EB Live Juli 2021

ENTERTAINMENT BUSINESS

Johan Cruijff ArenA viert 25-jarig jubileum Heeft de overheid de festivalzomer gecanceld?

De Amsterdamse Zomer wil het intieme karakter behouden

Directeur Henk Markerink neemt na 30 jaar afscheid van iconische locatie

De slimme tools van Dynamic Crowd Measurement 6e JAARGANG |

EBLive202107_Cover.indd 1

JULI / AUGUSTUS 2021

| Special: CASHLESS PAYMENT 7/16/2021 11:03:52 AM

HOU VOL & STAY SAFE!

Via onze online kanalen houden wij jullie dagelijks op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en initiatieven.

Abonneer je op onze gratis nieuwsbrieven voor een actueel nieuwsoverzicht.

TEAM Kopie van EBLIVE202006_Advertenties_3_1.indd 2

7/16/2021 9:31:26 AM

WWW.EBLIVE.NL Kopie van EBLIVE202006_Advertenties_3_1.indd 3

7/16/2021 9:31:30 AM

COLOFON

EDITORIAL

Uitgave iMediate Arendstraaat 33b Postbus 2227 / 1200 CE Hilversum Telefoon: 035 - 646 58 00 redactie@entertainmentbusiness.nl Uitgever Joost Driessen

Twee weken

Platformmanager Arnold le Fèbre

Het waren twee geweldige weken. Toen het demissionair kabinet op 26 juni coronaversoepelingen doorvoerde, was het alsof er collectief een zucht van verlichting werd geslaakt. Eindelijk. Weg met die mondkapjes en in gezwinde spoed op weg naar de clubs, waar iedereen welkom was - mits negatief getest of gevaccineerd.

Redactie & medewerkers Jeroen Noordeloos (eindredactie), Jeroen van Trierum, Ed Hoogeveen, Edgar Kruize, Jasper van Vugt Exploitatie & abonnementen Mitchel van der Heide & Tarik Lahri Telefoon: 035 - 646 58 05 mitchel.vanderheide@imediate.nl tarik.lahri@imediate.nl Als vakblad hanteren we de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan ervan uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een halfjaar verlengd.

Opzeggen kan per post, mail of telefoon. De opzegtermijn is 30 dagen voor het einde van de abonnementsperiode.

Het was natuurlijk geen verrassing dat vooral jongeren zich massaal in het nachtleven stortten. Zou ik ook hebben gedaan. Maar de besmettingscijfers deden net zo enthousiast mee: het aantal positieve tests nam met 907 procent toe in de leeftijd 18 tot en met 24 jaar. Voor de groep tussen de 25 en 29 jaar steeg het aantal positieve tests met 856 procent.

Dat de versoepelingen na twee weken werden teruggedraaid (vergezeld van halfslachtige excuses), was te verwachten. Het is echter te eenvoudig om met de beschuldigende vinger naar de jongeren te wijzen omdat een aantal van hen fraudeerden met de toegangstests of sjoemelden met QR-codes. Of om de clubs en horecagelegenheden verantwoordelijk te houden voor de besmettingsexplosie. Nu zullen zij vast wel een of twee steekjes hebben laten vallen, maar geef ze eens ongelijk na maandenlang tegen een lege zaak aangekeken te hebben.

Het daadwerkelijke probleem ligt bij de overheid en de RIVM, dat het effect van de versoepelingen niet specifiek blijkt te hebben berekend. “We hebben geen getal gehangen aan het aantal infecties”, aldus RIVM-hoofdmodelleur Jacco Wallinga. Om er daarna droogjes aan toe te voegen: “Het kan zijn dat veel meer mensen gelijk enorm hebben gefeest.”

Jaarabonnement EB Live Benelux, Nederlandse Antillen, Suriname: € 125,Elk volgend abonnement met hetzelfde factuuradres: € 80,- per jaar.

Andere landen: € 180,- per jaar.

Vreemd. Want alleen wie onder een steen heeft geleefd, zal de opmars van de zeer besmettelijke deltavariant zijn ontgaan. Of waren Mark Rutte en Hugo de Jonge niet bestand tegen de maatschappelijke druk om de teugels te laten vieren met de vakantieperiode in aantocht? Hoe het ook zij, nu zitten we met de gebakken peren. Organisatoren die in recordtempo personeel hadden aangenomen, artiesten geboekt en afspraken gemaakt met toeleveranciers, krijgen nu wederom een gigantische dreun te verduren.

Jaarabonnement EB + EB Live Benelux, Nederlandse Antillen, Suriname: € 195,Elk volgend abonnement met hetzelfde factuuradres: € 120,- per halfjaar.

Andere landen: € 245,- per halfjaar.

Er is wereldwijd lof geoogst met de resultaten van de Fieldlab-testevenementen. Het demissionaire kabinet heeft echter alle opgedane kennis terzijde geschoven en gekozen voor een weg terug. Waarom wordt niet gewoon helder dat we nu blijkbaar beslissingen nemen op basis van het aantal besmettingen in plaats van het aantal ziekenhuisopnames?

Na de deltavariant zal er vast weer een nieuwe versie opduiken. Wordt een zwalkend beleid de nieuwe norm?

Basis layout Louis Bertrand

Daarom een oproep aan Rutte en De Jonge en het toekomstige nieuwe kabinet: neem onze sector mee in deze nieuwe toekomst en bied het perspectief om enkele jaren vooruit te kunnen kijken in plaats van twee weken. De uitbreiding van de Garantieregeling Evenementen om ondernemers te compenseren (zie pagina 12) is alvast een eerste stap in de goede richting.

Vormgeving Natalie Moorelisse, Martin Wolber Drukkerij Vellendrukkerij BDU bv, Barneveld © Copyright 2021 ISSN: 1875-2888 4

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Editorial_Inhoud.indd 4

ARNOLD LE FÈBRE PLATFORMMANAGER ENTERTAINMENT BUSINESS & EB LIVE

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:59:30 PM

INHOUD

| COVERSTORY

| ACHTERGROND

8

| INTERVIEW

12

| INTERVIEW

18

32

Johan Cruijff ArenA

Nieuwe maatregelen

Amsterdamse Zomer

Pierre Ballings

Dit jaar viert de Johan Cruijff ArenA niet alleen het 25-jarig jubileum, directeur Henk Markerink neemt ook afscheid van het Amsterdamse stadion waarvoor hij de eerste pennenstreken op papier zette. “Het voelt alsof mijn kindje op kamers gaat.”

Twee weken lang kon de evenementensector doen waar ze goed in zijn: mensen ontvangen en vermaken.

Totdat het aantal coronabesmettingen weer opliep en de teugels opnieuw werden aangehaald door het kabinet. Hoe heeft het zover kunnen komen?

Bas Smit stapte vorig jaar met zijn partners in het project de Amsterdamse Zomer, dat inmiddels zijn tweede seizoen in is gegaan.

“Ondanks de aangescherpte coronamaatregelen kan de Amsterdamse Zomer gewoon doorgaan.”

Pierre Ballings nam na 21 jaar afscheid als voorzitter van de Raad van Toezicht van Eurosonic Noorderslag. We spreken hem over zijn carrière en de ontwikkeling en groei van ESNS. “Je moet als promotor niet oordelen, maar faciliteren en neutraal blijven.”

| SPECIAL CASHLESS PAYMENT

| EN VERDER

46 49 51 53

6 21

Cashless uit de crisis CM.com Dutchband Lubee

In het kort Buma Music Academy 22 Dynamic Crowd Measurement 24 Terugblik Fieldlab Evenementen

28 30 34 36 39 40 42

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

EBLive202107_Editorial_Inhoud.indd 5

Druk op security See Tickets HandicapNL Theaters Eventim Popnota Your Productions

JULI / AUGUSTUS 2021

5

7/16/2021 12:59:33 PM

IN 'T KORT

“Dit voelt als een doodsteek voor onze branche. Uiteraard is het begrijpelijk dat er bij een oplopende besmettingsgraad maatregelen worden genomen. Nu wordt echter binnen die maatregelen de branche die überhaupt niet heeft bijgedragen aan die hogere besmettingsgraad keihard getroffen.”

Brancheorganisaties VNPF en VVEM reageren op de nieuwe coronamaatregelen.

Event Warehouse maakte halverwege juli bekend dat Event Warehouse Solar Weekend overgenomen heeft en gaat samenwerken met Extrema Outdoor België.

Joop Soree, CEO van Event Warehouse en Bas Baetsen, managing director Solar Weekend en Extrema Outdoor België, geven tekst en uitleg.

INTERVIEW - INTERVIEW - INTERVIEW - INTERVIEW - INTERVIEW - INTERVIEW Hoe is de samenwerking tot stand gekomen?

Joop Soree: “We hebben besloten om het Solar Weekend volledig over te nemen.

Daarnaast heeft Event Warehouse een meerderheidsbelang genomen in Extrema Outdoor België. Als trouwe bezoekers van Extrema Outdoor België en Solar zijn we als team erg trots en opgetogen dat we deze prachtige en gerenommeerde festivals jaarlijks mede mogen produceren.”

“Ik geloof in de kracht van samenwerken en elkaar helpen, dat is ook wat de VVEM doet.

We zien in deze coronatijd nog eens extra hoe belangrijk dat is.”

Henk Schuit over zijn benoeming tot nieuwe VVEM-voorzitter.

“Ik kan het niet geloven. Een extra show om mijn 15-jarig jubileum te vieren. Wat heb ik zin om op te treden en alle mensen weer te zien en er een mooi feest van te maken.”

Miss Montreal speelt volgend jaar maart een extra show in de RTM Stage van Rotterdam Ahoy. De zangeres zit dan vijftien jaar in het vak.

FOTO: LE YL A HESNA

Quotes

Welke plek krijgen de nieuwe concepten binnen de organisatie?

Soree: “We trappen jaarlijks met Pasen het Nederlandse festivalseizoen af met Paaspop, en volgen dan voortaan met Extrema Outdoor België, WiSH Outdoor, Solar Weekend en Jungle Festival. De twee evenementen matchen dan ook één op één met onze eigen visie en missie. Daarnaast passen ze perfect in onze eigen festivalkalender.”

Hoe bijzonder is deze samenwerking in deze voor de branche lastige periode?

Bas Baetsen: “Wij zijn met ons vaste team enorm blij dat deze krachtige samenwerking juist in deze onzekere en onstabiele tijd voor onze sector tot stand komt.

Daarbij omarmen we het delen van kennis, ervaring en workflow energie, wat we graag vertalen naar nieuwe ideeën en innovatieve organisatiemodellen.”

Welke mogelijkheden biedt deze samenwerking voor Solar Weekend en Extrema Outdoor België?

Baetsen: “Met Event Warehouse als nieuwe partner krijgen we nieuwe mogelijkheden voor groei en door deze schaalvergroting kunnen we nog meer gaan inzetten op de verbetering van onze bezoekerservaring.”

Soree: “We staan te popelen om aan de slag te gaan. Er is bij beide festivals enorm veel talent, kennis en drive. Event Warehouse verwelkomt het Extrema/ Solar-team dan ook met open armen en we zien uit naar een langdurige relatie. Het gaat heel mooi worden.”

ADVERTENTIE

6

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Inhetkort.indd 6

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:59:57 PM

COLUMN Gesloten door opening Een rapportcijfer geven aan het beleid van de Nederlandse regering inzake de pandemie kan enkel een onvoldoende opleveren. Sommige beslissingen waren niet uit te leggen: propvolle supermarkten waren oké, maar restaurants, bioscopen of voorstellingen waar mensen op ruim 1,5 meter konden zitten... dat kon écht niet. Met één persoon naar een gezin van vijf mocht wel, andersom niet. De logica was regelmatig zoek.

Toch heb ik het idee dat Rutte en De Jonge er telkens probeerden het beste van te maken. Een paar weken geleden liet het Haagse duo, gesteund door het OMT, de teugels vieren. De reden hiervoor was begrijpelijk, ook al was op het moment van de versoepeling nog maar 40 procent van de Nederlanders gevaccineerd. Meer dan 10 miljoen Nederlanders had slechts één of zelfs nog geen prik gehad. Toch kon (bijna) alles weer, zij het met het dubieuze en uiterst lekke Testen Voor Toegang.

Iedereen is bekend met het resultaat: een nieuwe tsunami aan besmettingen met de Delta-variant. Er werd gelijk naar de jongeren gewezen en dat is naïef en kortzichtig. Hadden Hugo & Mark dan echt verwacht dat jongeren hun eigen verantwoordelijkheid pakten om die anderhalve meter afstand te houden. Natuurlijk niet! Zij hebben meer dan een jaar opgesloten gezeten. Dan ga je uiteraard eropuit om eindelijk het leven te vieren. De overheid laat de maximumsnelheid op de snelwegen toch ook niet over aan eigen verantwoordelijkheid?

Rutte & De Jonge hadden de boel nog gewoon even een week of drie op slot moeten houden, vooral als je ziet hoe in landen om ons heen de Delta-variant om zich heen grijpt. Ik miste daarom juist tijdens de persconferentie van 9 juli een ‘Ja, dat was achteraf niet heel slim van ons’. Dat excuus kwam overigens wel een paar dagen later.

Het resultaat is nu dat er voor veel festivals en clubs weer een onzekere tijd aankomt. Extra zuur omdat het op een gemiddelde zaterdag in Amsterdam tegenwoordig weer drukker is dan op een gemiddeld meerdaags festival. Toeristen mogen probleemloos de grens over om feest te vieren in ons land. De ‘te vroeg open’-beslissing heeft enorme gevolgen.

In het beste geval enkel financieel en in het slechtste geval kunnen organisatoren, toeleveranciers en zzp'ers de handdoek in de ring gooien. Was dit niet het geval geweest als de rem erop was gebleven? Wie het weet mag het zeggen. Voor nu is enkel bekend dat de ‘summer of love’, waar we allemaal zo naar uitkeken, na twee weken uitging als een nachtkaars.

Over Mike

Mike Hendrixen is 15 jaar werkzaam in de entertainmentindustrie. Na een rol als Marketing Director North & Central Europe bij Codemasters, startte hij in 2013 Vertigo 6 Marketing & PR, dat werkzaam is voor onder meer EA, Koch Media, Logitech, ASUS, Disney en New Balance. In EB Live schrijft hij op persoonlijke titel over marketingontwikkelingen binnen de industrie.

Cijfers De Nederlandse Toneeljury heeft achttien genomineerden bekendgemaakt voor de VSCD Toneelprijzen 2020-2021. De awards, waaronder de Louis d’Or en Theo d’Or worden op 11 september uitgereikt.

18

15.000.000 Fonds 21 heeft 15 miljoen euro extra vrijgemaakt om culturele instellingen te ondersteunen en verschillende sectoren toekomstbestendig te maken en verschraling van het aanbod tegen te gaan. Onder andere Muziekgebouw aan ’t IJ en Maas Theater krijgen een bijdrage.

3

maanden

RVIEW

IN 'T KORT

De Tree of Hope, die drie maanden geleden op District West in Amsterdam werd geplant, is afgebroken. Het tijdelijke kunstwerk was bedoeld als baken van hoop voor de festivalindustrie.

47.000

80% In 2019 werden ongeveer 47.000 tijdelijke functies op de evenementen van ID&T ingevuld door externe krachten. De organisatie heeft een nieuwe site geopend om nieuw personeel aan te trekken om evenementen en festivals te ondersteunen.

In juni heeft de Europese Commissie het garantiefonds voor geannuleerde evenementen goedgekeurd. Met deze regeling kunnen organisatoren 80 procent van de gemaakte kosten vergoed krijgen als hun evenement niet door kan gaan vanwege coronamaatregelen. De overige twintig procent kan worden geleend.

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Inhetkort.indd 7

7

7/16/2021 12:59:58 PM

HENK MARKERINK

‘Mijn kindje gaat op kamers’

8

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_JCArena.indd 8

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:58:39 PM

INTERVIEW

De Johan Cruijff ArenA geldt al sinds 1996 als een prominente locatie voor muziek, sport en zakelijke evenementen. Dit jaar viert het stadion niet alleen het 25-jarig jubileum, directeur Henk Markerink neemt ook afscheid van het stadion waarvoor hij zelf de eerste pennenstreken op papier zette.

DOOR: JEROEN NOORDELOOS

FOTO: JORRIT LOUSBERG

P

er 1 september neemt Henk Markerink afscheid van de Johan Cruijff ArenA, een van de meest iconische locaties in de skyline van Amsterdam. De directeur is al 1995 in deze functie werkzaam en was in de jaren daarvoor als projectmanager nauw betrokken bij het ontwerp en de bouw van het stadion.

“Dat is natuurlijk heel bijzonder en in de afgelopen twintig jaar hebben we vele hoogte- en dieptepunten beleefd.”

Vanwege de coronacrisis hebben er sinds het afgelopen jaar nauwelijks evenementen met een groot publiek plaats kunnen vinden in het stadion. Gelukkig kon Markerink weer een stukje van die sfeer proeven tijdens de vier voetbalwedstrijden die zijn stadion kreeg toegewezen voor EURO 2020. Bij al die wedstrijden mochten 16.000 bezoekers op de tribunes plaatsnemen. “En om al die supporters op de tribunes hun ploegen aan te zien moedigen was balsem voor de ziel”, zegt Markerink. “Het afgelopen jaar heb ik meerdere wedstrijden bijgewoond zonder publiek en dat maakt het een stuk minder interessant. Het publiek is een bepalende factor voor de sfeer. Dat hebben de EK-wedstrijden wel bewezen.”

Die wedstrijden waren vanwege de coronamaatregelen gebonden aan strenge eisen. Zo moest iedereen op de wedstrijddag worden getest op het virus, moesten bezoekers tijdig aanwezig zijn en was de Corridor langs de ArenA afgezet zodat voorbijgangers niet in contact konden komen met de voetbalsupporters. Dat er ‘slechts’ 16.000 man aanwezig mocht zijn was een voordeel.

“Want de infrastructuur is natuurlijk voorbereid op meer dan 55.000 bezoekers”, stelt ▶

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_JCArena.indd 9

9

7/16/2021 12:58:42 PM

HENK MARKERINK

'Er wordt veel meer gedacht in termen van kansen en bedreigingen'

Vooruitblik De aankleding voor EURO 2020 is inmiddels verwijderd en de komende weken worden herstelwerkzaamheden gedaan om de ArenA voor te bereiden op het nieuwe voetbal- en evenementenseizoen. “We verwachten dat we het nieuwe seizoen af kunnen trappen op halve capaciteit. Maar als de coronacrisis ons iets heeft geleerd, is het om van dag tot dag te leven. Sinds augustus vorig jaar is het alle kanten opgegaan, van 12.000 bezoekers tot lange tijd spelen zonder publiek. Nu zien we dat aantal gelukkig weer groeien.”

Volgens Markerink hangt de capaciteit echter niet alleen af van de geldende maatregelen, maar ook van de productiecapaciteit.

“Er moet natuurlijk ook voldoende personeel zijn om de evenementen en wedstrijden in goede banen te leiden.” Hij geeft aan dat daarvoor 500 stewards, 100 beveiligers en zo’n 600 tot 700 horecamedewerkers nodig zijn. “En vergeet ook de schoonmaakploeg niet. In totaal zijn er op volledige capaciteit zo’n 2.500 man personeel aan het werk. Je hoort nu echter van alle kanten geluiden dat er een tekort aan personeel is in de horeca- en entertainmentsector. Ook wij hebben daarmee te maken en dat maakt het lastig om een team samen te stellen dat de

operatie aankan. Je kunt niet zomaar mensen gaan inzetten zonder de juiste training.

Er liggen op dit moment dan ook verschillende scenario’s op tafel.”

Omdat niet geheel duidelijk is hoe die scenario’s zich zullen ontwikkelen, wordt er al stevig ingezet op volgend jaar. Vooral richting de zomer, merkt Markerink op.

“Vanaf dat moment gaan veel artiesten weer touren. Je merkt dat de livesector optimistisch is en denkt volgend jaar back in business te zijn. Voor ons betekent dat een drukke periode van mei tot en met beginaugustus. Tegelijkertijd merk je ook dat er veel geleerd is van de coronacrisis. Er wordt veel meer gedacht in termen van kansen en bedreigingen. Maar er is ook sprake van meer voorzichtigheid.”

Zakelijke markt is voorzichtig Die voorzichtigheid is vooral merkbaar op de zakelijke markt, waar de Johan Cruijff ArenA ook actief is. Het stadion faciliteert jaarlijks vele congressen en seminars, maar Markerink ziet op die markt nog weinig beweging. “Het is echt afwachten hoe die markt zich gaat ontwikkelen. Er staan diverse opties op de agenda voor dit jaar, maar een groot deel moet nog definitief worden bevestigd. Dat is een trend die we helaas ook bij andere locaties in de omgeving zien.”

Markerink denkt dat vooral internationale congressen kleiner zullen worden. “Veel bedrijven hebben het reizen aan banden gelegd en als het afgelopen jaar iets heeft bewezen, is dat men niet fysiek aanwezig hoeft te zijn op locatie.” Om op die trend in te spelen, heeft de Johan Cruijff diverse oplossingen in de markt gezet. “Denk aan mogelijkheden om een fysiek congres op

FOTO: JORRIT LOUSBERG

Markerink. “Daardoor was er meer tijd en ruimte om bezoekers op de juiste manier en volgens de gestelde regels te verwelkomen.

