UA 1 2020 by H&B Multimedia

NUMMER 1 | JAARGANG 10 | FEB.2020

THEMA REUMATOLOGIE: DE GROTE DRIE > BIOLOGICALS > SPIERPIJN EN VERDER: GEPAST AFLEVEREN > MILITAIRE APOTHEEK > PUZZEL

Word (ook) drogist via drogiweb-opleidingen.nl! Ben jij: • vóór 2006 gediplomeerd? • overgestapt naar een stadsapotheek? • gek op handverkoop?

DAN IS DEZE OPLEIDING VOOR JOU!

Speciaal voor apothekersassistenten is er nu een verkorte online opleiding tot drogist. Je hoeft immers niet te leren wat je al weet! In de (openbare) apotheek wordt handverkoop een steeds groter onderdeel van je werk, zeker nu in de zorg meer gestuurd wordt op zelfzorg. Huisartsen verwijzen hun patiënten voor bepaalde klachten steeds vaker naar de drogist of apotheek voor een middel waarmee zij zelf iets aan hun klacht kunnen doen. De opleiding tot drogist geeft je nét die extra kennis en vaardigheden die je bij zelfzorgadvies en -verkoop kunt gebruiken. Drogiweb-opleidingen.nl verzorgt al jaren branche-erkende, online opleidingen waarmee een rijks-erkend diploma Drogist behaald kan worden. Je leert waar, wanneer en hoe je wilt in je eigen tempo. De examens worden verzorgd door de Stichting Pharmacon, hét exameninstituut voor de drogisterijbranche.

In ongeveer 3 maanden kun jij ook drogist zijn! • Deze opleiding speciaal voor apothekersassistenten start in maart 2020. • Prijs: € 375,- excl. 21% btw en excl. Pharmacon examengelden. • Inschrijven kan via www.drogiweb-opleidingen.nl

IN DIT NUMMER

OP RECEPT/ ZIEKENHUISFARMACIE

BRANCHE

ZELFZORG

06 Voorgeschreven

13 Annekedotes

26 Musculoskeletale pijn

Oncoteam

Vaak een kwestie van overbelasting

De grote drie van de reumatologie: reumatoïde artritis, jicht en artrose

09 Op een rij Moderne middelen bij reumatoïde artritis

10 Reumanieuws 14 Visie Gepaster aﬂeveren spaart medicijnen en kosten

17 Bijwerking belicht Spierklachten bij gebruikers van PCSK9-remmers

19 Patiëntveiligheid Controleer doseerspuit bij aﬂeveren van een drank!

20 Aan het woord Biologicals stapsgewijs afbouwen

25 Elena’s verhaal

29 Supplement

Haastige spoed…

34 Puzzel Een jaar lang puzzelen met UA

36 38 40 41

Flitsende fotoshoot Nieuws van Optima Farma In het zonnetje Covergirl

Calcium, vitamine D en vitamine K: een sterk drietal!

31 Zelfzorgnieuws 32 Balietips Hooikoorts

Wendy Weller: "Ik wil verkeerd medicijngebruik helpen voorkomen"

42 Even voorstellen Centraal Militaire Apotheek: Een apotheek waar ook voorschrijvers en patiënten je collega’s zijn

45 Branchenieuws

22 Branche “Ook bij inhalatiemedicatie denken we aan het milieu”

VERZORGING 47 Mooi door Marieke Zonneschade – niet geheel ongevaarlijk

48 Complexe wondzorg

UA012020

ONTVANGEN UW MEDEWERKERS UA AL THUIS? Elke apotheek in Nederland ontvangt van ons 6x per jaar een gratis exemplaar van UA – hét vakblad voor Uitsluitend Apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers. Fijn om op het werk alvast even door te bladeren. Toch leest een grote meerderheid van 93%1 het blad het liefst thuis pas écht.

Ontvang jij UA nog niet thuis? Vraag bij je werkgever of je aangemeld kunt worden of stuur een e-mail aan info@ua.nl. Dit zijn de mogelijke abonnementsvormen: 1. EEN COLLECTIEF APOTHEEKABONNEMENT De apotheek kan een collectief abonnement nemen voor € 55,- per 20 medewerkers per jaar. Dan ontvangen die 20 medewerkers UA thuis. De apotheker vraagt een collectief abonnement aan op www.ua.nl, onder Abonneren. Daarna ontvangt de apotheker een code om medewerkers aan te melden via een beveiligde website.

2. EEN PRIVÉABONNEMENT Heeft jouw apotheek geen collectief abonnement? Dan kun je een privéabonnement afsluiten voor € 19,50 per persoon per jaar. Ga naar www.ua.nl, en klik op Abonneren. 1 UA lezersonderzoek 2016, 265 respondenten

UA, AL 10 JAAR JOUW VAKBLAD

EERST DIT…

OP NAAR DE 10! Ja, je ziet het goed. Met dit eerste nummer van 2020 heeft UA een nieuwe vormgeving gekregen. Een moderner jasje. Dit moment voor een nieuwe ‘look’ hebben we niet zomaar gekozen: we zijn met UA de tiende jaargang ingegaan. Op weg naar het tienjarig bestaan dus, aan het eind van dit jaar.

Deze tiende jaargang heeft een feestelijk tintje. Zo kun je in elk nummer een puzzel vinden met leuke prijzen. Wie alle puzzels oplost, kan ook meedingen naar een mooie hoofdprijs aan het eind van dit jaar.

Maar naast deze nieuwigheden en feestelijkheden brengt UA natuurlijk als vanouds nieuws en achtergronden die van belang zijn bij jouw werk als apothekersassistent, farmaceutisch consulent

Zie pagina 34 voor de puzzel en maak kans op mooie prijzen!

of farmaceutisch manager. Reumatologie – oftewel aandoeningen van het

Voor de covers van deze jaargang hebben

bewegingsapparaat – vormt dit keer

we een professionele fotoshoot gehouden

de rode draad. Maar er is ook aandacht

waar apothekersassistenten uit het hele

voor complexe wondzorg, hooikoorts en

land zich voor konden opgeven. Het werd

huidverzorging. De apothekersassistenten

een gezellige dag. Leuk om je collega’s op

van een bijzondere apotheek stellen zich

deze manier te ontmoeten en te leren

voor: de Centrale Militaire Apotheek.

kennen! In de laatste twee nummers van 2019 We verwelkomen twee nieuwe colum-

hebben we aandacht besteed aan het

nisten. De eerste is Elena van der Hall-Nita.

milieu in de vorm van artikelen over

Je kent haar wel: ze stond als winnares

medicijnen in oppervlaktewater en hoe

van de Grote Apothekersassistenten

je dat kunt voorkomen. Ook in dit nummer

Kennistest op de cover van het vorige

komt het milieu aan bod. Zo kun je lezen

nummer van UA. In haar eerste column

over een project – gepaster aﬂeveren –

beschrijft ze op een bewonderenswaardige

van de Radboud Apotheek in Nijmegen en

manier hoe een fout uit het verleden haar

worden de milieueffecten van verschillende

aan het wankelen bracht, maar waar ze

soorten inhalatoren vergeleken.

toch een positieve wending aan wist te geven. Huidexpert Marieke Ettema – van

Winifred Hazelhoff Roelfzema

oorsprong apothekersassistente – laat ons

Hoofdredacteur UA

delen in haar ervaring en kennis op het gebied van huidverzorging.

UA012020

VOORGESCHREVEN

DE GROTE DRIE VAN DE REUMATOLOGIE:

REUMATOÏDE ARTRITIS, JICHT EN ARTROSE

De ‘grote drie’ zou je ze kunnen noemen: reumatoïde artritis (RA), jicht en artrose. De drie reumatische aandoeningen – van de meer dan 150 – die het meest voorkomen. Dr. Marloes van Onna, reumatoloog aan het Maastricht UMC+, gaat in op de overeenkomsten en de verschillen.

Het is nogal wat om meer dan 150

Een belangrijke aanwijzing is de leeftijd

röntgenfoto informatie: “Bij RA zien we

reumatische aandoeningen te kunnen

van de patiënt. Want jicht en artrose treden

vaak een rommelig, erosief beeld: er

onderscheiden, herkennen en behandelen.

meestal op bij mensen boven de 65,

verdwijnt bot. Bij artrose zien we juist extra

Hoe gaat dat in zijn werk?

reumatoïde artritis vanaf ca. 55 jaar, terwijl

botvorming: zogenaamde osteofyten.”

“Als reumatoloog let je op allerlei ken-

de ziekte axiale spondyloartritis (voorheen:

merken en je denkt in patronen”, vertelt

ziekte van Bechterew) meestal wordt

OORZAKEN VERSCHILLEND

Van Onna. “We kijken natuurlijk wáár de

gediagnosticeerd bij mensen onder de 30.

Zowel bij reumatoïde artritis en jicht als bij

klachten zich manifesteren: in de gewrich-

Sommige aandoeningen komen meer bij

artrose is er sprake van ontsteking, maar

ten, het bindweefsel, op een bepaalde

vrouwen voor (artrose en RA), andere

de oorzaak van de ontsteking is verschil-

locatie? Zijn de klachten symmetrisch

meer bij mannen (jicht). Allemaal mogelijke

lend.

(zoals bij RA) of niet (bij jicht)? Ook is het

aanwijzingen voor de uiteindelijke diagnose.

belangrijk of ze acuut zijn ontstaan of

Soms kan bloedonderzoek de diagnose

• Bij reumatoïde artritis raakt het syno-

geleidelijk, of er ontsteking aanwezig is

ondersteunen, maar niet altijd. Bij jicht is

vium ontstoken. Het synovium is een

en waar die zit.” Het soort pijn vormt de

het urinezuurgehalte bijna altijd verhoogd;

slijmvlieslaag rond het gewricht.

volgende aanwijzing. “Is dat ontstekingspijn

maar een verhoogd urinezuurgehalte

Door de ontsteking raken het bot en

of mechanische pijn van slijtage? Treedt

betekent niet dat een patiënt jicht zal

het kraakbeen aangetast. De kleine

pijn vooral in rust op of vooral bij bewegen?

krijgen. Bij reumatoïde artritis kunnen

gewrichten in de handen en polsen

Is er sprake van stijfheid en op welke

zogeheten reuma- factoren de diagnose

worden het vaakst getroffen.

momenten? Zijn er ook algemene symp-

bevestigen, maar deze zijn niet bij elke

tomen zoals vermoeidheid of koorts?”

patiënt aanwezig. Verder geeft een

UA012020

• Artrose begint met slijtage van het kraakbeen in een gewricht. Het kraak-

TABEL 1

been wordt dunner en raakt beschadigd. Naast de kraakbeenschade ontstaan

KENMERKEN VAN VERSCHILLENDE TYPEN REUMATISCHE AANDOENINGEN (Bron: Leerboek reumatologie en klinische immunologie, J.W.J. Bijlsma, 2013)

veranderingen in het bot dichtbij het

SOORT AANDOENING

ontstekingsbeeld

slijtage

kraakbeen. Er vormen zich aan de rand

wanneer pijn?

pijn in rust, nachtelijke pijn afnemend bij bewegen

pijn bij bewegen, startpijn afnemend in rust

stijfheid?

langdurige ochtendstijfheid

kortdurende ochtendstijfheid, startstijfheid

systemische symptomen?

moeheid afvallen en (sub)febriele koorts

geen systemische verschijnselen

gewrichten

reumatoïde artritis, artritis psoriatica, jicht

artrose van de heup, knie, handgewrichten

in de rug

axiale spondyloartritis (voorheen ziekte van Bechterew)

spondylose, hernia

bindweefsel

systemische sclerose

slijtage van pezen

van het gewricht zichtbare en voelbare knobbels, ook wel osteofyten genaamd. Ook is er vaak een lichte ontsteking van de slijmvlieslaag in het gewricht. “Bijna iedereen krijgt op den duur wel

LOCATIE

artrose in een of meer gewrichten”, vertelt Van Onna. “Artrose van de heup of de knie is het meest bekend, maar we zien het ook in de vingertoppen of in de grote teen.” • Bij jicht is het primaire probleem vorming

Bekend is de locatie van de grote teen,

knobbels, de zogenaamde jichtknobbels

van uraatkristallen als gevolg van een

maar jicht kan ook in andere gewrichten

of tophi. Deze bevinden zich vaak aan

hoge concentratie urinezuur in het

voorkomen. Vaak begint jicht in één

de ellebogen, tenen, vingers of aan de

lichaam. Dit kan een gevolg zijn van een

gewricht, maar het kan zich uiteindelijk

buitenrand van de oorschelp.

nierfunctiestoornis of het gebruik van

manifesteren in meerdere gewrichten.

diuretica. Soms ontstaat het door

Het afweersysteem wil de kristallen

BEHANDELING

voeding die hoge concentraties uraat of

opruimen en valt ze daarom aan. Dit kan

Vanwege de verschillende oorzaken vereist

purine bevat, bijvoorbeeld zeevruchten.

leiden tot plotselinge aanvallen van

de behandeling van ‘de grote drie’ een heel

Het urinezuur hoopt zich op doordat

gewrichtsontstekingen, die uiterst pijnlijk

verschillende aanpak.

de stofwisseling in het lichaam niet

zijn. In de chronische fase kunnen er ook

optimaal verloopt. Het kan dan neerslaan

ophopingen van uraatkristallen ontstaan

in de vorm van kristallen in een gewricht.

in de vorm van geelwitte doorschijnende

Lees verder op pagina 8

WAAR ZIT DE ONTSTEKING? Zowel bij artrose als bij reumatoïde artritis kunnen de gewrichten van de vingers ontstoken zijn. Een verschil is dat bij artrose de ontstekingen ook aanwezig zijn in de laatste gewrichten (vlak bij de nagels), bij reumatoïde artritis is dat niet (zie de afbeelding). Voor jicht is de locatie bij de grote teen kenmerkend. VOORKEURSPLAATSEN VAN AANGEDANE GEWRICHTEN IN HANDEN EN VOETEN

Artrose

Reumatoïde artritis

Jicht

UA012020

VOORGESCHREVEN TABEL 2

Bij artrose kan het slijtageproces helaas

VEELGEBRUIKTE MEDICATIE BIJ RA EN JICHT

niet worden geremd, laat staan teruggedraaid. De behandeling van artrose is

reumatoïde artritis

jicht

fase 1

aanvalsmedicatie:

dus vooral ondersteunend: blijven bewegen

– NSAID’s, bijv. naproxen of ibuprofen

is belangrijk, eventueel onder begeleiding

– prednison oraal/i.m./in gewricht

– prednison (oraal of per lokale injectie) – colchicine (oraal)

van een fysiotherapeut en oefentherapeut.

plus

Als er bij artrose in de heup, knie of rug

klassieke reumaremmers (DMARD’s)

sprake is van overgewicht, dan is afvallen

- methotrexaat (in combinatie met foliumzuur) - leﬂunomide

belangrijk. Daarnaast kan eenvoudige

- sulfasalazine

pijnstilling helpen. Op den duur kan de

- hydroxychloroquine

patiënt in aanmerking komen voor

fase 2

aanvalsmedicatie:

switch DMARD desgewenst (met afbouw)

- allopurinol

plaatsing van een kunstgewricht.

- febuxostat - benzbromaron

Bij reumatoïde artritis wordt geprobeerd

fase 3 biologics of JAK-remmers, zie pag. 9

biologics anti-IL-1

het ontstekingsproces (de ‘ziekteactiviteit’) te remmen of te stoppen (zie tabel 2). Van Onna: “Gelukkig lukt dat steeds beter.

pag. 9). In de meeste gevallen gaat het

Daardoor zien we tegenwoordig bijna geen

aften, haaruitval, levertestafwijkingen en

ernstig vervormde handen en voeten meer

vermindering van rode en witte bloedcellen.

om middelen die worden toegediend per

en ook minder problemen met lopen. Het

Als blijkt dat de ontsteking onvoldoende tot

subcutane injecties. Doordat deze midde-

remmen van de ontsteking gebeurt in de

stilstand komt met de gekozen DMARD, dan

len de werking van het afweersysteem

eerste fase met een van de ‘klassieke’

kan een ander middel uit deze groep worden

onderdrukken, hebben patiënten meer

antireumamiddelen, de zogenaamde

gekozen. Daarnaast kunnen fysiotherapie,

kans op infecties, zoals een luchtweg-

DMARD’s.” De DMARD’s zijn disease modi-

beweging en ondersteuning door een

infectie of een huidontsteking. Andere

fying anti-rheumatic drugs: methotrexaat,

reumaverpleegkundige ervoor zorgen dat

moderne middelen zijn de JAK-remmers

leﬂunomide, sulfasalazine of hydroxy-

de patiënt minder klachten heeft en beter

(zie pag. 9).

chloroquine. Van Onna benadrukt dat bij

leert omgaan met de ziekte.

BESLUIT

wekelijks gebruik van methotrexaat de volgende dag (na minimaal 24 uur)

“Bij jicht worden de aanvallen behandeld

“Iedereen kan een vorm van reuma

foliumzuur dient te worden gebruikt om

met een NSAID, prednison of colchicine.

krijgen, op elke leeftijd”, besluit Van Onna.

bijwerkingen te voorkomen. “Aangezien

Maar natuurlijk wordt de behandeling ook

“Reumatoïde artritis, jicht en artrose zijn

de werking van deze DMARD’s pas na

gericht op het voorkómen van aanvallen en

de belangrijkste vormen van reuma.

12 weken maximaal is, geven we in het

het beperken van schade. Een onderhouds-

De meeste mensen met reuma hebben

begin sneller werkende ontstekings-

behandeling wordt gegeven als iemand meer

last van pijn, stijfheid in gewrichten en/of

remmers zoals NSAID’s, of indien nodig

dan twee aanvallen per jaar heeft, en bij

spieren. Voor ontstekingsreuma zijn inmid-

prednison (oraal, intramusculair of in het

aanwezigheid van tophi, gewrichtsschade

dels goede behandelingen beschikbaar, die

gewricht). Deze worden geleidelijk afge-

en/of uraatnierstenen. De medicatie voor

erop zijn gericht de gewrichtsontstekingen

bouwd, vanwege de bijwerkingen van deze

de onderhoudsbehandeling bestaat uit allo-

te verminderen of zelfs helemaal te doen

middelen. Na 12 weken is de werking van de

purinol (eerste keus), febuxostat (tweede

verdwijnen.” <

DMARD’s maximaal en zijn de snelwerkende

keus) of benzbromaron.”

Dr. Van Onna heeft deze informatie ook

middelen meestal afgebouwd. De DMARD’s

gedeeld in een les op de nascholingsdag

hebben namelijk op de lange termijn minder

Voor ontstekingsgemedieerde aandoe-

bijwerkingen dan de snelwerkende midde-

ningen (RA en jicht) kunnen bij onvoldoende

‘Apothekersassistenten naar de school-

len.” De bijwerkingen van de DMARD’s zijn

resultaat biologische ontstekingsremmers

banken’ van de Mark Two Academy, op

vooral misselijkheid en braken (bij metho-

worden voorgeschreven. Dit zijn mono-

9 november 2019

trexaat vaak op te lossen door over te

klonale antilichamen, gericht tegen een

(zie ook www.marktwo.nl).

schakelen op subcutane toediening),

ontstekingseiwit zoals TNF-alfa (zie ook

UA012020

OP EEN RIJ

MODERNE MIDDELEN BIJ REUMATOÏDE ARTRITIS

Als andere middelen onvoldoende effect hebben, zijn er bij reumatoïde artritis twee soorten moderne middelen beschikbaar. Het gaat om monoklonale antilichamen (zogenaamde ‘mabjes’) gericht tegen ontstekingsmediatoren en om stoffen gericht tegen enzymen betrokken bij het ontstekingsproces (JAK-remmers of ‘nibjes’).

