Schooldomein 6 - juli 2020 by Schooldomein

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 32 juli 2020

Anders werken aan Exploiteren met Perspectief

DOORGANG VAN MEER DAN 1,5 METER Met deze schuifwand wordt afstand houden gemakkelijker dan ooit. Zelfs wanneer u samen door één deur wilt. Een ruimte vergroten of verkleinen? Met de wanden van BREEDVELD is ruimteverdeling letterlijk binnen handbereik. Wij delen graag onze verfijnde kennis en vakmanschap. Oók voor bijhorende bouwkundige oplossingen.

Ruimte wordt waardevoller met BREEDVELD mobiele wanden

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

PA N E E L W A N D E N G L A S WA N D E N S C H U I F WA N D E N V O U W WA N D E N

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

www.breedveld.com

JAN ROTMANS reis licht in tijden van transitie HOE BELANGRIJK is de werkplek? DE KRACHT van natuurlijk daglicht EEN IDEALE PLEK voor ondernemende leerlingen

Daglicht en frisse lucht Essentieel in schoolgebouwen Het positieve effect van natuurlijk daglicht en ventilatie op de leeromgeving

Vloeren die bijdragen aan een gezond binnenmilieu Bolidt ontwikkelt, produceert en appliceert al jaren vloersystemen voor het onderwijs. Vloeren die met een naadloos en strak oppervlak een goede hygiëne waarborgen en bacteriedodend en schimmelwerend zijn. Het harde, gesloten oppervlak zorgt ervoor dat vuil, stof, etensresten etc. niet kunnen indringen, maar óp de vloer blijven liggen waardoor ze eenvoudig te reinigen zijn en bijdragen aan een gezondere leef-, leer- en werkomgeving. Niet alleen in nieuwbouw maar ook voor renovaties zijn de vloersystemen van Bolidt uitermate geschikt. Het resultaat; een strakke, naadloze en hygiënische vloer die eenvoudig te onderhouden is en een leven lang meegaat. Daarmee kunt u alle aandacht geven aan dat waar het voor u eigenlijk om gaat; het best mogelijke onderwijs en de best mogelijke leermiddelen.

Een gezond binnenklimaat verhoogt het vermogen tot leren

Ervaar zelf de mogelijkheden van hygiënische vloeren voor het onderwijs in het Bolidt Innovation Center. Kijk voor meer informatie op onze website of stuur een mail naar info@bolidt.nl.

Kinderen brengen meer dan 90% van hun dag door in gebouwen en veel van die tijd spenderen ze in klaslokalen. Dit maakt het ontwerp van deze ruimtes van groot belang. Uit onderzoek blijkt dat daglicht en frisse lucht tot wel 15% van het leervermogen kan verhogen.

www.bolidt.nl

Het ontwerp van schoolgebouwen heeft een grote invloed op de ervaringen en vorming van leerlingen. Materialen, kleuren, luchtkwaliteit, akoestiek en daglicht zijn factoren die daar een grote rol in spelen. VELUX Commercial biedt kennis en daglichtoplossingen voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. Meer informatie: www.veluxccommercial.nl

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955

Onze adviseurs en

ICSadviseurs biedt

bouwprojectmanagers

huisvestingsadvies en

brengen ambities tot leven op het gebied van zorg, onderwijs, sport en welzijn.

projectmanagement voor maatschappelijk vastgoed. Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efficiĂŤnte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

Vestiging Amsterdam

Vestiging Zwolle

Zekeringstraat 46

Burgemeester Drijbersingel 25R

om naar hartenlust

1014 BT Amsterdam

8021 DA Zwolle

Vestiging Eindhoven

Vestiging Rotterdam

Klokgebouw 263

Van Nelleweg 1

6e verdieping

Unit 2.3.

5617 AC Eindhoven

3044 BC Rotterdam

te leren, leven, spelen, werken, zorgen en ontmoeten.

088 235 04 27 icsadviseurs.nl

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

VAN DE REDACTIE Het zomernummer van Schooldomein; nummer 6 van jaargang 32 is weer een heel bijzondere. Het thema is natuurlijk actueel: anders werken aan exploiteren met perspectief. Tsja; hoe ziet de exploitatie van schoolgebouwen eruit in het post-coronatijdperk. Ik sprak een schoolleider die aangaf hoe moeilijk het is om de anderhalve meter te handhaven in scholen. Beter is het goed te letten op het binnenklimaat: een goede ventilatie, frisse lucht en de mogelijkheid om te bewegen. Daar gaat het om. “In feite speelt ons bijna nieuwe gebouw daar al op in,” vertelt directeur vastgoed van het Albeda College Zeljka Udovicic over het nieuwe Albeda Airport, dat in het najaar in gebruik wordt genomen. Het is een hybride gebouw waarbij studenten op verschillende manieren en plekken kunnen leren en werken en elkaar ontmoeten. Het gebouw is gemaakt voor beweging en staat letterlijk met de voeten in de praktijk op airport Rotterdam. In dit nummer ook het onderzoek van enkele studenten van de Vrije Universiteit Amsterdam naar de beleving van de werkplek door docenten. Schooldomein stimuleert, samen met het Center for People and Buildings (CfPB), meerjarig onderzoek naar de werkplek. Er mag meer aandacht komen voor een goede professionele werkplek voor docenten, komt onder meer uit het onderzoek. Een bijzonder project is ’t Veense Hart in Nijkerkerveen waar het onderwijs heel mooi met meerdere functies samenwerkt. Directeur Erna Luiten van De Horizon: “Het is toch prachtig om ook de bibliotheek en het dorpshuis in je gebouw te hebben. Wanneer er bijvoorbeeld een repair café in het dorpshuis is, werken kinderen vanuit de technieklessen mee en doen zo technische ervaring op. Er zit ook een horecafunctie in, waar

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

je kinderen meeneemt in praktijkgericht onderwijs, zoals meehelpen lunches te maken of contact met ouderen te hebben.” Prachtig ook het artikel over de nieuwe praktijkschool ProGrotius in Delft, waar in samenwerking met Mevrouw Meijer twee voormalige schoolgebouwen worden getransformeerd tot een prachtige plek, die goed op de wijk aansluit. Dat is ook het geval bij de mbo-opleiding For Real in Leeuwarden, waar studenten van zes richtingen een echt bedrijf midden in het centrum runnen. Je vindt er onder meer een café, diverse winkels en een beauty- en haarstudio. In het digitaal in spiratiedebat bevroegen we een aantal experts over de gevolgen van de Coronacrisis; merken we al dat het anders is nu de scholen weer open zijn en heeft de coronacrisis invloed op de inrichting van schoolgebouwen? De eerste reflecties op de nieuwe werkelijkheid. Wat dat betreft past het grote interview met professor Jan Rotmans natuurlijk goed in deze editie. Hij stelt het volgende: “De worsteling die je nu op wereldschaal om je heen ziet, zit ook in ons als individu. Er is geen blauwdruk, geen kompas. Die chaos en onzekerheid moeten we niet vrezen, maar juist omarmen. Als we dat niet doen, komen we niet vooruit. Als je het systeem de schuld geeft, leg je het probleem buiten jezelf.” Maar het meest bijzondere moment was natuurlijk de onthulling van het nieuwe Inspiratieboek 2015-2020, Samen werken aan de School van Morgen. Dit nieuwe standaardwerk met 107 projecten en ruim 500 pagina’s werd aan Floris Alkemade aangeboden en is via de link op www.schooldomein.nl/inspiratieboek rechtstreeks te bestellen. Een must voor elke beslisser en opdrachtgever, maar ook een geweldig naslagwerk. Veel leesplezier en tot na de zomervakantie. Sibo Arbeek Hoofdredacteur van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt informatie zoeken.

INHOUD BESTUUR EN BELEID

Reis licht in tijden van Transitie Jan Rotmans over kans of crisis, het lot van de mens en noodzakelijke transities binnen het

Fotografie: Ronald Tilleman

publieke domein.

Hoe belangrijk is de werkplek?

Wat betekent de coronacrisis voor het schoolgebouw?

Een onderzoek naar leerpleinen als werkplek voor docenten.

Een inspiratiedebat aan de hand van vier stellingen.

O RGANISATIE EN BEDRIJFSVOERING

Benchmark Onderwijs Berenschot aangevuld met financiĂŤle analyse Uitvoeren van breed en gefundeerd onderzoek urgenter dan ooit.

ONTWERP EN INRICHTING

De kracht van natuurlijk daglicht

Leren in de praktijk bij ROC Friese Poort

Anders werken aan exploiteren met perspectief

36 40

De groene droom realiseren

Robuust gebouw in nieuwe wijk Barneveld

Anders werken aan exploiteren met perspectief is het thema van deze Schooldomein. Op verschillende manieren besteden we daar aandacht aan. Onder meer in de rubriek Architectuur en verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters mooie voorbeelden daarvan.

Een ideale plek voor ondernemende leerlingen

THEMA

Osram House getransformeerd tot centrum voor cultuur.

Unieke conceptstore FOR REAL in Leeuwarden.

IKC Magenta ademt natuur.

Sturen op maximale kwaliteit Het meest duurzame project binnen Europa: twee klimaatneutrale kindcentra in Hof van Twente

Kindcentrum Veller met stedelijke uitstraling.

Pro Grotius in Delft: nieuwe praktijkschool in twee bestaande gebouwen.

Maatschappelijker verantwoord kan bijna niet Minister Koolmees reikt PSO 30+ (AWB) certificaat uit aan Koninklijke Ahrend.

Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s cover De Parel, Giessen (pagina 60) MFA Futura, Oud Gastel (pagina 25) Vellesan College, IJmuiden (pagina 71)

Schooldomein

juli 2020

Bewegen en leren tegelijk in een prachtige nieuwe gymzaal! Gymmen in een van de mooiste zalen van Nederland.

Anders werken aan exploiteren met perspectief Het kloppende Veense Hart: breed voorzieningencluster in Nijkerkerveen.

58 60 62

Waar ieders wereld groeit Kinderen voelen zich thuis in De Grabbelton.

Van bouw- naar gebruiksadvies BM van Houwelingen maakt plekken waar mensen zich thuis voelen.

Het schoolgebouw, variaties op een thema: Rusland Onderaardse gangen waar studenten van hun dormitoria onder een dikke laag sneeuw naar school kunnen lopen.

Kracht door samenwerking Hybride onderwijsgebouw op Rotterdam The Hague Airport.

BOUW EN ORGANISATIE

Nieuwe Vellesan College etalage voor vmbo Compact en mooi rond schoolgebouw in IJmuiden.

RUBRIEKEN

20 21 49 72 73 74

Kort nieuws Onderwijstrends door Jaap de Kruijf Interimmer in beeld De etalage Column van Alieke van Zandwijk Vooruitblik naar Schooldomein 1

30 55 58 62 70

Reis licht in tijden van Transitie 8

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

BESTUUR EN BELEID

Tekst Sibo Arbeek

Jan Rotmans is de ‘progressor’ die de vertaalslag maakt van de theoretische transitiewetenschap naar concrete adviezen voor bedrijven, overheden en organisaties. Een verhaal over kans of crisis, het lot van de mens en noodzakelijke transities binnen het publieke domein.

“E

en fundamentele omslag in denken, handelen en organiseren is nodig. Het moet radicaal anders en dat kan niet zonder transitie.” Jan Rotmans is hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, maar heeft ervoor gekozen om zijn verhaal rechtstreeks te vertellen, in plaats van alleen wetenschap te bedrijven. Rotmans: “Elke systeemcrisis is ook een morele crisis en legt onze normen en waarden bloot. Vaak komen hebzucht en egoïsme bloot te liggen en daarmee zit elke crisis per definitie ook in onszelf. Je moet je eigen angsten omarmen om verder te kunnen komen.”

het begin de regie genomen. Dat heeft in het begin goed gewerkt; we werden aan de hand genomen door de overheid en wetenschappers. Dat kan en mag alleen niet te lang duren, want dan krijgt het autocratische trekjes. Het feit dat de overheid deze rol pakt is overigens een unicum in de tijd waarin de media overwegend het gedrag van mensen zijn gaan bepalen. Ik verwacht dat er over een aantal weken meer ruimte komt voor reflectie, omdat we dan zelf weer keuzen moeten maken. We moeten langzaam uit die emotie stappen en van deze crisis leren, om te voorkomen dat we elke vijf jaar in zo’n crisis komen. We moeten door, maar hoe gaan we dat doen?”

“Er is geen kompas voor persoonlijke transitie. Als je echt fundamenteel wilt veranderen, moet je tot stilstand komen en aan zelfonderzoek doen. De coronacrisis heeft een grote impact op de samen leving; de afgelopen maanden zijn mondiaal de samenlevingen en economieën tot stilstand ge komen. Mensen zijn angstig geworden. Zonder de negatieve effecten te onderschatten, biedt de huidige crisis ook kansen voor verandering. Je ziet nu weer dat iedereen, regering en bedrijfsleven, erop gericht is om weer aan de slag te gaan. Het is altijd lastig om de effecten van een crisis te voorspellen, maar ik verwacht dat deze tot een herwaardering van de publieke sector zou kunnen leiden, waarbij ook de rol van de overheid verandert. Leiderschap heeft te maken met timing en de regering heeft vanaf

LEIDERSCHAP EN TRANSITIE “Onze regering pompt veel geld in de samenleving om de banen van burgers en daarmee de economie overeind te houden. Dat is even een goede zaak, maar dat geld wordt vervolgens niet meer in de ontwikkeling naar een nieuwe, groene en duurzame economie gestopt. We mogen ook tijdens deze coronacrisis het klimaat niet vergeten, want dat blijft het echte zwaard van Damocles. Anders hebben we over tien jaar een niets-en-niemand ontziende klimaatcrisis. We moeten onze leefstijl aanpassen en onze systemen sneller verduurzamen op het gebied van energie, voedsel, industrie, mobiliteit en de gebouwde omgeving. Overigens zie je nu al dat mensen de grenzen opzoeken en de vraag is in hoeverre eigen verantwoordelijkheid echt tot een

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

“Ik voorspel dat als je over vijf jaar als opdrachtgever duurzaamheid niet centraal hebt gesteld, je als een loser wordt gezien”

andere inrichting van het publieke domein leidt.” Het boek over de impact van crises op samenlevingen gaat Jan Rotmans nu al schrijven. “Mijn idee was om daarvoor als aangrijpingspunt de aankomende economische crisis en de klimaatcrisis te nemen, maar deze neem ik uiteraard ook mee.” FUNDAMENTELE BEÏNVLOEDING “We leven in het antropoceen; dat is het tijdperk waarin de mens de aarde fundamenteel beïnvloedt. De gevolgen zijn nu al ingrijpend, zowel voor de aarde als de mens. Kijk naar de effecten van de klimaatverandering, het verlies aan biodiversiteit en de plastic soep in de zeeën. Voordat de coronacrisis alles platlegde kwam er 12 miljoen ton plastic per dag in de oceaan. Dat plastic doodt één miljoen zeevogels per jaar. We gebruiken één miljoen plastic tasjes per minuut, waarbij 20 Aziatische landen 80% van de plastic vervuiling veroorzaken. Ruim een miljoen diersoorten wordt met uitsterven be dreigd. Als gevolg van de toenemende groei van de

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

wereldbevolking is de landbouw sinds 1970 met 300% toegenomen en sinds 1992 zijn de stedelijke gebieden verdubbeld. De mens verandert het klimaat op aarde en dat gaat sneller dan we denken; weersextremen worden het nieuwe normaal, met droogte, over stromingen, hittegolven en orkanen. Volgens het VN-Klimaatplanet in 2018 hebben we nog tot 2030 om catastrofale klimaatverandering te voorkomen. In Nederland lopen we inmiddels vast omdat drie doelen op elkaar inwerken: het klimaatdoel, waarbij we CO2-uitstoot willen reduceren, het milieudoel met stringente stikstofnormen en het natuurdoel waarbij biodiversiteit het doel is. We moeten ons fundamenteel herbezinnen op de relatie tussen economie en milieu.” OVER DE MENS “Kijken we terug dan zien we hoe we het goed functioneren van het systeem belangrijker hebben gemaakt dan het goed functioneren van de mens. We zitten gevangen in starre regels, structuren en

BESTUUR EN BELEID

systemen,” aldus Rotmans. “Wij hebben die systemen bedacht en ontwikkeld en die waren bedoeld om ons te helpen. Dat hebben ze heel lang goed gedaan, maar er komt altijd een moment in de evolutie dat die systemen zich tegen ons gaan keren. Dat moment hebben we bereikt. Kijk naar de zorg, het onderwijs, onze economie. Ik ben benieuwd of we en masse weer het vliegtuig gaan nemen als het weer kan en of de filedruk weer naar het oude niveau toeneemt. In deze crisis zie je hoe onze verouderde systemen piepend en krakend tot stilstand komen. Aan de hori zon gloren nieuwe waarden en die zouden weleens het fundament kunnen vormen van een nieuwe, betere manier van samenleven. Na elke systeemcrisis verandert een klein deel van de mensen zijn gedrag; hooguit 5-10%, totdat we het kantelpunt bereiken van 25% van de bevolking. Uit empirisch onderzoek blijkt dat daarna de resterende 75% relatief snel verandert. Dat kantelpunt naderen we en ik verwacht dat we dat punt bij de eerstvolgende systeemcrisis, zoals de klimaatcrisis, bereiken. We hebben het vermogen om systemen te veranderen, maar dat begint met een nieuw waardenstelsel. We moeten elkaar weer gaan vertrouwen, de mens centraal stellen en veel meer gaan samenwerken. De worsteling die je nu op wereldschaal om je heen ziet, zit ook in ons als individu. Er is geen blauwdruk, geen kompas. Die chaos en onzekerheid moeten we niet vrezen, maar juist omarmen. Zonder chaos geen doorbraak in een transitie. Angst, voor de eigen gezondheid en die van je naasten, is tijdens deze crisis de dominante factor voor een verhoogd bewustzijn geweest; het heeft tot schone lucht, minder CO2-uitstoot en een verandering van perspectief geleid.” DELTAPLAN 2.0 “Wanneer we in 2040 een duurzaam en circulair Nederland willen hebben, moet er nogal wat ge beuren. We hebben zeven miljoen huizen op aardgas. Willen we in 2040 gasloos zijn, dan betekent dat 350.000 woningen per jaar of 1.500 per dag die we moeten aanpassen. Met de voorraad die we nog willen bouwen betekent dat 2.000 woningen per dag van het gas af. Dat terwijl we de afgelopen vijf jaar 2.000 huizen gasloos hebben gemaakt. Ook de mobiliteit doet mee; het aantal elektrische auto’s groeit met ongeveer 10% per jaar. Feit is dat alleen al de vervanging van de bestaande voorraad auto’s 20 jaar kost. Waterstof wordt belangrijk voor de indus trie, maar het is nog duur en kost nog veel fossiele energie. Het is bovendien minder geschikt voor huizen en voor mobiliteit. Kortom; we staan voor een enorme opgave en hebben een groot verhaal nodig, een soort Deltaplan 2.0. Geen blauwdruk, maar organisch, in co-evolutie met de natuur, waarbij we vanuit een samenhangende visie de dialoog aangaan, leren en experimenteren.”

Jan Rotmans (Rotterdam, 29 maart 1961) is hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Hij publiceerde meer dan 250 maal (waarvan 30 boeken) over klimaatverandering, klimaatmodellen en duurzame veranderingen. Hij is maker van het eerste integrale klimaatmodel ter wereld (bij het RIVM), en oprichter van ICIS, DRIFT, en het Kennisnetwerk Systeeminnovaties en Transities. Hij was medeoprichter van en nog altijd betrokken bij organisaties als Urgenda, DRIFT, Nederland Kantelt en Zorgeloos.

CIRCULAIRE BOUWTRANSITIE “De bouwsector heeft een hiërarchische en lineaire structuur en kent een overwegend gesloten cultuur. Het is niet de meest innovatieve sector en de werkwijze is pragmatisch. Te vaak wordt nog op de economisch meest voordelige wijze aanbesteed, want we vinden geld belangrijker dan waarde. De bouw innoveert wel, maar vooral op projectniveau. Er is weinig aandacht en geld voor radicale innovatie, die in andere sectoren al wel zichtbaar is. Ik voorspel dat als je over vijf jaar als opdrachtgever duurzaamheid niet centraal hebt gesteld, je als een loser wordt gezien. De circulaire bouwtransitie vraagt om een radicaal andere manier van ontwerpen, bouwen, slopen, onderhouden en financieren. De uitdaging voor de bouw is renovatie en transformatie, verduurzaming, circulair inrichten van de sector, digitalisering, van het gas af en voor al levensloopbestendig ontwerpen en bouwen. Gebouwen worden energiepositief en je ziet nu al dat processen volledig data gestuurd worden, waarbij 3D printers installatieonderdelen gaan printen en smartphones de werkprocessen bepalen. Er zijn al disruptors in de bouw die integraal werken, zoals Factory Zero. Nu nog een niche speler die in één dag een woning assembleert, volledig uit de eigen energierekening financiert en een nul op de meter gebouw oplevert. De keten wordt nu nog gekenmerkt door veel spelers en processen, die om voortdurende afstemming vragen. De nieuwe bouwmanager is een systemintegrator, waarbij straks één partij verantwoordelijk is voor alle bouwaspecten: conceptontwikkeling, projectontwikkeling, architec tuur, financiering en beheer. Maatschappelijk vast goed kent met name een gebruik dat zich leent voor systeeminnovaties en kent al een routekaart voor verduurzaming. Belangrijker nog: het faciliteert kwetsbare groepen, jongeren en ouderen, waarbij die jongeren onze toekomst gaan bepalen. De eindgebruiker komt steeds meer centraal te staan en huisvesting wordt een service. Juist in het maat schappelijk domein liggen volop kansen om die transitie versneld door te voeren.”

