodu guza piersi, którego wyczuły podczas samobadania.

Rzadziej występuje wyciek z brodawki, stały bądź okresowy, najczęściej krwisty. Rak piersi może być również mylony z zapaleniem piersi. Jest to tak zwany rak zapalny. Występuje wówczas zaczerwienienie, bolesność i obrzęk piersi. Może wystąpić również zaczerwienie lub owrzodzenie skóry, guz w pasze czy obrzęk kończyny górnej.

PZ:

Co warto wiedzieć o mutacji BRCA 1 i BRCA 2?

K.F.: Jest to najczęściej występująca mutacja w populacji, zwiększająca ryzyko wystąpienia nie tylko raka piersi, ale również narządu rodnego. Badania genetyczne wykonujemy w rodzinnie występującym raku piersi, ale także w przypadku występowania pewnych cech chorej z rakiem piersi, które wiemy, że związane są z występowaniem tych mutacji. Jedną z nich jest tak zwany rak potrójnie ujemny, szczególnie u młodych kobiet. Każda chora z obecnością mutacji BRCA1 i BRCA2 powinna rozważyć mastektomię profilaktyczną, celem zmniejszenia ryzyka występowania raka piersi oraz usunięcie narządu rodnego.

PZ:

Niestety rak piersi zdarza się również w okresie ciąży i okresie karmienia.

Jak w tych sytuacjach wygląda leczenie?

K.F.: Rak u kobiet w ciąży to istotny problem medyczny. Leczenie w zasadzie nie odbiega od ogólnie przyjętych standardów, ale należy pamiętać o innych istotnych aspektach.

W ciąży nie wolno stosować radioterapii i większości chemioterapeutyków. Dlatego postępowanie zależy od zaawansowania ciąży. W II i III trymestrze wykonujemy zabieg oszczędzający, a radioterapię przeprowadzamy po rozwiązaniu. Rokowanie w ciąży jest podobne, jak u pozostałych kobiet.

PZ:

Choć utarło się, że rak piersi dotyczy tylko kobiet to choroba, która może dotknąć również mężczyzn. Czy to częste zjawisko?

K.F.: To prawda. Choroba może dotyczyć również mężczyzn, występuje jednak znacznie rzadziej niż u kobiet. Stanowi mniej niż 1% wszystkich zachorowań. Ogólne zasady leczenia są takie same, jak u kobiet. Najczęściej wykonujemy zabieg operacyjny z ew. uzupełniającą chemioterapią. Radioterapia jest stosowana rzadziej. Wyniki leczenia są porównywalne.

Rozmawiała: Dominika Czapkowska

53

| MISJA ZDROWIE

DIETA A HASHIMOTO

Hashimoto jest chorobą autoimmunologiczną, w której właściwie skomponowana dieta ma niebagatelny wpływ na proces leczenia. Na co zwracać uwagę komponując codzienne menu? Wyjaśnia dietetyk Dominika Mierzwa.

FOT. POGO IMAGES

Tekst: Dominika Mierzwa, dietetyk ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA

54

Choroba Hashimoto jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń pracy tarczycy o charakterze niedoczynności i podłożu autoimmunologicznym. Jest to przewlekłe zapalenie tarczycy, w którym układ odpornościowy atakuje własne komórki i tkanki niszcząc je. Z uwagi na to, że jest ona o podłożu autoimmunologicznym przyczyna nie jest do końca poznana, mimo że temat jest stale zgłębiany. Natomiast najczęściej winą obarcza się czynnik genetyczny, zakaźny lub środowiskowy, w tym nadmiar jodu przy niedoborze selenu, żelaza i witaminy D, czy palenie papierosów. Zdarza się, że współistnieje z innymi chorobami o podłożu autoimmunologicznym. Zachorowalność częściej obser-

TEKST:

MGR DOMINIKA MIERZWA DIETETYK ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA

wuje się wśród kobiet niż mężczyzn, a częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem. Tarczyca nie daje specyficznych i gwałtownych objawów, że coś jej się dzieje. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i obserwowanie swojego organizmu. Co powinno zwrócić uwagę? Przewlekłe zmęczenie, szybkie męczenie się i zmniejszenie poziomu energii. Gorsza tolerancja zimna, spowolniony metabolizm oraz zaparcia. Z nieprawidłową pracą tarczycy wiążą się też: obniżenie nastroju, bóle stawów, wypadanie włosów czy łamliwość paznokci.

Diagnoza i co dalej?

Nie istnieje jedna dieta, która byłaby idealna dla każdej osoby. Wszystko zależy od stanu zdrowia, chorób współistniejących i nietolerancji. Natomiast faktem jest, że otyłość może zaburzać pracę tarczycy, ale też choroby tarczycy mogą sprzyjać otyłości, dlatego w pierwszej kolejności ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. Przy niskich stężeniach hormonów tarczycy metabolizm zwalnia, przez co organizm potrzebuje mniej energii. Dlatego ważne jest ustalenie indywidualnego, zależnego od wielu czynników zapotrzebowania i deficytu kalorycznego. Profilaktyczne eliminowanie produktów zawierających gluten i laktozę nie jest wskazane. Inna sytuacja jest w przypadku, kiedy występuje nietolerancja. Wtedy konieczne jest wprowadzenie produktów, które dostarczą m.in. wapnia. Jod jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycy. Zarówno nadmiar, jak i niedobór nie jest bez znaczenia, a spożywając produkty nabiałowe nie powinno być problemu z jego dostarczaniem. Dodatkowo w Polsce sól jest jodowana. Kolejnym ważnym składnikiem jest selen, który lepiej dostarczyć wraz z pożywieniem (ryby morskie, mięso i produkty mięsne, orzechy, produkty pełnoziarniste), a nie z suplementów.

Aktywność ma znaczenie

Oprócz modyfikacji żywienia ważna jest zmiana stylu życia. Należy wprowadzić aktywność fizyczną, która nie będzie karą tylko przyjemnością. Nie musi to być od razu intensywny trening. Każda aktywność się liczy, nawet jeżeli będzie to 15 minut dziennie, przy stopniowym zwiększaniu. Ważne jest też, aby ćwiczenia nie zastępowały codziennych aktywności niezwiązanych z treningiem (spacer, sprzątanie, wchodzenie po schodach, pójście piechotą na zakupy, zabawa z dziećmi), bo to właśnie spontaniczna aktywność jest kluczowa i wpływa na podstawową przemianę materii.

Warto wiedzieć Planując badania hormonalne (nie tylko te związane z pracą tarczycy) 24-48 godzin przed należy odstawić preparaty zawierające biotynę, ponieważ mogą zafałszować wyniki.

55

| PSYCHOLOGIA

Sztuka... wspierania Jest kilka czynników, które są nam potrzebne, aby pielęgnować naszą relację z ukochaną osobą. Sa nimi: czas, przestrzeń, energia i chęci. Kiedy na świecie pojawia się dziecko, wszystkie te czynniki przynajmniej przez jakiś czas są zachwiane. To okres, gdy związek jest szczególnie narażony na kryzys. Jak w tej sytuacji dbać o naszą drugą połówkę? W jaki sposób wspierać ukochaną osobę? Podpowiada Marzena Jarosz, psycholog ze Szpitala Specjalistycznego PRO-FAMILIA w Rzeszowie.