Uiteindelijk hebben we ook weinig klachten gehoord. Bovendien denk ik dat mensen gewoon veel zin hadden om de wedstrijden te bezoeken en de maatregelen voor lief hebben genomen. Wat mij betreft had de UEFA ons nog vier wedstrijden mogen toewijzen.”

locatie uit te breiden met een digitale component. Ik verwacht dat de fysieke component belangrijk zal blijven voor de zakelijke markt, maar dat bezoekers uit het buitenland vaker zullen kiezen voor een virtuele deelname. Niet alleen omwille van gezondheidsrisico’s, maar ook vanwege het kostenplaatje.” Volgens Markerink staat dat in contrast met de live-entertainmentmarkt.

“De zakelijke markt zie ik niet snel terugkeren naar business as usual, maar mensen hunkeren er wel naar om concerten en wedstrijden te bezoeken. Vooral vanwege de beleving. Thuis een registratie opzetten van een live-concert of een stream volgen is

Op 14 augustus bestaat de Johan Cruijff Arena 25 jaar. Die avond speelt Ajax de eerste competitiewedstrijd van het seizoen op de eigen grasmat.

Voorafgaand aan de wedstrijd zal er stil worden gestaan bij het jubileum, al wordt er niet groots uitgepakt. “Ook de ArenA is financieel hard geraakt.

We zullen dus geen show neerzetten als destijds bij de opening van het stadion is gebeurd. Dat kunnen we ons op dit moment niet veroorloven.”

Wel wordt er een omvangrijk programma opgezet waarmee wordt stilgestaan bij het jubileum. “Niet alleen in het stadion zelf, maar bijvoorbeeld ook via social media en een magazine.”

10

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_JCArena.indd 10

FOTO: NATHAN REINDS

Jubileum

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:58:46 PM

INTERVIEW

JOHAN CRUIJFF ARENA

écht anders dan er daadwerkelijk bij zijn.”

Vooruitstrevend Toen het stadion in 1996 werd geopend was het zijn tijd al ver vooruit. Het was het eerste stadion in Europa dat multifunctioneel kon worden ingezet én beschikte over een schuifdak. Markerink heeft het stadion steeds verder zien ontwikkelen sinds hij de eerste schetsen op papier zette. “Natuurlijk hebben we in de begindagen hobbels moeten nemen. Een gebouw als de ArenA bestond toen nog niet, dus we hadden geen vergelijkingsmateriaal. De problemen met de grasmat en de akoestiek van het stadion hebben ons bakken kritiek opgeleverd, al konden we aan dat laatste niet altijd iets doen. Desondanks hebben we altijd onze verantwoordelijkheid genomen om op alle vlakken uitstekend uitgerust te zijn.”

Ook nu blijft de ArenA continu stappen ondernemen om voorop te blijven lopen.

Vanzelfsprekend is er ook veel aandacht voor duurzaamheid. Zo is het dak voorzien van 7.200 vierkante meter aan zonnepanelen, goed voor 10% van het energieverbruik van het stadion. Daarnaast zijn er grote accu’s geplaatst met een capaciteit van 3MW.

“Die accu’s liggen er niet alleen voor ons, maar ook om extra capaciteit te leveren aan onze buren als de energiebehoefte daar om vraagt. We leveren de opgewekte stroom direct terug aan het elektriciteitsnet.”

Volgens Markerink is het de bedoeling om dit verder uit te breiden. “Er is nog veel ruimte in Amsterdam-Zuidoost om meer van dit soort accu’s te plaatsen en het aantal zonnecollectoren te vergroten. Op die manier kunnen we, als stadsdeel waar 80.000 mensen wonen en dagelijks duizenden mensen werken, zelfvoorzienend worden op het gebied van energie. Op die manier geven we ook iets terug aan de buurt. Naast dat we staan voor entertainment, vervullen we ook een maatschappelijke rol. Daar blijven we ons ook voor inzetten.”

Pensioen Per 1 september zal Markerink na dertig jaar afscheid nemen van de Johan Cruijff Arena. “Het voelt alsof mijn kindje op kamers gaat. Samen met mijn team hebben we er alles aan gedaan om de ArenA telkens verder te verbeteren.” Gedurende drie decennia heeft de directeur vele hoogte- en dieptepunten meegemaakt. Hij noemt de

'Het is afwachten hoe de zakelijke markt zich gaat ontwikkelen'

opening van de ArenA in 1996, maar ook het koninklijk huwelijk in 2002 en de concerten van Tina Turner en Michael Jackson als absolute hoogtepunten. “Maar ook de uitschakeling van Ajax in de halve finale van de Champions League was op een bepaalde manier een hoogtepunt. Natuurlijk was het jammer dat ‘we’ eruit lagen, maar je zag hoe hartstochtelijk mensen meeleven met sport, met evenementen.”

Over enkele weken draagt Markerink het stokje over aan Tanja Dik. Zij was de afgelopen vijf jaar werkzaam als Algemeen Directeur Consumer Products & Services bij Schiphol Group. Hoe zou zij zich de ArenA eigen kunnen maken? Markerink: “Het stramien van de ArenA ligt voor ongeveer tachtig procent vast, met voetbal, evenementen en zakelijke congressen. Het is die andere twintig procent waar zij het verschil mee kan maken, door ruimte te bieden aan bijzondere evenementen met een ander publiek.” Ondanks zijn pensionering zal Markerink niet stil gaan zitten. Zo vervult hij enkele commissariaten en is hij voorzitter van VNO-NCW Metropoolregio Amsterdam. “Daarmee kan ik een hele werkweek vullen. Maar ik droom soms van een sabbatical. Even helemaal niets. Maar eerst vakantie en een goed boek lezen.

Daar heb ik de afgelopen jaren geen moment tijd voor gehad.” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_JCArena.indd 11

11

7/16/2021 12:58:53 PM

CORONAMAATREGELEN

FOTO: FOTOGR AFEREN.NE T / AL AMY

‘Je kunt niet met reces gaan en onze branche laten bungelen’

12

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_BelrondeFestivals.indd 12

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 1:03:11 PM

ANALYSE

Twee weken lang werden de coronamaatregelen bijna volledig losgelaten en leek het erop dat de evenementenbranche de deuren volledig mocht openen. Totdat het aantal coronabesmettingen een flinke stijging vertoonde en het kabinet stevig op de rem trapte. Hoe heeft het zover kunnen komen? En wat staat ons de komende maanden te wachten?

Kunnen er deze zomer überhaupt nog wel festivals plaatsvinden?

DOOR: JEROEN NOORDELOOS, JEROEN VAN TRIERUM & ARNOLD LE FÈBRE

O

p 18 juni kreeg het kabinet de zegen van het Outbreak Management Team (OMT) om de coronamaatregelen verder te versoepelen, ondanks dat op dat moment al duidelijk was dat de deltavariant van het coronavirus in opkomst was.

Voor de WHO was het in mei al duidelijk dat landen ‘extreem voorzichtig’ moesten zijn met het opheffen van beperkende coronamaatregelen. In de sector werd dan ook met verbazing gekeken naar de versnelde afbouw van de maatregelen en het feit dat de eigen routekaart aan de kant werd gezet.

Zorgminister Hugo de Jonge verzekerde echter, een week na de persconferentie, dat het publiek kan gaan ‘dansen met Janssen’. Na één prik met het Janssenvaccin zouden veel jongeren als ze eenmaal ingeënt zijn, direct toegang krijgen tot festivals en discotheken. Dat het twee weken duurt voordat de antistoffen zijn gevormd, werd terzijde geschoven. In de tussentijd schaalde de evenementenbranche snel op om aan de slag te kunnen gaan, rekening houdend met duidelijke maatregelen om de virusverspreiding onder controle te houden. De Fieldlab-evenementen hebben de branche een schat aan informatie opgeleverd om evenementen veilig te organiseren en vormen een leidraad voor de sector om ▶ een zomer vol festivals te garanderen.

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_BelrondeFestivals.indd 13

13

7/16/2021 1:03:15 PM

CORONAMAATREGELEN

‘Het is onze expertise om evenementen goed en veilig te organiseren en we weten dat ons publiek de discipline heeft’ Sjoemelen met QR-codes Niet alleen de evenementensector mocht van start, ook discotheken en nachtclubs openden hun deuren. Wie dat zonder de maximale capaciteit van 1 bezoeker per vierkante meter wilde doen, moest gebruik maken van het coronatoegangsbewijs, ofwel het bekende groene vinkje in de CoronaCheck-app. Nadat de discotheken en nachtclubs meer dan anderhalf jaar op slot hadden gezeten, kozen de meeste ondernemers in de branche vanzelfsprekend voor het laatste. Al waren er ook ondernemers die ervoor kozen om de deuren niet te openen. Zij vonden het nog te vroeg, of waren van mening dat het implementeren §van de toegangscontrole op korte termijn niet haalbaar was.

Al na het eerste weekend doken de eerste berichten op dat het aantal besmettingen flink opliep. Een stijging die vooral werd gesignaleerd in het nachtleven. Er verschenen berichten in de media dat er op verschillende locaties gesjoemeld zou zijn met QR-codes door personen zonder geldige coronatest. Op andere locaties zou het ontbreken van een negatief testresultaat door de vingers zijn gezien. Hoewel de meeste locaties zich goed aan de voorwaarden hielden, bleken verschillende clubs en discotheken een coronahaard te zijn geweest, waaronder discotheek Aspen Valley in Enschede. Ondanks de Testen voor Toegang-procedure raakten bijna 200 van de in totaal 600 bezoekers besmet.

Volgens een woordvoerder van de gemeente Enschede zouden screenshots van de QR-codes onderling zijn doorgestuurd. Maar ook op andere locaties in Nederland was deze zorgwekkende trend te zien. Zo bleken in Club Nyx en café Exit in Amsterdam meerdere gasten én personeel klachten te hebben. De eigenaren van deze clubs besloten dan ook om het weekend daarop niet de deuren te openen.

De vraag of het kabinet opnieuw moest ingrijpen, werd snel aan het Outbreak Management Team voorgelegd. “Ook om

te kijken of het hogere aantal besmettingen niet vooral komt doordat er meer getest wordt.”

In de tussentijd kondigden steeds meer organisatoren en venues aan te stoppen met (test)evenementen en hun deuren uit voorzorg te sluiten. Zo meldde het Amsterdamse poppoidum Melkweg 9 juli aan de testevenementen voorlopig even in de ijskast te zetten. Interim-directeur Frans Vreeke: “We vinden het jammer dat we de pogingen om weer veilig programma te organiseren moeten staken. Afgelopen weekend hebben we ervaren hoe groot de behoefte bij iedereen is, maar veiligheid staat voorop.” Alleen de coronaproofprogrammering, die op 1,5 meter wordt georganiseerd, blijft overeind.

Alleen geplaceerde evenementen Kort na het besluit van de Melkweg bleek dat het kabinet dezelfde weg wil bewandelen. Op diezelfde 9 juli werd aangekondigd dat meerdaagse festivals gecanceld moesten worden en dat clubs hun deuren opnieuw moeten sluiten. Testen voor Toegang wordt gepauzeerd en alleen evenementen of festivals die maximaal 24 uur duren mogen doorgang vinden. Gasten moeten dan wel op een vaste plaats en op anderhalve meter van elkaar zitten. Deze nieuwe maatregelen zouden nog geen 12 uur later van kracht worden en duren tenminste tot vrijdag 13 augustus.

In het hele land werden op dat moment diverse festivallocaties opgebouwd en zagen organisatoren hun plannen om vijf voor twaalf sneuvelen. De evenementensector reageerde woedend op de nieuwe maatregelen. Lowlands-directeur Eric van Eerdenburg. “We worden door de overheid in de onmogelijke situatie gemanoeuvreerd dat we pas half augustus weten of het festival kan doorgaan. Dat is een onrealistische situatie. We kunnen niet iedereen nog weken aan het lijntje houden. Artiesten houden hun agenda vrij om naar Lowlands te komen, leveranciers houden personeel en materialen beschikbaar en bezoekers wil-

‘De overheid moet vertrouwen houden in onze branche’ Danny Damman 14

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_BelrondeFestivals.indd 14

FOTO: JORRIT LOUSBERG

ID&T

len ook weten waar ze aan toe zijn. Daarom is er nu duidelijkheid van de overheid nodig en niet pas half augustus.”

Rechtsgang Diezelfde avond nog liet ID&T weten een kort geding aan te spannen tegen de overheid. De festivalorganisator noemde de maatregelen ‘disproportioneel’. Volgens ID&T kunnen festivals wel degelijk plaatsvinden onder de Fieldlab-voorwaarden. “Het is onze expertise om evenementen goed en veilig te organiseren en we weten dat ons publiek de discipline heeft. Wij zijn nu de goeden die onder de kwaden lijden en het lijkt erop dat de overheid vakanties verkiest over festivals. Je kunt niet op een cruciaal moment als deze met reces en de branche laten bungelen”, aldus Ritty van Stralen, CEO van ID&T. Op 12 juli hadden ruim dertig partijen zich aangesloten bij de rechtsgang van ID&T, onder hen de organisatoren van Paaspop, DGTL, 7th Sunday, Zwarte Cross en F1 Dutch Grand Prix Zandvoort. Imre van Leeuwen, algemeen directeur bij F1 Dutch Grand Prix Zandvoort. “Ook als grootschalig sportevenement hebben wij te maken met een lange aanlooptijd en financiële risico’s. Het is daarnaast voor ons internationaal niet uit

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 1:03:19 PM

ANALYSE

‘We worden door de overheid in de onmogelijke situatie gemanoeuvreerd dat we pas half augustus weten of Lowlands kan doorgaan’ Eric van Eerdenburg

Fieldlab Evenementen

te leggen dat we minder dan drie weken voor aanvang van het evenement pas duidelijkheid hebben over de voorwaarden waaronder we het evenement kunnen organiseren.”

Daarnaast verwijst Van Leeuwen naar de resultaten van de Fieldlab-onderzoeken, waar de branche grote complimenten heeft gekregen vanuit het kabinet. “Ondanks het goede werk van Fieldlab Evenementen, de hoge vaccinatiegraad die Nederland bereikt heeft én ondanks dat het veilig kan, zijn we straks mogelijk niet in staat om er voor het oog van de wereld een groot succes van het raceweekend te maken.”

Lowlands en Down The Rabbit Hole, onderdeel van Mojo Concerts, besloten zich niet aan te sluiten bij het kort geding. De Mojo-directie geeft er de voorkeur aan zelf te lobbyen bij de aangewezen departementen. “Een verhelderende rechtszaak kan heus iets helpen. Maar we zagen het ook bij de horeca die rechtszaken aanspande: juridisch heb je niet veel poten om op te staan.

En ik denk dan ook niet dat de overheid staat te trillen op de benen. Het totale coronagebeuren heeft al 80 miljard gekost. Extra kosten zijn gewoon nog een spaandertje bij het hakken”, aldus Eric van Eerdenburg in NRC. Een dag voordat het kort geding behandeld zou worden door de rechter, werd ech-

ter bekend dat de branche eerst met het kabinet zal overleggen. Als daar geen oplossingen uit voortkomen, wordt het kort geding alsnog doorgezet. ”De steun vanuit de Tweede Kamer tijdens het debat en het voorstel van minister De Jonge om in gesprek te gaan met de branche zijn welkom ontvangen door ons en de aangesloten partijen, en voelt als een eerste stap in de goede richting", laat Ritty van Straalen weten.

Zwalkend beleid “De overheid moet vertrouwen houden in onze branche”, reageert Danny Damman, directeur Ziggo Dome. “Ik had graag gezien dat zij, samen met eigen experts alsook uit onze branche, eerst de zaken goed hadden geanalyseerd. En vanuit daar pas handelen.

De omzetderving is nu weer immens. Niet enkel op korte maar ook op middellange termijn. Je ziet nu al dat de kaartverkoop weer stilvalt, nieuwe events wachten met aankondigen of deze zelf annuleren al voordat ze überhaupt zijn aangekondigd en tours zijn weer aan het verplaatsen. Dit alles zorgt voor miljoenen verlies die nergens verhaald kunnen worden. Het houdt maar niet op.”

Niet alleen de festivals, evenementen, venues, discotheken en nachtclubs worden opnieuw getroffen door de maatregelen, ▶

Het uitgebreide Fieldlab-programma bestond de afgelopen maanden uit verschillende testevenementen, zoals festivals en voetbalwedstrijden. Het programma, met 129.000 bezoekers en 103 mogelijke besmettingen terwijl het risiconiveau in Nederland zeer ernstig was en de ziekenhuizen vol lagen, was het meest uitgebreide onderzoek in de wereld en werd geprezen door bewindslieden.

Directeur van Ahoy Rotterdam en Fieldlabwoordvoerder Jolanda Jansen is vooral boos en teleurgesteld dat alle uitkomsten van het programma aan de kant zijn geschoven. “Daar is niets mee gedaan. Er lijkt een soort paniek te zijn ontstaan, waardoor evenementen niet door konden gaan, terwijl in de twee weekenden voorafgaand aan de maatregelen nauwelijks evenementen hebben plaatsgevonden die hebben bijgedragen aan de hogere besmettingscijfers.”

Pieter Lubberts, programmamanager van Fieldlab, is verrast door de nieuwe maatregelen. “Het nieuws kwam binnen als een donderslag bij heldere hemel. Iedereen hier was geschokt. Vooral omdat we met de overheid samen hebben onderzocht hoe je in deze tijd optredens, festivals en events wel op een veilige manier kan organiseren. Daarnaast is het heel vervelend om te zien dat onze branche over één kam wordt geschoren met horeca en clubs. Wij zijn nu de dupe omdat het elders verkeerd is gegaan. Dat is een bittere pil om te slikken. Natuurlijk begrijpen wij ook dat er meer besmettingen zijn door de deltavariant.

De Fieldlab-onderzoeken hebben echter uitgewezen dat je ook in deze situatie veilig evenementen kan organiseren. Het advies dat wij aan de overheid hebben aangeboden werkt nog steeds.”

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_BelrondeFestivals.indd 15

15

7/16/2021 1:03:23 PM

CORONAMAATREGELEN

‘Dit rommelige beleid is een trap na, ónder de gordel, terwijl de tegenstander al op de grond ligt. Pijnlijk, onnodig, en schadelijk’ BAM! Popauteurs ook artiesten krijgen het wederom zwaar voor hun kiezen. Optredens worden geannuleerd, of opnieuw met potlood in de agenda gezet. Volgens BAM! Popauteurs richt dit zwalkende beleid veel schade aan bij artiesten. “Zowel financieel, als mentaal en creatief. Onze sector heeft de afgelopen anderhalf jaar haar uiterste best gedaan om mee te werken aan experimenten om ervoor te zorgen dat weer veilig met z’n allen naar concerten en festivals kunnen gaan. En om ervoor te zorgen dat er straks überhaupt nog een muzieksector bestaat.”

Om deze nieuwe schade binnen de sector op te vangen is het volgens BAM! Popauteurs noodzakelijk dat de garantiefondsregeling 100% van de geleden schade uitkeert in plaats van 80%, waarbij ook de gages van de geboekte artiesten gegarandeerd worden betaald. “Ook moet de regeling worden uitgebreid naar alle festivals 16

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_BelrondeFestivals.indd 16

die op deze korte termijn weer geschrapt moeten worden. Dit is de enige manier om de klap die nu weer wordt uitgedeeld aan de sector op te vangen. Bovendien valt nachtcultuur nu wederom volledig buiten de boot van het garantiefonds, terwijl organisatoren in deze sector juist veel productiekosten hebben gemaakt. Het is onmogelijk om van bezoekers van dansfeesten te verlangen dat ze op een stoel blijven zitten.”

Verder roept BAM! Popauteurs op om bestaande maatregelen zoals de TOZO te verlengen en deze waar nodig te verlengen.

“Dit rommelige beleid is een trap na, ónder de gordel, terwijl de tegenstander al op de grond ligt. Pijnlijk, onnodig, en schadelijk.”

VVEM en VNPF maken zich eveneens hard voor tegemoetkomingen van het kabinet en concrete steunmaatregelen. De brancheorganisatie riepen het kabinet op om de TVL-vergoedingen te verhogen en wijzigin-

gen op de NOW en andere reguliere steunpakketten voort te zetten. Het belangrijkst blijft echter de vraag om duidelijkheid.

“Onze branche ging van een aantal succesvolle eerste evenementen naar een harde stop van het kabinet”, vertelt VVEMsecretatis Willem Westermann. “De VVEM was al in gesprek met bewindslieden maar die klap van de persconferentie kwam hard aan. De zaterdag erna hebben we gebruikt om even bij te komen en de zaken op een rij te zetten. De dag daarop zijn we weer vol aan de slag gegaan en hebben onder andere een brief geschreven over zaken die voor onze branche geregeld moesten worden. Tijdens het debat werd duidelijk dat politiek ook ziet en erkent dat onze branche een zwaar benadeelde is. Een branche die geholpen moet worden en dat gebeurt nu gelukkig ook.”