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Laura Overhorst en Julian Brouwer

BETEKENISGEVING VOOR DOCENTEN

Hoe belangrijk is de werkplek? Een jaar geleden stond er in Schooldomein een artikel over drie groepen studenten van de Vrije Universiteit Amsterdam die de relatie tussen de docent en de werken leeromgeving op basis- en middelbare scholen hadden onderzocht. Met de onderzoeken van vorig jaar in het achterhoofd is er dit keer door vijf andere studenten onderzoek gedaan naar de relatie tussen leerpleinen als onderdeel van de leeromgeving en de betekenisgeving van docenten in het voortgezet onderwijs.

eerpleinen zijn grote ruimtes waarin op hetzelfde moment meer dan één klas of groep leerlingen les krijgt onder begeleiding van meer dan één docent. Uit gesprekken blijkt dat er veel succesverhalen rondgaan over scholen waarbij dit goed lijkt te werken. Op andere scholen blijkt dit juist enorm tegen te vallen. Waar ligt dit aan? Je ziet bijvoorbeeld grote verschillen in de mate van tevredenheid en ervaringen van docenten rond deze vernieuwende leer- en werkomgevingen. Wellicht kan de betekenisgeving van deze docenten dan ook helpen bij het verklaren waarom leerpleinen op de ene school succesvol zijn en op andere scholen juist niet. De studenten deden exploratief onderzoek waarbij verschillende docenten van drie

SCHOOLDOMEIN

ZELFSTANDIGHEID EN VRIJHEID Het blijkt dat in de onderwijsvisie van de onderzochte scholen zelfstandigheid en vrijheid voor leerlingen genoemd wordt en dat gaat samen met een minder strikte rol van de docent, die coach of regisseur van het leerproces is. Het gebruik van leerpleinen speelt dan een ondersteunende rol, waarbij vaak het gebruik van aparte instructieruimtes genoemd wordt. Het stelt docenten in staat om wisselend gebruik te maken van verschillende werkplekken, gekoppeld aan een diversiteit van leervormen. Daarbij zie je vormen waarbij zowel zelfstandig werken als het geven van centrale uitleg mogelijk is. Een ander aspect van deze ruimtelijke omgeving, waarbij een grotere autonomie aan de orde is, is de vrijheid in technologiegebruik bij de invulling van hun lessen. De geïnterviewde docenten waren positief over de rol van de leerlingen, hun eigen rol en de rol die de fysieke leeromgeving daarbij speelt. Daarnaast blijkt dat de samenwerking onder docenten en leerlingen ook bijdraagt aan de positieve betekenisgeving van docenten aan het onderwijs. Hierbij nemen docenten een coachende rol aan, waarbij ze leerlingen begeleiden en daarmee zelfstandigheid stimuleren. INTERESSANTE PARADOXEN Interessant zijn ook de paradoxen die we hebben ontdekt. Docenten gaven aan de mate van vrijheid en autonomie en de samenwerking met docenten en leerlingen als zeer positief te ervaren. Tegelijkertijd

Twickel College Hengelo

middelbare scholen die werken met leerpleinen zijn geïnterviewd. In dit artikel worden de belangrijkste bevindingen besproken.

juli 2020

BESTUUR EN BELEID

gaven ze echter aan het vele afstemmen met collega’s als negatief te ervaren. Zomaar een instructieruimte gebruiken of ergens starten met een project is vaak zonder overleg en afstemming niet aan de orde. Dit kan voor problemen in de samenwerking tussen docenten zorgen, zeker wanneer vakken of docenten die niet goed op elkaar aansluiten samen van hetzelfde leerplein gebruik maken. Genoemd werden

MEER WERKDRUK Ook blijkt dat de grote meerderheid van de docenten vindt dat het werken op leerpleinen zorgt voor meer werkdruk. Dit terwijl zij dus eigenlijk meer vrijheid en autonomie ervaren. Voornamelijk de vele vergaderingen die gepaard gaan met de organisatie van het onderwijs op en rond de leerpleinen creëren druk en stress. Daarnaast wordt deze werkdruk volgens de

Fons Vitae Amsterdam

aspecten als inefficiëntie en hinderlijke geluidsoverlast waardoor de voordelen van het leerplein onvoldoende benut worden. Deze problemen zijn volgens docenten nog meer aanwezig als er te weinig instructieruimtes zijn. Bij één van de drie onderzochte scholen ontbreken deze instructieruimtes, wat ervoor zorgt dat docenten elkaar sneller storen en moeilijker kunnen differentiëren. Hierdoor wordt het dus juist lastiger om leerlingen zelfstandig te laten werken. Ondanks dat er dus veel flexibele werkplekken gecreëerd worden, blijken deze soms in werkelijkheid niet zo flexibel te zijn. Daarbij missen de docenten naar eigen zeggen ook het hebben van een eigen werkplek.

docenten vergroot wanneer de hierboven beschreven samenwerking tussen docenten op een leerplein niet goed verloopt. In de marge hebben we ook gekeken naar de effecten van de coronacrisis op de werkdruk; docenten geven bovenal thuis online onderwijs. De meningen verschillen, maar volgens enkele docenten is de werkdruk sterk verminderd in deze periode. Dit omdat er bijvoorbeeld minder vergaderd wordt en minder afgestemd hoeft te worden met collega’s. Daarnaast blijkt dat de coronacrisis op alle drie de scholen de ontwikkeling en het gebruik van technologie versnelt. Docenten ontdekken versneld nieuwe mogelijkheden van ICT-gebruik, die ze ook in de toekomst

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Cburg Amsterdam

willen toepassen. Tegelijk lopen docenten tegen de beperking van online onderwijs aan, omdat persoonlijk contact met leerlingen lastiger is. De 1 op 1 begeleiding die volgens de docenten op leerpleinen goed werkt, is veel minder goed mogelijk tijdens de online periode. Daarnaast wordt het toetsen bij online onderwijs als fraudegevoelig ervaren. En docenten vinden het lastig om hier iets voor te bedenken. Dit laat zien dat technologie niet volledig in staat is om het fysieke onderwijs op een leerplein te vervangen. CONCRETE AANBEVELINGEN Deze resultaten hebben dan ook geleid tot een aantal concrete aanbevelingen waaronder het inzetten van een leerplein kan slagen. Allereerst (1) is een goede roostering van activiteiten belangrijk, zodat vakken en activiteiten op een leerplein op elkaar aansluiten. Dit kan overlast verminderen en daarnaast (2) zorgen dat er vooraf nagedacht is over interessante verbindingen tussen vakken en werkvormen. Zo kan de stof bijvoorbeeld op een andere manier worden aangeboden, afhankelijk van mogelijk conflicterende activiteiten. Ook (3) de samenwerking tussen docenten kan bevorderd worden wanneer de organisatie op een leerplein helder is. Verder (4) is voldoende instructieruimtes naast het leerplein belangrijk. Op die manier kunnen docenten differentiëren en ervoor kiezen om een deel van de leerlingen zelfstandig te laten werken terwijl een ander deel van de leerlingen extra uitleg krijgt. Doordat de instructies voornamelijk plaatsvinden in de instructieruimtes, is er in de centrale ruimte van de leerpleinen minder sprake van afleiding en wordt zelfstandig werken bevorderd.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

“Ook blijkt dat de grote meerderheid van de docenten vindt dat het werken op leerpleinen zorgt voor meer werkdruk” Verder (5) is een efficiënte inrichting van de leerpleinen belangrijk. Om afleiding en concentratieverlies te verminderen zijn ruimtelijke afscheidingen als schuifwanden, boekenkasten of planten handig. Wel moeten deze zo flexibel mogelijk van aard zijn, omdat anders het open karakter van het leerplein verloren gaat. Ook (6) is het van belang dat er genoeg stopcontacten op de leerpleinen beschikbaar zijn, omdat leerlingen veelal met een eigen laptop op het leerplein werken. Het ontbreekt bij veel scholen aan voldoende oplaadmogelijkheden, wat de werkvormen dan ook weer verstoort. Leerpleinen bieden dus veel mogelijkheden en worden op een aantal aspecten als zeer positief ervaren. Echter worden de leerpleinen niet altijd optimaal benut wat zorgt voor problemen in de werkvormen en meer werkdruk bij docenten. Ten slotte (7) is een professionele werkplek voor docenten van belang, waarin ze hun lessen kunnen voorbereiden en verwerken. Het onderzoek is uitgevoerd door Laura Overhorst, Julian Brouwer, Vincent Grubben, Thom Langeveld en Brandon Swart. Kijk voor meer informatie op www.cfpb.nl.

GEEN ZORGEN â&#x20AC;&#x201C; DE LUCHT IS SCHOON! Met emissiearme rubber vloerbedekkingen voor gezonde leefomgevingen Goede binnenlucht en een rustige leeromgeving zijn van bijzonder groot belang in kinderdagverblijven, scholen en universiteiten. Onze hoogwaardige vloerbedekkingen zijn daarom gemaakt van emissiearme materialen, die extreem sterk zijn en de geluidproductie minimaliseren. www.nora.com SCHOOLDOMEIN

juli 2020

INSPIRATIEDEBAT

Wat betekent de coronacrisis voor het schoolgebouw? ATELIER PRO DORTE KRISTENSEN (ARCHITECT-DIRECTEUR)

1. D aar zijn wij het niet mee eens. Allereerst het ruimte-issue. Ontwerpen met 1,5m afstand waarborg is geen optie. Dan moeten gebouwen kolossaal worden en de klaslokalen heel groot. Dat is geen optie. Er moet meer nagedacht worden over hoe we de gebouwen gebruiken. Bijvoorbeeld voor het voortgezet onderwijs; geef instructie over het gebruik van de ruimte. Voor samenwerken en mentorgesprekken wel bij elkaar komen, waardoor je voor bezetting maar de helft van de gebouwruimte nodig hebt. Maar er zijn ook kansen voor het interieur; denk bij meubelkeuze na over materialisatie. Geen gebruik meer maken van stoffen of leer. Als schoonmaakbeleid de komende jaren zo blijft dan bijten de desinfecterende middelen in op de producten. 2. Dat hangt af van het soort schoolcomplex en manier van lesgeven. In een traditionele gangenschool zijn de mogelijkheden van ruimtelijke aanpassing beperkter. Een weids opgezette school met opener plattegrond is makkelijker coronaproof te maken. Bij grote differentiatie aan leerstijlen kun je dit probleem makkelijker oplossen. Kun je variëren in alleen werken, samenwerken, instructie, dan kun je ook variëren in groepsgrootte. Dan kun je kiezen; wat doe je thuis en wat doe je op school. Deze oplossingen gelden niet voor praktijkschool, die nog steeds dramatisch zijn ingericht.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

ATELIER PRO THIJS KLINKHAMER (INTERIEURARCHITECT)

3. D aar zijn wij het mee eens. Bij personalized learning kun je makkelijker splitsing maken naar vorm van instructie en zelf leren. Dan kun je ook veel makkelijker kleinere units maken en feitelijk de groepsgrootte passend maken voor de ruimte en niet de ruimte veranderen. 4. E ens; de huidige situatie pleit om na te denken over flexibiliteit in je architectuur voor onderwijs, omdat onderwijs zelf tegenwoordig snel verandert. De traditionele gedachte verdwijnt en daar wil je op kunnen anticiperen. Zeker in het geval van een pandemie voel je des te meer de noodzaak om flexibel te zijn. Digitalisering van het onderwijs heeft invloed op de schaal waarop we scholen maken, we hoeven minder lokalen te maken en we kunnen flexibelere ruimtes aanbieden. ALGEMEEN De vraag is of we een noodsituatie die hopelijk niet langer dan een jaar duurt, moeten bombarderen tot een uitgangspunt voor straks. Een van de kernzaken van leren is dat je van elkaar leert. En dat doe je niet thuis; connectiviteit en community blijven heel belangrijk voor ontwikkeling. Vraag je af of in eenzaamheid leren geschikt is voor een opgroeiende puber…

Foto Gispen | Fotografie Claartje ten Have

DEBAT

STELLINGEN: 1. De coronacrisis heeft geen invloed op de inrichting van schoolgebouwen 2. De 1.5 meter is onmogelijk te handhaven in een schoolgebouw 3. Scholen met een traditionele structuur met klassen en een leraar hebben het lastiger dan scholen met een open structuur met leerplein en diverse werken leervormen 4. De lessen van het online leren maken het versneld mogelijk om het onderwijs te flexibiliseren, waardoor we ook in schooltijden kunnen variëren

IRIS HEKKERT BS DE FAKKEL

1. Wij hebben geen uitgebreide aanpassingen gedaan ten aanzien van de inrichting van ons schoolgebouw. Wel hebben wij goed nagedacht over handige looproutes voor ouders die hun kind(eren) brengen en halen, zodat de 1,5 m afstand tussen volwassenen kan worden nageleefd. 2. Dit is zeker waar wanneer dit ook ten aanzien van kinderen geldt. Binnen ons gebouw is dat echt onmogelijk. Wij hebben een gebouw met een lange

gang waaraan de lokalen gepositioneerd zijn. Voor leraren onderling is het met wat passen en meten nu wel te doen. Als alle kinderen weer naar school komen wordt ook dat zo goed als onmogelijk. 3. I k denk niet dat dit veel uitmaakt. Belangrijker is de ruimte die je binnen je school hebt en het aantal volwassenen en kinderen dat daar tegelijk gebruik van maakt. 4. D eze periode van gedwongen thuisonderwijs heeft ons veel nieuwe kennis en inzichten opgeleverd. Zowel over onze eigen flexibiliteit en ons aanpassingsvermogen, als door het inzicht dat wij en veel ouders gekregen hebben over het leerproces van hun kinderen tijdens het thuisonderwijs. Het zou mooi zijn als er ruimte komt dit verder te ontwikkelen zodat we onderwijstijd en -ruimte meer af kunnen stemmen op de individuele behoefte van kinderen.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

ROB STÖVER BUSINESS MANAGER ONDERWIJS BIJ GISPEN

1. Weken geleden zijn we al met klanten in gesprek gegaan; zowel wij als zij voorzagen dat het impact heeft. Na een inventarisatie van hun uitdagingen en wensen, hebben we oplossingen onderzocht en ontwikkeld. Van herinrichtingsvoorstellen tot nieuwe inrichtingsconcepten, of aanvullingen op bestaand meubilair: veel scholen zijn al bezig met de uitwerking hiervan. Via ons zusterbedrijf Presikhaaf Schoolmeubelen wordt momenteel onderzoek gedaan naar de kijk van het basis onderwijs op uitdagingen en effecten op inrichting als gevolg van de covid-19 uitbraak. De eerste resultaten zijn ook hier duidelijk: ruim 60% verwacht dat de leer-, de werkomgeving of beide definitief veranderen. 2. De mate waarin maatregelen rondom veiligheid, hygiëne en afstand houden uitvoerbaar zijn in schoolgebouwen verschilt sterk. Voor bijvoorbeeld collegezalen en bibliotheken is aanpassing goed mogelijk, wel met lagere bezettingsgraad. Maar kleine ruimtes en smalle gangen creëren behoorlijke uitdaging. Door mee te denken en ook te kijken naar bezettingsschema’s, reserverings

systemen, routing en bewegwijzering, hebben we dit al met veel onderwijsinstellingen ingevuld. Maar gedrag van leerlingen / studenten en ook van medewerkers speelt een grote rol bij het bereiken van het beoogde effect. 3. De bewegings- en inrichtingsvrijheid is groter bij scholen met een open structuur. Bovendien zijn het meubilair en de inrichtingsconcepten voor bijvoorbeeld leerpleinen bij uitstek geschikt voor alternatieve inrichting. Deze scholen hebben zeker een voordeel in het realiseren van oplossingen voor deze bijzondere situatie. Enkele jaren geleden ontwikkelden we met Mecanoo architecten een visie op de leeromgeving van de toekomst - Room to Learn genaamd - met ruimte voor ontmoeting, samenwerken en concentratie. Het flexibele inrichtingsconcept HUBB dat daaruit ontstond is ook een goed voorbeeld van hoe snel op veranderende behoeften of noodzakelijke maatregelen kan worden ingespeeld. 4. We horen van klanten dat dankzij de ervaringen die nu worden opgedaan met leren op afstand, zij kansen zien om online leren blijvend onderdeel van het onderwijsprogramma te maken. Daarmee ontstaat zeker ruimte. Dat hoeft zich niet te beperken tot variatie in schooltijden, maar biedt ook kansen in benodigde vierkante meters, inzetbaarheid van ruimtes, gebruik van digitale lesondersteuning. Dit gaan we verder onderzoeken in samenwerking met klanten.

Foto Gispen | Fotografie Claartje ten Have

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

DEBAT

JAN AALBERTS DIRECTEUR BEDRIJFS VOERING – PLV. BESTUURDER STICHTING SPAARNESANT

1. De coronacrisis heeft in elk geval tijdelijk invloed op de inrichting van gebouwen. We hanteren hierbij het landelijk protocol. Als het structureel van invloed is, dan zou dit ingrijpende aanpassingen vergen. Nu gebruiken scholen bijvoorbeeld de aula en gymzaal om met kleinere groepen te kunnen werken. Het gemiddelde lokaal is afgestemd op 28 leerlingen. De 1,5 meter grens zou bijna een verdubbeling nodig maken. Ik ga er niet vanuit dat dit structureel nodig is. 2. In het PO is dit lastig, met name in de onderbouw. Kleuters laten zich niet permanent sturen op deze afstand. We hebben meerdere oude school gebouwen met kleine lokalen en smalle gangen. Die zijn in technische zin niet aan te passen.

3. Eens. Met een gebouwenbestand (30) van gemiddeld 65 jaar oud is de flexibiliteit ver te zoeken. In een van de scholen gaan we weer tussendeuren plaatsen. Handig in verband met corona, maar ook gewenst vanwege de flexibiliteit, toezicht naar twee ruimten e.d. 4. Eens, afstandsonderwijs heeft noodgedwongen een vlucht genomen en ook nieuwe inzichten gebracht. Alles werkt bij ons inmiddels met Teams, alle leerlingen zijn ingevoerd ten behoeve van het afstands onderwijs. Voor de midden- en bovenbouw biedt dit ook kansen in situaties waar bijvoorbeeld het lerarentekort optreedt of een combinatie (vrijdag of woensdag, vierdaagse schoolweek) met onderwijs in de school. Ook de digitale vaardigheden van ons personeel zijn fors toegenomen. Het flexibiliseren van schooltijden is een optie die we graag onderzoeken. Helaas kunnen hier maar weinig scholen aan deelnemen. Een van onze scholen kan inmiddels gaan experimenteren met de schooltijden, dankzij de goede ervaringen vanuit het landelijk experiment flexibele schooltijden. Bij nieuwbouwprojecten gaan we natuurlijk volop gebruik maken van de opgedane kennis en ervaringen.

pauzetijden) en richtlijnen kun je de gebruikers sturen en helpen bij het gewenste gedrag. ZENBER ARCHITECTEN INGRID HEIJNE CREATIEF DIRECTEUR

1. We moeten de scholen ‘anders’ gaan inrichten. Waarbij we ruimtes groter maken (bijvoorbeeld van 2 bestaande ruimtes 1 grote ruimte maken) of de groepen/klassen kleiner maken. En functies aan elkaar gaan koppelen zodat je ze multifunctioneel kunt inzetten. Ook de logistieke stromen in een gebouw moeten we opnieuw gaan inrichten. Het aantal leerlingen/studenten dat gelijktijdig aan wezig kan zijn in een gebouw is minder dus digitaal onderwijs zal hierbij een grote rol spelen. We moeten ons hierbij afvragen welk onderwijs fysiek plaats moet vinden en welk onderwijs digitaal (zie punt 4). 2. Met name in bestaande traditionele gebouwen in de smalle verkeersgebieden (gangen en trappenhuizen). Dit vraagt om een gedragsverandering van de studenten, leerlingen, docenten en medewerkers. Met een goede inrichting, een heldere routing, een nieuwe planning (bijvoorbeeld spreiding in

3. De traditionele structuren zijn op groepen gericht waarbij elke groep op hetzelfde moment hetzelfde onderwijs volgt en alle groepen zich op hetzelfde moment verplaatsen door de school. Met verdichtingen en knelpunten op bepaalde tijdstippen van de dag. Bij scholen met een open structuur met leerpleinen zijn de ruimtes groter en kun je de inrichting van een leerplein multifunctioneel inzetten voor de diverse werken leervormen. Er is meer flexibiliteit en meer keuzevrijheid, ‘je kiest de plek in de ruimte die het beste past bij jouw activiteit en jouw type leren van dat moment’. Leerlingen bewegen individueel en in kleine groepjes door de school, er is meer spreiding van studenten/ leerlingen. De logistieke stromen zijn als het ware op een natuurlijke manier opgenomen. ‘Eenieder vindt zijn of haar weg’, ‘op zijn of haar moment’. 4. We moeten ons hierbij afvragen welk onderwijs fysiek plaats moet vinden en welk onderwijs prima digitaal kan plaatsvinden. De sociale cohesie, de binding tussen de leerlingen onderling en met docenten is hierbij leidend. ‘Wat verbindt ons, wat delen we met elkaar en wat leren we van elkaar’. De fysieke school is meer gericht op interactie, samenwerken en ontmoeten en digitaal onderwijs meer op instructie, instuderen en concentratie leerwerk.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Kort nieuws Ventilatie-check voor een corona-proof schoolgebouw

s uw schoolgebouw corona-proof? De bekende RIVM-maatregelen zoals afstand houden en handen desinfecteren dragen bij aan een veilige school. Ook goede ventilatie verkleint de overdracht van infectieziekten. Met eenvoudige middelen kan de ventilatie in klaslokalen op korte termijn worden verbeterd. bba binnenmilieu geeft praktische adviezen om met simpele maatregelen de ventilatie in schoolgebouwen te optimaliseren.

Het ventilatiesysteem • Laat mechanische ventilatiesystemen door de onderhoudsinstallateur controleren op hun werking. • Controleer bedrijfstijden van mechanische ventilatiesystemen. Zorg ervoor dat er continu ventilatie is in het gebouw en stel systemen in op

Spelen is de manier waarop kleuters leren

maximale ventilatie overdag. Laat toiletafzuiging 24 uur per dag draaien. • Voor voortgezet onderwijs: Laat regelinstellingen van eventueel aanwezige CO2-gestuurde ventilatiesystemen aanpassen, zodat ook met kleinere klassen voluit wordt geventileerd. Het klaslokaal • Controleer of ramen en roosters open kunnen. • Maak gevelroosters schoon, zodat de luchttoevoer niet wordt belemmerd. • Gebruik een CO2-meter met stoplichtindicator, in elk geval de lokalen waar de ventilatie afhankelijk is van het openen van ramen en/of roosters. Hiermee wordt zichtbaar wanneer extra ramen geopend moeten worden voor extra ventilatie. Docenten • Geef docenten instructies over het gebruik van de ventilatievoorzieningen. • Zet ramen en gevelroosters zo veel mogelijk open tijdens lessen. • Lucht tijdens pauzes en leswisselingen extra. Meer informatie: www.binnenmilieu.nl.

un je daarbij wel nieuwe inspiratie voor je lessen gebruiken? Trakteer jezelf dan op een abonnement van het nieuwe magazine Kleuteruniversiteit! Het magazine vol inspiratie en leuke ideeën speciaal voor (aankomende) leerkrachten in het basisonderwijs in de onderbouw & pedagogisch medewerkers BSO en VSO. Meer informatie: www.kleuteruniversiteitmagazine.nl.

Kartonnen tussenschotten voor de 1,5m economie

m zo snel mogelijk weer aan het werk te kunnen in de nieuwe 1.5m-economie heeft Parthen meeting services kartonnen

tussenschotten gemaakt. Ideaal voor op scholen, kantoor of bij (registratie)balies. Zo kan er gemakkelijk en eenvoudig voldoende

afstand gehouden worden. De zeer betaalbare tussenschotten kunnen worden geleverd in een tafelmodel of een staand model, afhankelijk van de gewenste gebruikssituatie. Ze zijn gemaakt van duurzaam karton en hebben transparante vensters zodat er goed onderling gecommuniceerd kan worden. Er ontstaat geen afgesloten geheel, maar biedt toch extra geborgenheid en bescherming voor uw medewerkers, studenten, leerlingen of bezoekers. Voor diegenen die juist meer privacy willen zijn er ook tussenschotten zonder vensters verkrijgbaar. Na gebruik kunnen de tussenschotten eenvoudig gedemonteerd worden en gescheiden worden voor recycling. De tussenschotten zijn verkrijgbaar in bruin en wit karton en zitten per 10 stuks verpakt. Ze zijn vanuit voorraad leverbaar. Meer informatie: www.shop.parthen.nl/nl/ hygiene/tussenschotten.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Column

TRENDS IN ONDERWIJSLAND Onderwijsland komt na de lockdown met horten en stoten op gang en tracht weer structuur en sociale kaders voor de leerlingen aan te brengen. Ook buigen alle betrokkenen zich over het probleem van ‘verloren onderwijstijd’. Ook de onderwijsinspectie leeft en denkt mee. Van primair tot hoger onderwijs hebben inspecteurs gedurende de lockdown-periode bestuurders en leidinggevenden in het onderwijsveld bevraagd. Bijvoorbeeld welke successen en problemen zijn te melden? Hoe intensief is het geboden afstandsonderwijs gevolgd en waren alle leerlingen en studenten in beeld? De zogenaamde covid-19 monitoringsberichten van medio maart geven voor onderwijssectoren dan ook een overzichtelijk eerste beeld van hetgeen besturen en schoolleiders hebben te melden over hun organisaties. De ervaringen van onderwijsgevenden en leerlingen/studenten worden node gemist, al zijn uit deze monitoringsberichten hun ervaringen wel te destilleren. Waar sommige leerlingen bijna opbloeien bij onderwijs-op-afstand en alleen de schoolgezelligheid missen, ervaren veel anderen het gebrek aan persoonlijke instructie, stimulering en hulp. Naast de inspectiemonitoring, tonen ook interviews in de media en inventarisaties de kwetsbare positie van veel leerlingen. De SCP analyse ‘Zicht op de samenleving in coronatijd’ biedt al een eerste schets van de maatschappelijke gevolgen (ook voor jongeren). Verder toekomstig onderzoek zal meer specifiek de lockdowneffecten voor het gehele onderwijsveld nog duidelijker in beeld brengen. De vele leermomenten zullen ongetwijfeld ook nieuwe inzichten opleveren voor de bouw en inrichting van onderwijsgebouwen. Pandemieën uit het verleden hebben dat telkens duidelijk gedemonstreerd. Denk aan de ziekte tuberculose. Een nauwelijks te bestrijden ziekte waaraan in de westerse wereld jaarlijks miljoenen stierven. Overigens in veel werelddelen een ziekte die nu nog steeds meer dan een miljoen doden kost. Het voorkomen van deze ziekte leidde naast algemeen hygiëne besef, ook tot meer begrip voor ruimere huisvesting en frisse lucht in openbare ruimten en klaslokalen. In het onderwijs werd zelfs geëxperimenteerd met ‘openluchtscholen’. De nog bestaande ‘buitenscholen’ zijn er de voortzetting van. Naast de fysieke inrichting van het onderwijs en de wijze waarop onderwijs aangeboden zal worden, is ook de vraag ‘waarvoor wordt opgeleid’ actueler geworden. Geven de vele rapporten en bespiegelingen over een arbeidsmarkt in een geglobaliseerde wereld, en een gedigitaliseerde en geautomatiseerde maatschappij, nog de juiste antwoorden voor een arbeidsmarkt-na-2020. Komt er een herwaardering van beroepen en functies, met – uiteraard – gevolgen voor scholing en opleiding? ‘Leven lang ontwikkelen’ kan daardoor een andere en veel bredere dimensie krijgen. Waar het begon in het onderwijs als neveneffect van beroepskeuzebegeleiding is het inmiddels uitgegroeid tot een trend die zelfs in cao’s wordt vastgelegd. Vormen van ‘leven lang ontwikkelen’ c.q. scholen en omscholen, zullen nog meer onmisbaar worden voor allen die nu al actief zijn op de arbeidsmarkt en voor allen die dit willen worden en blijven. Jaap de Kruijf

“Dit was de laatste column van Jaap de Kruijf. Jaap heeft de afgelopen vijf jaargangen 28 columns voor Schooldomein geschreven die op een treffende manier de ontwikkelingen binnen het beroepsonderwijs beschreven. Altijd actueel, op een bescheiden en intelligente manier scherp en steevast boeiend om te lezen. En ze waren ook altijd gelijk goed. Nu jaargang 32 ten einde loopt en Jaap al een tijdje van zijn verdiende rust geniet gaf hij recent aan dat hij steeds verder van de dagelijkse actualiteit verwijderd raakt en dus moeite kreeg om er telkens weer een pakkend stukje van te maken. De redactie heeft daar natuurlijk begrip voor en zijn trots op het feit dat Jaap al die jaren tot de vaste inventaris behoorde. Nu komt daar een eind aan en begint de zoektocht naar een waardige vervanger. Jaap; namens alle collega’s van Schooldomein bedanken we jou voor jouw betrokkenheid en mooie columns door de jaren heen. Het ga je goed en we houden contact.”