Życie z ukochaną osobą to ogromne szczęście. Po pewnym czasie bycia w związku czujemy, że do pełni szczęścia oraz spełnienia brakuje nam jeszcze czegoś, a raczej kogoś.

Zaczynamy starać się o dziecko. Wyobrażamy sobie jak to jest być rodzicami, mamy wobec siebie i partnera sporo oczekiwań, ale też nadziei, że będzie pięknie, że nasze życie nabierze nowych, innych barw oraz jeszcze większego sensu.

Nowy rozdział w życiu

Dziecko wraz z przyjściem na świat przynosi nam takie uczucia i doświadczenia, których nie znaliśmy. Stajemy się rodzicami. Czujemy miłość, odpowiedzialność za małego człowieka, spełnienie pragnień. Nasz związek nabiera innego wymiaru, nie jesteśmy już tylko partnerami, małżonkami, bliskimi sobie ludźmi. Od tego momentu bez względu na wszystko, będziemy połączeni już na zawsze, a tym połączeniem będzie dziecko.

Związki są różne. Niektóre od razu scalają się po przyjściu na świat nowego członka rodziny, ponieważ doświadczenie ciąży, porodu i pierwszych tygodni z dzieckiem bardzo łączy. Pokazuje nam jak na dłoni, czy możemy na siebie liczyć, czy jesteśmy dla siebie realnym wsparciem, czy potrafimy zamiast „ja” pomyśleć „my”. Jednak musimy pamiętać, że nawet w najbardziej udanych i zgodnych relacjach przychodzi czas na kryzys. Narodziny dziecka są takim momentem, w którym jesteśmy jako para bardziej na niego podatni.

56

TEKST:

MARZENA JAROSZ PSYCHOLOG ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA W RZESZOWIE

Pielęgnujcie swoją relację

Jest kilka czynników, które są nam potrzebne, aby pielęgnować naszą relację z ukochaną osobą. Sa nimi: czas, przestrzeń, energia i chęci. Kiedy na świecie pojawia się dziecko, wszystkie te czynniki przynajmniej przez jakiś czas są zachwiane. Nieprzespane noce, zaangażowanie w opiekę nad maleństwem, wiele nowych obowiązków potrafią sprawić, że jedyne o czym marzymy pod koniec dnia to chwila spokoju i ciszy. W takiej sytuacji trudno nam skupić uwagę na drugiej osobie. Istnieją jednak skuteczne sposoby, aby poradzić sobie w tej sytuacji.

Wskazówki dla mężczyzny, świeżo upieczonego taty:

1. Twoja partnerka właśnie została mamą. Możesz mieć wrażenie, że w centrum jej zainteresowania jest tylko i wyłącznie dziecko. To dobrze! Te pierwsze tygodnie macierzyństwa, jej zaangażowanie w kontakt z noworodkiem to zdrowy objaw, który ma na celu stworzenie silnej więzi i relacji, która będzie podstawą do rozwoju emocjonalnego waszego malucha. Nie reaguj złością, nie czuj się odrzucony. To nie jest wymierzone w Ciebie. Jeśli uzbroisz się w cierpliwość i okażesz zrozumienie sytuacji jest szansa, że za moment wszystko wróci do normy.

2. W okresie zakochania kupowałeś kwiaty, chwaliłeś wygląd, zapraszałeś na kolacje. Nie rezygnuj z tego! Pomyśl o opiece dla maluszka i zabierz swoją drugą połówkę na kolację lub spacer. Takie dwie wolne godziny, gdy będziecie znowu tylko we dwoje okażą się dla waszej relacji bezcenne. Poczujecie się jak dawniej.

3. Doceń pracę jaką wykonuje Twoja partnerka będąc w domu z dzieckiem (o ile taki macie podział obowiązków). Wzmocnij ją, zauważ jak świetnie radzi sobie będąc przez cały dzień zaangażowana w opiekę i zabawę z maluszkiem.

4. Zaangażuj się w opiekę nad dzieckiem, nawet jeżeli czas, który spędzasz w domu po pracy, to niewielka część dnia. To bardzo istotne dla Twojej relacji z maluchem, a przy okazji odciążysz swoją partnerkę. Będzie miała moment, by zająć się sobą.

Kilka wskazówek dla świeżo upieczonej mamy:

1. Jesteś mamą. Czy może być coś bardziej wzruszającego? Przed Tobą nowa rola, wiele wyzwań i ogrom cudownych emocji. Gdy ochłoniesz już trochę po porodzie, opanujesz pielęgnację i karmienie maluszka, spójrz w stronę swojego mężczyzny. On także ogromnie przeżywa ten wyjątkowy moment w waszym życiu. Na pewno cię wspierał, robił wszystko co w swojej mocy, aby tobie i maluchowi niczego nie brakowało. Ty także okaż mu wsparcie, zrozum jego uczucia, porozmawiaj o tym jak się czuje. Jesteś bardzo pochłonięta dzieckiem, Twojemu partnerowi może trochę brakować czasu tylko we dwoje.

2. Zapewnij swojemu partnerowi przestrzeń do opieki nad dzieckiem. Nie ma powodu, dla którego miałby nie zdecydować w co ubrać malucha na spacer, jak położyć go na drzemkę i w co się z nim bawić. Nie stawiaj siebie

w roli eksperta, w końcu rodzicami oboje zostaliście po raz pierwszy. Wzmocnij starania partnera, to z pewnością posłuży też waszej relacji.

3. Być może nie czujesz się po porodzie tak samo jak kiedyś, masz zastrzeżenia do swojego wyglądu, chciałabyś wrócić do formy, brakuje Ci Twojego „starego życia”. Doceniaj komplementy, które prawi Twój mężczyzna.

Doceniaj, gdy chce być blisko. Dla niego nadal jesteś ukochaną kobietą.

4. Pozwól sobie pomóc. Nie bój się prosić o wsparcie. Nie musisz byc samowystarczalna. Chwile bez dziecka wykorzystaj dla siebie – dpocznij, wyjdź z przyjaciółką na kawę, zajmij się sobą. Twoje dobre samopoczucie na pewno będzie miało wpływ na to, czy będziesz mieć energię na spędzanie czasu z partnerem, rozmowy po długim dniu czy chwile bliskości.

PAMIĘTAJ, ŻE...

Pamiętajcie, że oprócz tego, że zostaliście rodzicami, to nadal jesteście dla siebie interesującymi ludźmi, z którymi warto spędzać czas, którzy się kochają i chcą być blisko. Związek wymaga, by nad nim pracować. Nie zawsze udaje się to robić z podobną intensywnością, ale starajcie się dbać o waszą relację. Rodzicami małych dzieci jesteście tylko na chwilę, ze sobą macie szansę być całe życie.

57

| STOMATOLOGIA

Implanty zębów – jak o nie dbać?

Implantologia to obecnie najdoskonalsza metoda na uzupełnienie braków w uzębieniu. Implanty są bardzo praktyczne, trwałe i eliminują dyskomfort, jaki można często odczuć używając protez ruchomych. Jak dbać o nowy uśmiech po zabiegu?

Jakich zasad powinno się przestrzegać? Tłumaczy stomatolog Michał Leja, specjalista chirurgii stomatologicznej.

Rozmowa z: lek. stom. Michałem Leja, Specjalistą Chirurgii Stomatologicznej, MSc in oral implantology ze Stomatologii PRO-FAMILIA.