Op 14 juli liet het demissionaire kabinet weten meer geld beschikbaar te stellen voor ondernemers die een evenement moeten afblazen vanwege de coronamaatregelen.

De bestaande Garantieregeling Evenementen wordt op een aantal punten uitgebreid.

De belangrijkste verandering is dat het maximale subsidiebedrag van 80% naar 100% van de gemaakte kosten gaat – in lijn met de voorstellen van de VVEM, VNPF en BAM!

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 1:03:29 PM

ANALYSE

‘Het wordt hoog tijd om aan onze bezoekers te denken, aan de jongeren die iedere keer tijdens deze coronacrisis weer aan het kortste eind trekken’ Bente Bollmann buiten de doelgroep vallen de komende tijd een gerichte aanpak uit te gaan werken. Het kabinet onderzoekt welke rol gemeenten kunnen spelen bij de beoordeling en uitvoering van deze aanpak.

Poppodia

FOTO: JORRIT LOUSBERG

Naast de evenementen worden de poppodia ook hard geraakt door de recent afgekondigde maatregelen. Geprogrammeerde optredens in zowel grotere als kleinere zalen kunnen veelal niet doorgaan. Gezien het belang van poppodia kijkt het kabinet ook naar een passende compensatie voor de schade.

De Europese Commissie moet nog akkoord geven op de voorgestelde maatregelen.

Popauteurs. Ook verlengt het kabinet de termijn om een aanvraag in te dienen, en vallen kosten die gemaakt zijn voor artiesten van buiten de EU ook onder de regeling. Verder zegt de overheid te kijken naar een gerichte oplossing voor ondernemers die tussen wal en schip dreigen te vallen. Met de uitbreidingen is een bedrag gemoeid van 135 miljoen euro.

Het subsidieplafond van de garantieregeling wordt verhoogd tot 450 miljoen euro, dat was 385 miljoen euro. De kosten voor het bieden van gerichte oplossingen worden op 80 miljoen euro geschat. Cafés, nachtclubs en discotheken kunnen ook in het derde kwartaal gebruik blijven maken van de bestaande corona-steunpakketten.

Aanvullende tegemoetkoming Organisatoren van evenementen die de komende periode niet door kunnen gaan, hebben veelal kosten gemaakt in de voorbereiding van het evenement. Dit gaat bijvoorbeeld om aanbetalingen aan artiesten, kosten van het opbouwen van het evenemententerrein, en kosten van beveiliging. “Deze kosten komen niet altijd in aanmerking voor vergoeding onder de garantieregeling”, aldus het kabinet. Daarom is besloten om voor de evenementen die

Stap in de goede richting Bente Bollmann, senior marketing manager Lowlands en Down The Rabbit Hole bij MOJO, is blij met de extra steun, maar benadrukt dat de onzekerheid hierdoor niet is weggenomen. “De aanpassingen aan het garantiefonds zijn een stap in de goede richting. Hierdoor kunnen de festivals die vorige week plotsklaps niet meer door mochten gaan alsnog rekenen op volledige compensatie. Door de uitbreiding van het garantiefonds kunnen we zonder al te grote extra financiële risico’s verder gaan met de voorbereidingen van Lowlands en Down The Rabbit Hole. Dat is erg belangrijk omdat zo vlak voor beide festivals veel kosten worden gemaakt. Voor ons blijft het echter met Lowlands en Down The Rabbit Hole nog steeds heel spannend, die deadline van 13 augustus is veel te laat. Wij hebben eerder duidelijkheid nodig. Ook al worden straks onze kosten vergoed, ons publiek, artiesten en crew willen weten waar ze aan toe zijn. Omdat er een complete tijdelijke stad moet worden neergezet, is de opbouw van de festivals al begonnen. De Fieldlabevenementen hebben aangetoond dat met goede voorzorgsmaatregelen op een veilige en verantwoorde wijze grootschalige evenementen georganiseerd kunnen worden. Wij zijn een professionele organisatie en we zullen geen onverantwoorde risico’s nemen. Het is nog steeds heel belangrijk dat we komende tijd met overheid en wetenschap een plan maken. En als straks blijkt dat het toch niet verantwoord is omdat de

druk op de zorg weer verontrustend toeneemt, dan nemen wij onze verantwoording en vindt er dit jaar geen Lowlands of Down The Rabbit Hole plaats. Maar het wordt ook hoog tijd om aan onze bezoekers te denken, aan de jongeren die iedere keer tijdens deze coronacrisis weer aan het kortste eind trekken. Er is heel terecht in eerste instantie gedacht aan de kwetsbaren in onze samenleving, daar zijn de maatregelen voor genomen. Maar de jongeren wachten al heel lang, het wordt tijd dat ze op een verantwoorde manier naar een festival kunnen.”

Wilem Westermann: “Het lastige is dat wij hangen aan de virologische barometer. De eerste nieuwe update verwachten we pas 13 augustus. Partijen kunnen dus wel doorgaan met hun werk maar er is geen zekerheid dat een evenement na die datum ook daadwerkelijk doorgaat. Zelf de stekker eruit trekken is ook geen mogelijkheid, daar je dan geen recht op vergoeding hebt. Dat is natuurlijk voor organisatoren zeer vervelend.” ◾

Henk Schuit, CEO Eventim

“De aankondiging van de nieuwe maatregelen tijdens de persconferentie is bij iedereen in de branche als een mokerslag binnengekomen en riep bij vele collega’s hoge emoties op. Dat is niet zo gek want de regels waren van het een op het ander moment radicaal en daarnaast voelde het alsof de complete industrie buitenspel werd gezet. De overheid heeft nu aangegeven dat zij met financiële ondersteuning komt om de klappen van de nieuwe maatregelen op te vangen. Het garantiefonds is naar 100 procent getrokken en er komt ook geld beschikbaar voor partijen die daar niet onder vallen. Dat er nu extra ondersteuning komt is enigszins positief. Eventim verkoopt natuurlijk ook tickets voor het theater. Daar zien we dat er inmiddels onduidelijkheid heerst en veel mensen denken dat de regels daar ook gelden.

Het is goed mogelijk dat dit hen kan weerhouden om een kaartje voor een avondje uit in het theater te kopen. Terwijl bewezen is dat voorstellingen bezoeken binnen de regels voor theaterbezoek op een veilige manier kan. Aan de andere kant zien we ook dat het vertrouwen van onze klanten voor evenementen in oktober weer toeneemt: er is veel interesse. Ik verwacht dat de komende maanden chaotisch gaan worden, maar we gaan er dubbel zo hard tegenaan!”

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_BelrondeFestivals.indd 17

17

7/16/2021 1:03:32 PM

BAS SMIT

‘We willen iedere dag wat leuker maken’ Vorig jaar stapte Bas Smit met zijn vrouw Nicolette van Dam en zijn vriend John Ewbank in het project de Amsterdamse Zomer, dat inmiddels zijn tweede seizoen in is gegaan. “Ondanks de aangescherpte coronamaatregelen kan de Amsterdamse Zomer gewoon doorgaan.”

DOOR: JEROEN NOORDELOOS

“

H

oe het concept nu staat, is eigenlijk uit nood geboren”, trapt Smit af. “In eerste instantie wilden we namelijk een of meerdere grote concerten organiseren in het Olympisch Stadion, voor zo’n 25.000 tot 28.000 bezoekers. Maar net toen we dat wilden gaan aankondigen, won het coronavirus steeds meer terrein. Die plannen hebben we met pijn in ons hart moeten annuleren.” Met zijn partners is Smit gaan onderzoeken wat wel mogelijk was binnen de toen geldende maatregelen.

“Onze insteek van ondernemen is namelijk dat het niet altijd meezit. En dankzij corona zat echt alles tegen, maar wilden we er alles aan doen om er toch een feestje van te maken.” Uiteindelijk leidde die drang vorig jaar tot 98 uitverkochte shows en was het concept van De Amsterdamse Zomer geboren. “En bovendien hebben we op die manier alsnog zo’n 24.000 mensen naar het Olympisch Stadion kunnen halen”, lacht Smit.

Versoepelingen Inmiddels is De Amsterdamse Zomer zijn tweede reeks ingegaan en wordt er nog groter uitgepakt. In de maanden juni, juli, augustus en september staat er een reeks van 150 shows in het stadion gepland. “Het concept zoals het nu staat bestond nog niet.

De Amsterdamse Zomer biedt bezoekers een reeks voorstellingen vol muziek, theater en cabaret op één van de meest iconische locaties van onze hoofdstad. Dat is uniek.”

18

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_BasSmit.indd 18

En ondanks de aangescherpte maatregelen kan De Amsterdamse Zomer gewoon doorgaan. “Alle bezoekers worden geplaceerd op anderhalve meter. Maar sowieso wilden we altijd al het intieme karakter van de shows bewaren. Onze bezoeker heeft daar ook behoefte aan. We bedienen een heel andere doelgroep dan wanneer we een concert voor 25.000 man zouden organiseren.

Het is wat volwassener en de entreeprijs ligt wat hoger dan gemiddeld, maar misschien werd deze doelgroep juist wat minder bediend. Waar zij normaal misschien zouden kiezen voor een vip-arrangement in de Ziggo Dome, zitten zij nu in het Olympisch Stadion op een steenworp afstand van hun favoriete artiesten. Alle bezoekers van De Amsterdamse Zomer zitten eerste rang.”

Dat Smit en zijn partners ervoor kiezen om het aantal bezoekers gelimiteerd te houden, is weloverwogen. “We doen het ook niet voor het geld. Bovendien moet je nog maar zien of iedereen durft te komen als je meer mensen toelaat. We hebben we echt een merk gecreëerd en ook de artiesten vinden het leuk om bij ons te spelen.

Het concept van De Amsterdamse Zomer staat, punt.”

Wie naar het programma kijkt ziet een keur aan artiesten en vormen van entertainment voorbijkomen. Van artiesten als Davina Michelle, Chef’Special en Suzan & Freek, tot cabaret van Guido Weijers en kindervoorstellingen van Juf Roos en Kikker.

Daardoor lijkt De Amsterdamse Zomer een paraplu te zijn waaronder verschillende vormen van entertainment gehangen kunnen worden. “Dat klopt. Zo is het cabaretprogramma nieuw en moeten we afwachten hoe dat uit gaat pakken. De kaarten waren in ieder geval snel uitverkocht.

Maar het concept van De Amsterdamse Zomer biedt ons heel veel ruimte.”

Volgens Smit is het concept zelfs de artiesten ontgroeid. “Ik ken veel mensen die een ticket hebben gekocht om erbij te kunnen zijn. Voor wie het niet uitmaakte welke artiest op dat moment op het podium stond.

Veel shows waren daardoor binnen notime uitverkocht. Ze weten dat ze bij ons kwaliteit krijgen en een leuke avond beleven in een leuke setting en met goed eten van Brasserie Van Dam. Dat is niet alleen een heel groot compliment, maar ook de reden dat De Amsterdamse Zomer geen one-day fly is. Desondanks moeten we vinger aan de

'We willen het intieme karakter van onze shows bewaren' Bas Smit

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:58:07 PM

INTERVIEW

pols houden of deze behoefte ook volgend jaar nog leeft, als alles weer voluit mag. Al zal er altijd een groep zijn voor wie dit concept de ideale avond uit is.” Volgens Smit is hij nog niet bezig met nieuwe evenementenconcepten en focust hij zich vooralsnog op het huidige concept. “Al zal het enorm tof zijn om toch een keer een groots concert te organiseren. Wie weet.”

FOTO: MAURICE FR ANSEN / STR ACK

The Padellers Naast De Amsterdamse Zomer is Smit druk met The Padellers, een initiatief waarmee hij de populariteit van de padelsport in Nederland een impuls wil geven. Padel, een mix van tennis en squash, is door het gebruik van de wanden snel en dynamisch.

“Zelf beoefen ik de sport al zo’n vijftien jaar, vooral in Spanje. Nu is het ook de snelst groeiende sport in Nederland.” Met The Padellers wil Smit binnen twee jaar in Nederland zo’n 25 padellocaties opzetten en een ‘The Padellers-centrum’ openen.

“Het draait echter ook om de beleving eromheen. Er is aandacht voor muziek, maar ook het concept van ‘meet, play en repeat’ is uniek.” Onder het genot van een hapje en drankje kunnen spelers de beelden van het spel terugkijken. “Dat geeft padel een extra dimensie. Noem het napraten 2.0.”

Ook in dit project speelt het team van 4PM Entertainment een grote rol. “Zij weten als geen ander hoe ze een feestje moeten maken. Maar ze durven ook dingen te doen, die andere partijen effe niet durven. Daar ben ik echt van onder de indruk.”

Volgens de ondernemer liggen sport en cultuur uiteindelijk ook dicht bij elkaar. “Je wil bij allebei even ontspannen, lachen en genieten van leuke momenten. Een avondje theater, het bezoeken van een concert of een uurtje padellen. Zaken die je dag net wat extra’s geven. Dat is ook precies de rode draad die loopt door al onze ondernemingen en activiteiten en tevens mijn motto: Having fun; iedere dag wat leuker maken.” ◾

4PM Entertainment

BAS SMIT

Smit is op dit moment betrokken bij verschillende ondernemingen. Het is dan ook niet vreemd dat hij de juiste partners zoekt om projecten tot een succes te maken. Voor De Amsterdamse Zomer en The Padellers is dat het team van 4PM Entertainment. “Ik kan natuurlijk niet zeggen dat ik dit zelf allemaal doe, want die kennis heb ik gewoon niet. Wel denk ik graag mee over hoe we het concept verder kunnen brengen en weten we elkaar te versterken. De samenwerking met 4PM verloopt heel prettig en heeft ertoe geleid dat we in de toekomst meer projecten samen gaan doen."

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_BasSmit.indd 19

19

7/16/2021 12:58:13 PM

EBLive202107_advertenties_10_p20.indd 20

7/16/2021 11:11:29 AM

INTERVIEW

‘Buma Music Academy biedt een positief geluid’ Komend schooljaar gaat het muziekeducatieplatform Buma Music Academy weer van start. Buma Cultuur-directeur Frank Helmink staat te popelen om scholieren na ‘anderhalf jaar corona-ellende’ weer in muziek onder te dompelen. “Aan het eind van het schooljaar 2021-2022 wil ik kunnen zeggen: zo, echt niemand kon om ons heen.”

DOOR: ARNOLD LE FÈBRE

B

uma Music Academy (BMA) werd in 2013 opgestart door Buma Cultuur om het gebrek aan structureel muziekonderwijs te compenseren.

Inmiddels maken ruim 600 scholen in het voortgezet onderwijs gebruik van het modulaire muziek-lessenpakket. Het afgelopen jaar stond het muziekeducatieplatform op een laag pitje door de pandemie, maar daar gaat verandering in komen.

Buma Cultuur lanceert in augustus en september een grootse campagne om Buma Music Academy weer onder de aandacht te brengen.

“Zeg maar gerust een megalomane campagne”, lacht Buma Cultuur-directeur Frank Helmink. “We willen dat leerlingen van iedere school de mogelijkheid krijgen om live of online deel te nemen aan masterclasses. We hebben onder meer vanuit het Investeringsfonds Muziek een uitgebreid programma opgezet, waardoor artiesten en componisten samen met scholieren muziek gaan maken, schrijven en produceren.”

Twee vliegen in één klap “Toen we acht jaar geleden begonnen met BMA was er amper muziekonderwijs op

Maak’t / Deel’t

Buma Cultuur lanceert dit najaar Maak’t / Deel’t, één van de programma’s van NIEUWEMUZIEKMAKEN waarmee Buma Cultuur en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap serieuze werkbijdragen voor compositieopdrachten beschikbaar stellen aan (pop)acts, bands, producers, componisten en tekstschrijvers. Maak ‘t / Deel ‘t heeft als eerste doel om de creatie van nieuw werk te faciliteren. Dit werk moet een nieuw publiek vinden, onder met name middelbare scholieren. Er is een open call tot deelname aan dit project en de deadline daarvoor is 1 augustus 2021. In de loop van augustus beslist een commissie welke 24 popacts gesteund worden om het project uit te voeren.

scholen en was het ons doel om ervoor te zorgen dat er überhaupt aandacht werd besteed aan muziek”, blikt Helmink terug.

“Nu ons lespakket op een groot aantal scholen gebruikt wordt, wil ik eigenlijk dat alle jongeren in aanraking komen met alle facetten uit de muziekwereld. Niet alleen het maken van muziek, de promotie ervan, het vormen en managen van een band, maar ook het schrijven van een liedje. We slaan twee vliegen in één klap. We maken enerzijds jongeren enthousiast om iets met hun liefde voor muziek te doen en creëren anderzijds voor onze achterban een additionele inkomensbron. Want natuurlijk krijgen de artiesten betaald voor hun gastlessen, workshops en optredens. Door de inzet van onze achterban kunnen we hen een klein extra duwtje in de rug geven.”

Energiek en muzikaal In het verleden werden er ambassadeurs aangetrokken om extra aandacht te genereren voor BMA (in 2019 was dat bijvoorbeeld Floor Jansen), maar dat is dit

'We willen muzikaal sterker uit deze coronacrisis komen' Frank Helmink jaar niet nodig. “We willen muzikaal sterker uit deze coronacrisis komen en trekken daarvoor alles uit de kast. Buma Music Academy biedt een positief geluid: het afgelopen schooljaar was al ramzalig genoeg, laten we er dit jaar energiek en muzikaal tegenaan gaan! We willen inhalen wat we de afgelopen anderhalf jaar niet hebben kunnen doen. Natuurlijk gaan we voor de grote namen en willen we iets doen met Maan, Snelle en noem het maar op. Maar daarnaast willen we leerlingen de volledige breedte van het muzikale spectrum laten zien, en daar horen ook moderne hedendaagse componisten bij. Aan het eind van het schooljaar 2021-2022 wil ik kunnen zeggen: zo, echt niemand kon om ons heen.” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Buma_Music_Academy.indd 21

21

7/16/2021 12:56:44 PM

DYNAMIC CROWD MEASUREMENT

Tools voor een optimale festivalbeleving Crowd management heeft de laatste jaren een grote ontwikkeling doorgemaakt.

Vooral op technologisch vlak gaan de ontwikkelingen razendsnel. Het van oorsprong Australische Dynamic Crowd Measurement (DCM) is een van de koplopers op dit gebied en biedt innovatieve crowd management-oplossingen aan die onmisbaar zijn in de toolbox van iedere eventorganisator.

DOOR: ARNOLD LE FÈBRE

“

A

ls je kijkt naar de conventionele middelen die er voor crowd management beschikbaar zijn, gaat het met name om tools die tijdens de voorbereidende fases worden gebruikt”, vertelt Brandon Slootweg, projectmanager en adviseur voor DCM in de EU. “Er zijn vooralsnog weinig technische oplossingen voorhanden om bezoekekers en publiekstromen daadwerkelijk realtime te monitoren en aan te sturen.”

Technieken als ‘wifi tracking’ en Bluetoothmonitoring kunnen weliswaar ook voor crowd management ingezet worden, maar daar zitten de nodige haken en ogen aan. Zo kan de netwerkinfrastructuur op een festival roet in het eten gooien of blijkt niet iedere bezoeker bereid om een specifieke app te downloaden. “De oplossingen van Dynamic Crowd Measurement bieden een relatief eenvoudige manier om concreet aan de slag te gaan met crowd management”, aldus Slootweg.

Slim algoritme Over de bestaande camerabeelden wordt een slim algoritme gelegd, waardoor de crowdmanager of de organisator realtime

inzicht krijgt in wat er op dat moment op het terrein gebeurt – vanuit de controleruimte of via smartphone, tablet of notebook. “Dit klinkt heel simpel, maar er gaat natuurlijk wel een en ander vooraf. Dat hebben we gemerkt tijdens de Fieldlab-testevenementen waaraan we hebben meegewerkt de afgelopen periode. Iedere locatie heeft een andere netwerkinfrastructuur en dat vraagt soms om maatwerk.”

Early adopters Eventproducent Brandon Slootweg kwam een aantal jaar geleden in contact met Andrew Tatrai, een van de oprichters van DCM. “Ik werkte als freelancer in Australië voor onder meer de ACES Group (Australian Concert and Entertainment Security), waar de tools van DCM werden ingezet om festivals en events te stroomlijnen en te verbeteren. Het leek me geweldig om deze technologie in Nederland te introduceren.

Andrew is al tientallen jaren actief in onze industrie en heeft wereldwijd een groot netwerk opgebouwd. We zitten nog midden in de early adopters- fase. Feit is dat hoe meer informatie de crowdmanager tot zijn of haar beschikking heeft, hoe beter de besluiten

zijn die genomen worden. Het is interessant om te zien dat de waarde van data-driven technologie steeds meer wordt erkend.”

Intuïtie Crowdmanagementwetenschappers hebben een formule ontwikkeld waarbij de ‘density’ (de dichtheid) correleert met de voortgangsbeweging van een groep. Op een gegeven moment bereik je een punt waarop een menigte zich niet langer kan voortbewegen bij een bepaalde hoeveelheid mensen per vierkante meter. “Bepalen wanneer dit omslagpunt wordt bereikt, gebeurt vaak op basis van intuïtie”, legt Slootweg uit. “De crowdmanager maakt dan een inschatting gebaseerd op zijn of haar ervaring. De dichtheid en voortgang zijn echter slechts twee indicatoren, het sentiment is ook van belang. Op een bepaald punt kan de dichtheid hoger zijn, bijvoorbeeld aan de voorkant bij het podium, en is de stemming in orde omdat niemand het erg vindt om dichtbij elkaar te staan.