MABJES

zumab, adalimumab, certolizumab pegol

tyrosinekinase remmen, krijgen namen met

Er zijn inmiddels vele monoklonale antilicha-

of etanercept.

de uitgang -nib. Deze middelen worden oraal

men geregistreerd voor de behandeling van

Bij uitgifte van TNF-a-blokkers en tocili-

gebruikt. Voor reumatoïde artritis zijn twee

reumatoïde artritis, evenals voor diverse

zumab moeten patiënten worden gewaar-

zogenaamde JAK-remmers geregistreerd

andere ontstekingsziekten (zie de tabel).

schuwd dat deze middelen de symptomen

(deze remmen het enzym janus-tyrosine-

Ze worden per injectie toegediend. Deze

van infecties kunnen maskeren. Ze moeten

kinase): baricitinib (Olumiant) en tofacitinib

biologische DMARD’s zijn in combinatie met

daarom alert zijn op mogelijke tekenen van

(Xeljanz). Naar verwachting zal binnenkort

methotrexaat (of een andere conventionele

infecties en zich met een mogelijke infectie

upadacitinib (Rinvoq) worden goedgekeurd

DMARD) effectiever dan in monotherapie. Als

direct melden bij een arts.

voor deze indicatie. Ook deze middelen

methotrexaat niet wordt verdragen of niet

kunnen worden voorgeschreven in

geschikt is, kunnen de volgende biologics als

NIBJES

combinatie met methotrexaat of als

monotherapie worden toegepast: tocili-

Middelen die varianten van het enzym

monotherapie. < TABEL

WELKE ‘MABJES’ ZIJN ER VOOR RA BESCHIKBAAR EN VOOR WELKE ANDERE INDICATIES ZIJN DEZE GEREGISTREERD? naam

merknamen

werkingsmechanisme1

toediening

indicaties1,2

abatacept

Orencia

blokkeert het costimulatiesignaal van antigeenpresenterende cel aan T-cellen

i.v. infuus, vervolgkuur s.c.

RA, PsA, pJIA

adalimumab

Humira, Amgevita

anti-TNF-a

s.c.

RA, AS, PsA

Hulio, Hyrimoz,

Idacio, Imraldi

CU, ZvC

anakinra

Kineret

anti-IL-1 (neutraliseert werking van IL-1a en IL-1b)

s.c.

pegol

Cimzia

anti-TNF-a

s.c.

RA, ZvS, CAPS RA, AS, PsA PP

etanercept

Enbrel, Benepali,

anti-TNF-a

s.c.

Erelzi

RA, AS, PsA, pJIA PP

golimumab

Simponi

anti-TNF-a

s.c.

RA, pJIA, PsA, AS

inﬂiximab

Remicade, Flixabi,

anti-TNF-a

i.v. infuus

RA, AS, PsA

CU Inﬂectra, Remsima,

Zessly rituximab

MabThera, Rixathon,

CU, ZvC uitschakeling B-lymfocyten via binding aan CD20-antigeen

i.v. infuus, vervolgkuur s.c.

Truxima

RA NHL, CLL GPA, MPA, PV

tocilizumab

RoActemra

anti-IL-6

i.v. infuus /s.c.

RA, sJIA, pJIA GCA, CRS

canakinumab Ilaris

anti-IL-1 (neutraliseert de biologische activiteit van humaan IL-1b)

s.c.

(niet geregistreerd voor RA) jicht, ZvS CAPS, TRAPS, FMF, HIDS/MKD

1. Verklaring van de afkortingen: IL: interleukine; TNF: tumornecrosefactor. Reumatologische indicaties: AS: spondylitis ankylopoetica; pJIA: polyarticulaire juveniele idiopatische artritis; PsA: artritis psoriatica; RA: reumatoïde artritis; sJIA: systemische juveniele idiopatische artritis; ZvS: ziekte van Still. Gastro-enterologische indicaties: CU: colitis ulcerosa; ZvC: ziekte van Crohn. Hematologische indicaties: CLL: chronische lymfatische leukemie; NHL: non-Hodgkinlymfoom. Overige indicaties: CAPS: cryopyrine-geassocieerde periodieke syndromen (auto-inﬂammatoire ziekten). GCA: giant cell (reuscel)-arteriitis; GPA: granulomatose met polyangiitis (ziekte van Wegener); CRS: cytokine release syndrome; FMF: familiaire mediterrane koorts; HIDS/MKD: hyperimmunoglobulinemie-D-syndroom/ mevalonaat-kinasedeﬁciëntie; MPA: microscopische polyangiitis; PP: plaque psoriasis; PV: pemphigus vulgaris; TRAPS: tumornecrosefactor-receptorgeassocieerd periodiek syndroom. 2. N.B.: de dosering kan per indicatie verschillen

UA012020

REUMANIEUWS

Medicinale cannabis met veel THC verlicht pijn bij mensen met fibromyalgie Mensen met fibromyalgie kunnen baat hebben bij medicinale cannabis met een hoog gehalte aan de werkzame stof THC. Dit blijkt uit een eerste onderzoek naar de effecten van cannabis bij 20 fibromyalgiepatiënten in het LUMC in Leiden. Na het inademen van de cannabis konden de deelnemers pijntesten beter verdragen. Uit het onderzoek blijkt ook dat cannabis die vooral CBD bevat bij deze

Lage dosering prednisolon effectief bij handartrose

patiënten niet helpt om de pijn te verlichten. (Bron: Reuma Nederland)

Een lage dosering prednisolon (10 mg per dag) zorgt voor minder pijn en een betere handfunctie bij patiënten met handartrose. Dat concluderen onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) uit een studie waarin ze prednisolon vergeleken met een placebo.

‘Artrosepleister’ in onderzoek

Van 92 patiënten met handartrose met pijn en tekenen van ontsteking in de vingergewrichten kreeg de helft gedurende zes weken 10 mg prednisolon per dag en de andere helft een placebo. Na zes weken hadden de patiënten die

Aan de Technische Universiteit Twente is een soort plamuur

prednisolon hadden gekregen minder pijn en een betere

ontwikkeld die artrose zou kunnen voorkomen. Een artrose-

handfunctie in vergelijking met de placebogroep.

pleister wordt het genoemd. De ‘plamuur’ vult beschadi-

Ook andere klachten, zoals functiebeperking en ontsteking

gingen op, waardoor verdere slijtage, en daarmee artrose,

in de vingergewrichten, verbeterden beduidend meer in de

wordt voorkomen.

behandelde groep vergeleken met placebo. Toen de medicatie na zes weken werd afgebouwd, verdwe-

Onderzoeker Marcel Karperien vertelt op de website van

nen de verschillen tussen de groepen weer. Vanwege

Reuma Nederland hoe het werkt. Deze gel is bedoeld voor

bijwerkingen op lange termijn is prednisolon echter alleen

beschadigingen die zijn ontstaan door een (sport)ongeluk.

bedoeld voor kortdurende behandeling bij een opvlamming

De artrosepleister bestaat uit een vloeibare tweecompo-

van handartrose. De optimale duur van deze behandeling

nentengel die via een kijkoperatie wordt ingespoten op de

moet nog verder onderzocht worden.

beschadigde plek in het gewricht en die het kraakbeen-

(Bron: LUMC, The Lancet)

defect opvult. Na het injecteren van de gel hardt het materiaal uit. Het materiaal helpt het kraakbeen weer herstellen. Uiteindelijk lost het uitgeharde materiaal op en neemt het nieuwe kraakbeen zijn eigen functie weer over. Daarmee wordt voorkomen dat de patiënt artrose ontwikkelt. Binnenkort start het patiëntenonderzoek met deze methode. (Bron: ReumaNederland)

UA012020

Het weer heeft inderdaad invloed op chronische pijn

‘Meer aandacht nodig voor jeugdreuma’

Veel mensen met een reumatische aandoening weten uit

Er moet meer aandacht komen voor jeugdreuma. Een

ervaring dat het weer invloed kan hebben op de (pijn)klach-

vroege diagnose en een krachtige behandeling kunnen

ten die zij ervaren. Hiervoor is nu ook wetenschappelijk

voorkomen dat er onomkeerbare schade ontstaat. Dat zei

bewijs. Een Engelse studie toont aan dat vochtig, winderig

kinderreumatoloog prof. Rebecca ten Cate in haar oratie op

weer met een lage luchtdruk de kans op pijn extra vergroot.

22 november 2019.

Mensen met chronische pijn, zoals bij diverse vormen van

Meer bewustwording over jeugdreuma creëren, ziet ze als

reuma, hebben 20% meer kans dat hun pijn opvlamt op

een van haar belangrijkste taken als hoogleraar Kinder-

dagen met een hoge luchtvochtigheid, veel wind en lage

geneeskunde, in het bijzonder kinderreumatologie.

luchtdruk. Dit blijkt uit de studie Cloudy with a Chance of

“Er zijn nog te veel artsen die bij een kind met een pijnlijk

Pain. Daarin rapporteerden 13.207 deelnemers dagelijks

gewricht denken: het zal wel komen door een val of

de mate van pijn via hun smartphone. De GPS-sensor in de

omdat het kind zich gestoten heeft.” Ook bij het algemeen

smartphone registreerde hun locatie, die de onderzoekers

publiek ziet ze nog onwetendheid. “Ouders van kinderen

konden linken aan het dichtstbijzijnde weerstation.

met jeugdreuma vertellen dat kennissen vragen of ze het

Sija de Jong, manager Patiëntenbelangen van

wel zeker weten? Ze denken dat reuma niet voorkomt

ReumaNederland: “Het is goed dat deze resultaten er zijn

onder kinderen.” Dat terwijl vroege opsporing cruciaal is.

en dat er nu wetenschappelijk bewijs is voor het effect van

Door op tijd en krachtig te behandelen kan veel ellende

het weer op chronische pijn. Voor mensen met een

worden voorkomen. “Jeugdreuma kan leiden tot onom-

reumatische aandoening kan het helpen om alert te zijn

keerbare schade aan de gewrichten en zelfs tot blindheid.

op weersvoorspellingen en eventuele pijnopvlammingen.

Gelukkig lukt het ons steeds beter om de reuma rustig te

En waar mogelijk kunnen ze daar hun dagelijkse

krijgen met medicijnen, maar hoe eerder we beginnen

activiteiten op afstemmen.”

met behandelen, hoe beter.”

(Bron: ReumaNederland)

Ten Cate gaat zich inzetten om in de opleiding Geneeskunde meer aandacht te besteden aan lichamelijk onderzoek van het bewegingsapparaat, want volgens haar weten veel beginnende artsen niet hoe ze gewrichten, pezen en botten op een goede manier moeten onderzoeken. (Bron: LUMC)

UA012020

Ben jij klaar voor de volgende stap?

Maak je ambities waar bij het leukste zorgbedrijf van Nederland.

ANNEKEDOTES

ONCOTEAM Zoals jullie misschien nog wel weten, werk ik in de poliklinische apotheek van het Antoniusziekenhuis, locatie Utrecht. Sinds een aantal maanden hebben wij een oncoteam.

Ons oncoteam bestaat uit een aantal apo-

Mensen vinden dit zo’n goede service!

onder de voedingssupplementen en omdat

thekersassistenten die ervoor zorgen dat de

Begrijpelijk, want het is natuurlijk heel ﬁjn

deze ook zonder recept verkrijgbaar zijn,

anti-emeticarolletjes, de orale chemotablet-

wanneer je na de chemokuur niet meer naar

worden ze niet vergoed. Zijn reactie was:

ten en eventuele andere medicatie op de

de apotheek hoeft om de medicijnen op te

“Maar je gaat toch niet uit jezelf die folium-

oncologie-afdeling of dagbehandeling

halen. Ik ben dan ook super trots dat wij een

zuurtabletten slikken?” Waarop ik uitlegde

worden gebracht. In de anti-emeticarollen

oncoteam hebben en nog trotser dat ik er

dat deze tabletten worden gebruikt door

zitten tabletten tegen misselijkheid en aller-

deel van uit mag maken. Dit maakt het vak

vrouwen met een kinderwens of die net

gische reacties. Op elk zakje staan de dag en

zoveel leuker en interessanter.

zwanger zijn. (Zoals je weet wordt het

het tijdstip waarop de medicatie ingenomen moet worden, rondom de chemokuur.

aanbevolen om de foliumzuurtabletten Natuurlijk maak je ook hierbij wel eens iets

0,5 mg te gebruiken van 4 weken voor

grappigs mee. Toen ik aan de balie werk-

de bevruchting tot en met de 10de week

Wij leveren de medicatie wanneer de chemo-

zaam was gebeurde er het volgende. Bij een

van de zwangerschap).

kuur inloopt. Elke dag zijn er vier rondes en

chemokuur met pemetrexed moet folium-

Er verscheen een grote grijns op het gezicht

gaan wij met een kar vol met tassen naar

zuur 0,5 mg worden gebruikt. Het gaat om

van meneer en hij zei: “Dus ik word hier

de afdeling. Van tevoren krijgen wij van de

patiënten met lokaal gevorderd of gemeta-

zwanger van? Hahaha.” De eerstvolgende

afdeling door welke patiënten een chemo-

staseerd niet-kleincellig longcarcinoom.

keer dat hij langs de apotheek liep en mij

kuur krijgen en op welke dag en op welk

De foliumzuur 0,5 mg moet voorafgaand

achter de balie zag staan, riep hij: “Het is

tijdstip deze gepland staan. Ook zijn wij

aan de chemo en gedurende 21 dagen na

nog niet gelukt hoor, ik ben nog steeds niet

aanwezig bij het voorlichtingsgesprek

de laatste dosis worden geslikt (1 tablet

zwanger”. Vorige week zag ik hem weer en

tussen een patiënt en de verpleegkundige

per dag). Dit om de mogelijke toxische

hij zei met opgestoken duim: “Het is gelukt,

een aantal dagen voordat de chemokuur

effecten van de behandeling tegen kanker

het wordt een tweeling.”

gaat starten. Wij leggen dan het gebruik

te verminderen.

van de anti-emeticarol uit, vertellen over de

Voor deze indicatie kwam er een meneer

Geweldig toch, als je zo’n band krijgt met

werking en de bijwerkingen van de tabletten

bij mij aan de balie met een recept voor

toch wel heel zieke mensen. Dit maakt

die in de rol zitten en nemen de actuele

foliumzuur 0,5 mg 90 stuks met als gebruik

ons werk supermooi.

medicatie door. Ook zeggen wij dat ze het

1x daags 1 tablet. Even voor de duidelijkheid:

aan de verpleegkundige kunnen doorgeven

ik ken deze meneer al een tijdje: een leuke,

Veel liefs,

als er nog andere medicatie nodig is, zodat

spontane man die wel van een geintje houdt.

Anneke

wij dit de volgende ronde meteen kunnen

Ik vertelde hem dat de foliumzuur 0,5 mg

meenemen. In het computersysteem

niet wordt vergoed door de zorgverzekeraar.

noteren wij ook de chemokuren; dit is

“Ohhh kind, waarom dan wel niet?”, reageer-

nodig voor de medicatiebewaking.

de hij. Ik vertelde de reden: foliumzuur valt

UA012020

Foto: Radboud UMC, Margie Alders.

VISIE

PILOT IN DE RADBOUD APOTHEEK:

GEPASTER AFLEVEREN SPAART MEDICIJNEN EN KOSTEN

Apothekersassistent Marjolein Geurts (links) en onderzoeker Charlotte Bekker.

Medicijnen die patiënten niet meer gebruiken, moeten worden vernietigd. Als iemand moet overschakelen op een ander middel of op een andere dosering, gaat er soms voor maanden – vaak dure – medicatie de afvalbak in. Dat moet anders kunnen, dacht onderzoeker Charlotte Bekker. Samen met artsen en apothekers startte zij een pilotproject in het Radboudumc in Nijmegen.

De pilot houdt in dat met name orale onco-

zullen de medicatie wel voor een jaar

Het komt regelmatig voor dat patiënten

lytica telkens voor een kortere periode

voorschrijven, zodat ze niet telkens een

vanwege ernstige bijwerkingen of om een

worden afgeleverd. “Artsen schrijven

herhaalrecept hoeven uit te schrijven”,

andere reden overschakelen op een andere

chronische medicatie gewoonlijk voor een

aldus Charlotte Bekker. Samen met

dosis of een ander middel. Alle medicatie

lange periode uit; vaak voor drie maanden.

apothekersassistente Marjolein Geurts

die over is, moet dan worden vernietigd.

In de pilot willen we recepten ‘opknippen’

vertelt ze over het pilotproject dat na een

Marjolein Geurts maakt vaak mee dat

in porties van één maand. Onze oncologen

halfjaar wordt geëvalueerd.

patiënten daar vragen over stellen:

UA012020

“Ze vragen dan: ‘Moet dat echt? Kan

VERDER UITROLLEN

iemand anders dat niet gebruiken?’ Maar

Vooralsnog geldt dit project voor orale

helaas mogen we het niet opnieuw uit-

oncolytica – dure geneesmiddelen die bij

geven.” Overigens loopt er in Radboudumc

kamertemperatuur bewaard kunnen worden.

ook een onderzoek naar de mogelijkheid

Als het project slaagt, wordt het uitgerold

om deze medicijnen wel opnieuw uit te

naar andere (poliklinische) apotheken en

geven.

misschien kunnen dan ook de injecteerbare (en dus gekoelde) dure medicijnen voor

TWEE ANDERE PROJECTEN TEGEN VERSPILLING In Radboudumc wordt onderzocht of geneesmiddelverspilling op nog andere manieren kan worden tegengegaan. • Opgenomen patiënten mogen hun medicatie van thuis blijven gebruiken.

THUISBEZORGD

kortere tijd worden afgeleverd, zoals de

In het project worden orale oncolytica

TNF-alfaremmers. Die worden ook veel

door medicatie van het ziekenhuis.

voortaan uitgegeven voor één maand.

geswitcht, is de ervaring van Charlotte

• Van teruggebrachte medicatie wordt

Om patiënten niet elke maand naar de

Bekker. Maar ook minder dure medicijnen

nagegaan of deze opnieuw kan worden

apotheek te laten komen, wordt de medi-

kunnen voor kortere tijd worden voor-

uitgegeven.

catie thuisbezorgd. Dat kost wat meer,

geschreven. “Want die vormen ook een

maar dat weegt alleszins op tegen de

enorme belasting voor het milieu als ze

verspilling die wordt voorkomen, zeker

ongebruikt worden weggegooid.”

met dure geneesmiddelen als orale

Deze hoeft dan niet te worden vervangen

BAND In de Radboud Apotheek werken ongeveer

oncolytica. Voordat de medicatie wordt

Wanneer is het project geslaagd? “Dat

veertig apothekersassistenten. “Er is

thuisbezorgd, neemt onze apothekers-

meten we aan de patiënttevredenheid, aan

geen speciale ploeg voor het bellen van

assistent telefonisch contact op met de

de hoeveelheid medicijnen die over zijn bij

patiënten”, vertelt Marjolein Geurts.

patiënt. Marjolein Geurts: “Dan vragen we

een switch of stop en aan de kosten en

“We leveren allemaal medicatie af, dus

hoe het gaat, of er bijwerkingen zijn, we

baten van de nieuwe manier van werken;

we ‘knippen’ de recepten en bellen ook

controleren welke geneesmiddelen de

alles natuurlijk in vergelijking met de

allemaal met patiënten.” Patiënten

patiënt verder gebruikt en vragen of de

situatie van voordat het project startte.”

waarderen het initiatief. Als ze gebeld

patiënt nog vragen heeft. Dat kunnen

Ook de therapietrouw wordt – via een

worden, stellen ze vragen – bijvoorbeeld

namelijk allemaal redenen zijn om de

vragenlijst – onderzocht. Het kan best

over iets wat ze in de bijsluiter hebben

medicatie aan te passen. Zo nodig

dat die door de intensievere begeleiding

gelezen – en vaak denken ze ook mee.

adviseren we om de arts te raadplegen.

toeneemt, denkt Bekker.