TEKST:

LEK. STOM. MICHAŁ LEJA SPECJALISTA CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ, MSC IN ORAL IMPLANTOLOGY ZE STOMATOLOGII PRO-FAMILIA.

PRO ZDROWIE: Jak długo trwa rekonwalescencja po wszcze-

pieniu implantów zębów? Kiedy pacjenci mogą cieszyć się w pełni pięknym uśmiechem?

Michał Leja: Po wszczepieniu implantu okres jego zrastania z kością trwa ok. 2-3 miesiące. Przez ten okres implant może być obciążony koroną od razu po implantacji, aby jednoczasowo odbudować estetykę utraconych zębów lub zaszywany całkowicie pod błoną śluzową, aby mógł wgoić się bez ingerencji bakterii pochodzących z jamy ustnej. Wybranie powyższych metod uwarunkowane jest sytuacją anatomiczną, jakością tkanki kostnej, stanem jamy ustnej czy nikotynizmem. Szczególnie pacjenci chorujący na choroby przyzębia, tzw. paradontozę oraz palacze znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka utraty implantu. W tej sytuacji rekomendowane jest postępowanie konserwatywne, etapowe, czyli zaszywanie implantu do czasu jego całkowitego wgojenia. Jak Pani widzi – nie ma jednej odpowiedzi. Temat jest bardzo złożony a każdy przypadek – każdy pacjent inny.

PZ: W jaki sposób zwiększyć szansę powodzenia implantologiczne-

go? Jakich zasad powinien pacjent przestrzegać po zabiegu?

M.L.: Jest kilka zasad, których pacjenci powinni szczególnie przestrzegać.

Przyjmować odpowiednie leki, unikać gryzienia twardych pokarmów co

58

najmniej do czasu usunięcia szwów. W przypadku, kiedy korona zęba wykonywana jest natychmiastowo, zaleca się unikanie twardych pokarmów przez okres 2 miesięcy. Jest to szalenie istotne, gdyż punkt krytyczny utrzymania początkowego implantu to 6 tygodni od wszczepienia implantu, kiedy nie wytworzyła się jeszcze tzw. stabilizacja wtórna implantu, a stabilizacja pierwotna uległa zmniejszeniu. Ważne jest też ograniczenie palenia a także utrzymanie higieny jamy ustnej. W myśl zasady – w czystości tkanki goją się szybciej. Tuż po zabiegu prosimy pacjentów także o ograniczenie aktywności fizycznej i nie korzystanie z sauny przez co najmniej 5 dni.

PZ: W jaki sposób dbać o implant, aby jego przetrwanie było bezawaryjne przez wiele lat?

M.L.: Higiena jamy ustnej. Regularne przeglądy stomatologiczne. Próchnica wprawdzie nie dotyczy koron zębowych, ponieważ są zbudowane ze sztucznego materiału, ale ubytki próchnicowe powodują zwiększenie bakterii w jamie ustnej, co pośrednio wpływa negatywnie na stan dziąseł i implantu.

Ważna jest też regularność, jeżeli chodzi o zabiegi higienizacyjne. Kamień nazębny powoduje osuwanie się dziąseł (tzw. rece-

sje), które mogą dotyczyć zarówno zębów naturalnych, jak i i implantów.

W przypadku osób cierpiących na choroby przyzębia, tzw. paradontozę, bardzo istotne są kontrole, regularne sprawdzanie stanu dziąseł i w przypadku wystąpienia stanu zapalnego - wdrożenie jak najszybszego leczenia. Zapalenie przyzębia niestety może również dotyczyć implantów, jest to tzw. Periimplantitis.

PZ: Czy po zabiegu wykonywana jest kontrolna diagnostyka?

M.L.: W każdym przypadku implantacji po 3 miesiącach od zabiegu wykonywane jest RTG kontrolne. Badanie przeprowadzamy w celu oceny stabilności kości przy implancie. W przypadku prawidłowego wyglądu oraz stabilizacji, uznaje się implant za zintegrowany. W tym newralgicznym okresie kluczowa jest współpraca pacjenta z lekarzem oraz przestrzeganie zaleceń.

Dlaczego to takie ważne? W tym okresie występują możliwości braku przyjęcia implantu czy zapalenie okołowszczepowe, uniemożliwiające dalsze leczenie protetyczne z koniecznością usunięcia implantu. Zaburzenia okołowszczepowe na późniejszym etapie są wynikiem przede wszystkim słabej higieny jamy ustnej oraz wystąpienia chorób przyzębia naturalnych zębów. Jeżeli do tego dodamy palenie papierosów, nie możemy liczyć na sukces.

Rozmawiała: Dominika Czapkowska

59

| STOMATOLOGIA

5 mitów

o implantach zębowych Implanty zębowe to rozwiązanie, które pozwala odzyskać nie tylko piękny uśmiech i pełne funkcje zgryzu, ale również pewność siebie.

Tekst: lek. stom. Michał Leja, specjalista Chirurgii Stomatologicznej, MSc in oral implantology ze Stomatologii PRO-FAMILIA.

TEKST:

LEK. STOM. MICHAŁ LEJA SPECJALISTA CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ, MSC IN ORAL IMPLANTOLOGY ZE STOMATOLOGII PRO-FAMILIA.

1) Mając implanty nigdy nie będę czuć siły gryzienia

Implanty zrastając się z kością, nie posiadają receptorów czuciowych, jakie znajdują się w ozębnej naturalnego zęba. Na samym początku, szczególnie po oddaniu korony, pacjenci mają uczucie ciała obcego w jamie ustnej, niemniej po pewnym czasie wykształca się odczuwanie siły nacisku.

2) Jeden implant umożliwia zamocowanie tylko jednej korony To prawda - na pojedynczym implancie mamy możliwość odbudowy jednej korony, ale w przypadku braków kilku zębów obok siebie, jest możliwość odtworzenia 3-4 zębów na 2 implantach. To tzw. most na implantach.

3) Osoby starsze nie mogą mieć wszczepianych implantów Nic bardziej mylnego! Osoby starsze - seniorzy mogą mieć wykonany zabieg wszczepienia implantów. Ograniczeniem do jego przeprowadzenia są jedynie przeciwwskazania ogólne i miejscowe m.in.: • nieuregulowane choroby podstawowe - choroby tarczycy, cukrzyca; • choroby autoimmunologiczne; • ciąża; • ciężkie wady/uszkodzenia serca; • niski wiek pacjenta; • zły ogólny stan jamy ustnej; • nikotynizm; • zbyt mała ilość tkanki kostnej.

60

4) Zabieg wszczepienia implantu może wykonać każdy lekarz dentysta Może, ale stopień kwalifikacji zależny jest od przebytej drogi edukacji. W Polsce nie ma specjalizacji - implantologia. Jest ona częściowo wpisana w zakres specjalizacji z chirurgii stomatologicznej. Dopełnieniem powinny być szkolenia podyplomowe, curriculum lub studia podyplomowe, kończące się używanym na zachodzie Europy tytułem Master in Science (MSc)

5) Czy jest możliwość wykonania rezonansu magnetycznego po wszczepieniu implantów?

Tak, implanty zębowe nie są ferromagnetykami i nie ma przeciwwskazań do wykonania rezonansu magnetycznego.