Maar op het moment dat zich bij een onverwachte situatie een hoge dichtheid voordoet, kan de stemming omslaan. En dat wil je vóór zijn als crowdmanager. Het

UNIEK IS DE OPTIE VAN DCM OM DE STEMMING VAN HET PUBLIEK IN KAART TE BRENGEN.

22

JULI / AUGUSTUS 2021

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

EBLive202107_DynamicCrowdMeasurement.indd 22

7/16/2021 12:56:22 PM

ACHTERGROND

DCM GEBRUIKT SLIMME ALGORITMES.

eerder geneigd om gehoor te geven aan instructies of handreikingen van de organisator of het securitypersoneel en weet je dat de bezoekersbeleving goed is.”

Lessen

BRANDON SLOOTWEG

is daarnaast ook onmogelijk om tien camera’s tegelijk in de gaten houden – de DCMtools nemen je een hoop werk uit handen.

Organisaties en eventproducenten kunnen desgewenst van tevoren instellen welke parameters zij belangrijk vinden, eventueel toegespitst per gebied of zone.”

Mood indicator Uniek is de optie van DCM om de stemming van het publiek in kaart te brengen, dankzij de zogenoemde ‘mood indicator’.

“Hiervoor wordt gebruikgemaakt van ‘facial feature recognition’. De gezichtsuitdrukking van de bezoeker wordt geanalyseerd en geïnterpreteerd. In het dashboard worden drie categorieën gebruikt: ‘positive’, ‘neutral’ en ‘negative’. In de toekomst zal het aantal categorieën worden uitgebreid.”

Slootweg benadrukt dat facial feature recognition iets anders is dan gezichtsherkenning. “Het is niet de bedoeling om de persoon in kwestie te identificeren – nog afgezien van het feit dat dit uit privacyoogpunt ook niet is toegestaan. Het gaat ons puur om de gemoedstoestand van de menigte, waar je als organisator vervolgens bepaalde conclusies aan kunt verbinden.

De belangrijkste parameters zijn ‘density’, ‘flow’ en ‘mood’. Als de dichtheid toeneemt en de flow afneemt, hebben we gezien dat de gemoedstoestand negatief wordt. Dit wil je natuurlijk tegengaan. Als je de stemming monitort, zorg je er bovendien voor dat je het veilig houdt. In een gebied of gedeelte van het festivalterrein waar de stemming ‘neutraal’ of ‘positief’ is, zijn mensen

Aangezien de tools van DCM behoorlijk wat rekenkracht vereisen, wordt de feed elke 15 seconden ververst. “Dit noemen wij ‘near real time’”, legt Slootweg uit. “Voor grootschalige evenementen is dit in de meeste gevallen voldoende. Het is daarnaast ook mogelijk om achteraf de beelden minutieus terug te kijken, desgewenst per seconde, met een hoge framerate. Dit hebben we bijvoorbeeld gedaan voor de Fieldlab-evenementen.”

Bij het begin van de pandemie is er een module toegevoegd waardoor ook de onderlinge afstand tussen individuen in kaart gebracht kan worden. “Hierdoor kun je heel goed zien welk effect bepaalde maatregelen hebben en hoe mensen daarmee om gaan. Ontstaat er een opstopping? Zo ja, hoelang duurt het voordat deze is opgelost? Wat is de impact op de doorstroming?

Zo zagen we bijvoorbeeld dat het tijdens het Eurovisie Songfestival in Rotterdam Ahoy, een Fieldlab-event, op een gegeven moment heel erg druk was bij een bepaalde uitgang. Dan wil je daar iemand op af kunnen sturen die bezoekers doorverwijst naar een andere uitgang. Achteraf worden de beelden geanalyseerd en soms kom je dan tot de conclusie dat je beter voor een andere indeling had kunnen kiezen. Die lessen neem je dan mee voor een volgende keer of voor een ander event op dezelfde locatie.”

Toegevoegde waarde Slootweg is enthousiast en gelooft in de visie van DCM en de waarde die de tools kunnen toevoegen. “We merken dat er zeker interesse is, hoewel sommige partijen nog een beetje huiverig zijn. Dit heeft soms te maken met privacyoverwegingen, soms omdat producenten nog een beetje aan het zoeken zijn hoe ze onze tools het beste kunnen inzetten.

Onze oplossing is echt uniek te noemen en valt binnen alle gestelde eisen voor privacy. Er is geen andere oplossing die crowdmanagers en evenementenproducenten in staat stelt om zowel het evenemententerrein als de publieksstromen te analyseren. Je kunt de data voor tal van uiteenlopende doeleinden gebruiken. Als je bijvoorbeeld ziet dat er zich op een bepaalde plek op een festivalterrein 30 mensen hebben verzameld, dan kun je direct besluiten om daar bijvoorbeeld een extra bar neer te zetten. Sowieso kun je je resources veel gerichter inzetten en inspelen op actuele ontwikkelingen. Op welke momenten zetten mensen zich in beweging? Wat is het sentiment in een bepaald gebied? Als organisator wil je weten hoe bezoekers je event ervaren, zodat je de beleving kunt optimaliseren.”

Koppelen van data Hoe ziet de toekomst eruit? Slootweg: “Ik denk dat we uiteindelijk toegaan naar een situatie waarbij meerdere dataverzamelingen aan elkaar gekoppeld worden.

Onze data worden dan verrijkt met die van bijvoorbeeld een weer-app en de data van kassasystemen. Op die manier kun je een compleet festival in één dashboard verwerken en de bezoeker een optimale ervaring voorschotelen.”

Mooie start Maar zover is het nog niet. “Vlak voor de pandemie in alle hevigheid losbarstte, waren we bezig met het uitrollen van de DCM-oplossingen. De afgelopen periode hebben we veel gedaan voor de Fieldlabtestevenementen en dit was een mooie start om te laten zien waartoe we in staat zijn en wat de meerwaarde is van DCM voor de evenementen die hopelijk eind augustus weer van start kunnen. We weten van evenementenorganisatoren dat zij hun evenementen steeds uitzonderlijker willen maken en hun bezoekers ook weer veilig thuis willen krijgen. Door gebruik te maken van slimme technologie hebben de bezoekers niet alleen de tijd van hun leven, maar zorg je er ook voor dat de volgende keer nog beter is.” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_DynamicCrowdMeasurement.indd 23

23

7/16/2021 12:56:27 PM

PIETER LUBBERTS / FIELDLAB

‘Nederland was het enige land in Europa dat vanaf 1 juli weer evenementen mocht organiseren met een volledige bezoekcapaciteit.

Dat was zonder Fieldlab niet gebeurd’ PIETER LUBBERTS

24

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Fieldlabs.indd 24

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:56:00 PM

INTERVIEW

‘Wij gingen soms te snel voor Den Haag’ De live-industrie begint langzaam maar zeker op te krabbelen in Nederland, mede dankzij de pilots van Fieldlab. Programmamanager Pieter Lubberts kijkt terug op een drukke, maar succesvolle periode.

“We hebben altijd transparant en met een open vizier gewerkt.”

DOOR: JEROEN VAN TRIERUM

Welke rol heeft Fieldlab gespeeld in het feit dat de branche weer naar een normale situatie kan gaan?

“De huidige lage besmettingsgraad in Nederland speelt natuurlijk een belangrijke rol. Als die hoger of stijgend was geweest dan hadden we nooit voor de volle 100 procent open gekund. De overheid heeft aangegeven dat door de resultaten van Fieldlab zaken weer mogelijk zijn. Niet enkel voor de evenementensector, maar ook voor de heropening van de maatschappij.

Alle inzichten die bij Fiedlab zijn ontstaan zijn meegenomen in de beslissing om verder te versoepelen. Dat is mooi en ook bijzonder. Vooral als je ziet dat Nederland het enige land in Europa was dat vanaf 1 juli weer evenementen mocht organiseren met een volledige bezoekcapaciteit. Dat was zonder Fieldlab niet gebeurd.”

Wat ging er heel goed en heel slecht tijdens de Fieldlab-evenementen?

“Wat extreem goed ging was dat allerlei mensen binnen en buiten onze branche bij elkaar aan tafel werden gezet. Van festivalprofessionals en ambtenaren tot onderzoekers. Die samenwerking was bij de start aftastend, maar verliep al snel heel erg goed. We hadden immers allemaal hetzelfde belang. Naar mijn mening hebben we wel veel tijd nodig gehad om de over-

heid te overtuigen wat onze branche kan.

De maatregelen die door de overheid zijn overgenomen, zoals de gezondheidscheck vooraf, aankomst in tijdsvakken en pre-testen, zijn zaken waarvan wij vanaf het eerste moment al riepen dat die belangrijk waren.

Als ik dus iets moet noemen dat slecht ging dan zeg ik dat de overheid sneller naar ons had moeten luisteren.”

Hoeveel evenementen en bezoekers zijn er geweest?

“Als je uitgaat van fase twee, dus tot aan het EK, zijn er 24 Fieldlab-evenementen met in totaal 60.000 bezoekers georganiseerd.

Het aantal events was divers: van sport, theater, festival, club tot concert. Er is van tevoren een plan van aanpak gemaakt waar er goed gesegmenteerd werd op het type evenement. Op alle pilots is dezelfde onderzoekslijn toegepast. Hierdoor konden we heel goed de verschillen tonen, maar ook de specifieke maatregelen die je zou moeten ondernemen voor een veilig event.

Het draaide hierbij onder andere om ventilatie, pretesten, bezoekersstromen en bezoekersdynamiek.”

Evolueerde die dynamiek gedurende de evenementen?

“Dat viel wel mee. Bij het eerste evenement zag je nog dat bezoekers nogal onwennig rondliepen. Dat veranderde na een kwartier.

Velen leken daarna weer in de oude gewoontes te vallen, maar hielden zich tegelijkertijd wel aan de nieuwe regels. Dat zag je ook bij de pilots die volgden. Er kwam weer een soort gewenning, maar de nieuwe regels werden niet vergeten. Zo stonden bezoekers netjes in een rij voor het een eettentje.

Voor corona had iedereen daar omheen gehangen.”

Hoe zag een Fieldlab-eventdag er voor jou uit?

“Die waren voor mij eigenlijk best relaxed. Bij de eerste pilot voelde ik dezelfde spanning als bij het eerste event dat ik ooit deed. Dat was een apart gevoel. Mijn rol was eigenlijk de makkelijkste van allemaal. Ik moest de pers te woord staan en politici rondleiden.

Andere leden van ons team waren veel drukker met bijvoorbeeld het constant bijsturen van de info die binnenkwam. Als ik die mensen keihard zag werken heb ik weleens gedacht dat mijn rol meer symbolisch was.”

Heeft de controverse rondom Testen Voor Toegang effect gehad op Fieldlab?

“Jazeker, vooral omdat het publiek dacht dat dit iets te maken had met Fieldlab Evenementen. Wat niet zo was. Vanaf het eerste moment dat wij het nieuws kregen dat Testen Voor Toegang opgestart zou worden, wisten we dat dit voor verwarring zou zorgen. Niemand gaat snappen waar we mee bezig zijn. Onze insteek was het laten verdwijnen van die anderhalve meter, die van Testen Voor Toegang ging over infrastructuur. Begrijp me niet verkeerd, dat is ook heel belangrijk, maar het maakte alles nodeloos ingewikkeld. Vooral toen daar ook nog Fieldlab Reizen en Fieldlab Cafes bijkwamen. Initiatieven die ook niets met ons te maken hadden. Daar kwam ook nog eens de ophef rondom de 538 Oranje Dag bij, werden onze wetenschappers in twijfel getrokken en publiceerde Follow The Money een verhaal over gebrek aan transparantie en de subsidie die Testen Voor Toegang ontving. Alles werd bij elkaar geveegd. Dat was extra zuur omdat we hier niets mee te maken hadden.”

Op sociale media werden de pijlen wel op Fieldlab gericht.

“Ik heb op persoonlijke titel de meest gekke dingen naar mijn hoofd gekregen, maar haalde daar mijn schouders bij op. Pijnlijk vond ik het als ons team werd aangevallen omdat ik weet hoe hard zij hebben gewerkt en hoe groot de bevlogenheid was.

Vooral microbioloog Andreas Voss heeft ontzettend veel klappen gekregen. Dat is ▶

Noot van de redactie: dit interview vond plaats kort voordat de coronamaatregelen weer werden aangescherpt. In het artikel op pagina 12 gaan we dieper in op de actuele situatie. Bezoek onze site entertainmentbusiness.nl voor het laatste nieuws.

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Fieldlabs.indd 25

25

7/16/2021 12:56:02 PM

EVENTS CLUBS

ARTISTS FILMS NIGHTLIFE PROFESSIONALS

FESTIVALS VENUES

MUSIC TOURS

INSURANCE

EBLive202107_advertenties_3_p26.indd 26

7/16/2021 7:55:48 AM

INTERVIEW onterecht, vooral als je weet dat hij nooit geld voor zijn werk heeft gevraagd, belangeloos heeft meegewerkt en heel veel (vrije) tijd heeft besteed aan Fieldlab als hoofdonderzoeker. Naast alle negatieve roepers op Twitter werd Andreas ook aangevallen door zijn eigen vakbroeders. Dat is gewoon onrechtvaardig. Zeker als je nu weet dat zonder hem we op 1 juli de poorten van onze evenementen nooit open hadden kunnen gooien.”

Hoe hard raakt die kritiek je?

“Op een bepaald moment zag ik het programma waar iedereen met ziel en zaligheid aan had gewerkt door mijn handen glippen. Dat was een zeer vervelende periode. Tegelijkertijd wist iedereen hier dat de manier waarop wij werkten, transparant, met open vizier en zonder enige vorm van arrogantie, uiteindelijk goed zou zijn voor onze sector en de 100.000 mensen die hier werken. We wisten dondersgoed dat ons uitgangspunt altijd het juiste is geweest en dat is nu bevestigd. Dat is een groot compliment naar het team en de stuurgroep.”

Een belangrijke schakel binnen Fieldlab was de samenwerking met Den Haag.

Ging dat op een soepele manier?

“Dat heb ik als zeer interessant ervaren.

In mijn baan bij Backbone had ik natuurlijk eerder gespreken met beleidsmakers, dat gebeurde op lokaal niveau. Aan tafel zitten in Den Haag is toch iets compleet anders. Wat mij is bijgebleven is dat er heel veel ambtenaren zijn geweest die voor ons deuren hebben geopend. Iedereen wilde luisteren naar ons verhaal. Desalniettemin heeft het heel veel energie gekost om de overheid te overtuigen dat wij als sector geen cowboys waren maar serieuze professionals met een uitstekende wereldwijde reputatie. Wat ik het meeste heb geleerd in die periode is geduld uitoefenen. Wij gingen in onze gedachten soms te snel voor de bestuurders in Den Haag. Er zijn daar immers veel meer stakeholders die allemaal iets moeten vinden.”

Had je van te voren verwacht dat de honderd procent dekking zonder de 1,5 meter-regel zo snel gerealiseerd kon worden?

“Door de resultaten van de eerste acht Fieldlabs was er een stiekeme hoop dat de branche veel eerder open kon gaan. Eerlijk gezegd was dat waarschijnlijk ook mogelijk geweest. De mindset bij de overheid en samenleving was er echter nog niet aan toe.

Je moet niet vergeten dat die acht events werden georganiseerd in een heftige besmettingsperiode. Nergens anders op de

‘Wij gingen in onze gedachten soms te snel voor de bestuurders in Den Haag. Er zijn daar immers veel meer stakeholders die allemaal iets moeten vinden’ wereld durfde men een soortgelijk initiatief aan. Na fase twee zag je dat er steeds minder besmettingen kwamen en de vaccinatie goed op gang kwam. Dat heeft natuurlijk een belangrijke rol gespeeld in de beslissing om om evenementen weer toe te staan.

Aan de ene kant denk ik weleens dit had best sneller gekund en tegelijkertijd weet ik ook dat het uiteindelijke resultaat echt niet sneller gerealiseerd had kunnen worden.”

In de wereld zijn er verschillende landen die COVID-maatregelen weer aanscherpen. Als dat in Nederland ook gebeurt, begint Fieldlab dan opnieuw?

“We houden er rekening mee dat er in de toekomst een situatie kan komen waardoor er een opleving van het virus komt.

Laten we hopen dat het niet nodig is, maar mocht dat gebeuren dan staan wij als Fieldlab-team stand-by. Voor alle risicofases - ernstig, zorgelijk, waakzaam - hebben

we een draaiboek klaarliggen.”

Nu Fieldlab achter je ligt, is het nu weer ‘back to normal’?

“Ik ben vorig jaar juli gestart en vanaf dat moment was het een rechte lijn tot eind mei. Aan het einde van de rit was ik echt verschrikkelijk moe. Nadat de kabinetsbesluiten vielen, beseften we pas in welke rollercoaster we hebben gezeten. Ik ben superdankbaar en trots op het Backboneteam, dat fantastisch op de ‘winkel’ heeft gepast en de boel draaiende heeft gehouden. Sinds een paar weken ben ik ook weer bezig met een festivalproductie. Dat is superleuk. Ik had mij niet gerealiseerd dat ik dat zo had gemist. Om weer ouderwets aan de slag te gaan met dingen waar we goed in zijn, is natuurlijk de belangrijkste reden waarom iedereen het afgelopen anderhalf jaar in de Fieldlab-boot is gestapt.” ◾

Follow The Money vs Testen Voor Toegang

In dit artikel wordt gesproken over de controverse rond Testen Voor Toegang. Het platform voor onderzoeksjournalistiek Follow The Money publiceerde halverwege april een artikel over het ontbreken van toezicht en transparantie tijdens het opzetten en uitvoeren van Testen Voor Toegang. Voor de organisatie werd een stichting opgericht, Open Nederland, zonder banden met de overheid en geleid door oud-topmilitair Tom Middendorp. Het ministerie van Volksgezondheid betaalt, verspreid over het jaar, honderden miljoenen euro’s aan Open Nederland. Follow The Money stelde dat dit bedrag naar eigen inzicht besteed kan worden om de zogeheten testsamenleving te organiseren. Hoewel Middendorp dit later tegensprak, zorgde het FTM-verhaal voor een hoop afkeurende reacties en controverses.

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Fieldlabs.indd 27

27

7/16/2021 12:56:06 PM

BEVEILIGINGSPERSONEEL

Crisis in de beveiligingsbranche. Wie beveiligt de festivals?

Of het festivalseizoen na 13 augustus nu door kan gaan of niet, feit is dat er op veel fronten personeelstekorten dreigen. De meest nijpende liggen op het gebied van beveiliging. Dit is voor een flink deel op de coronacrisis te pinnen, maar in feite heeft de crisis een probleem dat al jaren speelt alleen maar versneld.

DOOR: EDGAR KRUIZE

B

eveiligingsbedrijven ondervinden al jaren moeilijkheden met het vinden vanhet juiste personeel.

Evenementenbeveiliger is dan ook niet de meest aantrekkelijke baan. Het zijn onregelmatige uren, het werk is voor het gros van het personeel veelal seizoensgebonden, de eisen worden alleen maar hoger en de

28

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Security.indd 28

beloning houdt ten opzichte van andere sectoren ook niet altijd over. De meeste gediplomeerde beveiligers die bij de ROC’s vandaan komen, kiezen meestal voor objectbeveiliging of surveillancediensten, waar ook een grote vraag naar personeel is. “Diverse sectoren trekken hard aan personeel met een lbo- of mbo-opleiding ”,

aldus Jacques Does van TSC Crowd Management. “Het vak van evenementbeveiliger kent wat betreft drukte pieken en dalen, met doorgaans veel werk in de lente en zomer en een rustiger periode in andere seizoenen. Het is niet voor iedereen aantrekkelijk en dan kiest men vaak voor een meer stabiele baan.” Ook telt de branche

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:56:04 PM

ACHTERGROND

'Enementenbeveiliging is bij uitstek een beroep dat mensen vaak naast een andere baan doen' Jacco Vonhof partijen (organisatoren en beveiligingsbedrijven) in de branche, met de nadruk op de mededeling dat juist de evenementenbeveiligers op evenementen verantwoordelijk zijn voor de orde, veiligheid en meer. “Veel festivalorganisatoren merken bovendien dat zodra een bezoeker wordt gepakt met drugs in het bezit, zowel politie als OM niets met deze gevallen kan of wil doen. Minder festivals zal dus niet per definitie meer beschikbare politie betekenen.”

Politiecapaciteit

een relatief hoog percentage 55-plussers, waardoor de uitstroom ook aan die kant hoog is, terwijl jongere medewerkers uitstromen vanwege eerdergenoemde hoge eisen en de relatief lage vergoeding die daar tegenover staat.

Lastige markt Het is de afgelopen jaren een veelgehoord probleem geweest, waar door diverse beveiligingsbedrijven druk aan werd gewerkt.

