A ARENA Arena 1(7) październik 2010
Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda
Obiektywizm Ayn Rand a religia Obiektywizm jest filozofią, która w swoim centrum stawia człowieka, jako racjonalnie myślącą i działającą we własnym interesie jednostkę. Często jest określana mianem idei „racjonalnego egoizmu”, przeciwstawia się zdecydowanie socjalizmowi i kolektywizmowi. Równie często można usłyszeć, niestety, że obiektywizm jest w swojej naturze antyreligijny. Jak jest naprawdę? Tomasz Zacharski
A
by w pełni zrozumieć istotę obiektywizmu, należy najpierw przyjrzeć mu się w całości. Ayn Rand przy okazji publikacji Atlasa Zbuntowanego stworzyła, na prośbę jednego ze sprzedawców, zestawienie podstaw swojej filozofii, którym się teraz posłużę. Podstawy te można oprzeć na czterech filarach. Filar pierwszy, metafizyczny, składa się wyłącznie z obiektywnie rozumianej rzeczywistości; filar drugi, epistemologiczny, z wnioskowania; filar trzeci, etyczny, z własnych potrzeb; filar czwarty, polityczny, z kapitalizmu. Dość surowy obraz obiektywizmu, wyłaniający się z tak lakonicznie ujętych podstaw, zmienia się zdecydowanie, kiedy przyjrzymy się ich rozwinięciu przez Rand. Filar 1. – „pobożne życzenia nie zmienią rzeczywistości”; rzeczywistość może być zmieniona tylko przez działania, zaś życzenia, marzenia, nadzieje czy obawy nie są w stanie jej zmienić. Filar 2. – „nie możesz zjeść ciastka i mieć ciastko”; wnioskowanie, poznanie a posteriori to jedyny sposób poznania świata przez człowieka, zdobycia przez niego wiedzy, wskazówek do działania i podstaw przetrwania. Filar 3. – „człowiek jest swoim jedynym ograniczeniem”; człowiek ogranicza samego siebie, nie innych. Powinien żyć dla samego siebie, nie poświęcać ani siebie dla innych, ani innych ludzi dla siebie. Poszukiwania własnego szczęścia i racjonalnie rozumiane dbanie o własne in-
teresy są najwyżej w hierarchii moralności. Filar 4. – „daj mi wolność albo mnie zabij”; idealnym systemem polityczno-ekonomicznym jest kapitalizm laissez-faire. Jednostki ludzkie w takim systemie wymieniają się między sobą jako wolni „kupcy”, prowadzą nieograniczoną niczym wymianę dla obustronnego dobra. Nie ma niewolników i panów, ofiar i katów; nikt nie może zdobyć czegokolwiek, używając przemocy, a państwo i rząd są tylko formą stróża czy raczej policjanta, pilnującego dotrzymywania umów i chroniącego ludzi przed dewiantami. W idealnym ustroju państwo jest oddzielone całkowicie od gospodarki. Oczywiście, filozofia Ayn Rand jest bardziej rozbudowana, lecz na potrzeby artykułu w zupełności wystarczy zarys jej poglądów. Można teraz zrozumieć, dlaczego Ayn Rand, swoją drogą naoczny świadek zbrodni komunistów dokonujących rewolucji w Rosji, była przeciwna wszystkim lewicowym ideologiom – komunizmowi, socjalizmowi, faszyzmowi, pseudoliberalizmowi (według niej liberałowie przestali być tym, kim mieli być i stali się lewicą – co można zaobserwować dziś w Stanach Zjednoczonych i niektórych państwach europejskich), oraz tzw. nowej lewicy, która głosząc hasła równości i solidarności, tak naprawdę „wprowadzała Marksa tylnymi drzwiami”.
Jak obiektywizm traktuje religię? Nie jest on, wbrew powszechnej opinii, antyreligijny. Obiektywizm odrzuca religię, ale nie czyni tego w prymitywny sposób, nazywając ją „opium dla mas”. Nie nakazuje odrzucenia religii i przyjęcia apriorycznie jego tez jako jedynej i słusznej prawdy, jak robi to Karol Marks. Dlaczego więc w obiektywizmie nie ma miejsca dla religii? Pierwsze odpowiedzi poznamy, analizując filary obiektywizmu, zwłaszcza uzupełniając czwarty o zapis: „z takich samych powodów [państwo jest oddzielone od gospodarki], z jakich religia od państwa”. Religia wydaje się być zaprzeczeniem wszystkich podstaw filozofii Ayn Rand – nieważne, czy wierzymy w chrześcijańskiego Boga, Allaha, Jahwe, Buddę, Śiwę czy jakąkolwiek inną istotę / siłę wyższą. Wiara wymaga przyjęcia a priori (zaprzeczenie 2.) założeń, że istnieje siła wyższa, która jest jednocześnie najwyższą instancją, sędzią i ograniczeniem dla działań człowieka (zaprzeczenie 3.), a wiara sama w sobie może w ten czy inny sposób wpływać na człowieka lub jego działania (zaprzeczenie 1.). W takim rozumieniu obiektywizm faktycznie jest nieprzychylny religii – bowiem jakakolwiek forma wiary godzi w jego podstawy i jest z nim sprzeczna.
14 Arenka (1).indd 14
2010-10-29 19:27:15
