HISTORISCHE TRANSITIE WERKLANDSCHAPPEN NEDERLAND
Goedbeschouwd werken Nederlanders al eeuwenlang met werklandschappen. De specieke term is er echter nooit aan gegeven. Als geen ander is Nederland in staat gebleken het landschap naar zijn hand te zetten en er een werkend landschap van te maken. Zo vonden de Nederlanders in de strijd tegen het water al snel slimme oplossingen. Wanneer in ogenschouw genomen wordt dat de helft van Nederland onder water zou staan zonder de door mensen gebouwde waterkeringen, kan stellen dat Nederland in de loop der jaren één groot werklandschap geworden is. Geen landschap zoals een bedrijventerrein waar mensen werken, maar een landschap gecreëerd dóór mensen, werkend vóór mensen. Droogmakerijen zijn cultuurhistorisch uniek binnen Europa. “We hebben in het laagland een traditie van strijd tegen het water om het land droog te maken en te consolideren. Die strijd is gecultiveerd en verinnerlijkt; Nederlanders zien
vooral die elementen (terpen, dijken, grachten, polders, Deltawerken) als kenmerkend en verbindend.”12 Het landschap zou zelfs bijgedragen hebben aan de cultuurvorming van het land. De strijd tegen het water wordt namelijk ook wel verbonden aan de zogenoemde poldercultuur, een term die gebruikt wordt voor een overlegcultuur: een typisch Nederlands kenmerk. Al in het jaar 47 na Christus beschrijft Romein Plinius - op enigszins cynische toon - de oplossing van Nederlanders in de strijd met het water: terpen “Tweemaal per dag overstroomt de oceaan een groot deel van hun gebied, zodat het niet goed uit te maken is of dit land tot de zee of tot het land gerekend moet worden. Daar probeert een armzalig volk in leven te blijven door huizen te bouwen op steile heuveltjes. Die heuveltjes zijn met handkracht opgeworpen tot een hoogte die net boven de hoogste vloed uitsteekt.”13
Rond de 10de eeuw werd begonnen met de bedijking van het rivieren- en kustgebied tegen overstromingen. Aanvankelijk waren dit vooral veengebieden en vanaf de 13e eeuw werden vooral rivieren omdijkt. Zo ontstonden de uiterwaarden. Voornamelijk in het rivierengebied vond er in deze uiterwaarden veel kleiwinning plaats voor de productie van bakstenen. Met het steviger worden van de dijken groeide het Hollandse vertrouwen in de strijd tegen het water. Dit uitte zich met name in een nieuw ingezet middel: de polder. Met behulp van windmolens werden ondiepe gebieden drooggelegd, nadat er dijken en ringvaarten omheen waren gelegd. In het verlengde van deze techniek werd tussen 1956 en 1968 midden in de vroegere Zuiderzee, Flevoland aangelegd: het grootste kunstmatige eiland ter wereld.
bron: Nederland Waterland (voetnoot 20)
44