Er werd geroepen om betere tarieven en personeel werd gelokt met onder meer opleidingen, innovaties en andere voorwaarden om het werk aantrekkelijk(er) te maken. Dit om ervoor te zorgen dat de rol van een beveiliger op een evenement beter beloond en meer erkend zou moeten worden. Hoewel het een lastige markt bleef, kwam er in 2019 extra druk toen minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid ervoor pleitte dat er minder festivals georganiseerd zouden mogen worden omdat ‘het controleren van bezoekers op drugs niet meer uitvoerbaar is voor de politie’. Het leidde tot en hausse aan kritiek vanuit de hoek van evenementenorganisatoren en beveiligers. “Het zijn namelijk de festivals zelf die de controles aan de poort regelen en betalen”, zo reageerde de Vereniging van Evenementenmakers namens de diverse

Met name die laatste zin geeft goed aan hoe goed en professioneel de evenementenbeveiliging in Nederland geregeld is. In feite is de politie voor orde en handhaving niet noodzakelijk. De discussie over het verminderen van evenementen bloedde in 2020 dood toen de branche werd overspoeld door de coronacrisis en er überhaupt geen grootschalige evenementen meer plaats konden vinden. Nu de boel echter voorzichtig weer op gang komt, lijkt de eerste hobbel toch weer bij politiecapaciteit te liggen en was het wederom minister Grapperhaus die stelde dat evenementen even moesten wachten omdat de politie na een druk jaar vakantie verdiende. Dit terwijl het in feite de burgemeesters zijn die over de politie-inzet gaan. Die gingen echter regelmatig mee in het betoog. Zo werden Wet ‘n Wild Beach Festival in Alphen aan den Rijn en Dansen op GOUDasfalt in Gouda (volkomen los van de plots teruggedraaide coronamaatregelen) afgelast vanwege een capaciteitsprobleem bij de politie, het festival Puur in Oegstgeest volgde een week later om exact dezelfde reden. Ook Awakenings kreeg te horen dat het wegens onvoldoende mankracht van de hulpdiensten niet door mocht gaan. “Wij hebben al eerder bewezen dat festivals van deze omvang zonder of met zeer minimale inzet van politie kunnen plaatsvinden”, zo reageerde organisator Rocco Veenboer. “Onze gehele branche heeft deze steun en dit vertrouwen keihard nodig.”

Kwaliteit voorop Feit is ook dat de gezonde samenwerking tussen de evenementenbranche en de beveiligingsbranche er de afgelopen jaren voor gezorgd heeft dat festivals het goed-

deels zonder al te veel politie-inzet hebben kunnen redden. Wie naar de cijfers kijkt, ziet dat landelijk gezien de meeste politie-inzet niet naar festivals is gegaan, maar naar evenementen die door niet-commerciële organisatoren worden georganiseerd. Denk aan Sinterklaas-intochten, 4 en 5 meivieringen, demonstraties, bezoek van leden van het Koninklijk Huis et cetera. Toch kraakt de beveiligingsbranche wel. Tijdens het laatste volledige evenementenseizoen (2019) was er landelijk al een tekort van ongeveer 1.000 man. Dat gebrek aan mankracht is door de diverse beveiligingsbedrijven opgelost door slim en ergonomisch met personeel te schuiven. Maar door de crisis zijn nu veel medewerkers toch ander werk gaan zoeken en is het allemaal minder makkelijk op te vangen. “Doodeenvoudig omdat er onvoldoende werknemers zijn.

Die werken inmiddels elders waar wel iets te verdienen valt”, aldus Leon Vincken, directeur van branchevereniging Vereniging Beveiligingsorganisaties Nederland. “We zullen dus keuzes moeten maken. Er klinken geluiden voor inzet van meer vrijwilligers en leerlingen. Daar gaan wij als VBe NL niet in mee. Hoe graag we ook omzet draaien en in business zijn. Kwaliteit van veiligheid staat voorop.”

Ruw verstoorde hoop Het gebrek aan gedegen evenementenpersoneel en met name de tak beveiligingspersoneel begint op meerdere fronten op te vallen. Zeker nu er weer even hoop gloorde aan de horizon, maar deze hoop ruw werd verstoord toen de coronaversoepelingen werden teruggedraaid, hebben veel mensen definitief hun heil elders gezocht. En als zij eenmaal verloren zijn voor de evenementenbeveiliging, keren zij veelal maar lastig terug.

“Evenementenbeveiliging is bij uitstek een beroep dat mensen vaak naast een andere baan doen”, aldus MKB-Nederland voorzitter Jacco Vonhof. “Nu de sector zo lang heeft stilgelegen, zijn zij andere dingen gaan doen. Het gaat van belang worden welke afspraken straks worden gemaakt rondom veiligheid. Het zou kunnen betekenen dat je straks een festival organiseert dat je niet van de grond krijgt omdat je onvoldoende personeel hebt.” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Security.indd 29

29

7/16/2021 12:56:08 PM

SEE TICKETS & OUR HOUSE

‘We bouwen aan de ultieme customer experience’ In september opent dancemuseum Our House zijn deuren in de voormalige Amsterdamse club iT. De ticketing wordt verzorgd door See Tickets, al gaat de samenwerking verder dan ticketing alleen. See Tickets-directeur Marijke van den Bosch en Fatih Kahyaoglu over de samenwerking en ambities.

DOOR: JEROEN NOORDELOOS

M

arijke Van den Bosch staat sinds begin dit jaar aan het hoofd van See Tickets als managing director. “Na tien jaar bij het bedrijf voelt mijn nieuwe rol als een gezonde, volgende stap.

Er is in die zin ook niet heel veel veranderd.

Wel is er door de crisis natuurlijk een en ander in gang gezet en zie je de behoefte van sommige partners verschuiven. Er wordt meer geïnvesteerd in projecten buiten of parallel aan de evenementenbranche, wat

ons weer de kans geeft ons op een nieuwe markt, de museum- en attractiemarkt te richten. Inmiddels merken we dan ook dat de business weer aantrekt. Vanaf maart zien we al de eerste tekenen van herstel.”

In de coronaperiode heeft See Tickets veel aandacht besteed aan de organisatie en het doorontwikkelen van functionaliteiten.

“Dit was het moment om te optimaliseren én te kijken naar kansen zoals een nieuw segment. ”

Durf Een van de eerste klanten binnen dit segment is het interactieve dancemuseum Our House dat in september zijn deuren zal openen. Van den Bosch: “Internationaal zien we de toegevoegde waarde van See Tickets in dit segment al langer bij bekende locaties zoals Buckingham Palace (UK) en het Paleis van Versailles in Frankrijk. Het is super dat we deze stap nu ook in de Benelux maken met een partner als Our House.”

Soft opening

Our House zal in september voor het eerst zijn deuren openen. Volgens Kahyaoglu zal er eerst sprake zijn van een soft opening. “We geven onszelf tot ADE de tijd om alle processen te optimaliseren. Niet alleen qua technologie aan de achterkant, maar ook aan de voorkant. Denk bijvoorbeeld aan de routings door het pand heen.

Tijdens deze periode zullen we maximaal honderd mensen tegelijkertijd toelaten in het museum."

Kahyaoglu verwacht dat de capaciteit daarna snel naar 150 bezoekers kan groeien.

30

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_SeeTickets.indd 30

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:55:15 PM

ACHTERGROND Beide partijen gaan een exclusieve, meerjarige partnership met elkaar aan en volgens Fatih Kahyaoglu, founding partner bij Fourmation Entertainment & Our House, getuigt dat van durf. “Dat See Tickets met een beginnende partij zijn eerste stappen wil zetten in de museumbranche, is een stap die vele anderen waarschijnlijk niet aan zouden durven, zeker nu.” Volgens Van den Bosch is het een logische stap. “Our House is een museum dat dicht bij ons DNA staat.

En heeft net als wij de drive om met innovatieve ideeën en technologie dit segment te betreden. Bovendien heeft de coronacrisis uitgewezen dat diversificatie belangrijk is, ook voor ticketers. In het museum- en attractiesegment zien we bovendien veel potentie.”

Een goede basis Het vertrouwen in elkaar wordt gesterkt door de ervaringen die Van den Bosch en Kahyaoglu eerder hadden, toen laatstgenoemde nog bij ID&T werkte. ID&T koos toen voor Paylogic als ticketingpartner, waardoor het bedrijf volgens Kahyaoglu een flinke groei doormaakte. Later is Paylogic opgegaan in See Tickets nadat het bedrijf werd overgenomen door het

Franse Vivendi. Het was wederom ID&T dat Van den Bosch en Kahyaoglu bij elkaar bracht. Kahyaoglu: “Martijn van Daalen, Commercieel Directeur ID&T, belde mij of we al een geschikte ticketingpartner voor Our House hadden. We waren al in gesprek met een aantal partijen, maar hij raadde mij aan om toch met See Tickets te gaan praten, waar Marijke inmiddels aan het roer stond.”

Volgens Kahyaoglu stond het buiten kijf dat See Tickets de basis, het verkopen van tickets, goed op orde had. “Wij zochten een partner waar de oplossingen verder gaan dan enkel ticketing. Een partner die ons kan helpen om ook meer tickets te verkopen.

Een echte business intelligence partner dus.” Ook de service en kennis uit andere segmenten werden als belangrijke graadmeters gezien om voor See Tickets te kiezen. “Eigenlijk was er geen reden om het niét te doen.”

Van den Bosch: “We draaien al 25 jaar mee. En wanneer de markt weer opengaat is een stabiele partner met ervaring een pré. Dat geldt zeker voor partijen die net van start gaan. Wij vinden het een mooie uitdaging om met beginnende merken zoals Our House mee te denken en geza-

'We hebben met deze innovatieve museum experience iets heel bijzonders in handen' Fatih Kahyaoglu

menlijk te bouwen aan de relatie met de bezoeker.”

Business intelligence Naast ondersteuning voor de ticketverkoop, gaat See Tickets Our House dus ook op weg helpen met business intelligence.

Kahyaoglu: “We hebben met deze innovatieve museum experience iets heel bijzonders in handen, maar qua data kunnen we ons nog nergens op baseren. Daarom vinden we het belangrijk dat we de handen ineenslaan met een partij die ons kan helpen om onze datastrategie vanaf de grond af aan op te bouwen. See Tickets heeft op dat vlak veel ervaring opgedaan in binnen- en buitenland. Niet alleen in de evenementensector, maar ook op het gebied van attracties en musea.”

Volgens Van den Bosch is het samen doorontwikkelen een belangrijk onderdeel in het partnership. “We gaan niet alles direct in de eerste fase lanceren. Het vertrekpunt is om allereerst de data te gaan vergaren, te zorgen voor actionable data - ook van medebezoekers. En van daaruit bouwen we verder aan de optimale communicatie voor-, tijdens en na een bezoek aan Our House. Direct contact met de bezoeker is enorm waardevol en daarvoor zullen we onze nieuwe CRM-tool Identity inzetten.” Kahyaoglu: “Ook een eigen Our House-account ligt in de lijn der verwachting. Samen kunnen we daarmee bouwen aan de ultieme customer experience.” ◾

MARIJKE VAN DEN BOSCH EN FATIH KAHYAOGLU WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_SeeTickets.indd 31

31

7/16/2021 12:55:17 PM

PIERRE BALLINGS

‘Alles ligt klaar voor een glorieuze toekomst’

Dit jaar nam Pierre Ballings na 21 jaar afscheid als voorzitter van de Raad van Toezicht van Eurosonic Noorderslag. We spreken met hem over zijn carrière, de ontwikkeling en groei van ESNS en zijn toekomstplannen. "Je moet als promotor niet oordelen, maar faciliteren en neutraal blijven."

DOOR: JEROEN VAN TRIERUM

V

eel mensen kennen Pierre Ballings als het gezicht van Paradiso, waar hij van september 1992 tot 1 oktober 2013 werkzaam was. Ballings verdiende zijn sporen in de branche echter al veel eerder. Zo was hij dj in de Amsterdamse club Aknaton en werkte hij daarnaast zeven jaar op het ministerie van WVC/OCW, waar hij onder meer popmuziek in zijn portefeuille had. Als directeur van Paradiso bouwde hij de Amsterdamse poptempel vanaf 1992 uit tot een breed podium. In de tussentijd was Ballings bestuurder van verschillende kunst- en muziek gerelateerde projecten en stichtingen en nam hij in 2002 zitting in het bestuur van Eurosonic Noorderslag. Later werd hij voorzitter van de Raad van Toezicht.

Dit jaar nam Ballings daar afscheid.

Hoe zagen je werkzaamheden bij Eurosonic Noorderslag eruit?

“Het was een eer om als directeur van

Paradiso hiervoor gevraagd te worden.

Het is interessant werk en je zit nog dichter bij de bron. Mijn insteek bij Eurosonic Noorderslag was om voor en met creatief directeur Peter Smidt een goede organisatie op te bouwen. Tot dat moment werden de werkzaamheden voor een nieuwe editie bij wijze van spreken drie maanden van tevoren opgestart. Er moest meer continuïteit komen. We zijn begonnen om een meer stabiele organisatie neer te zetten die ook in staat was de noodzakelijke uitbouw van het festival mogelijk te maken. Te beginnen bij Peter Sikkema, Frans Vreeke en Janke Brands en vanaf 2009 met Dago Houben, Danielle Streep en Robert Meijerink. Verder zijn er binnen de programmering dagen bij gekomen en zijn we nauwer samen gaan werken met de stad Groningen. Peter is gelijktijdig Europa ingetrokken en heeft daar onder andere een lobby opgezet voor ETEP en de European Border Breakers

Awards (EBBA’s). Toen hebben we echt een grote stap gezet. Een bestuur en een Raad van Toezicht zorgen ervoor dat de juiste mensen op de juiste plekken zitten om zo groei en ontwikkeling mogelijk te maken. Je begeleidt de directie en helpt bij het verkrijgen van subsidies en de uitbouw van het management van een organisatie die van de ene naar de andere groeistuip springt.”

Een aantal jaar geleden kreeg ESNS kritiek dat het event vooral bezocht werd door oude witte mannen. Inmiddels is er een inhaalslag gemaakt om een jonger meer divers publiek aan te trekken. Hoe heb jij dat ervaren?

“De oude ‘witte vorm’ van Noorderslag stond eigenlijk haaks op de Europese uitbreiding van Eurosonic. De algemene innovatie zag je daar niet in terug. Hierover hebben we veel gediscussieerd. Iedereen wilde verjonging, maar de uitdaging was dat iedere editie su-

Geen jobhopper

Opvallend aan het curriculum vitae van Pierre Ballings is dat hij niet snel van baan wisselt. “Mensen vroegen me in mijn Paradiso-periode, waar ik 21 jaar werkte, weleens of ik niet eens wat anders zou willen doen. Dan haalde ik mijn schouders op, want ik werd altijd gevraagd bij of door organisaties die ook graag de ontwikkeling wilden doormaken die ik bij Paradiso in gang had gezet. Hetzelfde opnieuw doen terwijl je nog midden in de veroorzakende rush zit, is totaal niet interessant. Lang ergens werken en steeds meer genieten van wat je hebt bereikt, is als thuiskomen in het huis dat je zelf hebt helpen bouwen. Dat zorgt voor een blijvende betrokkenheid.”

32

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_PierreBallings.indd 32

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 1:39:20 PM

INTERVIEW was een soort ‘fly on the wall’. Voor toekomstige edities proberen we de combinatie van live en eerder gemaakte opnames er zeker in te houden.”

PIERRE BALLINGS

persnel uitverkocht raakte. En dat zat de verjonging in de weg. De jeugdige bezoeker beslist immers veel later om ergens heen te gaan. Bovendien waren de ticketprijzen aan de forse kant. Op het moment dat in 2015 New Wave de Popprijs ontving, werd het duidelijk dat het echt anders moest. Het grootste deel van het publiek in de zaal draaide zich bij de uitreiking om. Het kon hen niet interesseren. Ze hadden er niks mee. De marketing van de daaropvolgende editie werd veel meer ingezet op jeugd en ook de ticketverkoop ging anders. Overigens verkocht deze editie niet uit. Ik dacht toen: nu zitten we goed. Je moet immers eerst het dal in om weer te kunnen klimmen. Bij de volgende editie bleek al dat het keerpunt wel bereikt was.”

Kreeg je geen tegengas toen het event niet uitverkocht?

“Natuurlijk kregen we veel reacties. Iedereen begrijpt echter dat je op de verkeerde weg zit als het publiek zich massaal omdraait bij de Popprijswinnaars. De kunst van het vak is om zo te programmeren en te marketen dat je je ideale publiek bereikt. Een publiek dat past bij het programma. Natuurlijk moet je targets halen, maar je kunt zaken ook anders aanpakken als het juist goed gaat. Zo zorg je ervoor dat je event toekomstbestending blijft en zich aanpast aan de actualiteit. Als ‘voorhoedefestival’ is dat essentieel voor ESNS.” Boef maakte in 2018 vrouwonvriendelijke opmerkingen en werd door verschillende festivals geschrapt van de programmering. Bij ESNS bleef Boef echter op de poster staan.

Waar ben je trots op als je terugkijkt naar meer dan twee decennia Eurosonic Noorderslag?

“Ik heb er de tijd voor genomen en kon daardoor de lange lijn van de groei begeleiden zonder iets te forceren. Trots ben ik vooral op de mensen, het team en de stap die destijds gemaakt is naar Europa. Dat is heel belangrijk voor de mondiale positie van het event geweest en is dat eigenlijk nog steeds.

Daarnaast ben ik stilletjes ook wel trots op mijn vriendelijke en rustige manier van leidinggeven en coachen. Als er fricties ontstonden, streek ik deze er echter wel als de sodemieter uit. Gelukkig was dat maar zelden nodig. Verder is het heel veel werk, goed opletten, veel praten en stukken lezen en festivals bezoeken, ook in het buitenland. Dat is altijd een goede leerschool geweest en dat kan ik iedereen aanraden.”

'Je moet als promotor niet oordelen, maar faciliteren en neutraal blijven' “Die reactie was volgens mij de juiste.

Iedereen riep dat we hem moesten schrappen van de line-up. Ik ben blij dat we dit niet hebben gedaan. Ooit ben ik gedwongen geweest om een optreden van Buju Banton op de Uitmarkt te schrappen. Hij zou zich ooit negatief uitgelaten hebben over homo’s en daardoor was hij niet meer welkom. Ik heb hier enorm gedonder mee gehad. Je belemmert de vrijheid van de artiest en de kunstenaar.

Daarnaast waren er geen harde bewijzen dat hij zich daadwerkelijk zo had uitgelaten. Bij een meeting met de directie heb ik zachtjes I Shot The Sheriff gezongen. Het duurde wel tien minuten voordat ze de boodschap begrepen. Ik was er dus absoluut op tegen om Boef te cancelen voor die ESNS-editie. Wel hebben we gezegd: maak het transparant en betrek het publiek daarbij. Zo was er naast het optreden ook een panel georganiseerd met een debat over de uitspraken van Boef. Je moet als promotor niet oordelen, maar faciliteren en neutraal blijven.”

Dit jaar werd ESNS voor de eerste keer volledig digitaal georganiseerd. Hoe heb je dit ervaren?

“Door de coronapandemie moesten we iets anders doen. Dat is een volledige online editie geworden, en volgens mij een van de beste edities ooit. We hebben ons enorm goed aangepast aan de omstandigheden. De feedback van de kijkers was ook heel positief.

Het grappige is dat er nu nog steeds gekeken wordt naar de vooraf opgenomen optredens.

Dat gaat nog jaren door en dat is niet vreemd want je praat hier over prachtig materiaal met veel intieme momenten. De toeschouwer

Blijf je nog betrokken bij ESNS? “Samen met Buma Cultuur is de werkgroep Meten Is Weten opgericht om de waarde en de impact van het event voor artiesten, management, publiek en het Nederlands auteursrecht beter in kaart te brengen.

Daar mag ik nog even bij betrokken blijven. Superinteressant, omdat het wellicht zo ook lukt meer massa in relevante marketingdata aan te brengen. Daarnaast heb ik algemeen directeur Dago beloofd om in contact te blijven voor advies en goede raad. Verder ben ik met een aantal grote projecten bezig zoals met Arcadis in Eindhoven en blijf ik betrokken bij het kunstonderwijs Artez en stichtingen als Sonic Acts en Likeminds.”

Wat wens je Eurosonic Noorderslag toe?

“Ik hoop dat de organisatie zich nog meer bezig gaat houden met zaken als het ontwikkelen van datatools en het uitbouwen en het verfijnen van de interne kwaliteit. De conferentie als hoogwaardig netwerk en uitwisselingsplatform, waar kennisuitwisseling en matches tussen voor elkaar relevante personen en plannen actief worden bevorderd.

Om zo de lading en betekenis nog voor alle bezoekers nog intenser en interessanter te maken. Als ze dat in een decennium op een hoog niveau voor elkaar krijgen dan vinden ze zichzelf opnieuw uit en krijgen ze iets voor elkaar wat feitelijk nog niet bestaat in de muziekwereld. Dat zou prachtig zijn en het is ook mogelijk met het team dat er nu zit. Zeker met een top Raad van Toezicht onder leiding van de nieuwe voorzitter Jeroen van Erp. Alles ligt klaar voor een glorieuze toekomst.” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_PierreBallings.indd 33

33

7/16/2021 1:39:21 PM

HANDICAPNL

‘Kleine ingrepen maken een groot verschil’ Begin juni lanceerde HandicapNL het manifest ‘Onbeperkt Feest’. Doel is om alle toonaangevende festivals in Nederland binnen vijf jaar toegankelijk te maken voor mensen met een handicap.