Jednak trzeba poinformować o fakcie posiadania implantów techników wykonujących badanie.

Wirtualne planowanie implantów

- na czym polega?

Na pytania odpowiada: lek. stom. Michał Leja, specjalista Chirurgii Stomatologicznej, MSc in oral implantology ze Stomatologii PRO-FAMILIA.

PRO ZDROWIE: W dzisiejszych czasach zabiegi z wykorzysta-

niem implantów stały się już standardem.

Michał Leja: Tak. To prawda. Są tak popularne, że można je wykonać w prawie każdym gabinecie stomatologicznym. Wiele osób twierdzi, że jest to prosty zabieg – wystarczy wszczepić implant, a po paru miesiącach założyć koronę. W niektórych nieskomplikowanych przypadkach zabieg można wykonać w taki sposób, ale najczęściej leczenie implantologiczne wymaga szerokiego spojrzenia na prawie wszystkie dziedziny stomatologii oraz ścisłej współpracy pacjenta z całym zespołem. To ważne ponieważ naszym celem jest osiągnięcie pięknego uśmiechu. Jednak nie tylko wygląd się liczy, ale również trwałość i funkcjonalność. Dlatego leczenie poprzedzone jest solidną pracą przygotowawczą.

PZ: Co to oznacza?

M.L.: Aby leczenie zakończyło się sukcesem, trzeba się do niego rzetelnie przygotować. Odpowiednia diagnostyka i szczegółowe zaplanowanie zabiegu mają wpływ na bezpieczeństwo i przewidywalność leczenia. Dlatego na pierwszej wizycie przeprowadzamy wywiad dotyczący ogólnego stanu zdrowia, współistniejących chorób, przyjmowanych leków, wcześniejszych doświadczeń z leczeniem stomatologicznym oraz nałogów. Ważnym elementem spotkania jest również rozmowa z pacjentem na temat jego oczekiwań. Oceniamy też wygląd twarzy, uśmiech, stan pozostałych zębów i m. in. śluzówki. Wykonujemy zdjęcia fotograficzne, pobieramy wycisk oraz kierujemy na potrzebne badania dodatkowe. – patomograficznne tomograficzne, badania krwi, a czasem nawet na wizyty u innych specjalistów.

Nowością w implantologii oraz jej przyszłością jest wirtualne planowanie implantu.

PZ: Na czym polega takie wirtualne planowanie?

M.L.: Implantologia stale się rozwija. Co dla pacjenta oznacza, że implanty stosowane są dziś w coraz trudniejszych przypadkach. Jest to możliwe dzięki innowacyjnym rozwiązaniom, które pozwalają precyzyjnie zaplanować zabieg. Takim rozwiązaniem jest specjalny system, który umożliwia nam wirtualne zaplanowanie implantu. Na podstawie wcześniejszych badań, m.in. tomografii komputerowej możemy zaprojektować indywidualny szablon, który następnie wykonywany jest w Belgii. Taki szablon to swego rodzaju prowadnica, która jest naszym kierunkowskazem podczas zabiegu.

Zastosowanie takiego specjalnego szablonu zapewnia nam bezpieczeń-

stwo i precyzyjne wszczepienie implantów, a także większe możliwości, szczególnie w przypadkach skomplikowanych, gdzie narażone na uszkodzenie są istotne struktury anatomiczne, a wykonanie zabiegu w sposób tradycyjny może być wręcz niemożliwe do przeprowadzenia. Inwazyjność zabiegu zostaje maksymalnie ograniczona. Ponieważ nie ma konieczności odsłaniania całego pola zabiegowego, często nie są potrzebne ani skalpel, ani szwy. Pacjenci po zabiegach znacznie lepiej się czują, a mniejsza traumatyzacja tkanek wpływa na brak obrzęków czy dolegliwości bólowych. Ponadto dzięki przewidywalności zabiegu znacznie skraca się czas jego wykonania. Precyzyjne planowanie pozwala również na przygotowanie odbudowy protetycznej przed zabiegiem, zanim implanty zostaną wprowadzone, co przyspiesza cały proces leczenia.

PZ: Czy to oznacza, ze pacjent otrzymu-

je odbudowę brakującego zęba od razu po zakończeniu zabiegu chirurgicznego?

Tego samego dnia?

M.L.: Tak. Precyzyjne zaplanowanie położenia implantu pozwala nam na zaplanowanie odbudowy protetycznej jeszcze przed samym zabiegiem. W ciągu jednej wizyty możliwa jest implantacja oraz odbudowa części koronowej, która uprzednio została przygotowana w laboratorium na podstawie planowania wirtualnego. Eliminuje to tradycyjne “dopasowywanie” w ustach pacjenta, skraca czas całego zabiegu oraz ilość wizyt, a przede wszystkim – pacjent wychodzi z pełnym uśmiechem tego samego dnia.

61

| ARTYKUŁ SPONSOROWANY

Mamo, Tato

jak jest naprawdę z tą krwią pępowinową?

Cenne właściwości komórek macierzystych są obecnie wykorzystywane w leczeniu wielu chorób, a lista tych schorzeń wciąż się wydłuża. Warto w trakcie ciąży zastanowić się i rozważyć możliwość bankowania krwi pępowinowej, ponieważ materiał ten można pobrać tylko raz w życiu dziecka – w trakcie porodu.

Zgodnie z obowiązującym w Polsce od 2019 roku Standardem Organizacyjnym Opieki Okołoporodowej, każda kobieta w trakcie ciąży powinna odbyć rozmowę ze swoim lekarzem ginekologiem lub położną dotyczącą pozyskiwania i przechowywania komórek macierzystych dziecka pochodzących z krwi pępowinowej.

Czy krew pępowinowa i komórki macierzyste w niej zawarte są wyjątkowe?

Krew pępowinowa płynie w naczyniach pępowiny i w czasie ciąży dostarcza dziecku wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a także tlen.

Po porodzie dochodzi do przecięcia pępowiny, która jest razem z łożyskiem utylizowana przez szpital. Niestety w ten sposób giną także bezpowrotnie komórki macierzyste zawarte w krwi pępowinowej. Są to pierwotne i niewyspecjalizowane komórki, które mają zdolność do przekształcania się m.in. w komórki krwi, szpiku czy mięśni.

Podobny typ komórek znajduje się w szpiku kostnym. Te pochodzące z krwi pępowinowej mają jednak większą dynamikę namnażania i są bardziej pierwotne. Dzięki umieszczeniu komórek macierzystych w niskiej temperaturze, nie dochodzi także do ich starzenia czy urazów w przeciwieństwie do tych znajdujących się w szpiku kostnym.

Obecnie na liście chorób, w których z sukcesem wykorzystywane są komórki macierzyste z krwi pępowinowej i sznura pępowinowego znajdują się m.in.: • ostra białaczka limfoblastyczna oraz szpikowa, • przewlekłe białaczki, • niedokrwistość aplastyczna, • mielofibroza, • czerwienica prawdziwa, • szpiczak mnogi, • mięsak Ewinga, • mózgowe porażenie dziecięce.

Czy pobranie krwi pępowiWykorzystanie komórek macierzystych w le- nowej wpływa na moment odpępnienia noworodka? czeniu chorób Dzięki swoim właściwościom odbudowy i regeneracji, komórki macierzyste mają zastosowanie przy naprawie uszkodzonych komórek oraz tkanek.