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst: Team Benchmark Onderwijs, Berenschot

Benchmark Onderwijs Berenschot aangevuld met financiële analyse De vraag naar een gedegen verantwoording en inzicht in de besteding van middelen is onverminderd actueel voor onderwijsbesturen. Zo constateerde de Onderwijsraad afgelopen jaar dat ‘de discussies over bestedingen in het onderwijs lijden onder gebrekkig inzicht in hoe onderwijsinstellingen middelen besteden’. Het uitvoeren van een breed en gefundeerd onderzoek lijkt daarmee urgenter dan ooit.

“De bench mark van Berenschot is een geijkte methode om antwoord te geven op vragen over de bedrijfs voering en verantwoor ding van onderwijs instellingen”

SCHOOLDOMEIN

e Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) stelt data beschikbaar voor onderzoek. Er zijn al verschillende initiatieven waarbij deze open data van DUO wordt gebruikt om inzicht te geven in de financiële situatie. Deze publicaties voldoen aan een behoefte van besturen om inzicht te krijgen in de financiën, zonder daarvoor tijd te hoeven besteden aan het verzamelen en vergelijken van gegevens. Een probleem met veel van deze publicaties is echter dat het ofwel enkel gaat om het inzichtelijk maken van de gegevens van een enkel bestuur en als er een vergelijking wordt gemaakt, dan is dat meer dan eens een vergelijking van appels met peren. Dit leidt tot de conclusie dat er nog onverminderd behoefte is aan een betrouwbaar vergelijkings instrument.

juli 2020

Berenschot heeft al meer dan een decennium een betrouwbare benchmark voor het onderwijs. Nu zijn aan deze benchmark de financiële gegevens toe gevoegd, waarbij gebruik gemaakt is van de open data van DUO. Voor de deelnemers aan de Benchmark Onderwijs is daardoor een extra dimensie beschikbaar gekomen. Voor deze benchmark is gegevensverzameling vernieuwd en daardoor versneld, maar combineert deze gegevens ook met de op de markt beschikbare open data. Daarnaast en veel interessanter is dat de samenstelling van referentiegroepen die ontwikkeld is voor de benchmark ook kan worden toegepast op de financiële gegevens. De ervaring in het maken van relevante kengetallen die breed toepasbaar zijn, gecombineerd met een goede selectie van vergelijkbare besturen zorgt ervoor dat de vergelijking betrouwbaar is en relevant.

ORGANISATIE EN BEDRIJFSVOERING

STAND VAN ZAKEN De financiële rapportage gaat in op de baten en lasten van onderwijsinstellingen en toont verschillende ratio’s. De deelnemer kan door middel van het interactieve dashboard zelf doorklikken naar de verdieping op de informatie van het dashboard. Door het toevoegen van drempelwaarden en duiding van de cijfers worden niet alleen de cijfers inzichtelijk gemaakt en vergeleken, maar helpt de rapportage ook bij interpretatie en het nemen van beslissingen. In het getoonde voorbeeld van de ratio’s wordt aangegeven waar de instelling zelf staat, wat de gemiddelden van de referentie zijn en in hoeverre deze binnen de onder- en bovengrens vallen. Zie de liquiditeit in het voorbeeld. Liquiditeit vertelt over de mate waarin aan korte termijnverplichtingen kan worden voldaan. De getoonde waarde van de liquiditeit van de instelling is gelegen boven de gemiddelde waarde van de referentiegroep, maar is niet onnodig hoog (valt onder de hoogste drempelwaarde). Indien liquiditeit te hoog is, is er sprake van oppotten van middelen. Hoewel deze ratio’s momentopnames zijn, en een maand later lager (of hoger) kunnen zijn, geven deze toch een redelijke indicatie van de stand van zaken en vooral de mate waarin de eigen instelling afwijkt van de collega’s in het land.

Het inzicht in de financiën levert de sector hand vatten waar te kunnen (bij)sturen, maar ook een gefundeerd antwoord op de vragen van alle belang hebbenden bij goed onderwijs. Dat zijn mede werkers, toezichthouders, maar ook de ouders. ZELFBENCHMARK De zelfbenchmark is een omgeving waarin het referentiemateriaal kan worden samengesteld naar eigen inzicht. Zo kunnen deelnemers ook vergelijken met besturen die in eerste instantie misschien niet het meest vergelijkbaar zijn, maar dit kan wel leiden tot inzichten die voorheen niet bereikbaar waren.

ONDERSTEUNEN VERANTWOORDING De benchmark van Berenschot is een geijkte methode om antwoord te geven op vragen over de bedrijfsvoering en verantwoording van onderwijs instellingen. De uitkomst ervan ondersteunt bij verantwoording, geeft inzicht in normen voor

formatie en kosten, focust op optimale en efficiënte inrichting en helpt bij een toekomstbestendige inrichting van de organisatie. Door automatisering is de tijdsbesteding voor aanleveren van gegevens met 80% gereduceerd en lukt het besturen om met een tijdsbesteding van maximaal een dag de benchmarkgegevens aan te leveren. Alsof dat alles nog niet genoeg is, worden de financiële analysemogelijkheden zonder meerprijs toegevoegd aan het vergelijkingsinstrumentarium. Wilt u meer weten of met een testaccount zelf eens door de benchmark en het platform heen klikken? Stuur dan een mail aan benchmarkonderwijs@berenschot.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Anders werken aan Exploiteren met Perspectief is het thema van deze Schooldomein. In de rubriek Architectuur en verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters mooie voorbeelden daarvan.

Foto Sebastian van Damme

EVA ARCHITECTEN – DANIËL BIESHEUVEL Ook voor de nieuwbouw van basisschool voor speciaal onderwijs SO Fier zijn meerdere ‘klassieke’ exploitatiemaatregelen toegepast: er zijn geen dure ARBO hulp constructies nodig voor de bewassing van de gevel, vloeren die mechanisch gereinigd worden sluiten niet direct aan op het tapijt in de kantoren, geen nissen in gang zones, holle plinten en een vloerputje in alle sanitaire ruimten, geen schilderwerk voor de aluminium en kunststof kozijnen, plafondhoge hoekbescherming op uit wendige hoeken, kunststof voegen in sanitaire ruimtes, et cetera. Voor de doel groep (cluster 4 onderwijs) is speciale aandacht voor ’boefjesbestendige’ materialen en oplossingen. Voorbeeld zijn de binnenkozijnen; deze zijn van vuren met matte blanke lak; een buts in deze kozijnen

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Foto Sebastian van Damme

is vrijwel niet zichtbaar in tegenstelling tot een geschilderd kozijn. Daarnaast is de school de eerste energieneutrale basisschool van Utrecht. Een knappe prestatie van gemeente en SPOU om deze ambitie te realiseren, met de daarbij horende lagere energiekosten. Waar is dan nog exploitatiewinst te behalen? Met de kosten voor personeel en het lerarentekort is het zaak anders te gaan denken over flexibiliteit in gebruik: het wordt nog belangrijker om tijdelijk groepsruimten te kunnen combineren bij uitval van leraren, en om snel in te kunnen springen op veranderende onderwijsmethodieken of visies. Deze flexibiliteit staat bij SO Fier

op licht gespannen voet met de doelgroep die juist een duidelijke vaste structuur nodig heeft. Daardoor is meer ingezet op korte looplijnen, goed overzicht op elkaars groepsruimte per cluster, flexplekken voor ambulant personeel en een separaat te exploiteren aangebouwde gymzaal. Het groene speelplein rond SO Fier is wel een punt van aandacht: de ambitie van ‘natuurlijk’ spelen en een groen plein drukken wel weer zwaarder op de exploitatie dan een geheel betegeld plein. ‘Onderhoudsarm groen’ is wellicht nog een punt van studie. Kijk voor meer informatie op www.e-v-a.net.

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING

LKSVDD ARCHITECTEN – HANS VAN DEN DOBBELSTEEN EN RONALD OLTHOF

De mensen die in een gebouw leren, sporten, werken, eten of verzorgd worden, bepalen het succes van het gebouw. Door veel aandacht te besteden aan hun wensen en ze actief te betrekken bij het ontwerpproces, worden ze eigenaar van het ontwerp: ‘dit is ons gebouw!’ Dat commitment is, alle rekensommen ten spijt, één van de belangrijkste basis voorwaarden voor een duurzame exploitatie.

In Oud Gastel huisvest het MFA Futura een bijzondere combinatie van twee scholen én de plaatselijke voetbalvereniging in één gebouw. Dat kan omdat wij het centrale hart van het gebouw zodanig hebben vormgegeven dat het overdag dient als aula en overblijfruimte, en ‘s avonds en in het weekend bij de kantine van de voetbalclub kan worden getrokken. Dat was belangrijk voor de gemeente Halderberg. Zo investeert zij niet alleen in een brede school, maar in de hele kern van Oud Gastel.

In Kulturhus de Spil Nieuwleusen hebben we een voormalig bankgebouw kunnen integreren in het nieuwe gebouw. Het is vanaf de opening een veel bezochte ontmoetingsplek voor alle inwoners van Nieuwleusen. Dat strookt helemaal met het vooraf gestelde doel van het bevorderen van sociale samenhang en gemeenschapsgevoel. Er zijn veel functies in het gebouw te vinden: o.a. een middelbare school, biblio theek, muziekschool, twee sporthallen en welzijnsorganisaties. Kijk voor meer informatie op www.lksvdd.nl.

Fotografie: Ronald Tilleman

LKSVDD architecten ontwerpt gebouwen, die van meerwaarde zijn voor hun omgeving. Mensen voelen zich prettig, omdat we in onze ontwerpen altijd uitgaan van de belangrijkste factoren die het welbevinden bepalen: daglicht, uitzicht, groenbeleving en tactiel materiaalgebruik.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

TEAM ARCHITEC/KTEN - HILDE VAN DIJK EN MONIKA DAUN In Gulpen-Wittem zijn er nogal wat karakteristieke en beeldbepalende gebouwen die men graag behoudt. In de ‘mooiste gemeente’ van Nederland, in het charmante heuvelland, staat bovendien het belang van de inwoners en bezoekers voorop. Dan is het twee vliegen in 1 klap als een bestaand monument succesvol omgevormd wordt naar een nieuwe gemeenschapsvoorziening. Dat is gedaan met de zogeheten ‘Toeristenkerk’, een bestaande Protestantse kerk. Een beeldbepalend, twee verdiepingen tellend

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

gebouw, dat in de jaren 60 van de vorige eeuw uit Mergel is opgetrokken. Het is een ontwerp van het Maastrichtse architectenbureau Frans Dingemans. Door het aanwezige Müller-orgel heeft het gebouw een monumentale status. Via een aanbesteding heeft de gemeente Gulpen-Wittem, als eigenaar en opdrachtgever, TeamArchitec/ kten het project gegund. De opdracht was om via een beperkte uitbreiding van het bestaande gebouw optimaal functionerende ruimten voor sociale, culturele, creatieve,

educatieve en religieuze activiteiten te laten ontstaan. Het resultaat is een pronkstuk voor Gulpen, dat TeamArchitec/kten met een flinke dosis creativiteit tot stand heeft gebracht. Door de optimalisering van de exploitatie als uitgangspunt te nemen is er oogstrelende functionaliteit gerealiseerd voor de multifunctionele behoeften van de gemeenschap. Kijk voor meer informatie op www.teamarchiteckten.eu.

23 sep

Onderwijsvastgoed Dag 2020 Datum: woensdag 23 september 2020 Programma: 10.00 uur – 16.30 uur Locatie: Nyenrode Business Universiteit, Breukelen

Uitdagingen in de twintiger jaren De twintiger jaren zullen inhoud geven aan het portefeuille denken binnen onderwijsinstellingen en gemeenten. Wat is mijn visie? Hoe pak ik in portefeuilleverband de energietransitie aan? Wat is de impact van het IHP voor mij? Ga ik renoveren of nieuw bouwen? Hoe kan ik de circulaire economie meenemen in mijn plannen? Deze dag biedt u nuttige handvatten en veel inspiratie. Trendradar - Op deze dag wordt ook de Nationale Trendradar Onderwijsvastgoed gepubliceerd en besproken. U ontvangt een exemplaar. Voor wie - Voor toezichthouders, besturen, directie en staf van onderwijsinstellingen, verantwoordelijken bij gemeenten en anderen die zich in het dagelijks werk bezighouden met onderwijsvastgoed. Uw deelname - € 395,= excl. btw voor onderwijsinstellingen en gemeenten en € 495,= excl. btw voor overige organisaties.

Gratis boek - Bij deelname krijgt u het boek “Samenwerken aan de School voor Morgen”, een overzicht van vele projecten, trends, feiten en cijfers. Dit boek, met een waarde van EUR 50, is een uitgave van Schooldomein.

IVVD heeft voor al haar congressen een volwaardig online alternatief klaar staan, mocht dat nodig zijn. Meer informatie vindt u op ivvd.nl/plan-b

Plenair programma Educatief ontmoetingscentrum als centrale voorziening Adrie Groot, College van Bestuur Blosse

Instellingsroutekaarten om de klimaatdoelen te halen? Rinus Vader, leading professional energietransitie gebouwde omgeving Royal Haskoning DHV Inzicht in huisvestingsopgave vanuit openbare data Marion Breg, projectmanager Scholen op Koers en Marten Middendorp, partner Republiq GPR als middel om tot prestatiegerichte uitvraag te komen Adrie Verweij, bestuurder Verhoeff Rollmanschool en Ruud van Vliet, senior adviseur W/E-adviseurs

Renovatie is eigenlijk een transformatieopgave Tom van Hooijdonk, beleidsadviseur Spaarnesant

Levensverlengende maatregelen voor gebouwen Thomas Bögl, architect LIAG Architecten en bouwadviseurs

Schrijf u in op www.onderwijsvastgoeddag.nl

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Grafisch Lyceum Utrecht

Fontys R3 Eindhoven

Fontys S3 Eindhoven

GISPEN CREËERT ONDERWIJSOMGEVINGEN DIE MOTIVEREN EN STIMULEREN Van voortgezet onderwijs tot universiteit: dé basis voor een effectieve onderwijsomgeving vormt een prettige fysieke ruimte. De leeromgeving van de toekomst is in onze ogen een plek die docenten en studenten, leerkrachten en leerlingen de ruimte geeft om aan de slag te gaan waar, wanneer en hoe zij dat willen. Om zo samen te ontdekken, discussiëren, improviseren en inspiratie uit te wisselen. Zo wordt leren persoonlijker, interessanter en leuker. Gispen heeft een gespecialiseerd Onderwijsteam in huis dat dagelijks bezig is met vraagstukken vanuit zowel hogescholen en universiteiten als het voortgezet onderwijs. Wij begeleiden u van inspiratie, creatie en realisatie tot en met beheer en revitalisatie. Ons Onderwijsteam denkt met u mee over uw huidige situatie en anticipeert op de toekomst. Haagse Hogeschool

Neem vandaag nog contact met ons op: info@gispen.nl

Fontys R4 Eindhoven Fontys R4 Eindhoven

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

www.gispen.com | www.roomtolearn.nl

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Torben Eskerod

ONTWERP EN INRICHTING

OSRAM HOUSE GETRANSFORMEERD TOT CENTRUM VOOR CULTUUR

De kracht van natuurlijk daglicht Oorspronkelijk gebouwd als magazijn voor een gloeilampenfabrikant, is Osram House nu een voorbeeld van hoe daglicht een donker, industrieel gebouw kan transformeren tot een centrum voor culturele activiteiten.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie OSRAM Culture Centre Copenhagen, Denmark Opdrachtgever Gemeente Kopenhagen Consultant Wissenberg A/S Architect Tegnestuen T-plus Installatieadvies PME Elrådgivning Aps Aannemer Enemærke & Petersen A/S Adviseur daglicht VELUX Commercial Foto’s Torben Eskerod

ebouwen met een doorleefde geschiedenis zijn vaak zeer geschikt voor maatschappe lijke activiteiten en ontmoetingen. Dat laat het Osram House in de wijk Nørrebro in Kopen hagen goed zien. Het werd in 1953 als kantoor ruimte op de verdieping met een magazijn op de begane grond ontworpen als één van de eerste prefab gebouwen in Kopenhagen, met een staalconstructie, een ongepolijste betonnen gevel en grote binnenruimten. Daarmee is het een typisch voorbeeld van architectuur uit het industriële tijdperk na de tweede wereldoorlog. De afgelopen jaren raakte het in verval en was het bovendien technisch verouderd en vooral erg donker, maar werd het nog wel gebruikt voor met name danslessen. De gemeente Kopenhagen verwierf Osram House in 1980, met als doel om het weer een maatschappelijke betekenis te geven. Nørrebro is een buurt met veel diversiteit en daarmee een prima plek voor een cultuur- en gemeenschapscentrum. Osram House kreeg als interessante business case tijdens de klimaattop in 2009 middelen om het gebouw ingrijpend te renoveren en in feite te transformeren, met behoud van de architectonische kwaliteit. Een aantal organisaties waaronder de VELUX Groep heeft de stad Kopenhagen geholpen het gebouw te transformeren tot een duurzaam gebouw met minimale hulpbronnen en nieuwe voorzieningen. Architect Hendrik Norlander Smith: “Het is een slim gebouw geworden met een goed binnenklimaat. Dat merken de bezoekers niet altijd; zij ervaren vooral dat het zo mooi licht en ruimtelijk is geworden.” Inmiddels maken wekelijks zo’n 1.000 mensen gebruik van het gebouw, is het binnen klimaat geoptimaliseerd en de daglichtomstandigheden en de energie-efficiëntie sterk verbeterd. GEVOEL VAN OPENHEID “Een belangrijk doel van de renovatie was om ruimte te bieden aan activiteiten die gericht zijn op burgers die gewoonlijk geen culturele instellingen bezoeken, omdat ze er niet aan gewend zijn, of omdat ze het simpelweg niet kunnen betalen,” zegt Ole Henriksen, ingenieur bij Copenhagen City Properties, de eigenaren van Osram House. Henriksen was projectleider van de renovatie: “We wilden dat Osram House een gevoel van openheid en toegankelijkheid zou oproepen; iedereen zou zich welkom moeten voelen.” Wanneer we afgaan op het aantal gebruikers en het scala aan activiteiten is die doelstelling grotendeels behaald. Osram House is de thuisbasis voor theatergroepen, kleuterscholen, een dansschool, privéfeesten en kleine ondernemers. De grote, lichte ruimten in het gebouw zijn uitermate geschikt om een scala aan activiteiten te faciliteren. “Het gebouw straalt de openheid uit die we voor ogen hadden en trekt een aantal zeer diverse activiteiten aan. Het ge-

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

bouw wordt elke dag van 8 uur ‘s ochtends tot 10 uur ’s avonds intensief gebruikt,” stelt Birgitte Kortegaard, Executive Project Secretary tijdens de verbouwing.” ORIGINELE ARCHITECTUUR Het was geen makkelijke transformatie: “Het is een monumentaal gebouw, wat inhoudt dat de reno vatie de originele architectuur moest behouden. We hebben de oude spanten onder de nieuwe ramen intact gelaten, zodat gebruikers het vernuft en de schoonheid van de oorspronkelijke dakconstructie maximaal kunnen beleven,” zegt Ole Henriksen. Osram House had ook een transformatie nodig op het gebied van functionaliteit: “Het gebouw was technisch en functioneel verouderd. We hebben de indeling omgegooid en voor goed daglicht en goede ventilatie gezorgd. Dat is belangrijk omdat het aantal bezoekers toeneemt en ook omdat we ze een gezonde en lichte omgeving willen bieden,” zegt ingenieur Ole Henriksen. De architect besloot om de VELUX dakramen hoog in de nok te plaatsen en een gat in het plafond te snijden, waarmee het effect maximaal is. Door deze verdiepte ingreep valt het daglicht vanuit het zuiden prachtig binnen tot aan de begane grond aan de noordzijde van het gebouw. Daardoor is er een maximale inval van natuurlijk daglicht. Boven de grote centrale hal zijn ook dakramen waardoor er prachtig diffuus licht binnenvalt. Met een eenvoudig te bedienen paneel zijn zowel de dakramen als de zonwering elektrisch te bedienen. De ramen in de grote hal zijn relatief klein en dat leverde in het verleden een donkere ruimte op. In combinatie met de

ONTWERP EN INRICHTING

“We wilden dat Osram House be zoekers een gevoel van openheid en toegankelijk heid zou geven; ieder een zou zich welkom moe ten voelen”

dakramen is het een prachtige lichte ruimte geworden. Tegelijkertijd dragen de te openen dakramen actief bij aan het aanpassen van het binnenklimaat wanneer veel mensen zich verzamelen voor activi teiten zoals volksdans, lezingen en privéfeesten. De dakramen openen automatisch om het binnenklimaat te optimaliseren op basis van binnen- en buitentemperaturen en het gebouwgebruik. DAGLICHT VAN BOVEN GEAVANCEERDE CONTROLESYSTEMEN Het besturingssysteem NV Advance™ behoort tot ‘s werelds meest geavanceerde controlesystemen voor natuurlijke ventilatie en garandeert een ade quate luchtverandering en efficiënte nachtkoeling. Het systeem regelt de 28 strategisch geplaatste VELUX dakramen inclusief de zonscreening. De ramen zijn te openen, maar worden automatisch gecontroleerd om het binnenklimaat te optimaliseren in relatie tot de buitentemperatuur. Het gebouw is verdeeld in een aantal ventilatiezones met elk hun eigen sensoren en parameters. Op deze manier wordt het klimaat in de zones individueel gemonitord op basis van windrichting, windsnelheid en luchtdruk op de gevel van de zone, evenals binnen- en buitentemperaturen en CO2-niveau in de zone. De ventilatiezones worden gecontroleerd afhankelijk van de luchtdruk op de gevels die worden berekend aan de hand van CFD-berekeningen die speciaal voor dit project zijn uitgevoerd. Dit resulteert in optimalisatie van de raamopeningen volgens 16 verschillende wind richtingen en is een belangrijk onderdeel van de

besturingsstrategie. Een kalendermodule regelt de ventilatie afhankelijk van het seizoen (zomer/winter) en het tijdstip van de dag (‘s nachts, ‘s ochtends, overdag) en optimaliseert ook de ventilatie volgens de volgende vormen van ventilatie. Vlak voordat het gebouw ’s morgens opengaat wordt het geventileerd zodat de lucht fris en aangenaam aanvoelt. Door nachtkoeling wordt de thermische massa van het gebouw gekoeld wanneer het ‘s nachts ongebruikt is om te hoge dagtemperaturen in de zomer te voorkomen. De koeling van het gebouw wordt aangepast aan de thermische belasting de dag ervoor. Naast de nauwkeurige controle van de natuurlijke ventilatie kunnen ook andere systemen zoals zonwering, radiatoren, mechanische ventilatoren of lichtregeling in het systeem worden geïntegreerd om een optimaal binnenklimaat te garanderen met een minimaal energieverbruik. Het project omvat ook een mechanisch ventilatiesysteem dat vooral in de vergaderzalen op de begane grond werkt, maar ook als back-up in andere delen van het gebouw in piekperiodes. “Zelfs als de temperatuur hoog is, voelt het nooit ongemakkelijk aan,” zegt dansinstructeur Joy Skovgaard. Met meer dan 20 jaar ervaring weet ze aan welke voorwaarden een ruimte moet voldoen om intensief in te kunnen dansen: “De grote zaal in Osram is perfect met mooi licht en een geweldig klimaat. Vaak dansen we hier met grote groepen en het blijft een aangename ruimte met prachtig licht van boven.” Kijk voor meer informatie op www.veluxcommercial.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

ONDERWIJS HUISVESTING. Leren in een fijne omgeving Bekijk onze projecten op

scholenvanbuko.nl

O NTWERP • REALISATIE • ONDERHOUD

Geef elke dag het beste van jezelf voor de klas met:

Wijze lessen Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek

Hét boek voor de VO-docent. www.tenbrinkuitgevers.nl/wijze-lessen

SCHOOLDOMEIN

TBU19_Adv Wijze lessen 1/4.indd 1

juli 2020

14-11-19 11:53

Tekst Sibo Arbeek

ONTWERP EN INRICHTING

UNIEKE CONCEPTSTORE FOR REAL IN LEEUWARDEN

Leren in de praktijk bij ROC Friese Poort “Heerlijk ontspannen genieten van een beautybehandeling of tijd voor een nieuw kapsel? Het kan bij FOR REAL Looks in winkelcentrum Zaailand Leeuwarden voor een heel voordelig tarief. Je kunt er bij de barbier geknipt worden om vervolgens bij de brow- en nailbar je wenkbrauwen en nagels te laten verzorgen. FOR REAL Looks is geopend op dinsdag tot en met vrijdag van 10.00 - 18.00 uur.”