“Soms hoeven we de medicatie niet te

Ook gaan we na of de patiënt binnenkort

bezorgen. Als de patiënt in de buurt is,

een afspraak heeft bij de arts. Want dat

HET BASISONDERZOEK

kan hij of zij het pakketje gewoon in de

kan een moment zijn dat de medicatie

Dit onderzoek komt voort uit Bekkers

apotheek ophalen.”

wordt veranderd. Dan leveren we vol-

promotieonderzoek naar verspilling in de

doende af tot de afspraak.”

apotheek. “Ik heb bij 41 openbare apothe-

Volgens Charlotte Bekker wordt met

ken gekeken hoeveel medicatie er werd

dit project de band tussen patiënt en

MEDICATIEVEILIGHEID

teruggebracht. Ook werd patiënten naar

apotheek versterkt. “Door de intensieve

Door dit project worden patiënten ook

de reden van terugbrengen gevraagd. Vaak

begeleiding krijgt de patiënt meer vertrou-

beter begeleid in medicatieveiligheid,

was de reden dat ze bijwerkingen hadden

wen in de apotheek.” Marjolein Geurts

zeggen Bekker en Geurts: “We zitten er

of om een andere reden overstapten op

beaamt dat: “Patiënten merken dat je in

dichter op, kunnen beter anticiperen op

een ander middel of een andere dosering.

de apotheek meer doet dan doosjes

mogelijke aanpassingen in de therapie

Maar ze hadden wel medicijnen voor drie

aﬂeveren. Ze waarderen de kennis en

en komen er eerder achter als de patiënt

maanden meegekregen. Een groot deel

de service.” <

bijwerkingen of interacties heeft. Aan de

daarvan moest dus worden vernietigd.”

andere kant – als de patiënt al lange tijd

Het bleek dat er in Nederland voor zo’n

dezelfde medicatie heeft en stabiel is,

100 miljoen euro per jaar medicijnen

dan kunnen we weer voor een langere

wordt vernietigd, en 40% daarvan was

periode aﬂeveren – bijvoorbeeld voor drie

te voorkomen door medicatie gepaster af

maanden.”

te leveren.

UA012020

GRATIS ONLINE LEREN EN TOETSEN; DOE ÓÓK MEE OP APOWEB.NL!

ONLINE LEREN MET APOWEB Op ApoWeb.nl volgen apothekersassistenten gratis online training over producten die in de apotheek verkrijgbaar zijn. Hoe meer kennis, hoe beter het advies aan de klant. Een goed geïnformeerde klant zorgt voor een goede omzet.

Een gevolgde cursus levert een certiﬁcaat en sterren op. Met die sterren spaar je voor leuke cadeaus!

BEKIJK ONS CURSUSAANBOD EN SCHRIJF JE IN OP APOWEB.NL

BIJWERKING BELICHT

SPIERKLACHTEN

BIJ GEBRUIKERS VAN PCSK9-REMMERS

Sinds de PCSK9-remmers evolocumab en alirocumab in 2015 op de markt zijn gekomen, zijn – net als van statines – ook van deze cholesterolverlagers meldingen van spierpijn bij Lareb binnengekomen. Tot 1 november 2019 ging het in totaal om 404 meldingen van spierpijn bij gebruik van PCSK9-remmers.

Bij een deel van de meldingen is niet

Bronnen

duidelijk waardoor de spierpijnklachten

1. Amgen Europe BV, Repatha® (evolocumab). Ofﬁciële productinformatie, via https://www.ema.europa.eu/

worden veroorzaakt, omdat de PCSK9remmers in sommige gevallen samen met ezetimibe en/of een statine werden gebruikt. Sommige patiënten gaven ook aan dat zij statines niet konden verdragen.

product-information_nl.pdf 2. Sanofi Aventis group, Praluent® (alirocumab). Officiële productinformatie, via https://www.ema.europa.eu/ en/documents/product-information/praluent-eparproduct-information_nl.pdf Officiële productinformatie, via

Omdat PCSK9-remmers vaak in combinatie

PCSK9-remmers worden voorgeschreven

met een statine of ezetimibe worden

om het cholesterolniveau te verlagen, als

gebruikt, is het lastig om vast te stellen of

monotherapie of in combinatie met een

de PCSK9-remmer de spierpijn veroorzaakt.

statine (in maximaal verdraagbare dosis) en

Ook is er geen exact mechanisme bekend

eventueel andere lipideverlagende behan-

dat spierklachten kan verklaren.

delingen, als een statine alleen onvoldoende

Bovendien hebben veel patiënten die een

effect had, niet goed werd verdragen of

PCSK9-remmer voorgeschreven krijgen, al

als daarvoor een contra-indicatie is.

eerder spierklachten gekregen bij gebruik

Bij statines en bij ezetimibe in combinatie

van een statine. Het kan zijn dat ze daardoor

met statines staan spierklachten als

een bepaalde verwachting hebben. Het is

mogelijke bijwerking in de ofﬁciële product-

ook mogelijk dat patiënten die al spierpijn

informatie. Maar bij de PCSK9-remmers

kregen bij statinegebruik, gevoeliger zijn

niet.1-4 Wel zijn griepverschijnselen een

voor spierklachten, waardoor bij hen de kans

bekende bijwerking bij beide middelen,

op spierpijn met PCSK9-remmers groter is.

wat ook gepaard kan gaan met spierpijn.

Als patiënten vanwege spierpijn hun medi-

1,2

en/ documents/product-information/repatha-epar-

3. Merck Sharp & Dohme BV, Ezetrol® (ezetimibe).

IS HET DE PCSK9-REMMER? PCSK9-REMMERS

In de rubriek Bijwerking Belicht bespreekt Bijwerkingencentrum Lareb in elk nummer van UA een bijwerking. Dit keer: alertheid op spierklachten bij gebruikers van PCSK9-remmers.

cijnen minder trouw nemen of zelfs stoppen,

https://www.geneesmiddeleninformatiebank.nl/smpc/ h28626_smpc.pdf 4. Janssen SP, Smulders YM, Gerdes VE et al. Spierklachten door statinen: onderschat. Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1684

HOE WERKEN PCSK9-REMMERS? De monoklonale antilichamen alirocumab en evolocumab behoren tot de PCSK9-remmers, een nieuwe klasse cholesterolverlagers.

DE MELDINGEN

lopen ze meer risico op cardiovasculaire

Bij een deel van de meldingen van spierpijn

voorvallen. Daarom is het belangrijk om ook

werd alleen een PCSK9-remmers gebruikt

bij deze medicijnen alert te zijn op spier-

toren op levercellen en vermindert zo het

en bij een deel herstelde de patiënt van de

klachten, zodat samen met de patiënt tijdig

aantal beschikbare LDL-receptoren.

klachten nadat het gebruik werd gestopt. Bij

actie kan worden ondernomen. <

Door PCSK9 te remmen, komen er meer

Ze worden subctaan toegediend. Het eiwit PCSK9 bindt aan LDL-cholesterol-recep-

LDL-receptoren beschikbaar. Zo kan meer

enkele van deze meldingen kreeg de patiënt opnieuw spierpijn nadat opnieuw met het

Gerda Weits, farmakundige, werkzaam

geneesmiddel gestart werd.

bij Bijwerkingencentrum Lareb

LDL-cholesterol worden gebonden zodat het LDL-gehalte in het bloed daalt.

UA012020

Geef jij om je vak? Laat jouw stem dan horen en word nu lid van Optima Farma! Waarom? Wij zorgen dat jouw stem gehoord wordt bij overheid en andere partijen. Zo maken wij het verschil voor de dagelijkse werkzaamheden in de apotheek en de ontwikkeling van jouw vak. Hoe meer leden hoe meer we voor je kunnen doen! Als lid krijg je: • maandelijks de Optima Farma Nieuwsbrief per e-mail • korting op Optima Farma activiteiten (congres, symposium e.d.) • 10% korting op een abonnement van Accredidact • 6x per jaar het vakblad UA zie verder www.optimafarma.nl/lidmaatschap/

BEROEPSVERENIGING VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN, FARMACEUTISCH MANAGERS

www.optimafarma.nl

UA012020

PATIËNTVEILIGHEID

CONTROLEER DOSEERSPUIT BIJ AFLEVEREN VAN EEN DRANK! CASUS

Fabrikanten leveren vaak een standaard-doseerspuit in de verpakking van een drank. Het volume van deze spuit is niet altijd geschikt voor de voorgeschreven dosering. Het Portaal voor Patiëntveiligheid ontving zeven meldingen van doseerfouten door het aﬂeveren van meer dan één doseerspuit of een spuit met een verkeerd volume.

150 ml

1 ml

1-6

Levetiracetam drank 100 mg/ml wordt

maanden

afgeleverd voor een kindje met de volgende dosering op het etiket: 2x PER

150 ml

3 ml

DAG 1 MILLILITER (= 100 mg) en dan

6-48

maanden

jaren

HEB JIJ OOK EEN MEDICATIEINCIDENT MEEGEMAAKT? Meld dat dan bij het Portaal voor Patiëntveiligheid op www.portaalvoorpatientveiligheid.nl

opbouwen naar 2x daags 2 ml. Naast het standaard doseerspuitje van 10 ml in de

300 ml

10 ml

verpakking, geeft de assistente ook een doseerspuitje van 2 ml mee. Hiermee is zowel de 1 ml voor de eerste week als de 2 ml goed af te meten. De assistente geeft

fende verpakking voorgeschreven mag

uitleg aan de balie en toont het 2 ml-spuitje.

worden (zie afbeelding). Wanneer een ander

Thuis gebruiken de ouders echter het

volume doseerspuitje wordt afgeleverd dan

standaard meegeleverde spuitje van 10 ml,

de verpakking vermeldt, kan dit tot verwar-

zoals ook op de verpakking vermeld

ring leiden, omdat de bijsluiter verwijst naar

wordt. Daardoor dienen zij 2x daags 10 ml

een andere spuit.

(= 1000 mg) toe. Als zij veel te vroeg een

Bijkomend risico is dat de generieke

nieuw recept bij de arts aanvragen, wordt

varianten levetiracetam-drank níet in alle

de fout ontdekt.

volumes beschikbaar zijn.

RISICO

Vergelijkbare incidenten als met levetirace-

Een doseerspuitje dat niet geschikt is

tam-drank werden gemeld met trimetho-

voor het af te lezen volume – of een extra

prim-drank en Risperdal-drank.

meegeleverd doseerspuitje – kan tot

(Bron: Portaal voor patiëntveiligheid, Praktijkprikkel 15-2019)

verwarring leiden en daarmee tot het toedienen van een verkeerde dosering. Het standaard meegeleverde doseerspuitje

AANBEVELINGEN

moet in sommige gevallen vervangen

› Protocolleer het aﬂeveren van dranken. Noteer het volume van de doseer-

worden om een juist volume af te meten

spuit op het recept en laat dit controleren. Indien een ander volume wordt

(bijvoorbeeld bij trimethoprim-drank voor

gekozen, verwijder dan de door de fabrikant bijgeleverde spuit. Let daarbij op

kleine kinderen). Van levetiracetam-drank

wat er vermeld staat in de bijsluiter en op de verpakking en geef aanvullende

(of Keppra) zijn drie verpakkingen in de

informatie mee.

handel voor verschillende leeftijden, maar met dezelfde concentratie. Het volume van de drank varieert, evenals het bijgeleverde spuitje. Op de verpakking en in de bijsluiter

› Pas de teach-back-methode toe bij uitleg aan de patiënt/verzorger: laat deze herhalen en voordoen wat er is uitgelegd. › Maak een pop-up melding op artikelniveau: ‘Geef juiste grootte spuitje en aanvullende informatie mee’.

staat vermeld bij welke leeftijd de betrefUA012020

AAN HET WOORD

BIOLOGICALS

STAPSGEWIJS AFBOUWEN

Kunnen mensen met reumatoïde artritis (RA) bij wie de ziekte rustig is, hun behandeling met biologicals veilig afbouwen? Wat is de beste manier van afbouwen en wat vinden mensen zelf belangrijk? Lise Verhoef, onderzoeker bij de Sint Maartenskliniek, vergeleek verschillende afbouwstrategieën en ondervroeg patiënten.

Mensen met reumatoïde artritis hebben

aangepast als het behandeldoel nog

omdat patiënten zichzelf moeten injecteren

tegenwoordig veel meer opties om de

niet is behaald.

en voor sommige middelen naar het

ziekteactiviteit onder controle te krijgen

Biologicals zijn een relatief nieuwe soort

ziekenhuis moeten voor een infuus. Boven-

dan voorheen. Reumaremmers helpen om

reumaremmers en ze bewijzen hun

dien zijn het dure medicijnen; de kosten

de ziekteactiviteit te verminderen of zelfs

waarde. Ze verlagen namelijk de ziekte-

kunnen tot wel € 14.000 per patiënt per

(tijdelijk) te laten verdwijnen. De behande-

activiteit en voorkomen daarmee schade

jaar bedragen. Dit alles vormt een ﬂinke

ling lukt het beste als er een behandeldoel

aan gewrichten. Toch hebben ze ook

prikkel om afbouwen serieus te overwegen.

gesteld wordt (bijvoorbeeld weinig of

nadelen, omdat ze ook op de afweer

geen ziekteactiviteit), als er regelmatige

aangrijpen en omdat ze bijwerkingen

MINDEREN

metingen van de ziekteactiviteit plaats-

(vooral infecties) teweegbrengen.

Lise Verhoef promoveerde onlangs op het

vinden en als de behandeling wordt

Daarnaast kan het gebruik lastig zijn,

proefschrift ‘Zinnig en zuinig gebruik van

UA012020 UA012020

biologicals bij reumatoïde artritis’. Er waren

voor elke individuele patiënt de laagste én

het afbouwen en individuele adviezen over

vóór haar promotie al verschillende onder-

effectieve dosering gevonden kan worden.

de medicatie geven. Lise Verhoef: “In ieder

zoeken naar het afbouwen van biologicals.

“Helemaal stoppen met een biological is

geval moet de patiënt weten dat hij goed

In het proefschrift vatte zij daarom eerst

niet aan te bevelen. Dat kan leiden tot

in de gaten wordt gehouden en dat hij

de recente literatuur samen. Vervolgens

meer opvlammingen, mensen kunnen

altijd iemand kan bellen als het niet goed

deed ze verslag van een studie die ze

slechter gaan functioneren en lopen kans

gaat. Tijdens het afbouwen wordt de

uitvoerde met heel lage doseringen van

meer gewrichtsschade te krijgen dan bij

ziekteactiviteit regelmatig gemeten. De

het middel rituximab. Deze lage doseringen

andere afbouwstrategieën. De andere

dosering kan altijd weer verhoogd worden

bleken ook werkzaam te kunnen zijn voor

twee strategieën – de dosering eenmalig

als er een opvlamming is, omdat uit het

de behandeling van RA. Ook keek ze naar

verlagen of stapsgewijs op geleide van

onderzoek blijkt dat dit werkzaam en veilig

de kosteneffectiviteit van verschillende

de ziekteactiviteit – zijn wat dat betreft

is. Wanneer het niet meer gaat, kan de

methodes voor afbouwen en vroeg zij

vergelijkbaar met het doorgaan met de

patiënt die stapsgewijs afbouwt eenvoudig

patiënten wat voor hen belangrijk is bij

oude dosering.”

teruggaan naar de vorige stap.”

het afbouwen.

Helaas valt nog niet te voorspellen bij

“Voor deze laatste studie hebben we een

GOED IN DE GATEN HOUDEN

welke patiënten het afbouwen succesvol

inventarisatie gemaakt van alle mogelijke

Afbouwen kan plaatsvinden door gebruik

zal zijn en bij welke niet. Het afbouwen van

onderwerpen die mee kunnen spelen”,

van een lagere dosis of door een andere

biologicals is inmiddels opgenomen in de

vertelt Lise Verhoef. “Daarna hebben we

frequentie van toediening. Als het middel

richtlijnen van de Europese Vereniging voor

ze gerangschikt van belangrijk naar minder

via een infuus wordt toegediend, zal

de behandeling van reumatoïde artritis. <

belangrijk. Uit het onderzoek bleek dat veel

het gaan om het verlagen van de dosis.

mensen ervoor openstaan om te minderen

In het geval van een subcutane toediening

als het met minder kan. Ook om eventuele

(meestal door de patiënt zelf) hoeft de

bijwerkingen te voorkomen.”

patiënt minder vaak te spuiten, bijvoor-

De rangschikking van onderwerpen liet

beeld één keer per tien dagen in plaats

zien dat patiënten het belangrijk vinden om

van één keer per week.

te weten dat de dosering weer verhoogd wordt in het geval van een opvlamming,

De begeleiding van de patiënt tijdens het

en dat het middel dan weer effectief is.

afbouwen is heel belangrijk. De patiënt zal

Ook leeft daarnaast de angst voor een

bij zichzelf na moeten gaan of hij openstaat

opvlamming van hun ziekte en de moge-

voor afbouwen. Ook zal hij moeten besef-

lijke gevolgen daarvan voor hun dagelijks

fen wat de voor- en nadelen kunnen zijn.

leven (bijvoorbeeld dat ze meer pijn zouden

Het kan zijn dat de ziekteactiviteit toe-

krijgen en/of slechter kunnen functio-

neemt, maar ook dat het risico op infecties

neren). Ze waarderen de mening van hun

afneemt. De reumatoloog en verpleeg-

reumatoloog en vinden het belangrijk om

kundige zullen hiervoor het gesprek met

betrokken te zijn bij hun behandeling en

de patiënt moeten aangaan. De apotheker

om hierin zelf mee te kunnen beslissen.

of de apothekersassistent kan de patiënt ondersteunen bij de praktische kant van

INDIVIDUELE LAAGSTE DOSERING Lise Verhoef ging in haar onderzoek uit

JOUW ADVIES BIJ HET AFBOUWEN VAN BIOLOGICALS

van drie afbouwstrategieën: in één keer

› Besef dat het bij afbouwen gaat om nieuwe recepten die worden

helemaal stoppen, eenmalig afbouwen (bijvoorbeeld door het halveren van de dosis) en stapsgewijs afbouwen op geleide van de ziekteactiviteit. De laatste aanpak blijkt het meest veelbelovend, omdat zo

UA012020

JOUW ES ADVI

voorgeschreven en het toedienen van nieuwe doseringen. Hierbij zal duidelijke uitleg en zeker ook geruststelling nodig zijn. › Als de spuitfrequentie verandert, kan de patiënt hierbij advies nodig hebben, zoals tips om tijdig aan de toediening te denken.

