KNEEDBARE OORSPRONGEN
O v e r d e s t i c h t i n g v a n F lo r en t ia , de ‘ h eel er g mo o i e e n b e roe m de do c h t er v a n R o me’ R a p h a e l H u nsu c k er
F
lorence is een Romeinse stad. Op de stadsplattegrond of een satellietfoto is een rare, ietwat schuin op de rivier georiënteerde rechthoek in het stratenplan van het centrum te herkennen, als een anomalie tussen de omliggende straten die loodrecht op de rivier zijn aangelegd. De rechthoek tussen Piazza degli Antinori, de Duomo, het Bargello en Piazza Santa Trìnita markeert precies de omtrek van de antieke Romeinse kolonie Florentia (fig. 1).1 De Piazza della Repubblica ligt, als opvolger van het antieke forum, in het midden, waar de antieke hoofdwegen (decumanus en cardo) elkaar eigenlijk nog steeds kruisen, in de gedaante van de Via Strozzi/Via del Corso en de Via Calimala/Via Roma. Zoals vaker is ook hier de geschiedenis, die op ooghoogte al lang is verdwenen, uit de lucht nog steeds te zien. Ook in de omliggende riviervlakte, de stad uit naar het westen richting Prato, zijn de vierkante kavels van de Romeinse centuriatio, stukken landbouwgrond van ca. 710 bij 710 meter (2400 Romeinse voet), nog goed te herkennen.2 Geen twijfel mogelijk: dit is een typisch voorbeeld van een antieke Romeinse kolonie.3
De Florentijnen waren zich ook zonder deze cartografische kennis altijd al van die antieke oorsprong bewust. De Italiaanse naam van de stad (tot ver in de vroegmoderne tijd nog Fiorenza in plaats van Firenze), ging zonder onderbreking terug op het Latijnse Florentia.4 Dat werpt een interessante blik op de grote rivaliteit tussen Florence en het eigentijdse Rome, van de Late Middeleeuwen tot (minimaal) 1870 – een periode waarin Florence sterk opkwam en Rome naar de kroon begon te steken. Het Rome van de pausen, en later dat van Garibaldi, Cavour, Victor Emmanuel II en Mussolini, beriep zich er uiteraard óók op de erfgenaam van de antieke caput mundi te zijn. Dat kon soms flink schuren, maar op andere momenten juist een hechte band tussen beide steden benadrukken. Waar Eline Verburg, elders in dit nummer, stilstaat bij de mythische, Etruskische oorsprongen van Florence, staan in deze bijdrage juist de Romeinse wortels van de bloeiende stad aan de Arno centraal. Hoe hebben de trotse Florentijnen hun antieke Romeinse afstamming ingezet, en wat wilden ze daarmee bereiken?
10
Roma Aeterna 9.II (najaar 2021) www.romaaeterna.nl
Veelzeggend stilzwijgen – antieke bronnen over de stichting van Florence In de antieke literatuur speelde het Romeinse Florentia niet meer dan een onbeduidend bijrolletje.5 Sallustius, Cicero en Livius vermelden de stad nergens in hun overgeleverde werken, ook niet wanneer ze gebeurtenissen in de omgeving bespreken.6 In de geografische boeken van Plinius’ Naturalis historia, uit de 1e eeuw n.Chr., komt de oudst bewaarde vermelding van de stad(sbewoners) voor.7 Die is te vinden in een weinig glorieuze opsomming van ‘overige’ steden en bewoners in de landstreek Etruria, naast onder meer de antieke voorlopers van Arezzo, Cortona, Fiesole en Bolsena. Plinius permitteert zich in al zijn bondigheid nog wel de opmerking dat de Florentijnen ‘aan de voorbijstromende Arno gevestigd’ zijn. Was dat wellicht noodzakelijk om Florentia, met haar generieke naam (‘Bloei’) en voor Etrurië relatief korte geschiedenis, een plek te geven op de mentale kaart van het lezerspubliek?