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

pril 2022 opent ROC Friese Poort een locatie in het nieuwe stadion van SC Cambuur. Tot die tijd heeft de school een onderwijslocatie met de naam FOR REAL in winkelcentrum Zaailand. Een unieke conceptstore in hartje binnenstad waar studenten in een levensechte leeromgeving aan de slag gaan. Naast een praktijkcentrum, een Info Center met Cyber experience room en een café zijn er diverse winkels en een beauty- en haarstudio. Deze nieuwe onderwijslocatie biedt een authentieke leeromgeving, waar docenten, studenten en bedrijven samenwerken in theorie en praktijk. Studenten bieden een totale winkelbelevenis van winkels, tot lunch, tot schoonheidsbehandelingen. Oftewel FOR REAL! Studenten van de opleidingen Uiterlijke Verzorging, Retail, Secretarieel, Marketing en Communicatie, IT, Servicemedewerker en Entree krijgen hier les en werken in de praktijk. Ze regelen alles zelf; van inkoop, tot verkoop tot de financiën. Daarbij worden ze ondersteund door het werkveld. Docenten en ondernemers geven praktijkgerichte instructie en coachen de studenten. Vestigingsdirecteur Jacoba Posthumus: “We geven samen met bedrijven vorm aan ons onderwijs in een praktijkomgeving. Dat biedt veel voordelen voor iedereen. Zo kunnen we beter inspelen op en vooroplopen bij ontwikkelingen in het werkveld. De student krijgt de meest recente vakkennis in een

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

“Op school krijg je misschien een 7, maar hier is het niets of een geslaagde deal; dat is het leuke van het verhaal”

levensechte leeromgeving. Ook onderling kunnen de opleidingen van elkaar leren doordat ze samenwerken. Een mooie vorm van kruisbestuiving die we straks in het nieuwe Cambuurstadion voort willen zetten.” VAN WINKELBELEVENIS TOT CYBER EXPERIENCE Herbert Groenevelt is accountmanager Handel & Ondernemerschap bij ROC Friese Poort: “We hebben dit concept op een aantal plekken neergezet, waaronder ook in Drachten. In principe zou dit concept in onze eigen gebouwen meters kunnen besparen, maar het zijn tijdelijke situaties. Bovendien moeten we de ruimten gewoon huren tegen een marktconform tarief. We worden niet gematst. Het geheim is dat onze studenten in een realistische omgeving leren en werken. Het is een echte winkel, je gaat met echte mensen om, verkoopt echte producten en verdient er ook echt geld mee. Dat maakt het een mooie leeromgeving voor leerlingen en veel effectiever dan wat ze in de schoolbanken zouden leren. Dit is het eerste concept waarbij we met zes opleidingen bij elkaar zitten waardoor de onderlinge verwantschap veel groter is en je elkaar sneller vindt. Je werkt allemaal op dezelfde vloer. Retail vraagt om een flyer en marketing gaat er gelijk mee aan de slag en neemt ook gelijk de kapper en security mee. Onze studenten zorgen ook voor meer reuring in het winkelcentrum.

ONTWERP EN INRICHTING

Op de school zit toch een stempel ‘school’, zowel voor consumenten als studenten. Dat ben je hier kwijt. Het is een omgeving waarin door te ervaren en te doen geleerd wordt. Studenten mogen fouten maken, want daardoor leren ze het vak. Het is een echte winkel en marktconforme prijzen, dus het gaat ergens over. De consument zal dat ook begrijpen, maar koopt wel echt iets, of laat zich knippen. Hoe leuk is het dat je vanuit je opleiding een echte winkel mag runnen waar je zelf baas bent en overleg hebt met aanleverende winkels en ondernemers, die hier eigenlijk hun toekomstige medewerkers mee opleiden. Studenten zetten zichzelf op een leuke manier in de etalage. Laatst belde een ondernemer op met de vraag wie die jongen met die gele trui was. Die wilden ze graag in hun bedrijf hebben. Een beetje kapper heeft zo een baan. En het gebeurt allemaal vrij anoniem, omdat je ze in een echte omgeving meemaakt. Studenten hebben zelf meegedacht over hun eigen branding en natuurlijk de kleding. Ze hebben een polo ontworpen die ze in de winkel en horeca dragen en bij cyber security. Hoe kijken ze zelf tegen hospitality aan, hoe visualiseer je dat, wat moet je uitstraling zijn, wat betekent gastvrijheid, hoe ga je om met toegankelijkheid en veiligheid? Dan praat je zo’n beetje over alle opleidingen die hier met elkaar samenwerken. En ze zien zelf ook wat het resultaat is. Op school krijg je misschien een 7, maar hier is het niets of een geslaagde deal. Dat is het leuke van het verhaal.”

Op de begane grond runnen zij het informatie centrum over WTC/Cambuur, een Cambuur Fanshop en een Cyber Experience Room. In de experience room kunnen bezoekers leren hoe zij digitaal weerbaarder worden. Op de eerste verdieping krijgen bezoekers een totale winkelbelevenis. Dit begint bij een shop-in-shop concept, waar meerdere merken hun producten verkopen. Onder andere Bruna, Leffel Sportswear, Dizzy en Buitengewoon Mooi. Vervolgens kan men neerstrijken voor een kopje koffie of lunch bij de horecagelegenheid. Een complete knipbeurt of schoonheidsbehandeling is mogelijk in de salon van Uiterlijke Verzorging. Een gedeelte is ingericht als leerplein. Dit wordt gebruikt als instructieruimte en plek waar studenten zelfstandig kunnen werken. Ook werken de studenten samen met de zittende winkeliers. Met hen is vooraf ook overleg geweest over de invulling. Om een impuls te geven aan het winkelcentrum willen de studenten ook evenementen in het Zaailand organiseren.”

CIRCULAIRE INRICHTING Hidde Benedictus van ICSadviseurs: “Mooi dat de ambitie van ROC Friese Poort om studenten zoveel mogelijk in de praktijk te laten leren dit resultaat heeft opgeleverd. In de omgeving van FOR REAL leveren de ondernemers de formule en werken met studenten en alumni van ROC Friese Poort. Een nieuwe zakelijke omgeving die studenten uitdaagt op een andere manier naar het toekomstige werkveld te kijken! Van het onderwijs vraagt het een omgekeerde manier van denken: het werkveld vormt het vertrekpunt. Dit vraagt niet alleen iets van de studenten, maar ook van de onderwijsteams! De nieuwe omgeving is daarom zo ingericht dat kan worden bijgestuurd. In de inrichting, maar ook in het onderwijsproces. Het is een omgeving om volop te experimenteren en te innoveren. Ook leuk te melden is dat de inrichting circulair is en volledig kan worden hergebruikt in het nieuwe Cambuurstadion. Het was echt leuk om de docenten en studenten van het ROC te begeleiden in de planvorming voor het nieuwe Cambuurstadion en ook samen te werken aan het concept en de ruimtelijke vertaling voor FOR REAL.” Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Sibo Arbeek

IKC MAGENTA ADEMT NATUUR

De groene droom realiseren Op een prachtige plek aan de rand van Delden, met uitzicht op de Deldener Es en de groene weilanden ligt het nieuwe IKC Magenta, een volledig biobased gebouw: “We wilden dat het een mooi gebouw zou worden, die ook bij deze plek zou passen. Het moest duurzaam zijn en educatiewaarde hebben. Dat is gelukt!”

et Integraal Kindcentrum Magenta is bekroond met de publieksprijs van de Duurzaam Bouwen Awards 2020. De prijs is uitgereikt tijdens het Duurzaam Bouwen congres in Assen. Een prachtige prestatie en dat komt terug in de positieve reacties van de gebruikers en de betrokken partijen in het ontwerpen bouwproces. Directeur Mariël van Loenen wordt daarbij bijgestaan door architect Mathijs Tabbers van RoosRos Architecten en sales manager Victor Mulder van Forbo Flooring: “De gemeente Hof van Twente heeft rond 2012 een scholenvisie ontwikkeld, die voorzag in het fuseren van scholen om de krimp een plek te geven. Wij hebben dat met drie scholen proactief opgepakt, zijn gefuseerd tot een school voor 250 leerlingen en mochten op deze plek bouwen, waar eerder één van de scholen was gesloopt. IKC Magenta is een gebouw in één laag geworden met de uitstraling van een paviljoen. Het trekt je aandacht, maar misstaat niet.” Mathijs

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

vult aan: “Het is een groot gebouw, maar door de verspringing lijkt het kleinschalig en dat wordt versterkt doordat het gebouw wat verder van de weg ligt. De overstekken maken het ontwerp speelser en zorgen er ook voor dat je minder directe zon inval hebt. Dat maakt ook dat het een goed binnenklimaat heeft.” Victor knikt: “Schone en gezonde ruimtes zijn cruciaal in het onderwijs. Forbo biedt gezonde en duurzame vloeren met de juiste eigenschappen en sfeer. Meer dan 90% van onze vloeren ontwerpen en produceren wij in Nederland. En daar zijn wij trots op! Wij zorgen voor een gezonde ruimte binnen en werken tegelijk aan een duur zame wereld buiten.” INNOVATIEF PARTNERSCHAP Mariël: “De gemeente had een duurzaamheids ambitie en wilde de meest duurzame IKC van Europa realiseren. Dat heeft tot een innovatief partnerschap geleid, waarbij we samen met de architect, bouwer en

ONTWERP EN INRICHTING

installateur aan de school hebben gewerkt.” Mathijs: “Het was een gaaf proces, omdat er zoveel kon; anders dan bij een traditionele architectenselectie is het consortium hier op basis van visie geselecteerd. Er lag een programma van eisen, maar het ontwerp is al pratend met schetsen ontworpen. De school zat rechtstreeks met de aannemer en installateur aan tafel, waardoor je elkaars belangen goed kon wegen. We hebben vanuit een total cost of ownership (tco) gewerkt. Dat kon omdat de budgetten naar voren werden gehaald, waardoor het nadenken over het onderhoud en de installaties steeds onderdeel van de afwegingen waren. Het consortium blijft bovendien nog eens twintig jaar verantwoordelijk voor het onderhoud, dus had ook een belang om een duurzaam gebouw te maken. En er was door de gemeente een extra innovatiebudget beschikbaar gesteld.”

Mariël van Loenen en Mathijs Tabbers

“Het is een adaptief gebouw dat mee kan groeien met ont wikkelingen. Het is gebouwd voor een visie die verder ligt dan we nu al hebben” Mariël geeft een voorbeeld: “Wij hebben aangegeven waar de kantoren het beste konden liggen en dat het handiger was om de toiletgroepen te centreren. En toen de installateur op elke hoek een datapunt wilde leggen hebben we aangegeven dat dat niet nodig was; we werken voor 90% met wifi. Zo hebben we ook samen bepaald waar de aansluitingen voor het licht moesten komen.” Mathijs: “Het is ook een logisch gebouw geworden; je komt via de entree in de centrale hal die weer aan het speellokaal ligt. De centrale hal is zes meter hoger en hebben we iets teruggelegd, waardoor je die hoogte niet ervaart wanneer je het gebouw ziet liggen. In het verhoogde deel zorgen ramen voor een prachtige lichtinval. Vanuit het consortium heeft de installatieadviseur berekend dat de extra bouwkosten van de verhoogde hal uit eindelijk weer wordt terugverdiend door de reductie van kunstlicht.” DUURZAME VLOER MET HOUTLOOK Het hele gebouw ademt dezelfde sfeer uit van natuurlijke materialen, waarbij hout de boventoon voert. Zo ook de vloer. Victor: “In eerste instantie kozen

we voor de Impressa van Forbo Flooring als vloer afwerking, maar die kon helaas door de Corona perikelen niet op tijd geleverd worden. Impressa is een strokenmateriaal, dat uit 85% hernieuwbare natuurlijke grondstoffen, lijnolie, houtmeel, hars, kalksteen en biologisch afbreekbare pigmenten bestaat, en is geproduceerd op een drager van polyester. Dat laatste heeft te maken met de dimensiestabiliteit van het product. Impressa leveren we op stroken met een formaat van 25*100 cm en bevat naast genoemde grondstoffen dus absoluut géén PVC, weekmakers, synthetische rubbers en andere kunststoffen. Duurzamer kan eigenlijk niet. De uiteindelijke keuze is op Allura gevallen en dat is weer de meest duurzame keuze uit het spectrum van LVT-producten.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw IKC Magenta Delden Opdrachtgever Gemeente Hof van Twente Aannemer KlaassenGroep Vloeren Forbo Flooring Architect RoosRos Architecten

Wij noemen het Luxury Vinyl Tiles; in de volksmond een pvc vloer. De wens was om een houtlookvloer te installeren die door het hele gebouw zou lopen, zonder onderbrekingen. Het is een Allura LVT vloer geworden die flexibel en zeer duurzaam is, ook omdat hij hier dichtbij vandaan uit onze fabriek in Coevorden komt; dus weinig transportkilometers en CO2-uitstoot. Al onze vloerbedekkingsproducten hoeven gemiddeld slechts een afstand van 69 kilo meter te overbruggen om van onze Nederlandse fabrieken bij de klant te komen. Dat is ook duurzaam.

ADAPTIEF GEBOUW Mariël over het gebouw: “Het is een simpele platte grond waarbij je linksom via de ruimten voor de kinderopvang naar de onderbouw en zo verder naar de midden- en bovenbouw loopt. Aan de achterkant aan het plein ligt een secundaire entree voor de bovenbouw. Elke bouw heeft eigen lokalen die aan een leerplein liggen, waarbij alles open kan. Alle lokalen hebben binnendeuren en buitendeuren, waardoor kinderen ook buiten op tuinbanken kunnen werken. Het werkt naar binnen en buiten

In onze fabriek verwerken we ook de zogenaamde groene stroom, waarbij we snijrestanten recyclen en hergebruiken. Duurzaamheid is onderdeel van onze visie.” Mariël: “Dat vonden we belangrijk. Daarnaast wilden we geen steriele strakke vloer, maar een vloer met een warme en huiselijke uitstraling. Daar past deze goed bij. En je haalt er een wisser over en hij is weer schoon. Alles versterkt elkaar; de vloer, de inrichting en de goede akoestiek.” Victor knikt: “Het is echt als een totaalproject ontworpen. En door de tekening in het houtdesign zie je ook geen verstoringen, als ze er al zouden zijn. Het blijft dus door de jaren heen een hele mooie vloer.”

als een verlengde van je eigen lokaal. Dat past in onze visie, waarbij kinderen vrij zijn om binnen de afspraken zelf te bepalen waar ze leren en daarmee verantwoordelijkheid nemen. Ook de inrichting ligt in die lijn, waarbij alle meubilair flexibel en makkelijk verplaatsbaar is en de vloer meedoet in de totaal beleving.”

Projectmanagement CNB Climate Neutral Building Installaties Rouweler Installaties Fotograaf Michael van Oosten Bvo 2.183 m² Ingebruikname 11 mei 2020

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

JEANS ON THE WALL EN SOUND ENERGY Mariël: “Voordat het consortium werd geselecteerd heeft de gemeente een innovatiebijeenkomst ge organiseerd waarbij bedrijven zich konden presenteren. Jeans on the Wall en SoundEnergy hadden

ONTWERP EN INRICHTING

83721 Marmoleum Sport Move

gebouw in de toekomst een oogstlocatie wordt voor nieuwe circulaire gebouwen, hebben we het kindcentrum zoveel mogelijk losmaakbaar gedetailleerd. Dat komt naar voren in het scheiden van constructie, gevel en inbouwpakket. Zo bestaat de gevel uit prefab HSB-elementen die vanuit de fabriek zo aan de constructie zijn bevestigd. We hebben voor hout gekozen dat redelijk lokaal geproduceerd is, in dit geval Duitsland. Het hout is voorvergrijsd om de verkleuring die na verloop van tijd optreedt alvast op te vangen.”

60280 Allura grey giant oak

innovatieve en vooral duurzame concepten en zijn meegenomen in het bouwproces.” Mathijs knikt: “SoundEnergy had veel voeten in de aarde, omdat de initiële kosten hoog zijn en het daardoor lastig is om het marktconform rendabel te maken. Het principe is dat het gebouw wordt verwarmd en gekoeld met geluidsgolven. Dat is uniek in de wereld. En Jeans on the Wall recyclet gebruikte spijkerbroeken tot akoestisch materiaal.” Mariël knikt: “We hebben alle ouders gevraagd om de oude spijkerbroeken van hun kinderen in te leveren, die zijn in het gebouw verwerkt.” Mathijs: “Het gebouw voldoet aan Frisse Scholen klasse A en (deels) B en heeft een gemiddelde GPR-score van 9,16. Daarnaast is het opgebouwd uit zoveel mogelijk circulaire en biologische materialen. Denk aan verduurzaamde houten gevels, pavatex biobased isolatiemateriaal, houten vliesgevels, wanden die zijn afgewerkt met hergebruikt textiel en biobased vinylvloeren. Om er voor te zorgen dat het

ONTDEKKEN EN SAMEN WERKEN Binnen IKC Magenta werken onderwijs en kinder opvang nauw samen. Mariël: “Daarnaast huren het consultatiebureau, de fysio, logopedie en het regionaal instituut hier ruimte en maakt de muziekschool ook gebruik van het gebouw. We vinden het belangrijk dat kinderen ontmoeten, ontwikkelen en leren samenwerken. Dan gaan ze vanzelf dingen ontdekken en wordt hun intrinsieke motivatie geprikkeld. Door de openheid in en rond het gebouw kunnen kinderen hun talenten leren ontdekken en hetzelfde geldt ook voor onze leerkrachten en ouders, die bijvoorbeeld actief meewerken in de moestuin. Het schoolplein is samen met de leerlingen en architect bedacht en heel natuurlijk ingericht. Dat maakt een totaalbeeld waar we onze visie de groene droom maximaal in kwijt kunnen. Het onderwijs is nu nog veelal leerkracht gestuurd, maar ik zie dat het omslaat. De leerling bepaalt het moment en de werkvorm en de leerkracht wordt meer coach. Voordeel van deze plek is ook dat we naast de sporthal en het Twickel College liggen, waar we inhoudelijk mee samenwerken. Zo denken we eraan om in de toekomst een klas voor 10-14-jarigen in te richten. Eigenlijk is het hele gebouw één doorlopende leer- en ontwikkellijn. Het is een adaptief gebouw dat mee kan groeien met ontwikkelingen. Het is gebouwd voor een visie die verder ligt dan we nu al hebben.” Kijk voor meer informatie op www.roosrosarchitecten.nl en op www.forbo-flooring.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Sibo Arbeek

IKC MAGENTA DUURZAAM UIT AMBITIE

Sturen op maximale kwaliteit “Wij hebben een droom, een groene droom. Onze ambitie is het realiseren van het meest duurzame project binnen Europa; bouw, onderhoud en exploitatie van twee klimaat neutrale kindcentra in de gemeente Hof van Twente.” Dat was het startpunt voor het consortium om er iets moois van te maken.

“D

e uitgangspunten in dit proces waren dat het slim, simpel en science moest zijn. Slim als het gaat om ontwerpen, data toepassingen, realisatie, onderhoud en exploitatie. Simpel van opzet en functioneel in gebruik en science omdat het innovatief en aantrekkelijk is, met een educatieve waarde voor de kinderen.” Gert-Jan ten Hoor is partner van Climate Neutral Building en is de projectleider van ‘de groene droom’ en verantwoordelijk voor het zeer duurzame IKC Magenta. Marc Hoogenraad is ontwikkelingsmanager bij de Klaassen Groep en Clemens Volker projectleider namens de gemeente Hof van Twente. Clemens: “Onze ambitie op duurzaamheid was voor de partners een prachtige sleutel om met elkaar samen te werken. We willen als gemeente in 2035 energieneutraal zijn en dat betekent dat we nu al op die manier met projecten bezig zijn. Omdat technologische ontwikkelingen snel gaan is innovatiekracht belangrijk. Dat moet terugkomen in het ontwerpen bouwproces. Het mooie van innovatiepartnerschap is dat je al werkenderwijs met elkaar keuzes maakt en uiteindelijk iedereen zich eigenaar van het gebouw voelt. Pieter van Zwanenburg heeft zich als verantwoordelijk wethouder enorm voor dit project ingezet. Twee thema’s waren leidend:

Beeld RoosRos Architecten

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

beide kindcentra, Kindcentrum Markelo en IKC Magenta, moeten duurzaam zijn en gezond voor de gebruikers.” KOELEN MET GELUID Gert-Jan: “De aanbestedingsvorm innovatiepartnerschap bestaat sinds 2017. In feite is het een integrale contractvorm, die goed bij deze uitvraag paste. Samen met de stuurgroep van gemeente, scholen en kinderopvang zijn we op zoek gegaan naar de beste partner. Daarbij hebben we binnen de aanbesteding voor de methode van best value procurement gekozen, waarbij samenwerking en innovatiekracht belangrijk zijn. De gemeente vindt noaberschap belangrijk, om ook innovatieve bedrijven in de regio een kans te geven. NOVEL-T jaagt innovatie op de TU Twente aan en begeleidde ons in de zoektocht naar innovatieve start ups. Die kregen tijdens een aftrapbijeenkomst op de Universiteit de kans om hun ideeën te pitchen, nadat zij waren geïnspireerd op onze groene droom door Maurice Beijk. Een voorwaarde van de innovaties was dat we ze binnen één jaar konden toepassen in de bouw en gecertificeerd waren; dat vragen we ook van onze onderaannemers en leveranciers. Daar zijn bedrijven als Jeans on the Wall uit gekomen dat akoestische materialen van gebruikte spijkerbroeken maakt en Sound Energy: IKC Magenta is de eerste school in Nederland die gekoeld wordt door middel van geluidsgolven. Het systeem werkt op het thermo-akoestische principe, waarbij geluidsgolven worden opgewekt door temperatuurverschillen. Deze geluidsgolven kunnen vervolgens hitte omzetten in koude. Hoe meer zon, hoe meer koeling zonder chemische middelen. Een innovatie als straw blocks systems heeft een concept ontwikkeld waarbij met geperst stro wordt gebouwd. Helaas waren niet alle innovaties compatible met de gebruikte systemen. Uiteindelijk hebben we zeven innovaties getoetst en heeft het hele proces niet meer tijd gekost dan bij een normaal bouwproces.”