UA012020

BRANCHE waterstoffen) als drijfgas al vervangen

“OOK BIJ INHALATIEMEDICATIE DENKEN WE AAN HET MILIEU”

door HFA’s (hydroﬂuoralkanen), maar ook die zijn schadelijk voor het milieu met hun hoge koolstof-voetafdruk. Het is zelfs zo dat 98% van de totale koolstof-voetafdruk van een dosisaerosol-inhalator afkomstig is van het drijfgas.4 De Soft-Mist-Inhalator werkt echter zonder drijfgas.4 Daarin wordt de inhalatievloeistof samengeperst en als een nevel naar buiten geperst door een metalen veer (zie het kader). Onderzoekers van Boehringer Ingelheim en CSL Behring vergeleken de koolstof-voetafdruk van de Spiriva (tiotropium) Respimat Soft-Mist-Inhalator (SMI) met die van de dosisaerosolen

In de apotheek wordt steeds meer rekening gehouden met milieueffecten, net als overal in de maatschappij. Het verbod op plastic tasjes, de oproep om medicijnafval in te zamelen, het scheiden van afval, minder printen, levering op maat om verspilling te beperken… Ook bij de verpakkingen en productie houden fabrikanten steeds meer rekening met het milieu. Bij inhalatiemedicatie zijn milieueffec-

DE IMPACT VAN DRIJFGASSEN

Atrovent (ipratropium) en Berodual

Bij de keuze van een inhalator wordt door-

(fenoterol/ipratropium) (alle drie middelen

gaans rekening gehouden met de wensen

van fabrikant Boehringer Ingelheim).4

en eigenschappen van een patiënt.

De conclusie van het onderzoek is dat de

Heeft deze voldoende kracht voor een

koolstof-voetafdruk van de Respimat SMI

poederinhalator? Kan de patiënt een voor-

bijna 20x lager is dan die van beide dosis-

zetkamer op de juiste wijze gebruiken?

aerosolen. Daarbij zijn materiaalgebruik,

Bij ernstige benauwdheid is vaak een

productie, distributie, gebruik en afval-

dosisaerosol met voorzetkamer geïndi-

verwerking meegenomen.

natuurlijk bovenaan. Bij de keuze kan

Door de Respimat langer te gebruiken

ten extra van belang, omdat patiënten die deze medicatie gebruiken, als geen ander last hebben van milieuveront-

– mede op verzoek van de patiënt – ook

(voor maximaal 6 patronen) kan de

rekening worden gehouden met de

CO2-uitstoot nog verder beperkt worden,

impact op het milieu.

namelijk met ca. 57% bij drie maanden

ceerd. Het belang van de patiënt staat

reiniging.

gebruik en 71% bij zes maanden gebruik. Dosisaerosolen geven een 18x hogere

Stikstofdioxide (NO2), koolstofdioxide (CO2),

CO2-uitstoot dan poederinhalatoren, zo

afbraak van de ozonlaag, broeikaseffect…

hebben Britse wetenschappers berekend.1

allemaal zaken die ook de apotheek

Op jaarbasis kan dagelijks gebruik van een

aangaan. Naast de medicijnen zelf zijn

poederinhalator in plaats van een dosis-

ook de productie en het vervoer schadelijk

aerosol resulteren in een besparing van 2

HOE WERKT EEN SOFT-MISTINHALATOR? De Soft-Mist-Inhalator werkt met een metalen veer die bij het draaien van de onderkant van de inhalator voor drukopbouw zorgt. Daardoor wordt het zakje met medicatievloeistof in de patroon samengeknepen.

voor het milieu.

96 tot 432 kilogram CO2-uitstoot.

Er wordt ook wel gesproken van de

Ter vergelijking: een jaar lang geen vlees

ecologische voetafdruk. Meer speciﬁek

eten, of rondrijden in een hybride auto

toegespitst op koolstofdioxide (CO2)-

in plaats van een benzine-auto levert een

uitstoot worden milieueffecten van

besparing op van 500 kilogram CO2-uit-

producten of activiteiten uitgedrukt in

stoot.3 Het enorme verschil in CO2-uitstoot

Door de vloeistof door kanaaltjes te stuwen

‘koolstof-voetafdruk’, ‘carbon footprint’

komt vooral door het drijfgas dat bij een

en de uitstroom te laten ‘botsen’ ontstaat

of in CO2-equivalenten. Zo verschillen

dosisaerosol nodig is. Jaren geleden zijn

inhalatoren ook in hun koolstof-voetafdruk.

de zeer schadelijke CFK’s (chloorﬂuorkool-

UA012020

een inhaleerbare nevel, zonder dat er een drijfgas aan te pas komt.5

WELKE VERPAKKINGEN VAN RESPIMAT ZIJN BESCHIKBAAR? Van Spiriva (tiotropium) en Spiolto (tiotropium + olodaterol) zijn verschillende verpakkingen beschikbaar.

STARTVERPAKKING

HERHAALVERPAKKING

NAVULVERPAKKING

STARTVERPAKKING

HERHAALVERPAKKING

NAVULVERPAKKING

• inhalator met 1 patroon

• inhalator met 3 patronen

• 3 losse patronen zonder inhalator (per 1 april 2020)

Van Striverdi (olodaterol) is alleen de startverpakking beschikbaar met een inhalator en 1 patroon.

AFLEVEREN EN BESTELLEN Het dagelijks gebruik van de Respimat is eenmaal daags 2 pufjes. Eén patroon gaat daarom 30 dagen mee (60 inhalaties). Doorgaans lever je dus het volgende af: • bij eerste gebruik: een startverpakking; • bij chronisch gebruik: afwisselend een herhaalverpakking en een navulverpakking. De bestellingen moeten hierop worden afgestemd.

NAVULLEN

LONGPATIËNTEN

moet worden, worden er nog regelmatig

Van Spiriva (tiotropium) en Spiolto (tiotro-

“Voor longpatiënten is een lage koolstof-

drie startverpakkingen afgegeven in plaats

pium met olodaterol) zijn er patronen

uitstoot van een product belangrijk”,

van een verpakking met één inhalator en

beschikbaar waarmee de Respimat kan

zegt David Wagemaker, apotheker van

drie navulpatronen. Dat scheelt twee

worden nagevuld. De Respimat is getest

Boots apotheek Hildebrand in Haarlem.

inhalatoren per drie maanden”, merkt hij op.

en kan voor maximaal zes patronen

“Ze krijgen meer last van hun astma of

“Het begint natuurlijk bij het bestellen: we

worden gebruikt, waarna er een nieuwe

COPD bij slechtere luchtkwaliteit door

moeten de juiste verpakkingen bestellen.

inhalator nodig is. Bij elke nieuwe patroon

milieuvervuiling. Daarom zou het juist voor

Vervolgens moeten we de juiste verpakking

staat de dosisteller op 60. Op het moment

astma- en COPD-patiënten belangrijk zijn

selecteren bij het aanschrijven. Nu er in

dat na gebruik nog tien doseringen over

om te letten op de koolstof-voetafdruk

april 2020 een verpakking komt zonder

zijn, wordt de teller geel en bij vijf reste-

van een inhalator. Bij de keuze voor een

een inhalator maar met drie navulpatronen,

rende doseringen wordt de teller rood.

inhalatiesysteem kan de patiënt hierop

is het nog eens extra belangrijk om in het

Als de doorzichtige houder bij het draaien

worden gewezen.”

aanschrijfproces goed te kijken welke

loslaat, is de patroon leeg en kan hij

verpakking de patiënt nodig heeft of dat

verwisseld worden. Op de Respimat kan

Wagemaker merkt echter wel dat de

aan de patiënt te vragen. Bij elk recept is

de patiënt het volgnummer van de patroon

praktijk in de apotheek nog niet aan de

het noodzakelijk om in de historie te kijken

aankruisen (1-6), zodat duidelijk is wanneer

navulbare inhalator gewend is. “Doordat er

wat de patiënt de vorige keer heeft gehad.”

er zes patronen zijn gebruikt en de

nu verschillende verpakkingsgrootten zijn

inhalator vervangen moet worden.

en het apotheeksysteem daarop ingesteld

Lees verder op pagina 24

UA012020

BRANCHE In diverse apotheekinformatiesystemen

Bronnen

(van Pharmacom, CGM en Mosadex) zullen

1. British Thoracic Society. Position statement:

per 1 april a.s. pop-ups komen om je

environment and lung health 2019. https://www.brit-

hieraan te herinneren (zie de tabel).

thoracic.org.uk/document-library/governance-andpolicy-documents/position-statements/environment-and-lung-health-position-statement-2019/.

Wagemaker: “In onze apotheek proberen we om chronische patiënten die Spiriva of

2. Wilkinson, et al. Costs of switching to low global warming potential inhalers. An economic and carbon

Spiolto gebruiken, na de eerste keer geen

footprint analysis of NHS prescription data in

startverpakkingen meer mee te geven,

England. BMJ Open 2019;9:e028763.

maar in plaats daarvan een herhaalverpak-

3. Wynes S, et al. The climate mitigation gap: education

king of na 1 april a.s. een navulverpakking.

and government recommendations miss the most

Zo dragen wij ons steentje bij aan het

effective individual actions. IOP Publishing Ltd Environmental Research Letters. 2017;12:7.

verminderen van de koolstof-voetafdruk

4. Hänsel M, et al. Reduced environmental Impact of

en het verbeteren van de luchtkwaliteit.” <

the reusable Respimat Soft Mist Inhaler compared with pressurised metered-dose Inhalers. Adv Ther 2019;36:2487–2492. 5. Wachtel H, et al. The Respimat® Development Story:

Dit artikel kwam tot stand met

Patient-Centered Innovation. Pulmonary Therapy

Voor de productinformatie van Spiriva,

medewerking van Boehringer Ingelheim.

2017;3:19-30.

Spiolto en Striverdi, zie pagina 50.

TABEL

MELDINGEN IN APOTHEEKSYSTEMEN BIJ AANSCHRIJVEN VAN RESPIMAT PHARMACOM EN CGM Bij aanschrijven van

verschijnt de melding

verpakking met Respimat en 1 patroon:

Let op: deze STARTVERPAKKING is alleen bedoeld voor

– 15280438 Spiriva Respimat

nieuwe patiënten!

– 16165985 Spiolto Respimat Bij aanschrijven van

verschijnt de melding

verpakking met Respimat en 3 patronen:

Let op: controleer via laatste uitgifte of nieuwe inhalator

– 16774671 Spiriva Respimat

vereist is of dat navulverpakking volstaat.

– 16774698 Spiolto Respimat Bij aanschrijven van

verschijnt de melding

verpakking met 3 navulpatronen:

Let op: controleer via laatste uitgifte of nieuwe inhalator

– 16871561 Spiriva Respimat

vereist is of dat navulverpakking volstaat.

– 16871537 Spiolto Respimat

MOGELIJKE MELDING BIJ MOSADEX Let op bij aﬂevering van Spiriva® of Spiolto® Respimat® (RMT) en check de voorgeschiedenis van de patiënt: – NIEUWE patiënt: STARTVERPAKKING (1 maand) inclusief RMT inhalator; – BESTAANDE patiënt welke bij vorige verstrekking WEL een RMT inhalator heeft meegekregen: NAVULVERPAKKING (3 maanden) zonder inhalator; – BESTAANDE patiënt welke bij vorige verstrekking GEEN RMT inhalator heeft meegekregen: NAVULVERPAKKING (3 maanden) inclusief RMT inhalator. (Bron: Boehringer Ingelheim)

UA012020

ELENA’S VERHAAL

HAASTIGE SPOED… Elena van der Hall-Nita, die in 2019 de Grote Apothekersassistenten Kennistest won, zal dit jaar haar ervaringen met jullie delen. Dit verhaal gaat over een fout die ze acht jaar geleden maakte en waar ze veel van geleerd heeft. Leerzaam voor alle apothekersassistenten!

Acht jaar geleden… Ik werkte bij een openbare apotheek (een andere dan waar ik nu werk). Het is vrijdagmiddag kort voor sluitingstijd. Het was een hectische dag geweest en ik ben blij dat het weekend nadert. Met de sleutel van de apotheek in mijn hand wacht ik tot de laatste drie minuten voorbij zijn en de deur op slot kan. Een jongeman komt rennend binnen: “Gelukkig, jullie zijn nog open!” Ik wil eigenlijk zeggen dat we gaan sluiten, maar ja, dat doe je niet in een apotheek.

deur op slot en ik ga naar huis, terwijl ik

ik hartkloppingen en was ik benauwd.

me verheug op een welverdiend weekend.

Ik durfde geen recepten meer af te leveren zonder dat ik de berekeningen

Maandagochtend vraagt de apotheker of

talloze keren had gedaan. ’s Nachts sliep

ik meteen naar zijn kantoor kan komen.

ik slecht en ik begon heel erg aan mijzelf

Hij vertelt me dat bij een van de recepten

als apothekersassistente te twijfelen.

van de vrijdag ervoor iets goed fout is

Ik wilde zelfs met mijn baan stoppen en

gegaan. Het ging om het recept van

iets anders gaan doen.

trimethoprim. De baby heeft 10 keer zoveel van het antibioticum binnen gekregen als

De ouders hebben uiteindelijk geen klacht

de bedoeling was. In plaats van ‘voor de

ingediend. Hun huisarts heeft wel melding

nacht 0,6 ml innemen’ had ik getypt: ‘voor

gemaakt bij het Portaal voor patiënt-

de nacht dag 6 ml innemen’. Mijn fout is

veiligheid (voorheen CMR). De baby heeft

pas zaterdagochtend door de apotheker

er gelukkig niets aan overgehouden.

De jongeman overhandigt mij een recept

ontdekt toen hij de recepten thuis ging

En ik ben blij dat ik door ben gegaan met

voor zijn pasgeboren zoon, één dag oud is

nakijken. De apotheker is daarop direct

mijn werk.

hij. Het is een handgeschreven recept voor

naar de ouders gegaan om te vertellen dat

trimethoprim-suspensie 10 mg/ml, met de

de dosering verkeerd was.

Deze gebeurtenis heeft mij geleerd dat ik me door niets of niemand moet laten

dosering: voor de nacht 6 mg. Bij navraag van de indicatie van het middel krijg ik te

Als je zoiets hoort, denk je meteen aan het

haasten. Als patiënten aan de balie

horen dat bij de laatste echo van de baby

allerergste. In mijn hoofd speelde zich een

vinden dat ze te lang moeten wachten op

een afwijkend plekje op zijn urinewegen te

doemscenario af met tragische gevolgen.

een recept, dan zeg ik: “Pas als ik zeker

zien was. De kinderarts heeft besloten om

Je denkt aan de onschuldige baby die door

weet dat alles klopt, krijgt u uw medicatie

de baby de komende weken preventief te

jouw handelen ernstig letsel kan oplopen.

mee.” <

behandelen met het antibioticum.

Ik vraag aan de apotheker of ik de ouders kan spreken, maar die raadt me dat sterk

Op vrijdagmiddag sta ik het laatste halfuur

af. De ouders zijn woedend en willen een

altijd alleen in de apotheek. Er is dus

ofﬁciële klacht indienen bij de inspectie.

niemand die mijn recepten controleert. Ik maak het recept snel klaar en ik lever

Ik was daarna ontzettend bang. Bij ieder

de suspensie aan de vader af. Ik doe de

recept voor een kind dat ik kreeg, had

UA012020

ZELFZORG

MUSCULOSKELETALE PIJN

VAAK EEN KWESTIE VAN OVERBELASTING

Spierpijn, gewrichtspijn, pijn aan de pezen of ligamenten - kortom pijn aan het ‘bewegingsapparaat’ – daar heeft iedereen wel eens mee te maken. In het vakjargon heten deze klachten musculoskeletale klachten, oftewel: klachten van spieren en botten.

Musculoskeletale pijn kan allerlei oorzaken

bijvoorbeeld een foutje in de stofwisseling

stoffen en energie en hun afvalstoffen

hebben. Een bekende oorzaak is natuurlijk

of een ontsteking. In dit artikel gaan we in

beter kwijt kunnen. Sporten zonder

overbelasting. Overbelasting op korte

op klachten door overbelasting.

warming-up leidt eerder tot spierpijn of zelfs tot een spierscheuring. De zweepslag

termijn kan leiden tot spierpijn; bij een verrekking of verstuiking is er sprake van

KORTE SCHOK

(scheurtje in de kuitspier) is hier een

pijn aan de ligamenten. Maar ook lang-

De meeste mensen weten wel dat je niet

bekend voorbeeld van.

durige belasting veroorzaakt klachten of

moet gaan sporten zonder een goede

Bij een val, een (verkeers)ongeluk, een

blessures. Zoals je elders in dit nummer

warming-up. Bij de warming-up wordt er

plotselinge verkeerde beweging of een

van UA kunt lezen, zijn er meer dan

met matig intensieve bewegingen meer

verzwikking moeten de spieren en

honderd reumatische aandoeningen.

bloed naar de spieren gebracht, waardoor

ligamenten een kortdurende schok

Deze hebben uiteenlopende oorzaken,

deze voorzien worden van meer voedings-

opvangen waarop ze niet zijn voorbereid.

UA012020

TABEL

Dat kan leiden tot overrekking of zelfs een

KENMERKEN VAN VERSCHILLENDE SOORTEN MUSCULOSKELETALE PIJN

scheurtje in een gewrichtsband. Zo kun je regelmatig horen over gescheurde

spierpijn

(acute) gewrichtspijn

kneuzing

waar

pijn in de dwarsgestreepte spieren (skeletspieren)

pijn aan het gewrichtskapsel of gewrichtsbanden

beschadiging van onderhuids bindweefsel met als gevolg een bloeduitstorting

gevoel

eerst stekend, later dof spieren voelen hard aan, stijfheid, drukgevoelig

pijn en bewegingsbeperking

(druk)pijnlijke plek door zwelling bewegingsbeperking

oorzaak

ongetrainde overbelasting

verstuiking, gescheurde gewrichtsband, ontwrichting, gewrichtsontsteking (bijv. bij jicht)

vallen, stoten, ‘stomp geweld’

kruisbanden van het kniegewricht bij voetballers.

LANGDURIGE OVERBELASTING Sommige beroepen zijn erom berucht: langdurige belasting - en uiteindelijk overbelasting – leidt tot musculoskeletale

(Bron: KNMP Zelfzorgstandaard)

klachten. Denk aan rugpijn bij mensen die veel bukken of tillen, klachten aan armen, nek en schouders (KANS) bij bijvoorbeeld

Bij veel van de aandoeningen is sprake van

Pijn door tendinitis is een mogelijke

beeldschermwerkers, musici of kappers.

pijn die voor een deel met pijnstillers uit

bijwerking van chinolonen en retinoïden.

De term RSI (repetitive strain injury) wordt

het zelfzorgassortiment wordt behandeld.

Bloeduitstortingen – of grotere bloed-

niet meer als diagnose gebruikt, maar

Paracetamol is daarbij de eerste keus.

uitstortingen dan verwacht – kunnen een

geeft wel heel goed aan dat langdurige

Denk ook altijd aan eventuele contra-

bijwerking zijn van antistollingsmiddelen,

herhaling van bepaalde bewegingen

indicaties en aan het belang van maag-

NSAID’s, SSRI’s of corticosteroïden.

chronische pijn kan veroorzaken.

zuurremming bij gebruik van NSAID’s.

Vraag bij dergelijke klachten daarom

Ook een verkeerde houding – door

Is de pijn langer dan twee weken aanwezig

naar het medicijngebruik of kijk het na

gewenning, een aangeboren afwijking

of helpt de pijnstiller onvoldoende, verwijs

in het AIS. <

of langdurige immobilisatie – leidt tot

dan (tevens) naar de huisarts.

klachten. Vooral als de wervelkolom verkeerd belast wordt, en als spieren

KLACHTEN DOOR MEDICATIE

korter worden, moeten andere spieren dat

Spierpijn kan ook een bijwerking zijn. Vooral

opvangen en kan overbelasting ontstaan.

van cholesterolverlagers is deze bijwerking

De klachten bij artrose zijn vaak ook een

bekend (zie ook pag. 17).

gevolg van langdurige overbelasting. De slijtage van het gewrichtskraakbeen is weliswaar deels erfelijk bepaald, maar ook de belasting tijdens het leven draagt hieraan bij.

