DE STEEN IN DE VIJVER
Pa l a z z o Me d i c i t e F lo r en ce Te k s t: K l a a s Tonckens I ll us t r a t ie s : Menno Bal m
T
oen de kersverse Paus Paulus III, ooit geboren als Alessandro Farnese, in 1534 Michelangelo uitnodigde om de voorgevel van het familiepaleis aan Piazza Farnese in Rome onder handen te nemen, stond waarschijnlijk een ding op voorhand vast: zijn paleis zou dezelfde fenomenale kroonlijst krijgen als een van de meest aardverschuivende ontwerpen van de eeuw ervoor: het Palazzo Medici van Cosimo il Vecchio in Florence.1 Farnese had als twintiger daar een flink deel van zijn humanistische scholing ontvangen in de vertrekken van Lorenzo il Magnifico op de begane grond. Hij zou er ook de nog piepjonge Michelangelo tegen het lijf lopen. Palazzo Medici in Florence is een van de grote architectonische stenen die in de figuurlijke vijver van de stedenbouw zijn geworpen. Zowel van buiten als van binnen heeft het een ripple-effect gehad dat zich tot aan Rome, Milaan en meer recent zelfs tot aan New York uitstrekte.2
Fig. 1. Menno Balm, De binnenplaats van Palazzo Medici, 2021, potlood en aquarel. © Menno Balm.
Dit stuk gaat over dat eens schitterende Palazzo Medici, het huidige Palazzo Medici Riccardi. Het doel is om in pen en potlood een indruk te geven van het gebouw in de 15e eeuw, de hoogtijdagen van de familie Medici. Vanuit het perspectief van de gewone burger die, net als nu, relatief eenvoudig toegang had tot het palazzo. Helaas is wat de bezoekers anno nu binnen te zien krijgen niet meer dan een schim van wat het ooit was.3 Drie destijds tot de verbeelding sprekende onderdelen achter de voorgevel komen aan bod: de cortile, vervolgens het oorspronkelijke trappenhuis, en als derde de vertrekken van Lorenzo il Magnifico. Een geweldige aanzet voor wat dit stukje beoogt is het memorabele beleefdheidsbezoek van een delegatie uit Milaan. De heren hadden zich verwaardigd om uit het adellijke Milaan naar Florence af te dalen. Sforza op visite Hoe het er in detail heeft uitgezien blijft gissen. Maar dat de vijftien jaar oude Galeazzo Maria Sforza in april 1459 bij het naderen van het gloednieuwe palazzo van Cosimo il Vecchio bijna van zijn spreekwoordelijke stoel viel, is goed gedocumenteerd. En niet alleen hij was er stil van. Volgens de meegereisde consigliere, Niccolò de’Carissimi da
36
Roma Aeterna 9.II (najaar 2021) www.romaaeterna.nl
Parma, waren ze in het aardse paradijs beland. Ze deden er uitgebreid verslag van aan Sforza’s vader, hertog Francesco Sforza, de vechtjas en absolute heerser van Milaan.4 Het innovatieve uiterlijk van het Palazzo Medici aan de toenmalige Via Larga in Florence sloeg in als een bom. Het gebouw was simpelweg niet thuis te brengen in het bekende gamma van de laatmiddeleeuwse architectuur. Het vormde een radicale breuk met de gezapige variaties van met nep-kantelen getooide stadsdozen en laat-gotische gevels die de grote steden van die tijd domineerden. Niks nageaapt stadskasteel, niks brede veredelde woontoren, niks bij elkaar geklutst rijtje huizen met een voorzetgevel.5 Dit was een gebouw dat zich niks aantrok van het stratenpatroon, dat de omgeving naar zijn hand zette en toch als vanzelfsprekend invloeide in het straatbeeld. Wat direct in het oog sprong, was de enorme, nog nooit vertoonde, ver uitstekende kroonlijst. Het zal Galeazzo Maria moeite hebben gekost om niet te tonen hoezeer hij onder de indruk was. Als dit alleen al de buitenkant was, wat stond hem dan te wachten als hij door die enorme open muil van een poort naar binnen zou rijden?