ONTWERP EN INRICHTING

INNOVATIEKRACHT Marc: “Er waren drie consortia die elk bestonden uit de aannemer, de installateur en de architect. Wij liepen al mee, terwijl we nog een beoogd partner waren. Dat maakte het spannend, maar zorgde er ook voor dat we een beter inzicht in de gebruikers kregen. Wij werkten samen met RoosRos Architecten en Rouweler Installaties, met wie we ook IKC Doetinchem hebben gerealiseerd. Het mooie is dat er veel inter actie met de gebruikers was. Het was een proces met een stuur- en een projectgroep, maar de meeste zaken werden op het niveau van de projectgroep opgelost. Gert-Jan: “We hebben dit consortium op basis van samenwerkingsgerichtheid en inno vatiekracht geselecteerd. Deze punten hebben we met onze jurist geobjectiveerd en vormden onderdeel van de selectiedocumenten. De gebruikers vonden het even lastig dat ze geen plaatje hadden, maar op samenwerking en innovatiekracht moesten scoren. Juist het later samen uitwerken van het plan is de kracht van deze aanbestedingsvorm.” OPSCHAALBAAR Gert-Jan: “Door verschillende ervaringen hebben we geleerd dat het beter is om gefaseerd te contracteren met een aantal go-no go momenten. Dat maakt dat je de samenwerking tussentijds kunt evalueren. Zo hebben we in principe het onderhoud voor 20 jaar mee aanbesteed, maar bekijken we elke vijf jaar of het nog goed gaat. Onderhoud kan gaandeweg tegenvallen en we willen ons niet vooraf voor twintig jaar vastleggen op dezelfde systemen. Deze vorm maakt het ook mogelijk om vanuit een circulaire gedachte te onderzoeken of innovaties opschaalbaar zijn en bij volgende projecten toepasbaar. Zo is

“De gebruikers vonden het even lastig dat ze geen plaatje had den, maar op samenwerking en innovatie kracht moes ten scoren”

de houten gevel met duurzame isolatie pavatex losmaakbaar en kan makkelijk in een volgend project ingezet worden. De komende periode gaan we de kwaliteit in het gebruik nog verder meten. We wilden de meest duurzame school van Europa maken en volgens mij komen we dicht in de buurt; het is een nul op de meter school, met een GPR van 9+ en op bijna alle onderdelen Frisse Scholen A. Een voordeel van deze groene ambitie is ook dat je extra middelen krijgt van het rijk en de provincie. Voor de gangbare budgetten kun je deze innovaties niet onderzoeken en bekostigen.” Clemens knikt: “Uiteindelijk komen we op 20% prijsstijging boven de normbekostiging uit, maar we hebben het gevoel dat we veel meer waarde voor ons geld hebben gekregen. Landelijk stegen de prijzen met circa 40%. Bij een traditionele bouwwijze leg je de prijs aan de voorkant vast en volgt de kwaliteit, hier is het andersom gegaan, waardoor we op maximale kwaliteit voor de eindgebruiker konden sturen.” Marc knikt: “Het moest simpel, slim en science zijn. Dan moet het niet zo zijn dat je het hele systeem opnieuw moet inregelen wanneer je een raampje open wilt zetten. Naast verwarmen wordt het koel houden en koelen in gebouwen steeds belangrijker; vandaar dat we naast de WKO installatie en de koeling met geluidsgolven hier met grote overstekken hebben gewerkt. Hiermee wordt de zoninstraling in de zomer voorkomen. In de winter staat de zon lager en belemmert de overstek de zoninstraling niet. Een gebouw moet gemak en plezier opleveren. Het gaat uiteindelijk om het onderwijs en niet om de techniek.” Het is te lezen op www.degroenedroom.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Sibo Arbeek

KINDCENTRUM VELLER MET STEDELIJKE UITSTRALING

Robuust gebouw in nieuwe wijk Barneveld In april 2009 gingen de eerste palen de grond in voor de Barneveldse nieuwbouwwijk Veller. Aan de zuidkant van het dorp verrijst een wijk met in totaal zoâ&#x20AC;&#x2122;n 1200 woningen. Inmiddels is de aanleg in een laatste stadium en lijkt het erop dat Veller in 2019 volgebouwd is. Het station Barneveld Zuid is sinds februari 2015 in gebruik en recent is Kindcentrum Veller in gebruik genomen.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

ONTWERP EN INRICHTING

onique trapt af: “Eind maart 2019 zijn we in de nieuwe wijk Veller gestart met de nieuwbouw voor twee scholen, een kinderdagverblijf en een vrijstaande gymzaal; we streven ernaar dat in elk centrum een brede leerlijn van 0-12 jaar komt, maar leggen het niet op. In Kindcentrum Veller hebben twee scholen, van zowel De Drieslag als van PCO Gelderse Vallei een plek gekregen. Het is een gebouw dat voor zo’n 350 kinderen gebouwd is. Het is in feite een dependance van twee bestaande scholen, waarbij De Drieslag met de dislocatie Ariane pas later in het proces is aangehaakt. Omdat de beide scholen toch redelijk zelfstandig functioneren hebben we ze wel allebei een vaste voet gegeven. Het is overigens een gasloos en een BENG gebouw en gaat richting 0 op de meter. Wij gaven als gemeente altijd al toeslagen op de normbekostiging, omdat wij vinden dat een gebouw over veertig jaar duurzaam moet kunnen blijven. Daarom vind ik het vreemd dat BENG pas vanaf 2021 verplicht is, terwijl de hele bouw naar energieneutraal gaat. De schoolbesturen betalen € 150 per meter mee als bijdrage vanuit de exploitatie, zodat we samen meer kwaliteit kunnen realiseren. Je moet je overigens niet rijk rekenen door te denken dat je met een BENG gebouw in de exploitatie bespaart. De komst van zoveel installatietechniek maakt dat er nog veel kosten aankomen, die we nu nog niet kennen.” Jan knikt: “Daarom hebben we als besturen ook meegedaan. We wilden maximale flexibiliteit en een duurzaam gebouw, omdat we weten dat het onderwijs over tien jaar veranderd is. Daar moet je met je gebouw op in kunnen spelen.”

Vlnr: Richard van Rheenen, Monique Kokx, Herma Hooijer, Jan Verbruggen, Rianne van de Wal

DEELNEMERS Monique Kokx Rianne van de Wal Jan Verbruggen Herma Hooijer Dick van de Merwe Richard van Rheenen

Beleidsmedewerker onderwijshuisvesting gemeente Barneveld Locatieleider Kindcentrum De Branding Stafmedewerker financiën en beheer PCOGV Locatieleider BS Ariane Architect Van den Berg Architecten Sales manager Ecophon

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

VEILIG EN VERTROUWD Rianne: “In zo’n nieuwbouwwijk als Veller met veel jonge gezinnen is een kindcentrum belangrijk. We bieden een doorgaande lijn van 0-12 jaar, waardoor kinderen niet naar verschillende locaties hoeven. Ze zijn hier in veilige en vertrouwde handen. Met name de opvang en zorg voor de jongsten is belangrijk en de peuters spelen mee met de kleuters, zodat ze aan elkaar wennen. Ook al zijn we twee scholen, we werken op onderdelen goed samen.” Herma knikt: “We delen de centrale hal en de speelzaal en natuurlijk het prachtig aangelegde plein. In de toekomst willen we graag samen een bibliotheek in het gebouw hebben. Onze leerpleinen zijn flexibel inzetbaar, zodat we kinderen in kleine groepen rustig leren zelfstandig en met elkaar te werken.” EIGEN EN VERBONDEN Dick: “Het ontwerpproces met De Branding was al gestart toen de gemeente aangaf dat er een tweede school bij zou komen. Dat was even lastig; het programma was al bepaald en de locatie niet al te groot. Het was natuurlijk een uitdaging, omdat we al halverwege het voorlopig ontwerp waren. Daarnaast was de volledige doorlooptijd krap en was er weinig tijd om de beide scholen aan elkaar te laten wennen. Het zijn beiden christelijke scholen, maar wel met een eigen identiteit. Dat betekent dat ze zich afzonderlijk in het gebouw wilden profileren. Uiteindelijk is het goed gelukt; het proces liep al snel goed en werd op een respectvolle manier gevoerd. De krappe locatie, waarbij het gebouw ook nog eens de hoek omgaat heeft een reeks aan massastudies opgeleverd. Hoe kun je het toch grote programma stedenbouwkundig

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

oplossen en ook voor voldoende buitenspeelruimte zorgen? Daarnaast zat er ook nog een behoorlijk hoogteverschil in het terrein.” Monique: “Vergeet niet dat de eerste plannen er al rond 2008 lagen. De locatie was gereserveerd, maar het leek erop dat er toch geen school zou komen door de vorige crisis, waardoor er ook wat van het kavel afgeroomd werd. En toen kwam deze bijzondere opgave. Het vraagstuk van het speelplein hebben we samen met de gebruikers en de architect goed opgelost. Allereerst hadden wij als gemeente al besloten dat er een gymzaal bij het kindcentrum moest komen. Er ligt namelijk geen sportvoorziening binnen de verwijsafstand, waardoor de kinderen flink zouden moeten reizen. Dat vonden wij geen goed idee en bovendien vinden wij gezond bewegen erg belangrijk. We hebben de buitenruimte van de gymzaal gecombineerd met het gecombineerde schoolplein voor de beide

Dick van de Merwe

ONTWERP EN INRICHTING scholen. De fietsenstalling is overdag voor de school en ‘s avonds voor de gymzaal. In deze omgeving willen we verder graag de drie meter speelruimte voor de kinderen handhaven; dat hebben we weer kunnen oplossen door het gebouw op de perceelgrens te zetten. Dat heeft prachtig uitgepakt, waardoor het echt een stedelijk aanzicht heeft gekregen en tege lijkertijd een prachtig binnengebied voor de kinderen heeft, dat vanaf de straat goed toegankelijk is.” EEN ECHTE DORPSSCHOOL Dick verder: “Tegenover het Kindcentrum liggen appartementengebouwen, waar dit gebouw een tegenwicht voor biedt. Er stonden prachtige bomen die zijn blijven staan, waardoor de Vellerselaan er al volgroeid uitziet: “Vroeger had elk dorp een dorpsschool met een kap en grote ramen en verdiepingen. Dat beeld wilde ik hier ook creëren en niet van die platte pannenkoeken uit de jaren 70. Ik vind de jaren 30 architectuur prachtig, met vaak een trappenhuis aan weerszijden. Dat hebben we hier op een hedendaagse manier verbeeld. Daarom is de kap deels naar beneden doorgevouwen om het een kleinschaligheid te geven. Het gebouw bestaat uit verschillende volumes en verspringingen. Het heeft grote ramen en grote puien. We hebben een halve kap gemaakt, die afloopt aan de straatkant, daardoor ontstaat aan de andere kant een lessenaarsdak, waardoor de lokalen daar veel licht krijgen; het zijn echte lichthappers.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Kindcentrum Veller Opdrachtgever(s) PCO Gelderse Vallei en gemeente Barneveld Architect Van den Berg Architecten Adviseur akoestiek Ecophon Bouwbegeleiding Quadraat projectmanagement Aannemer Huurdeman Amersfoort Ingebruikname Juni 2020 Bvo 2.650 m² Stichtingskosten € 4.441.713, - (incl. btw) Stichtingskosten gymzaal € 930.000, - (excl. btw)

FIJNE AKOESTIEK Wat opvalt is dat het een spannend gebouw is, met de vele verspringingen en doorkijkjes. De lokalen zijn afgewisseld met leerpleinen. Dick: “Ik weet uit ervaring hoe belangrijk een goed binnenklimaat is. Dat wordt natuurlijk bepaald door de uitstraling, maar ook door de lichtinval en vooral de akoestiek. Daarom werk ik graag samen met Ecophon, omdat dat bewezen goed is.” Richard knikt: “Het is een fijne en rustige leeromgeving. We hebben in 2018 contact gehad met Dick over de akoestiek in kindcentrum Veller. Er lag een programma van eisen Frisse Scholen klasse B, dus dan weet je dat er voldoende aandacht voor akoestiek is. Wij hebben ons concept eerst getoetst en dat pakte heel mooi uit. We hebben hier gekozen voor Gedina panelen met een coating, waardoor de kleur goed blijft en de panelen ook goed te reinigen zijn. We hebben extra aandacht besteed aan de akoestiek in de lokalen door in een u-vorm vanaf het smartboard de panelen van een basdeken te voorzien. Het toevoegen van zo’n deken, die wij Extra Bass noemen, komt met name de spraakverstaanbaarheid ten goede. Een slechte akoestiek in lokalen zorgt ervoor dat je hersenen harder moeten werken om goed te kunnen luisteren, waardoor er minder blijft hangen. Uit onderzoek blijkt bovendien dat een goede akoestiek tot minder stress leidt bij docenten en dus zorgt voor een betere werkomgeving.”

VEEL DAGLICHT Dick over de gebruikte materialen: “Het is een bakstenen gebouw met een kopergroen kalzi stalen dak. De steen is ook gemêleerd en heeft de kleuren grijs, bruin en groen. Dat sluit prachtig aan bij het groene dak. De voeg is mooi in kleur; waardoor een soort robuustheid ontstaat. Het gebouw lijkt hoog, maar is tweelaags. In de derde laag hebben we de installaties opgelost in het volume, die daardoor niet, zoals bij veel gebouwen, heel lelijk op het dak liggen. De beide scholen zijn apart georganiseerd, maar delen de belangrijkste functies; de hoofdentree en vide met tribunetrap. Die trap ligt op een centraal punt in het gebouw en markeert een soort knik tussen de twee scholen in. Daardoor ontstaat een mooie gezamenlijke uitstraling, maar ga je wel gelijk na binnenkomst je

“Een slechte akoestiek zorgt ervoor dat je hersenen harder moeten werken om goed te kunnen luisteren, waardoor er minder blijft hangen” eigen school in; het is een mooie balans tussen eigenheid en verbondenheid geworden.” Aan de pleinkant liggen de gezamenlijke functies en de leerpleinen, de lokalen ontvouwen zich naar de straatkant. De lokalen op de verdieping zijn hoog en krijgen daglicht van twee kanten. Op de verdieping liggen ook de lokalen met wisselende hoogtes, soms rechthoekig, soms met een schuin dak; dat zijn echt pareltjes.” GEEN LEERFABRIEK Jan: “We wilden een avontuurlijk gebouw met speelse effecten en vooral geen leerfabriek. Dat betekent ook veel natuurlijk licht, mooie en gevarieerde lokalen en leerpleinen en vooral een spannend gebouw. Ik vind het echt leuk dat je vanuit de vide door de verspringing in het gebouw tegen de buitengevel aankijkt. Dat geeft een mooi effect.” Herma ten slotte: “Door die schuine lokalen heb je extra daglicht en kunnen kinderen soms even lekker naar buiten kijken. We wilden een natuurlijke school bouwen met houten deuren en natuurlijke tinten. Een gebouw dat daarnaast toch ook functioneel en onderhoudsvriendelijk is. Dat is goed gelukt.” Kijk voor meer informatie op www.ecophon.nl of www.vandenbergarchitecten.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Sibo Arbeek

NIEUWE PRAKTIJKSCHOOL IN TWEE BESTAANDE GEBOUWEN

Een ideale plek voor ondernemende leerlingen Het was september 2016 toen het schoolbestuur van de praktijkschool Pro Grotius in Delft, samen met de stichting Mevrouw Meijer, een zoektocht begon. Doel was om twee leegstaande schoolgebouwen in de wijk Voorhof te transformeren naar een volwaardige nieuwe praktijkschool. En dat gaat helemaal lukken!

ilma Kempinga van Mevrouw Meijer is enthousiast: “Toen ik de mogelijkheid kreeg dit project te doen, was ik gelijk enthousiast. Een praktijkschool is een bijzondere onderwijssoort, voor kinderen die het vaak in het basisonderwijs lastig hebben gehad en soms het gevoel krijgen dat ze niet echt meetellen. Hier wilden we het tegendeel bewijzen, natuurlijk in nauwe samenwerking met het heel gedreven team. In een praktijkschool werken leerlingen in kleine klassen en hebben veel ruimte nodig, zowel binnen als buiten. Daar hoort een omgeving bij waar je die uitdaging kunt waarmaken. Dat maakt het interes sant om voor de Praktijkschool te kiezen voor de transformatie van een bestaand schoolgebouw. De filosofie van Mevrouw Meijer is dat elk gebouw een tweede kans verdient en dat het onderwijs ook profiteert van de kwaliteiten van bestaande gebouwen.”

UITDAGEND PRAKTIJKONDERWIJS Ad Holkers: “We hebben in Delft een ingrijpende stationsontwikkeling achter de rug. Delft heeft natuurlijk het imago van een Technische Universiteitsstad, maar we hebben ook veel scholen binnen het primair en voortgezet onderwijs die aandacht nodig hebben, omdat ze functioneel en technisch verouderd zijn. In het IHP heeft de gemeente als doelstelling op genomen dat we duurzaam renoveren en waar het kan gasloos en circulair bouwen. We beschouwen deze casus als een experiment, die we als business case goed gaan evalueren.” Hatte vult aan: “Ik wil geen muren met een dak en een gasaansluiting, maar gebruikers die samen nadenken over het gebouw

DEELNEMERS • Hatte van der Woude • Patrick van der Mark • Liesbeth Janson • Wilma Kempinga • Ad Holkers

wethouder onderwijs gemeente Delft locatiedirecteur ProGrotius architect Studio Huijgens Stichting Mevrouw Meijer beleidsadviseur huisvesting gemeente Delft Vlnr: Ad holkers, Hatte van der Woude, Wilma Kempinga, Patrick van der Mark, Liesbeth Janson

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

ONTWERP EN INRICHTING

dat bij hen past. Samen nadenken hoe het onderwijs eruit gaat zien, waarbij de inhoud de vorm bepaalt en de vorm iets doet met het onderwijs. Hier hebben docenten en leerlingen maximaal meegedacht en dat geeft ze een gevoel van eigenaarschap. Ik heb vanuit mijn achtergrond veel affiniteit met het beroeps onderwijs. Het zijn plekken waar je mensen echt iets kunt leren. Zeker in het praktijkonderwijs, waarbij veel kinderen met de jeugdhulp in aanraking zijn geweest, omdat ze niet lekker in hun vel zitten. Dan kan een fijne school het verschil maken. Het was dan ook mooi dat de (toenmalige) minister Jet Bussemaker bij de start van het ontwerptraject langs kwam om de leerlingen tijdens een uitvoering te ontmoeten. Het was prachtig om te zien hoe ze als evenwichtige

volwassen school ontstond: “Ik vond het fantastisch om deze kans te krijgen. De integratie van het nieuwe onderwijsprogramma in de bestaande school gebouwen ging bijna vanzelf. De verbinding met de wijk hebben we gemaakt door het horecalokaal uit te voeren als een publiek restaurant met een open terras naar de wijk.” Wilma knikt: “En eens te meer een bewijs dat de scholen van toen moeiteloos de scholen van morgen kunnen worden. Met meer ruimte en flexibiliteit dan je nu zou kunnen bouwen. Je krijgt eigenlijk ruimte cadeau.” Liesbeth: “Tussentijds bleek dat het aantal leerlingen gestegen was, waardoor we het programma moesten uitbreiden. Dat kon alleen maar door de lucht in te gaan. Dat is het bruggebouw geworden. Het is een bijzonder element dat de

“Deze leerlingen vinden het heel belangrijk dat hun school er ook als een echte middelbare school uitziet en niet als een basisschool” 17-jarige leerlingen voor de minister een presentatie gaven en straks met een kansrijk diploma de arbeidsmarkt opgaan. Dat moment was een prachtige erkenning van hun onderwijs.”Ad verder: “De Praktijkschool in Delft was op zoek naar een nieuwe locatie. Hier op de hoek van de Vulcanusweg en de Isaäc Da Costalaan lag een complex van twee leegstaande schoolgebouwen, een kleuter- en een basisschool, respectievelijk uit de jaren zeventig en negentig. Ruime gebouwen op een ruim terrein, dat was een prima uitgangspunt. De opgave die we Mevrouw Meijer meegaven was: ‘Onderzoek of je de gebouwen zo kunt transformeren dat er een school voor uitdagend praktijkonderwijs kan komen, die ook nog eens met de wijk verbonden is.” Wilma: “Ik raakte in gesprek met Ad en hij was enthousiast over onze werkwijze; hier werken we met embedded energie, omdat je bestaand vastgoed transformeert. En hoe mooi is het om de ontwerpkracht van drie bureaus in te kunnen zetten? Dat stimuleert je als toekomstig gebruiker om echt over je eigen onderwijs na te denken.” EEN ECHTE SCHOOL De vervolgopdracht ging naar Liesbeth Janson, mede omdat zij met een schijnbaar simpele oplossing een prachtig nieuw volume creëerde, waardoor een

De legenda voor de letters bouwdelen: A lagere school 1994, B nieuwbouw 2020, C kleuterschool 1968, D nieuwbouw 2020.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie twee voormalige basisscholen tot nieuwe praktijkschool Opdrachtgever Gemeente Delft Architect Liesbeth Janson, architect Studio Huijgens (i.s.m. Olivier van der Bogt, BureauNZ en Arienne Matser, AMstudio) Bvo 2.750 m2 Stichtingskosten € 5,5 miljoen excl. btw Aannemer Van Wijnen Stolwijk Ingebruikname Augustus 2020

beide oorspronkelijk eenlaagse gebouwen verbindt en de school extra hoogte en uitstraling geeft. Op de begane grond liggen de praktijklokalen en op de verdiepingen vind je de ruime theorielokalen. Er is een prachtige transparante binnenstraat ontstaan, die het centrale hart van het gebouw vormt en alle ruimten ontsluit. De binnenstraat scheidt de open ruimten aan de voor- en achterzijde van de school waardoor het voorplein en het beschutte schoolerf een eigen identiteit krijgen. In de hal en de door lopende binnenstraat kun je elkaar ontmoeten, leren en activiteiten organiseren. Zo kan bijvoorbeeld de hal worden omgevormd tot een marktplaats waarin leerlingen hun resultaten presenteren.” Wilma: “De brug heeft met 3 bouwlagen ook een symbolische betekenis. Deze leerlingen vinden het heel belangrijk dat hun school er als een echte middelbare school uitziet, en niet als een basisschool. Daarmee asso ciëren zij een eenlaags gebouw. Hier krijgen ze een stoer eigen gebouw met prachtige ruimten die lekker hoog en licht zijn.” PRACHTIGE ERKENNING Patrick is de locatiedirecteur: “We zijn een kleine school, maar groeien naar zo’n 220 leerlingen. We wilden het liefst wel dat alle domeinen in het nieuwe gebouw zouden komen, dus techniek, kunst, horeca, zorg en welzijn. Dat is gelukt en voor zo’n kleine

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

school uniek. Het was ook erg inspirerend om met drie architecten over de vormgeving van ons onderwijs te dromen. De drie verschillende ontwerpen dwongen ons om goed over onze processen na te denken en we konden een gefundeerde keuze maken.” LEVENSECHTE SITUATIES De transparante etalages van fietsenreparatie en techniek zijn zichtbaar voor de wijk, evenals het restaurant. Aan de tuinzijde aan de zuidkant van de school presenteert het vak groen zich met een sier- en nutstuin die de koksschool voor ingrediënten gaat gebruiken. Patrick: “We willen dat onze leerlingen iets voor de buren kunnen betekenen. Het is een buurt met veel sociale huur, met achter de deur veel eenzaamheid. Ik denk dat de bewoners van de omliggende flatgebouwen graag in ons restaurant een hapje komen eten of leerlingen willen helpen in onze moestuin en zo contact met elkaar gaan maken. Ik zie ook een relatie met het buurthuis, dat door mensen van boven de 70 wordt gerund. Het zou toch mooi zijn wanneer de vergadering van het buurtcomité straks in onze school plaatsvindt. Zo komen onze leerlingen op een natuurlijke manier in situaties waar ze echt van betekenis kunnen zijn.” Kijk voor meer informatie op mevrouwmeijer.nu.