JOUW ADVIES BIJ MUSCULOSKELETALE KLACHTEN

JOUW ES ADVI

› Bij spierpijn: blijf rustig bewegen. Op www.ua.nl vind je meer tips tegen spierpijn.

WAT KUN JE ERAAN DOEN? Bij spieren gewrichtspijn is het belangrijk te blijven bewegen, op een rustige manier. Bij spierpijn kunnen warmte en massage verlichting brengen, bij gewrichtspijn en

› Bij acute gewrichtsklachten en kneuzingen: koelen. Doe bij gebruik van een icepack altijd een doek tussen de huid en het icepack. › Bij gewrichtspijn: ontzie het gewricht, bijvoorbeeld door intapen of -zwachtelen. › Ter verlichting van de pijn kan als eerste keus paracetamol worden

kneuzingen is koelen juist belangrijk.

geadviseerd. Tweede keus is eventueel ibuprofen of diclofenac in een gel. Bij

Ook het inrichten van je werkplek of je

gebruik van een gel: teveel aan gel verwijderen met een tissue en weggooien,

huis en het opvolgen van goede instructies

zodat de werkzame stoffen niet met het douchewater in het riool komen.

voor houding en beweging kan helpen

› Vraag naar medicatie die mogelijk een oorzaak kan zijn van de klachten.

problemen te verminderen. Bovenhands

› Verwijs naar de huisarts als de klachten langer dan twee weken aanwezig

werken is een belangrijke oorzaak van schouder- en armklachten. Dan kan het belangrijk zijn de stoel hoger te zetten of te zorgen voor armsteunen.

zijn, bij ernstige pijn en/of een rare stand van het gewricht, bij tekenen van een gewrichtsontsteking (pijn, warmte, roodheid, zwelling) en als je denkt dat de klacht een bijwerking van medicatie kan zijn.

UA012020

SUPPLEMENT

Als je denkt aan sterke botten, dan denk je waarschijnlijk meteen aan calcium. Terecht! Maar er zijn ook vitamines die de botgezondheid ondersteunen. En ze werken nog samen ook! We leggen uit hoe het zit met het sterke drietal calcium, vitamine D en vitamine K.

CALCIUM, VITAMINE D EN VITAMINE K: EEN STERK DRIETAL! CALCIUM

lijk voor dat calcium wordt opgenomen uit

Deze hoeveelheden zijn in de meeste

Calcium geeft het skelet stevigheid en is

de voeding. De belangrijkste bron van

gevallen niet voldoende, zodat aanvulling

nodig voor het goed functioneren van de

vitamine D is het zonlicht. Vitamine D wordt

vanuit de voeding noodzakelijk is. Vitamine K

spieren. Om voldoende calcium binnen te

onder invloed van zonlicht in de huid aan-

is onder te verdelen in twee vormen.

krijgen, adviseert het voedingscentrum

gemaakt. Hier wordt ongeveer twee derde

Vitamine K1 (phylloquinon); dit zit voor-

om 3 tot 4 porties zuivel per dag te nemen.

van de hoeveelheid vitamine D die je dage-

namelijk in groene bladgroente, plantaardige

Daarin zit 950-1000 mg calcium. Behalve in

lijks nodig hebt gemaakt. De rest komt uit

oliën en in kleinere hoeveelheden in fruit,

zuivel zit er ook calcium in brood, groente

de voeding, die echter over het algemeen erg

zuivel en brood. De tweede vorm is vitamine

en peulvruchten.

weinig vitamine D bevat. Een uitzondering

K2 (menaquinon), dat te vinden is in kaas,

Wist je dat calcium uit groente veel beter

zijn vette vissoorten (paling, zalm, haring

ei, kip, vlees en melkproducten.

wordt opgenomen dan calcium uit zuivel?

en makreel); deze bevatten iets meer

Alleen voor vitamine K1 heeft de Gezond-

In groente zit echter veel minder calcium.

vitamine D. In Nederland wordt vitamine D

heidsraad een advies opgesteld. Hiervoor is

Daardoor heb je zuivel nodig om aan de

aan margarine, halvarine en bak- en

geen aanbevolen dagelijkse hoeveelheid

aanbevolen hoeveelheid calcium te komen.

braadproducten toegevoegd.

(ADH) vastgesteld, maar een adequate inneming (AI). Voor volwassenen bedraagt

SAMENWERKING

VITAMINE K

de adequate inneming 70 microgram per

De opname van calcium door het lichaam

Vitamine K wordt voor een deel door de

dag. Een teveel komt in de praktijk niet voor

wordt beïnvloed door een aantal factoren. Zo

bacteriën in de (dikke) darm gemaakt, vanaf

en er zijn ook geen nadelige effecten. <

zorgt alcohol ervoor dat calcium minder goed

een leeftijd van ongeveer drie maanden.

wordt opgenomen. Genoeg beweging – met botbelasting – bevordert juist sterke botten.

TABEL

Vitamine D en vitamine K zijn ook van belang voor de botstofwisseling. Vitamine D zorgt

DE GEZONDHEIDSRAAD ADVISEERT INNAME VAN EXTRA VITAMINE D BIJ DEZE GROEPEN

vooral voor de opname van calcium uit de voeding, waarna vitamine K ervoor zorgt dat dit ook daadwerkelijk in de botten

leeftijd/doelgroep

wie?

vitamine D (mcg)

kinderen

0 t/m 3 jaar

iedereen

vrouwen

4 t/m 49 jaar

donkere huid* en/of niet voldoende buiten**

terechtkomt. Daarom is het belangrijk om

50 t/m 69 jaar

iedereen

voldoende vitamine K binnen te krijgen bij

70 +

iedereen

zwanger

iedereen

4 t/m 69 jaar

donkere huid* en/of niet voldoende buiten**

70 +

iedereen

het gebruik van een vitamine D-supplement.

VITAMINE D Zoals gezegd: vitamine D en calcium kunnen

mannen

* een getinte of donkere huid maakt minder (snel) vitamine D aan uit zonlicht. Het gaat om de huidtypes IV, V en VI op de ﬁtzpatrick-schaal. Als vuistregel kun je stellen dat dit een huid is die niet verbrandt voor hij bruin wordt ** ‘voldoende buiten’ is dagelijks 15 tot 30 minuten met handen en hoofd onbedekt

niet zonder elkaar. Vitamine D zorgt er name-

UA012020

ZELFZORGNIEUWS

CBD in hoger beroep tegen uitspraak over ‘tablet-drogist’ bij Albert Heijn

Roep om scherper toezicht bij zelfzorg

Op 29 november jl. heeft de rechter uitspraak gedaan over de

Consumentenbond en IVM vragen minister Bruins om

‘tablet-drogist’ bij Albert Heijn. Volgens de rechtbank is deze

aanscherping van de regels bij verkoop zelfzorgmiddelen.

tablet-drogist niet in strijd met de Geneesmiddelenwet. Het Centraal Bureau Drogisterijbedrijven (CBD) gaat in hoger

In een gezamenlijke brief roepen het IVM (Instituut

beroep tegen deze uitspraak. Het CBD is namelijk van

Verantwoord Medicijngebruik) en de Consumentenbond

mening dat het systeem kan leiden tot verkeerd gebruik van

de minister op om de huidige manier van geneesmiddelen-

geneesmiddelen en tot gezondheidsschade bij de

verkoop door Albert Heijn (geen balie, geen toezicht, geen

consument.

begeleiding) tegen het licht te houden. En om de inspectie opdracht te geven een veel helderdere deﬁnitie uit te

Evenals het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik

werken van wat verantwoorde zorg is. De huidige manier

(IVM) en de Consumentenbond vindt het CBD dat de medi-

van verkoop is onvoldoende veilig en zal leiden tot vermijd-

catieveiligheid bij Albert Heijn in het geding is. Het gaat

bare ziekenhuisopnames of erger.

hier om het systeem waarbij klanten van AH via een kaartje

(Bron: IVM)

bij het schap met zelfzorggeneesmiddelen worden gewezen op de mogelijkheid om via een tablet en een telefoonverbinding in de winkel informatie over deze geneesmiddelen te verkrijgen. Klanten worden hiermee onvoldoende gewezen op de

‘Beste product van het jaar’ 3x achtereen naar blue®m

mogelijkheid van advies en kunnen zonder zich dat te realiseren met verkeerde geneesmiddelen de supermarkt verlaten. Bovendien is er onvoldoende toezicht, zodat klanten met grote hoeveelheden geneesmiddelen - bijvoorbeeld

De titel Beste Product van het Jaar in de categorie mond-

zware pijnstillers - de winkel kunnen verlaten. Klanten die

verzorging gaat dit jaar naar het product ‘blue®m oral foam’.

advies vragen, kunnen onjuiste adviezen krijgen omdat de

Hiermee wint het bedrijf blue m deze titel voor het derde

drogist op afstand zit en zo belangrijke non-verbale

jaar op rij.

communicatie met de consument mist.

blue®m oral foam is een zacht en effectief mondschuim

(Bron: Centraal Bureau Drogisterijbedrijven)

met zuurstof, speciaal ontwikkeld voor dagelijks onderhoud van tandvlees en mondslijmvlies. Daarnaast is het geschikt voor het reinigen van beugels, gebitsbeschermers en protheses (zoals kunstgebitten). (Bron: blue m)

UA012020

Hooikoorts Een zachte winter – en mensen met hooikoorts merken het meteen. Mensen die allergisch zijn voor elzen- en hazelaarpollen, zaten afgelopen december al sniffend en met rode, jeukende ogen aan het kerstdiner. In de komende maanden is het weer ‘bal’ voor hooikoortspatiënten. De bloeiende bomen, bloemen en grassen volgen elkaar op. Wat je deze patiënten kunt aanraden is vooral om blootstelling te beperken. Daarnaast is er medicamenteuze behandeling mogelijk.

Ramen en buitendeuren dicht

Wasgoed binnen drogen

Houd pollen buiten door je ramen en

Wasgoed dat je buiten laat drogen of

buitendeuren dicht te houden. Vooral

luchten komt in contact met pollen.

die van de slaapkamer. Wordt het

Niet zo ﬁjn dus, als je hier allergisch

benauwd? Zet dan een raam open waar

voor bent. Binnen ophangen of een

de wind niet op staat. Pollen kun je ook

wasdroger gebruiken houdt pollen

tegenhouden met een anti-pollen-hor.

buiten.

Bril beschermt

Geen airco in de auto

Ga je naar buiten, draag dan een bril.

Maak in de auto geen gebruik van

Een zonnebril, of een doorzichtige bril

de airconditioning. Daarmee zuig je

(met of zonder sterkte in de glazen). Zo

namelijk buitenlucht met pollen

krijg je minder makkelijk pollen in je

naar binnen.

ogen. Speciale brillen die ook de zijkant afdekken helpen natuurlijk het beste.

UA012020

Pollen vangen met vaseline

Let op het hooikoortsweerbericht

Vaseline aan de binnenkant van de

Diverse media publiceren hooikoorts-

neusgaten of langs de oogranden

weerberichten. Droog weer met veel

smeren, kan pollen vangen, zodat

wind is heel ongunstig voor hooikoorts-

de pollenkorrels niet in je neus of

patiĂŤnten, terwijl regen pollen laat

je ogen terechtkomen.

verdwijnen in de grond en in het riool.

Kammen en wassen

Niet wrijven

Als je buiten bent geweest, kunnen je

Jeukende ogen? Wrijf dan niet in de

gezicht en je haren vol pollen zitten.

ogen maar dep ze met een vochtig

Borstel je haren schoon voordat je naar

washandje. Eventueel kunnen

binnen gaat en haal een washand over

verzachtende oogdruppels worden

je gezicht. Voordat je naar bed gaat,

gebruikt.

kun je ook je haren borstelen of even douchen.

Kijk voor meer tips op

www.ua.nl/tips-bij-hooikoorts UA012020

JUBILEUMPUZZEL

EEN JAAR LANG

PUZZELEN MET UA

UA is de tiende jaargang ingegaan. Dat is wel een feestje waard. Daarom trakteren we jullie op vijf puzzels met vele prijzen, met dank aan de sponsors die de prijzen ter beschikking hebben gesteld!

In de nummers 1 t/m 5 van UA jaargang

WAT MOET JE DOEN?

2020 staat een puzzel. Per puzzel zijn

• Los de puzzel op.

diverse prijzen te winnen. Welke dat zijn,

• Ga naar www.ua.nl/nieuws/puzzel2020 en volg de aanwijzingen.

staat bij elke puzzel vermeld. Uit de vijf puzzels volgt één overall oplossing, die kans geeft op de hoofdprijs. Puzzel jij ook mee?

Hier staat ook het puzzelreglement. • Vul de oplossing van deze eerste puzzel én jouw gegevens op dat formulier in vóór maandag 9 maart. • Alles op tijd ingevuld? Dan maak je kans op een van de mooie prijzen. • Doe je mee aan alle puzzels in UA 1 t/m 5, dan maak je kans op een hoofdprijs!

Let op: je maakt alleen kans op de hoofdprijs als je de oplossingen van alle vijf de losse puzzels hebt ingestuurd.

UA012020

• En door alleen al mee te doen krijg je bij elke puzzel een mooie kortingscode (zie hiernaast).

Breng letters uit de puzzel over naar de hokjes met hetzelfde nummer onder het 1

diagram. In die vakjes lees je nu een woord;

dit is de oplossing van deze puzzel. De letters in de oranje vakjes heb je nodig voor

de eindoplossing die kans geeft op een

hoofdprijs. Horizontaal: 1 Europese taal 6 doorzichtig 12 drietal

13 vettige afscheiding 15 ﬁlmpersonage 17 rund 29

19 grote beker 20 lofdicht 22 operatiekamer (afk.)

23 speelgeld 25 ondernemingsraad (afk.) 26 vochtig 35

27 wijnmaand 28 vermoeid 29 boven het schaambeen (afk.) 31 errore excepto 32 slee 34 radon

35 inwonend 38 instemmen 41 handvat 42 dier

43 opgeschoten knaap 46 beroep 49 dit is (afk.)

50 ter inzage (afk.) 51 voor de nacht (afk.) 49

52 landbouwwerktuig 54 enzovoort (afk.) 55 handig 57 Engelse titel 58 rijksgrens (afk.) 59 etiket

60 myocardinfarct (afk.) 61 bundel 63 hok met gaas 64 deel v.d. mond 66 hogesnelheidslijn (afk.)

67 bedeesd 69 verdragsorganisatie (afk.) 61

71 onzinnig 72 zaniken. Verticaal: 2 commerciële tv-

zender 3 ingenieur (afk.) 4 boom 5 eendenvanger 67

7 pronkkastje 8 Local Area Network (afk.) 9 inhoudsmaat (afk.) 10 ik 11 rimpel 14 pijn doen

16 tweehoevig dier 18 bomen veredelen 19 Turks vleesgerecht 21 pl. in Utrecht 24 lichamelijke

opvoeding (afk.) 30 vuistslag 33 beeldvorming 11

36 heden 37 pl. in Drenthe 39 in werking 40 pl. in Gelderland 43 woordspel 44 beroep 45 slingerplant 46 deel v.e. ﬁets 47 aminobenzeen 48 pl. in Frankrijk 49 plaatselijke wedstrijd 53 braadspit 56 rubidium 62 Staatsbosbeheer (afk.) 63 mannelijke hond 65 pl. in Frankrijk 66 vragend vnw. 68 lectori salutem (afk.) 70 vrouwelijk (afk.).

DIT ZIJN DE PRIJZEN DIE JE KUNT WINNEN! De sponsors hebben fantastische prijzen ter beschikking gesteld. Met een goede oplossing maak je kans op: – verzorgingspakketten van o.a. Avène, Louis Widmer, Novexpert, Sukin en Vichy; – make-upsets met producten van essence en Catrice; – waardebonnen voor stoere Rebel & Rose-sieraden. www.rebelandrose.com

Heb je de eindoplossing goed, dan maak je kans op nóg mooiere pakketten van deze merken. Iedere apothekersassistent(e) die een oplossing instuurt (puzzel 1 t/m 5) ontvangt bovendien een kortingcode voor 10% korting op een Rebel & Rose-product (binnen een maand te besteden). Ga voor meer informatie over de prijzen naar www.ua.nl/nieuws/puzzelprijzen

FOTOSHOOT

FLITSENDE

FOTOSHOOT Je hebt het al gezien: een prachtige foto van een apothekersassistente op de voorkant van dit nieuw vormgegeven nummer van UA. Niet in de apotheek gefotografeerd, maar in een fotostudio. In UA5 van 2019 deden we een oproep en tjaâ&#x20AC;Ś we kregen zoveel aanmeldingen dat we moesten selecteren. Dit keer hadden zich geen mannen opgegeven, maar wel leuke meiden en vrouwen uit openbare, huisartsen ziekenhuisapotheken, van Den Haag tot Groningen, van bijna afgestudeerd tot bijna met pensioen.

UA012020

Even het licht testen met een medewerkster van UA.

Apothekersassistenten ontmoeten elkaar, terwijl hun collega’s worden opgemaakt en gefotografeerd.

In de make-up.

Iets lekkers erbij…

De fotograaf aan het werk.

Hoe is het geworden?

Op 20 januari kwamen de geselecteerde

Fotograaf Marco ter Beek schoot talloze

kandidaten naar de fotostudio. Ze werden

foto’s en liet het laatste restje spanning

extra mooi gemaakt door visagist Paul van

op de gezichten verdwijnen.

der Wal (leuk om te weten: hij doet ook veel tv-visagie, bijvoorbeeld van het programma

Op de voorkant van deze UA zie je

First dates) en zijn assistente Shaymea

Wendy Weller (zie ook pag. 41). De andere

Ben El Caid. Paul en Shaymea hielden

assistenten zie je in de loop van dit jaar

rekening met hoe de dames zich normaal

op de covers verschijnen.

gesproken opmaakten, maar zetten alles net wat meer aan, zodat ze er in het felle studiolicht extra goed uitzagen. Ook de hoofdredacteur komt aan de beurt.

UA012020

OPTIMA FARMA

BEROEPSTITEL VAN APOTHEKERSASSISTENT MOET BESCHERMD BLIJVEN!

Weten alle apothekersassistenten dat het beroep van apothekersassistent onder de Wet BIG (Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg), artikel 34 valt? In de afgelopen periode heb ik deze vraag aan diverse collega’s gesteld, maar veel apothekersassistenten zijn hier niet mee bekend. Wat houdt dit nu precies in?

Het doel van de Wet BIG is ervoor te zorgen

huidtherapeut; verzorgende in de indivi-

gesprek met de overige beroepsgroepen

dat de kwaliteit van onze gezondheidszorg

duele gezondheidszorg.

die artikel 34-geregistreerd zijn. Met

hoog is en blijft. Ook beschermt deze wet

deze groep raadplegen we ook juristen

patiënten tegen ondeskundig en onzorg-

Er is het nodige rondom de wet BIG-

hierover. Wij vinden dat onze beroepstitel

vuldig handelen van zorgverleners. Het

beroepen gaande. Moet deze in de huidige

beschermd moet blijven, zowel als bewijs

zogenaamde BIG-register geeft duidelijk-

vorm van kracht blijven, of moet er in het

van de deskundigheid en kwaliteit van de

heid over de bevoegdheid van een zorg-

kader van de samenwerking in de zorg, en

apothekersassistenten als voor de veilig-

verlener.

ook vanwege tekorten aan personeel, iets

heid van de patiënt. Wij vinden dat je alleen

veranderen? Minister Bruno Bruins van

medicatie mag aﬂeveren en er voorlichting

De Wet BIG bevat diverse ‘artikelen’

Medische Zorg heeft gevraagd te onder-

over mag geven als je het diploma van

waaronder een beroep kan vallen.

zoeken of de wet zo kan worden aangepast

apothekersassistent behaald hebt.

