VEDUTE EN REISLITERATUUR ALS DOORKIJKJES OP FLORENCE EN ROME Va n d e Grand Tour t o t n u Ro b in Oo m kes
‘Hier tut sich wieder eine ganz neue, mir unbekannte Welt auf, an der ich nicht verweilen will’ J.W. von Goethe bij zijn bliksembezoek aan Florence, oktober 17861
F
lorence is tegenwoordig één van de grootste Italiaanse toeristische trekpleisters. De bezoekers komen, volgens de website van Unesco, voor de ‘grootste concentratie aan universeel erkende kunstwerken ter wereld,’ omdat ‘in de context van Florence het concept van de Renaissance kon ontstaan’.2 Zeker onder kunst- en cultuurliefhebbers is Florence minstens zo in trek als Rome. Zo vertelde de priester Antoine Bodar, vooral bekend als Romekenner, in 2015 aan Roma Aeterna dat hij in zijn vorig bestaan als Leids kunsthistoricus meer op Florence was gericht dan op Rome, en dat de mooiste aankomst in Rome is als je eerst de koepel van Brunelleschi in Florence hebt gezien.3 In 2019, voor de coronacrisis, ontving Florence zo’n vijf miljoen bezoekers, tegen tien miljoen voor Rome – hoewel Rome qua inwonertal en oppervlakte zeker tien keer zo groot is.4 Florence is nu dus een reisbestemming op zich, en zeker geen tussenstation onderweg naar Rome meer. Maar van wanneer dateert die belangstelling voor Florence als kunststad? In de hoogtijdagen van de Grand Tour, de tweede helft van de 18e eeuw, blijkt Florence helemaal niet hoog op de bucket list van Italiëgangers te hebben gestaan. Hun reisverslagen laten zien dat zij, in hun drang om Rome te zien, zo snel mogelijk aan Florence voorbij reisden. Zo verging het bijvoorbeeld Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), die in de Italiaanse reis schreef dat de stad er uit de verte mooi uitzag, zich langs Baptisterium, Dom, en Boboli-tuinen spoedde, maar toch snel weer doorreisde naar Rome.5 De Engelse Lady Anne Miller, die een uitgebreid reisverslag naliet van haar Grand Tour in 1770-71, bleef weliswaar twee weken in Florence, maar dat is korter dan ze bijvoorbeeld in Bologna doorbracht.6 Ze ging in Florence alleen naar het Palazzo Pitti en de Uffizi, en was daar vooral geïnteresseerd in de Groothertogelijke verzamelingen antieke
68
Roma Aeterna 9.II (najaar 2021) www.romaaeterna.nl
sculpturen en Hollandse meesters. Geen woord over Brunelleschi, Donatello, Ghiberti of Botticelli, en ook de kerken sloeg ze over. De overzichtscatalogi van grote vedutisti als Van Wittel (1652/3-1736) en Canaletto (1697-1768) bevestigen het beeld: van Rome, Napels en Venetië bestaan vele schilderijen, tekeningen en prenten, maar van Florence veel minder (fig. 1). Die schilders produceerden immers voor de markt: ze verkochten vooral aan rijke toeristen, die alleen geïnteresseerd waren in wat ze zelf hadden gezien. Alleen van Van Wittel kennen we enkele stukken van Florence, gezien uit de verte – haast alsof de schilder de stad alleen in het voorbijgaan gezien heeft (fig. 2). Jilke Golbach schreef, in het eerdergenoemde themanummer van Roma Aeterna: Reizen naar Rome uit 2015, dat het top-tienlijstje voorin een moderne Rome-reisgids grotendeels overeenkomt met dat van de