PLEIN DOOR: JEROEN NOORDELOOS

M

ensen met een beperking stuiten op obstakels als zij een evenement willen bezoeken, stellen initiatiefnemers Dionne Dijkman, projectleider Toegankelijke Festivals, en manager Fondsenwerving Jeroen van de Koppel van HandicapNL. “Denk aan een ontoegankelijk terrein, ontoereikende (sanitaire) voorzieningen, een gebrek aan verplegend personeel dat kan assisteren bij kleine medische handelingen en geen aangepaste overnachtingsmogelijkheden. Daardoor is het niet vanzelfsprekend dat mensen met een handicap onbezorgd kunnen genieten van een festival. Al helemaal niet een weekend lang.”

Natuurlijk is er een klein groepje rolstoelers dat stoer genoeg is om met hun vrienden op stap te gaan, maar die kunnen vaak niet in een tentje slapen. “Of ze hebben op een bepaald moment hulp nodig. Omdat dat vaak niet aanwezig is, moeten ze het festival al op tijd verlaten. Wij willen ervoor zorgen dat zij een festival kunnen bezoeken en ervanuit kunnen gaan dat er borging is voor hun behoeften. Dat zij ook een dag later om 10:00 uur ’s ochtends met een brak hoofd wakker kunnen worden. Dat is voor ons ‘Onbeperkt Feest’.”

In het hart geraakt

'We gaan niet aan de zijlijn nadenken over adviezen en regelgeving' 34

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Toegankelijkheid.indd 34

Het manifest ‘Onbeperkt Feest’ was één van de eerste initiatieven die Dijkman aandroeg toen zij bij HandicapNL in dienst kwam. Zelf heeft ze een achtergrond als freelancer in de evenementenwereld.

“Vorig jaar mocht ik een campagne voor

HandicapNL doen en werd ik in het hart geraakt. Er is zoveel te verbeteren aan de obstakels waar deze groep mensen mee te maken krijgt als zij een evenement willen bezoeken. Daar waren ook voor mij veel eyeopeners bij. Toen ik hier aan de slag ging, heb ik deze campagne dan ook als een raket gelanceerd binnen de organisatie.”

Kamervragen Het manifest werd begin juni gelanceerd en is goed ontvangen in de evenementenwereld. Onder meer Zwarte Cross, Dutch Grand Prix en Straf_Werk Festival ondersteunen het manifest en zijn meteen partners geworden. Dijkman: “Met hen gaan we al deze zomer een fieldlab voor inclusie vormen. We kiezen er bewust voor het plan stap te stap te laten groeien. We denken namelijk dat een blijvende verandering beter gedijt als deze langzaam van de grond komt en vervolgens uitkristalliseert.”

Naast de bovenstaande events en organisatoren, heeft recent ook Green Events het manifest getekend, bekend van onder andere ADE Green. “Maar het mooiste is dat twee dagen na lancering van het manifest Kamervragen werden gesteld”, zegt Van de Koppel trots. “Toevallig hadden we in de week van lancering een gesprek met minister Van Ark (Medische Zorg) en opeens was dat het gesprek van de dag. Vier partijen ondersteunden het manifest en vroegen de minister om het manifest te omarmen en samen met de sector te kijken op welke

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:54:01 PM

FOTO: KIRS TEN VAN SANTEN

ACHTERGROND

PLEINVREES FESTIVAL

manier het Rijk kan helpen om festivals toegankelijker kan maken. Wij kunnen dat niet alleen, daar hebben we de hulp van de regering en lokale overheid bij nodig. Laat dit dan ook een katalysator van deze beweging zijn.”Dijkman benadrukt dat de organisatie er niet op uit is om wetgeving te creëren. “We willen niet alleen adviezen uitbrengen die vervolgens leiden tot regelgeving. Dat duurt vaak lang en daar willen we niet op wachten.

Wat wij willen is met evenementenorganisaties hun terrein opgaan en bekijken met welke eenvoudige ingrepen hun evenement toegankelijk kan worden gemaakt. Daarna gaan we samen aan de slag om de aanpassingen uit te voeren. We gaan niet aan de zijlijn nadenken over adviezen en regelgeving.

Dat is juist niet aan de orde.” Van de Koppel voegt toe dat er in de toekomst wel een andere rol weggelegd kan zijn voor de overheid.

“Denk bijvoorbeeld aan voorwaarden voor toegankelijkheid stellen in een vergunningstraject. Dat zou eventueel kunnen helpen om de laatste schapen over de dam te krijgen. Nu gaat het er vooral om de koplopers te helpen die de eerste stappen willen zetten. Op die manier vormen zij ook een voorbeeld voor andere organisaties.”

Ondersteuning op locatie Het team van HandicapNL gaat aangesloten organisatoren actief ondersteunen.

Dijkman: “Nu zit ik nog op kantoor, maar als we van start mogen werk ik zelf op locatie met mijn team om te helpen bij het toe-

'Het potentieel van twee miljoen mensen die nu niet worden gefaciliteerd is enorm' gankelijk maken. We fungeren als het ware als meewerkend voorman. Wat ons betreft de beste aanpak. Schouder aan schouder samen leren. Als je dat een paar jaar hebt gedaan en ziet welke drempels je op een makkelijke manier kan wegnemen voor bezoekers met een beperking, is de verandering onderdeel geworden van de normale gang van zaken en is het toegankelijk maken duurzaam verankerd in de organisatie.”

De NRPU (No Restrictions Party Unlimited) stelt materialen beschikbaar, waardoor de organisator van het evenement daar geen rekening mee hoeft te houden én geen extra kosten heeft. Van de Koppel: “Vaak leeft de gedachte dat de benodigde aanpassingen relatief veel geld kosten voor een klein groepje mensen. We beseffen ook dat het afgelopen anderhalf jaar al lastig genoeg geweest voor deze industrie. Extra kosten voor bijvoorbeeld hekken en rijplaten kunnen er soms echt niet bij. Het team van de NRPU stelt een technische ploeg én materialen beschikbaar zoals rijplaten, tenten en Manitous. De truck met materialen wordt het terrein opgereden en samen met de organisator gaan we de besproken plannen realiseren.” Ook aan de voorzijde ondersteunt het team van HandicapNL de orga-

nisator, zoals bij de ticketing en de ontvangst van bezoekers met een beperking. Dijkman: “Iedereen binnen onze organisatie, van sales tot marketing, helpt ontzorgen.”

Potentieel Omdat Dijkman zelf in de evenementenindustrie heeft gewerkt, weet ze dat ieder dubbeltje wordt omgedraaid. Dit soort maatregelen zijn dan vaak ook een sluitpost, omdat ze gericht zijn op een ogenschijnlijk kleine doelgroep. “We hopen dat die gedachte verandert en dat toegankelijkheid voor mensen met een beperking vast onderdeel gaat uitmaken van de planning.

Het potentieel van twee miljoen mensen die nu niet worden gefaciliteerd is enorm.”

Van de Koppel zegt de beweging bewust van onderaf te willen starten om samen met de sector stap voor stap toegankelijkheid realiseren. “Dat gaat natuurlijk niet van de ene op de andere dag gerealiseerd worden. Maar de evenementensector is wel een sector die het gewend is om heel snel te schakelen. Dat is de kracht die we samen willen aanboren. Vaak zit het ook in kleine dingen die een groot verschil kan maken voor bezoekers met een beperking.

Dat laten we nu zien.” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Toegankelijkheid.indd 35

35

7/16/2021 12:54:03 PM

FOTO: PE TER GUENZEL

THEATERS

THEATER DE STOEP IN SPIJKENISSE

‘We willen heel Nederland laten weten dat we terug zijn’ ‘Nederland zet grote stap’, zo kopte het persbericht van de Rijksoverheid op 18 juli. Heel even leek het er op dat alle live entertainment door Testen Voor Toegang weer op volle kracht kon gaan draaien. Nog geen drie weken later is de situatie minder rooskleurig voor voorstellingen die op korte termijn gepland staan. Zoals het er echter nu naar uitziet, kan het traditionele theaterseizoen vanaf september wel min of meer normaal starten. En de theaters, die zijn er klaar voor.

DOOR: EDGAR KRUIZE

D

e berichtgeving was ogenschijnlijk positief, de overheid zette stap 4 van het door henzelf opgestelde openingsplan. Dat betekende een keur aan versoepelingen en onder het kopje kunst en cultuur stond ‘bijna alle beperkingen vervallen’. Technisch gezien betekende dit dat theaters – met checkgesprek en registratie – weer een onbeperkt aantal zittende toeschouwers konden ontvangen, zolang zij anderhalve meter afstand van elkaar konden houden.

Met inzet van coronatoegangsbewijzen (‘Testen Voor Toegang’, dan wel vaccinatie- of herstelbewijs) mochten theaters de volledige capaciteit inzetten voorvoorstellingen. Deze regels golden voor geplaceerde ruimtes. In andere ruimtes, zoals de foyers, garderobes en buitenruimte, gold

36

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_TheatersMusicals.indd 36

een maximum van één bezoeker per 5 m2.

Minder vrolijk Hoewel de Rijksoverheid het nog net niet als een triomf presenteerde, was de reactie vanuit de theaterwereld niet bepaald enthousiast. Theaters die hun gasten niet met een test- of bewijsplicht wilden opzadelen, konden hun zalen nog altijd maar op een kwart van de capaciteit gebruiken. De behoefte voor noodsteun voor de korte en middellange termijn bleef daarom bestaan.

In juli hing de vlag er nog een stuk minder vrolijk bij. Zelfs met testen en bewijzen mogen zalen nog slechts tot tweederde van de capaciteit gebruiken, waardoor het voor veel theaters in korte tijd weer niet rendabel werd om de komende maanden nog voorstellingen te programmeren.

Extra steunmaatregelen “De steunmaatregelen ademen mee met de maatregelen”, zo stelde demissionair premier Rutte daarover in de persconferentie van 9 juli. In mei werd nog een extra steunpakket aangekondigd voor de culturele sector om het derde kwartaal te overbruggen, omdat ‘een groot deel van de culturele en creatieve sector ook in het derde kwartaal van dit jaar nog te maken heeft met de (gevolgen van de) beperkende maatregelen’.

“De mogelijkheden om publiek te ontvangen, opdrachten te winnen en omzet te maken blijven beperkt”, aldus Ingrid van Engelshoven, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, die uitging van een zich steeds verbeterende epidemiologische situatie en een bepaalde mate

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:53:40 PM

ACHTERGROND

van terugkeer van het verdienvermogen van instellingen. De benodigde steun dient echter nu verlengd te worden ‘om de culturele infrastructuur overeind te houden en banen te behouden, onder andere door culturele en creatieve zelfstandigen te ondersteunen in een sector die onvoldoende door generieke regelingen bereikt wordt’.

Noodfondsen Daarnaast zijn er diverse initiatieven om de theatersector ook naast de steun van de overheid overeind te houden. Zo heeft het Kickstart Cultuurfonds vanuit een tijdelijk opgericht noodfonds ruim 2,1 miljoen euro verdeeld onder 80 theaters. De theaters gebruiken het geld om de gevolgen van de coronacrisis aan te pakken.

Het Kickstart Cultuurfonds, een initiatief van de BankGiro Loterij, VSBfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds en de VandenEnde Foundation, werkt samen met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en private cultuurfondsen.

Naar eigen zeggen heeft het fonds, los van het noodfonds, het afgelopen jaar bijna een verdubbeling in de aanvragen gezien.

Ook in diverse provincies zijn noodfondsen aangewend om lokale theaters en makers te helpen. Zo hebben Nicolle van Lith en Joery Wilbers het Cultuur Innovatie Fonds Limburg gestart, dat zich met name richt op de steun van makers die door corona zijn getroffen. Dit noodfonds loopt vooralsnog tot eind 2022.

“Landelijk zijn verschillende regelingen getroffen voor gezelschappen en cultuurpodia. Voor de ongebonden cultuurmaker is er echter nauwelijks ondersteuning”, aldus Van Lith, die stelt dat zonder financiële

steun aan jonge makers een grote kaalslag dreigt. “Het primaire doel van het Cultuur Innovatie Fonds Limburg is de creativiteit, die volop aanwezig is in onze provincie, te behouden.”

In Drenthe heeft het college van Gedeputeerde Staten ondertussen een noodfonds van ruim een half miljoen euro opgericht om theaters in de regio te ondersteunen en de gemeentes Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag hebben gezamenlijk 425.000 euro vrijgemaakt om theaterfestival De Parade van de ondergang te behoeden. Het is slechts een greep uit het aantal (regionale) acties om theaters en theatermakers door de crisis heen te loodsen.

‘We zijn terug’ Het feit dat er steun is geweest en veel partijen nog altijd actief zijn, maakt dat theaters en producenten na een verloren seizoen vol inzetten op het theaterseizoen 2021-2022.

Zo is onlangs de campagne ‘Mooier Dan Ooit’ gelanceerd, waaraan meer dan 750 organisaties uit de hele cultuur-, en entertainmentsector meewerken. Gefinancierd door onder meer de overheid, het Nationaal Theaterfonds en de BankGiro Loterij, telt de campagne af tot het moment waarop iedereen écht weer open kan door producties en hun makers uit te lichten.

“Fysiek, mentaal, financieel, we zijn allemaal op verschillende gebieden geraakt.

Als theater, als producent, als museum, als gezelschap, acteur, crew- of kassamedewerker. Maar ook de bezoeker”, aldus campagneleider Albert Verlinde. “Na maanden binnen zitten, beperking van sociale contacten, heeft heel Nederland behoefte aan

'Fysiek, mentaal, financieel, we zijn allemaal op verschillende gebieden geraakt' Albert Verlinde

ademruimte, genieten, geluk beproeven, kortom leven. Op dit specifieke gevoel, deze wens en behoefte, willen wij inspelen. Met deze brede campagne, die gezamenlijk door iedereen in onze industrie met tomeloze positieve energie wordt gedragen, willen we heel Nederland laten weten dat we terug zijn.

Dat het kan, dat het mag, dat het veilig is.”

Veel animo De animo is er bij het publiek in ieder geval. Voor evenementen die nog dicht op de door de overheid aangekondigde einddatum van de maatregelen liggen, veelal in september en oktober, wordt door consumenten wat betreft de aanschaf van theaterkaarten de kat nog even uit de boom gekeken. Over het algemeen melden diverse theaters echter ook dat de voorverkoop met name voor voorstellingen rond de kerst en in 2022 snel verloopt. Zo liep het bij De Lawei in Drachten, toen eind juni de voorverkoop startte, direct storm bij de kassa. “Maar ook 400 mensen in de wachtrij op de site”, aldus directeur Stef Avezaat.

“Dat is echt verrassend en hadden we niet verwacht.”

Ook Theater De Stoep in Spijkenisse spreekt met de verkoop van 25.000 kaarten in luttele tijd over een ‘vliegende start’.

Bij De Nieuwe Kolk in Assen liep het aanvankelijk wat stroever. “Het moest even op gang komen, maar het loopt nu aardig.”, zo stelt Hanneke Bruggeman. Toch zijn er ook nog altijd theaters die het zelf rustig aan doen en de ontwikkeling van de crisis blijven afwachten, zij het met ene positieve inborst.

Zo verkoopt De Tamboer in Hoogeveen momenteel nog slechts de helft van de beschikbare tickets voor komend seizoen, om zo ‘coronaproof’ door te kunnen, mochten er later dit jaar nog ingrijpende maatregelen volgen. “Kunnen we toch meer mensen kwijt, dan kunnen we opschalen”, zo zegt directeur Pieter-Bas Rebers. “Dat is een stuk makkelijker dan afschalen en mensen weer teleur moeten stellen.” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_TheatersMusicals.indd 37

37

7/16/2021 12:53:43 PM

Al bijna 30 jaar verkoopt Eventim de kaartjes voor de beste musicals in Nederland zoals The Phantom of the Opera, Miss Saigon, Tarzan, Soldaat van Oranje, Les Miserables, Aida, Mamma Mia, Elisabeth, Jezus Christ Superstar, Lazarus, Hij Gelooft In Mij, Wicked, Anastasia, Mary Poppins, Evita, The Lion King en nog veel meer.

Dit seizoen is dat niet anders..

Meer verkopen, meer service

sales@eventim.nl EB Musical Juni 2021 v5.indd 1 EBLive202107_advertenties_2_p38.indd 38

088 023 5035

eventimb2b.nl 7/5/2021 11:58:09 AM 7/16/2021 7:54:45 AM

EVENTIM

‘Wij zorgen voor een groter bereik’ Eventim is met bijna drie decennia ervaring een van ’s lands meest stabiele en invloedrijke dienstverleners op het gebied van ticketing en communicatie. De dienstverlening op met name dat laatste segment wordt de komende tijd nog verder uitgebreid. Klanten kunnen het bereik van Eventim voor specifieke doelen en vanuit eigen branding in gaan zetten.

DOOR: EDGAR KRUIZE

E

ventim staat bekend om het hoge bereik van zijn online en offline marketinginspanningen, waardoor theatervoorstellingen, musicals, shows en concerten bij een groot publiek onder de aandacht worden gebracht. Deze uitingen zijn echter vooral gericht op het hele aanbod van Eventim, met de ticketer als afzender. “We merken echter dat onze klanten ook met regelmaat behoefte hebben aan meer en vooral eigen communicatie.

Daarvoor huren zij dan externe reclamebureaus in”, aldus Sander Elders, manager e-commerce & marketing. “Dit terwijl wij de kennis en expertise in huis hebben om dit ook voor hen te verzorgen. Zodoende bieden wij deze diensten nu ook aan richting onze klanten.”

Gerichte service Concreet betekent dit dat klanten van Eventim onder eigen naam toegang krijgen tot het bereik dat Eventim de afgelopen jaren heeft opgebouwd. Dat betekent dus onder meer e-mailcampagnes, social media-inzet, (digitale) advertenties en offline media-aandacht.

Elders: “Eventim heeft op dit vlak een bewezen track record, wij zijn goed in het creeren van awareness. Door dat nu ook als gerichte service aan te bieden aan onze klanten, kunnen zij een nog grotere doelgroep bereiken en aan zich binden. Wij hebben de juiste tools in huis om hen daarbij te ondersteunen.”

Zelf aan het roer Eventim-CEO Henk Schuit voegt toe dat de focus hierbij zowel landelijk als meer gericht op een specifieke regio kan liggen.

“Wij zorgen voor een groter bereik. Zeker voor reizende producties is dat van belang.

Uiteraard doen de theaters waarin die producties te zien zijn aan marketing, maar die hebben uiteindelijk toch een heel ander belang dan een producent. Die is gebaat bij nog vollere zalen en bij een landelijk sterke spreiding van bezoekers zodat álle voorstellingen goed worden bezocht. Op deze manier staan zij zelf aan het roer en kan de communicatie bijvoorbeeld ook worden ingezet voor upsells of additionele service.”

bezoeken. We zijn al jaren op dit gebied bezig en hebben bewezen dat we veel meer kunnen dan puur tickets verkopen. We hebben tegelijkertijd gemerkt dat er steeds meer vraag is naar additionele expertise op het gebied van marketing. Eventim heeft altijd haar klanten op ieder gebied willen ontzorgen en op dit specifieke vlak heeft de coronacrisis die vraag alleen maar geaccelereerd. Met deze service komen we hieraan tegemoet.” ◾

Persoonlijke branding en storytelling Eventim heeft voor zijn marketingcommunicatie in de loop der jaren een volledig ecosysteem opgetuigd, dat naast de genoemde campagnemogelijkheden ook samenwerkingen met onder meer de Persgroep en ANWB omvat. “Op die manier kunnen onze klanten meerdere platforms inzetten voor hun persoonlijke branding en storytelling. Denk bijvoorbeeld ook aan het bereik van de B2B-markt, waarin de mogelijkheden van Eventim ook heel sterk zijn. Zo hebben we bijvoorbeeld in iedere provincie touringcarbedrijven als preferred partners, wat voor de zakelijke markt interessant is om met bijvoorbeeld personeel bepaalde voorstellingen buiten de eigen regio te

'Wij zorgen voor een groter bereik.

Zeker voor reizende producties is dat van belang'

EVENTIM-CEO HENK SCHUIT

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_eventim.indd 39

39

7/16/2021 1:30:02 PM

INITIATIEFNOTA PETER KWINT

Naar Vore!

‘Naar Vore! Plannen voor een gezonde popsector.’ Zo luidt de titel van de initiatiefnota die Tweede Kamerlid Peter Kwint (SP) onlangs indiende en die vorige maand besproken werd in de Kamer. Met de nota wil Kwint de basis leggen voor een gezond popbeleid voor de komende vier jaar, uit te voeren door het komende ministerie van OCW. DOOR: JASPER VAN VUGT

N

aar Vore! werd gepresenteerd op 22 april en besproken in de Kamer op 28 juni. In de nota, al snel ‘Popnota’ gedoopt, roept Kwint de overheid op om de kwetsbare infrastructuur voor Nederlandse popmuziek in de breedte te beschermen; van muziekscholen, jeugdcentra, kleine popzalen, grote podia en festivals tot een fatsoenlijk inkomen voor de makers. De visie in de nota kijkt daarbij vooral naar livemuziek, de keten van talent richting professionele top en de verschillende schakels daarbinnen.