Apothekers vallen bijvoorbeeld onder

dat iemand die (bewezen) over bepaalde

En daarnaast is het nu al mogelijk om

artikel 3 en apothekersassistenten onder

competenties beschikt, de bijbehorende

opgedane vaardigheden te registreren in

artikel 34. Maar wat betekent dit nu

zorg mag verlenen. Bij voorkeur worden

het kwaliteitsregister.

precies? Artikel 34-beroepen:

deze vaardigheden dan geregistreerd in

Wij zetten ons in voor het behoud van

• hebben een wettelijk beschermde

een kwaliteitsregister, dat voor (bijna)

de bescherming van de beroepstitel van

alle artikel 34-beroepen bestaat.

apothekersassistent. Wil je hier meer

Vertaald naar ons beroep: nu mogen

over weten of wil je je mening geven?

alleen gediplomeerde apothekersas-

Zie onze website www.optimafarma.nl.

sistenten medicatie verstrekken met

Vind jij het ook belangrijk dat we ons ook

daarbij behorende werkzaamheden.

hiervoor inzetten? En wil je ons hierin

Naast apothekersassistent vallen de

Mogen straks ongediplomeerden na het

ondersteunen? Word dan lid van de

volgende beroepen onder artikel 34:

volgen van een paar cursussen, medicatie

beroepsvereniging.

diëtist; ergotherapeut; tandprotheticus;

leveren aan de balie?

klinisch fysicus; logopedist; mondhygiënist;

Deze ontwikkelingen baren de beroeps-

radiotherapeutisch laborant; optometrist;

vereniging Optima Farma zorgen. Inmiddels

orthoptist; podotherapeut; radiodiag-

is Optima Farma hierover in gesprek met

Trudy van Geffen

nostisch laborant; oefentherapeut;

diverse partijen. In Groep 34 zijn we in

Voorzitter Optima Farma

opleidingstitel; • kunnen zich niet registreren in het BIG-register; • vallen niet onder het tuchtrecht.

UA012020

AGENDA BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

WAT DOEN WIJ VOOR JOU?

“OPTIMA FARMA KOMT NAAR JE TOE”

Optima Farma is de beroepsvereniging voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten,

Optima Farma organiseert regionale

farmaceutisch managers en farmakundigen (met AA-diploma). Wat doen wij voor jou?

bijeenkomsten met diverse thema’s.

• Optima Farma draagt zorg voor een positief imago van de apothekersassistent en farmaceutisch consulent als vakbekwaam professional binnen de zorg.

Naast de lezingen/presentaties/workshops

• Optima Farma onderhoudt contacten binnen de politiek en met zorgverzekeraars, patiëntenverenigingen en andere relevante (farmaceutische) zorgorganisaties.

ceutische) stands te bezoeken.

• Optima Farma is actief betrokken bij het ontwikkelen van bij- en nascholing, maar ook bij de opleiding AA en hbo-opleidingen. Dit is nodig om scholing en opleiding te laten aansluiten bij de huidige behoefte in het farmaceutische werkveld.

Regio Brabant: Tilburg, 5 maart 2020

• Optima Farma is overlegpartner binnen de overkoepelende organisaties en samenwerkingsverbanden. • Optima Farma promoot en draagt (mede) zorg voor het Kwaliteitsregister Apothekersassistent en Farmaceutisch Consulent. • Optima Farma organiseert jaarlijks een congres voor apothekersassistenten en hbo-opgeleiden in de apotheek (voorjaar). • Optima Farma organiseert regionale nascholingsavonden (vooral in het najaar). • Optima Farma zorgt dat de Beroepscode van de apothekersassistenten up-to-date blijft.

is er tijd om te netwerken en om (farma-

Regio Noord-Holland: Alkmaar, 19 maart 2020 Voor meer informatie en de programma’s, zie www.optimafarma.nl. Inschrijven kan via onze webshop webshop.optimafarma.nl. In het najaar van 2020 gaan we verder met een reeks van regionale nascholingsavonden. Voor de meest recente informatie, data

HOE MEER, HOE STERKER! Hoe meer leden, hoe beter we jullie kunnen vertegenwoordigen en hoe beter we gehoord worden. Want samen staan we sterk. Word ook lid!

VACATURE BESTUURSLID

en locaties kijk op onze website www.congressen.optimafarma.nl.

VOORJAARSCONGRES

Optima Farma is op zoek naar een enthousiast lid dat ons bestuur wil komen versterken. We houden

VOORJAARSCONGRES 2020

ons o.a. bezig met de beroepsontwikkeling, kwaliteitsregistratie, opleidingen, bij- en nascholing en

Datum:

zaterdag 18 april 2020

nog veel meer. Onze beroepsvereniging wordt in toenemende mate gevraagd om onze visie te geven

Locatie:

De Reehorst te Ede

op ontwikkelingen, beleid, richtlijnen, onderzoek, projectvoorstellen en in het bijzonder om bij te

Tijd:

09.45-17.00 uur

dragen aan de positionering en ontwikkeling van het beroep van apothekersassistent en farma-

Programma: zie onze congreswebsite,

ceutisch consulent.

www.congressen.optimafarma.nl/

Wil jij ook dat er meer aandacht is voor het beroep van apothekersassistent/ farmaceutisch consu-

Prijs:

lent? Wil jij je inzetten voor onze beroepsgroep? Ben je op zoek naar meer uitdaging dan alleen je

– leden: € 100,-

werk en wil je tegelijkertijd meer bestuurservaring opdoen? Dan is een bestuursfunctie absoluut iets

– niet-leden: € 150,-

voor jou! Niet alleen zal je persoonlijke ontwikkeling groeien, maar met een bestuursfunctie breid je Je kunt ook gebruikmaken van de

daarnaast ook je netwerk uit.

De combideal bestaat uit het lidmaatschap van Optima Farma 2020 à € 57,50 en een ticket

INTERESSE? Zie verder optimafarma.nl/Vacatures/vacature/vacature-bestuurslid-optima-farma-2/

voor het Optima Farma voorjaarscongres tegen de ledenprijs. Je betaalt dan in totaal € 157,50.

CONTACTINFORMATIE

06-57 96 72 13; maandag t/m donderdag tijdens kantooruren. secretariaat@optimafarma.nl

UA012020

IN HET ZONNETJE

Op 1 maart a.s. is Margreth de

“De eerste jaren woonde je boven de

Brabander-Kalkman 40 jaar werkzaam

apotheek en deed je ook veel diensten,

in Apotheek Het Oude Land in

nu is je specialiteit het up-to-date

’s-Gravenzande. Haar collega’s van

houden van de medicatie in de

Apotheek Het Oude Land & Apotheek

baxterrollen. We vinden het een plezier

Maasdijk schrijven: “Wij willen

om met je samen te werken en hopen

Margreth van harte feliciteren met dit

dat je nog een tijdje deel zal blijven

speciale jubileum; 40 jaar apothekers-

uitmaken van ons team. Hartelijk dank

assistente is al iets om heel trots op te

voor je inzet die je al die jaren aan ons,

zijn, maar 40 jaar lang werkzaam in

maar vooral aan de cliënten hebt

dezelfde apotheek is best uniek!”

gegeven.”

MARGRETH DE BRABANDER-KALKMAN 40 JAAR IN DIENST

PRODUCTTIP

Advertentie

Wees voorbereid op diarree! Neem Tasectan mee. ®

Tasectan heeft een dubbele werking tegen diarree. Het bedwingt de effecten van diarree én pakt de oorzaak aan. Tasectan bevat geen hulpstoffen, alleen de werkzame stof. Er zijn capsules voor volwassenen en sachets voor kinderen vanaf 0 jaar.

www.tasectan.nl

UA012020

COVERGIRL

WENDY WELLER:

“IK WIL VERKEERD MEDICIJNGEBRUIK HELPEN VOORKOMEN”

Wendy Weller is de eerste van de nieuwe serie ‘covergirls’. Deze apothekersassistente werkt in het ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede op de afdeling Klinische Farmacie. Opnamegesprekken en VTGM zijn haar hoofdtaken.

Sinds drie jaar werkt Wendy in de zieken-

KWALITEIT

huisapotheek. Haar uitleg in de openbare

Verder zit Wendy in de kwaliteitscommissie

apotheek, waar ze zes jaar gewerkt heeft,

en in de commissie die zich bezighoudt met

ging té vaak over regeltjes, vond ze.

het melden van medicatie-incidenten.

Nu geeft ze vooral uitleg over medicatie.

“Die meldingen worden in de commissie

“Als iemand wordt opgenomen – gepland

uitgeplozen, zodat we ervan kunnen leren.

of via de Spoedeisende Hulp – dan vraag

Wat is er misgegaan? Hoe kunnen we zoiets

ik naar de medicatie die ze gebruiken.

in de toekomst voorkomen? Dat is belangrijk

Daar halen we veel uit: mensen gebruiken

voor iedereen.” <

hun medicatie lang niet altijd zoals de bedoeling is, terwijl ze denken dat ze het goed doen.” Vaak komt verkeerd gebruik doordat een recept is veranderd terwijl dat niet goed is doorgesproken met de patiënt. Of door gebrekkige communicatie tussen de eerste en tweede lijn. En soms heeft de patiënt de uitleg gewoon verkeerd begrepen. Wendy noemt een voorbeeld. “Laatst zei een patiënt dat ze alendroninezuur niet innam, omdat ze niet meer zo lang kon blijven staan. En ze moest immers een halfuur blijven staan na het innemen, had ze begrepen. Blijkbaar had ze niet door dat ze ook mag blijven zitten, zolang ze maar rechtop zit. Mensen zijn wel blij als ze dan horen hoe het wel moet. En ik ben blij dat ik

AFWISSELING

ervoor kan zorgen dat mensen hun genees-

Wendy’s andere hoofdtaak is VTGM. De

middelen die ze nodig hebben, goed

afwisseling van patiëntencontact en

gebruiken.”

praktische handelingen is het leukste

Op de Spoedeisende Hulp komt Wendy

van het vak, vindt ze. Bovendien krijgen

soms indrukwekkende situaties tegen, zoals

de patiënten voor wie ze de kuren

reanimaties of overlijdens bij jonge mensen.

klaarmaakt ook een ‘gezicht’, als ze op

“Dat went niet”, merkt ze op, “maar je leert

de dagbehandeling tijdens de chemo met

er wel mee omgaan.”

de patiënten hun medicatie doorneemt. UA012020

Fotograﬁe: Remie Kranendonk.

EVEN VOORSTELLEN

CENTRAAL MILITAIRE APOTHEEK: EEN APOTHEEK WAAR OOK VOORSCHRIJVERS EN PATIËNTEN JE COLLEGA’S ZIJN Op de foto: een deel van het team van de Centrale Militaire Apotheek, met de apotheker, militaire en burger-apothekersassistenten. De apothekersassistenten uiterst links en uiterst rechts dragen een badge met hun militaire strepen (zie ook de inzet).

Is Defensie een aparte wereld? Nou, reken maar! Alleen al om te begrijpen waar de apothekersassistenten van de Centrale Militaire Apotheek in Utrecht het over hebben, moet je je een rits afkortingen en ander jargon eigen maken.

‘Bapo’ staat voor burgerapotheek, oftewel

het leger en met pensioen gaat, heet dat

militair, vallen ze wel onder het DOSCO

een openbare apotheek. ‘De burger’ is de

‘ﬂo’, functioneel leeftijdsontslag.

(afkorting voor ‘Defensie Ondersteuningscommando’). Ofschoon ze zo nu en dan het

burgermaatschappij (zeg nooit ‘normale’ of ‘gewone’ maatschappij!), iemand die zich

Gertjan Schut (34) en Ria Nijssen (61) zijn

gevoel hebben er niet helemaal bij te horen,

aanmeldt om militair te worden is een

allebei – sinds respectievelijk twee en

zijn ze toch dik tevreden met hun positie.

‘spijkerbroek’ (die streeft naar een

vijftien jaar – burger-apothekersassisten-

Militairen worden ongeveer elke drie tot

‘vlekkenpak’) en wanneer je klaar bent in

ten in dienst van Defensie. Hoewel geen

vier jaar overgeplaatst, vertelt Schut.

UA012020

“Ze hebben niet altijd invloed op de plek waarnaartoe. En waar je als militair ook terdege rekening mee moet houden, zijn de uitzendingen naar conﬂictgebieden. Je kunt niet zeggen: ‘Een uitzending? Hm, nu even niet’. Als burger word je niet uitgezonden.” De CMA, Centrale Militaire Apotheek, is onderdeel van het Militair Hospitaal in Utrecht, dat vlak naast het UMC, het Universitair Medisch Centrum, ligt. Er werken drie militaire apothekersassistenten, vijf burgerassistenten en een apotheker. Op de gezondheidscentra op de kazernes werken meestal apotheekmedewerkers. Zij doen de taken van een apothekersassistent, maar vaak zijn zij eigenlijk opgeleid als doktersassistenten

Gertjan Schut: “Er staat hier niet eens een kassa

Ria Nijssen: “De patiënten en wij in de apotheek

of verpleegkundigen. Farmaceutisch

bij de balie.”

zijn in wezen allemaal collega’s.”

aanspreekpunt voor de apothekers-

bapo heeft gewerkt en dus weet waarover

zo snel mogelijk weer ﬁt en inzetbaar is.

assistenten en apotheekmedewerkers

ze praat. “Je moet je voorstellen: een

De kosten van medicatie mogen daarin

binnen Defensie. “Ik zorg er mede voor dat

militair heeft recht op alle farmaceutische

geen belemmering zijn, hoewel we

het apotheekniveau in de gezondheids-

zorg. Daardoor hoeft de apotheek geen

natuurlijk wel proberen zo veel mogelijk

centra op peil blijft.”

preferentiebeleid te voeren. Er staat hier

generieke producten af te leveren. Daar

niet eens een kassa bij de balie, heerlijk

ziet de apotheker zeker op toe.”

consulent Annelies van Dijk is het

GEEN PREFERENTIEBELEID

is dat. Nooit gezeur over betalen.” Of een

Het werken in de Centrale Militaire

medicijn nou 80 cent kost of 80.000 euro,

Geen boze of niet-begrijpende patiënten

Apotheek is intensief en druk, “maar er is

de patiënt krijgt wat hij nodig heeft, zegt

dus. En, heel bijzonder, ook geen patiënten

hier geen stress en ook geen frustratie”,

Schut. “Het uitgangspunt van de medische

aldus Nijssen, die bijna dertig jaar in een

zorg binnen Defensie is dat de patiënt

Lees verder op pagina 44

VAN FAX TOT BAK Gertjan Schut: “Recepten komen per post of per fax binnen – Defensie is heel strikt in informatiebeveiliging. Ze worden verwerkt met behulp van de medicatierobot. Een oud beestje – naar het schijnt zelfs een van de oudste van Europa – maar met af en toe een aai over zijn bolletje doet hij het nog goed. Als we binnenkort gaan verbouwen, wordt hij vervangen.” Net als in andere apotheken wordt de medicatie klaargemaakt, gecontroleerd en geëtiketteerd en vervolgens gecontroleerd door een andere assistent of de apotheker. Dan gaat de medicatie in de gekleurde bakken voor transport naar de gezondheidscentra in Nederland, Duitsland, België, Aruba en Curaçao en naar de militaire missies. “Dagelijks worden deze bakken met geklimatiseerd transport verspreid door onze eigen chauffeursdienst. In principe gaat alles mee, ook Opiumweten koelmedicatie. Onze bussen hebben grote koelkasten aan boord. De bakken voor het buitenland gaan per militaire post.”

In de gekleurde bakken wordt de medicatie gesorteerd op bestemming.

UA012020

EVEN VOORSTELLEN met haast. Nijssen: “In de burgermaatschappij wil je baas liever niet dat je onder werktijd naar de dokter en de apotheek gaat. Maar hier gebeurt dat wel in de baas zijn tijd. En het leuke is, we hebben allemaal dezelfde baas, de minister van Defensie. De artsen, de patiënten en wij in de apotheek zijn in wezen allemaal collega’s.” Dat maakt de lijnen kort en efﬁciënt. Schut: “Als ik een arts bel met een vraag, staan we tamelijk relaxed tegenover elkaar vanwege dat collega-gevoel. Sterker nog, de arts is ook patiënt bij ons. Het gebeurt trouwens ook regelmatig dat de zorgverlener ons belt om te vragen of we een bepaald geneesmiddel op voorraad hebben. Als dat niet het geval is, schrijft hij iets anders voor.” Apothekersassistente Bianca Veldhuizen schrijft medicatie aan voor een collega in 'vlekkenjas'.

ANDERE POPULATIE De patiëntenpopulatie bij Defensie verschilt van die van een burgerapotheek, alleen al

Wanneer Schut aan ex-collega’s vertelt

een behoorlijke carrièremove voor haar

omdat het ruwweg alleen de leeftijdsgroep

hoe het toegaat in de CMA, reageren ze

was – wist ze zeker dat ze niet meer terug

tussen de 20 en 60 jaar betreft. “Maar ook

wel eens met: ‘Dat lijkt me wel wat. Kan ik

wilde naar civiel. (‘Civiel’, zo wordt de

wij hebben diabetes- en hartpatiënten”,

morgen beginnen?’ Maar zo makkelijk gaat

burgermaatschappij ook wel genoemd.)

zegt Schut. “Mensen worden ouder en

dat niet. Weliswaar zoekt Defensie naarstig

“In civiel is de uitdaging ‘hoeveel werk kun

krakkemikkiger, net als overal. En omdat

naar apothekersassistenten die ook militair

je doen met zo min mogelijk mensen?’.

de gezondheidszorg hier zo ruimhartig is,

willen worden, maar die moeten goed

En als het goed gaat, halen ze er iemand af.

lopen ze niet lang door met klachten.”

weten wat ze te wachten staat. “Het is

Hier willen we er juist mensen bij.” Van Dijk

Nijssen: “Voor de generatie die hier al vanaf

geen soldaatje spelen”, waarschuwt

heeft een militaire training van tien weken

zijn 20ste is, en met 60 met de ‘ﬂo’ gaat, is

Nijssen. “We krijgen hier wel eens mensen

gevolgd om haar ofﬁciersrang te behalen.

het enorm schrikken om in de ‘burger’ te

die aangetrokken zijn door die romantische

“Vooral de eindoefening is afzien. Een bivak

moeten functioneren. Dan moeten ze een

wervingsspotjes van Defensie. Maar dat

van vijf dagen met bepakking. Toen we in

zorgverzekering afsluiten en een huisarts

geldt niet voor ons werk. Je werkt in een

de laatste nacht van Roosendaal naar

en tandarts zoeken. En een eigen risico

apotheek, of op een gezondheidscentrum

Breda liepen – da’s 30 kilometer – hadden

gaan betalen.”

van een kazerne waar je vooral logistieke

we in vier nachten alles bij elkaar vijf uur

arbeid verricht. Geen doosJES, maar doZEN

geslapen. Ik heb acht uur lang een soort

De patiënten aan de balie gedragen zich

schuiven. Militaire assistenten kruipen niet

van geslaapwandeld, met hallucineren en

altijd correct. Schut: “Militairen krijgen mee

door de modder, maar worden wel over-

alles erop en eraan. Bizar.” “Ze willen je

dat ze iedereen binnen het leger te vriend

geplaatst of uitgezonden.”

over je grenzen jagen”, verklaart Schut. “Als je mentaal breekt, kun je altijd nog

moeten houden. Vroeg of laat kun je in een

fysiek verder.” “Klopt”, beaamt Van Dijk.

heb je elkaar hard nodig.” Je hoeft daardoor

SLAAPWANDELEN EN HALLUCINEREN

niet op signalen van agressie te letten, zegt

Annelies van Dijk is wel militair geworden.

heden en zonder slaap nog steeds kunt

Nijssen. “Je bent puur met de inhoud van je

Na een jaar op basis van detachering als

functioneren. Dat je meer kunt dan je ooit

werk bezig.”

burgerassistent in de CMA gewerkt te

voor mogelijk hield.” <

situatie van leven of dood komen en dan

hebben – wat na de ‘burgerapotheek’ al

UA012020

“Je leert dat je onder zware omstandig-

BRANCHENIEUWS

Geneesmiddelentekorten in 2019 verdubbeld

Slokdarmklachten bij gebruik van Pradaxa

Bijwerkingencentrum Lareb heeft 33 meldingen ontvangen van slokdarmklachten bij gebruik van het directe orale antistollingsmiddel (DOAC) dabigatran etexilaat (Pradaxa). De meldingen gingen over pijn aan de slokdarm, slok-

Het aantal geneesmiddelentekorten in Nederland is in 2019 nagenoeg verdubbeld: van 769 in 2018 tot 1492 in 2019.

darmontsteking en een zweer in de slokdarm en werden verzameld in de periode tussen maart 2013 en oktober 2019.

