HEBBEN BANKEN HUN KREDIET VERSPEELD? D e M e d ic i, h e t Vat ica a n , en o n z e f in a n ciële w e r el d V ic t o r B r o ers
H
et is mei 2013 en Europa gaat gebukt onder een heftige schuldencrisis. De twee maanden eerder geïnstalleerde Paus Franciscus velt een helder en hard oordeel: ‘Money has to serve, not to rule’. Zijn woorden vinden veel weerklank bij het publiek dat hij op dat moment toespreekt, een groep ambassadeurs van landen die hard door de kredietcrisis en de Eurocrisis zijn getroffen. Franciscus weet waarover hij spreekt. In de decennia voor zijn verheffing tot plaatsbekleder van Christus op aarde heeft hij als geen ander de verwoestende kracht van financiële schulden op een samenleving ervaren. Zijn vaderland Argentinië is sinds de jaren ’80 diverse keren tot de rand van faillissement gebracht en heeft onder druk van de internationale financiële gemeenschap zeer drastische hervormingen doorgevoerd. Vele miljoenen Argentijnen zijn daarvan sociaal, economisch dan wel politiek slachtoffer geworden. Na de mondiale kredietcrisis rond 2008, waardoor ook Argentinië opnieuw hard getroffen werd, was voor toen nog Kardinaal-priester Jorge Bergoglio de maat vol. In de jaren die volgden zou hij steeds regelmatiger openlijk felle kritiek uiten op de wijze waarop banken en andere financiële instellingen de samenleving in hun greep houden. Als Paus Franciscus zou hij hiermee doorgaan. De moraliteit van schulden en rente De handel in geld is in veel culturen in onze Europese geschiedenis omstreden geweest.1 De kritiek op het creëren van schulden en de handel in geld begint al bij Plato (428347 v.Chr) die in het vijfde boek van zijn Nomoi fel van leer trekt tegen het berekenen van rente over geldleningen. Volgens hem vormt deze activiteit een ernstige bedreiging voor de sociale orde. Plato’s leerling Aristoteles laat op zijn beurt in Politica
96
Roma Aeterna 9.II (najaar 2021) www.romaaeterna.nl
geen spaan heel van mensen die handelen in krediet. Volgens hem staat het eenieder vrij om geld uit te lenen aan iemand die het nodig heeft, maar een deugdzaam man vraagt daar geen vergoeding voor. Hij beschouwde geld als een dood goed. Geld zelf brengt immers niets voort. Op basis van het beginsel dat de Romeinen justum pretium (de rechtvaardige prijs) zouden noemen, stelde Aristoteles dat het onrechtvaardig was een prijs te vragen voor het lenen van iets wat op zichzelf waardeloos is. De (morele) afkeer van het creëren van schulden en het rekenen van rente was zeker niet voorbehouden aan de klassieke Griekse filosofen. Veel culturen in de oudheid en in de middeleeuwen kenden een verbod op het vragen van rente. In het Perzische rijk stond er lang zelfs de doodstraf op. Ook de grote monotheïstische religies die vandaag in Europa domineren, kennen in hun oorsprong allemaal een verbod of een (morele) beperking op het berekenen van rente. De Islam kent tot op de dag van vandaag een actief verbod op rente, de riba, hoewel er tussen islamieten een voortdurend debat wordt gevoerd over de interpretatie van dit begrip. De dominante uitleg is echter dat Mohammed het islamieten verbood om rente te vragen en te betalen. Geldhandel en rente in het Christendom ‘Gij zult van uw broeder geen rente ne-