Z tego powodu, obecnie są standardowo wykorzystywane w leczeniu ponad 80 chorób, a intensywne badania nad kolejnymi możliwościami ich użycia nadal trwają.

Komórki macierzyste znalazły zastosowanie głównie w takich dziedzinach jak, hematologia i onkologia w leczeniu np. białaczek i chłoniaków, ale również w neurologii oraz neurochirurgii. Najnowsze badania pokazują, że komórki macierzyste pozyskiwane z galarety Whartona znajdującej się w sznurze pępowinowym, mogą być z powodzeniem stosowane także w terapii autyzmu czy mózgowego porażenia dziecięcego w celu poprawy jakości życia chorych.

62

Zgodnie z obowiązującymi zaleceniami, pępowina odcinana jest po ustaniu tętnienia, czyli po minimum minucie od urodzenia dziecka.

Proces pobrania krwi pępowinowej nie ma żadnego wpływu na ten moment. Personel medyczny decyduje, kiedy powinno dojść do odcięcia pępowiny, adekwatnie do stanu zarówno dziecka, jak i mamy. Co więcej tzw. późne odpępnienie, na które coraz chętniej decyduje się wielu rodziców, nie stanowi przeciwwskazania do pobrania krwi pępowinowej.

Czy pobranie krwi pępowinowej może mieć Jakie są koszty przechowywpływ na narodzone dziecko? wania komórek macierzyPobranie krwi pępowinowej jest bezpieczną i bezbolesną procedurą zastych dziecka? równo dla kobiety, jak i dla noworodka. Przeszkolona położna pobiera krew w sterylnych warunkach z naczyń pępowiny przy użyciu zestawu pobraniowego, który rodzice przywożą ze sobą do szpitala w dniu porodu.

Pobrana krew w żaden sposób nie zabiera dziecku drogocennych składników, a sam zabieg nie zwiększa ryzyka wystąpienia anemii u noworodka, ponieważ pobierana jest krew, która po porodzie pozostaje w naczyniach pępowiny.

Czy to prawda, że komórki macierzyste z krwi pępowinowej można przeszczepić tylko małym dzieciom?

Jest to bardzo często powielany mit związany z bankowaniem. Uważa się, że potrzebna do przeszczepienia dawka to ok. 20-25 mln komórek na kilogram masy ciała biorcy. Przeciętna porcja krwi pępowinowej zawiera około 800900 milionów komórek. Wystarcza więc ona nawet dla 50- kilogramowego biorcy.

Warto wiedzieć jednak, że kwestią indywidualną jest, ile dokładnie komórek podczas porodu uda się pozyskać. Duża ilość krwi nie zawsze jest jednoznaczna z dużą ilością komórek macierzystych. Po preparatyce próbki rodzice zawsze otrzymują informację, ile wyizolowano komórek z krwi pępowinowej ich dziecka.

Poza tym, gdy mamy do czynienia ze starszym dzieckiem ważącym więcej niż 40-50 kg, można zastosować również tzw. przeszczepienie łączone (ko-transplantację). Dobiera się wtedy do porcji komórek z krwi pępowinowej porcję z innego źródła np. ze szpiku, sznura pępowinowego lub krwi obwodowej.

Wielu rodziców obawia się, że koszty bankowania krwi pępowinowej są zbyt wysokie, przez co rezygnują z przechowywania komórek macierzystych dziecka. Faktycznie, jeszcze jakiś czas temu chęć bankowania niosła za sobą wyższe opłaty wstępne, przez co część rodzin rezygnowała z przechowywania komórek macierzystych dziecka. Obecnie systemy opłat skonstruowany jest tak, że miesięczny koszt zaczyna się od około 50 złotych. Warto też śledzić na bieżąco dostępne oferty, które dotyczą promocji, np. z okazji Dnia Dziecka lub Mamy, oferując zniżki na przechowywanie komórek macierzystych.

Chcąc zapewnić swojemu dziecku bezpieczną przyszłość, warto podjąć świadomą decyzję dotyczącą pobrania krwi pępowinowej oraz przechowywania komórek macierzystych. Szczególnie, że można zrobić to tylko raz w życiu - przy porodzie. Jest to inwestycja w zdrowie i przyszłość całej swojej rodziny.

Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że komórki macierzyste dziecka mogą także służyć w leczeniu schorzeń jego rodzeństwa, rodziców czy też dziadków. Decyzja o bankowaniu krwi pępowinowej jest swego rodzaju polisą na zdrowie i nie warto z niej rezygnować.

63

| WARTO WIEDZIEĆ

Wakacyjna torba malucha Wakacyjny czy weekendowy wyjazd z maluchem to nie lada wyzwanie dla rodziców. Co spakować do torby? Podpowiadają eksperci ze Sklepu Medycznego PRO-FAMILIA. Przegląd przygotowała: Małgorzata Tomaka ze Sklepu Medycznego PRO-FAMILIA.

LODGER OTULACZ XL SWADDLE 2 PACK Otulacz w rozmiarze 120x120 cm może być używany na wiele sposobów. Można nim łatwo osuszyć dziecko po kąpieli, może być osłoną przed promieniami słonecznymi czy kocykiem w chłodny dzień. Pieluszka na pewno przyda się podczas karmienia. Można ją również wykorzystać jako prześcieradło do łóżeczka lub kołyski. Materiał jest lekki i chłonny. Charakteryzuje się wyjątkową miękkością i elastycznością, co przekłada się na wygodę użytkowania.

Lodger, cena 149 zł

KOC PICNIC Z KIESZONKĄ Mata piknikowa gotowa jest do wyjścia z Wami na wszelkiego rodzaju wypady za miasto, plażowanie a w szczególności rodzinne pikniki. Delikatne wypełnienie koca sprawia, że sprawdza się doskonale również w domu, jako mata do zabawy (zamiast twardej podłogi). Mata zabezpieczona jest od spodu nieprzemakalną tkaniną, przeznaczoną do kontaktu z podłożem, dzięki której nawet poranna rosa nie będzie straszna.

La Millou, cena od 289 zł OTULACZE I PIELUSZKI BAMBUSOWE

PLECAK FORMA Pikowany, super lekki, wodoodporny i przede wszystkim stylowy plecak to fenomenalne rozwiązanie dla rodziców, którzy preferują wygodę „wolnych rąk”. Przestronne wnętrze FORMA pomieści wszystko, co przyda się poza domem, w sposób wyjątkowo zorganizowany.

Skip Hop, cena 369 zł

Pieluszka z tkaniny bambusowej jest antyalergiczna, antyseptyczna i antygrzybiczna - hamuje rozwój niekorzystnych grzybów i bakterii, które są częstą przyczyną podrażnień skóry dziecka. Doskonale otuli maluszka po kąpieli, nie dopuszczając do wychłodzenia. Pieluszka nada się jako lekki i przewiewny kocyk na upalne dni lub jako ochronna narzutka na wózek.

Texpol, cena od 29 zł ECO BABY MINERALNY FILTR UV SPF 30 Idealny produkt dla dorosłych oraz dzieci od pierwszych chwil życia. Polecany również kobietom w ciąży i matkom karmiącym, jako najbezpieczniejsza, naturalna ochrona. Produkt wysoce wodoodporny i hipoalergiczny. Zawiera tylko mineralne filtry. Wyjątkowy produkt zapewniający bezpieczeństwo – co zostało potwierdzone certyfikatami. Zatrzymuje aż 98% promieni. NIE zawiera NANO cząstek.