Dat maakte KNMP-voorzitter Aris Prins bekend in het tv-programma Radar.

Bij de meeste meldingen herstelde de patiënt na het stoppen van de behandeling met dabigatran. In enkele

In het oog springende tekorten in 2019 waren onder meer crèmes, zalven en lotions voor huidaandoeningen, antihypertensiva en maagzuurremmers. De almaar oplopende geneesmiddelentekorten hebben diverse oorzaken, zoals problemen met productie, distributie en kwaliteit. Bovendien staat Nederland ‘achteraan in de rij’ als de productie na een tekort weer op gang komt, stelt de KNMP.

gevallen gebruikten patiënten een protonpompremmer. De gemelde slokdarmklachten staan al vermeld in de bijsluiter van dabigatran. Mogelijk worden ze veroorzaakt door de hulpstof wijnsteenzuur in de capsules. De capsules moeten worden ingenomen met een glas water, staat in de bijsluiter. Op apotheek.nl staat bovendien dat de patiënt na het innemen 30 minuten rechtop moet blijven staan of zitten om slokdarmontsteking te voorkomen. Op dit

Ons land is door de lage prijzen voor fabrikanten en het beperkte inwoneraantal geen aantrekkelijk afzetgebied. De KNMP staat achter het plan van de minister van VWS om ‘ijzeren voorraden’ aan te leggen. Ook is de KNMP er een voorstander van de productie van geneesmiddelen

moment staat in de bijsluiter alleen dat de capsule in zijn geheel met een glas water moet worden doorgeslikt. Let er dus op dat je dit advies van 30 minuten rechtop staan of zitten geeft bij je uitgiftegesprek. (Bron: CBG)

terug te halen naar Europa om niet afhankelijk te worden van productie in landen als China en India. Beide oplossingen kosten tijd en geld. Prins wees er ook op dat apotheken er ondanks de tekorten

Steeds meer medicijnen op maat door DNA-test

bijna altijd in slaagden de patiënt van medicatie te voorzien. (Bron: KNMP)

Dankzij een DNA-test is het voor steeds meer geneesmiddelen mogelijk om ze ‘op maat’ aan te bieden. Met zo'n test kan veel beter worden bepaald welk medicijn bij een persoon werkt en in welke dosering. Er zijn nu ongeveer twintig apotheken in Nederland die de DNA-test aanbieden. De test wordt afgenomen in de apotheek en vervolgens naar een laboratorium in Amerika gestuurd. Je krijgt dan een DNA-proﬁel terug, dat aanwijzingen geeft over de afbraak van geneesmiddelen in het lichaam. Op dit moment worden er 27 leverenzymen bepaald, waarmee over ongeveer 350 geneesmiddelen een uitspraak kan worden gedaan. In de toekomst kun je met dezelfde enzymen-set ook over andere geneesmiddelen steeds meer zeggen. (Bron: BNR)

UA012020

VERZORGING MOOI DOOR MARIEKE

ZONNESCHADE

NIET GEHEEL ONGEVAARLIJK In mijn praktijk zie ik helaas steeds vaker zonneschade. Soms heel duidelijk zichtbaar, soms heel gering en nauwelijks zichtbaar. In de meeste gevallen hebben de dragers ervan geen idee wat het is en hoe het er komt. Een goede reden om te zorgen voor de juiste voorlichting en een goed advies.

Voorlichting en advies zijn uiteraard

mensen met zonneschade een lichte huid.

mende kleding als je wel in de zon komt.

bedoeld om dergelijke schade te voor-

De plekken kunnen gevoelig zijn en kunnen

Het is belangrijk een zonnebrandmiddel

komen. Als het er al zit, is er wat mij betreft

de neiging hebben om makkelijk kapot te

te gebruiken gedurende de tijd dat je

namelijk maar één advies en dat is: naar

gaan en te gaan bloeden bij stoten.

huid toch aan de zon wordt blootgesteld. Ook in de winter? Jazeker! En helemaal

de huisarts of dermatoloog. Zij hebben de juiste expertise en kunnen door het

De dermatoloog kan zonneschade

op wintersportvakantie. De sneeuw zorgt

afnemen van een biopt (stukje huid)

behandelen met:

voor extra weerkaatsing van de zon.

onderzoeken of er iets aan gedaan moet

fotodynamische therapie;

Smeren, smeren, smeren dus. De richtlijn

worden.

chemotherapie op de huid in de

is om elke twee uur te smeren met een

vorm van een crème zoals

zonnebrandmiddel met minimaal factor 30.

VOORSTADIUM VAN HUIDKANKER

bevriezing met stikstof;

Bijkomend voordeel van het vermijden van

Zonneschade, oftewel actinische keratose,

een chemische peeling;

de zon is bovendien dat dit de allerbeste

wordt ook wel gezien als het voorstadium

een laserbehandeling.

manier is om rimpels te voorkomen.

bijvoorbeeld 5-ﬂuoro-uracilcrème;

van huidkanker. Door langdurige blootstel-

En zeg nou zelf, wie wil dat nou niet?

ling aan de zon ontstaat er schade in een

Allemaal met als doel de aangetaste cellen

van de huidlagen, waardoor er een verhoor-

kapot te maken.

ningsstoornis optreedt. Uiteindelijk kan dit zich ontwikkelen tot plaveiselcelcarcinoom

BETER VOORKOMEN

of basaalcelcarcinoom; dit zijn vormen van

Beter voorkomen dan genezen, dus hoe

huidkanker.

is zonneschade te voorkomen? Ten eerste het meest voor de hand liggen-

RUW EN DROOG

de, namelijk: zo min mogelijk blootstelling

Zonneschade kenmerkt zich door droge,

aan de zon en ook geen zonnebankgebruik.

schilferige plekken die ruw aanvoelen. Vaak

Voor wie toch een bruine tint wil, zijn er

zitten deze op delen van het lichaam die

alternatieven, zoals tanning drops voor

makkelijk worden blootgesteld aan de zon,

door je dagcrème of tanning spray.

zoals het hoofd, de nek, het decolleté, de

Misschien nog wel belangrijker is het

handen en de onderarmen. Vaak hebben

dragen van een hoofddeksel en bescher-

Marieke Ettema is huidexpert en eigenaresse van Mooi door Marieke en Mooi mama, gevestigd in Mariaheide (Noord-Brabant). In haar praktijk combineert ze huidverbetering met massage en ontspanning. Met een achtergrond als apothekersassistente en later als productspecialist Dermatologie en wondzorg heeft ze veel ervaring en kennis opgedaan op het gebied van huidverzorging.

www.mooidoormarieke.nl

UA012020

VERZORGING

complicaties van binnenuit, zoals een hoog bloedsuikergehalte of veneuze of arteriële problematiek. De meestvoorkomende typen complexe wonden zijn decubituswonden (doorliggen), diabetische voet en ulcus cruris (open been). Complexe wonden hebben langer dan de verwachte tijd nodig om te genezen. Vaak blijft de wondgenezing van deze wonden in de inﬂammatiefase hangen. Het genezingsproces verloopt trager of komt zelfs tot stilstand. Deze wonden hebben

COMPLEXE

WONDZORG

altijd specialistische zorg nodig.

BELEMMERINGEN Wat maakt nu dat het genezingsproces verstoord raakt en de wond complex wordt? Dat heeft te maken met belemmeringen in de wond (zogenaamde lokale belemme-

Je hebt er wellicht niet regelmatig mee te maken, maar toch is het goed om als apothekersassistent iets over complexe wondzorg te weten. Complexe wonden hebben langere tijd nodig om te genezen dan ‘simpele’ acute wonden. Daarom is specialistische zorg vaak noodzakelijk.

ringen) of in de gezondheid van de patiënt. Hoe meer factoren de wondgenezing tegelijkertijd belemmeren, hoe complexer de wondzorg zal zijn. Een van de belemmeringen die in en rondom de wond kunnen optreden, is necrotisering (plaatselijk afsterven van weefsel). De oorzaak hiervan is een gebrek aan zuurstof, waarna de wond gaat ontsteken. De onderliggende oorzaak van het zuurstoftekort

Ons lichaam beschikt over mechanismen

de wond wordt kleiner en sluit zich.

ligt bijvoorbeeld in een combinatie van

die in actie komen zodra de huid beschadigd

Tijdens de fase van remodellering gaat het

chronische hart- en vaatziekten, roken,

raakt. Zo komt de wondgenezing op gang.

bindweefsel in de huid zichzelf hervormen.

langdurige druk op de bloedvaten door te

Er zijn vier fasen: hemostasefase, inﬂamma-

De huid kan een tijd iets harder en roder zijn

weinig of geen beweging of neuropathie

tiefase, regeneratiefase, remodelleringsfase.

en vervolgens weer zachter en witter, tot er

(zenuwschade). Andere lokale belemme-

Deze volgen na elkaar of komen ook wel

niets meer van de wond te zien is of er een

ringen zijn: vreemde lichamen (straatvuil

eens tegelijkertijd voor, als het ene deel van

litteken is gevormd.

of hechtdraden), een infectie, een te hoge of te lage wondvochtigheid of problemen

de wond sneller geneest dan het andere. De eerste fase is hemostase. Stel, je snijdt

ACUTE EN COMPLEXE WONDEN

bij de wondranden.

met een mes in je vinger. Er zit een snee in

Een wond kunnen we omschrijven als

Belemmeringen in de gezondheid van de

je vinger, die bloedt. Het bloed zal stollen

een verbreking van de continuïteit van het

patiënt zijn chronische ziekten (zoals hart-

en er komt een korstje op het wondje.

weefsel. We kunnen wonden indelen in

en vaatziekten), ouderdom, stress of onder-

In de inﬂammatiefase regelt het lichaam dat

acute en complexe wonden. Acute wonden

voeding. Ook kunnen er verschillende van

het de wond zelf ‘schoon’maakt. De wond

zijn schaaf-, snij-, steek-, bijt- en scheur-

dergelijke situaties tegelijkertijd optreden

krijgt typische ontstekingskenmerken:

wonden; ontstaan dus door krachten van

en de wondgenezing beïnvloeden. Daarnaast

warmte, pijn, roodheid en zwelling. Dit is

buitenaf.

spelen medicijngebruik, psychische, sociale

een natuurlijk proces.

Ze genezen over het algemeen zonder

of economische factoren of levensstijl

De volgende fase is de regeneratiefase.

complicaties binnen twee tot drie weken.

(voeding, roken en therapietrouw) mogelijk

Het lichaam gaat nieuw weefsel aanmaken,

Complexe wonden ontstaan vaak door

een rol.

UA012020

TIME-MODEL

de lucht. Een vochtig milieu creëert de ideale

de wondfactoren noteren. Overigens is het

Bij de behandeling van complexe wonden

omstandigheden voor de aanmaak van epi-

wondanamneseformulier niet het enige dat

kijkt de wondverpleegkundige niet alleen

theelcellen, omdat deze cellen vocht nodig

vereist is. Juist ook de huidobservatie en de

naar de wond, maar naar de hele patiënt.

hebben om te kunnen groeien. In een droge

klinische blik van de wondverpleegkundige

Zo zal men bij een wondinfectie proberen

wond bewegen cellen rond het wondbed en

zijn heel belangrijk, zeker bij decubitus-

om de conditie van de patiënt te verbeteren.

zoeken een vochtig gebied. Is de wondom-

wonden. Daarbij is het nodig zowel de lokale

Dan wordt gelet op zaken als de bloed-

geving vochtig, dan kunnen de epitheelcellen

wondfactoren als de patiëntgerelateerde

suikerwaarden en de voedingstoestand.

zich direct over het wondbed verspreiden.

factoren in kaart te brengen. Bij iedere

Ook worden de status van de wond en alle

Dit bevordert de wondgenezing. Kleine,

patiënt moeten belemmeringen in de wond-

mogelijke belemmeringen die meespelen

acute (schaaf)wonden hebben geen verband

zorg apart worden aangepakt om vertraging

in kaart gebracht. Er zijn verschillende

nodig, maar krijgen een korst door bloot-

of stilstand in de wondgenezing tegen te

methoden om dit te doen. Een ervan is

stelling aan de buitenlucht. Grotere wonden

gaan en toekomstige belemmeringen te

het TIME-model. TIME staat voor Tissue

hebben wel verzorging nodig, omdat de

voorkomen.

(weefsel), Infection (Infectie), Moisture

wond niet te droog, maar ook niet te nat

(vochtigheid), Edge (wondranden).

moet zijn. Soms is het nodig om de vochtig-

ZILVER, HONING EN JODIUM

Voor een voorspoedige wondgenezing dient

heid te verhogen of juist te verlagen, waarbij

De wondverzorging begint met het schoon-

het weefsel (Tissue) in de wond optimaal te

wondverbanden voor de regulatie zorgen.

maken van de wond, soms met water dat

zijn. Er zal een gunstig wondmilieu gecreëerd

Bij het behandelen van droge wonden kun

op lichaamstemperatuur is (om infectie te

moeten worden, waarbij de wondbodem uit

je een hydrocolloïdverband of hydrogel

voorkomen), soms met een wondspoel-

schoon en rood granulatieweefsel bestaat.

gebruiken. Om een vochtig wondmilieu te

vloeistof. Bij necrose is een speciale

handhaven kan schuimverband ingezet wor-

behandeling vereist, omdat necrotisch

INFECTIE

den. Alginaat, hydroﬁber en een absorberend

weefsel eerst verwijderd dient te worden

De kans dat er een infectie (Infection in het

kompres zijn geschikt bij de behandeling van

(debridement). Er kunnen antibacteriële

TIME-model) optreedt, is vooral aanwezig bij

(te) natte wonden.

middelen ingezet worden, bijvoorbeeld bij

patiënten met een verminderde weerstand

sepsis of als het risico op infectie zeer hoog

of conditie. Een wondinfectie herken je aan

WONDRANDEN

is. Vaak wordt dan eerst een wondkweek

de klassieke ontstekingsverschijnselen:

Een belemmering in de wondranden (Edge)

gedaan. Met het gebruik van antibiotica

warmte, pijn, roodheid en zwelling. Ook

verhindert dat de wond in de laatste fase

moet men terughoudend zijn vanwege

kunnen er typische infectieverschijnselen

van de wondgenezing kan dichtgroeien.

het risico op resistentie en allergie. Lokale

optreden, zoals overmatig wondvocht, een

Bijvoorbeeld als de wondrand of de huid

antibacteriële middelen die veel gebruikt

onprettige geur en pusvorming. Maar deze

daaromheen verweekt, korstig, eczemateus,

worden zijn zilver, honing en jodium. Ze wor-

verschijnselen zijn niet altijd makkelijk te

eeltig of krullend is. De wondranden moeten

den in de vorm van een zalf of verwerkt in

herkennen. Er kan ook een infectie mee-

schoon, intact en gezond zijn om de wond

een wondverband in de wond aangebracht.

spelen als er bijvoorbeeld een onverwachte

voorspoedig te kunnen laten genezen.

Voor een optimale werking moet er bij gebruik van deze verbanden een vochtig

verslechtering of een stagnatie van de wondgenezing optreedt. Daarnaast kan

De wondverpleegkundige zal bij elke controle

necrose wijzen op een infectie. Bij de pre-

op het wondanamneseformulier bij elk item

ventie en behandeling van infectie staat het

in het TIME-model de status van de wond en

wondmilieu zijn. <

verminderen van de onbalans van bacteriën

JOUW ES ADVI

in de wond voorop.

JOUW ADVIES BIJ COMPLEXE WONDZORG

WONDVOCHTIGHEID

› Een wond kun je met gewoon kraanwater spoelen. Deze reiniging is overbodig bij rode wonden waarin granulatieweefsel zichtbaar is.