Belangrijkste pijnpunten: gebrek aan kennismakings- en groeimogelijkheden en redelijke betalingen. Concreet pleit de nota onder andere voor muziekles in de klas, een indicatie van een eerlijke beloning voor popmuzikanten volgens de Fair Practice Code, een investeringsfonds naar Canadees model, een betere vergoeding van streamingplatformen als YouTube en Facebook en een

nationale popkoepel voor de ondersteuning van talent.

Slechte positie ‘Naar Vore!’ is de opvolger van de vorige nota ‘Oorstrelend en Hartveroverend’, in 2005 opgesteld door toenmalig SP-Kamerlid Arda Gerkens. De vorige popnota kon wel een update gebruiken, vertelt Peter Kwint.

“De muzieksector is in die vijftien jaar flink veranderd. De oplossingen uit die nota zijn niet meer toepasbaar op deze tijd.” Niet veranderd is de slechte positie van popmuziek binnen het nationale cultuurbeleid, aldus Kwint. “Er is te weinig politieke aandacht en steun voor de popmuziek. Popmuziek verdient een plek binnen het cultuurhuis, geheel en volwaardig. Kijk bijvoorbeeld naar de subsidie-instellingen, daar is de popmuziek nog steeds het ondergeschoven kindje. Of de vergoedingen van streamingplatforms.

Die moeten een eerlijke bijdrage betalen aan

BERNARD KOBES

40

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Popnota.indd 40

muzikanten, maar gaan dat niet uit zichzelf doen. Dat zet de infrastructuur voor muzikanten onder druk; de gemiddelde professionele popmuzikant zit qua inkomen op bijstandsniveau. Dat weten veel politici niet.”

Impact Binnen de muzieksector zijn de reacties over de gehele linie positief over de nota van Kwint. Niet heel vreemd; veel partijen binnen de muzieksector hebben de afgelopen jaren meegedacht, bijgedragen of gesproken met Kwint over de ontwerpnota. “Buma/Stemra vertegenwoordigt veel schrijvers, componisten en uitgevers van popmuziek en maakt zich hard voor hun muziekauteursrecht. Steun van de overheid daarbij kan veel verschil maken en is hard nodig. Daarom is Buma/Stemra blij met het signaal dat de Popnota afgeeft”, zegt Bernard Kobes, bestuursvoorzitter van Buma/Stemra.

Iedere vorm van aandacht vanuit Den Haag

PETER KWINT

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:53:05 PM

!

ACHTERGROND

voor popmuziek is welkom, vult Berend Schans aans, directeur van de Vereniging Nederlandse Poppodia en -Festivals (VNPF). In een uitgebreide brief aan de Kamer riep de VNPF de politici op de Popnota te steunen. “Ik ben blij met ieder haakje om voort te borduren. Er gaat veel te weinig subsidie naar cultuur, en zeker voor pop.”

In zijn brief berekent hij dat slechts 0,6% van de Basisinfrastructuur naar popmuziek gaat.

In de periode 2017-2019 ging 8,12% van het budget van het Fonds Podiumkunsten naar popmuziek, waarvan een deel een lening betrof. Schans: “Dat is niet uit te leggen als je kijkt naar de impact op en betekenis voor onze cultuur. Popmuziek moet voor vol worden aangezien en een vast onderdeel zijn van de cultuursector. We doen het hartstikke goed als je kijkt naar de ambities van het cultuurbeleid.”

Sterk aan de popnota vindt Schans dat het zich richt op de hele sector. Schans: “Om de popmuziekcultuur in Nederland te verbeteren is het belangrijk niet slechts één schakel te versterken, maar te kijken hoe de schakels zich tot elkaar verhouden en alle schakels te versterken.” De hoop is dat er fundamentele, constructieve gesprekken gevoerd gaan worden over het beleid, bijvoorbeeld op het vlak van richtlijnen voor honoraria die aansluiten op de Fair Practice Code.

Talentontwikkeling Frank Kimenai, voorzitter van POPnl, het samenwerkingsverband van de popkoepels, wijst in een open brief op de rol van talentontwikkeling in de keten. Volgens

BEREND SCHANS

Kimenai begint dat met muziekles in de klas, muziekscholen in de buurt en laagdrempelige optreedmogelijkheden. Hij wijst naast culturele en maatschappelijke ook op de economische waarde van popmuziek, met meer dan €600 miljoen directe omzet en tienduizenden banen.

Rita Zipora Verbrugge, voorzitter van de Raad van Rechthebbenden van collectieve beheersorganisatie Buma/Stemra, bevestigt dat laatste punt: “Vanuit Buma/Stemra zien we hoe belangrijk popmuziek is en een belangrijk onderdeel is van de Nederlandse muziekwereld en cultuur. We zien hoeveel het geconsumeerd, gewaardeerd en van genoten wordt en hoeveel het oplevert.”

Zipora is blij met het initiatief van Kwint en inhoudelijk tevreden over de nota. “De nota is heel compleet en besteedt aandacht aan alle facetten van de popmuziek. Alles wat belangrijk is voor popmuziek, staat er in. Dat er in staat dat het streamingmodel naar een betere verdeling moet toewerken waarbij er een groter deel van de opbrengst naar het auteursrecht gaat, is iets waar we bij Buma/ Stemra dagelijks mee bezig zijn. ” De eerste popnota leverde het TAX videoclipfonds op, dat inmiddels al weer ter ziele is. Wat deze nieuwe popnota oplevert, valt nog te bezien. De presentatie van de nota en het daaropvolgende debat in de Kamer vonden plaats terwijl de formatiegesprekken voor een nieuw kabinet nog plaatsvinden.

Zipora: “Het kabinet is demissionair en bij het debat wees minister Van Engelshoven vooral op de UPSTREAM-regeling. Er kan veel meer worden gedaan, maar dat is aan haar opvolger. Wie de nieuwe minister van

OCW wordt, maakt daarom veel uit.”

Toch is de timing van de popnota goed gekozen, aldus Kwint: “Ik hoop, met het oog op de nieuwe Kamerleden die zich de komende tijd met cultuur gaan bemoeien, dat ze de inhoud uit dit eerste debat meenemen naar de komende regeerperiode.”

Een eerste succes is de motie van het lid Bekerman C.S. die volgde uit het debat, waarin de Kamer het kabinet oproept het belang van de popsector te onderschrijven, in overleg met gemeentes en provincies een visie te ontwikkelen voor een levendige popcultuur en de popketen versterkt kan worden. Het is nu wachten tot de formatie is afgerond en er handen en voeten kan worden gegeven aan deze motie. ◾

De initiatiefnota ‘Naar Vore!

'Plannen voor een gezonde popsector' is online in te zien via https://bit.ly/popnota

RITA ZIPORA

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Popnota.indd 41

41

7/16/2021 12:53:08 PM

YOUR PRODUCTIONS

Het volledig circulaire systeem van YOUR Productions YOUR Productions is de horecaproducent van diverse grote publieksevenementen, waaronder alle bekende ID&T-producties en de Formule 1-race in Zandvoort. Het duurzaam omgaan met en recyclen van plastic zit in het DNA van het bedrijf. Samen met het Awakenings Festival werd het Single Use Recycle System uitgewerkt.

Directeur Huib Joor geeft tekst en uitleg.

DOOR: JEROEN VAN TRIERUM

H

et Single Use Recycle System (S.U.R.S.) is gebaseerd op het principe dat alles wat de bar verlaat ook daar weer terugkomt, om vervolgens op de juiste en meest efficiënte manier verwerkt te worden. YOUR Productions gebruikt hiervoor een statiegeldsysteem, legt directeur Huib Joor uit. “Hierdoor komt 42

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_YourProductions.indd 42

bijna 90 procent van de uitgegeven plastic flesjes, plastic bekers en blikjes daadwerkelijk terug. De insteek is simpel en doeltreffend. Iedere bezoeker ontvangt bij het begin van het event een token waardoor er voor het eerste drankje geen statiegeld betaald hoeft te worden. Bij terugkomst moet dit achter de bar zo snel en eenvoudig

mogelijk gescheiden worden. De (rPET) bekers worden in buizen gedaan zodat er bij het legen zo weinig zo mogelijk lucht aanwezig is. Deze bekers worden geretourneerd via de Heineken-drankenhandel, waar de juiste verwerker ze verwerkt tot grondstof voor nieuwe bekers. Je praat dus over een volledig circulair systeem.

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 1:25:21 PM

ACHTERGROND

'We kunnen met S.U.R.S. het plastic afval dat normaal op de grond terecht zou komen met 90 procent reduceren' Daarnaast kunnen we met S.U.R.S. het plastic afval dat normaal op de grond terecht zou komen met 90 procent reduceren.”

De implementatie van S.U.R.S. liep door de nieuwe corona-regels wat vertraging op.

Het was namelijk aanvankelijk de bedoeling om het systeem te implementeren op de festivals Macumba en Mikshake. “Dit gaat jammer genoeg niet door. Laten we hopen dat de branche na 13 augustus weer door kan. Dan gaan we met S.U.R.S. starten op Decibel, inclusief de Decibel camping, Mysteryland en natuurlijk de Formule 1-races in Zandvoort.”

Partners YOUR Productions werkte tijdens de testen samen met de partners Coca-Cola en Heineken (zie kader). Dat gebeurt op een natuurlijke manier. Joor: “De samenwerking met Coca-Cola is begonnen met het statiegeldvraagstuk. Zij kwamen bij ons met de vraag: hoe krijgen we de gebruikte flesjes weer terug bij de bar? Wij hebben S.U.R.S. laten zien en zij waren gelijk enthousiast. Heineken vroeg ons welke bekers voor welk evenement gebruikt gaan worden. Wij hebben toen gezegd dat YOUR Productions het liefste werkt met een circulaire beker. Een beker die na gebruik weer terug kan komen als nieuwe gerecyclede beker. Heineken is daarnaast partner bij Formule 1 in Zandvoort en de brouwer heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan. We zijn gaan praten en toen is de samenwerking gestart.”

Joor is trots op het Single Use Recycle System en gaat ervan uit dat dit ook op andere festivals en evenementen ingezet kan worden. “Dit jaar staat in het teken van de opstart en het is de bedoeling dat S.U.R.S. daarna ook gebruikt wordt op evenementen waar YOUR Productions niet de horecaproducent is. Graag zelfs!” ◾

Heineken en Coca-Cola

Your Productions werkt nauw samen met CocaCola en Heineken. Twee bedrijven die een duidelijke visie hebben als het gaat om duurzaamheid en plastic.

“Wij hebben de ambitie om in Nederland over tien jaar volledig circulair te zijn met alle verpakkingen en promotiematerialen”, aldus Marleen Knip, projectlead Duurzame Plastic Cups Heineken Nederland. “Daar vallen bekers van plastic natuurlijk ook onder. De circulaire keten van plastic bekers kunnen we niet sluiten zonder hulp van partners. Daarom werken we straks samen bij een aantal events van ID&T en bij Formule 1 met Your Productions en onze logistieke partner Sligro. Eerstgenoemde ontwikkelde het Single Use Recycle System, waarmee plastic bekers gescheiden ingezameld kunnen worden.

Centraal hierin staat de zogeheten rPET beker. In plaats van bedrukking wordt op deze rPET bekers ons logo middels een reliëf aangebracht. Dit zorgt ervoor dat we van beker tot beker kunnen recyclen. Gebruik van een statiegeldsysteem op het evenement is hierbij cruciaal, om te zorgen dat deze bekers na gebruik retour komen. Hierbij is de ambitie om tussen de 90 en 98 procent van het rPET plastic terug te krijgen naar de bar.

Your Productions zorgt ervoor dat middels hun S.U.R.S.-systeem al het rPET plastic afval op het evenemententerrein gescheiden opgehaald wordt. Deze gescheiden afvalstroom is belangrijk want een ‘vervuilde’ stroom tast de kwaliteit van het ingezamelde plastic aan en maakt het daarmee onmogelijk te recyclen. Onze logistieke partner Sligro is de volgende schakel en haalt het afval vanaf het evenemententerrein op, waarna het rPET materiaal in een perscontainer komt en zijn weg naar het recyclebedrijf voor plastics weet te vinden. Ik hoop dat deze bijzondere samenwerking de industrie en de markt kan in-

spireren, zodat we samen nog verdere stappen kunnen zetten met circulaire bekersystemen op evenementen” Carmen Helmink, marketingmanager horeca, venues en festivals Coca-Cola Europacific Partners: “In 2040 willen we een volledig klimaatneutraal bedrijf zijn. Wij zijn daarom al jaren intensief bezig met duurzaamheid en recycling, want verpakkingen hebben een belangrijk aandeel in CO2 impact. Plastic is voor ons een mooi en belangrijk product, maar wel in een circulair systeem waarbij de grondstof steeds opnieuw wordt gebruikt. Plastic flesjes zorgen ervoor dat we onze drankjes op meer plekken kunnen aanbieden, bijvoorbeeld op evenementen. En daar doen deze het goed. Een plastic flesje Coca-Cola is voor de meeste festivalbezoeker de absolute voorkeursverpakking. We willen 100% van onze verpakkingen terug zodat we daar weer nieuwe verpakkingen van kunnen maken. Al onze flesjes zijn namelijk van 100% gerecycled plastic en 100% recyclebaar. Zo’n fles heeft een 70% lagere CO2 impact dan een nieuwe fles. In het verleden hebben we meerdere pilotprojecten gedaan op het gebied van recycling om dit te realiseren, waaronder ook een aantal met Heineken en ID&T. Ik werk ook al bijna vier jaar met Huib samen op onder meer festivals.

Dat is altijd heel goed bevallen. Met S.U.R.S. introduceert Your Productions een goedwerkend en efficiënt systeem. Het barpersoneel kan hiermee op een supersimpele manier verpakkingen scheiden zodat ze op de juiste manier gerecycled kunnen worden. Wij zijn er enthousiast over en gaan dit actief laten zien aan partijen met wie we in gesprek zijn over de recyclingstrategie. Ik hoop dat meer merken dit gaan gebruiken. Als dat gebeurt, is het voor iedere partij, inclusief de bezoeker, beter.”

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_YourProductions.indd 43

43

7/16/2021 1:25:24 PM

part of part of

SMS

DEZELFDE SERVICE, MEER OPTIES. CONNECT MET JOUW BEZOEKERS VOOR, TIJDENS EN NA HET EVENT VIA HUN FAVORIETE MOBIELE KANALEN.

EB_live_Juli_2021_2.indd 1 EBLive202107_advertenties_4_p44.indd 44

05-07-21 15:42 7/16/2021 7:53:10 AM

S P E C I A L

46 49 51 53

CASHLESS PAYMENT

Contactloos uit de crisis CM.com Dutchband Lubee WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Cover_Cashless.indd 45

45

7/16/2021 12:52:49 PM

VAN CASH NAAR CASHLESS

Contactloos uit de coronacrisis Of en hoe het staartje van de Nederlandse evenementenzomer 2021 doorgang kan vinden, is op het moment van schrijven een enorme onzekerheid. Feit is wel dat we kunnen stellen dat de coronacrisis op het gebied van betalingen doen een enorme katalysator is geweest.

Cashless wordt zowel in het dagelijks leven als op de festival- en evenemententerreinen en in concertzalen de norm.

DOOR: EDGAR KRUIZE

H

et mag geen verrassing zijn dat het afgelopen jaar het aantal online betalingen door alle sectoren heen een enorme groei heeft doorgemaakt.

Mensen zaten thuis en hebben met name online bestellingen gedaan. Basale transacties, zoals boodschappen die zijn bezorgd, zijn steeds meer cashless betaald. Maar ook als mensen buiten de deur kwamen, werd steeds minder met cash geld betaald.

Dit met name omdat er gedurende de coronacommunicatie werd aangedrongen op meer cashless transacties. Dit enerzijds omdat de WHO suggereerde dat cash wellicht een breed scala aan microscopisch kleine organismen en infecties bij zich kan dragen. Anderzijds omdat het op deze manier makkelijker was om anderhalve meter afstand te houden en geen direct contact te hebben met degene met wie een transactie wordt aangegaan.

Potentieel gezondheidsrisico Cash betaalmiddelen zijn lange tijd voor veel mensen een betrouwbaar houvast geweest waar zij niet graag vanaf stapten. Dat is ook te zien geweest in de live entertainmentbranche. Bezoekers hechtten er veel waarde aan om hun consumpties ook cash te kunnen betalen, dan wel met een festivalmuntje (in feite gewisselde cash, zoals dat in

het verleden ook noodzakelijk was bij reizen naar het buitenland). Dit ondanks de vele slimme cashless oplossingen die de afgelopen jaren in de evenementenwereld zijn geintroduceerd. De coronacrisis heeft er voor gezorgd dat brief- en muntgeld ineens van een betrouwbaar en overzichtelijk betaalmiddel een potentieel gezondheidsrisico is geworden. Dat heeft diverse contactloze betaaloplossingen een enorme boost gegeven en dat gaan we ook op evenemententerreinen en in concertzalen merken.

Contactloze groei De meest zichtbare ontwikkeling is het toegenomen gebruik van contactloos betalen, hetzij met de NFC-chip in de pinpas, dan wel met een digitale wallet die in vrijwel iedere moderne smartphone aanwezig is.

Betaalprovider Ayden heeft het afgelopen jaar het gebruik van contactloze betalingen met 46 procent toe zien nemen. Het gebruik van cash geld is – afhankelijk van de sector – tussen de 20 en 30 procent afgenomen. Zeker het gebruik van digitale wallets (denk aan Apple Pay en Google Pay) is enorm gegroeid. Het recent gepubliceerde Ayden Retail Rapport stelt dat als het virus er niet zou zijn geweest, de omslag naar het op grote schaal digitaal afrekenen nog jaren had geduurd.

'Na een wereldwijde pandemie, doorgaan met nog steeds de ouderwetse plastic munten voelt echt als een stap achteruit' Guido van den Berk, Moneycomb 46

JULI / AUGUSTUS 2021

Werkzame infrastructuur Op festivals zie je deze omslag nu ook al duidelijk vorm krijgen. Best Kept Secret was een van de eerste festivals die jaren terug al op grote schaal stappen maakte.

Eerst met een betaalchip aan het polsbandje van de bezoekers, daarna met contactloze betalingen (met pinpas of digitale wallet). Ook festivals als Amsterdam Open Air, Milkshake, Soenda en Tuckerville of stadions als De Grolsch Veste hebben heel stellig de stap richting contactloos genomen. Dat muntjes nog een toegevoegde waarde hebben en een signifi cante omzet vertegenwoordigen en dat ze een veilige back-up zijn voor het geval de techniek het laat afweten, is door diverse partijen al meerdere malen beargumenteerd in EB Live. Toch lijkt de trend niet te stoppen. “De techniek is nu zo veel beter en de infrastructuur is er klaar voor”, aldus Sjoerd Wynia van Amsterdam Open Air. “Met ook nog eens de komst van contactloos pinnen zien wij eigenlijk geen reden om het niet te doen.” Joris Coenen van Soenda: “De doelgroep is zo gewend aan pinnen. Eigenlijk is het heel gek dat we in deze tijd met alle technologische ontwikkelingen nog met munten betalen.”

Onnodige kostenpost De ontwikkeling is voor evenementenbetaaldienst Moneycomb een reden geweest om per dit jaar te stoppen met het aanbieden van plastic muntjes als betaalmiddel.

Het bedrijf legt volledig de focus op digitale betaaloplossingen omwille van efficiëntie, duurzaamheid en hygiëne. Volgens het bedrijf vervalt door muntjes uit het aanbod te schrappen op dit moment nog zo’n 20

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

EBLive202107_Opening_Cashless.indd 46

7/16/2021 12:52:54 PM

CASHLESS PAYMENT

procent van de omzet, maar men vindt het betaalmiddel ‘echt niet meer van deze tijd’.

“Consumenten betalen voor wat zij eten en drinken én komen dus nooit meer thuis met ongebruikte muntjes. Het systeem is daardoor transparant en eerlijk”, aldus Michael van Elswijk van Moneycomb, dat tevens stelt dat munten een onnodige kostenpost zijn. Zijn collega Guido van den Berk stipt ook het duurzaamheidaspect aan. “Grote festivals bestellen per evenement tot wel 1,5 miljoen plastic muntjes. Elke keer weer.

Wij willen graag bijdragen aan een betere toekomst. Na een wereldwijde pandemie doorgaan met de ouderwetse plastic munten voelt echt als een stap achteruit en niet meer van deze tijd.”

Verdwijnende cash Naast contactloos betalen via NFC, heeft de QR-code in tijden van corona ook een vlucht genomen, door alle sectoren heen.

Zo heeft het Rijksmuseum de afgelopen tijd een versnelde transitie gemaakt naar

SPECIAL

'Eigenlijk is het heel gek dat we in deze tijd met alle technologische ontwikkelingen nog met munten betalen' Joris Coenen, Soenda een volledig contactloze bezoekerservaring via een combinatie van contactloze betalingen en QR-codes. Daarnaast wordt QR steeds vaker ingezet voor diverse parkeeroplossingen in het land, iets waar de evenementenindustrie ook vruchten van kan plukken. Andersom zie je dat tijdens corona QR-innovaties die voor de evenementenindustrie zijn ontworpen, zoals de mobile order-oplossing waarmee CM.com in 2019 pionierde op Lowlands, hun weg richting de reguliere horeca hebben gevonden. Of je ziet innovaties als Beermate, dat middels een QR-code systeem zonder tussenkomst van bedieningspersoneel bier tapt en uit-

levert op festivals en evenementen. Het fenomeen Tikkie is los van dit alles ook niet meer weg te denken uit het dagelijks betaalverkeer en heeft ook het afgelopen jaar een extra vlucht genomen. Hiermee kunnen evenementenbezoekers onderling hun rekeningen volledig contactloos vereffenen.

“Voor corona dachten mijn collega’s en ik dat we het niet meer zouden meemaken dat contant geld verdwenen zou zijn”, zo stelde Berend Jan Beugel van Betaalvereniging Nederland onlangs in het AD. “Maar door corona nemen de cashbetalingen zo snel af dat het ons verrast. Dus wie weet gaan we het toch nog meemaken.” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Opening_Cashless.indd 47

47

7/16/2021 12:53:15 PM

Daily life Pre-festival fever

Your Brand Here 25 m.

Register

save the date!

Selling Tickets is just the start.

Name

Pre-register now!

Ticket sales have started

DJ Q YOUR BRAND

Your personal tickets are waiting

HERE

Email

personal preferences

Confirm 536

Don't miss out!

135 comments

Message

Save the date

personalised

Personalize your experience

1 minute ago

Your Brand Here

Save the date! Ticket sales starts in 8 weeks.

Message

1 minute ago

Your Brand Here

Hi {{Firstname}}! Buy your tickets now

Mail Subject: Save the date

From: name@yourbrandhere.com

Save the date!

Order merchandise

Add to calendar

Locker

Ticket

Skip the line

€

CM.com’s roadmap to the ultimate event experience

Marketingkosten verlagen

Feedback WE LC O

2

Check out ‘your other brand’

Text

Message

Submit

E M

YOUR BRAN D TO F

AL TIV ES

1

Sneller en efficienter tickets (uit)verkopen

Resend ticket

1 minute ago

Your Brand Here

your favorite DJ is playing in 10 minutes...

Message

Your feedback matters

DJ Alert!

1 minute ago

Your Brand Here

Don't miss out on our "your other brand" winter edition

3

Limited time (sponsor) deal

Meer omzet per bezoeker genereren

Festival chat Hi this is Nola, how can I help you?

Message

1 minute ago

4 5

Buy two, get four craft beers at the Gold Beer stage now!

Onderscheid in merkbeleving Toevoegen nieuwe- en verrijken van profielen

Welcome! Here is your timetable

We need help at the Gold Beer Bar, my friend injured her knee.

Your Brand Here

Type our text here...

14.3

Send

16.0

Post party chill

Follow us on our socials

17.3

Cocktail Bar Message

1 minute ago

Get your drink in one click

play aftermovie

Your Brand Here

Follow @yourbrandhere & check out our aftermovie

Need help?

Start a chat!

1x Moscow Mule Pay now Get your drink at the Cocktail Bar

Gold Beer Bar

Geïntegreerde messaging-platformen

Festival vibes

Selling Tickets Is Just the Start.

EBLive202107_advertenties_9_p48.indd 48

7/16/2021 7:53:33 AM

CASHLESS PAYMENT

SPECIAL

CM.COM

Een flexibel systeem voor ieder evenement Elk evenement is anders en vraagt om een andere betaaloplossing. CM.com speelt hierop in met zijn nieuwe kassasoftware. Hiermee kunnen bezoekers zelf bepalen hoe zij willen bestellen: via de mobiele telefoon of aan de bar.

C

M.com speelt met haar producten voornamelijk in op ‘mobile-first technology’, vandaar dat de oorsprong van de kassasoftware ligt in het mobiele bestellen. “In 2019 hebben we onze Mobile Order-oplossing op Lowlands geïntroduceerd en sindsdien hebben we deze oplossing verder doorontwikkeld”, vertelt Koen Thomassen, Program Manager bij CM.com.

“Mede door corona is de markt voor mobiel bestellen en betalen in een stroomversnelling gekomen. Het biedt namelijk dé oplossing om het aantal contactmomenten te minimaliseren.”

Bezoekers komen op de bestelpagina van Mobile Order terecht via een QR-code, link of app. “De kracht van Mobile Order is dat het voordelen biedt voor beide partijen. Aan de ene kant voor bezoekers, want zij kunnen nu snel en overal bestellen zonder wachtrijen, contant geld of munten.

Uiteraard profiteert de organisatie hier ook van door hogere omzet, lagere personeelskosten en door de ontzorging van het bestel- en betaalproces.”

Kassasoftware Veel organisatoren reageren enthousiast op de ontwikkelingen van Mobile Order. “Toch kan technologie niet (altijd) aan bezoekers worden opgedrongen”, aldus Thomassen. “Vandaar dat CM.com een totaaloplossing heeft ontwikkeld.

Bezoekers kunnen zelf kiezen hoe ze willen betalen of bestellen, ofwel aan de bar of via hun mobiel. Dit is afgelopen jaar live gegaan in de vorm van een kassasoftware waar onder meer Mobile Order onderdeel van is."

Door de overname van PayPlaza afgelopen jaar is het kassasysteem van CM.com naar een hoger niveau getild. Naast de software kan het bedrijf nu ook de hardware leveren, variërend van robuuste kassaopstellingen, tot pocket-size bestelapparatuur en pin terminals. Thomassen: “Op dit moment is CM.com in pilot met een software gebaseerde terminal. Hiermee

kun je jouw smartphone niet alleen inzetten om bestellingen in te plaatsen, maar ook om betalingen te ontvangen. Dat maakt het nóg flexibeler voor de organisator en je hoeft niet meer in hardware te investeren.”

Bij CM.com komen alle betalingen samen in één dashboard. In dit dashboard worden realtime statistieken beschikbaar gesteld, zoals bestellingen en omzet. Dit biedt ondersteuning aan organisatorische processen en zorgt voor een effectieve resourceplanning tijdens het evenement.

Daarnaast kunnen organisatoren zelf online hun bestelpagina, producten en locaties beheren.

Verder heeft CM.com een Customer Data Platform, waar alle data van bezoekers kunnen worden verzameld. “Wij geloven dat de interactie niet stopt wanneer een bezoeker het evenement verlaat”, vertelt Thomassen. “Na het evenement kunnen alle vastgelegde ordergegevens worden gekoppeld aan bezoekersprofielen uit (eerdere) ticketverkopen. Door deze verzamelde gegevens weet je als organistor beter wie je bezoekers zijn en hoe ze zich gedragen.

Hierdoor creëer je enerzijds meer upsellof cross-sell-mogelijkheden en anderzijds stimuleer je de engagement.”

Gezamenlijke pot Een bekende traditie in de evenementenwereld is het betalen met muntjes en het gemak van het maken van een pot daarvoor. Door de verschuiving naar cashless is het einde hiervan in zicht. Ook daar heeft CM.com over nagedacht. “Organisatoren kunnen desgewenst bij ons betaalpassen afnemen en aanbieden aan hun bezoekers. De organisator bepaalt zelf of deze pas enkel binnen of ook buiten het festival te gebruiken is. Wat CM.com onderscheidt van de concurrentie is dat onze klanten bij ons terechtkunnen voor het totaalpakket op het gebied van software en data. Van de promotie aan het begin via mobiele marketing en de ticketverkoop tot de betalingen op het evenement. Bovendien zijn we een officiële PSP (Payment Service Provider) waardoor je niet hoeft te schakelen met een derde betaalpartij. Je hebt dus alles onder één dak.”◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_CMcom.indd 49

49

7/16/2021 12:52:40 PM

SOLID. RELIABLE. EASY. PAYME NT TO KE N S

Gemakkelijk en zonder gedoe pin-terminals huren?

WRI S TBA NDS

S E A L S TATI O N S

TO KE N M ACHINE S

 020 - 330 99 04  dutchband.com

C A S HLE S S

HEAD OFFICE +31 20 330 99 04 info@dutchband.com

SPAIN +34 916 59 36 71 info@eventindustries.com

UK +44 2035 14 00 18 info-uk@dutchband.com

GERMANY +49 24 319 46 76 10 info@kultur-garten.de

FRANCE +33 481 91 53 60 nassima@agp.fr

INDIA +91 9820 08 58 56 anil.makhija@bookmyshow.com

EBLive202107_advertenties_8_p50.indd 50

Door onze jarenlange ervaring is geen project ons te gek. Onze balie terminals of mobiele apparaten kunnen zelfs dezelfde dag nog geleverd worden en zijn per dag te huren.

7/16/2021 7:58:17 AM

CASHLESS PAYMENT

SPECIAL

DUTCHBAND

‘Zeker in deze post-coronatijd blijft de munt relevant’ Dutchband staat te trappelen om de livemarkt weer te bestormen. De specialist in betaalmogelijkheden heeft vertrouwen in de toekomst, maar is ook realistisch. Algemeen Directeur Michiel Fransen: “Als je zes maanden in drie maanden schuift, dan zorgt dat voor capaciteitsdruk.”

Hoe verloopt de opstart na corona?

“We hebben het afgelopen anderhalf jaar gelukkig ons personeel bij andere bedrijven kunnen plaatsen. Daardoor kunnen we nu weer met de meeste vertrouwde krachten aan de slag. De verwachting was dat we vanaf 1 augustus weer konden starten en de maand daarvoor als aanloopperiode konden gebruiken. Dat bleek echter anders uit te pakken en we hebben de planning om moeten gooien. Onze muntenautomaten en pinterminals stonden op 1 juli gelijktijdig op vier evenementen en de rest van de maand staat ook al heel vol. Ik ben supertrots dat Dutchband de vertrouwde service en kwaliteit kon leveren ondanks dat de opdrachten een maand eerder kwamen dan verwacht.”

MICHIEL FRANSEN

Hoe ziet de rest van het jaar eruit?

“We zijn al maanden in gesprek met onze partners om alles passend te krijgen en dat is een puzzel. Het aantal events dat normaal in zes maanden plaatsvindt, wordt nu in een maand of drie geschoven. Dat zorgt voor capaciteitsdruk. Het drukken van munten kan als het moet 24 uur per dag. Je hebt het dan vooral over verhuurcapaciteit.

Hoewel we het grootste aantal machines in Nederland tot onze beschikking hebben, zijn die natuurlijk ook een keer op. Als ik in de agenda kijk dan zijn er al flink wat weekenden dat alle machines verhuurd zijn.

Terwijl de vraag 150 procent is.”

Zijn er alternatieven? ”Hoewel het niet altijd de eerste keuze is, zijn bemande kassa’s natuurlijk ook een goede optie. Om dit te faciliteren hebben we flink geïnvesteerd in extra pinterminals, waardoor we nu beschikken over honderden terminals. Dat is voor deze periode heel fijn, maar ook als alles weer normaal is. Deze terminals zijn namelijk breder inzetbaar dan bijvoorbeeld muntautomaten.”

'De ambitie van Dutchband is dat munten in 2022 voor de volle honderd procent van gerecycled materiaal gemaakt zijn' Hoe relevant zijn munten nog in een tijd waar cashless de boventoon lijkt te voeren?

“Festivals hebben keuzes en er zijn legio mogelijkheden. We merken dat er interesse is in alternatieve betaalmethodes. Als je naar de huidige markt kijkt en de periode waar we nu in zitten, is het voor veel organisatoren echter niet het moment om over te schakelen. Zeker na 1,5 jaar stilstand moet iedereen op budgetten letten. Kosten zijn altijd belangrijk, maar nu meer dan ooit.

Men gaat liever voor betrouwbare systemen die niet afhankelijk zijn van kwetsbare data-infrastructuur, vooral supermakkelijk in gebruik zijn en zich eenvoudig laten implementeren. Daarnaast is ook de gevoeligheid voor cybercrime een belangrijke

afweging. Munten zijn nog steeds het allerbeste alternatief.”

Ook als je kijkt naar duurzaamheid?

“De ontwikkelingen rond munten staan niet stil. Het muntje dat je tien jaar geleden kocht, is compleet anders dan de munten van 2021. Het is geen wegwerpproduct meer. Het hele proces is door de jaren heen duurzamer geworden. Waar het oude muntje gemaakt werd van fossiele grondstoffen, gaat het nu om een product dat voor het belangrijkste deel (meer dan 60 procent) gemaakt is van gerecyclede grondstoffen. De ambitie van Dutchband is dat munten in 2022 voor de volle honderd procent van gerecycled materiaal gemaakt zijn.” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Dutchband.indd 51

51

7/16/2021 12:52:11 PM

EBLive202107_advertenties_7_p52.indd 52

7/16/2021 7:57:52 AM

CASHLESS PAYMENT

SPECIAL

LUBEE

‘Vergroot de omloopsnelheid op festivals’ Lubee levert jaarlijks pinapparatuur aan meer dan 300 festivals en events en heeft de afgelopen twee jaar zijn oplossingen voor cashless betalen doorontwikkeld. Eigenaar Boaz Verwater: “Samen met onze klanten en partners creëren wij de ideale betaalbeleving voor bezoekers. Flexibel, slim en dynamisch.”

M

“

et LubeePOS bied je als organisator een goed, snel en modern alternatief voor munten, betaalapps en oplaadbare polsbandjes.” Bezoekers kunnen namelijk direct via PIN aan de bar bestellen, vertelt Boaz Verwater. “Daardoor verdwijnen de wachtrijen bij muntkassa’s en neemt de omloopsnelheid toe. Ook heeft het een positief effect op de festivalbeleving, want uit nagenoeg ieder onderzoek blijkt dat mensen wachtrijen het minst vinden bijdragen aan hun festivalbeleving.”

De in-house ontwikkeling van de eventkassa heeft ervoor gezorgd dat het gehele betaalsysteem met slechts één kabel plug & play razendsnel werkt. “Bovendien hoeven kassamedewerkers niet uitgebreid getraind te worden. Het is een eenvoudig werkend systeem dat dit seizoen al door meerdere events is ingezet, variërend van kleinschalige evenementen tot festivals met tienduizenden bezoekers.” Hij benadrukt de laagdrempeligheid van het systeem. “Zelfs voor bezoekers die cash willen betalen of een potje willen maken hebben we een oplossing.” Zij kunnen saldo laden op een betaalkaart die wordt ondersteund door de kaartlezer van het pinapparaat. “In de praktijk zul je zien dat dit slechts een uitzondering is.”

Realtime verkoopinzichten Naast dat LubeePOS eenvoudig uit te rollen is en laagdrempelig in gebruik voor medewerkers en bezoekers, krijgen organisatoren toegang tot een 24/7 dashboard met verkoopinformatie, waarop alle verkopen live te volgen zijn. “Bovendien kunnen

wij via ons eigen dashboard monitoren of alle kassa’s online zijn en direct ingrijpen mocht er een storing zijn.”

Tijdens piekdrukte is de betaalcapaciteit ook snel uit te breiden met Lubee’s nieuwe mobiele betaalkassa. Dit mobiele systeem lijkt op een smartphone en combineert de mogelijkheden van een pinautomaat en kassa in één device. “Hiermee kunnen organisatoren drukke perioden opvangen, maar ook voor foodtrucks is dit een ideale betaaloplossing. Zo bieden we nog meer flexibiliteit.”

Oplossing voor eco- en hardcups Het gebruik van een statiegeldsysteem voor ecocups is onderhevig aan Europese wet- en regelgeving en wordt op dit moment verplicht gesteld in meerdere gemeentes. De software van LubeePOS draagt zorg voor een foutloze registratie van de verkoop en het retourneren van eco- en hardcups. “Het betaalsysteem geeft barmedewerkers de mogelijkheid om automatisch een beker mee te verkopen”, vertelt Verwater. Bekers die retour komen worden eenvoudig geregistreerd. “Het personeel hoeft daar verder niet meer bij stil te staan. Zo verlopen uitgifte en retouren foutloos en worden rijen voorkomen.”

BOAZ VERWATER

QR Betalen Nu geplaceerde evenementen tijdelijk weer de norm zijn, levert Lubee ook een bewezen QR-betaalapplicatie. “Indien gewenst leveren we dit systeem binnen no time uit op locatie.”

'79% van alle betalingen verloopt al via PIN en is nu binnen handbereik tijdens events'

Dat tekent volgens Verwater ook de kracht van Lubee. “Als specialist in tijdelijke betaaloplossingen bieden we 24/7 ondersteuning en leveren we desgewenst al binnen 3 uur uit. Lubee is er dan ook helemaal klaar voor als de sector weer volledig van het slot mag en we eindelijk weer kunnen gaan doen waar we voor staan: het leveren van zekerheid in betalingen. Altijd en overal!” ◾

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Lubee.indd 53

53

7/16/2021 12:51:58 PM

HET LAATSTE WOORD EB Live staat ieder nummer vol met interviews met professionals die (meestal) over hun werk praten. In deze rubriek zetten we de spotlights op het persoonlijke leven van die prominenten. In deze editie Joris Joosen, mede-oprichter Backbone International.

JORIS JOOSEN Wat is het leukste aan je baan?

“Met leuke mensen, mooie dingen maken.

Die slogan heb ik al heel lang en die voelt nog elke dag goed.”

Wat wilde je vroeger worden?

“Archeoloog.”

Welke artiest(en) zou je graag nog eens live willen zien?

“De Rolling Stones en Lionel Richie.”

Welk concert zal je voor altijd bijblijven?

“Samen met mijn vader bezocht ik een optreden van de Rolling Stones in Philadelphia.

54

JULI / AUGUSTUS 2021

EBLive202107_Laatstewoord.indd 54

Production Manager Jake Berry had toen geregeld dat we tijdens het concert van de tribune gehaald werden en meekonden naar de pit. Dat was gaaf!”

waren de boeken van Yuval Noah Harari: Sapiens, Homo Deus en 21 lessen voor de 21e eeuw. Deze boeken zetten mij op een juiste manier aan het denken.”

Wat is buiten je werk je grootste passie?

Wat stel je het vaakst uit?

“Sinds anderhalf jaar ben ik papa en mijn grootste hobby is om tijd met mijn dochter door te brengen.”

Ben je een ochtend- of een avondmens?

“50/50. In de ochtend met mijn dochter spelen is geweldig, carpe diem. In de nacht kan ik de rust en de stilte enorm waarderen.”

Welk boek ligt er op je nachtkastje?

“Dat is alweer een tijdje geleden, maar dat

“Een nieuw boek gaan lezen.”

Wat weten de meeste professionals niet over Joris Joosen?

“Dat ik komende maanden een campertrip ga maken door Europa. Work hard….. play hard.”

Naam: Joris Joosen Functie: MD Backbone International Geboortedatum: 09-02-1983

WWW.ENTERTAINMENTBUSINESS.NL

7/16/2021 12:51:19 PM

PART OF

GROUP

#RETURNTOLIVE #WEAREREADY

JOIN OUR TEAM! To strengthen our team we are looking for enthusiastic and flexible people with conviction. Join the MOJO® Rental family

which is at the forefront of the event industry.

INTERNATIONAL CHIEF OPERATING OFFICER(COO) We are looking for an experienced Chief Operating Officer (COO) to oversee our organization’s international business and operations. You’ll have to guide and control the diverse business operations of our international branches. We expect you to be an experienced and effective leader. If you also have excellent people skills, business acumen and exemplary work ethics, we’d like to meet you. Join us for our international growth.

PROJECT MANAGERS

BRANCH MANAGERS

Our Project Managers are responsible for planning, overseeing and leading projects from ideation through to completion in close contact with our customers.

Your job is to direct all operational aspects including distribution, customer service, human resources, administration and sales in accordance with our management team.

(for our branches in UK, NL, SK, AUS, USA)

(for our branches in UK, NL, SK, AUS, USA)

more informations: www.mojorental.com/jobs MOJO® Rental is the exclusive rental partner for MOJO® Barriers and TERRAPLAS® turf protection products.

We provide the full scope of event infrastructure equipment.

With a focus on Crowd Safety, Turf Protection, Touring Equipment and Site Infrastructure and the experience of the MOJO BARRIERS staff.

MOJO Rental is part of the

RENTAL

network.

Together we are unbeatable: The event industry holds together. Let us now weave a strong network for the #Restart.

Register now - it is for free!

EBLive202107_advertenties_5_p55.indd 55

7/16/2021 7:49:27 AM

Back in Business

ALMOST

Binnenkort in de Ziggo Dome:

DE DIJK KYTEMAN’S HIPHOP ORKEST LADIES OF SOUL ALANIS MORISSETTE NOTHING BUT THIEVES

NIGHTWISH TINO MARTIN KENSINGTON DANNY VERA

Onze volledige agenda vind je op www.ziggodome.nl

Partners van de Ziggo Dome:

EBLive202107_advertenties_6_p56.indd 56

7/16/2021 7:55:24 AM