SZUMIĄCA PRZYTULANKA Szumiąca przytulanka z bijącym sercem Zazu wyposażona jest w moduł dźwiękowy, który emituje kilka kojących dźwięków: bicie serca, szum i 4 kołysanki. Dzięki funkcji Baby Sensor przytulanka włącza się na dźwięk z otoczenia, np. na płacz dziecka lub na poruszenie zabawką.

Derma, cena od 49,99 zł

Zazu, cena 129 zł

CZAPECZKI I CHUSTECZKI BAMBUSOWE Idealne od pierwszych dni życia do ochrony przed słońcem lub wiatrem. Uszyte ze 100% tkaniny bambusowej, dzięki czemu doskonale sprawdzą się latem i wiosną lub ciepłą jesienią.

Samiboo, cena 39 zł

TERMOS Termos Obiadowy Skip Hop to idealne rozwiązanie dla dzieci, które często przebywają poza domem i zamiast kanapki, lubią zjeść „coś konkretnego”.

Wykonany jest ze stali nierdzewnej i utrzymuje temperaturę jedzenia przez kilka godzin. Ma idealną pojemność na posiłek dla dziecka (325 ml) i można w nim transportować zarówno ciepłe, jak i chłodne dania. Termos wyposażony jest w uniwersalny uchwyt na turystyczne sztućce, a w komplecie znajduje się wygodny i praktyczny łyżko-widelczyk.

Skip Hop, cena 99 zł

64

REKLAMA

BIDON NIEKAPEK ZE SŁOMKĄ 240 ML ORAZ POJEMNIK PODWÓJNY NA ŻYWNOŚĆ Innowacyjny bidon niekapek z obciążoną słomką „podążającą” za płynem. Zapewnia możliwość picia bez względu na kąt, pod jakim dziecko trzyma kubek. Ma szczelne zamknięcie, które zapobiega wylewaniu zawartości kubka.

Plastikowa miseczka podzielona na dwie części, pozwalająca serwować dziecku zróżnicowany posiłek. Świetna na przekąski oraz na obiadek.

B.Box, od 43 zł

Akcesoria dla kobiet w ciąży oraz wspomagające Akcesoria karmienie i pielęgnację dla kobiet w ciąży maluszka

oraz wspomagające karmienie i pielęgnację Sklep medyczny PRO-FAMILIA maluszka ul. Witolda 6B SKLEP 35-302 Rzeszów tel. 17 77 35 895 606 987 772

INTERNETOWY NOWA ODSŁONA

Sklep PRO-FAMILIA

ul. Witolda 6B www.sklep.pro-familia.pl

35-302 Rzeszów tel. 17 77 35 895 570 557 909

Sklep prowadzi również wypożyczalnię laktatorów i wag niemowlęcych.

www.sklep.pro-familia.pl Sklep prowadzi również wypożyczalnię laktatorów i wag niemowlęcych.

LEKKI KOCYK/OTULACZ 90X90

Nowy

Niezwykle miękki i przyjemny w dotyku otulacz/lekki kocyk w minimalistycznym, skandynawskim stylu. Dziany w całości w Polsce z certyfikowanej przędzy bambusowej. Idealny do okrywania i otulania wrażliwej skóry dziecka – utrzymuje komfort cieplny, pochłania wilgoć, utrzymując ją z daleka od skóry, a dodatkowo chroni przed promieniowaniem UV.

Sklep medyczny PRO-FAMILIA ul. Kościuszki 13, 35-030 Rzeszów 533 114 855

Memi, cena 119 zł

2PACK MULTITASK CLIPS – UNIWERSALNE KLIPSY DO OTULACZA Uniwersalne i bardzo praktyczne klipsy do otulaczy i kocyków, dzięki nim możesz przypiąć pieluszkę lub kocyk do wózka, tak aby zawsze był na swoim miejscu :) Świetnie sprawdzi się do podtrzymania otulacza podczas karmienia, pieluszki i czegokolwiek, co twoje dziecko lubi wyrzucać z wózka.

W zestawie 2 sztuki.

La Millou, cena 29 zł

65

| MODA & URODA

LATO W PEŁNI Nareszcie przyszło upragnione lato. Niezależnie jaki jest cel twoich wakacyjnych podróży, polscy projektanci zadbali o to, abyś poczuła się pięknie.

Wakacyjny koszyk Mebags, 349 zł www.mebags.pl

Sukienka Le Collet, 419 zł www.lecollet.pl

Strój kąpielowy Le Collet, 460 zł www.lecollet.pl Dres Mle Collection, 419 zł www.mlecollection.com

Sukienka Elementy, 329 zł www.elementywear.com

66

Torebka MAKO, 650 zł www.mako-store.pl

Top The Oder Side, 389 zł www.theoderside.com

Koszula Karolina Naji, 459 zł www.karolinanaji.com

Koszulka SELVA, 149 zł www.selvastore.com

Torebka Fabiola, 270 zł www.torebki-fabiola.pl

Sandały ANIS, 269 zł www.anis.com

Klapki Monika Kamińska, 375 zł www.monikakaminska.com

67

| MODA & URODA

POLSKA BIŻUTERIA

Naszyjnik Giorre, 249 zł www.giorre.com

Kolczyki Sadva, 79 zł www.sadva.pl

Bransoletka ORSKA, 280 zł www.orska.pl

Szmaragdowa bransoletka Ewa Mrochen, 304 zł www.ewamrochen.com

Naszyjnik Savicki, 349 zł www.savicki.pl

Naszyjnik Ania Kruk, 199 zł www.aniakruk.pl

68

Pierścionek Mintydot, 250 zł www.mintydot.pl

69

| MODA & URODA

Naturalnie...piękna!

Naturalnie... piękna!

Hydrolat z kwiatów opuncji, A jeden, 34 zł

Olej macadamia, Manufaktura natura, 25 zł

Puszysty mus do ciała, Cztery Szpaki, 32 zł

Masło do ciała, IOSSI, 52 zł

Krem wygładzający na dzień, Mokosh, 139 zł

Krem na dzień dla skóry dojrzałej, Make me bio, 91 zł

Hipoalergiczny krem na dzień, Si Si Bee, 78 zł

70

Wybór naturalnych kosmetyków do twarzy i całego ciała to decyzja wynikający z troski o samego siebie, ale też o ekologię i środowisko. Poznaj nasz przegląd kosmetyków, które mają nie tylko naturalny skład, ale również ekologiczne opakowania, które nadają się do ponownego wykorzystania.

Peeling enzymatyczny, Shy deer, 69 zł

Serum do włosów, Cztery szpaki, 50 zł

Wybielająca pasta do zębów, Ben&Anna, 29 zł

Maska do włosów, Nowa kosmetyka, 29 zł

Szampon do włosów w kostce, A jeden, 42 zł

Maseczka do twarzy, Mydło stacja, 39 zł Naturalny dezodorant, Ben&Anna, 35,90 zł

Balsam do ust, Mokosh, 45 zł

71

| KULINARIA

W PODRÓŻY DO ZDROWIA Wartościowe śniadania, roślinne smarowidła, przekąski... Do kuchni pełnej zdrowia zaprasza nas Paulina Kawa–Zięba, autorka e-booka kulinarnego „W podróży do zdrowia”.