De vochtigheid (Moisture) van de wond is van groot belang in de wondgenezing. De Britse arts George D. Winter ontdekte in 1962 dat een wond bijna twee keer zo snel

› Wondgenezing komt tot stand via de wondranden. Deze hebben daarom bescherming nodig. › Het verband moet contact hebben met de wondbodem. Soms is het nodig om de wond op te vullen.

geneest in een vochtig wondmilieu dan aan

UA012020

VERKORTE BIJSLUITER SPIRIVA® RESPIMAT® – Samenstelling: Spiriva® Respimat® bevat een inhalatieoplossing en bevat per inhalatie 2,5 microgram tiotropium, overeenkomend met 3,124 microgram tiotropiumbromide monohydraat. Indicaties: COPD: Bronchusverwijder voor de onderhoudsbehandeling van chronische obstructieve luchtwegaandoeningen (COPD), ter verlichting van symptomen bij patiënten. Astma: Spiriva® Respimat® is geïndiceerd als een additionele bronchusverwijdende onderhoudsbehandeling voor gebruik bij volwassen astmapatiënten die momenteel behandeld worden met een onderhoudsdosering van een combinatie van inhalatiecorticosteroïden (800 μg budesonide/dag of equivalent) en langwerkende bèta-2-agonisten en die één of meer ernstige exacerbaties hebben doorgemaakt in het voorgaande jaar. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tiotropiumbromide, atropine of derivaten zoals ipratropium of oxitropium, of voor een van de hulpstoffen (benzalkoniumchloride, dinatrium edetaat, gezuiverd water, zoutzuur) Farmacodynamische eigenschappen: Tiotropium Respimat® is een langwerkend anti-cholinergicum en geeft bij COPD patiënten een verbetering in longfunctie gedurende 24 uur. Tiotropium Respimat® verbetert dyspneu, en de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven. Tiotropium Respimat® vermindert COPD-exacerbaties en COPD-ziekenhuisopnames. Tiotropium Respimat® verbetert bij astma als toevoeging aan een behandeling met ICS en LABA de longfunctie en vermindert het risico op ernstige astma-exacerbaties en astma-verslechteringen. Waarschuwingen en voorzorgen: Niet gebruiken als aanvangsbehandeling van acute episoden van bronchospasmen of voor het verlichten van acute symptomen. Dient niet te worden gebruikt als (eerst keus) monotherapie voor astma. Astmapatiënten moeten worden geadviseerd om inhalatiecorticosteroïden onveranderd te blijven gebruiken nadat gestart is met Spiriva® Respimat®, zelfs wanneer hun symptomen verbeteren. Met voorzichtigheid gebruiken bij patiënten met nauwe-kamerhoek glaucoom, prostaathyperplasie of blaashalsobstructie. Geneesmiddelen voor inhalatie kunnen inhalatie-geïnduceerde broncho-spasmen veroorzaken. Met voorzichtigheid gebruiken bij patiënten met een recent myocardinfarct, onstabiele of levensbedreigende cardiale aritmie of cardiale aritmie waarvoor in het afgelopen jaar een interventie of verandering in medicamenteuze behandeling nodig is geweest of ziekenhuisopname voor hartfalen. Deze patiënten werden uitgesloten van de klinische studies en deze aandoeningen kunnen mogelijk beïnvloed worden door het anticholinerge werkingsmechanisme. Bij patiënten met matige tot ernstige nierinsuffciëntie (creatinineklaring van ≤ 50 ml/min) alleen gebruiken indien de verwachte voordelen opwegen tegen het potentiële risico. Patiënten dienen erop gewezen te worden dat oogcontact met het geneesmiddel vermeden dient te worden. De droge mond die wordt waargenomen bij de behandeling met anticholinergica zou op de lange termijn kunnen samengaan met cariës. Het gebruik wordt niet aanbevolen bij cystische ﬁbrose. Tiotropiumbromide dient niet vaker dan eenmaal daags te worden gebruikt. De patroon kan alleen worden gebruikt in de Respimat® inhalator. Interacties: Gelijktijdige toediening met andere anticholinergica-bevattende geneesmiddelen is niet onderzocht en wordt daarom afgeraden. Vruchtbaarheid, zwangerschap en borstvoeding: Er zijn zeer beperkte gegevens beschikbaar. Als voorzorgsmaatregel wordt het gebruik tijdens de zwangerschap en de borstvoedingsperiode niet aanbevolen. Er zijn geen klinische gegevens beschikbaar over vruchtbaarheid en tiotropium. Bijwerkingen: De meest geziene bijwerkingen zijn anticholinerge bijwerkingen zoals droge mond, wat in gecontroleerde klinische studies bij ongeveer 3,2% van de COPD-patiënten en 1,2% van de astmapatiënten voorkwam. Ernstige bijwerkingen overeenkomstig de anticholinerge effecten zijn onder andere glaucoom, obstipatie en darmobstructie waaronder paralytische ileus en urineretentie. De anticholinerge e_ecten kunnen met het stijgen van de leeftijd toenemen. Dosering en wijze van toediening: Voor COPD en voor astma eenmaal daags 5 microgram tiotropium, bestaand uit 2 inhalaties uit de Respimat® inhalator, steeds op hetzelfde tijdstip van de dag. Bij de behandeling van astma zal het volledige voordelige effect van het geneesmiddel bereikt worden na toediening van verschillende doses. Registratie/aﬂeverstatus: Spiriva® Respimat® (2,5 microgram, oplossing voor inhalatie) RVG 34382 / U.R., Voor volledige productinformatie wordt verwezen naar de geregistreerde SmPC (oktober 2018). Registratiehouder: Boehringer Ingelheim International GmbH, Duitsland. Voor inlichtingen: Boehringer Ingelheim bv, Comeniusstraat 6, 1817 MS Alkmaar, 0800-2255889.

VERKORTE BIJSLUITER STRIVERDI® RESPIMAT® – Samenstelling: Striverdi® Respimat® bevat oplossing voor inhalatie en bevat per inhalatie 2,5 microgram olodaterol (als hydrochloride). De afgegeven dosis is de dosis die het mondstuk verlaat en dus de dosis die de patiënt inhaleert Indicatie: Striverdi® Respimat® is geïndiceerd als bronchusverwijdende onderhoudsbehandeling voor patiënten met chronische obstructieve longziekte (COPD). Contra-indicatie: Overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor een van de hulpstoffen. Farmacodynamische eigenschappen: Olodaterol is een langwerkend langwerkende, selectieve bèta2-adrenerge receptoragonist (LABA) met snel intredende werking binnen vijf minuten na de eerste dosis op de longfunctie (FEV1) en een werkingsduur van ten minste 24 uur. Olodaterol verbetert ook de PEFR (peak expiratory ﬂow rate), de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven (SGRQ) en vermindert het gebruik van rescuemedicatie (salbutamol). Waarschuwingen en voorzorgen: Het mag niet worden gebruikt bij astma en bij acute episoden van bronchospasmen. Geneesmiddelen voor inhalatie kunnen inhalatie-geïnduceerde paradoxale bronchospasmen veroorzaken, die levensbedreigend kunnen zijn. Als dit optreedt, moet het gebruik van Striverdi® Respimat® direct worden gestopt. Langwerkende bèta2-adrenerge agonisten moeten met voorzichtigheid gebruikt worden bij patiënten met cardiovasculaire aandoeningen. Als cardiovasculaire effecten optreden, zoals toename in de polsslag, verhoging van de bloeddruk en/of andere symptomen, kan het nodig zijn de behandeling stop te zetten. Striverdi® Respimat® moet met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met een anamnese van myocardinfarct in het afgelopen jaar, instabiele of levensbedreigende hartritmestoornissen, patiënten die in het afgelopen jaar in het ziekenhuis zijn opgenomen met hartfalen en patiënten met vastgestelde paroxysmale tachycardie (>100 hartslagen per minuut). Bèta2-adrenerge agonisten kunnen hypokaliëmie veroorzaken, meestal van voorbijgaande aard. Inhalatie van hoge doses bèta2-adrenerge agonisten kan leiden tot verhoogde plasmaspiegels van glucose. Voorzichtigheid is geboden in geval van een geplande operatie met gehalogeneerde koolwatersto_en als anestheticum, vanwege een toename van de gevoeligheid voor de cardiale bijwerkingen van bronchusverwijdende bèta-agonisten. Striverdi® Respimat® dient niet vaker dan eenmaal daags te worden gebruikt. De patroon kan alleen worden gebruikt in de Respimat® inhalator. Interacties: Striverdi® Respimat® mag niet gelijktijdig worden gebruikt met geneesmiddelen die andere langwerkende bèta2-adrenerge agonisten bevatten. Gelijktijdig gebruik van beta adrenerge blokkers, xanthinederivaten, steroïden, niet- kaliumsparende diuretica, monoamineoxidaseremmers, tricyclische antidepressiva of andere geneesmiddelen die het QTc-interval verlengen wordt niet aanbevolen. Zwangerschap: Net als andere bèta2-adrenerge agonisten kan olodaterol de weeën remmen door een ontspannend effect op de gladde spieren van de baarmoeder. Uit voorzorg heeft het de voorkeur om Striverdi® Respimat® niet tijdens de zwangerschap te gebruiken. Borstvoeding: Er zijn geen gegevens beschikbaar over olodaterol bij vrouwen die borstvoeding geven, er worden geen relevante effecten op de zuigeling verwacht, maar het voordeel van borstvoeding voor het kind en het voordeel van behandeling voor de vrouw moeten tegen elkaar afgewogen worden. Bijwerkingen: De meest voorkomende bijwerkingen na toediening van de aanbevolen dosis waren nasofaryngitis, duizeligheid, hypertensie, huiduitslag en artralgie. Deze waren meestal licht of matig van intensiteit. Striverdi® Respimat® behoort tot de therapeutische klasse van langwerkende bèta2-adrenerge agonisten. Daarom moet rekening gehouden worden met het optreden van bijwerkingen die hieraan gerelateerd zijn. Dosering en wijze van toediening: Eenmaal daags 5 microgram olodaterol, bestaand uit 2 inhalaties uit de Respimat® inhalator, steeds op hetzelfde tijdstip van de dag. Registratie/ aﬂeverstatus: Striverdi® Respimat® (2,5 microgram, oplossing voor inhalatie) RVG 112058 / U.R., Voor volledige product informatie wordt verwezen naar de geregistreerde 1B tekst (oktober 2018). Registratiehouder: Boehringer Ingelheim International GmbH, Duitsland. Voor inlichtingen: Boehringer Ingelheim bv, Comeniusstraat 6, 1817 MS Alkmaar, 0800-2255889BA0685 BA0685. Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie worden vastgesteld. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg worden verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden. Zie rubriek 4.8 voor het rapporteren van bijwerkingen.

VERKORTE BIJSLUITER SPIOLTO® RESPIMAT® – SAMENSTELLING: Spiolto® Respimat® bevat inhalatieoplossing en bevat 2,5 microgram tiotropium (als bromidemonohydraat) en 2,5 microgram olodaterol (als hydrochloride) per inhalatie. Indicaties: Spiolto® Respimat® is geïndiceerd als een bronchusverwijder voor de onderhoudsbehandeling van chronische obstructieve luchtwegaandoeningen (COPD), ter verlichting van symptomen bij volwassen patiënten. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor de werkzame stoffen of voor één van de hulpstoffen. Farmacodynamische eigenschappen: Spiolto® Respimat® is een inhalatieoplossing met een vaste dosiscombinatie van een langwerkende muscarinereceptorantagonist, tiotropium, en een langwerkende bèta2-adrenerge agonist, olodaterol (LAMA/LABA). Tiotropiumbromide is een langwerkende anticolinergicum en leidt tot relaxatie van de bronchiale gladde spieren die langer dan 24 uur aanhoudt. Olodaterol is een langwerkende bèta2-adrenerge receptoragonist (LABA) met snel intredende werking en een werkingsduur van ten minste 24 uur. Waarschuwingen en voorzorgen: Dient niet gebruikt te worden bij astma. Niet gebruiken voor behandeling van acute episoden van bronchospasmen als rescue medicatie. Net als andere inhalatie-medicatie kan Spiolto® Respimat® paradoxale bronchospasmen veroorzaken, die levensbedreigend kunnen zijn. Met voorzichtigheid gebruiken bij patiënten met nauwekamerhoek glaucoom, prostaathyperplasie of blaashalsobstructie. Patiënten dienen erop gewezen te worden dat oogcontact met het geneesmiddel vermeden dient te worden. De droge mond die is waargenomen bij de behandeling met anticholinergica zou op de lange termijn kunnen samengaan met cariës. Aangezien bij een verminderde nierfunctie de plasmaconcentratie van tiotropium stijgt, dient Spiolto® Respimat® bij patiënten met een matig tot ernstig verminderde nierfunctie (creatinineklaring van ≤ 50 ml/min) alleen te worden gebruikt indien de verwachte voordelen opwegen tegen het potentiële risico. Patiënten met een licht en matig verminderde leverfunctie kunnen Spiolto Respimat in de aanbevolen dosering gebruiken. Er zijn geen gegevens beschikbaar over het gebruik van Olodaterol bij patiënten met een ernstig verminderde leverfunctie. De ervaring met Spiolto® Respimat® is beperkt bij patiënten die in het afgelopen jaar een myocard infarct hebben doorgemaakt, bij patiënten met instabiele of levensbedreigende aritmie, bij patiënten die in het afgelopen jaar in het ziekenhuis zijn opgenomen geweest met hartfalen of patiënten met vastgestelde paroxysmale tachycardie (>100 hartslagen per minuut). Spiolto® Respimat® moet in deze patiëntgroepen met voorzichtigheid worden gebruikt. Olodaterol kan bij sommige patiënten een klinisch relevant cardiovasculair effect veroorzaken, wat tot uiting komt in toename van de hartslag, bloeddruk en/of (cardiale) symptomen. Langwerkende bèta2-adrenerge agonisten moeten met voorzichtigheid gebruikt worden bij patiënten met cardiovasculaire aandoeningen, in het bijzonder ischemische hartziekten, ernstige decompensatio cordis, hartritmestoornissen, hypertroﬁsche obstructieve cardiomyopathie, hypertensie en aneurysma, bij patiënten met epileptische aandoeningen of thyreotoxicose, bij patiënten met bekende of vermoede verlenging van het QT interval (bijv. QT > 0,44 sec) en bij patiënten die buitengewoon gevoelig reageren op sympathicomimetische aminen. Bèta2-adrenerge agonisten kunnen hypokaliëmie, gewoonlijk van voorbijgaande aard. Inhalatie van hoge doses bèta2-adrenerge agonisten kan leiden tot verhoogde plasmaspiegels van glucose. Voorzichtigheid is geboden in geval van een geplande operatie met gehalogeneerde koolwatersto_en als anestheticum, vanwege een toename van de gevoeligheid voor de cardiale bijwerkingen van bronchusverwijdende bèta-agonisten.Spiolto® Respimat® mag niet worden gebruikt in combinatie met andere geneesmiddelen die langwerkende bèta2-adrenerge agonisten bevatten. Spiolto® Respimat® mag niet vaker dan eenmaal daags worden gebruikt. Interacties: Gelijktijdige toediening met andere anticholinergica-bevattende geneesmiddelen is niet onderzocht en wordt daarom niet aangeraden. Gelijktijdige behandeling met xanthinederivaten, steroïden of niet-kaliumsparende diuretica kan een hypokaliëmisch effect van adrenerge agonisten versterken. Gelijktijdige toediening van andere adrenerge stoffen kan de bijwerkingen van Spiolto® Respimat® versterken. Bèta-adrenerge blokkers kunnen het effect van olodaterol verzwakken of tegenwerken. Monoamineoxidaseremmers, tricyclische antidepressiva of andere geneesmiddelen die het QTc-interval verlengen, kunnen mogelijk de werking van Spiolto® Respimat® op het cardiovasculaire systeem versterken. Vruchtbaarheid, zwangerschap en borstvoeding: Er zijn zeer beperkte gegevens beschikbaar. Uit voorzorg heeft het de voorkeur om Spiolto® Respimat® niet tijdens de zwangerschap te gebruiken. Olodaterol kan de bevalling remmen door een ontspannend effect op de gladde spieren van de baarmoeder. Een besluit om de borstvoeding te continueren/stoppen of te continueren/stoppen met de behandeling met Spiolto® Respimat® dient gemaakt te worden met inachtneming van het verwachte voordeel van het geven van borstvoeding voor het kind en het verwachte voordeel van de Spiolto® Respimat®-therapie bij de vrouw. Er zijn geen klinische gegevens beschikbaar over vruchtbaarheid en tiotropium en olodaterol of de combinatie van beide bestanddelen. Dosering en wijze van toediening: 5 microgram tiotropium en 5 microgram olodaterol, bestaande uit twee inhalaties uit de Respimat® inhalator, eenmaal daags, elke dag op hetzelfde tijdstip. Om het juiste gebruik van het geneesmiddel te garanderen dient de patiënt een demonstratie over het gebruik van de inhalator te krijgen van een arts of andere professionele zorgverleners. Registratie/aﬂeverstatus: Spiolto® Respimat® (2,5 microgram/2,5 microgram inhalatieoplossing) RVG 115528 /U.R. Voor de volledige productinformatie wordt verwezen naar de SmPC (december 2018). Registratiehouder: Boehringer Ingelheim International GmbH, Duitsland. Voor inlichtingen: Boehringer Ingelheim bv, Comeniusstraat 6, 1817 MS Alkmaar, 0800-2255889.

INFORMATIE Colofon UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk vakblad speciaal voor de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainings nieuws en relevante product beschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen.

Auteurs:

Redactie en uitgever zijn niet

Anneke Angenent, Claudia Demmers,

aansprakelijk voor de inhoud van de

Marieke Ettema, Winifred Hazelhoff

onder auteursnaam opgenomen

Roelfzema, Elena van der Hall-Nita,

artikelen en van de advertenties.

Marjam Overmars, Suzan Tuinier, Karien Vissers, Gerda Weits

Adviseurs: Annette Leijen (apotheker),

Geen enkel onderdeel van deze uitgave

Monique Versleijen (docent FPZ)

mag zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd,

Eindredactie:

opgeslagen in een documentatiesysteem

Margot van Gils

of openbaar gemaakt, noch met elektronische, noch met mechanische

Waarom UA?

Cover:

methoden, door fotokopie, opname of

– fotograﬁe: Marco ter Beek

anderszins.

- visagie: Paul van der Wal; assistent-

UA, hét vakblad voor apothekersassistenten.

Redactiesecretariaat en administratie: H&B Multimedia B.V. Vlotbrugweg 1b

Het vakblad heeft als doelstelling

1332 AE Almere

de apothekersassistenten in een

makkelijk leesbare vorm te voorzien van achtergrondinformatie en

088-44 55 931

info@ua.nl www.ua.nl

praktische feitjes en weetjes, zodat

visagist: Shaymea Ben El Caid

Gelderse Vallei, Ede

Abonnementen (alleen binnen Nederland): 6x per jaar gratis 1 exemplaar per apotheek. Thuisontvangst via collectief

ze klanten beter kunnen adviseren

Directeur-uitgever:

abonnement: per 20 assistenten

over de producten in de apotheek,

Niek Petstra

per kalenderjaar € 55,00 (incl. btw).

met als uiteindelijk resultaat: beter

Privéabonnement: € 19,50 per

gebruik van de producten, hogere

Hoofdredactie:

klanttevredenheid en een verbeterde

Winifred Hazelhoff Roelfzema

therapietrouw.

Voorts wordt de kwaliteit van het

ISSN 2211-0941

– model: Wendy Weller, ziekenhuis

kalenderjaar (incl. btw).

Ook uw vacature of advertentie plaatsen?

Abonnementen kunnen op elk gewenst Accountmanagement:

tijdstip ingaan. Facturatie per volledig

Elisabeth Lopes Escudeiro

kalenderjaar. Opzeggen mogelijk tot

verkoopadviesgesprek van de apo-

31 december van het lopende jaar.

thekersassistent verhoogd door het

Vormgeving:

Bij opzegging binnen het kalenderjaar

geven van zowel achtergronden

designworkscreative.nl

vindt geen verrekening plaats.

Onze accountmanager Elisabeth Lopes Escudeiro spreekt graag de advertentie- en andere zakelijke mogelijkheden met u door.

productinformatie als handige tips.

In het volgende nummer onder meer:

088-44 55 931

elisabeth@hbmultimedia.nl Advertenties voor UR-geneesmiddelen

› Stress en huidziekten

zijn ook mogelijk. Apothekersassisten-

› Wondjes

ten behoren namelijk tot de

› Medicatieoverdracht

in de Geneesmiddelenwet. Zie hiervoor

beroepsbeoefenaren zoals gedeﬁnieerd

Hoofdstuk 9 Geneesmiddelenwet.

Disclaimer. De meningen die in deze uitgave

Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd

informatie, noch voor enige schade en/of letsel

producten. De lezer wordt aanbevolen om

worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of

te vermijden, mede door de snelle ontwikke-

aan personen en/of goederen uit hoofde van

de besproken diagnoses, behandelingen en

geraadpleegde bronnen en niet noodzakelijker-

lingen in de medische wereld. De redacteuren

productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige

productaanwijzingen altijd te controleren in het

wijs die van de uitgever. De inhoud van deze

en uitgever aanvaarden geen enkele aan-

informatie of ontstaan door het toepassen van

licht van de nieuwste publicaties. Personen op

uitgave is met grote zorg samengesteld.

sprakelijkheid voor de juistheid van de

de in deze uitgave genoemde methoden of

foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA 1 2020

Articles inside

Mooi door Marieke

Centraal Militaire Apotheek: Een apotheek waar ook voorschrijvers en patiënten je collega’s zijn

Covergirl

voorkomen

Een jaar lang puzzelen met UA

Nieuws van Optima Farma

Balietips

Musculoskeletale pijn

Visie

afleveren van een drank

Reumanieuws

Annekedotes

Zelfzorgnieuws

Oncoteam

Voorgeschreven