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst en fotografie: Esther Pasman

INTERIMMER IN BEELD

De leerlingen van Fridtjof Nansen kijken uit naar de zomer van 2022 Na maanden digitaal overleggen was dit persoonlijke gesprek een verademing, uiteraard met anderhalve meter afstand. Ik zit aan tafel met Nico Koedam, Hoofd Huisvesting & Inkoop bij Stichting BOOR in Rotterdam en Daniël Doerk, interim Projectleider Huisvesting sinds december 2019. De wedstrijden van Feyenoord worden gemist, maar de scholen mogen sinds vandaag weer open! STICHTING BOOR Stichting BOOR verzorgt het openbaar (speciaal) basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs in Rotterdam. Op zo’n 75 scholen wordt er lesgegeven aan ongeveer 30.000 leerlingen die zo de kans krijgen hun talenten in te zetten. Kwaliteit, identiteit en samenwerken zijn de belangrijkste kernwaarden waar Stichting BOOR voor staat. “Er gebeurt veel op het gebied van onderwijshuisvesting,” vertelt Nico Koedam, “ zo’n 20 bouwprojecten in de fase initiatief en ontwerp is gewoonweg te veel voor onze eigen drie projectleiders. We wilden daarom ons team uitbreiden met een externe professional die de klappen van de zweep kent en direct inzetbaar is.” ICSinterim werd benaderd en interim adviseur Daniël Doerk beschikte niet alleen over de nodige ervaring, maar paste goed binnen het team en de cultuur van BOOR. “Daniël weet waar hij het over heeft en hij kan belangen van diverse partijen in goede banen leiden, kortom; hij weet alle kikkers in de kruiwagen te houden,” licht Nico toe. Met hulp van de collega’s van Daniël in het team Projecten en Advies, werkte hij zich vlot in en leerde zo de manier van werken in de organisatie van BOOR kennen. Nico: “Het werken met een externe geeft een frisse en kritische blik op de organisatie. Wij vonden het echt leerzaam om eens iemand anders in de keuken te laten kijken die kennis en ervaring uit andere onderwijsorganisaties meebrengt en juist geen onderdeel van de eigen bedrijfscultuur is. Daardoor kun je soms makkelijker en op een andere manier doorpakken.”

Daniël Doerk (l) en Nico Koeman

PROJECT Daniël vertelt enthousiast over één van zijn projecten: de nieuwbouw van Fridtjof Nansen; een nieuwe Jenaplanschool voor 439 kinderen, met een omvang van 2.650 m² bvo. In nauwe samenwerking met BDG architecten wordt de school in de zomer van 2022 in gebruik genomen. Daniël: “De ambities zijn minimaal niveau B frisse scholen en voor duurzaamheid de BENG-eisen te realiseren. Het voorlopig ontwerp is zojuist afgerond en dat lijkt prima te lukken. Kenmerkend in het ontwerp zijn bovendien het groene schoolplein, de integrale relatie van groen met het gebouw en er worden voorzieningen getroffen voor het opvangen van hemelwater rond het gebouw.” Ondanks Corona lopen de projecten op schema en wordt uitgekeken naar de 1e paal die volgend jaar de grond in gaat. Namens ICSinterim wensen wij alle betrokkenen van Stichting BOOR veel succes toe! Mail voor meer informatie met Sherwin Neira (sherwin.neira@icsinterim.nl) of Esther Pasman (esther.pasman@icsinterim.nl).

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Sibo Arbeek

MINISTER KOOLMEES REIKT PSO 30+ (ABW) CERTIFICAAT UIT AAN KONINKLIJKE AHREND

Maatschappelijker verantwoord kan bijna niet Het gesprek met Wim de Goei van Presikhaaf Schoolmeubelen kent drie thema’s: het behalen van het PSO 30+ ABW certificaat door Koninklijke Ahrend als sociaal maatschappelijk bewuste onderneming, de effecten van de Corona-crisis op de kwetsbare populatie medewerkers en het innovatieve vermogen om op nieuwe trends in te spelen.

im: “Het PSO 30+ certificaat is bijzonder en dat wilden we binnen Koninklijke Ahrend ook op een bijzondere manier vieren, met onze mensen, relaties en een hoop hoogwaardigheidsbekleders. Helaas moeten we in deze situatie de RIVM-richtlijnen in acht nemen en dat betekent dat Minister Koolmees in aanwezigheid van Commissaris van de Koning John Berends, Voorzitter Raad van Advies PSO Nederland Niek Snoeij en een klein gezelschap genodigden het certificaat op 22 juni heeft uitgereikt. En als ik ‘onze mensen’ zeg bedoel ik Koninklijke Ahrend en de 3 werkmaatschappijen die hier in Nederland onder vallen. We zijn geweldig trots en dat waren we natuurlijk al omdat we eerder PSO trede 3 gecertificeerd werden. Dat was al bijzonder en ook de erkenning dat we een echte sociaal maatschappelijke onderneming zijn. In onze branche en voor een industriële onderneming met de omvang van Koninklijke Ahrend, is dat absoluut uniek. Het is een erkenning, maar boven alles een bewuste werkwijze. Aanbestedende diensten, zoals bijvoorbeeld gemeenten en scholen kunnen op basis van artikel 2.82 van de Aanbestedingswet opdrachten voorbehouden aan een PSO 30+ gecertificeerde onderneming. Vroeger was dit alleen voor SW bedrijven van toepassing.”

KWETSBARE DOELGROEP “Als PSO gecertificeerde onderneming hebben wij ook een maatschappelijk verantwoord inkoopbeleid, wat vooral voor overheid en gemeenten heel belangrijk is. Immers; het is een doelstelling van de overheid om de kwetsbare doelgroep aan het werk te krijgen. Koninklijke Ahrend en Presikhaaf Schoolmeubelen doen dat met grootschalige inzet van mensen uit de doelgroep en het inhuren en uitbesteden bij

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

ondernemingen die hetzelfde doen. Opdrachten voor het refurbishen van bureaustoelen heeft Gispen bijvoorbeeld uitbesteed bij Werkzaak Rivierenland, waarbij trainers van Ahrend de instructie doen en de medewerkers het vervolgens zelf uitvoeren. We kijken bewust waar we het werk onder kunnen brengen. Daarnaast zijn we binnen Presikhaaf Schoolmeubelen voortdurend bezig om onze mede werkers uit de doelgroep te begeleiden en verder op te leiden, zodat ze maximaal hun talenten leren ontdekken. Dat kan vervolgens betekenen dat ze bij ons doorstromen, of elders een leuke baan vinden.” CHAMPIONS LEAGUE “We kunnen dit intensieve werk alleen maar doen met mensen waarvoor een loonwaarde is vastgesteld die past bij hun mogelijkheden en met ondersteuning van de overheid voor investeringen in opleiding en het aanpassen van de werkplekken. Inmiddels is het ons DNA geworden en dat betekent dat je boven de PSO trede 3 uitstijgt, omdat jouw manier van werken en ondernemen maatschappelijk duurzaam is en dat je heel veel mensen uit de doelgroep aan het werk hebt. Het is in feite de champions league van maatschappelijk bewust ondernemen. Vooral bij gemeenten en overheden biedt dat op het gebied van maatschappelijke inkoop meer mogelijkheden, omdat ze daar op in zetten. Zo zijn we nu bijvoorbeeld betrokken bij een uitvraag van een openbaar onderwijs instelling, waarbij de gemeente het PSO certificaat als voorwaarde stelt.” BEWUST AANBESTEDEN “In het algemeen zijn besturen en scholen zelf nog weinig met bewust aanbesteden bezig. Wij draaien het om door tegen de besturen en scholen aan te geven hoeveel mensen uit de doelgroep werk hebben

ONTWERP EN INRICHTING

Leerplein-indeling De onderste tekening is na aanpassing i.v.m. Covid-19 en de 1,5 meter afstand bewaren.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

gehad door de opdracht die we van hen gekregen hebben. Zo had ik onlangs een gesprek bij een openbaar onderwijs instelling in Zwolle, waar ik op basis van het inkoopvolume aangeef hoeveel mensen uit de doelgroep daar twaalf maanden mee aan het werk zijn. Een opdrachtgever kan dit desgewenst ook in het jaarverslag opnemen om de inkoop een maatschappelijk gezicht te geven. Peter Vos van de VO-Raad leidt het project ‘Baanbrekers’ en hoopt knelpunten weg te nemen waar schoolbesturen tegenaan lopen. Alles in het project is erop gericht onderwijswerkgevers in staat te stellen om werkzoekenden met een indicatie banenafspraak door middel van passende arbeid naast economische zelfstandigheid ook een zinvol bestaan te bezorgen. Besturen en directies in het onderwijs worden gemotiveerd om meer mensen vanuit de doelgroep in dienst te nemen, of in te zetten op duurzaam inkopen bij ondernemingen waar mede werkers uit de doelgroep in dienst zijn. Bestuurder Geert Looyschelder van STIP is een goed voorbeeld van een bestuurder binnen het primair onderwijs die sociaal maatschappelijk bewust inkoopt, maar ook een circulaire school heeft gebouwd; de Sterren school, die wij ook mochten inrichten. Een mooi voorbeeld waar duurzaamheid en circulariteit en de inzet van mensen vanuit de doelgroep samenkomen.” EFFECTEN CORONACRISIS “De invloed van Covid-19 is niet alleen dat de orders vertraagd binnenkomen, maar heeft ook een enorme impact op onze productiecapaciteit, omdat we mensen uit de kwetsbare doelgroep aan het werk hebben. Volgens de RIVM richtlijn moesten we 76 van de bijna 250 medewerkers preventief naar huis sturen. Dat

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

PSO staat voor Prestatieladder Socialer Ondernemen en kent vier niveaus; aspirant, trede 1, 2 en 3. PSO 30+ ABW (ABW = Algemene Aanbestedingswet) betekent dat tenminste 30% van het totaal aantal medewerkers uit de doelgroep Participatiewet komt en erkent organisaties die minimaal aan de gestelde kwantitatieve eisen van artikel 2.82 van de Aanbestedingswet voldoen. Voorheen konden opdrachten uitsluitend voorbehouden worden aan SW-bedrijven op basis van het percentage doelgroep. In de nieuwe Aanbestedingswet is het percentage doelgroep voor voorbehouden opdrachten van 50% verlaagd naar 30% en opengesteld voor alle organisaties. Aanbestedende diensten, zoals gemeenten, kunnen ervoor kiezen aanbestedingsprocedures voor te behouden aan zo genaamde ‘sociale’ bedrijven die aan de voorwaarde van dit wetsartikel voldoen.

gaf een klap; zo hadden we nog maar twee mensen aan de spuitstraat staan. Dat was behoorlijk organiseren en gelukkig konden we mensen vanuit andere ondernemingen tijdelijk bij ons inzetten, zoals uit de fabriek van Gazelle die geen aanvoer van onder delen meer had. Dat zijn mooie voorbeelden, waarbij bedrijven in de regio elkaar helpen. Zo konden wij weer iemand, die goed was in het programmeren van de CNC machine aan een baan helpen, omdat een collega-bedrijf het moeilijk had.” NIEUWE CONCEPTEN “We zien dat scholen na bijna negen weken druk bezig zijn met het organiseren van het onderwijs en dat heeft natuurlijk effect op de vraag. We krijgen

ONTWERP EN INRICHTING

regelmatig vragen om ondersteuning van materiaal of vragen over hoe om te gaan met de maatregelen in het gebouw. Het grootste deel komt uit het primair onderwijs en wat minder uit het voortgezet onderwijs. Het primair onderwijs start binnenkort natuurlijk volledig op en het voortgezet onderwijs nog maar beperkt. Gelukkig hoeven de kinderen in het PO niet op afstand te blijven, maar moeten ze wel de hygiëne maatregelen in acht nemen. Wij fungeren als vraagbaak en faciliteren scholen via onze website of leveren materiaal om de omgeving veiliger te maken. Dan moet je denken aan de kantoren of de werkplek van docenten; denk aan een hygiëne zuil, het plaatsen van plastic schermen of een aangepast inrichtingsplan. We hebben er geen grote commerciële activiteit van gemaakt. Daarnaast is ons meubilair veelal flexibel en makkelijk verplaatsbaar; daardoor kan een school makkelijk in werkvormen variëren, waardoor ze ook beter met de ruimte om kunnen gaan. In het voortgezet onderwijs is de impact groter, omdat de leerlingen daar wel afstand moeten houden; hoe ga je dat op de langere termijn in de ruimte oplossen? Samen met Gispen hebben we bijvoorbeeld een grote opdracht gekregen voor de levering van meubilair waarbij we in juli 1.725 leerlingsets zouden plaatsen. De betreffende school heeft ons gevraagd eerst maar eens een derde te leveren en de rest nog even niet te maken of in voorraad te houden. Ik verwacht daarom dat deze crisis het nodige zal veroorzaken. De efficiency van het video vergaderen heeft de drempel naar het thuiswerken enorm verlaagd. Dat komt ook terug uit een enquête door Ahrend, waaruit

“Als PSO ge certificeerde onderneming hebben wij ook een maat schappelijk verantwoord inkoopbeleid, wat vooral voor overheid en gemeenten heel belangrijk is”

blijkt dat de grotere bedrijven een bepaalde mate van thuiswerken nog niet zo gek vinden. Dat levert per saldo efficiency in meters werkplekken op, waarbij er meer ruimte komt om te ontmoeten, te coachen of intern op te leiden. Sommige bedrijven zullen hun kantoor gaan downsizen. Microsoft stelt per medewerker al € 1.000, - beschikbaar om de thuiswerkplek in te richten en ons zusterbedrijf Ahrend richt zich nu ook op de home market met oplossingen voor de thuiswerkplek met stoelen, sta-zit oplossingen en een consumentenwebsite. En kijk ook even naar het circulaire aspect en de mogelijkheden om te leasen of te huren. Daar ontstaat een nieuwe markt, waar we op in spelen. Vooral door met nieuwe concepten in te spelen op de behoefte aan flexibiliteit en tegelijkertijd inhoudelijk goede concepten. Het nieuwe normaal is begonnen en heeft effect op de manier van leren, werken en voor elkaar zorgen. Wat te denken van de combinatie school met bejaardencentrum, waar kinderen en ouderen samen koken en activiteiten delen? Denk ook aan een hernieuwde visie op het hergebruik van materialen, maar dan gezamenlijk te ontwikkelen in leer-werkbedrijven. Of het pleidooi van professor Scherder om vooral veel te bewegen, waardoor je meer weerstand krijgt. Dat zit al helemaal in onze visie, waarbij we al intensief samenwerken met organisaties als Zit met Pit en Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). Dit kan een verdere impuls geven aan het bewegend leren, of het nu op het plein, in de gangen of in het lokaal is.” Kijk voor meer informatie op www.schoolmeubelen.com

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

GYMMEN IN ÉÉN VAN DE MODERNSTE ZALEN VAN NEDERLAND

Bewegen en leren tegelijk in een prachtige nieuwe gymzaal!

De kinderen van de Elisabethschool in Rotterdam-Charlois sporten in één van de modernste zalen van Nederland. De gymzaal heeft een digitaal speelscherm en een Pulastic® Ledcourt. Al deze technieken maken de gymles ineens heel anders. De Elisabethschool wil andere vakken in de gymzaal brengen en andersom ook meer bewegen bij de andere lessen.

ang je aandacht bij de les houden valt niet mee. De Rotterdamse Vereniging voor Katholiek Onderwijs (RVKO) bedacht er iets voor: bewegen en leren tegelijk in een prachtige nieuwe gymzaal! Uit onderzoek blijkt dat informatie beter blijft hangen als je beweegt. Met dit systeem kan de school ontelbaar veel educatieve spellen bedenken voor de leerlingen. Taal en rekenen wordt geïntegreerd met bewegingslessen. En de leerlingen? Die zijn allemaal razend enthousiast! Net als de docenten. PULASTIC® LEDCOURT Met Pulastic® Ledcourt kunnen kinderen spelenderwijs sporten en leren. Door de geïntegreerde ledbelijning zijn alle variaties mogelijk. De docenten en leerlingen kunnen hun gedachten over een spelvorm in de vloer laten zien. Geen vaste patronen meer. Is het vak te klein? Maak hem dan groter! Is de verdeling tussen twee speelvelden niet goed? Pas dit tijdens het sporten aan! De lijnen zijn dynamisch te programmeren. Oefeningen zijn minder voorspelbaar en zorgen voor de ultieme beleving.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Pulastic® Ledcourt is een sportvloer waarvan de sportbelijning bestaat uit ledverlichting. Met één druk op de knop kunnen lijnen of speelvelden aanen uitgezet worden. De wirwar aan belijning in menig sportaccommodatie is vanaf nu verleden tijd. Deze innovatieve vloer maakt de belijning beter zichtbaar tijdens sporten spelvormen. Het is de ervaring dat het vooral kinderen stimuleert meer en anders te bewegen. Uit een computergestuurd keuzemenu kiest de leraar of trainer de gewenste belijning. De versterkte zichtbaarheid van de belijning door ledverlichting maakt de gymzaal beter geschikt voor multifunctioneel gebruik. Niet alleen voor trainingen van teamsporten, maar ook voor sportief bewegen. Daarbij is de gymzaal, naast het gebruik door de scholen en sportverenigingen, tegen betaling beschikbaar om bijvoorbeeld met een vriendengroep of collega’s te gaan sporten. De Pulastic® Ledcourt is standaard in een vlakelastisch sportvloer systeem verwerkt. Naast de innovatie en beleving, beschik je ook over een hoogwaardig sportvloer systeem. De sportvloer is toe te passen in zowel nieuwbouw als renovatie en het is mogelijk om de vloer over de bestaande sportvloer aan te brengen.

ONTWERP EN INRICHTING

“Is het vak te klein? Maak hem dan groter! Is de verdeling tussen twee speelvelden niet goed? Pas dit tijdens het sporten aan!”

De Pulastic® Ledcourt ligt in de gerenoveerde gymzaal van de Elisabethschool in Rotterdam, onderdeel van de RVKO, en wordt intensief gebruikt door de PABO, de basisschool en het kinderdagverblijf. PULASTIC® SOUNDWALL De Pulastic® Soundwall is een geluidsabsorberende oplossing voor wand en plafond. Wandbekleding in sportfaciliteiten is in eerste instantie bedoeld om de sporter te beschermen wanneer hij/zij tegen de wand valt of botst. Daarnaast zet de wandbekleding samen met de sportvloer een belangrijke architectonische toon voor de totale uitstraling van de sportfaciliteit. In sportfaciliteiten wordt de samenstelling van vloer, wand en plafond op basis van een oplossend vermogen gekozen. Denk hierbij aan de akoestiek en de sterkte van de te gebruiken materialen. Slechte akoestiek in gymzalen veroorzaakt stemproblemen, gehoorproblemen en uitval van vakleerkrachten. De geluidsoverlast kan verminderd worden door het toepassen van de Pulastic® Soundwall, een geluidsabsorberende oplossing voor wand en plafond. Op basis van de normen voor de akoestiek in sport accommodaties van NOC*NSF kan bepaald worden

RUIMTE

SYSTEEM

KLEUR

Gymzaal

Pulastic® Ledcourt

506 Dusty Grey

Gymzaal

Pulastic® Soundwall

Visual passend bij de zaal

welk geluidsniveau acceptabel is in een gymzaal, sportzaal of sporthal. Dankzij de Pulastic® Soundwall is dit verleden tijd. In de Elisabethschool zet de wandbekleding, samen met de nieuwe sportvloer met led-belijning, een belangrijke architectonische toon voor de totale uitstraling. De beleving begint al bij de entree van de gymzaal. Kijk voor meer informatie op www.pulastic.com.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Sibo Arbeek

HET KLOPPENDE VEENSE HART

Anders werken aan exploiteren met perspectief In de dorpskern van Nijkerkerveen staat ‘t Veense Hart: een voorzieningencluster dat bestaat uit een school, dorpshuis, bibliotheek, kinderopvang, buitenschoolse opvang en peuterspeelzaal. De functies zijn verbonden door een centrale hal, die beschikbaar is voor activiteiten.

e school, de kinderopvang en het dorpshuis hebben allemaal een eigen entree en buiten ruimte, maar zijn ook bereikbaar via de centrale hal. In deze hal zit de bibliotheek. “Het begon allemaal met een aantal locaties in het dorp die tegelijkertijd aan vernieuwing toe waren,” vertelt architect Victor Vizee. Erwin Veneklaas Slots van ICSadviseurs vult aan: “In eerste instantie was het idee om het voorzieningencluster buiten de dorpskern bij het sportpark te realiseren, maar uiteindelijk is de keuze toch gevallen op een locatie dicht bij de winkels, in het centrum van Nijkerkerveen. Het is immers praktischer om een BSO, kinderopvang en

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw ‘t Veense Hart Nijkerkerveen Opdrachtgever Hervormde Schoolvereniging te Nijkerk (HSN) Architect Bureau Bos (architect, installatieadviseur en constructeur) Bouwmanagement De Ruiter & Partners (procesbegeleiding, toezicht en directievoering) Adviseur ICSadviseurs (haalbaarheidsonderzoek, advisering eigendom, beheer en exploitatie) Aannemer Bouwbedrijf Doppenberg BVO 1.980 m² Stichtingskosten € 3,4 miljoen Ingebruikname Januari 2020

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

peuterspeelzaal rondom de basisschool te hebben en een bibliotheek en een dorpshuis versterken elkaar ook als ze in één gebouw zijn gesitueerd.” Bureau Bos werd geselecteerd om een ontwerp te maken voor dit voorzieningencluster. LEUKE COMBINATIES Het idee was om het cluster zo te ontwerpen dat de gebruikers van het gebouw de gelegenheid hebben om ruimten van elkaar te delen. Hierdoor kan de capaciteit per functie worden uitgebreid en bovendien levert het een nog compacter gebouw op. Inmiddels is ‘t Veense Hart in gebruik en in korte tijd uitgegroeid tot een

ONTWERP EN INRICHTING bruisende locatie. De bibliotheek organiseert regelmatig lezingen en filmavonden in de centrale hal van het gebouw en in het dorpshuis komt men samen om gezellig een potje te kaarten. En mogelijk dat gebruikers en bewoners in de nabije toekomst op het terras van een kopje koffie kunnen genieten. Het open karakter van de bibliotheek en de keuken in de centrale hal maakt leuke combinaties mogelijk, zoals catering tijdens het lezen. Victor: “Ondanks dat het gebouw is ontworpen voor de eerdergenoemde functies, heeft ‘t Veense Hart meer vaste gebruikers. Zo maakt muziekvereniging Concordia wekelijks gebruik van het speellokaal, de centrale hal en het dorpshuis om te repeteren en heeft zij eigen opslagruimte voor muziekinstrumenten in het gebouw. De centrale hal wordt ook met regelmaat gebruikt om EHBO oefeningen te doen. CONTINU IN GEBRUIK “De kracht van ‘t Veense Hart zit in de gezamenlijkheid en dat helpt enorm bij de exploitatie,” licht Victor toe. “Nijkerkerveen is een kleine gemeenschap en het clusteren van functies maakt het rendabel om alle wensen een plek te geven in de dorpskern. Iedereen is gebruiker van het gebouw en het gebouw is daardoor continu in gebruik. De mogelijkheid is er uiteraard ook om delen op slot te zetten als het niet wenselijk is dat mensen er naar binnen gaan.” Om te zorgen dat al deze wensen elkaar niet in de weg zitten heeft het cluster een beheerder. “De partners, of ‘huisgenoten’ zoals ze zichzelf noemen, zijn hiervoor een relatie aangegaan met Bijzondere Gasten. Deze sociale onderneming zorgt voor de horeca, coördineert het beheer en is verantwoordelijk voor het opstellen van een planning voor het gebruik van de verschillende ruimten in het gebouw”, vertelt Erwin. En wat als de wensen veranderen in de toekomst? “Er is nog ruimte over rondom het gebouw, voor als een uitbreiding nodig is en in het gebouw is het mogelijk om delen ‘af te stoten’,” legt Victor uit. Mocht de school krimpen, dan zouden ze bijvoorbeeld kunnen besluiten om van twee gebouwvleugels over te gaan op één. In de vrijgekomen ruimte is dan plaats voor nieuwe publieke functies of werkruimten.” SOCIAAL DUURZAAM “Exploitatie richten op een grotere groep gebruikers heeft enorm veel opgeleverd,” concludeert Victor. “Bij exploitatie denken we vaak aan onderhoudsvriendelijk bouwen en lage stookkosten, waardoor de kosten voor beheer laag blijven. ‘t Veense Hart heeft op dit gebied natuurlijk de nodige aandacht gekregen, maar het gebouw laat ook zien hoe belangrijk de dagelijkse gebouwgebruiker is. Een hoge bezettingsgraad heeft dit cluster niet alleen economisch, maar ook sociaal duurzaam gemaakt. Het is echt een kloppend hart geworden.” WIN-WIN Erna Luiten is directeur van de PC-school De Horizon: “We komen uit een traditionele school met lange