72

Owsianka orzechowa 1 PORCJA

SKŁADNIKI: » ½ szklanki płatków owsianych bezglutenowych » szklanka napoju migdałowego » ½ szklanki wody » łyżka masła orzechowego » łyżeczka siemienia lnianego » garść nerkowców » garść malin » szczypta cynamonu

PRZYGOTOWANIE Płatki owsiane zalewamy napojem migdałowym i wodą. Gotujemy na małym ogniu do momentu, aż całość zgęstnieje. Dodajemy cynamon, świeżo zmielone siemię lniane (lub w całości) i mieszamy wszystko. Nakładamy owsiankę do miseczki i dodajemy dodatki. U mnie to maliny, nerkowce i masło orzechowe.

73

| KULINARIA

74

Makaron w sosie szpinakowym 2 PORCJE

SKŁADNIKI: » 4 szklanki świeżego szpinaku » ½ szklanki ziaren słonecznika, orzechów brazylijskich lub innych orzechów » 1 łyżka oliwy z oliwek » ½ szklanki ugotowanej ciecierzycy » ½ szklanki wody » sok z 1 cytryny » 2 ząbki czosnku » 2 łyżki płatków drożdżowych » sól i pieprz » 200 g makaronu ryżowego

PRZYGOTOWANIE Liście szpinaku dokładnie płuczemy i wrzucamy do pojemnika blendera kielichowego. Słonecznik prażymy przez chwilę na suchej patelni, aż się zarumieni. Mieszamy co jakiś czas. Gotowy podprażony słonecznik wrzucamy do blendera. Następnie dodajemy oliwę, obrany i pokrojony czosnek, sok z cytryny, płatki drożdżowe, sól i pieprz. Całość blendujemy do uzyskania gładkiej konsystencji.

Jeśli pesto jest za gęste dodajemy więcej oliwy lub trochę wody. Pesto dodajemy do ugotowanego makaronu ryżowego, całość mieszamy.

Gotowe danie możemy posypać na talerzu płatkami drożdżowymi lub słonecznikiem.

75

| KULINARIA

Krem z pietruszki i marchewki 2 PORCJE

SKŁADNIKI: » 2 marchewki » 2 pietruszki » 2 łyżki masła orzechowego » 2 cm korzenia imbiru » łyżka soku z cytryny » sól i pieprz » do podania: zmielone siemię lniane, kiełki PRZYGOTOWANIE: Marchewkę i pietruszkę kroimy w dużą kostkę, zalewamy wodą i gotujemy do miękkości.

Ugotowane warzywa blendujemy na gładką masę, dodajemy masło orzechowe i przyprawy.

Zupę podaję na przykład ze świeżo zmielonym siemieniem lnianym i kiełkami.

76

Ciasteczka migdałowe z daktylami 20 CIASTEK

SKŁADNIKI: » 2 banany » szklanka płatków owsianych » garść migdałów » 2 łyżki świeżo zmielonego siemienia lnianego » kilka sztuk daktyli PRZYGOTOWANIE: Banany wrzucamy do miski i rozgniatamy widelcem lub blendujemy blenderem ręcznym. Następnie dodajemy płatki. Kroimy orzechy i daktyle na mniejsze kawałki i też dorzucamy do miski. Dosypujemy siemienia lnianego.

Całość mieszamy łyżką, a jeśli masa jest zbyt rzadka dodajemy jeszcze trochę płatków.

Z masy formujemy okrągłe ciasteczka i układamy je na blaszce wyłożonej papierem do pieczenia.

Pieczemy 18-20 minut w 180 stopniach. Upieczone ciasteczka studzimy i gotowe.

Często robię te ciasteczka na oko. Najczęściej dodaje świeżo zmielone w młynku do kawy siemię lniane. Podstawowymi składnikami w tych ciasteczkach są banany i płatki. Orzechy i bakalie stosuję zamiennie, w zależności na co mam ochotę lub jakie składniki mam akurat w kuchni.

77

| STREFA DZIECKA

Wakacje w mieście Wakacje w mieście wcale nie musza być nudne! Wręcz przeciwnie - ciekawe i pełne przygód. Podpowiadamy, gdzie w Rzeszowie można spędzić z maluchem miło czas. Przegląd najlepszych miejsc przygotowała - Monika Małgorzata Lis. Tekst: Monika Małgorzata Lis – filozofka, artystka, mama. Debiutowała powieścią „Koniec świata”, której akcja dzieje się w Rzeszowie oraz na bieszczadzkich szlakach.

Prowadzi aktywnie media społecznościowe – jej relacje z wizyt w różnych ciekawych miejscach w Rzeszowie i na Podkarpaciu znajdziesz na Facebooku i Instagrarmie na profilu „Rzeszów z dzieckiem” oraz na blogu monikamalgorzatalis.pl.

TEKST:

MONIKA MAŁGORZATA LIS FILOZOFKA, ARTYSTKA, MAMA

Żwirownia

– miejskie kąpielisko i plaża – poczuj się, jak nad morzem!

DLACZEGO WARTO SIĘ WYBRAĆ?

1. Strzeżone kąpielisko – wydzielona strefa dla dzieci oraz dla osób umiejących pływać (w sezonie wakacyjnym).

2. Woda w jeziorze regularnie badana przez Sanepid.

78

3. Bliskość natury – wokół drzewa, obok ścieżka spacerowa nad Wisłokiem.

4. Darmowy parking i tania wejściówka (dorosły: 2 zł).

5. Na miejscu dostępne przebieralnie, toi-toie, wypożyczalnia sprzętu wodnego, budka z lodami, bar.

6. Piasek i woda to gwarancja dobrej zabawy dla dzieci, a dla rodzica chwila wytchnienia na brzegu.

MINUSY: 1. Odchody kaczek i łabędzi na brzegu.

2. Brak cienia.

Moja rada: warto zaopatrzyć się w składany namiot plażowy lub w parasol.

Baseny otwarte ROSiR

– wodne szaleństwa w upalny dzień Odkryte baseny w Rzeszowie przeszły remont i rozbudowę i teraz jest to świetne miejsce na wodne szaleństwa dla dużych i małych!

DLACZEGO WARTO SIĘ WYBRAĆ?

1. Nowoczesna infrastruktura: kilka basenów o różnych głębokościach, wir wodny, zjeżdżalnie, wodny plac zabaw dla maluchów.

2. Czyste przebieralnie i toalety (ukryte w trybunach przy sportowym basenie).

3. Strefa gastronomii: budki z lodami, fastfoody.

4. Woda o przyjemnej temperaturze i do pływania, i do pluskania się.

5. Liczne atrakcje sprawią, że dzieci i dorośli nie będą się nudzić.

MINUSY: 1. Ścieżki między basenami wyłożone tartanem, który bardzo się nagrzewa i łatwo o oparzenia stóp.

2. Bardzo dużo ludzi w upalne dni.

3. Plac zabaw z plastiku w pełnym słońcu, z którego nie da się korzystać, bo sprzęty parzą.

Poczuj się jak nad morzem w centrum miasta!

