FLORENCE EN DE ETRUSKISCHE MYTHE Medici-propaganda en de beginselen van de etruskologie Elin e Ve r b u rg
H
et huidige Toscane was ooit het territorium van een van de oudste culturen van Italië: de Etrus ken. Dit fascinerende volk leefde tussen het einde van de bronstijd (10e eeuw v.Chr.) en de 1e eeuw v.Chr. in het gebied tussen de rivieren Arno en Tiber (fig. 2).1 De studie naar de Etrusken – de etruskologie – kent een lange geschiedenis die zich voor een groot deel in Florence heeft afgespeeld. De Florentijnse familie Medici was daarin van groot belang omdat ze in de Etrusken de perfecte tegenhanger van de Romeinen zag. Door de Etrusken als voorouders van Toscane en Florence te propageren, zetten de Medici zich af tegen het machtige Rome en legitimeerden ze tegelijkertijd hun expansiedrift. Deze ‘Etruskische mythe’ vormde uiteindelijk de basis voor de etruskologie. In dit artikel wordt besproken hoe de Medici de Etrusken als propagandamateriaal gebruikten en welke rol deze mythe heeft gespeeld in het ontstaan van de etruskologie.
Het eerste onderzoek naar de Etrusken Al sinds hun verdwijning spreken de Etrusken tot de verbeelding. Hun voor uitstrevende technieken, hun omgang met de dood en hun mogelijk oriëntaalse oor sprong hebben voortdurend gefascineerd en geïnspireerd. Al in de Klassieke Oudheid zag men genoeg reden om de geschiedenis van deze interessante cultuur te bestude ren en op te tekenen. De Romeinse keizer Claudius (10 v.Chr. – 54 n.Chr.) verdiepte zich bijvoorbeeld in de geschiedenis van de Etrusken. Hij schreef er een twintigdelig boek over met de titel Tyrrhenica, dat he laas bij een brand verloren is gegaan. Zijn interesse in dit antieke volk had wellicht te maken met het feit dat zijn vrouw Plautia Urgulanilla uit een oud Etruskisch geslacht kwam.2 Ook de Griekse schrijver Athenaeus van Naucratis schreef in de 3e eeuw n.Chr. over de Etrusken. Hij beschreef de losban digheid van de Etruskische vrouwen die, in tegenstelling tot de Griekse vrouwen, deel mochten nemen aan het banket. In 19e eeuws onderzoek naar de Etrusken heb
20
Roma Aeterna 9.II (najaar 2021) www.romaaeterna.nl
ben deze vroege teksten een centrale rol ge speeld. Het is mede dankzij Athenaeus dat de Etruskische vrouw te boek is komen te staan als een onafhankelijke persoon met aanzien.3 Ten tijde van de Middeleeuwen en de Re naissance werden de Etrusken verbonden met het Oude Testament. Dat gebeurde via een nogal vergezochte maar desondanks niet minder populaire theorie: in de 12e eeuw beschreef Godfrey van Viterbo (ca. 1120–1196) in zijn boek Pantheon dat de He breeuwse patriarch Noach de eerste koning van de Etrusken zou zijn geweest.4 Op die manier legde hij een directe verbinding tus sen zijn woonplaats Viterbo, dat een Etrus kische oorsprong heeft, en het verhaal over de zondvloed uit het Oude Testament. Een paar eeuwen later ging Ennius van Viterbo (ca.1432–1502) nog een stap verder: hij iden tificeerde Noach als de god Janus, die na de zondvloed aangemeerd zou zijn bij Rome en daarna een stad op vier heuvels stichtte die later de naam Viterbo zou krijgen. Een