“Het open karakter van de bibliotheek en de keuken in de centrale hal maakt leuke combinaties mogelijk”

gangen en lokalen en zijn erg blij met dit gebouw. We bedienen hier zo’n 230 leerlingen en zijn in het proces naar nieuwbouw in augustus 2018 ook nog eens gefuseerd. Zo’n voorzieningencluster biedt veel kansen en we ervaren de verbinding met de rest van de functies als een enorme meerwaarde. Het is toch prachtig wanneer je ook de bibliotheek en het dorpshuis in je gebouw hebt. Wanneer er bijvoorbeeld een repair café in het dorpshuis is, werken kinderen vanuit de technieklessen mee en doen zo technische ervaring op. Er zit een grote professionele keuken in, waar je kinderen meeneemt in praktijkgericht onderwijs, zoals meehelpen lunches te maken, of contact met ouderen te hebben. Zo delen we ook ruimtes; ons speellokaal is multifunctioneel in te zetten en met een schuifwand verbonden met een open ruimte richting de tribune trap. Die gebruiken wij voor voorstellingen, maar ook de bibliotheek met een uitgebreide programmering. ’s Avonds maakt de plaatselijke harmonie er ook gebruik van. Het is echt een win-winsituatie; als team gaan wij bijvoorbeeld het dorpshuis in om even koffie te drinken. Helaas liggen als gevolg van de corona crisis de activiteiten die meerwaarde bieden even stil, maar dat komt wel weer.” Kijk voor meer informatie op www.bureaubos.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Guido Smit

KINDEREN VOELEN ZICH THUIS IN DE GRABBELTON

Waar ieders wereld groeit Een organisatie voor kinderopvang die zowel in kindcentra participeert als stand alone kinderopvang aanbiedt. Kinderopvang De Grabbelton aan de Heilige Geeststraat in Geldrop is zo’n voorbeeld en valt op door een mooie visie en een overtuigende inrichting.

enriëtte en René Schrander vormen samen de directie van Kinderopvang De Grabbelton en zoon Jurrien werkt als pedagogische mede werker in de buitenschoolse opvang. Een echt familiebedrijf dus. De Grabbelton heeft in samenwerking met Heutink de inrichting gerealiseerd. Samen met adviseur Evert-Jan Braakman van Heutink praten we over de bijzondere inrichting. Henriëtte: “Ik heb tien jaar in het speciaal onderwijs gewerkt en toen mijn kinderen nog jong waren kon ik maar moeilijk opvang vinden. Toen er in 1996 een klein pand in Geldrop op ons pad kwam ontstond het idee om zelf kinderopvang op te zetten en zijn we zonder vergunningen en bestemmingsplan gestart. De gemeente stond gelijk op de stoep, maar gedoogde ons omdat er een tekort was aan plekken. We groeiden al snel verder met een tijdelijke locatie en later met een pand aan de Oost einde. Het werd zo druk dat René in 1999 besloot

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

om mee te doen. Twee jaar geleden hebben we dit pand aan de Heilige Geeststraat gekocht. Inmiddels hebben we zeven locaties binnen Geldrop, met 62 medewerkers die 572 kinderen onder hun hoede hebben. We zien onszelf als ondernemers met een maatschappelijke visie die heel mooi is samengevat in de zin: waar ieders wereld groeit. Dat groeithema loopt als een groene draad door onze organisatie.” GEDEELDE VISIE Henriëtte verder: “Wij bieden stand alone kinderopvang aan en participeren ook met onze opvang in kindcentra. Persoonlijk zien we nog niet de voordelen van één aansturing binnen een IKC, want kinderopvang is echt een andere tak van sport. Zowel pedagogisch, organisatorisch als financieel. En vergeet de lastige weten regelgeving ook niet. Maar we spelen in op de behoefte van ouders; de ene ouder wil het gemak van dezelfde plek voor onderwijs en opvang en de ander absoluut niet. Op deze locatie ervaren de ouders de rust van een aparte opvanglocatie met uitsluitend dagopvang en BSO. In het Kindcentrum 6 Gehuchten worden onze mede werkers op het leerplein ingezet om de leerkrachten in de ochtenduren te ondersteunen en tijdens de lunch de tussenschoolse opvang te begeleiden. Dat is prima en werkt goed. Een gedeelde visie is altijd ons uitgangspunt in de samenwerking met scholen; je moet niet op twee verschillende manieren de kinderen benaderen.”

ONTWERP EN INRICHTING

TRANSFORMATIE René: “Dit is oorspronkelijk het bijgebouw van een monumentale katholieke school. Het eenlaagse gebouw met een zolder en pannendak dateert uit 1983, heeft een prachtig buitenplein met grote bomen en grenst aan het oorspronkelijke hoofdgebouw, waar inmiddels luxe appartementen in zijn gebouwd. De lokalen zijn groot, met hoge ramen zodat er veel natuurlijk licht is. Het is ons mooiste gebouw en ligt heel rustig in het centrum van Geldrop. Toen we het kochten was het gedateerd; we hebben het helemaal getransformeerd tot een deel voor de dagopvang en een deel voor de buitenschoolse opvang, met elk een eigen ingang en uitstraling. We hebben de buitenkant zo gehouden, want die is karakteristiek.” RUSTIGE SFEER Henriëtte verder: “Ouders zijn vaak snel met brengen en halen en weten vaak niet wat onze visie op hun kind is. Door de inrichting meer handen en voeten te geven krijgen ze een beter beeld van onze werkwijze. In de grote ruimte van de BSO hebben we een verrijdbare tribune in twee delen gemaakt voor het podium met een prachtige wandkast annex presentatie ruimte. Verder hebben we de oorspronkelijke keuken unit mooi geïntegreerd en een kookeiland voor de kinderen gemaakt met een laag en hoger deel. Daarnaast heeft Heutink een leuk meubel ontworpen waarachter kinderen met laptops kunnen werken.”

“De ene ouder wil het gemak van dezelfde plek voor onderwijs en opvang en de ander absoluut niet”

Evert-Jan: “We zijn van idee naar uitwerking gegaan. Tussendoor hebben we een aantal keren tekeningen uitgewerkt en besproken, waarna we uiteindelijk tot een resultaat zijn gekomen naar ieders tevredenheid. Zo hebben we de hal van de BSO een stoer uiterlijk gegeven waarbij je het gevoel krijgt dat je de zeehaven van Vlissingen binnen komt lopen en is het deel van de dagopvang juist heel rustig gehouden met een schapenhek, bomen en veel groen met zachtgroene deuren. Verder zijn alle tafels en stoelen van berken multiplex, omdat dat een warm materiaal is. Het is een tint die kinderen fijn vinden en huiselijk aanvoelt.” Henriëtte: “We werken volgens de visie van Emmi Pikler, waarbij alle groepen hetzelfde ingericht zijn met veel natuurtinten. Dat zorgt ervoor dat ze minder prikkels krijgen; hoe prikkelarmer, hoe beter de focus op de ontwikkeling. We willen onbewust een rustige sfeer creëren.” Alle meubels zijn bedacht en ontworpen in samenwerking met Evert-Jan, of het nu de grondbox is, slimme kasten die verrijdbaar zijn of de verhalenboom in de ruimte voor de jongsten.” René ten slotte: “Ons verhaal klopt met de inrichting, die specifiek voor dit gebouw is ontworpen. Dat doe je niet wanneer je geen ondernemer bent. We hebben samen met Evert-Jan meegedacht over het multifunc tioneel gebruik en het duurzame karakter van de materialen. Dat heeft tot dit prachtige resultaat geleid.” Kijk voor meer informatie op www.heutink.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Sibo Arbeek

BM VAN HOUWELINGEN MAAKT PLEKKEN WAAR MENSEN ZICH THUIS VOELEN

Van bouw- naar gebruiksadvies “Wij geloven in de kracht van de herhaling, waardoor je processen en technieken door ontwikkelt. Daarom werken we veel met vaste partijen, waardoor je elkaar beter weet te vinden en daardoor onze opdrachtgevers binnen het wonen, het onderwijs en de zorg steeds beter kunt adviseren. Dat is ook onze bedrijfsfilosofie.”

“De samen leving is in ontwikkeling en dat zie je ook aan het school gebouw” De Parel, Giessen

an tafel zitten algemeen directeur Lotte van Houwelingen van BM Van Houwelingen, haar collega Kees Huisman directeur BM Utiliteit en projectleider Derrick Flach. Kees: “BM van Houwelingen gaat al bijna 60 jaar terug in de tijd, waarbij mijn opa de eerste uitvoerder bij de opa van Lotte was.” Lotte behoort inmiddels tot de derde generatie die het bedrijf leidt en ze vormt samen met haar zus en Kees Huisman de eigenaren van het bedrijf. Naast woningbouw, focust BM van Houwelingen zich op de bouw van scholen en zorggebouwen. Lotte: “Onze missie is om plekken te maken waar mensen zich veilig en thuis voelen. Kinderen en ouderen zijn kwetsbare groepen in de samenleving, waar we ons graag voor willen in zetten. Deze doelgroepen passen ook in het sociale

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

karakter van ons bouwbedrijf.” Lotte: “En dan helpt het ook als je zus en moeder beiden lerares zijn. De kinderen en ouderen hebben het in coronatijd niet altijd even makkelijk.” Kees knikt: “Wat de gevolgen van corona voor de bouwopgave zijn in de toekomst is nog niet duidelijk, mogelijk gaan we nog wat ruimer en flexibeler bouwen. Dat hier sowieso meer vraag naar komt, zien we al in de laatste projecten welke wij hebben aangenomen. De Jules Verne school in Utrecht krijgt bijvoorbeeld lokalen met roldeuren, de Fatimaschool in Rotterdam heeft grote lokalen met schuifdeuren, zodat leerkrachten elkaar makkelijker kunnen ondersteunen, bijvoorbeeld bij ziekte.” Derrick: “De samenleving is in ontwikkeling en dat zie je ook aan het schoolgebouw. Waar vroeger de school alleen

ONTWERP EN INRICHTING gebruikt werd voor het onderwijs, heeft nu voor- en naschoolse opvang een vaste plek in het school gebouw gekregen. Ook de vorm van onderwijs is volop in beweging, zoals het recent in gebruik genomen scholencomplex in Park Triangel in Waddinxveen mooi laat zien. In het ene deel van het complex zit de Koningin Beatrixschool waar gebruik gemaakt wordt van organische vormen en open structuren voor gepersonaliseerd leren. In het andere deel van het complex zit de Dick Bruna school waar met ruime en lichte lokalen klassikaal les wordt gegeven. Zo kunnen ouders zelf kiezen welke vorm van onderwijs het best bij hun kind past.” Park Triangel, Waddinxveen

BOUWKUNDIG AANNEMER Kees: “Wij zijn de bouwer en proberen alle expertise uit de bouwketen goed te benutten; het liefst brengen wij deze kennis zo vroeg mogelijk in bij de ontwikkeling van een schoolgebouw. Bij de bouw van Het Open Venster in Rotterdam werken we in bouwteamverband, waarbij we al in de ontwerpfase onze expertise in kunnen brengen en actief meedenken in de beste oplossing.” Derrick knikt: “Je leert uit ervaring. Zo komt het voor dat scholen in eerste instantie kiezen voor vloerwarming, maar dat is een traag reagerend systeem. Als de ruimte op temperatuur is, blijft de vloer warmte afgeven. Luchtverwarming is voor scholen een beter systeem om de ruimtetemperatuur sneller en effectiever te regelen. Bij een kinderdagverblijf is vloerverwarming juist wel weer goed, omdat daar veel kinderen op de grond spelen.” DUURZAAMHEID Lotte: “We kijken altijd eerst naar de schil, de gevel, dak en vloer van een gebouw, want die moet thermisch goed zijn. Een goed isolerende schil verliest weinig warmte. Daarna kijken we pas welke installaties nodig zijn. We werken volgens de trias ener getica.” Kees: “Alle energie die je binnen je gebouw kunt houden, hoef je niet met installaties op te wekken. Wij werken met een vaste installateur die goed weet hoe je het binnenklimaat in een schoolgebouw kan optimaliseren.” Lotte: “De Nederlandse wetgeving is de afgelopen jaren op het gebied van duurzaamheid verder aangescherpt. Scholen die vandaag worden gebouwd voldoen aan strenge duurzaamheidseisen, de zogenoemde BENG norm (Bijna Energie Neutraal Gebouw). Er zijn schoolbesturen die er voor kiezen om een extra investering te doen om volledig energie neutraal te bouwen. SPO Utrecht is hier een mooi voorbeeld van.” KLANTGERICHT BOUWEN Lotte verder: “Met elkaar proberen we natuurlijk elke keer weer een gebouw neer te zetten dat goed aansluit op de behoeften van de gebruikers. Dat is bijvoorbeeld goed gelukt bij SO Fier in Utrecht (zie Schooldomein nummer 5 deze jaargang). De

SO Fier, Utrecht

architect kon zich goed verplaatsen in de beleef wereld van de kinderen op deze school voor speciaal onderwijs. Hij heeft een mooie, groene omgeving ontworpen waar rust centraal staat, maar ontmoeting mogelijk is.” Derrick: “Wij bedenken dan hoe het ontwerp slim en toekomstbestendig kan worden gerealiseerd, waarbij we niet alleen naar de bouw kosten, maar ook naar het onderhoud van het gebouw kijken. We willen niet alleen na oplevering een tevreden klant, maar ook over een groot aantal jaren waarbij het nog steeds een goed presterend gebouw is.” Lotte ten slotte: “Omdat we veel met vaste partijen werken richten we onze processen steeds efficiënter in. Daardoor kunnen we steeds beter op de vraag van de opdrachtgever inspelen. Dat maakt dat je naast bouwadvies steeds meer gebruiksadvies kunt geven. Wanneer we vroeger in het proces worden betrokken kunnen we ook meedenken in de vertaling van het programma van eisen naar het ontwerp. Kijk voor meer informatie op www.bmvanhouwelingen.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst Dorte Kristensen Foto’s Atelier PRO

THUIS OP SCHOOL

Het schoolgebouw, variaties op een thema: Rusland

Elke school is anders. Dat komt omdat de kinderen anders zijn, de cultuur anders is en bovenal dat het klimaat behoorlijk kan verschillen. Onze scholen op Bonaire hebben een tropendak en zijn georiënteerd op de eeuwig verkwikkende wind. En onze scholen in Rusland hebben onderaardse gangen waar studenten van hun dormitoria onder een dikke laag sneeuw naar school kunnen lopen.

ij PRO waren we vereerd met een mailtje of we mee wilden doen met een internationale prijsvraag voor een school in Moskou. Later bleek dat nog meer Europese bureaus zo’n mailtje hadden ontvangen. De concurrentie was daarom groot. Na een aantal ronden en bergen visies kwamen we bij de laatste drie, met collega’s uit Finland en de UK. Ten slotte kregen we het verlossende woord. Architect Dorte Kristensen herinnert het zich heel goed: “Ze hadden ons gevonden op google en ons uitgezocht in verband met een internationale architectuurprijs die we hadden gewonnen voor het ontwerp van de Vensterschool in Groningen. We stonden op een longlist van 40 internationale architectenbureaus, grote jongens. We gingen van 40 naar 20, van 20 naar 10, van 10 naar 5. En toen de prijsvraag tekenen. Vervolgens van 5 naar 2. Daarna moesten we nog een vraag

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

beantwoorden; die hebben we op een manier beantwoord die anders was dan ze gewend waren. Vanuit participatie. En zo kregen we hem.” GEBOUWCONTOUREN VAN GLOOIENDE CURVEN De oprichting van de school is een idee van wel doener en ondernemer Vadim Moshkovich: “Het was mijn droom om getalenteerde kinderen uit het hele land toegang te bieden tot hoogwaardig onderwijs, ongeacht de financiële draagkracht van hun ouders. Hierdoor wordt het mogelijk om door te studeren aan de beste universiteiten van het land.” Letovo School is een bijzondere middelbare school bestemd voor getalenteerde kinderen en ligt ten zuidwesten van Moskou in het nieuwe stadsdeel Novaya Moskva. De architectuur en het interieur zijn ontworpen door Atelier PRO en het landschapsontwerp is van Buro Sant en Co. Het Russische bureau Atrium

ONTWERP EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Letovo Schoolcampus, Sosenskoye settlement, Moscow Programma Onderwijs: Central hub voor 1.000 personen, auditorium voor 200 personen, debating ruimte voor 50 personen, 40 groepsruimtes, 5 bibliotheekruimtes, 9 science labruimtes, expositieruimte/green house, stilteruimtes, workshopruimtes, 3 leerpleinen, kantine, 2 sporthallen, zwembad, 2 fitnessruimtes, martial arts ruimte, 5 studentenhuizen voor 500 studenten,3 blokken docentenappartementen, voetbalstadion, atletiekbaan, tennisbanen, kas, basketbalvelden, boomgaard Architecten Atelier PRO, Dorte Kristensen en Pascale Leistra Interieurontwerp Interieurarchitect Thijs Klinkhamer (Atelier PRO) ism Nadia Fedotova Moskou Start bouw Mei 2016 Oplevering Augustus 2018 BVO Totaal oppervlakte campus: 20 ha Bvo school 20.000 m² Bvo studentenhuisvesting 10.000 m²

Architectural Studio was liaison architect die de uitwerking en de bouw verzorgde. In 2014 won Atelier PRO de internationale prijsvraag, de bouw startte medio 2016, de officiële opening was in september 2018. HET ONTWERP VAN ATELIER PRO Het ontwerp is een schoolcampus van 20 hectare met een centraal onderwijsgebouw met theater en sportfaciliteiten en apart huisvesting voor studenten en docenten. De campus biedt buitensportfaciliteiten zoals een voetbalstadion, een atletiekbaan, tennisbanen en basketbalvelden. Daarnaast zijn er een green house en een boomgaard. De gebouwen zijn zo geleed dat ze een harmonisch geheel vormen met het fraaie heuvelachtige ijstijd landschap en het rivierdal. Ook de kleuren gaan op in de zachte kleuren van de boomstammen van het oerbos aan de andere kant van het rivierdal. De campus ligt op een kavel die afloopt naar een bos aan een rivier. “Het is een redelijk glooiend terrein. Dan krijg je als Nederlands bureau volstrekte verwarring natuurlijk, omdat het niet vlak is,” aldus Dorte Kristensen. “Maar tegelijkertijd is het ook heel interessant, want het inspireert hoe je gaat ontwerpen. En het is een heel grote school; dat is ook een inspiratie geweest. Hoe ga je zo’n grote school, zoveel vierkante meters vormgeven, terwijl het tegelijkertijd behapbaar is?” Voor de inpassing in het landschap zijn herkenbare niveauverschillen in en om de school toegepast. Het grote onderwijsgebouw wordt door zijn vorm in schaal teruggebracht naar een mense lijke maat voor het kind; door zijn dynamiek knikt en danst het gebouw door het landschap. De

Russische Architectuur Award Eind 2016 is de architectuur van Letovo School door de stad Moskou uitgeroepen tot the Best Moscow School design 2016, een award die werd toegekend door een jury onder voorzitterschap van stadsarchitect Sergey Kuznetsov.

perspectiefwerking suggereert een schaalverfijning, waardoor je nooit de volle maat van het gebouw ervaart, maar delen ervan. Door de gebouwcontouren van glooiende curven zijn binnen en buiten verrassende plekken ontstaan. HART VAN DE SCHOOL Dorte: “Eén van de vragen was om met de aula ook iets anders te kunnen doen. Die hebben we een hoofdrol gegeven. Het werd de central hub, waar het dagelijkse leven van de school zich afspeelt. Deze flexibele, transformeerbare ruimte wordt gebruikt als informele ontmoetingsplek maar ook voor grote voorstellingen. Door eenvoudige ingrepen wordt de dansstudio op de begane grond omgetoverd tot een theater met podium of tot auditorium met capaciteit voor 1.000 personen. De central hub verbindt de drie vleugels waaruit het gebouw bestaat: de kunstvleugel, de science vleugel met ook algemene leslokalen en de sportvleugel.” CAMPFIRES, WATERING HOLES AND CAVES Letovo School wilde ook een vernieuwingsslag maken op het bestaande onderwijs door het modernste onderwijs in Rusland te bieden en personalised learning in te voeren, “maar Russische scholen zijn

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

“Het was mijn droom om getalenteerde kinderen uit het hele land toegang te bieden tot hoogwaardig onderwijs, ongeacht de financiële draagkracht van hun ouders”

zo heeft Dorte ervaren. De bibliotheekvleugel bestaat uit een grote centrale bibliotheekruimte met diverse werkplekken. Hieromheen zijn de studieruimtes georganiseerd.

typische gangenscholen. Met galmende gangen waar je niks anders doet dan heen en weer lopen. Maar hier niet. In plaats van gangen zijn er ruimten om naast klassikaal onderwijs ook individueel leren te ontwikkelen. Dit werd vertaald naar een ruimte lijk ontwerp met Campfires, Watering Holes and Caves zoals Ann W. Davis en Kim Kappler-Hewitt die beschreven in hun beroemde artikel. In de taps toelopende zuidvleugel, kwamen naast ruimten voor theoretisch onderwijs Campfires, waar je samenkomt en luistert naar verhalen van de expert, onderwijspleinen met uiteenlopende speciale plekken gemaakt voor werken in projectgroepjes, Watering Holes, waar je samenwerkt en van elkaar leert, plekken voor individueel werken en Caves, voor geconcentreerd werken of wegdromen. Er is veel glas tussen de ruimtes. Een onwaarschijnlijke noviteit in Rusland,”

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

SPORTFACILITEITEN Naast het buitensportprogramma, is het aanbod binnen ook groot met fitnessruimte, zwembad en een kleine en grote sporthal. Het interieur, ook ontworpen door Atelier PRO, is afgestemd op het ambitieuze programma en ondersteunt het ontwerp met een veelvoud aan plekken. In het interieur is uitgebreid aandacht besteed aan de verschillende sferen waar de leerlingen kunnen chillen en elkaar informeel ontmoeten. Door de extreme kou in de winter is de leefomgeving binnen op school belangrijk voor ontspanning. ZELF OOK LEREN Projectarchitect Pascale Leistra vond het leerzaam voor PRO om dit project te doen, maar bovenal inspirerend: “Ervaring opdoen met zo’n groots project kan alleen slagen door de intensieve en prikkelende samenwerking met de opdrachtgever. En als een sterke onderwijsvisie en architectuur elkaar ont moeten in het decor van een schitterend landschap, dan krijg je wel heel veel ontwerpinspiratie.” Kijk voor meer informatie op www.atelierpro.nl.

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek

HYBRIDE ONDERWIJSGEBOUW OP ROTTERDAM THE HAGUE AIRPORT

Kracht door samenwerking Waar leer je beter dan in een real life situatie? Albeda, een opleidingscentrum voor middelbaar beroepsonderwijs realiseert de opleiding voor luchtvaartstudenten in een nieuw hybride gebouw op Rotterdam The Hague Airport. Het wordt een perfect ingerichte praktijksimulatie waar iedereen mee heeft kunnen denken.

k word hartelijk en op gepaste afstand ontvangen door directeur Facilitair & Huisvesting van Albeda, Zeljka Udovicic, samen met architect Mark Mes van Bureau voor Stedenbouw en Architectuur Wim de Bruijn en Janet van Oort van ICSadviseurs. Zeljka: “In het nieuwe gebouw komen vier opleidingen; naast luchtvaartdienstverlening komt er de opleiding facilitair leidinggevende in de luchtvaart, luchthaven beveiliger en de opleiding voor detentie- inrichtingsmedewerker. De laatste in samenwerking met de dienst justitiële inrichting, onze buren hier. Albeda is één van de grootste ROC’s van Nederland met 30 locaties en 20.000 studenten uit voornamelijk de wijde regio Rotterdam. Albeda Rotterdam The Hague Airport College is één van de dertien colleges. Zeljka: “In onze vastgoedstrategie groeien we naar

meer hybride vastgoed op plekken waar het ook echt gebeurt. Dat betekent eigenlijk dat de toekomstige portefeuille snel moet kunnen meebewegen op actuele ontwikkelingen. Dus minder, maar wel kwalitatief betere meters. Voor onze 700 studenten die hier een opleiding volgen is dat dus op de airport. Leren en werken op toplocaties, waarbij onze studenten hun competenties in real life ontwikkelen; dat is toch geweldig? Deze visie op onderwijs betekent dat je sterke netwerken met het bedrijfsleven wilt ontwikkelen. In het concept hebben bedrijven als TUI, KLM, RTHA, Transavia en Facilicom ook meegedacht; we leiden hun toe komstige werknemers op. Ze krijgen straks een HUB in het nieuwe gebouw die ze zelf gaan inrichten.”