79

| STREFA DZIECKA

Las w Niechobrzu

– idealne miejsce na mikrowyprawę w naturę Naukowcy alarmują, że współcześnie wszyscy cierpimy na deficyt natury. Świetnym sposobem na to, aby zadbać o suplementację „witaminy N”, jest wizyta w lesie. Wokół Rzeszowa jest ich sporo, mnie szczególnie urzekł las w Niechobrzu.

DLACZEGO WARTO SIĘ WYBRAĆ?

1. Przebywanie w lesie uspokaja, koi nerwy, reguluje emocje, wycisza, buduje odporność, wzmaga kreatywność i wspiera rozwój dziecka.

2. Teren w Niechobrzu jest zróżnicowany, można zbiegać z górki i wspinać się na strome zbocza wąwozu.

3. W wąwozie płynie strumień, który świetnie nadaje się do budowania tamy, młyna wodnego, puszczania łódek z kory czy do chlapania się.

4. W upalne dni przyjemnie się schronić w cieniu starych, rozłożystych drzew.

5. To doskonałe miejsce na piknik: można rozwiesić hamak między drzewami, rozłożyć koc i ucztować.

MINUSY: Teren nie nadaje się na wycieczki z wózkiem (dla wózkowiczów polecam pobliski las w Lutoryżu).

80

Zamek Kamieniec i skałki – historia i wspinaczka

Zamek Kamieniec to warownia obronna z XIV w. położona na skalnym wzgórzu, na skraju Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego. W XIX jego właścicielem był Aleksander Fredro i właśnie tam, przeglądając stare kroniki, wpadł na pomysł napisania„Zemsty”.

DLACZEGO WARTO SIĘ WYBRAĆ?

1. Malownicze ruiny zamku są obecnie udostępnione do zwiedzania za niewielką opłatą.

2. To dobry pomysł na edukację historyczną dla dzieci – dzięki różnym ekspozycjom (np. sprzętów gospodarstwa domowego, ale też narzędzi tortur...) można doświadczyć, jak kiedyś wyglądało życie ludzi na tych terenach.

3. Z zamku prowadzi ścieżka na skałki, m. in.

Krowią Turnię, której północna ściana sięga aż 25m wysokości!

4. Skałki położone w lesie to doskonałe miejsce na piknik i odpoczynek w letnie, gorące dni.

5. Po skałkach można się wspinać, dzieci mogą spróbować swoich sił na tych mniejszych, a przy okazji podglądać zawodowych wspinaczy na Krowiej Turni.

Kaskada solankowa w Sołonce

– mikroklimat uzdrowiska pod Rzeszowem Nie trzeba jechać nad morze, żeby oddychać powietrzem bogatym w jod.

Wystarczy wizyta w Sołonce, wsi w gminie Lubenia, oddalonej ok. 20km od Rzeszowa.

DLACZEGO WARTO SIĘ WYBRAĆ?

1. Dla zdrowia – drobinki solanki, które unoszą się w powietrzu, a które wdychamy, znakomicie działają na górne drogi oddechowe.

2. Teren kaskady jest ogrodzony, dzięki czemu dzieci swobodnie mogą szaleć.

3. W środku znajduje się plac zabaw, dwie fontanny oraz zadaszone miejsca ze stołami i ławeczkami, a obok – bar „Źródełko”.

4. Wstęp do tężni jest bezpłatny, podobnie jak parkingi.

5. Kaskadę otacza piękny las, po którym można spacerować.

MINUSY: Trudno dojechać komunikacją publiczną, autobusy kursują rzadko, a podróż trwa długo.

81

ul. Witolda 6b, 35-302 Rzeszów, www.pro-familia.pl

Oddział Neonatologiczny z Intensywną Opieką Medyczną Oddział Ginekologiczno-Położniczy Oddział Pediatryczny Oddział Ortopedyczny Centrum Medycyny Sportowej Rejestracja Główna Oddział Urologiczny 17 773 57 00/01/02 Oddział Chirurgii Ogólnej Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii Chirurgia Plastyczna Ortopedia i Rehabilitacja Chirurgia Piersi 17 773 58 05 Ginekologia Estetyczna Pracownia USG Rezonans Magnetyczny Stomatologia

Pracownia Endoskopii 17 773 57 57 Bank Mleka Poradnie Specjalistyczne Medycyna Estetyczna Stomatologia Podkarpackie Centrum Leczenia Otyłości Pracownia Densytometrii | Diagnostyka Osteoporozy Szkoła Rodzenia

WYDANIE 2(27)2021

WYDAWCA BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

REDAKTOR NACZELNA

FOTOGRAFIE

OPRACOWANIE GRAFICZNE

Dominika Czapkowska

POGO IMAGES

Artur Krupa | www.agencjamirage.art

dominikaczapkowska@gmail.com

Dariusz Puchała

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

FOTOGRAFIA NA OKŁADCE

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

AZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

Dariusz Puchała

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

Szpital Specjalistyczny PRO-FAMILIA ul. Witolda 6 b, 35-302 Rzeszów

n n Wakacje w mieście

Gdzie zabrać malucha?

P P

Alergie pokarmowe Jak pomóc dziecku?

©

Y Y Przedszkolne infekcje

Jak wzmacniać odporność?

WSPÓŁPRACA Paulina Kawa - Zięba Monika Małgorzata - LIS

Copyright by PRO FAMILIA 2021 Opracowanie graficzne i merytoryczne magazynu stanowi własność Wydawcy. Kopiowanie oraz wykorzystywanie w jakikolwiek sposób materiałów bez pisemnej zgody Wydawcy jest zabronione. Wydawca nie odpowiada za treść reklam oraz artykułów sponsorowanych zamieszczonych w katalogu. Ceny prezentowanych produktów są uaktualnione w okresie redagowania pisma (Kwiecień 2021).

Przewodnik Pro Zdrowie ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Jest zbiorem wielu przydatnych informacji o medycynie i zdrowym stylu życia, które nie mogą być traktowane jako zalecenia, ale wyłącznie jako pomoc w dbaniu o własny organizm. Zaistniałe problemy czy wątpliwości dotyczące konkretnych przypadków należy bezzwłocznie konsultować ze stosownym specjalistą w danej dziedzinie. PRO FAMILIA nie odpowiada za treść reklam, nie ponosi również żadnych konsekwencji prawnych ani odpowiedzialności za następstwa mogące wyniknąć na skutek zastosowania podanych informacji bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem.

NASZA NAJBARDZIEJ

ZAAWANSOWANA FORMUŁA

GOS/FOS DHA, AA, ALA OPO

2x HMO

WITAMINY FORMUŁA

PREMIUM+

WSPIE ERAJ PR RAW WID DŁOW WY ROZW WÓJ J* DZIE ECK KA JUŻ Ż OD D WCZE ESNY YCH CHW WIL L. Wybierz Bebilon Profutura 2, naszą najbardziej zaawansowaną formułę z najwyższym poziomem oligosacharydów**.

GDY WYŁĄCZNE KARMIENIE PIERSIĄ NIE JEST MOŻLIWE

Karmienie piersią jest najwłaściwszym sposobem żywienia niemowląt. * Zgodnie z przepisami prawa zawiera witaminy A, C i D dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. ** W porównaniu do innych mlek następnych na rynku, na podstawie danych zebranych w lutym 2020 r.

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO

# 2(27)2021

BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO BEZPŁATNY MAGAZYN SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO