Podejście narracyjne w badaniach międzykulturowych
Narracja jest cenną metodą badawczą również dlatego, że umożliwia uchwycenie indywidualnych różnic w poznaniu i interpretacji. Sprzyja ona przyglądaniu się oczami respondenta zdarzeniom, które tworzą tzw. wewnętrzny punkt skupienia (ang. focalisation, Potter, 1996). Mimo że członkowie danej społeczności mogą używać przyjętych konwencji do wyrażania tożsamości społecznej, to każda osoba będzie z tych zasobów korzystała inaczej – stosownie do sposobu, w jaki chce się zaprezentować (Yates, 2005). Stosując podejście bachtinowskie, by działać w określonym kontekście społeczno-kulturowym, nie „zakładamy szeregu masek ani nie podszywamy się pod repertuar ról”, lecz „deklarujemy siebie usytuowanego wśród istniejących języków heteroglosji” (Klancher, 1998, s. 29). Interpretacja ta wymaga wyjaśnienia, ponieważ nie zawsze można sformułować tego typu deklaracje w sposób dosłowny lub nie zawsze jest się świadomym swojego usytuowania. W konwencji badania heteroglosja, czyli definiowanie znaczeń w danym kontekście, ujawnia się w sytuacjach uwarunkowanych społecznie i kulturowo, czytelnych dla drugiej osoby – w tym wypadku dla badacza, który interpretuje lub próbuje zrozumieć opowiadane zachowania. Jest to postawa, za którą zdecydowanie opowiadamy się w tej książce. Różnice pomiędzy sposobami wykorzystywania konwencji przez badanych mogą wynikać z osobistych uwarunkowań psychologicznych, stylu ekspresji, relacji z poszczególnymi grupami lub bezpośredniego kontekstu interakcji. Jak twierdzi Elinor Ochs (1993), tożsamość jest kształtowana zarówno przez osobę odgrywającą daną rolę społeczną w określonym kontekście (np. rodzica, ucznia, nauczyciela), jak i przez osoby, wobec których ta rola jest odgrywana. Oznacza to, że choć rozmówcy mają podobny, społecznie wypracowany zasób konwencji, to będą ich używać na różne sposoby, w zależności od osobistych uwarunkowań lub oczekiwań. Ze względu na korzyści metodologiczne, jakie oferuje podejście narracyjne, pod koniec XX w. zostało ono z powodzeniem zaadaptowane do badań w obrębie historii, psychologii, psychiatrii, antropologii, socjologii i nauk o biznesie. Jest ono stosowane w celu uzyskania wglądu w indywidualne doświadczenie rozmówcy. Skutkiem pobocznym takich badań często bywa „przepracowanie negatywnych historii problemów osobistych w historie wskazujące na alternatywne możliwości interpretacji i działania” (Gertsen i Søderberg, 2010, s. 249). Z czasem narracje zaczęto także stosować w badaniach komunikacji i ogólnie w językoznawstwie stosowanym. Ich współczesne odrodzenie można przypisać koncepcjom twórczego wywiadu opracowanego przez Jacka Douglasa (1985) oraz aktywnego wywiadu zaproponowanego przez Jamesa Holsteina i Jabera Gubriuma (1995). Językoznawcze badania narracyjne mają służyć przede wszystkim zgłębieniu ludzkich doświadczeń ujawniających się w opowiadanych 53