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Albeda College Rotterdam The Hague Airport Opdrachtgever Albeda College Architect Bureau voor Stedenbouw en Architectuur Wim de Bruijn BV Adviseur visie/pve ICSadviseurs Aannemer BUKO Projectmanagement Arcadis Bvo 3.600 m² Stichtingskosten € 9.86 mio (incl. btw) In gebruik name oktober 2020

BEROEPSCONTEXT Mark: “Luchtvaart is natuurlijk nu een hot item in de media. Nu wordt er even weinig gevlogen, maar reizen zit in het bloed van mensen. Er zal een nieuwe werkelijkheid ontstaan, waarin juist duurzaamheid, gastvrijheid en bewust leven een belangrijke rol spelen. Dat toekomstbeeld spreekt aan. Het gebouw moet daar een vertaling van zijn en een directe link met die thema’s hebben. We hebben interactief gewerkt met 3d modellen en animaties via virtual reality om dat gevoel tijdens de visieontwikkeling en het ontwerpproces goed over te brengen. ICSadviseurs heeft me daarbij goed geholpen.” Janet knikt: “Ik heb in de visiefase meegewerkt. In die fase is door een heel betrokken vertegenwoordiging van het onderwijsteam nagedacht over de beste leeromgeving. Ik vond het mooi om te zien dat ook studenten actief meedachten. Een professionele uitstraling van de leeromgeving vinden ze heel belangrijk. Daardoor breng je de beroepscontext in je onderwijs en ook in je gebouw. Dat zoekt de student ook. Zo begint hospitality al wanneer je het gebouw binnen loopt. Dan stap je gelijk de wereld van de luchtvaart in.” Zeljka: “We zijn blij dat Mark onze visie goed weet te vertalen. Wist je overigens dat hij hier Bouwkunde heeft gestudeerd? Dat vinden we juist zo goed, want daardoor kan hij zich goed voorstellen hoe studenten naar hun leeromgeving kijken.” REAL LIFE Zejlka: “Amanda van Woerden, adjunct-directeur van het cluster Hospitality waar de opleidingen onder vallen, heeft de bedrijven naar binnen gehaald om actief mee te denken. Haar visie is dat je leert door te doen en vooral samen te werken.” Janet: “Dat vind ik ook zo sterk aan jullie onderwijsconcept en dat kwam ook terug in de verschillende sessies, waarin naast medewerkers ook studenten actief meedachten. We hebben met de begrippen camp fire, waterhole en cave gewerkt om het onderwijs heel verbeeldend

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

in ruimtes te vertalen. Campfire gaat over ruimten waar mensen samen leren, een cave is een afgeschermde ruimte om geconcentreerd te leren en waterhole zijn informele ruimten waar studenten elkaar ontmoeten en ervaringen delen. Die werkvorm binnen het programma van eisen heeft uiteindelijk tot een heldere visie op de ruimtelijke organisatie in het nieuwe gebouw geleid. Via de methode van fasegewijs leren, werken studenten vanuit de veilige omgeving naar de praktijk. Het gebouw vertaalt heel mooi het programma en logistiek de route die je ook in het echte luchthavengebouw volgt.” Mark: “Die ingrediënten kon ik mooi uitwerken in het ontwerp, zo zit er ook een VR-ruimte in met alles erop en eraan en grote glijbanen voor de veiligheidstrainingen. De mock ups, zoals de vliegtuigromp, ervaren ze dan als een beeld van de echte beroepscontext.” Zeljka: “Onze vliegtuigsimulatie is gecertificeerd en daarmee creëren we voor onze stewards en stewardessen een echte werkomgeving. Daar hoort natuurlijk ook een echte rookmachine bij, om de evacuatie bij een brand te simuleren.”

ONTWERP EN INRICHTING

ONTWERP MET LEF Zeljka: “Ik vind het een gebouw met durf en lef en het ziet er prachtig uit met een futuristische en industriële uitstraling. Het moest vanuit de gemeente voldoen aan de strikte regels voor de inpassing op het vliegveld. Het is een zwart gebouw met een enorme transparante glasgevel, waardoor je van buiten goed ziet hoe mooi de romp van het vliegtuig in de vide hangt. Het is ook echt een avontuurlijk proces geweest, waarbij we steeds de spanning van het budget hebben gevoeld. De aanbesteding liep eerst niet lekker en we hebben hier en daar wel moeten corrigeren, maar uiteindelijk hebben de partijen het goed opgepakt.” Mark: “Het is voor het budget dat was vastgesteld een slim gebouw. Het atrium met de glazen gevel is natuurlijk kostbaar, maar we hebben er een standaard kantoorvorm tegen aan gezet en daarnaast een semipermanente loods die als hangar fungeert. Het gebouw heeft triple glas, zonnepanelen en is aangesloten op de warmtepomp van de airport. Compliment ook voor de aannemer BUKO, die met mij dit gebouw zo geassembleerd heeft, waardoor

“We willen dat ze niet het gevoel krijgen dat ze op een school zitten, maar juist in een real life omgeving leren werken”

het ontwerp overeind is blijven staan. En het is een IFDD gebouw: industrieel, flexibel, demontabel en duurzaam. Je haalt het zo uit elkaar en het is met een staalconstructie een heel licht gebouw.” Zeljka: “En het straalt klasse en kwaliteit uit, volgens onze uniforme richtlijnen. Het misstaat straks niet naast het hotel en de echte airport. Sterker nog; het lijkt zelfs met de overhangende luifel en de glazen wand een beetje op de echte incheckbalie. En vanaf het dakterras kunnen onze studenten straks de vliegtuigen zien binnenkomen en vertrekken.” Mark: “Zo maakte ik een schets van een atrium waar een vliegtuig uit steekt. Dat vond het Albeda inspirerend genoeg om er mee door te gaan, maar het moest wel betaalbaar zijn. Vervolgens vond ik op Marktplaats ergens een stuk van een cockpit, die we hebben gekocht, helemaal gereconstrueerd en die steekt straks zo het atrium in. Het wordt een ruimte met werkplekken voor studenten, die vanuit de vliegtuigraampjes zo het atrium in kijken. Hoe leuk is dat?” Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

“Het gebouw is prach�g, maar hee� ook echt iets veranderd bij de leerlingen. Ze gaan nu uit zichzelf werken aan de tafels…” Oud rector Ilse van Eekelen

experts in scholenbouw www.spring-architecten.nl

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

Tekst BRIQUE architecten Fotografie Maarten Noordijk Photography

BOUW EN ORGANISATIE

COMPACT EN MOOI ROND

Nieuwe Vellesan College etalage voor vmbo Voor een kavel vlak bij het kenmerkende historische gebouw van het Vellesan College in IJmuiden ontwierp Brique Architecten een gebouw van ruim 3.800 m2 voor de vmbo-afdeling van deze school. Begin 2017 volgden de leerlingen van economie & ondernemen, zorg & welzijn en sport & veiligheid hier de eerste lessen.

et gebouw heeft een bijzondere hoofdvorm; het bestaat uit twee langwerpige bouw blokken met lesruimten en gymzaal. Deze zijn organisch verbonden door een centrale hal en aula met een gebogen glazen gevel. Een hoger blok van drie lagen ligt aan de open, groene kant van de wijk. Het andere is een verdieping lager en sluit zo aan op de lagere woningen aan de Platanenstraat. Zo voegt het gebouw zich naar zijn omgeving. Omdat de kavel taps toeloopt, liggen de bouwblokken onder een scherpe hoek ten opzichte van elkaar. De bijzondere vorm van deze schuin geplaatste volumes die door de transparante aula zijn verbonden, geeft op een natuurlijke wijze de buitenruimte vorm. In het verlengde van de toegangsweg van de wijk, de Briniostraat, is een groen voorplein met

de hoofdentree. Door het transparante hart is dit verbonden met het ruime achterplein, van waaruit de leerlingen de school betreden. Dit besloten schoolplein ligt op het zuiden en is een fijne plek voor de leerlingen. Op de brede buitentrap kunnen ze tijdens de pauzes in de zon zitten. COMPACT EN EFFICIËNT Ondanks de bijzondere vorm is het gebouw zeer efficiënt. De bouwblokken zijn compact vorm gegeven; op elke verdieping is een rechte gang met aan weerszijden lokalen. Op de koppen zijn de brede leerpleinen voor de praktijkvakken. De begane grond en de verdiepingen van beide bouwblokken staan via de grote hal en aula, het hart van de school, met elkaar in verbinding. Hier zijn verschillende functies bijeen gebracht, zoals de receptie, uitgiftebalie voor

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

de lunch en verschillende zitplekken voor de leerlingen. Om deze ruimte helemaal open te houden, is het gebouw zo ingedeeld dat er hier geen brandscheidingen nodig zijn die het zicht of de doorstroming belemmeren. Er is geïnvesteerd in een naadloos akoestisch plafond, zodat het een prettige ruimte om te gebruiken is geworden. De open ruimte reikt tot in de beide bouwdelen. Dit maakt het gebouw tot één geheel. Op de verdiepingen, aan de ‘balkons’, zijn er werkplekken voor de leerlingen met zicht op de aula en transparante kantoren voor de coördinatoren. Zij kunnen tijdens het werk toezicht houden en zijn voor de leerlingen gemakkelijk te vinden. In het midden is een brede trap. Deze tribune en ‘apenrots’ is een zitplek voor de leerlingen. Door de chique houten afwerking, die doorloopt in de afgeronde balustrades, is het de blikvanger van de school. HET VMBO-ONDERWIJS IN DE ETALAGE De gevels bestaan uit contrastrijke, horizontale banden van donker metselwerk en goudglanzend aluminium. Verdiepingshoge puien op de begane grond laten zien wat er in de school gebeurt en zijn de etalage voor het beroepsonderwijs. Op een opvallende plek aan de voorkant zijn het restaurant

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

“De begane grond en de verdiepingen van beide bouwlagen staan via de grote hal en aula, het hart van de school, met elkaar in verbinding”

en de keuken gepositioneerd. Dit restaurant is met brede, dubbele deuren verbonden met een openbaar toegankelijk terras op het voorplein. Om het gebouw een zacht en vriendelijk karakter te geven, zijn de hoeken van de bouwblokken afgerond. Deze ronde vormen herhalen zich in de aula; de goudkleurige banden van de gevel lopen hier visueel over in de organisch gevormde, houten balustraden met een goudachtige warme kleur. Het maken van afgeronde hoeken en ronde vormen is altijd een uitdaging; bouwmaterialen zijn nog steeds geënt op rechte vormen met haakse hoeken en in de scholenbouw zijn de budgetten beperkt. Projectleider Graham Kolk: “Het ronde metselwerk hebben wij uitgewerkt tot op het niveau van de maat van één enkele steen, zodat we zeker wisten dat het gemaakt kon worden. Ik ben heel tevreden, het metselwerk ziet er echt goed uit.” DUURZAAM Voor een school is het belangrijk dat een gebouw weinig onderhoud vraagt en duurzaam is. Omdat het dicht bij de zee en de hoogovens ligt, is aan de materialen van de gevel extra aandacht besteed. De donkere baksteen is niet gevoelig voor vervuiling en

BOUW EN ORGANISATIE

is de basis op de meest kwetsbare plekken aan de straat en stoep. Het goudkleurig aluminium heeft een hoogwaardige beschermende coating en is eenvoudig schoon te maken. De detaillering voorkomt streepvorming door regen en vervuiling. PROJECTINFORMATIE Project Vellesan College IJmuiden Locatie Briniostraat, IJmuiden Functie vmbo school met gymzaal Opdrachtgever Dunamare Onderwijsgroep, Haarlem Projectmanagement BOAadvies Architect BRIQUE architecten Aannemer Lokhorst BV Installaties en bouwfysica moBius consult Constructie Pieters bouwtechniek Interieurbouw Harmeling Interieurbouw BVO

EENVOUDIG EN LOW-TECH Door integraal te ontwerpen met de installatieadviseur hebben we met eenvoudige middelen een optimaal binnenklimaat gerealiseerd. Nieuwbouw biedt de kans om te investeren in de bouwkundige onderdelen. Een hoge isolatiewaarde van de gevel, is een duurzamere oplossing dan het toepassen van een geavanceerde, maar snel verouderende klimaat installatie. Wanneer een klimaatsysteem complex is in het gebruik, wordt het ook niet optimaal benut, wat het energieverbruik beïnvloedt. Ook met de ruimtelijke indeling van een gebouw is winst te behalen, we hebben functies die veel warmte produceren, zoals computerlokalen, aan de noordzijde gepositioneerd, zodat geen aanvullende koeling nodig is. Het hele gebouw is voorzien van zonwerende beglazing of zonwering. Te openen delen zorgen voor voldoende spuiventilatie. De mechanische ventilatie is vraag gestuurd door een CO2-meter, zo is er altijd voldoende frisse lucht in de lokalen. Door de noordzijde van de aula in driedubbel glas uit te voeren is er geen koudeval.

3.800 m2 Stichtingskosten e 4,4 miljoen excl. btw Ingebruikname Maart 2017

INTERIEUR Het interieur is helemaal op maat gemaakt. Op basis van de goede ideeën van de schooldirectie en de interieurbouwer, zijn alle plekken optimaal in gedeeld. Alle lokalen hebben een kastenwand waarin

digiboard en ventilatie zijn geïntegreerd. De praktijk lokalen zijn ingedeeld met vrijstaande elementen en in de ruime aula zijn werkplekken aan de gevels en aan de vide gemaakt. IN GEBRUIK Het gebouw functioneert naar volle tevredenheid. De hal in het hart van de school functioneert als centraal ontmoetingspunt voor leerlingen en medewerkers. Het geeft het gehele gebouw een licht en overzichtelijk karakter, waardoor leerlingen zich veilig en gezien voelen. De transparantie van deze centrale ruimte geeft het ook van buiten een vriendelijke uitstraling. Ook de praktijklokalen met de grote ‘etalages’ zijn licht en transparant. Door het ingetogen, maar sprekende materiaalgebruik is het gebouw een mooie beëindiging van de ‘onderwijs allee’ de Briniostraat. Het doel om het beroepsonderwijs zichtbaar te maken en een visitekaartje voor het vmbo te maken is gelukt.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

De etalage Onderwijsinnovatie: de Beweegvloer Digitaal onderwijs is door de corona crisis niet meer weg te denken uit het onderwijs. Maar langdurig zitten achter een scherm is ongezond en leidt tot allerlei ziektes, waaronder overgewicht en bijziendheid, terwijl méér bewegen juist kan leiden tot betere hersenactiviteit en leerprestaties. Daarom introduceert de Nederlandse start-up Springlab de Beweegvloer om fysieke inactiviteit

in het onderwijs op een innovatieve manier tegen te gaan. Op deze vloer bewegen en leren de basisschoolleerlingen tegelijkertijd. “Zodra kinderen naar school gaan, is zitten de norm”, stelt Jan-Paul de Beer van Springlab. “Het toenemende gebruik van digitale middelen in het onderwijs zorgt ervoor dat deze trend verder door-

zet en kinderen in de toekomst nóg minder gaan bewegen. Wij willen daarom meer beweging in het onderwijs integreren, niet alleen tijdens de gymles en in de pauzes, maar ook in de klas zelf. Veel techniek is al aanwezig, denk aan het digibord, de laptop en de tablet, maar het onderwijs blijft zittend. Wij zetten technologie in die het onderwijs wél beweeglijk maakt.” De Springlab Beweegvloer, ontwikkeld met kinderen, pedagogen, leraren, serious gamedesigners en onderzoekers van De Haagse Hogeschool, bestaat uit een beamer en een bewegingssensor en is bedoeld voor basisschoolleerlingen van 4 tot en met 7 jaar. Met de beamer worden leerspellen die aan de landelijke leerdoelen voldoen, op de vloer geprojecteerd. Denk aan rekenen, taal en het herkennen van kleuren. De sensor ziet de beweging van de leerlingen, waardoor het geprojecteerde spel interactief is. Op die manier ontdekken ze met hun hele lichaam de digitale leerwereld. Op de Beweegvloer kunnen de leerlingen rennen, springen, rollen, rekken en strekken en nog veel meer. Doordat kinderen in groepen van 4 tot 6 tegelijkertijd gebruik maken van de beweegvloer, is het ook een sociale manier van digitaal onderwijs. Zo leren ze onder meer samenwerken en kijken en luisteren naar de ander. Meer informatie: www.springlab.nl/basisonderwijs.

Schoolfilm van de maand Film In de Klas introduceert Schoolfilm van de Maand. Elke schoolmaand wordt uit de collectie van Film in de Klas een film geselecteerd waar gratis lesmateriaal bij wordt ontwikkeld, dat docenten online of in de klas kunnen aanbieden aan leerlingen in het basis of voortgezet onderwijs. Film in de Klas werd vorig jaar gelanceerd om scholieren met Nederlandse film in aanraking te brengen en hen bewust te leren kijken naar de groeiende en invloedrijke beeldcultuur. Film in de Klas biedt Nederlandse films aan voor alle leeftijdsgroepen, die aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen. Met behulp van het lesmateriaal hoeft de leraar zelf geen expert te zijn en is de les eenvoudig te gebruiken

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

op het digibord of online thuis. In een lespakket vinden leraren achtergrondinformatie over de film en diverse opdrachten voor in de klas. Zo wordt het voor docenten eenvoudiger om filmeducatie aan te bieden in de les, met als doel leerlingen te inspireren om bewuster te kijken en hun creativiteit te stimuleren.

Film- en beeldeducatie hebben in Nederland nog geen structurele plek in het curriculum van het basis en voortgezet onderwijs. De samenwerkende partijen; het Nederlands Film Festival, Schooltv, NPO Start en het Netwerk Filmeducatie willen daar met Film in de Klas verandering in brengen. Gezamenlijk wordt maandelijks de Schoolfilm van de Maand gekozen. De films worden aangeboden door NPO Start. De lespakketten worden ontwikkeld door het Netwerk Filmeducatie en het Nederlands Film Festival. Bekijk het volledige overzicht van films en lesmateriaal voor zowel basis als voortgezet onderwijs op www.schooltv.nl/filmindeklas.

Column

Maria Montessorigebouw, Radboud Universiteit

Geef je plannen de ruimte Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Of u nu gaat verhuizen, verbouwen, of nieuw gaat bouwen: wij kennen het hele proces. We begeleiden u van het initiatief tot en met de exploitatie bij het ontwikkelen, realiseren en gebruiken van onderwijsgebouwen. bbn adviseurs heeft ervaring met primair en voortgezet onderwijs, MBO, HBO en universiteiten. We ondersteunen met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, bouwmanagement, bouwkostenmanagement en advies op het gebied van onderhoud en beheer. bbn adviseurs T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

De samenleving in het schoolgebouw hebben we keihard nodig Dat school veel meer is dan lesgeven, blijkt nu de scholen door het Coronavirus dicht zijn. Ik startte enthousiast aan afstands onderwijs. Na dag één had ik voor al mijn klassen videolessen, opdrachten in Magister en extra uitlegvideo’s. Naast het ondersteunen van drie kinderen thuis was dat hectisch en druk, maar met veel positiviteit. Van lesgeven aan klassen, lijkt het afstandsonderwijs te verschuiven naar lesgeven aan individuele leerlingen. De leerlingen die je op school goed bereikt, bij wie je aan de koppies ziet hoe het met ze gaat, met wie je grappen kunt maken, bij wie je kwartjes ziet vallen tijdens de les. Die leerlingen lijken nu op grote afstand te zijn. Want in de wiskundelessen leren we niet alleen wiskunde. Er wordt ook gepraat, gelachen, ruzie gemaakt en weer uitgesproken. We leren allemaal levenslessen. De school is een plek waar leerlingen zich tot elkaar kunnen verhouden. Die plek is enorm belangrijk voor hun ontwikkeling, ook al zien leerlingen dat zelf niet altijd. Die plek is er nu fysiek niet. En thuis bereiken we nooit wat op school zo goed lukt. Dat maakt me verdrietig. Om me heen zie ik dat ook. Collega’s die zo hard werken om dan te beseffen dat het niet voor 100% lukt. En precies als dat besef bij mij echt doordringt, ligt er een hart-onder-de-riem chocoladereep in de bus. Fijn! Op het juryrapport waarmee onze VMBO-afdeling werd uitgeroepen tot excellente school 2020-2023 staat: ‘van fenomenale leerlingbegeleiding naar bijdragen aan geluk.’ Dat is het precies: naast het bijbrengen van de lesstof, het begeleiden in ontwikkeling. Zodat kinderen weten waar hun talenten liggen, waar ze gelukkig van worden en vooral ook hoe je samen een samenleving kunt zijn. En daar hebben we de samenleving in dat schoolgebouw keihard voor nodig. Daar kan geen Teams-les, Youtube-video of chat tegenop! Alieke van Zandwijk | docent wiskunde | O.R.S. Lek en Linge | vestiging de Lingeborgh

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Martijn Buskermolen (fotografie), Jaap de Kruijf, Anje

no.

Romein, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie). Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag. Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 82548370 E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein

Het bezielde gebouw vanaf visie tot ingebruikname

Relaties, Postbus 59112, 2014 BT Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Paul Voogsgerd, Zuiderkruis 588, 3902 XS Veenendaal, paul.voogsgerd@ schooldomein.nl, 06-46337000. De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www. schooldomein.nl. Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres wijziging kunt u doorgeven aan Administratie

Het volgende nummer van Schooldomein ligt begin oktober in de bus en kent als thema ‘Het bezielde gebouw vanaf visie tot ingebruikname’. Alweer het eerste nummer van de 33e jaargang, waarin we extra aandacht aan het thema zorg geven. Een greep uit de bijdragen:

Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een

• Groot interview met Dorte Kristensen: Ontwerpen met een frisse blik leidt tot bezielde gebouwen. • Park Triangel in Waddinxveen: hoe ontwikkel je een nieuw onderwijsconcept in een wijk in ontwikkeling? • Inspiratieboek 2015-2020 nu te koop: 100 projecten en boordevol informatie, trends en tips. • De beweegkar voor vitaal leren: een bijzonder initiatief in Arnhem van Presikhaaf Schoolmeubelen. • Well ontwerpen en bouwen: een debat over de uitgangspunten voor een gezond gebouw met gezonde gebruikers. • Rosengaerde Dalfsen en Mikado Horst: zorgprojecten van ICSadviseurs waarbij de bewoner centraal staat. • Ontwerpen met zorg: Ronald Schleurholts en Joost Heijnis van cepezed over het nieuwe zorgen van morgen. • Zorg op maat: de visie van SMT op efficiency en schaalvergroting versus wonen met aandacht voor zorg.

SCHOOLDOMEIN

juli 2020

exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Productie Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

Daglicht en frisse lucht Essentieel in schoolgebouwen Het positieve effect van natuurlijk daglicht en ventilatie op de leeromgeving

Een gezond binnenklimaat verhoogt het vermogen tot leren

Ervaar zelf de mogelijkheden van hygiënische vloeren voor het onderwijs in het Bolidt Innovation Center. Kijk voor meer informatie op onze website of stuur een mail naar info@bolidt.nl.

www.bolidt.nl

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 32 juli 2020

Anders werken aan Exploiteren met Perspectief

Ruimte wordt waardevoller met BREEDVELD mobiele wanden

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

PA N E E L W A N D E N G L A S WA N D E N S C H U I F WA N D E N V O U W WA N D E N

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

www.breedveld.com

JAN ROTMANS reis licht in tijden van transitie HOE BELANGRIJK is de werkplek? DE KRACHT van natuurlijk daglicht EEN IDEALE PLEK voor ondernemende leerlingen

Schooldomein 6 - juli 2020

Articles inside

Vooruitblik naar Schooldomein 1

Nieuwe Vellesan College etalage voor vmbo

Van bouw- naar gebruiksadvies

De etalage

Column van Alieke van Zandwijk

Waar ieders wereld groeit

Het schoolgebouw, variaties op een thema: Rusland

Kracht door samenwerking

Anders werken aan exploiteren met perspectief

Bewegen en leren tegelijk in een prachtige nieuwe gymzaal

Interimmer in beeld

Maatschappelijker verantwoord kan bijna niet

Een ideale plek voor ondernemende leerlingen

De groene droom realiseren

Robuust gebouw in nieuwe wijk Barneveld

Sturen op maximale kwaliteit

Onderwijstrends door Jaap de Kruijf

Benchmark Onderwijs Berenschot aangevuld met financiële analyse

Leren in de praktijk bij ROC Friese Poort

De kracht van natuurlijk daglicht

Hoe belangrijk is de werkplek?

Reis licht in tijden van Transitie

Kort nieuws

Wat betekent de coronacrisis voor het schoolgebouw?